matura matematyka 2014 arkusz pdf

( matura_matematyka_2014_arkusz_pdf.pdf )

http://www8.extrafiles.be/hf/matura_matematyka_2014_arkusz_pdf#

Podobne: matura matematyka 2011 arkusz pdf, matura matematyka 2016 arkusz pdf, matura matematyka 2015 arkusz pdf,

matura matematyka 2015 arkusze pdf, matura matematyka 2016 arkusz maj, matura matematyka 2014 arkusz,

matura matematyka 2015 arkusz oke, matura matematyka 2012 arkusz cke, matura z matematyki 2015 arkusz pdf,

HISTORIA MATEMATYKI - WIEK XIX

Charakterystyka epoki:

•Rewolucja francuska i szmat napoleonski stworzyly korzystne warunki dla rewolucji przemyslowej na starym kontynencie, co wzmoglo uprawianie

nauk fizycznych, zas tym samym niemal idealne warunki dla rozwoju matematyki.

Wyklady w zalacznikach1. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych racji, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: sprawa, w ktorej wypada

bedzie zadecydowac pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda postanowienie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, wraz z ktorych dwie sa jednakowo wazne jak i rowniez sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko cialko

zmarlego pozostanie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona odwiedzi w konflikt z uprawnieniem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbyt zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze swoim sumieniem, prawo boskie

jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie puder doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze

wyzwolenie fita od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego poteguja odbiorce do niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a z tego powodu

pozwalaja jemu sie od momentu nich oswobodzic i osiagnac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc jak i rowniez

trwoge―, baczac na akcje tragedii. Polska (jezeli przebywamy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

nieszczescie czlowieka, ktory to jest do nas pokrewny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o tych celach.

Fatum – odwrotnie los badz przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w zyciu,

jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane przez

wyrocznie ma obowiazek spotkac czlowieka i nie wystepuje od tego wypromieniowywania. Jest to zazwyczaj zapowiedz nieszczescia. Przykladem beda

dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi oraz wlasnym

wplywem bohatera. Junak jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego wyboru. Dzialania tej prowadza do katastrofy. Staje sie on jednoczesnie

ofiara jak i rowniez winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze

siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. W charakterze obywatelka was, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz zdrajcow

ojczyzny. Nad rodem Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona

prezentowala racje serca, nie widziala moznosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw jak i rowniez dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach jak i rowniez zeslali dywanowi w beczce

Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go w dwie

partii: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal gryzie w cere, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora frakcja ludzie maja

skladac bogom. Zeus wybral druga frakcja, myslac ze pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko te czesc ludzie skladali bogom w ofierze.

Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora wciaz odrastala.

Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z namietnosci do ludzi, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od momentu jego godnosci

powstalo ustalenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie namietnosci do ludzi.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on poswiecic sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga

w imieniu ludzi Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, twierdzi, ze posiada taka moc jak Pan, jego

piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to rozlegla, piesn tworzenie, taka piesn jest moc, dzielnosc, taka piesn to niesmiertelnosc! Ja

czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, azeby Bog dal mu potega wladania osobami, bluzni

Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu do niej nie da, to on odwroci od momentu Niego ludzi. Konrad wydaje sie cierpiacym patriota, dla jakiego ojczyzna

wydaje sie najwazniejsza, pragnie sie na rzecz niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali

wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl on jednak trafic do was cieni, gdyz zona nie zakopala tej ciala zgodnie z jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic w ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim. Zyl

czasochlonnie, az w koncu przypomniano samemu o zanim i wyslano Tanatosa wedlug jego istote. Za kare Syzyf puder wniesc wielki kamien w gore.

Syzyf wzial sie do robocie, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Tak bylo zbyt drugim, trzecim, dziesiatym

razem. Syzyf bezustannie wznosi kamien, ale w kazdej sytuacji tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, dzialalnosci nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji w ziemiach polskich do robocie Syzyfa. Przebieg ten nie byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil powrocic do Cypru. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by

tym sposobem mogl wraz z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbyt wysoko, gdyz wosk ma mozliwosc sie stopic i

azeby nie schodzil zbyt skromnie wody, gdyz piora sa w stanie nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem

wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on

symbolem czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie

byc zauwazona przez nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem faktycznie Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia przez Niemcow.

Tez jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, azeby

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem

cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do partnera na 3 miesiace w calej roku, wtenczas to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W

taki wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc przemian por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zrodlo, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka globu

zachodniego). Metody nawiazan do kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie konkretne

oraz kanony jak i rowniez zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu autorow, poetow. W tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i powodow.

Jezeli rozchodzi o postawy ludzkie czy wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy beda nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie ow sa sprowadzone niestety do jednego wymiaru - beda archetypami wrazen i wybuduj. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej mysli w

takowym wymiarze jaki to wytworzyla literatura staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, co niejasne

zostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por roku - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla dawnych pelnily funkcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie

sposob w pelni odgadnac literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta wraz z

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie dobrem najwazniejszym.

Slowacki wspomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia

czlowieka do nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny paliwa, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali poczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez czlowiek

wystepuja w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego jak i rowniez wytrwalego w ciagu

zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze wzorce ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci. Tylko w

samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z historii wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Wielokrotny obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

4. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. W taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej do

niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. gdyby pozostawila

odroczenia brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w sytuacji kolejnego wyboru. Musi zdecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z zonie na przewaga szczescia wlasnego syna. Podczas gdy waha sie przed wykonaniem ostatecznej woli,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zyje. Tegoz ciosu nie

wytrzymuje Hajmon i tez popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym tez matka chlopaka, a malzonka Kreona odbiera sobie zywot. Kreon, bezustannie

stawiany w sytuacji wyboru, ma obowiazek rozwazyc, czy powinien wybierac dobro swego ludu, czy dobro wlasnej rodziny. Swoim nieustepliwosc wiedzie

ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w

smierc). Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj tworczosc kilku wraz z nich.

Sluzace do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca do walki.

W obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow posrod poetow

doby aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca polaczony byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, kiedy kroczac w calej pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje do trwania w polu walki i do gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tzw. anty

przyklad – odslania, co oczekuje tchorza, czlowieka, ktory nie chce przekazac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc fita wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy kawalek, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Poeta poprzez

swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec spodziewanych pokolen, z kolei imie owego, ktory nie obcuje wraz z sztuka,

oraz przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... pies z kulawa noga cie wraz z tesknota nie wspomni,

zadnego serca nie wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze tym nie rozchodzi o bitwe na sen wieczny i zywot; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka w piesci, ktora

podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

co przyniesie wam jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fuks jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Zycie jest grymasny,

a zmienia sie faktycznie szybko, ze niejednokrotnie trudno jest sie nam chociazby zorientowac, podczas gdy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zyciowej Horacego jak i rowniez wypracowanej przez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy miec uznanie rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Trwac nalezy zgodnie z natura, brac od globu tyle, tak jak

potrzeba, nie za duzo, ale i nie za nieduzo. Taka postawa zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze mniemanie, ze pisanie wierszy

podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia samemu za zycia poeta, wydaje sie jego tworczosc. Poeta podaruje tym samym termin

swojej pewnosci, ze posiada juz zapewnione wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc trwac bedzie w calej wierszach, w calej pamieci tych, ktorzy ow wiersze beda kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki do czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych badz historycznych zuchow na tle zdarzen przelomowych na rzecz danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Podlozem eposu beda mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o poparcie w

sporzadzaniu dziela. W „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i ludzi. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie walcza po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, co widac dokladnie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane faktycznie, ze wolno je z latwoscia odtworzyc. To 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, dwoch miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego inny czlon wydaje sie rozbudowany faktycznie, ze przesadza odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od momentu toku glownej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie powiazanego z

glowna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstwa zachodniej Europy - rowniez i

Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy w charakterze cos

znakomitego, a ow lampy led prowadza nas do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten wolno uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w calej odniesieniu do dorastajacych ludzi. Ogolnie

sprawa biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek ma w calej sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy wraz z dotychczasowym

ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, osobisty system zalety, stajemy sie

innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i nie rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje najmlodszych. Bogini nie

zniosla takiej zniewagi jak i rowniez jej najmlodszych: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami wraz z luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w calej

kamien. Jednakze i wtenczas smutek srodku przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz przedstawia istote

macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili swoje dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i

nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do partnera na 3 miesiace w calej roku, wtenczas to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W

taki wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc przemian por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwa. maja rys uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o sprawach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie uzywane w sztuce

5. wolno je przyrownac do zdarzen majacych obszary w terazniejszosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one sens religijny jak i rowniez duchowy. Aktualnie posiadaja przymioty kulturowe. Odrzucic

znaczy to aczkolwiek, ze mity odeszly gdzies w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow mity mialy duze znaczenie. Dawny one na rzecz nich faktycznie cenne jakim sposobem Pismo Religijne.

Przywiazywano do nich spora role. Udostepnia to argument, ze obszar kulturowy i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za pomoca

mitom poznajemy jakie posiadali poglady w dane rzeczy, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu ludzi opowiada mnie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza trudnosc winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, ze starozytni posiadali podobny punkt widzenia

na wiadomosci sprawy, jakim sposobem my obecnie.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem na wstepie "piekno

jak i rowniez uniwersalizm historii greckich dostrzega sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni wiekow

mity zostaly i beda obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja na rzecz poetow, kreatorow i immych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W malarstwie przykladem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, astronomiczne,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. W przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele roznych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone na wstepie wzory ludzkich postaci jak i rowniez zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu stalo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal glob

i czlek, jaka wydaje sie jego natura i wykorzystanie. Dawni ludzie odpowiadali w te testowania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby

wyboru zalety przeciwstawnych jednak jednakowo istotnych. Dzialania bohatera sa z gory skazane w niepowodzenie oraz sam swiadectwo wyboru,

pomijajac fakt, ktore wraz z wartosci pozostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic do katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych zuchow to postacie tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim oraz boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma

mozliwosc ja poznac za witryny wladcy. Upowaznienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona

podlega obu prawom. Wybor jednego sprawia kolizje pozostalego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - sen

wieczny. Obie siostry sa calkowicie rozne. Antygona jest wielka i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie odwazna jak i rowniez

energiczna. Zechce uczcic sen wieczny brata, chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie inna. Leka

sie o swoje zywot i nie chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie oportunistka. Odpowiada

postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze nad losem swoim i swych bliskich. Godzi sie w smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie chce zrobic

afront sie przed Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba jak i rowniez przecietna osoba.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale jednoczesnie zlamal prawo boskie. Totez zgineli tej bliscy. Gdyby

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl stracic caly swoj autorytet oraz to moglo doprowadzic do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze zdola byc sprawiedliwy i bezlitosny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Przykladem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest on rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet.

Bezwzgledny na rzecz wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie tyranem, jakiego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W

trakcie konfrontacji wraz z synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i przewage dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce

azeby ojciec zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za

zlamanie praw boskich, ktore beda wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie do jego ludzkich uczuc. Zechce by spojrzal na to jakim sposobem zwykly

czlek, a nie krol. Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, ze Hajmon zachodzi w

obronie demokracji w calej panstwie, tej ojciec fita nie slucha. Kreon zwaza sie zbyt nieomylnego. Odrzucic zwaza w wskazowki syna, ktory wydaje sie

mlodszy od momentu niego. W przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tutaj poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora wraz z postaci

wydaje sie wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze nie sposob go uniknac. W katastrofy „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy

panstwowej. Jest on wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Familia wedlug zonie jest 1-wsza i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Ona jednak

zwaza, ze nie powinna postapic odwrotnie. Role jaka narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma do wyboru 2-ie mozliwosci jak i rowniez kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac smierci. Dalsze zywot bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow

sumienia. Swiadomosc, ze mogla by nie dopelnic musu pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz sen wieczny. Kreon tez uwaza, ze racja wydaje

sie po do niej stronie, ma obowiazek jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu od

momentu siostry Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i

wiernoscia wobec brata. Kazde wraz z nich wydaje sie przekonane o swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi moznosci kompromisu. I to jest przeslanie

tragedii.

Czytajac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora daje zadowolenie i wewnetrzna harmonie.

Wydaje sie symbolem jak i rowniez personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy pozwalac Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z zastosowaniem.

Walka wraz z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny basta. Nic nie moglo uchronic Antygony przed

katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej rzeczy, a zwyciezyc mogla wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine jak i rowniez oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku posiadamy do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. W utworze wolno odnalezc prawdziwosci uniwersalne -

problem potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w calej imie zalety moralnych to glowne aspekty utworu. Korab opowiadajaca

sie po jakiejs ze witryn www ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu

rowniez wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na siebie

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec strata Kreona.

10. Wymien typy literackie zwyczajne dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie typy literackie, swietne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie jak i rowniez wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie same, lecz w charakterze przyklady uniwersalnych

prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci.

Wlasciwa rozumienie przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa plany, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie wycelowana jest do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to byc takze patetyczny utwor liryczny, o tresci patriotycznej

badz religijnej. Utwor ten nacechowany byl czesto patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby badz instytucji. W celu Biblii list gra role szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze w trudy przejazdzki, list stawal sie forma przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszystkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i konca swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany przez duchowienstwo do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez wolno tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs smierci, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren wydaje sie gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden wraz z podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z typow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor nasz jest zazwyczaj wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia

on losy zuchow na tle zdarzen waznych na rzecz danej wspolnoty. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu wydaje sie

jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie polaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, dziewictwo,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, natury, swiata jak i rowniez milosci. Poglady filozoficzne konstytuuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez pomysl, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z zycia panstwa, struktury lub sekcji. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna oraz tym,

ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Czesto opowiadanie ogranicza sie do jednego watku fabularnego. Wyrazne dla przekazywania jest wystepowanie luznej akcji (w

ktorej czesto wspolwystepuja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani w calej kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie w dialogu prowadzonym

przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) wraz z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego - Ajschylos, trzeciego - Sofokles. Zbior

aktorski ograniczal sie do trzech osob. Aktorami potrafili byc wylacznie mezczyzni, grali wiec tez i role kobiece. W tragedii antycznej nie ma podzialu na

akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie prowadzilo do uszlachetnienia

wrazen, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu w akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu dramatycznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi fita do

kleski, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne beda przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt zalety i potrzeby, bowiem smialkowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z owego wzgledu, ze

racje obu stron beda rownorzedne, konflikt tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie do kleski zuchow. Antygona, zbyt przeciwstawienie

sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory to jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej ukochanego, a wlasnego syna -

Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje sie wywolany wyjatkowa

konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od krzepy charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie sen wieczny lub kleske.

Nalezy dolaczyc, ze o ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest wedlug stronie

Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie

despotyzmowi oraz przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc jak i

rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza wydaje sie obrazem zycia codziennego, 2 zas,

wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. komponuje sie wraz z 3 trzonow: dwa na wstepie to okazy, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzech. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne beda osoby jak i rowniez wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego rys

5. maja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na zakres by zasiac ziarna. 1 upadlo w droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone przez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyrazenie boze, oraz gleba wszelcy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna gryzie albo przyswajac, albo odrzucic, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu jak i rowniez jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja frakcja majatku jak i rowniez wyruszyl

w calej swiat. Majatek roztrwonil aczkolwiek szybko w zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Gdy

skruszony syn wrocil do ojca nasz sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow

syna, ktory to byl jakim sposobem umarly, oraz teraz znow ozyl. Ojcem jest Pan, ktory cieszy sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to

zawolanie do dostrzegania swoich niedoborow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie na rzecz rannego jak i rowniez obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej obslugi odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac

innym ludziom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wypadki nie sa wazne ze wzgledu na nie same, jednakze jako przyklad

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje glebsze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na

roznorodne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo w droge jak i rowniez wydziobalo gryzie ptaki, nie wzeszlo w kamiennym podlozu, ani pomiedzy

cierniami. Nie wczesniej gdy ziarno trafilo w zyzna glebe, wydalo zniwa bogaty. Bez trudu odczytac znaczenie uniwersalne naszej przypowiesci,

odszukac jej sens, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc miesci nakaz, azeby byc

zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z nauki. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i

rowniez prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Pan cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl on wczesniej

jak i rowniez odszedl od momentu wiary, jednakze powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi.

Powrot do bliskich traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada pewne cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Pan Ojciec

oraz Jego synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie wraz z

wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania swych bledow jak i rowniez checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie

milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka.

Wedlug dzis dzien samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego ogromnym cierpieniem pisarz probuje wylozyc tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Pan

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a w koncu i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob samodzielnie walczy o swoja urzad odpierajac katalogow racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob przesadza symbol

religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlek powinien wielbic tajemnicze plany Opatrznosci, oraz nie gryzie badac;

- Bog ostatecznie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow stosownych nasladowania. Zaliczane sa do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialko

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), oraz jego zywot podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu sie

do godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw.

Franciszka. To rowniez wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do natury, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie,

ze jest to charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Duzy z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa:

wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest totez symbolem doskonalego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Pelni na

ziemi role namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena

smierci krola pozostala przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego bohatera, wielkiego partnera.

ideal rycerza - jest to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec przyjaciol i damy swego serduszka, za

najlepsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie oraz swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista inicjatywa

tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem tej zycia

wydaje sie walka w calej obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena

smierci bohatera, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, bohater na do

niej miejsce wybiera wzgorze, azeby byc bardziej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego postaci: miecz jak i rowniez rog. W swej ostatecznej

spowiedzi wspomina wartosci nadajace sens tej zyciu. W scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt

wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostawac ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim punktem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w wielorakie tematy. Jednakze na projekt pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to

teocentryzmu, ktory to oznacza zamieszczenie Boga w calej centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej zjawiskowy. Przykladami moze stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje porzadne zasady zachowania sie przy stoliku ï‚® funkcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Utwor rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada na temat co rosnie na polu i moment zostanie zebrane i znajdzie sie w biesiadnym

stoliku. Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci w wszystkich ludzi. Nazywany wydaje sie takze pierwotnym savoir-vivrem naszym, gdyz miesci zbior nakazow

i pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stoliku rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety,

ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej podstawa i atrybutami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten odslania smierc, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli roznych

stanow.

Obraz ukazuje sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera pomysl, ze sen wieczny zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak azeby tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele jednakze zostal tam zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza miala jeden zamiar parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy

wytworne i uznawane w poszczegolnej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozadane, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych w Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre normy zachowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie obslugi Bozej - apostrofa. Pozniej autor opowiada o tym co rosnie w polu jak i rowniez niedlugo pozostanie

zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad paniom i mezczyznom. Pod koniec naklania do przyswajania sobie porzadnych

obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie uciechy na wszelkich ludzi. Nazywany jest rowniez pierwszym savoir-vivrem

polskim, gdyz zawiera zespol nakazow jak i rowniez pouczen, jakim sposobem powinien zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie czuje sie w ponizszym

utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje sen

wieczny jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw nasz ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli roznych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, ze smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak azeby tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele jednakze zostal tam zabity. Uswiadamiamy tu konflikt spoleczny pomiedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo miec przywileje.

Budzi sie posrod nich buta.

Jest nadal duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie do niej powstania:

• piesn zaistniala w X w., oraz jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, ze powstala w calej 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o czym swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego wraz z 1506r., co nobilitowalo nasz tekst do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn do Chrystusa zwrocony do Mamusi Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, azeby Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, oraz po smierci przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania zakresu sylabicznego, co z czasem, w calej XVI w calej., doprowadzilo do

tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np.

„nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy ow, ogarniajace czasem po nieco wersow,

uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika tym samym, ze w calej

kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane wraz z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Wedlug zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw w jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― zaistniala na rejonie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen w calej Szwajcarii. W XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni - wielkanocna (strofy 3-6)

jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna

precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore do niej cechy. Wolno powiedziec, ze na faktycznie przemyslane jak i rowniez

staranie dopracowane od witryny formalnej czekac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range naszej piesni, wykonywajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie

rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana

kazdej osobie Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi wraz z 1407r., aczkolwiek juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1 hymn polski. Pierwsza do niej zwrotka wycelowana jest do Matki Boskiej,

druga do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim jak i rowniez wieczne zywot po smierci. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, do ktorej

niejednokrotnie nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza w calej Bogurodzicy religijne osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan

Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy duzo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej

funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ),

wyrazy, gdzie nie przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych znajdujemy

np. wyrazy dziela zamiast na rzecz, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np.

(dziela Krzcicela). Zastosowane beda rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, to znaczy rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym argumentem na to,

ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lkanie

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede

wszystkim podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek, ludziom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Tekst Lamentu wraz z

konca XV wieku wydaje sie zabytkiem literatury polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis zycia swietego, to znaczy hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana - lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, oraz bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa rowniez znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy taki jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich zywocie i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty polaczona tematycznie wraz z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, beda rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Wystepuje w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), bogactwo zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe

np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior przesadza psalterz., zostaly bardzo popularne w sredniowieczu,

opiewaja skale i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszary np. kraina szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec tym

wiecej boli tej zniewazanie. Matka Boska odslania losy swego Syna od chwili biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez Zydow,

wedlug przybicie do krzyza. Nieustannie wspolcierpi wraz z nim, stara sie czuc tak samo jak On, sadzic podobnie. Jednak przede wszystkim

podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek, ludziom opowiada

swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miasteczku,

postrzegana przez ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca dwoch barw:

ciemnej i srebrnej. Czarny - prawdopodobnie totez, ze ubiera sie w czarno, ma mozliwosc dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny

- bowiem jej klaki sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez strach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych

utracila jedno wraz z podstawowych zagadnien do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu straty swoich najmlodszych, ale

rowniez z powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w pewnym stopniu. W moim odczuciu Matka wraz z wiersza

Rozewicza Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa

wymagania niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych najmlodszych lecz rowniez przyjmuje w

swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, jacy walczyli w calej obronie naszej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja do

szalenstwa. Jakkolwiek Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z sprawami naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz wydaje sie przepelniona

nadzieja, ze ta jedna sen wieczny, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma zyczenia, ze w tej chwili zadna matka nie stanie sie musiala

faktycznie cierpiec jakim sposobem ona.

dwadziescia. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, miesci w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora mielibysmy okazje

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy,

oraz wybitniej specyficzne: o pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten gra wielorakie funkcje. Przede wszystkim wydaje sie refrenem, a

wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze zredagowana zostala zamierzenie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie ogromniejsza od krytycznej, podwojone formy wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze profesjonalne wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, a takze na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w calej wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + trzech;

* trzech. wers - 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma jakosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala 1-wsza zwrotka, ktora obejmuje szereg wolaczy jak i rowniez dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piesn spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element

lingwistyczny pochodzacy wraz z minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl wraz z codziennego uzywania. Tych

nieuzywanych dzis slow jest w calej „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali samemu tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca w calej tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl glob, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde.

Osoby uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii dominowala

mysl o zyciu posmiertnym.

W naszej epoce dwa pojecia beda centralne: Pan i czlek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jednakze to czlek zostal utworzony na

wizerunek i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu zdolny jest odszukac w samemu doskonalosc jak i rowniez jednosc wraz z Nim. Akcentuje ona

istotne wartosci czlowieka, jego urzad zdolnosc do samopoznania, do dokonywania niezaplanowanego wyboru, do zdobywania madrosci, do namietnosci

i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlek znacza raz za razem mniej. Ogol gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac w filozofow wraz z tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc wlasciwego postepowania. Trzeba

przystanac na moment i przemyslec o naszej sytuacji. Przykladem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest raz za razem mniej biezacy w

dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami tej nauki zostaly: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore przestaja byc dla nas

zasadnicze.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne np.: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w basniach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jakze jest to biezace w otaczajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, co najwazniejsze, to znaczy nasze zywot.

Zapominamy jakze jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Namietnosc jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce w calej sredniowieczu. Przykladem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten bodziec jest biezacy w wszelkiej epoce. Namietnosc to odczucie dominujace w zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna niejednokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli, jednak

my mozemy siegac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga oraz tym jaka wage posiada dla faceta honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil w swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wynika to stad, ze dotycza ow lampy led czlowieka, oraz

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. W polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych zuchow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do Hiszpanii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych na rzecz tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do wzrostu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa zajmujacej sie

obrazowaniem zywotow kultu religijnego, opartych w legendach jak i rowniez dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―.

Utwory ow mialy rys dydaktyczny. Sporzadzanie sie swiezych panstw jak i rowniez dynastii poteguje historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel

starych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal

sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy jak i

rowniez zakonnikow w calej kosciolach badz w specjalnie wyznaczonych do tego miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza

forma dramatyczna wydaje sie misterium, co po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow

ze Sedziwego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala

dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek czlowieka, odkupienie jak i rowniez sad zasadniczy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w

Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Wylacznym ze swietnych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym

Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne wypadki z zycia Maryi. Sposrod czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez grzechy jak i

rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamysle skierowanie czlowieka na prawidlowa droge. Pierwotnym bohaterem

moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna bitwe miedzy

silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy fajne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Wam utworow.

Naczelna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w calej niej do glosu

miedzy innymi tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, czlowieka. W sredniowieczu w glowny punkt swiata czlowieka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary

ludzi, ktorzy postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal katalogow glosy jak i rowniez

raczyl podarowac spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce w calej raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o

zalety dobr ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak

i rowniez cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie przesadza jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem oraz duszy wraz z cialem. Pan stwarza wiare

wygrania naszej walki. W utworze ukazuje sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy globu tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow lampy

led w stanie podarowac czlowiekowi doglebnego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje

prawdziwy obiekt milosci jak i rowniez piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral sciezke walki wraz z swiatem zywiolow

- wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe zalety, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo posiada radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W baroku kreuje sie typ czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego zycia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech

zycia, jakim sposobem wiemy sa to wzorce osobowe zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 roku Jana Laskiego). Czas do niej

powstania do dzis wywoluje zywe debaty badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu polaczone

sa wraz z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest otwarcie do Mamusi Boskiej wraz z

prosba o wstawiennictwo u Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, miesci blagania o

"zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem informacji o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci,

raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, szybko wyszla procz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jakim sposobem

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie

stanowila ciagle nieodlaczna frakcja wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko I oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - na wstepie polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany wedlug polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia w

calej sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i wylaczny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i katalogow odbicie w calej literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie w ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie bezzwloczne wziecie srodku

do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich podejsciu do religii. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

namietnosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja istote i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wokol legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie w calej obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- skupia w samemu

szlachetnosc jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. Stale postepuje w calej zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i oddany damie swego serca. W charakterze rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy ziom, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedle Boleslaw powstal sie w

calej sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od maluszka. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka zostal przedstawiony w calej utworze Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla rowniez

liryka milosna zgodnie z maksyma, ze ktorykolwiek rycerz ma obowiazek miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach

rzeczywistych wrazen i rozumuje poetow, beda one poniekad wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc w

kazdej sytuacji byl wyidealizowany a wykaz uczuc rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, tresciwym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz z zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial ludzi do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala do tzw. rzeczy

ostatecznych obok sadu podstawowego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza miala

byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przygotowanie sie w spotkanie wraz z smiercia.

Mialy temu sluzyc: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi jak i rowniez swiatem. Wzory motywow smierci w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy roznorodne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i cialko, bez konca nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, wraz z kosa w calej reku itp. Mowi kobieta, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych w calej

dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika tym samym, ze dywanowi czlowiek przejdzie przez zywot

skromniej, tym jego spotkanie ze Smiercia bedzie mniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― matka Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem oraz ludzmi

Naczelna zwrotka wydaje sie apostrofa do Matki Boskiej i miesci w samemu wiele okreslen skierowanych pod jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W drugiej zwrotce wierni zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Odkrywamy w zonie prosby ogolne: o wysluchanie modlitwy, o

natchnienie rozumuje.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Mamusi Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba mowiaca w tekscie jest Matka Jezusa. Jawi sie mnie jako forma cierpiaca, zalaca sie nad soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje swoje

dziecko, pragnie z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest bezsilna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest to siano twe wesele

Co zes mi do obiecywal, wylacznie bano duzo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi ludzi o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku jak i rowniez zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej przede wszystkim cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bol jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie

syna, gdyz jest on jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy swego syna od chwili biczowania przez nakladanie cierniowej korony, bicie go przez zydow

wedlug przybyciu do krzyza. Nieustannie wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec tak samo jak on, czuc. Wie, ze to w tej chwili ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej humorystyczny i w blahy temat, dotyczy pewnego zdarzenia badz osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa miala charakter

przewaznie sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, zwykla skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub

normy budowy). Istote piesni wyplywa z do niej zwiazkow wraz z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany,

polaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej specjalizacji wiedzy. Wystepuje czesto w calej tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zywocie pasterzy badz wiesniakow. Typ ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtedy wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta istot literackiej ogolnie pasterza, wraz z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki

narracyjne wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

sposob realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury jak i

rowniez niecheci do miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z wlasciwym jej zainteresowaniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, zapoczatkowanie tylko poszczegolnego watku, skupienie sie w jednym wylacznie problemie, jakis

punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Zostala srodkiem wprowadzenia do literatury srodowiska mieszczanskiego z tej

zyciem codziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo nasz gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest aczkolwiek glosow

przemawiajacych, ze o ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat

M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P.

Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, postepuje we

wszelkich nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest polaczone z zleceniami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego

obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym,

sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, wlasne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby

renowacji, nie liczac sie wraz z przykrymi na rzecz niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie

im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde chociazby ta przykra. Troska o losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest na rzecz niego naczelna

wartoscia. Oddaje dla zonie wszystko, chociazby osobiste ambicje i wlasne dobro. Potencjalow dodaje jemu przekonanie o slusznosci takiego rodzaju

postepowania jak i rowniez mysl, ze zasluguje samemu nim na stale imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania czytelnika

do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy jak i rowniez

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi

w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Wydaje sie jednak przeciwny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, pan ksiedza, oraz nam

zwyklym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". W "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl

swoje rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, w stylu gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni porzadne wychowanie, kompetencji praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot,

odrzuca zas dziedziczenie wedlug przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto czlowieka na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i robocie na wioski, totez uwaznie opisywal zajecia ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie

zabraklo bliskim gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora do pracy w wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz

roznych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek i

podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej jak i rowniez

sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Wspolzycie Reja do spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica, to

upatrywal w ponizszym glownie modelowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac katalogow

zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, bowiem oprocz madrosci praktycznej przedstawiciel tego ogromnego

stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza rowniez sympatii seks szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, przynoszac im mozg i mowe,

Dlatego tez, ktorykolwiek winien sluzyc krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest

mezny - zmagac sie w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Ogromniejsza wartosc posiada oddanie zycia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni o spustoszeniu

Podola", po klesce Polski wraz z Turcja. Nazywa postawe Polaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei"

krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu zarobku. Ksieza nie chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do

biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow".

Podmiot wspomina jazdy (Francja, Rfn, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac wraz z chwili. „O

zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stuleciu widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takiej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia szlachty,

niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Oferuje im bitwe, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by walczyli.

Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski pragnie by walczyl caly narod. Zada

patriotyzmu. O tej oburzeniu wykonuje ironiczne zakonczenie iz Polak jest glupi przed jak i rowniez po krzywdzie. Mimo krzywdy nie chca oni zreperowac

bledu. Odrzucic ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja wraz z tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie

przed rownolegla sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem wydaje sie aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i uchronic ojczyzne od momentu wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to uniwersalnym problemem pokazania interesow wlasnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Krajowy, swiadczy na temat podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone

odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia.

Stalosc i wladza panstwa jest zalezne od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie istnieje nic powyzej ojczyzne, czlek powinien chociazby z

radoscia umierac zbyt nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic co ludzkie nie wydaje sie byc

mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia jak i rowniez podziw na rzecz

urokow natury. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy

okres po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, przyjemnosc

duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy przy dzwiekach muzyki, w

atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, ze nawet w czasie zabawy powinno sie zachowac, faktycznie ceniony przez Grekow, umiar. Od

dawnych przejmuje rowniez ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci czlowieka. Czestym motywem jego utworow jest dziewictwo, ktora uznaje

za najlepsza wartosc - "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji czlowieka wyrazanej

przez Platona - wylacznie element duchowy u czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci

materialnych i opowiada sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten ukazuje sie w calej piesni "Niezwyklym i nie lada piorem

opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, wprowadza bogow, tradycje.

W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" - Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do

fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w tych propozycji pochwale cnot i korzysci zmarlego,

ukazanie wielkosci poniesionej straty, fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny.

Czesto poeta siega do Horacego, lecz zmienia je, spaja rozne powody w okreslonym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony tam problem

dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal konflikt pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W powyzszym utworze bez trudu odnalezc

fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki beda wyrazem intensywnej troski o losy osobistej ojczyzny.

Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe

wraz z odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, maja sprawowac wladze nad calym narodem, stac na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Odrzucic wolno dywanowi myslec o prywatnych interesach, powinni miec wylacznie na uwadze dobro ogolu. W prekursorskim

fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane

ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie w obronce ojczyzny (mialo to

zachecic mlodzi rycerska do grozacej w tej chwili wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do katastrofy pewne elementy, ktore

mimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak polski koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy polski

balagan). Sadza przewodnia calkowitego utworu wydaje sie stwierdzenie, ze panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi

zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym wraz z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z pania

a. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem na rzecz Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego

beda przekladami rzymskiego poety. Beda one w dominujacej ilosci powazne, katalogow tematyka wydaje sie zas obfita. Wystarczy doprowadzic do

realizacji przegladu roznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja swiata,

natury i zycia, milosci. Poglady filozoficzne czesto stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge jak i rowniez lament wedlug klesce Polakow

poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i ludzie ( panie i najmlodszych ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie do tych, jacy czuja nadal milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania finansow dla wojsk,

mysli o kraju oraz nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie nasz rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednak jesli nie myle sie i wraz z tego nas zbodzie,

Swieza przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i wedlug szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piesn pt. „Serce roscie baczac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego stanowiska dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, w koncu

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i ludzie, bo posiada czyste serce i

owego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Dziewczyny za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa

wizje swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym

swiecie, chwali utwor Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz 1 o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam

trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi w calej literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat skladajacy sie z 12 piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, polaczone z w nocy swietojanska. To proba

zrobienia pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali zywot na wioski. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Autor nie wspomina o problemach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja

pelna korzysci, gdzie wyrasta sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Praca na roli choc zmudna daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne

wikt, wysilek zas jest powodem do dumy. Po robocie mozna wypoczac wesolo zapedzajac czas w tancach jak i rowniez spiewach. Czlek zyje w wsi w

calej harmonii wraz z przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, bowiem to naturalnie oni wskazuja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej

poczatkow 17 wieku jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci

spolecznej, o zlych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako protest poety przeciwko niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, ze stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie jak i rowniez radosc. Rozkoszy plynace wraz z zycia czlowieka na wioski

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione w calej obcowaniu w calej z

natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o swojej namietnosci

prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien zawartej w tych propozycji

mitologizacji jak i rowniez jezyk wolno podzielic w dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa badz przykladami, czy

przerobkami idylli antycznej, badz tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednak alegorycznych, kompletnych powiazan wraz z

mitologia±, gdzie pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek hhg Szymonowic ludzi i sytuacja dworskie. Naturalnie obrazy dekorowane w sielankach

konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie postacie wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie

beda prawdziwe jednakze sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednak prawdziwe bez watpliwosci sa odczucia, szczescie jak i rowniez nieszczescie w calej

milosci, jakich doswiadcza nieomal kazdy, tak samo jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub wybitniej dworskim sielankom

przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i marki zycia, takiej jak "Kolacze" i "Zency". W

nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". W utworze tym poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie panie, narzekajace w swoj los. Uderzajacy wydaje sie realizm, wraz z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni tego ludu

wszakze wydaje sie przepych urodziny i zamozne zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja konflikt miedzy panskim dozorca -

Starosta, ktory to wystepuje w kazdej sytuacji z wiernym symbolem swej wladzy - nahajka±, oraz chlopem zdecydowanie pedzonym do roboty.

Doswiadczamy wiec w tym miejscu krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej literatury. Jest on autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". To utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie. Takze

nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan boi sie, czy czasem z tej przyczyny postepowaniu wszelcy wraz z ksiedzem nie odszukaja

sie w lewicy, czyli czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Odrzucic atakuje nadal ksiedza, mowi tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w

czasie koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami. Osoby znosza

ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie do rozmowy Pleban, ktory naturalnie

nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze w stu urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie

nie potrzebuja odprawiac swych procesow, chyba zeby za suplementarne swiadczenia. Rozne lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory

mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia rzeczy

narodowych. Wojt sluchajac owego sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, oraz nam

zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to kokosz. Pod spodem

przymusem wykonac trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala na nowo zwozic ziarna poki nie wybierze dziesieciny,

wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka tez jest klopotliwa, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje

postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia

powyzej stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku jak i rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie zadowolony wraz z swego losu. Jest

czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie sa zaspokojeni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage.

Utwor wydaje sie obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wioski, omawia przebieg calego do niej zycia. W mlodosci

wskazuje cwiczenia polaczone z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz

jezyka wolno sie nauczyc bez do niej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic ma obowiazek posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci,

roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc prywatnych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie

gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Relacja malzenski wypada zawierac wraz z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Sluzace do urzedow nie

powinno sie pretendowac. W ciagu roku przewidzial rowniez Rej zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa

jak i rowniez krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy wraz z truskawkami itp. Latem wolno z

tych przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek miec owoce jak i rowniez pozytek. Beda juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki,

ogoreczki, malineczki. W szczycie sezonu gospodarstwo podaruje takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko na rzecz

uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca wrogosc i ludzie zle pracuja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W ostepach

polowania z bliskimi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko preparowane jest to

biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Jednakze i zima nalezy nadzorowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez wolno z produktami, albo

tez u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w calej innej rejonie drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie

zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia w wsi. W Czarnolesie istnieje wiele estetycznych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, specjalnie cenionym. Poeta zwraca atencje na to, ktore to wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. Sa

to wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi

dalszego picia z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina stare lata, kiedy dwie strony posiadaly wiecej zaufania.

Chlop tez o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden wraz z utworow w ktorym poeta dotyka problem spoleczny w Polsce.

Opisywanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to kawalek oparty w

tradycjach uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali wies jak i

rowniez zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie wyrazne, jezeli

wezmiemy pod atencje charakter prezentowanej uroczystosci. Piesn panny drugiej mowi o tancu jak i rowniez radosci. Sklania wszystkich do pojscia w

calej jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wioski. Chlop utrzymuje ze wlasnej

pracy siebie i rodzine, a fach jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza czy pisarza. Wylicza nastepnie wszelakie

przyjemnosci robocie, chwali wieczorowe spiewy jak i rowniez tance. Utwor nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci

zycia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw w uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan form, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly dwa glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w tej poezji znajdujemy echa

ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego oddzialywania

przyrody w ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale jak i rowniez zachete do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji jak i rowniez umiejetnosc

krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola czlowieka w kuli ziemskiej,

zastanawiaja nad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale rowniez podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji

swoje nieomal wszystkie przemyslenia i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Jemu za utwor stworzenia globu oraz czlowieka, a takze

harmonie miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, baczac na ow czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie

postawy charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje katalogow syntezy. Nigdy najwazniejsze wydaje sie miec

nieskalane sumienie, radzi, aby korzystac z sposobnosci do uciechy, ale rozwaznie i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w calej sobie. W „Piesni o cnocie― poeta stara

sie stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz z swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty wydaje sie

obowiazkiem kazdego z nas, a najlepsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage do slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez samodzielnie proces tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie

te banki pozostawic wedlug sobie slawe i dobre imie. Problematyke sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem

opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory to z racji w posiadany warunki jest jednostka wybitna. Obraz lotu nad roznymi

panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze tej dziela beda tez swietne nie tylko rodakom, ale i daleko poza barierami jego

ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to

brzmi „slodko jest szalec w odpowiednim miejscu jak i rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach

zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie tez horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII wolno odnalezc rowniez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki zawarte sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie

darami natury o wszelkiej porze roku, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Pokrewny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska o sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych

przez literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr nawet

lepiej zycia. Tego rodzaju ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden wzorzec – typ

renesansowego tworcy, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do jakiejs dziedziny robienia, jest wszechstronna, oprocz talentu ma obszerna

wiedze oraz zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, zywot zgodne wraz z natura. Adekwatny ozenek,

zadania gospodarskie jak i rowniez obywatelskie oznaczaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace w roli jak i rowniez w ogrodzie, uciechy plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie zadania

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z radoscia

korzysta z dobrodziejstw przyrody, rzetelnego ojca jak i rowniez troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak

wraz z dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie jest oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach

chce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza korzyscia jest dziewictwo ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana w charakterze czyste

sumienie, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i porzadku

wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z

fraszek. Podmiot liryczny uznaje tezyzna fizyczna za jedna z najistotniejszych wartosci, wzgledem ktorej odmienne dobra traca swe znaczenie. Poeta we

fraszce „Na lipe― chwali spokojne zywot w zgodzie z natura i nie szuka duzo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego zycia i tej prawdziwych zalety w wybranych utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

czlowieka odrodzenia wypada zyc zgodnie z natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, ze wszystko przemija ale wypada przy tym afirmowac zycie jak i

rowniez w pelni z niego korzystac. Wedle stoikow wypada ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny broniacy przed

atakami fortuny.

38. Ustal, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie wydany

w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju idealnym

uszczesliwiajacym wszelkich obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej oraz nad

obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu tez postulat rownosci wszystkich

mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej na rzecz roznych ludzi jest rozne prawo. Miedzy innymi prawo karania

smiercia wydaje sie zroznicowane dla osob z roznych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty jak i rowniez inne na rzecz mieszczan. Mysle ze, nasz

problem wydaje sie nadal biezacy. Tak w tej chwili bylo jak i rowniez jest, ze ludzie majacy wplywy jak i rowniez takze bogaci podlegaja niekoniecznie tym

samym prawom co typowy obywatel, jednakze zazwyczaj beda traktowani w znacznym stopniu lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga sie chociazby

wykupic. Czesto ludzie na ogromnych stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie w calej ich kwestii jest w znacznym stopniu przedluzone.

Pozniejszym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest rola nauki jak i rowniez wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc

krzepy panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i ulepszyc

sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia instruktorow sa skromne i kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie

zmaga sie z bieda i manipuluje nadal wraz z dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie w calej malych

miejscowosciach, zamknieto jak i rowniez dzieci wielokrotnie musza chodzic do tych odleglych w znacznym stopniu kilometrow. Dodatkowo szkoly maja

zazwyczaj za male zasoby finansowe na postep pracowni jak i rowniez zakup obslugi naukowych, niekiedy nawet w utrzymanie. W ksiedze o wojnie z

kolei mowi, ze kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach

gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia dotyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy kraju w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek mieszkaniec wydaje sie

obywatelem jak i rowniez panstwo powinno mu umozliwic szczescie, - o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek czlowiek ma obowiazek

byc prawnie przygotowany do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pilnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie

specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Autor proponowal

zaplanowac nowy przepis prawny wraz z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci wraz z wojny nie sa faktycznie wielkie, azeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny

oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski proponuje: - wykreowac kosciol narodowy

niezalezny od momentu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez ludzi

wyksztalconych jak i rowniez szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbyteczne, takie jak doskonale domy oraz sute biesiady. Proponuje

zasoby finansowe przeznaczone w ten zamiar wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie w dotowanie

szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie madrosci i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski

proponuje przejecie kurateli nad szkolami przez panstwo, a prawo do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po

raz 1 prawo kroczenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Dzieki temu pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, to znaczy brak namietnosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny

wydaje sie podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie zalety (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie laczyc w

jedna calosc. Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra wspolnego, dla zacna ojczyzny powinno sie poswiecic caloksztalt: majatek,

krzepy, zdrowie, fuks, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna byc zgoda, bowiem laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele - duzy

sejmowe, wojny domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez

narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche,

zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo lokalne od

szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, azeby stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy nie beda

spojni, nie tworza jednosci. A na rzecz Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow,

ale u heretykow jest to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i

gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich sferach zycia, w podobny sposob publicznego, a takze prywatnego. Heretycy

nie sa w stanie nawet odpierac panstwa przed poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest odpowiednie do wygrania

wojny. Skarga wzywa totez krola do obrony wiary katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci

religijnej w calej narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow jak i rowniez pozbawienia katalogow ochrony prawnej. Rownoczesnie

podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe uwaza

realizowane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione na rzecz

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim zamet (istnialo wtedy wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia norm ograniczajacych jak i rowniez

naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. bezzwloczne

sadzenie jak i rowniez bezwzgledne robienie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod tych propozycji

herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc jak i

rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, w calej chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, ktore to maja obszary w kraju oraz

proponuje naprawe istniejacego postaci rzeczy. Rownoczesnie przepowiada on, iz rozplenienie sie tych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno w calej

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O dobrej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy na

rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej w calej Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

sa w stanie jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna liczne analogie do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu.

Spostrzec mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, ze nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie czlowieka poczciwego" odszukac mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace fita sprawy jak i rowniez swoj lek o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka rozprawa...

". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore to dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla wyzysk

stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany wraz z

pozycji kalwina i w calej duzej partii stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych przez protestantow, co jest w szczegolnosci widoczne w calej krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami,

zamilowanie do zycia w przepychu i sztuczne zawyzanie liczby swietych, w ktorych ciagle pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia

ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa wedle niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego jak i rowniez

zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow jednak

takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym rys sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

odgadnac istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to

portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia fita i kosztuje ponad typowych ludzi.

Jednakze mnich ow jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbyt swietych, chetnie ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie anegdotka o

plebanie, ktory to pochowal swego psa w cmentarzu obok grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi,

pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z psa uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna

krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie podstawowych zasad

religii. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, przesadza nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania

nabozenstw w calej zrozumialych na rzecz wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie

wzruszaja katalogow spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo w calej odprawianej mszy swietej wydaje sie

jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega katastrofa ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach niejednokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, ze jest poufaly osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, w jakim

stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow ostatnich zrzucony

I miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim warunki, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny

malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz znanych jak

i rowniez zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal wraz z ta maksyma. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie osobiscie, rownoczesnie

stara sie dowiedziec, co obecnie przebieg zdarzen sie wraz z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego istnienia. Brak wydaje sie na nie odpowiedzi wraz

z strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz wedlug smierci, do miejsc gdzie

przebywala przed wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie,

jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to w calej ostatnim wraz z TRENOW, w ktorym opowiada swoj sen -

we snie ukazala jemu sie matka z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze tej coreczka wydaje sie szczesliwa.

Postura ojca zmienia sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie zywot Jana w wsi pozostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do kompozycji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie rozumie, czemu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta przez nadgorliwego

ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja sprawy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia stale drecza, pustka po odejsciu coreczki, ktora dom

wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies

mi sie podziala, W ktoras strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w sprawiedliwosc boska, wiedzie to do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w punkcie

kulminacyjnym do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc sens calego zycia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, ze corka stanie sie dziedziczka tej wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolesci, rozpaczy, strachu. W obliczu

smierci corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym czasy swoje Za zakupach

grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, jakis z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc strategie ukazujaca sens boskiej woli - Urszula poprzez sen wieczny w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami beda pasterze badz rolnicy. Sielanke

umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane przez bohaterow, do epiki – fabula jak i rowniez narracja, do dramatu zas - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi jak i

rowniez rozmowy konkretnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie ogolnie z

humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie czesto tlem na rzecz prezentowania

zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizerunek wsi polskiej Ostatnia wraz z

panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; zmudna, codzienna posada w polu i przy gospodarstwie powoduje radosc sasiadom wsi jak i rowniez jest na

rzecz nich powodem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Ktory twe wczasy, kto pozytki?

Moze dodac za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w calej literaturze polskiej

siegnal wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia jakosci gatunku, wydaje

sie nietypowa, hhg bowiem prace panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje totez

nie temat, ale sposob, w jaki to zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach ludowych i

skrzeczy razem wraz z Oluchna w ciezka prace oraz w srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki zonie sielanka

Szymonowica potrafi odszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies konca XVI stuleciu jest, wedle Szymonowica, stanowiskiem wyzysku:

stanowiskiem, gdzie niejednokrotnie dochodzi do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw przykrych, pokazuje ujemne strony

zycia na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji globu i komponujac utwor usredniony raczej do antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle

natury, a do niej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i uciechy, jakie obejmuje ze soba afekt. Gdy Laura przybywa w spotkanie wraz z ukochanym pod

umowionym jaworem nikt w nia nie czeka. Wytwarza to posadzenie o zdrada i relacja z rozna pasterka – Doryda, co konczy sie atakiem rozpaczy i

zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza osciennych zarosli wybiega Filon jak i rowniez

uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial wylacznie przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym

wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, faktycznie charakterystyczne na rzecz

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu namietnosci na

postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zywocie do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbyt tworce zapowiadajacego

nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak rys jego wierszy wykracza daleko poza

schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, co powoduje, ze tworczosc

Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany religii,

gdyz najwidoczniej Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Do konca

zycia nie opuscily go zastrzezen, czy asortyment ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dostatecznie uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia

tez lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, jednak, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i

nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzisiaj i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest swietnym

obrazem tych niepewnosci jak i rowniez lekow. Szczegolnie wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w dwoch sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie wyrazem trwogi poety o wynik bezustannej

walki, jaka kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie zacna materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od momentu Boga. Sluzace do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z

silami ciemnosci czlek jest osamotniony, a stawka jest wszak zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc

jakiego kazdy czlek powinien liczyc, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna przemoc szatana, glob i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata owego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie

poprzedniego. Poeta stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co

emocjonalne, a najwznioslejsza wartoscia sakralna jest afekt do Boga. Bog wydaje sie wielki jak i rowniez dokonaly, czlek maly jak i rowniez pelen

grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od momentu Boga, zawadza mu sciezke do zycia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tutaj wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla powszechnie znana ludziom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest silne, a podczas gdy slabe. Tresc rozwazan autora ma

rys uniwersalny (dotyczy kazdego was w kazdym czasie), aczkolwiek najbardziej interesuje Kochanowskiego Polska XVI stuleciu, wowczas nadal silna

jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow przed tym,

ze niewlasciwa strategia moze doprowadzic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W tekscie beda fragmenty swiadczace o tego typu intencjach autora.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") wydaje sie skierowana do rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jakim sposobem

maja sprawowac powierzona dywanowi wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie poeta

przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy na temat polski sposob glosowania przez rozstapienie oraz obecnosc marszalkow

stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek odpowiedzialnosci zbyt losy was.

Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do pijanstwa jak i

rowniez obzarstwa, oraz niezdolna do zadnego wysilku, a szczegolnie do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie persony beda potrafili w

przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku was rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. Pierwszy z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie wraz z dobrem was, realizowania prywatnych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, choc sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, wydaje sie

w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by przez atak zaskoczyc wroga, nadszarpnac go jak i rowniez nie

dopuscic do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza albowiem tematy w najwiekszym stopniu istotne, biezace i

zagmatwane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo w charakterze dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia.

Trusia elekcyjny (wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo (wczesniej

wydal juz kawalek "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten trudnosc; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, badz wysoka

grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, oraz ci co sa w jego czele powinni wreczac przyklad,

dwa. "O namietnosci ku ojczyznie" - wylicza 6 dolegliwosci Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, nielad religijna, wyczerpanie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, ze milosc do ojczyzny fundamentalnym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny wraz z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Na nieszczescie jej nie wystepuje, Skarga boi sie, ze fakt nasz moze byc wykorzystany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

4. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje

sie wykorzystywana przez magnaterie do osiagniecia prywatnych celow, co prowadzi do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie w jej zlych synow, lek o losy Rzeczypospolitej jak

i rowniez nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba sa to: brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru

sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych

opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Krajowy, jesli do niej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie on na

rejonie niezaleznosci od momentu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla wszelkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o zywocie szlachcica od momentu narodzin az do smierci. Frapuje sie nad edukacja jak i rowniez

wychowaniem najmlodszych szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Mowiac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od nauki Rej docenia dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec jak i

rowniez spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez prywatnych

zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy w wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynosza duzo pozytku, jak i

rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i parki warzywne, azeby niczego przez caly dwanascie miesiecy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O wielkim zamilowaniu autora do robocie na wioski swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw oraz innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi relaksowac sie w lekkim towarzystwie przyjaciol i bliskich, zaleca uciechy, polowania, lowienie ryb, co pozyskuje pozytek jak i rowniez daje

przyjemnosc. Dbajacy o fortune liryk zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i sprzedawac drozej

w calej innych obszarach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie tej charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko totez, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy praktycznej

przedstawiciel owego wysokiego postaci spolecznego ma obowiazek posiadac tez gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica

do musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow w Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swoje przemyslenia odnosnie tego zdarzenia oraz aluzje, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na

najazd Tatarow w Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow oraz mysl o powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie przed napascia

Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci granic Kochanowski proponuje opodatkowanie szlachty, co

formuluje slowami: "Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej - poety. Dusza poety w jego opinii jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i nie znajacy granic. Piesn ta

przekazuje swiadomosc wlasnej zalety Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia w wsi.

Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci wraz z natura. Wyraza pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy.

W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala zycia na wioski w zespole rodzinnym. Praca ziemianina w roli przeciwstawiona jest odrebnym,

niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie prowadzic w

zyciu. Ogromny wplyw w tworczosc poety mialo tez spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z forma znakomitego naszego poety, ktory to jako jakis z glownych tworzyl literature narodowa.

Jednak nawet on sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jakim sposobem wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten

wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci ludzkiej, jest rowniez uwidocznieniem mysli wlasnej

zalety Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po tej smierci beda czytane jak i rowniez podziwiane

przez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie zagadnienia z zycia codziennego, co bylo zwyczajne dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przykladami moga byc: Piesn XXIII oraz fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej drugiej przemyslenia wskazuja wyraznie w znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej, choc nie da sie

ukryc zawartej w calej niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego

przemyslenia na nasz temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia,

ktora pielegnowana w calej sercu czlowieka moze byc na rzecz niego rownolegle "nagroda jak i rowniez placa" oraz swoista dekoracja zycia.

Bezposrednio z cnota zwiazana wydaje sie tak zwana dobra slawa, tzn. zacna opinia u wspolczesnych, oraz po smierci pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od momentu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc pospolite wsrod owczesnej szlachty.

Naturalnie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty nie moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz zartobliwy "Na most

warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej swoje przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jakim sposobem w przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale w najwiekszym stopniu emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz

wscieklosc na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z

portfela wspolrodakow. Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza,

ze wszelakie zalety stanowiace cnote beda cenne, jednak najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta

sciezka do niebios, Tym, co sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym sezonie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, azeby tam

konstruowac i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety pod zadnym

pozorem ziemianina. Liryk opowiada o poboznej jak i rowniez spokojnej rutyny gospodarza. W celu porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie

wedlug swiecie w calej poszukiwaniu bitew i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie zyc w roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz ze zbirow osiaganych z ofiarnej pracy

mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, oraz nastepnie caloksztalt znosi do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy w

kazdej sytuacji znajdzie okres na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby badz w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu w mieszkaniu nigdy nie brakuje jedzenia. W zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze o

wychowaniu mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i wstyd. Poeta chce, aby tej wnuki zostaly dobrze wychowane i aby

posiadaly ow zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale rowniez

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode globu, swojego domostwa – jest

to renesansowa afirmacja zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby

chwytac dzien, jak i rowniez stoickie, azeby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej

„Piesniach― miala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych:

stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia czlowieka jest fuks, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z zasadami cnoty,

daj szanse czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie do

korzystania z uciechy zyciowych. Wzgledem przemijalnosci globu, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do uzywania z chwili,

cieszenia sie wraz z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora byla

nie wolna od momentu sprzecznosci. Dlatego tez fraszki zostaly tak roznorodne. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona

czy Zenona zalecal dystans do globu i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez

watpliwosci blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Wplyw kazdego z tych propozycji we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej dazenie do

szczescia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac smutkow, ktore zdolaly zmacic

fuks.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie przywoluje bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce

„Na domek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta

chce boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane

sumienie, ludzka zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra owego swiata nie

zapewniaja doglebnego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna wraz z fraszek

– „Na zdrowie―. Pochwale zycia w zgodzie z natura odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na glob renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i stalosc wobec faktycznie krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i

umiejacego ze ogromnym spokojem sledzic otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, w

calej korzystaniu wraz z rozumu, ale rowniez w uciechy „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia jak i

rowniez wizji Boga, jako duzego Architekta, odkrywamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem

wzgledem Boga, jednak tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego wykorzystac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od momentu trosk jak i rowniez cierpienia oraz

obawy przed smiercia. Ow dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety w calej ustalone przez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta wraz z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie wraz z

problemami, wreczac sile sakralna i trwale szczescie oraz czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w calej swych

piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi odszukac w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej harmonijnej i pelnej

ufnosci filozofii renesansowego tworcy po smierci Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu jak i rowniez

ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja „Iliade―.

Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow wedlug porwana przez Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla sie

kleska jak i rowniez stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postawy polityczne

mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem do rozwazan natury ogolnej.

W konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, jakkolwiek w pewnym stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w katastrofy greckiej,

nastepuje podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob w scenie nie przekracza kilku

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty wiesc maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi. Tragizm

dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal w calej

nagrode zbyt wyrok w calej sporze bogin, wine totez ponosi lacha, ktora fita nagrodzila.

Sa jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie tutaj takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie tu wyznaczyc glownego bohatera, bowiem postepuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno albowiem stawiac prywatny interes w rowni wraz z sprawa kraju

odstepstwem od momentu reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos wraz z bohaterow w calej tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin

czy ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Cecha szczegolna utworow z owego okresu wydaje sie epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia orszaku: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni wraz z tego okresu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie

przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek swiatowy, ponad

caloksztalt przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany

tez sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie —

Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Sluzace do gor jak i rowniez lasow,

zredagowana w chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swoje zycie, sentymentalne i

rownoczesnie ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie wraz z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, ze podmiot liryczny

porownuje sie do Proteusza (starogrecki idol, ktory puder dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Aktualnie zas

pyta z pewnym niepokojem: „dalej co stanie sie? ―

dwa. Czarnolas.

Dominuje tutaj calkowicie inny humor, inne beda tez zagadnienia. W duzej liczby utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc budynku

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), stawia pytania myslicielskie (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma miec na pieczy

/ Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie natury, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje nad ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, bowiem wlasne zywot bylo na rzecz Kochanowskiego najwazniejszym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w tej zyciu kluczowa

byla tej poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbyt raz me rymy nie gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez

nawet ten pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, nalezacych do roznych gatunkow i typow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow jak i rowniez zagadnien wraz z zycia czlowieka, porusza rzeczy jednostki, jak i rowniez calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w zywot prostego systemu

alarmowego wartosci. Czlek i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka owego pisarza w calej, odniesieniu do w/w przedmiotu, na wstepie powinno sie stwierdzic, ze tematyka tej utworow

dotyczy jednoczesnie zwyklego czlowieka, a takze ogolu ludzi. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane w charakterze wskazowka na

rzecz jednostki, jednakze dla wszelkich, bowiem aplikowac sie ma mozliwosc do tych propozycji kazdy, gdyz ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilku wersach w calej lapidarny sposob przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor zamierza odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora i

zachecaja go do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane przez glownego bohatera: „Trudny (... ) moj rzad wraz z tymi pany:

szedlem drzemac trzezwo, oraz wstane wciety. ― Wiersz zartobliwy ta posiada na zamysle osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego efekty i

niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz przede wszystkim

niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem stanie sie „Piesn o dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

pamietac o tym, ze cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w totez kazdy ma obowiazek usilnie zabiegac, aby pozostawic po samemu dobre

retrospekcja. Nie jest stosownym czlowiekiem nasz, kto rozumuje tylko o piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Pan odroznil

czlowieka od zwierzat, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba ojczyznie, w

celu zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako kto moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych moznosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

wymowy powinien uczyc swych nabywcow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzetelnej

wolnosci. Jakkolwiek ludzie posiadajacy odpowiednia moc i odwage powinni wraz z bronia w calej reku zmagac sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli

przyjdzie w calej walce przekazac zycie.

„Piesn o dobrej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, dotyka wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze stac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa

poswiecic caloksztalt dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez dzieci

dostalo sie do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma faktycznie rozwinietej

cywilizacji; nie wie budowac budynkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia o Polaku swiatlym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy nie pomysla juz

wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak samemu

kupi, ze i przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow,

a konkretnie – zaangazowania w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to naturalnie odroznia ten narod

od momentu plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i trudnosc calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Robi to na rzecz

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma w celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku juz od

momentu poczatku istnienia naszego was, ale czy takie zachowanie duchownych moze stac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni do

glebi sie zastanowic nad dalszymi swoimi losami, azeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest rowniez problemem narodu, poniewaz czynia go zwyczajny ludzie. Wowczas gdy zawiedzie jakis

element w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos wiecej niz czesc organizmu – kraju – wolno tu rozpoczac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze jedna z przyczyn upadku

niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach starozytnych.

Utwor nasz zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

wraz z mitologii jak i rowniez przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje

wladcow oraz podle spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture rowniez

zaczerpnal wraz z antyku:

chor stoi przez caly czas w scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – nie przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o wydarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach mowi posel

-akcji – obnizona do poszczegolnego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, co

ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw istot, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, oraz na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swoje losy spaja z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na rzeczy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory to wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie nad

konsekwencjami wszelakiego czynu, nie reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, wzmacniany na przykladach antycznych.

Utwor ten zostal napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow oraz zle

ludzie. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal wraz z „Iliady―, ktorej obszerny detal przelozyl. Budowe takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec niedostatek parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i pustka, co ludzkie nie jest

mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg wybuduj postaci, katalogow zachowan; od momentu patriotow poczawszy,

a w zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, wierny sprawom was, zabiega o utrzymanie noclegu, swoje losy laczy wraz z

losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem jak i rowniez intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w ponizszym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calkowitego narodu.

Tresc dramatu posiada charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze naturalnie w naszej epoce wyrabia sie atrakcyjny w Polsce mit sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w calej „Nad Niemnem―

itd. Nie jawi sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot czlowieka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Od razu oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa wraz z „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu w prace, ktora wszystkim

podaruje radosc jak i rowniez rozrywke, ktora tez pozyskuje zadowolenie. Tego rodzaju obraz prezentuje „Zywot czlowieka poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze odmienna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni, mysla

egoistycznie, beda chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Chlopisko musi pracowac na panskim polu, posada nie jest radosna piesnia - jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei wraz z „Krotkiej rozprawy

miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jakim sposobem widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z istotnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza frakcja dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w zonie mysl, ze „bez norm nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska w cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna byc moze jak wykrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje kary, a plebejusz traci zywot.

Za co? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za co innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac ma

obowiazek rowniez opieke wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta udawac sie nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal

zywnosc jak i rowniez nam jak i rowniez bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak tej duchowy patron Erazm wraz z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), oraz zwolennikiem zgody i noclegu, chociaz

uzasadnial potrzebe wojny obronnej, gdyz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji mlodocianego obywatela jak i

rowniez do powagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy jak i rowniez rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i

wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz wydatki na odmienne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie

bardzo bez trudu zapamietac, gdyz dzis wydaje sie on tez aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w calej literaturze.

W czasach renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci. Wytyczne

te zawarte sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie darami

natury w wszelkiej porze roku. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt badacz, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu oraz starosc, oraz smierc. Cechuje

go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug intelektu i w calej bliskosci wraz z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin

to czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro powyzej prywate, nie zaluje

do niej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia - taki wzor ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek wszechstronny, oprocz talentu

posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja tworcy tacy jakim sposobem Jan Kochanowski, Klemens

Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyjasnij w jaki sposob autorzy polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez lansujaca

pochwalane. Przykladem takiej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem oraz Plebanem―

Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski kreatorow tego okresu o losy ojczyzny. W „Krotkiej rozprawie....

― Rej zastosowal odmiane dialogu. Interlokucja ten wydaje sie prowadzony pomiedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych na rzecz polskiego

spoleczenstwa stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, finansow

wojennych myt i starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie

jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na temat

obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow

panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie

tylko dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Wojowal z

korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O

Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i tej legatow. Krytykowal

negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach

publicznych jak i rowniez nakladow w ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace Rzeczpospolita.

Choroby ow to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu w calej 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju jak

i rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor nasz niesie w calej sobie tresci uniwersalne, hhg sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on umiarkowany, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie unosi sie

ambicja kiedy chodzi o dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie do szantazu jak i rowniez przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten hhg

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej was tematyki. Postury patriotyczne

wykazuja niemal wszelcy humanisci, wszelakie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie czlowieka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny obrys,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada

nieprawidlowosci, ktore to zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow,

jednakze mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, koszmarnie sprawuje sie w

sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - mowi Pleban). Totez Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza

A mnie prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i

opisuje owa „poprawe kraju― w calej pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna role przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej nadal przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do do niej synow - czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Ukazujac szesc dolegliwosci spolecznych -

obojetnosc wzgledem ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez

grzechy przeciw Bogu - glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, w calej XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo

nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, walki z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych odkrywamy tez w calej licznych fraszkach, a najlepsza

pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym ludziom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem.

Jest bez watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal o ksztalt swego

stylu, o forme trzymanych gatunkow jak i rowniez o zrecznosc jezyka, jak i rowniez o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly o erudycji poety. Nie zostaly mu tez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski,

studiowal rowniez epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow

polskich. Nawiazania do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chociazby w doborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat

wedle regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do

tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu powodow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego powyzej tlumem.

Tenze wybitny czlek zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta jak i rowniez dramaturg, jednakze takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze myslicielskie poglady tworcy, ktory

uznaje swiat zbyt wielka harmonie, znajduje wielkie wartosci natury i wioski, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. w charakterze nazwy ery uzyto owego terminu przed chwila w XVIII wieku we Francji - poczatkowo

na rzecz okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz okreslenia

okresow panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie ustalenie to pozostalo

przyjete przez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle

niego odrodzenie mialo byc poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta wywarla duzo sporow jak i rowniez

polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu aczkolwiek

odrodzenia antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale potem sama trafila do szczytow

przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od momentu XIV do poczatkow XVI wieku, oraz w panstwach Europy

polnocnej od konca XV do konca XVI stuleciu. Jest on rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory jak: kryzys

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego) zjednoczonych

krolestw, na przyklad Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia umyslowe

jak i rowniez religie, najbardziej wazne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, w plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie wraz z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek staje w glowny punkt badan

jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku w charakterze o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do wzrostu

osobowosci majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki

ludzkiej. W mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w glowny punkt swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i pustka co ludzkie nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do wzrostu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za

formalny jej poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla powodem wybuchu

dlugoletnich wojen wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W roku 1529 - protest mniejszosci

luteranskiej w calej Spirze w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze wolno ja odtwarzac indywidualnie, ze nalezy wyjasniac je

w jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia to

znaczy uwolnienia ludzi od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek posiada swoj los zapisany w

calej gwiazdach. Poswiecone jest jemu niebo badz pieklo, oraz zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zachowywanie

dobr. Posiadanie to zasluga, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Wielkiej brytanii. Ruch nasz powstal wraz z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil

ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni w sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem beda wydane w calej

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one do literatury religijnej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz zdjecie krzywd spolecznych i

norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o

sposobach katalogow przezwyciezania.

Kazanie I - "O madrosci potrzebnej do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Autor charakteryzuje choroby, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec najbardziej

normalni powinni byc ci, jacy stoja naprzod narodu.

Kazanie II - "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc dolegliwosci Polski. Sa to: brak namietnosci ojczyzny, niedostatek zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niezasadne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca pisarz

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora plynie wraz z "chciwosci domowego lakomstwa". W sposob wyrazny i

wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci

milosci do ojczyzny, namietnosci dla zonie samej. Najscie skierowany wydaje sie w strone internetowa magnatow dbajacych jedynie o swoje bogactwa.

Widmo tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, najmlodszych jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem

laczy katalogow jedna religia, nakazujaca afekt blizniego, nasz sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej zgody szczegolnie w

sejmach wywoluje u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV jak i rowniez V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa kleska dla Krajowy, poniewaz poglebia niezgode

narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, oferujacej do zgody i do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza forma rzadu wydaje sie jednowladztwo, jakiego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu.

Poddani winni beda swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co wydaje sie

jednoznaczne wraz z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Wylicza prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny, oburzenie

na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze wlasciwy Bog ochroni Polske od momentu zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

niedostatek sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci,

zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tresc zwiazana

wydaje sie z poczatkowym, pelnym nadal nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech podstawowych stanow:

Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia podstawowe problemy

ciekawe owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy wykorzystywania zup ozonatorow wody, czy niedostatek stalego systemu

alarmowego obronnego kraju. Wiele rowniez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki wyprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu jak i rowniez

piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych polskich utworow o

tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow wraz z prosba, azeby pomysleli w koncu o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem nasz, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest umrzec mlodo, jednak

w sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo jak i rowniez umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na podstawie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do utworu

pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka w charakterze czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa natury

c) rozumienie zycia w charakterze wiecznej walki o zywot

2. postawa uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny obiektywizm, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie on absolutny podziwu na rzecz prostoty jak i

rowniez kontaktu wraz z natura. Osada, wspomnienia, w charakterze miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne

opowiesci ludzi tam zyjacych. Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego zycia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

uczucie do wioski, tamtego zycia, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii

autora. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora wedlug stracie partnera sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z robocie rak, oraz kiedy wydaje sie stara to umiera.

19 Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, silny, wzor robocie na wioski. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, jednak to nie pomagalo. Odrzucic stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy

wydaje sie starsza kobieta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci zycia.

Mlodosc, swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedostatek wlasnej woli na kolejny los, uciazliwa wizja, batalia o zywot, przetrwanie

4. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne posiada ukazywac problemy duchowe czlowieka. Te dziedziny ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 szczatkowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety ow mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl rozny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia role symboli. Pierwszy z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie do zimnej

tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie totez do losow czlowieka. Przechowuje sie totez jak czlek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka,

zadumane posiada skronie), wydaje sie wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak nasz

probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Ow firma

symbolem uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil w tej chwili calkowity

rozklad. Podobnie wydaje sie z czlowiekiem, ktory w starosc wydaje sie chorowity, mniej przydatny do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W

utworze tym zostal przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie wraz z Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn nasz wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad zasadniczy i koniec swiata. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac

glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma rys symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Osobiscie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w ponizszym utworze rozumuje o potedze ducha. W

porownaniu do dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego rys skazony wydaje sie

niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi jak i rowniez przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Poprawka barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy

poszczegolnego krajobrazu zmieniajacego sie pod wplywem wysilku dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, echo

2. Posmak: ziola

trzech. Wzrok: barwa, ksztalt

4. Nastroj: podziw, zaduma nad wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i wydaje sie piekna, ochrania sie, wydaje sie delikatna, wyszukuje wsparcia

azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w czasie burzy pozostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza boi sie ulewy drzy przed jej sila, ale dazy do przetrwania. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo podtrzymuje sie

zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly opowiastke starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, gdyz dbal on o zrecznosc jezyka, obrys swojego stylu i odmiane uprawianych

typow, a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Swoim obfita tworczosc nierozerwalnie spaja sie wraz z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy tworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o tej wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie nieomal boska potega tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), to znaczy przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

mija,

b) stoicka - zachowac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - rozkosz zycia, powinno sie sie rozrywac, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nas czeka nastepnego dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, ze zgadnie co nan nastepnego dnia przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, jednakze moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec w jakim celu gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc wraz z tego

co sie posiada.

- Piesn XX - w zyciu wydaje sie czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie pod zadnym pozorem bawic, jednak mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- liczne nawiazania do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl niejednokrotnie

wykorzystywany przez tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z podstawowych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych

tradycji, wrecz tworzyl osobista szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal w roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Sluzace do

najwybitniejszych utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel literatury sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Polska stoi― – utwor nasz ukazuje wizerunek panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna postuluje obrony jak i rowniez pieniedzy w wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu poeta panujace sytuacja w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami w calej bitwie pod

Chicimiem w calej 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie wraz z 10 partii dosc szczegolowo opisujacych

na wstepie obustronne przygotowania, a potem bardzo uwaznie, dzien wedlug dniu wypadki pamietnej batalii, az do rozpoczecia ukladow jak i rowniez

zaprzestania dzialan wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych rzeczy: nad calym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny

i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke ludzi wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny.

Poucza, ze uwage terazniejszych nalezy odwrocic na rzeczy naprawde zasadnicze: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swych wspolczesnych. Przedstawia w

tych propozycji zywy wizerunek owczesnego zycia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacji o Polsce XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. W 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego pod Matwami w

1666 roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl w wsi w calej krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, oraz wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

Naczelna czesc niesie 1656-1666 r i miesci opis zdarzen wojennych, to znaczy taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa do

Danii, walka z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

charakterystycznych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w calej walce jak i rowniez

sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

- w istniejacym stanie sprawy nie dostrzega przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw w zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie dodatnio: sklad dodatnich jakosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem na

rzecz zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako mysl calkiem interesujaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa, ktora

doprowadzila do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne beda dwa wzorce kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski

(J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia

srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w sposob mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu owymi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje zasobna kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej zadaniem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi mocny kontrast wraz z pierwszym - jest

dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc wrazen, wynika

wraz z kaprysu. Planuje to gre z wrazeniem, nastroj uciechy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego wraz

z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Czesc druga - zestawienie porzadku trupa wraz z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta:

sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od momentu nich uwolnic.

Pointa: przed miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela wedlug jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym sezonie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym oraz slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym pochodzeniem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego

szlachcica, przekazuja wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska wydaje sie przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci w srodku stanowej, mniemanie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji w

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swych

przywilejow, oraz zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy led postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego jak i rowniez

wojennego rzemiosla. Porownanie terazniejszych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy

upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy wraz z wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz wydaje sie mysl, ze kobiety beda niestale w calej uczuciach. Pomysl

ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore wydaje sie porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono calkowity szereg sytuacji niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej wolno je wykonac (uspokoic morze, wiatr

zapiac w wor) niz zauwazyc stalosc w calej uczuciach panie.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo tez moga zostac tematem na rzecz

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe dazenie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa prawdziwym zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany smak,

erudycja, nowinki tez beda w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego zgubie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sytuacji. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor)

sie kochaja – dziewczyna przedstawiona jest w charakterze piekna jak i rowniez zmyslowa kobieta. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka

jak i rowniez nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na zywot umyslowe ery.

W pewnym uproszczeniu rozmawiamy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, istotne prady. Pierwszy - dworski – rozwijajacy sie w

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, odleglych od w zamian, tetniacych

prywatnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna stala

sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska miala wiec zaskakiwac odbiorce, zapewniac

mistrzostwa autora, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

fasonow zachodnich, dywanowi skladajacy powazanie, a wraz z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, polskich tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ta wlasnie literatura, odmiennie niz

nurt dworski, przykladala olbrzymia wage do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj polski rodowod uznawala

za najwyzszy tworcami owego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten oznacza sie rowniez sarmackim od momentu slynnej

teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej w pozniejsze ery.

Podzial literatury na dwa nurty wydaje sie wygodny, jednakze nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec dworski i

zostaly siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Jednak byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn jak i rowniez Naborowski beda poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna

totez mowic przynajmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w calej XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej

swietnosci poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy

dorzecze Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - na wstepie oznacza sposob zycia szlachty w calej XV jak i rowniez XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie

szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje postep zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska miala

poczucie, ze Polska przesadza przedmurze religii chrzescijanskiej - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej w wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej roli polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej - o szczegolnej roli jaka

pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - zywot na wioski, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne zostaly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki,

bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, gdzie sady skazaly go w infamie jak i rowniez banicje. Swoim pamietniki zawieraja okres ekipy

wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych

propozycji obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i

rowniez milosci natury - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski wraz z

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna wraz z pierwszych polskich epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688 - 1696

"Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie duzo wagi do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie respektuje. Autor zwraca atencje na ucisk

biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne nastawienie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie czemu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, ze represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go argument, ze w kraju, ktory nie wystepuje za co oplacic

armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo roku 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z nietypowym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego synonim

rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory wybuduj: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek badz z tych postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz z strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszelkich mszy, oraz mysli zaledwie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic potem formy obronnej kraju, bowiem szlachta w calej wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny ludzi i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich w calej

sluzbie wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w calej utworach W. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa. Czesto poddaje krytyce

wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ujawnil stan wewnetrzny panstwa naszego, ktore chyli

sie ku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze sa w stanie sluzyc pociechom do uciechy. Wszyscy dbaja o wlasne

dobro, nie interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady spoleczenstwa. Polacy mysla tylko o zabawach, balach, wygodach

zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje osobiscie dla siebie

jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez kobieta sama. W wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy" Potocki porusza trudnosc

nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki

uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta

nie broni sie, gdyz jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje przebieg

bitwy jak i rowniez rokowan. Komplet przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc w calej zwyciestwie nad poganami.

Patriotyzm widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego.

Z utworow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Sporo jest w calej nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna

lokalizacje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do zobrazowanych faktow beda znakomitym pochodzeniem poznania

ludzi i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza frakcja zawiera wykaz przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych.

Pasek opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu o relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji do walki zapewnia mu szwung zdobycia

lupow, a nie milosc do ojczyzny. Pasek mowi tez o odbytych podrozach obcych, ktore zostaly wynikiem tej zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pasek

opisuje tez msze swieta, do ktorej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z

odmiennymi. Przykladem wydaje sie uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie chcial

zmagac sie w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni fita. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke tej bratu. Jednakze

taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W obszarach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W drugiej czesci opisuje swe

zaloty i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz zycia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow

szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy. Swoja klase zwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty

obudowane jest troska o posiadanie i zalety wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo,

pojedynki zwyczajne dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Beda pisane barwnie, jezykiem potocznym,

wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady ludzi, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za wzgledu na sposob pokazania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwa. Monolog zwrocony do partnera, wziety w calej cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego w charakterze utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar jak i rowniez ulomnosci ludzkich. Zdajac samemu sprawe wraz z ich oddzialywania na

zywot polityczne w calej owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym argumentu, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk sa w stanie one doprowadzic, stal

sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki wraz z nimi uslugiwaly mu przede wszystkim bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak klechdy, ukazuja wizerunek zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tych czasow. Krasicki

obnazal jak i rowniez osmieszal w calej nich najbardziej znaczne wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty,

brak krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie niejednokrotnie sa aczkolwiek uniwersalne jak

i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak samodzielnie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie byc

nie tylko moralizatorem, lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest

wymieniony juz w calej tytule, oraz przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie

pochodzenie, za mlody wiek, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie jak i rowniez przesadna zabieganie o nauke i kulture.

Zarzuty ow pokrywaja sie z takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle bezsensowne i nonsensowne, iz domyslec sie wolno, ze

tym sposobem Krasicki odslania zalety mistrza. Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia na rzecz jego

strategii wewnetrznej, oraz jednoczesnie wydaje sie atakiem w sarmacje, w jej usterki i podle przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona skonstruowana na regule dialogu, rozmowki prowadzonej

przez dwoch szlachcicow. Jeden wraz z nich opowiada o bogato zakrapianych biesiadach i o przykrych katalogow konsekwencjach. Wymowa satyry

wydaje sie pesymistyczna - wymeczony alkoholem szlachcic odchodzi, by odnalezc ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez

zwyczajne cechy Polakow, ktorzy przy alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie pojmuja sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja debatowac i pod

lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Okazuje sie, ze w calej Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie raz za razem gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak

honor, uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego rodzaju brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na

skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci, nawykow

i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

przedstawiana byla w calej sposob niewatpliwy i bezposredni. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co pisarz chcial wyodrebnic swoj dystans od pogladow bohatera. Odejscie od bezposredniej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej

w calej satyrach dialogowych, szczegolnie zas w tych, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze byc uznany zbyt reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i

unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje osiagaja V. w calej. p.

n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem pokazania

i stylem wypowiedzi. Zawartoscia utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez karmelitow. Mnisi

walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co duzo

trunku mial szanse pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym

patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne,

np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl wraz z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego portretuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

okresow. Swoistym wytlumaczeniem do calkowitego zbioru wydaje sie „Wstep do bajek―. W sposob humorystyczny autor wymienia rozne ludzkie

wady, twierdzac ze mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale sa to tak specyficzne postawy, ze mozna gryzie miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie atakiem w jedna wraz z najgorszych niedoskonalosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj

tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera bezsporne pouczenie, ze w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej

sytuacji trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem przewazajacy, wazny odpowiednio dla wszelkiej zywej:

pragnienie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie w tej

chwili w niewoli i nie zna zapachu wolnosci, nie rozumie do niej. Akceptuje swoje zycie w calej klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to cokolwiek

normalnego. Jednakze stary czyzyk nie zgadza sie wraz z twierdzeniem mlodocianego. On dawniej byl nieskrepowany, zostal aczkolwiek uwieziony.

Nigdy nie przyzwyczai sie do niewoli, w kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac te bajke, wskazuje sie w fakt, ze powstala kobieta

po pierwotnym rozbiorze Krajowy, moze totez Krasicki chcial napisac o nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, jednakze zyl w calej nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl bogaty. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal ludzi

naturalne, owymi, jakimi beda, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna w znacznym stopniu wiecej osiagnac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w

kuli ziemskiej dominuje prawo silniejszego, ze racja wydaje sie po witrynie tego, kto ma moc. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci jak i

rowniez okrucienstwa). Gdy pyta, jakim prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, watly i w calej lesie", oraz

nastepnie zostaje pozarte.

Bajka „Filozof― odslania uczonego czlowieka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca chociazby wiare w calej Boga jak i

rowniez smieje sie ze wszelkich swietych. Jednakze gdy spada na faceta choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale tez

w „upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo ludzie sa chwiejni we prywatnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze

niejednokrotnie teoretyczne madrosci nie pomagaja w zyciu.

Oraz zatem glob w dobranockach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki jak i

rowniez zaprezentowane konsumenta.

79. Docen role literatury oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: w calej Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Krajowy.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z intensywnej troski o kraj, wraz z leku

przed utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej zamyslem powinno byc szczescie ojczyzny.

Poniewaz fuks spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich tej mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej byc powinna uzytecznosc

obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki nad szkolnictwem, czymze poparl znacznie program reform Komisji Edukacji

Narodowej.

Sporo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Mowil o potrzeby utworzenia stabilnej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszary w tej dzielach zajmuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbyt upadek kraju. Pisal: Sposrod samych mezczyzn zguba Polakow. Oni,

wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja trzech maja. Pod

spodem swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny jak i rowniez polityczny anachronizm

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o

nieludzkie traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra w

owczesne ludzie.

Do listy utworow powinno sie jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych do zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w ciagu kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma on charakter

klasyczny – zachowana zostala zasada trojjednosci: wysilku, miejsca jak i rowniez akcji, niedostatek jest tez scen zbiorowych, calosc zas utrzymana

wydaje sie w jakiejs konwencji. „Powrot posla― zostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem wplynac na opinie

publiczna oraz na postawe polityczna konkretnych poslow.

Utwor ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

przemian ustrojowych Krajowy, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro

krolewskiemu jak i rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem jak i rowniez

ukazal zuchow jednoczesnie konkretnych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej

prezentacji przedstawionego globu jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez

toczenia dialogow prezentujacych jednostkowe poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― beda przedstawieni w charakterze prawi jak

i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Za to ich przeciwnicy to: tata Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka problemy, jakie tworzy szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, co doprowadza do upadku Krajowy, podobnie

jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swego zycia potezna i

wyzwolona z pod obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele mowi, ale na ogol bez sensu; zdumiewa sie, ze

Starosta pozwala na wszelakie dziwne fantazje swojej zony (modnej); na koniec okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: zwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke przymusem

za mezczyzna, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski prezentuje jego

niedostatek zainteresowania znaja, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; tez jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete prawo szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zapracowac; Szarmancki wydaje sie

czlowiekiem, ktory to roztrwonil dobrobyt rodzicow w zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac szanse finansowa, jakim sposobem moze byc Teresa;

gdy dowiedzial sie, ze posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego fita nie nauczyly, niczego

zaciekawiajacego sie nie dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace

z przeswiadczenia o rozleglej roli slowa jako narzedzia oddzialywania w spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na postep tego kierunku mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory to glosil, ze

cywilizacja nie sprzyja postepowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal odczucie –

byla to afekt, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie

natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on minimalny udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Podstawa jego stalo rozumienie zachwycajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Procz literatura

rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane w calej malych formach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w

calej eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej

problematyce obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od momentu 1730 do 1822. rozpoczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w kilku dziedzinach zycia:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. W 1740 zalozyl szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowatorskie metody ksztalcenia. Byl on pijarem jak i rowniez z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia

laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia slownika, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 roku oddano do uzytku ogolnego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozumuje naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 roku krolem Krajowy zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku zalozyl Szkole Rycerzy.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane w angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform. Redagowany

w calej pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec biezace i roznorodne

tematy. W bazie tego tygodniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, dokument, listy do redakcji jak i rowniez

odpowiedzi w nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan jak i rowniez

chlopow, odpowiadaja o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Krajowy. Wydawany przez 21 latek. Z inicjatywy krola w calej 1765 roku

zalozono w Warszawie pierwszy w calej dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach okreslany mianem Operalnia, w

ktorym zaczely wystepowac trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W 1766 roku dla

teatru zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie

ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Trusia przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm

Delegacyjny powierzyl jej calosc prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim

podlegaly uczelni wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, ow zas pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach

miala odbywac sie w calej jezyku naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia wlasciwego poziomu nauki potrzebne beda dobre

pozycje ksiazkowe dlatego w calej 1775 roku powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo opracowanie jak i rowniez wydanie

swiezych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane przez samego mistrza. Brali w calej nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednakze jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie czesci bohaterskie jak i rowniez komiczne.

Rezultat komiczny osiagniety zostaje poprzez celowe wdrozenie kontrastu pomiedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz

powaznym jak i rowniez podnioslym rodzajem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora

wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw jak i rowniez

rumoru. Godzi zwasnionych przed chwila puchar, co wiele trunku mogl zmiescic, na pejzaz ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje

wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim

sposobem sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz

sie wymykal – wtenczas kuflem od momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych

posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Czesc pierwsza owego poematu o charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn w czesc

poezji. Konrad – romantyczny poeta – posiada poczucie mocy, jest tworca, gra w gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Podlozem jego

macy jest afekt, ogarniajaca calkowity narod. W imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy

w calej uniesieniu. Swoim pragnienie potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz

jego zacna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a wylacznie madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga o zlo panujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil sie dla zacna

ludzi. Konrad jest totez indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny polega wiec w buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci

ludzkiej w godnosc szczescia ludzkosci, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on w calej pyche jak i rowniez megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos w calej dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest wylacznie proba marki ruchu listopadowego i przyczyn jego kleski. Nalezy

zaznaczyc, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie do Paryza, gdzie uczestniczyl w calej wielkiej

dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich miesiecznikow emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie on o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze tym Slowacki chcial dac riposta na pytanie dlaczego powstanie

listopadowe upadlo, jaka role powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, ze rzady tych ludzi zostaly jedna

wraz z przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku wydaje sie zamach w cara. Ludzie jest w calej tej kwestii podzielone. Zaledwie mlodzi oficerowie

pragna walki. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly bedaca sposobem dzialania. Szczep,

reprezentowany przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, ktora nienawidzi cara i chce powstania, jednakze potrzebuje

przywodcow. Wynik glosowania, ktore posiada przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz posiada

kleske. Wolno zatem w calej dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana jak i rowniez calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, katalogow pragnienie wolnosci jest

tutaj oceniane w charakterze bardzo wartosciowe i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki entuzjazm zostal zaprzepaszczony, niz krytyke

dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Krajowy. Krytykowal ludzie, ktoremu zabraklo

zdecydowania w calej walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narod, niz ocalic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest

przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa relacji i postepu. Poeta

nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie byly totez

rozumiane jak i rowniez doceniane przez wspolczesnych. Nie wczesniej po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub stanowiska pochowku.

―. Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie katalogow smierci badz po smierci. Smierc uwydatnia dopiero

katalogow wielkosc. Poeta uwaza, ze moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

doglebnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi do grobu, w calej ktory nie sklada cialka bohatera. To symbol przetrwania idealow

Bema - walki o niepodleglosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Zachodzi

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze on do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych ludzi, bo sen wieczny Browne’a

wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi porzadnych, prawych jak i rowniez uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - czarna noc jakos Murzyna―. W ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie jak i rowniez budzic do walki narody. Ale przedtem wielka mysl

Browna pozostanie przez roznych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Melodia Chopina wydaje sie przedstawiona przez

Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Podstawa

sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona wraz z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt absolutny. Idealu owego nie

mozna osiagnac ale wolno don dazyc. Muzyka czyni z ludzi istoty bardzo dobre. Miara naszej doskonalosci wydaje sie porownanie do hostii. W wierszu

zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi

do glosu teoria mowiaca, ze zniszczenie materialu nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja szczescia za zycia, a nawet wedlug smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po

smierci Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono dwa groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl w calej cieniu ogromnych ludzi, nie doceniony, samotny, a

zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka zaplate musi zaplacic kazda osobowosc za

swoja odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez prawdziwe, kiedys istniejace, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie faktycznie dlugo jakim sposobem pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na pewnych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady kilku jednosci: okres miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miesiac, miejsce: akcja rozgrywa sie w

duzej liczby miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – mieszanka otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom. mieszal

konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne: wielkie

monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: basni

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen

senatora), porzadku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa koncepcji wolnosci lepiej poswiecic calkowity narod, niz ocalic fita (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa

relacji i postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie „anielska psyche narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

aktywnosc sil politycznych o charakterze demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― 2-ie plaszczyzny historyczne, historie wielka, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal katalogow od siebie, dzieki czemu przebieg zdarzen ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Sposrod tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i rowniez

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa w ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je totez autor w calej wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie do panstwa jak i rowniez monarchy. W celu

Sienkiewicza tej bohater o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane,

autor uwypukla kilka glownych typow katalogow charakteru. Jakosci typowe beda najlepiej zauwazalne w charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, a wiec posrednio sluzy „krzepieniu

serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z obcym najezdzca przez calkowity narod polski

oraz metryka grozy lokalizacji miasta naszego kraju w ciagu najazdu. Pokazanie wojny wraz z Szwedami w charakterze ogolnonarodowego powstania

przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

mistrza, brak odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna

batalia szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu

uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne

krzepy i izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce.

Ukazujac szeroko pobudki kleski patrzyl z wielkim niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc

oraz brak religii narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w kategoriach

wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania,

zawiera duzo aluzji jak i rowniez mozna uwazac go zbyt utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i zaden Polak nie wystepuje prawa zachowac sie pod Termopilami, gdzie Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ta to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom owego brak. Poeta nakreslil

wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac slow oskarzajacych rodakow wyznaje:

„Mowie - bom smutny - i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wyzebral udzialu w calej powstaniu, a wiec identyfikuje sie z

ludem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wzgledem

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje mnie tylko represje popowstancze (

wydarzenia wraz z 1823 roku, zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z

zaleznosci naocznych swiadkow – harmonijne z prawda historyczna. Wystepuja takze liczne postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy

rowniez odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce jak i rowniez tragedii narodu

przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Wlaczony jest trudnosc winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o

mekach, jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, oraz Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w

calej utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien jak i rowniez goryczy. Lekkie zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot nie uprawnia do uzyskania

szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic pozostalego czlowieka jak i rowniez patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie mozna uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec odczucia innych, nie kpic

wraz z nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny punkt widzenia na istote milosci. Dusze kochankow, wedle niego, beda

przeznaczone fajnego przez Boga i powiazane na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc razem z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i

konwencjom krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom prawo do prywatnego szczescia oraz szydzi wraz z tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja

szczescie. Wedle nauki moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za zycia zazna on

szczescia ziemskiego, bo taki fakt tez opoznia jak i rowniez utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem istotne wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej o natchnienie, poparcie w sporzadzaniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy zuchow ( beda nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc ukazuje sie tez

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu badz klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona w

Moskwe).

Brak jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - globu bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie