matura biologia 2017 arkusz pdf

( matura_biologia_2017_arkusz_pdf.pdf )

http://www5.extrafiles.be/hdl/matura_biologia_2017_arkusz_pdf#

Podobne: matura biologia 2016 arkusz pdf, matura biologia 2016 arkusz, matura biologia 2016 arkusze,

matura biologia 2015 arkusz, matura polski 2014 arkusz pdf, matura polski 2015 arkusz pdf,

matura polski 2013 arkusz pdf, matura chemia 2016 arkusz pdf, matura chemia 2015 arkusz pdf,

1. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie sluzace do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: sprawa, w ktorej wypada bedzie

zadecydowac pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda wola doprowadzi sluzace do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych obie sa tak samo wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna

siostra, wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana sluzace do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni,

nie tylko trup zmarlego pozostanie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona wejdzie w zatarg z prawem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze swoim sumieniem, ustawa

boskie jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo miedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz

zdecydowanie wyzwolenie fita od nich. Losy herosa tragicznego wspieraja odbiorce sluzace do niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a w

ten sposob pozwalaja mu sie od nich oswobodzic i osiagnac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc jak i rowniez

trwoge―, uwzgledniajac na akcje tragedii. Oficjalna (jezeli istniejemy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

nieszczescie czlowieka, ktory to jest sluzace do nas analogiczny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii pamietajac o tych celach.

Fatum – inaczej los lub przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w

zyciu, ktorych nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane przez wyrocznie winien spotkac czlowieka i nie ma od tego ucieczki. Jest to na ogol zapowiedz nieszczescia. Przykladem znajduja sie

dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi a wlasnym wplywem

bohatera. Bohater jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wyboru. Dzialania tej prowadza sluzace do katastrofy. Jest on jednoczesnie

ofiara jak i rowniez winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, zdecydowanie

siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. W charakterze obywatelka was, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow

ojczyzny. Nad jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala

racje serca, nie zaakceptowac widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw jak i rowniez dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach jak i rowniez zeslali dywanom w

beczce Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom pod zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go

pod dwie czesci: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal halasuje w skore, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi,

ktora czastka ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus wybral druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc

osoby skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza sluzace do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu

watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z wybranki do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko

bogom. To od jego imienia powstalo ustalenie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie wybranki do jednostek.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on zadedykowac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie sluzace do Boga, twierdzi, ze posiada taka

sile jak Bog, jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to wielka, piesn sporzadzanie, taka piesn jest moc, dzielnosc, taka piesn

to niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog dal mu sila

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu do niej nie da, to maz odwroci od Niego jednostek. Konrad wydaje sie byc cierpiacym patriota,

dla jakiego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, zechce sie gwoli niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali na

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako pierwszego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl maz jednak trafic do was cieni, gdyz zona nie zaakceptowac zakopala tej ciala wedlug jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic pod ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o nim. Zyl dlugo, az

w koncu przypomniano osobiscie o nim i wyslano Tanatosa na jego dusze. Za kare Syzyf mial wniesc wysoki kamien pod gore. Syzyf wzial sie do pracy,

ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Tak bylo zbyt drugim, 3, dziesiatym wspolnie. Syzyf nieprzerwanie

wznosi kamien, ale zawsze tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, funkcjonowania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji pod ziemiach naszych do pracy Syzyfa. Tok ten nie zaakceptowac byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety,

aby mu pozwolil powrocic do Cypru. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla

doczepiane do ramion, by w taki sposob mogl z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie zbyt wysoko, gdyz wosk jest w

stanie sie stopic i aby nie schodzil zbyt skromnie wody, gdyz piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zachwycony

wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal

sie on symbolem czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc

nie jest zauwazona przez nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem tak Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia przez Niemcow.

Takze jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

na Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i

nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do meza na 4 miesiace w roku, wowczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W ten

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc odmian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie sluzace do wybranych przykladow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zarzewie, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, tworczosc literacka, sztuka

otoczenia zachodniego). Metody nawiazan sluzace do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po

grupy osob konkretne a takze kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu autorow, poetow. Dzieki tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i powodow.

Jezeli kroczy o postawy ludzkie lub wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie

i herosi greccy znajduja sie nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety sluzace do jednego wymiaru - znajduja sie archetypami wrazen i postaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w nowej

swiadomosci w jakims wymiarze jaki to wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie byc opowiescia, ktora przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To,

co niejasne zostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por r. - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Legendy dla dawnych pelnily

procedury poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych obrzedow).

Dzielimy je pod teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Pisarstwo antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez do niej

znajomosci nie sposob w pelni odgadnac literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc sluzace do tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz

filozofii (Demokryta pochodzace z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja sluzace do hasla carpe diem, glosza tez, iz

cnota wydaje sie byc dobrem najlepszym. Slowacki przypomina Homera zdecydowanie piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St.

Grochowiaka wydaje sie byc wyrazem dazenia czlowieka sluzace do nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar a

mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny nawadniania, powietrza, gleby, ognia jak i rowniez nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm.

Swiat jak i rowniez czlowiek wystepuja w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego jak i

rowniez wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga -

Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze wzorce ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Tylko w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych stworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serce strzala.

trzy. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami dotyczacymi zyjacych.

Dzieki taki rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew

grozacej do niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. jesliby

pozostawila zwloki brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w wypadku kolejnego wyboru. Musi zdecydowac,

czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z tej dziewczyny na przewaga szczescia prywatnego syna. Gdy waha sie przed podjeciem ostatecznej

decyzji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac

zyje. Tegoz ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i tez popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym tez matka chlopaka, a malzonka Kreona

odbiera sobie zywot. Kreon, bezustannie stawiany w wypadku wyboru, winien rozwazyc, lub powinien wyselekcjonowac dobro swojego ludu, lub dobro

swej rodziny. Jego nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj tworczosc kilku pochodzace z nich.

Do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca sluzace do

walki. Po obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly wielu nasladowcow posrod poetow

doby aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca polaczony byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, wowczas gdy kroczac w pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje sluzace do trwania pod polu bitwy i sluzace do gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tak zwanym. anty przyklad – odslania, co czeka tchorza, czlowieka, ktory nie zaakceptowac chce odstapic zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca image swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy kawalek, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Liryk

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec spodziewanych pokolen, jakkolwiek imie owego, ktory nie

zaakceptowac obcuje ze sztuka, a przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... nikt cie pochodzace z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, nikt nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze naszym nie kroczy o walke na sen wieczny i zywot; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu zdecydowanie potyczka pod piesci, jaka

podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

co przyniesie ci jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fuks jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Zycie jest grymasny, a

przerabia sie tak szybko, iz niejednokrotnie z trudem jest sie nam poniekad zorientowac, jak przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, nim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej przez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze pod

zadnym pozorem nalezy miec uznanie rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Trwac nalezy wedlug natura, brac od otoczenia tyle,

jak duzo potrzeba, nie zaakceptowac za duzo, ale i nie zaakceptowac za troche. Taka wizerunek zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie

fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze przekonanie, ze redakcje

wierszy podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia osobiscie za zycia poeta, wydaje sie byc jego tworczosc. Poeta podaruje tym

samym wyraz swojej pewnosci, ze posiada juz zapewnione wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc egzystowac bedzie w wierszach, w pamieci tych, ktorzy te wiersze pozostana kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki sluzace do czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych lub historycznych chojrakow na tle zdarzen przelomowych gwoli danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu znajduja sie mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie sluzace do muzy, bostwa z prosba o pomoc w

czynieniu dziela. Po „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w globie bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w globie ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia jedynie w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane sluzace do wagi opisywanych wypadkow, co widac otwarcie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane tak, ze jest dozwolone je latwo odtworzyc. To 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, niebios, morza, 3 miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon wydaje sie byc rozbudowany tak, ze ustala odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) sluzace do walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie powiazanego z kluczowa

fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa

zachodniej Europy - takze i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy zdecydowanie cos doskonalego,

a ow lampy led prowadza naszego biura do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten jest dozwolone uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, w odniesieniu sluzace do

dorastajacych jednostek. Ogolnie rzecz biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek ma w sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy

zrywamy pochodzace z dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy

nowy, prywatny system ceny, stajemy sie innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie zaakceptowac rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje pociechy.

Bogini nie zaakceptowac zniosla tak zaawansowanej zniewagi jak i rowniez jej pociechy: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo krolowej

kilkoma strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzgorzu,

dopoki bogowie nie zamienili ja w kamien. Jednak i wowczas smutek duszy przebywajacej w glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit

ten przedstawia nature macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swej dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

na Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca

Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo

zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do meza na 4 miesiace w roku, wowczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W ten

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc odmian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

2. maja istote uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o sprawach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzyte w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do zdarzen majacych obszar w dzisiejszego swiata

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one sens religijny jak i rowniez duchowy. Dzisiaj posiadaja walory kulturowe. Nie znaczy to

aczkolwiek, ze mity odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow mity mialy ogromne znaczenie. Zostaly one gwoli nich tak cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano sluzace do nich wielka role. Obrazuje to argument, ze obszar kulturowy i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Za pomoca

mitom odkrywamy jakie dysponowali poglady pod dane sprawy, o czym marzyli dawni osoby, np.:

na temat powstaniu jednostek opowiada nam mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza szkopul winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, iz starozytni dysponowali podobny punkt widzenia

na dane sprawy, jak my dzis.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na wstepie "piekno

jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich zauwaza sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni stuleci

mity dotychczasowy i znajduja sie obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja gwoli poetow, stworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie przykladem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, astronomiczne,

pospolite, prywatne. W melodii - operetki Ofenbacha. Po przenosni a mianowicie powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, w mitach zostaly utrwalone od razu wzory ludzkich postaci jak i rowniez zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu stalo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak powstal swiat

i czlowiek, jaka wydaje sie byc jego natura i przeznaczenie. Dawni osoby odpowiadali pod te zapytania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego podrecznikow antycznej.

Rozumienie tragizmu zdecydowanie kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby

wyboru ceny przeciwstawnych jednak jednakowo istotnych. Dzialania herosa sa odgornie skazane pod niepowodzenie a sam akt wyboru, bez wzgledu na

to, ktore pochodzace z wartosci pozostanie wybrana winien doprowadzic sluzace do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim a boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie ja spotkac za

witryny wladcy. Ustawa ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Selekcja jednego

wytwarza kolizje drugiego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa calkowicie rozne.

Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Jest odwazna jak i rowniez energiczna. Chce uczcic sen wieczny brata, chowajac go.

Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena wydaje sie byc inna. Leka sie na temat swoje zywot i nie zaakceptowac chce

zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wzgledem niego. Jest oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona

placze ponad losem swoim i swoich bliskich. Godzi sie pod smierc. Nie buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce upokorzyc sie przed Kreonem.

Okazalaby sie wowczas slaba jak i rowniez przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale jednoczesnie zlamal ustawa boskie. Wiec zgineli tej bliscy.

Jesliby uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly swoj autorytet a to potrafilo doprowadzic sluzace do anarchii jak i rowniez zguby

Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze da rade byc porzadny i okrutny

dla wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako lek zapobiegawczy. Przykladem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet.

Bezwzgledny gwoli wrogow jak i rowniez zdrajcow. Jest tyranem, jakiego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W trakcie konfrontacji

pochodzace z synem Hajmon pokazuje mu jego bledy i przewage dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce by ojciec

zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore

znajduja sie wazniejsze od niego. Odwoluje sie sluzace do jego ludzkich uczuc. Chce by spojrzal na to jak zwykly czlowiek, a nie zaakceptowac krol.

Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, iz Hajmon zachodzi w obronie

demokracji w panstwie, tej ojciec fita nie slucha. Kreon uwaza sie zbyt nieomylnego. Nie zwaza pod wskazowki syna, ktory wydaje sie byc mlodszy od

niego. Po przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tutaj poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora pochodzace z

postaci wydaje sie byc wartoscia w „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie sposob go uniknac. W katastrofy „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Jest on znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy ogolnokrajowej. Jest

maz wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Familia wedlug tej dziewczyny jest 1 i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony smierc. Pani jednak

uwaza, ze nie powinna postapic inaczej. Role ktora narzucilo do niej zycie odpowiada bez buntu. Ma sluzace do wyboru dwie mozliwosci jak i rowniez

kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac smierci. Dalsze zywot bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow

sumienia. Swiadomosc, ze zdolala by nie zaakceptowac dopelnic musu pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz sen wieczny. Kreon tez uwaza, iz

racja wydaje sie byc po do niej stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od

siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza sluzace do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde pochodzace z nich wydaje sie byc przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi ewentualnosci kompromisu. I to jest

rola tragedii.

Odczytujac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, ktora daje zadowolenie i wewnetrzna harmonie.

Jest symbolem jak i rowniez personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie zginac. Jest niesubordynowany i walczy z zastosowaniem.

Walka pochodzace z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny wystarczy. Nic nie zaakceptowac moglo

zachowac Antygony przed katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej sprawy, a zwyciezyc mogla jedynie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine jak i rowniez oskarza sie

sam.

Wedlug mnie w tym przypadku dysponujemy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. Po utworze jest dozwolone odnalezc prawdziwosci uniwersalne a

mianowicie problem potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w imie ceny moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka

opowiadajaca sie po niejakiej ze witryn internetowych ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu takze

wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na wlasnej osoby sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie to wiec kleska Kreona.

dziesieciu. Wymien typy literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie typy literackie, popularne z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne ze wzgledu na nie tylko, lecz zdecydowanie

przyklady uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do

ukazania waznych zawartosci. Wlasciwa interpretacja przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego.

Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa zamiary, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc

exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie przeznaczona jest sluzace do

Boga. Do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to byc takze patetyczny utwor poetycki, o zawartosci

patriotycznej lub religijnej. Dzielo ten nacechowany byl czesto patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana sluzace do osoby lub instytucji. Na rzecz Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odstepie

miedzy miastami, a takze pod trudy wycieczki, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany przez duchowienstwo sluzace do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez jest dozwolone tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs smierci, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren wydaje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden pochodzace z podstawowych aktow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy dziela sie

na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z gatunkow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ten jest na ogol wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia maz

losy chojrakow na tle zdarzen waznych gwoli danej spolecznosci. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu wydaje sie byc

jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie polaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, dziewictwo,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, natury, swiata jak i rowniez milosci. Zapatrywania filozoficzne stanowia najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez pomysl, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z zycia panstwa, organizacji lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna a

takze tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Najczesciej opowiadanie powstrzymuje sie sluzace do jednego drutu fabularnego. Charakterystyczne dla opowiadania jest

wystepowanie luznej akcji (w jakiej czesto powstaja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani w kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) pochodzace z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, drugiego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Team aktorski ograniczal sie sluzace do trzech ludzi. Aktorami zdolali byc jedynie mezczyzni, grali wiec takze

i role kobiece. Po tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze wtem przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo

sluzace do uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu pod akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru jak i rowniez dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi fita do

kleski, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne znajduja sie przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt ceny i potrzeby, bowiem smialkowie bronia

przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie

obronie jednostki. Z owego wzgledu, iz racje obu stron znajduja sie rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie

sluzace do kleski chojrakow. Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory to jest winien smierci

3 osob (Antygony, jej ukochanego, a prywatnego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita

dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje sie byc wywolany fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od sily charakteru jak i rowniez

szlachetnych intencji sprowadzaja pod siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dorzucic, ze na temat ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum a

mianowicie przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest na stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu

uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi a takze przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom,

niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza wydaje sie byc obrazem zycia

codziennego, druga zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. tworzy sie pochodzace z 3 trzonow: dwa od razu to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzech. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne znajduja sie osoby jak i rowniez wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego istote

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na pole by zasiac ziarna. Konkretne upadlo pod droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i

pozostalo wypalone przez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest slowo boze, a gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo pogardzic, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu jak i rowniez jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czastka majatku jak i rowniez

wyruszyl w swiat. Wlasnosc roztrwonil aczkolwiek szybko pod zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze.

Podczas gdy skruszony synek wrocil sluzace do ojca ten sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze

cieszy sie z powrotu syna, ktory to byl jak umarly, a teraz znowu ozyl. Tatem jest Bog, ktory cieszy sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to

zawolanie do dostrzegania swoich defektow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie gwoli rannego jak i rowniez obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie byc niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze osoby powinni

okazywac innym ludziom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i sytuacje nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same, ale jako

przyklad uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

szersze, uniwersalne zawartosci. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo

na rozmaite podloze. Przy jednym spotkaniu padlo pod droge jak i rowniez wydziobalo halasuje ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo pod kamiennym

podlozu, ani pomiedzy cierniami. Dopiero gdy ziarno trafilo pod zyzna ziemie, wydalo zbior bogaty. Swobodnie odczytac przeslanie uniwersalne tejze

przypowiesci, odnalezc jej sens, ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc obejmuje

nakaz, by byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z nauki. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania

przykazan jak i rowniez prawda zawiera wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl maz

wczesniej jak i rowniez odszedl od wiary, ale powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z wloczegi.

Powrot do dzinki traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada okreslone cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej przypowiesci to Bog

Ojciec a Jego synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie pochodzace z

wezwaniem sluzace do ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow jak i rowniez checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie

milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Na dzis dzien

samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje wytlumaczyc tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a ostatecznie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie

jest kara za grzechy. Hiob sam walczy na temat swoja godnosc odpierajac cechujaca je racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob

ustala symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlowiek powinien uprawiac tajemnicze zamiary Opatrznosci, a nie halasuje badac;

a mianowicie Bog ostatecznie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie sluzace do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie sluzace do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Zaliczane sa do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie sluzace do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i trup

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), a jego zywot podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu

sie sluzace do godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw.

Franciszka. To takze wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do natury, do otoczenia. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz

jest to charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Wielki

z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego

zasobow sa: wiara, kosciol katolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest zatem symbolem perfekcyjnego wladcy jak i rowniez

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu.

Posiada na ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace

z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje bohaterstwo, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego prawdomownosc i troske

o poddanych. Scena smierci krola jest przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i

wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kompanow i damy swego serduszka, za

najlepsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie a takze swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu

wyrazista dzialalnoscia tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z

oddzialow, symbol rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym

celem tej zycia wydaje sie byc walka w obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje

scenka smierci herosa, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w raju. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, mezny na

do niej miejsce wybiera wzgorze, aby byc bardziej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego postaci: miecz jak i rowniez rog. Po swej krancowej

spowiedzi przypomina wartosci nadajace sens tej zyciu. Po scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt

wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osoby chcac pozostawac ascetami wielokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Jednak na pomysl pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory to

oznacza zlokalizowanie Boga w centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej interesujacy. Przykladami

dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje rzetelne zasady zachowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada o tym co wzrasta na polu i niebawem zostanie zebrane i wynajdzie sie pod biesiadnym stole.

Udziela rad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca sluzace do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi takze Boga na temat

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich jednostek. Nazywany wydaje sie byc takze naczelnym savoir-vivrem naszym, gdyz obejmuje

zbior nakazow i pouczen, jak powinien zachowac sie przy stole rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem

kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest zdecydowanie rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej materia i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza.

Odslania smierc zdecydowanie wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten odslania smierc, ktora zaprasza sluzace do

tanca czlonkow roznych stanow.

Obraz pojawia sie w tekstach, obrazach. Wszyscy osoby podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera pomysl, ze sen wieczny zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

relacje spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak by tego

pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie w kosciele ale zostal tam zabity.

Pisarstwo sredniowiecza posiadala jeden plan parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy wytworne i

uznawane w konkretnej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pozytywne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych pod Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez

wyzsza kulture chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre maksymy zachowania sie przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie pomocy Bozej a mianowicie apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor mowi o tym co rosnie pod

polu jak i rowniez niedlugo pozostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad paniom i mezczyznom. Pod koniec

przekonuje do przyswajania sobie porzadnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie uciechy na wszystkich ludzi.

Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior nakazow jak i rowniez pouczen, jak powinien ochronic sie przy stole rycerz.

Wyraznie czuje sie w niniejszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Sen wieczny ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza

osoby interesowali sie smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie

sredniowiecza. Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw ten ukazuje sen wieczny, ktora

zacheca do tanca przedstawicieli roznych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie sluzace do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

relacje spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak by tego

pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie w kosciele ale zostal tam zabity. Zauwazamy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo miec przywileje. Pobudza sie

posrod nich buta.

Jest jeszcze duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana sluzace do dzis poranka, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat

dacie do niej powstania:

• piesn stanela w X w., a jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, iz powstala w 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o czym swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego pochodzace z 1506r., co nobilitowalo ten tekst sluzace do

rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn sluzace do Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z

prosba o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, by Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, a po smierci przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc sluzace do wyrownywania formatu sylabicznego, co z

czasem, w XVI w., doprowadzilo sluzace do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―).

Rymy te, ogarniajace niekiedy po nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak wyrazistosc

klauzul wersowych wynika stad, ze w kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa a mianowicie pojedyncze zdanie lub jednorodny czlon

zdaniowy, wypowiadane pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub

opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Na zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw pod jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― stanela na terenie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w Szwajcarii. Po XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) jak i

rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki,

matematyczna precyzja w ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore do niej cechy. Wolno powiedziec, iz na tak przemyslane jak i rowniez

staranie dopracowane od witryny formalnej wyczekiwac bedziemy sluzace do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range tejze piesni, czyniac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszystkim

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi pochodzace z 1407r., aczkolwiek juz wowczas byla to piesn

starodawna. Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za pierwszy hymn polski. Pierwsza do niej zwrotka przeznaczona jest

sluzace do Matki Boskiej, druga sluzace do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: sluzace do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego

syna-Chrystusa a Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim jak i rowniez wieczne zywot po smierci.

Uwage zwraca symboliczna numer 4, sluzace do ktorej wielokrotnie nawiazywali osoby sredniowiecza, jaka wspoltworza w Bogurodzicy swiete osoby:

Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy duzo historycznych form gramatycznych, archaizmow

skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica miast Bogurodzico), starszawe formy trybu

rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona).

wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow

(nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, to znaczy

rownolegly, obustronny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Jest niezbitym argumentem na to, iz

w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Lkanie

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do pozostalych matek, ludziom

opowiada swoj bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy. Napis Lamentu

pochodzace z konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem podrecznikow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis zycia swietego, to znaczy hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, a bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa takze znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy ten jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich zywocie i czynach,,

Legenda na temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty polaczona tematycznie pochodzace z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, znajduja sie

rodzajem,, uzupelnienia― Biblii. Poteznieje w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), zasobnosc zdarzen,

rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Ich zbior ustala psalterz., dotychczasowy bardzo znane w sredniowieczu,

opiewaja skale i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszar np. panstwo szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; wydaje

sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy, wiec tym

chetniej boli tej zniewazanie. Pierwowzor Boska odslania losy swojego Syna od momentu biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez

Zydow, na przybicie sluzace do krzyza. Ciagle wspolcierpi pochodzace z nim, pragnie czuc tak jak On, myslec podobnie. Ale przede wszystkim slyszymy

tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do pozostalych matek, ludziom opowiada swoj bol.

Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po miescie, postrzegana

przez ludzi zdecydowanie szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 3 barw: ciemnej i srebrzystej.

Czarny a mianowicie prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie pod czarno, jest w stanie dlatego, iz jej skora juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny -

poniewaz jej klaki sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor powieszonych

utracila jedno pochodzace z podstawowych zagadnien do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu straty swoich pociechy, ale takze z

powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w jakims stopniu. Wedlug mnie Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa

koniecznosci niesienia do niej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych pociechy lecz takze

przyjmuje pod swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, ktorzy walczyli w obronie lokalnej ojczyzny. Do niej rozpacz

doprowadza ja sluzace do szalenstwa. Natomiast Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z przyczyny smierci

syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do ekstrawagancji lecz wydaje sie byc

przepelniona nadzieja, ze ponizsza jedna sen wieczny, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma nadzieje, ze obecnie zadna matka nie

stanie sie musiala tak cierpiec jak ona.

dwadziescia. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana jest za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane sluzace do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, czuli uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy

okazje nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz wiecej specyficzne: na temat pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten odgrywa wielorakie procedury. Przede wszystkim wydaje

sie byc refrenem, czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do

Chrystusa za posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze stworzona zostala zamierzenie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie potezniejsza od pierwszej, podwojone ksztalty wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze powiekszone wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace otwarcie zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i rowniez na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzech;

* trzech. wers a mianowicie 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma wlasciwosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w tekst

apostrofy. Apostrofe ustala cala glowna zwrotka, ktora obejmuje szereg wolaczy jak i rowniez dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy pochodzace z minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl pochodzace z codziennego

zastosowania. Tych nieuzywanych dzis slow jest w „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w tych latach filozofia.

Byl to teocentryzm, ktory w centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Ludzie uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl na temat

zyciu posmiertnym.

W tejze epoce wiecej niz jeden pojecia znajduja sie centralne: Bog i czlowiek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba.

Lecz to czlowiek zostal stworzony na obraz i zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu zdolny jest odnalezc w osobiscie doskonalosc jak i rowniez jednosc

pochodzace z Nim. Akcentuje ona zasadnicze wartosci czlowieka, jego godnosc zdolnosc sluzace do samopoznania, sluzace do dokonywania

nieograniczonego wyboru, sluzace do zdobywania wiedzy, do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo sluzace do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza raz za razem mniej. Ogol gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac pod filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc poprawnego

postepowania. Powinnismy przystanac na moment i rozwazyc o lokalnej sytuacji. Przykladem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest

raz za razem mniej biezacy w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami tej nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli te

wartosci, ktore przestaja byc dla nas istotne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne takie jak: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i

otoczenia. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w podaniach o

paniach i na temat panach „minionego czasu―. Jak jest to biezace w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, co najwazniejsze, to

znaczy nasze zywot. Zapominamy jakze jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Uczucie jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce w sredniowieczu. Przykladem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest biezacy w kazdej epoce. Uczucie to uczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie byc nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna wielokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Moze dzisiaj nie ma juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy siegac z nich

prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga a takze tym ktora wage posiada dla jego zasobow honor, ktory to we wspolczesnym swieci

stracil pod swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow lampy led czlowieka, a czlowiek

sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. Dzieki polnocy Europy i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca przebieg

zdarzen wybitnych chojrakow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola

Duzego do Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez

Izoldy―. Wiersz odwolywala sie zarowno do gatunkow charakterystycznych gwoli tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz liryka maryjna

np. „ Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do rozwoju hagiografii, dziedziny pismiennictwa zajmujacej sie opisywaniem

zywotow kultu religijnego, opartych pod legendach jak i rowniez dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory

te mialy istote dydaktyczny. Konstruowanie sie nowych panstw jak i rowniez dynastii stymuluje historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel

zabytowych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku chrzescijanstwa rozwijal

sie dramat liturgiczny, wystawiany w kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy jak i rowniez

zakonnikow w kosciolach lub w umyslnie wyznaczonych do tego miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia

dramatyczna wydaje sie byc misterium, co po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow

ze Sedziwego i Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala

dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek czlowieka, odkupienie jak i rowniez sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce

(w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w Niemczech. Jedynym ze znanych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim―

Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z zycia Maryi. Sposrod czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory

przez grzechy jak i rowniez upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celu skierowanie czlowieka na poprawna droge. Pierwszym

bohaterem moralitetow byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy

wewnetrzna walke miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od znanych Tobie utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w niej sluzace do glosu miedzy

innymi tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca sluzace do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, czlowieka. W sredniowieczu w glowny punkt swiata czlowieka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary

jednostek, ktorzy postrzegali Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal cechujaca je glosy jak i rowniez

raczyl dac spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce w raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o ceny dobr

ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. Po sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez

cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie ustala jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem a takze duszy pochodzace z cialem. Bog

stwarza nadzieje wygrania tejze walki. Po utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja

niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy otoczenia tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe,

rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow lampy led w stanie dac czlowiekowi prawdziwego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I nie

zaakceptowac milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy kompleks milosci jak i rowniez piekna w Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie

byc cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe ceny, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo posiada radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania sluzace do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami sredniowiecznymi. Po

baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego zycia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia, jak wiemy zawsze

sa to wzorce osobowe zaczerpniete ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 r. Jana Laskiego). Czas do niej

powstania sluzace do dzis ozywia zywe dyskusje badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu zwiazane sa

pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest explicite do Mateczki Boskiej

pochodzace z prosba na temat wstawiennictwo obok Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna

Bozego, obejmuje blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie byc zrodlem informacji o

slownictwie i postaciach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja pozostale archaizmy jezykowe, np. dziela

(dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 persona liczby

pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz

deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, szybko wyszla poza mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie

stanowila nadal nieodlaczna czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko I oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - od razu polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem

tych kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany na polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz sluzace do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i wyjatkowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i cechujaca je odbicie w literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie pod ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe trup i ducha. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie biezace wziecie duszy do

Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich podejsciu do

wiary. Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

wybranki do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie sluzace do Boga

•umartwia swoja dusze i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie w obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- koncentruje w osobiscie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje w zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany

„slodkiej Francji― i wierny damie swojego serca. W charakterze rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy ziom, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Nazywa go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Podlug Boleslaw

powstal sie w sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka zostal przedstawiony w utworze Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna zgodnie

z zasada, ze ktorykolwiek rycerz powinien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych wrazen i rozumuje poetow,

znajduja sie one predzej wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a opis uczuc

rycerza - dosyc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest

przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, krotkim etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial jednostek do rozmyslania o smierci, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala

sluzace do tzw. rzeczy ostatecznych obok sadu podstawowego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka

grzesznego i cnotliwego. Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte

przyrzadzanie sie pod spotkanie ze smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi jak i

rowniez swiatem. Wzory motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy rozmaite wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte slepia i trup, bez finiszu nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa w reku i tym podobne. Mowi kobieta, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy

zyjacych w dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika stad, ze dywanom czlowiek minie przez

zywot skromniej, naszym jego spotkanie ze Smiercia bedzie mniej przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― matka Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem a ludzmi

Pierwsza zwrotka wydaje sie byc apostrofa sluzace do Matki Boskiej i obejmuje w osobiscie wiele okreslen skierowanych pod jej linkiem.

„Bogurodzica, Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W drugiej zwrotce wierni zanosza sluzace do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Znajdujemy w tej dziewczyny prosby publiczne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie rozumuje.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Mateczki Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba mowiaca w artykule jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie nam jako forme cierpiaca, zalaca sie ponad soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje swej

dziecko, zechce z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest nieporadna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest to siano twe wesele

Co zes mi sluzace do obiecywal, jedynie bano duzo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi jednostek o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje sluzace do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku jak i rowniez zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej zwlaszcza cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bol jest podstawowym problemem utworu. Marie tym chetniej boli

zniewazenie syna, gdyz jest maz jej jedynym dzieckiem. Odslania losy swojego wlasnego syna od momentu biczowania przez nakladanie cierniowej

korony, bicie go przez zydow na przybyciu sluzace do krzyza. Ciagle wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec tak jak on, odczuc. Wie, iz to obecnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zartobliwy i pod blahy sprawa, dotyczy jakiegos zdarzenia lub osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala charakter

przewaznie sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje uproszczenie budowy, latwa skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub

maksymy budowy). Koloryt piesni wynika z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni

Horacego nawiazal Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej

odmiany, zwiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a sluzace do poezji

polskiej wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej dziedziny wiedzy. Poteznieje czesto w tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne.

Kazania sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

skladow literackich niekoniecznie pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zywocie pasterzy lub wiesniakow. Klasa ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wowczas wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta postaci literackiej ogolnie pasterza,

pochodzace z przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko

sielanki narracyjne wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego

przedstawiana byla w srodek realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla

dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie tesknota za

zyciem natury jak i rowniez niecheci sluzace do miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z stosownym jej pragnieniem zwrotu sluzace do

ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc kompozycji (wyrazny punkt kulminacyjny,

puenta), ograniczenie wielkosci postaci, wprowadzenie tylko jednego watku, koncentracja sie pod jednym jedynie problemie, 1 punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Stala sie srodkiem powtykania do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

powszednim i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo ten gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Dzieki sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie sluzace do walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest aczkolwiek glosow

przemawiajacych, ze na temat ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o

tym M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P.

Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie sluzace do poprawy,

postepuje we wszystkich nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest zwiazane z zajeciami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret dobrego

obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc jak i rowniez

dobro ojczyzny stawia przeszlo wlasnpe, prywatne sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby reperacji, nie liczac sie pochodzace

z przykrymi gwoli niego konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie

udostepnia prawde poniekad ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i obywateli jest gwoli niego naczelna wartoscia. Oddaje dla tej dziewczyny

wszystko, poniekad osobiste ambicje i prywatne dobro. Mocy dodaje mu przekonanie na temat slusznosci tego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl,

iz zasluguje osobiscie nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje czytelnika

sluzace do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie porannych

mszy jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie

sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Jest jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz

pana wini, mezczyzna ksiedza, a nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". Po "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl swej

rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, w stylu gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, kwalifikacji praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew). Ceni

prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot, odrzuca

natomiast dziedziczenie na przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

czlowieka na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i pracy na wioski, totez dokladnie opisywal lekcje ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok nie

zaakceptowac zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora sluzace do pracy pod wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i

warzyw oraz pozostalych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi

pozytek i podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej jak i

rowniez sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Seks Reja sluzace do spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica,

to upatrywal w niniejszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

zaakceptowac ceniac cechujaca je zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, iz moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz oprocz wiedzy praktycznej przedstawiciel tego wysokiego

stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii akt milosny szlachcica sluzace do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od zwierzat, przynoszac im mozg i mowe, Dlatego

tez, ktorykolwiek winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Ktory ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest

mezny - wojowac w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wyzsza wartosc posiada oddanie zycia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni na temat spustoszeniu Podola",

po klesce Polski pochodzace z Turcja. Nazywa postawe Polaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei"

krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie zaakceptowac chca egzystowac wedlug przykazan.

Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor

jak i rowniez la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Rfn, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac

pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia polskie XVI stuleciu widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Nazywa ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow sluzace do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Jest oburzony obojetnoscia szlachty,

niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec pieskow tureckich. Proponuje im walke, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by

walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski zechce by walczyl caly narod.

Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu wykonuje ironiczne sfinalizowanie iz Kowalski jest glupiec przed jak i rowniez po szkodzie. Mimo szkody nie chca oni

zreperowac bledu. Nie ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie wyciagaja pochodzace z tragedii wnioskow. Nie umieja ustrzec

sie przed podobna sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem wydaje sie byc aktualny w czasach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

odstapic Helene poslom i zachowac ojczyzne od wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

ogolnym problemem pokazania interesow prywatnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Lokalny,

swiadczy o tym podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w

obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone odpowiedzialnosc. Odgrywaja dbac

na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia. Trwalosc i potega panstwa

pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie wystepuje nic przeszlo ojczyzne, czlowiek powinien poniekad

z radoscia umierac zbyt nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic co ludzkie nie jest mi obce".

Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia jak i rowniez podziw gwoli urokow natury. We

fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy okres po temu",

"Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje sluzace do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia, radosc duchowa jak i rowniez

intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole sluzace do zabawy przy dzwiekach muzy, w aurze tanca,

dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet podczas zabawy nalezy zachowac, tak ceniony przez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje takze ideal

wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci czlowieka. Czestym powodem jego skladow jest dziewictwo, ktora uznaje za najlepsza wartosc a

mianowicie "Piesn na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie sluzace do koncepcji

czlowieka wyrazanej przez Platona a mianowicie wylacznie element duchowy obok czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe".

Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o unikalnosci

jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej dyspozycji tworzenia. Motyw ten pojawia sie w piesni

"Niezwyklym i nie zaakceptowac lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich.

Nawiazuje tez sluzace do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor

jak i rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), w utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa

nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w nich pochwale cnot i wartosci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu,

pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta nabiera do Horacego, lecz zmienia

je, jednoczy rozne motywy w konkretnym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony tam

problem dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal zatarg pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W ponizszym utworze bez trudu odnalezc

fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki znajduja sie wyrazem glebokiej troski na temat losy prywatnej

ojczyzny. Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie

sprawe pochodzace z odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad pelnym narodem, stac na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Nie wolno dywanom myslec na temat prywatnych romansach, powinni miec wylacznie na mysli dobro ogolu. W swiezym fragmencie

tejze wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku

miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie pod

obronce ojczyzny (mialo to zachecic ludzie mlodzi rycerska sluzace do grozacej obecnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do

katastrofy pewne detale, ktore pomimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak polski koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w

czasie obrad Rady dominuje typowy polski balagan). Mysla przewodnia calkowitego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele

rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo starym, siegajacym podrecznikow antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka jak i rowniez poczatkowo

wykonywanym wraz z ta kobieta. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem gwoli Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz

niektore piesni Kochanowskiego znajduja sie przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w wiekszosci powazne, cechujaca je tematyka wydaje sie

byc zas rozna. Wystarczy dokonac przegladu roznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas na temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda swiata,

natury i zycia, milosci. Zapatrywania filozoficzne czesto stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge jak i rowniez lament na klesce Polakow

poniesionej podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana ziemia i osoby ( dziewczyny i pociechy ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie sluzace do tych, ktorzy czuja jeszcze milosc sluzace do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu,

przygotowania zasobow dla wojsk, mysli na temat kraju a nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ten rym: „Polak madry na szkodzie―

Ale jesli prawda i pochodzace z tego naszego biura zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i na szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego punktu dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, w koncu czlowieka

na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i osoby, bo posiada czyste serce i

owego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Dziewczyny za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali utwor

Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz pierwszy o tym slyszymy,

przeciez Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam

trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi w literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obfity poemat skladajacy sie z 12 piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z w nocy swietojanska. To proba zrobienia

pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zywot na wioski. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Autor nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, poniekad praca ukazana jest zdecydowanie czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie zdecydowanie szczesliwa egzystencja

pelna wartosci, gdzie dorosleje sie uczciwie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Praca na pozycji choc masywna daje czlowiekowi stale jak i rowniez

pewne wikt, wysilek natomiast jest procesem do pychy. Po pracy mozna wypoczac wesolo spedzajac czas pod tancach jak i rowniez spiewach. Czlek

zyje pod wsi w harmonii pochodzace z przyroda. Na rzecz Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, poniewaz to

naturalnie oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, lad i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej

poczatkow 17 wieku jest produktem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o negatywnych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako protest poety

przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, iz stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie jak i rowniez radosc. Zabawy plynace pochodzace z zycia czlowieka na

wioski mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione w obcowaniu

w z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych na temat swojej

wybranki prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tekst, stopien

zawartej w nich mitologizacji jak i rowniez jezyk jest dozwolone podzielic pod dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory,

ktore sa lub przykladami, lub przerobkami idylli antycznej, lub tez zestawem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednak alegorycznych,

kompletnych powiazan pochodzace z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek przedstawia Szymonowic jednostek i relacje

dworskie. Oczywiscie obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Owe wszystkie gwiazdy

ekranu wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe ale sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednak prawdziwe bez

watpliwosci sa uczucia, szczescie jak i rowniez nieszczescie w milosci, ktorych doswiadcza prawie kazdy, tak jak i smialkowie utworow Szymonowica.

Wszystkim mniej lub wiecej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej jak i rowniez

celnej obserwacji i oceny zycia, tak zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od

siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze naszym poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace pod swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, pochodzace z ktorym poeta maluje tragedie ludu

wiejskiego, dzielem dloni tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych wesela i zamozne zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja

zatarg miedzy panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory to wystepuje zawsze z wiernym symbolem swojej wladzy a mianowicie nahajka±, a

chlopem absolutnie pedzonym sluzace do roboty.

Doswiadczamy wiec tu krytyczna ocene zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". To utwor na

temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to wielokrotnie. Pan boi sie, lub czasem dzieki czemu postepowaniu ogol wraz z

ksiedzem nie odnajda sie pod lewicy, czyli czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie atakuje jeszcze ksiedza, gada

tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi na temat

odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, wino, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust.

Teraz zamyka sie sluzace do rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze pod stu urzednikow, jeden

wydaje sie byc sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swych procesow, chyba zeby za poboczne swiadczenia.

Roznorodne lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej

bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac owego sporu zamyka sie jak i rowniez przedstawia smutny los

chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, a nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba

wreczac im to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem wykonac trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala na

nowo zwozic ziarna poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka takze jest zawila, bo jak i rowniez Pan jak i

rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie

panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja deficyt rozsadku jak i rowniez nieuchronne

bankructwa. Chlop wydaje sie byc zadowolony ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie

zaakceptowac sa ukojeni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wioski, omawia proces calego do niej zycia. Po mlodosci wskazuje

cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a

jezyka jest dozwolone sie nauczyc bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic powinien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc swoich korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem jak i

rowniez ozenic. Zwiazek malzenski wypada zawierac pochodzace z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Do urzedow nie powinno sie

pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa jak i rowniez

krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy pochodzace z truskawkami i tym podobne. Latem

jest dozwolone z tych przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek miec owoce jak i rowniez pozytek. Znajduja sie juz wowczas jabluszka,

gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo podaruje takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby

slodkowodne. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca wrogosc i osoby zle odrabiaja. Zima niesie

najwieksze rozkosze. W lasach polowania z bliskimi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W domu

wszystko przygotowywane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Jednak i zima nalezy pilnowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez

jest dozwolone z produktami, albo takze u handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, w innej okolicy drozej. Doswiadczamy,

ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, a korzysci

patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia pod wsi. Po Czarnolesie istnieje wiele estetycznych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, umyslnie cenionym. Liryk zwraca obserwacje na to, jakie to wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew

ptakow. Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a

wlodarzem. Wlodarz odmowi dalszego popijania z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy obie

strony mialy wiecej powierzenia. Chlop takze o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden pochodzace z utworow gdzie poeta

zahacza problem spoleczny w Polsce. Opisywanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze

wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to kawalek oparty pod tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje poeta w ten

sposob wyraz swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Jest mowa

na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka

panny drugiej mowi na temat tancu jak i rowniez radosci. Sklania wszystkich sluzace do pojscia w jej slady. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje

pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wioski. Chlop podtrzymuje ze swej pracy wlasnej osoby i rodzine, a praca jego wydaje

sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza lub pisarza. Wylicza nastepnie wszelakie przyjemnosci pracy, chwali wieczorne

spiewy jak i rowniez tance. Dzielo nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swoje

poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw pod uksztaltowanie herosa lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniami dlan form, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly wiecej niz jeden glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w tej poezji

znajdujemy echa ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego

wplywu przyrody pod ludzka psychike. Zawiera takze pochwale jak i rowniez zachete sluzace do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji jak i

rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola czlowieka w globie, zastanawiaja ponad

nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale takze podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje nieomal

wszystkie przemyslenia i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za utwor stworzenia otoczenia oraz czlowieka, a takze melodie

miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postawy

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje cechujaca je syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze wydaje sie

byc miec czyste sumienie, radzi, aby uzytkowac z okazji do rozrywki, ale racjonalnie i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej w sobie. Po „Piesni na temat cnocie― poeta stara sie

stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu slowo „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych ze swiatem podworza, odrzucenie wrazen niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie byc obowiazkiem

kazdego z nas, a najlepsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage sluzace do slawy doczesnej i posmiertnej,

istotny byl tez sam proces kreatywny. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie oni pozostawic na

sobie slawe i dobre imie. Problematyke dziel sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie

tworczoscia ale i danym artysta, ktory to z racji pod posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Wizja lotu ponad roznymi panstwami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze tej dziela pozostana tez popularne nie tylko rodakom, ale i w oddali poza barierami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez sluzace do antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to

brzmi „slodko jest hulac w stosownym miejscu jak i rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach

zaczerpnieta jest z antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII jest dozwolone odnalezc takze topos arkadii

– „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna nadal pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy

godne podpatrywania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa w „Zywocie czlowieka poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac uposazenia, rozkoszujac

sie darami natury o kazdej porze r., dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Analogiczny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek rycerski

szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych

przez literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr nawet

lepiej zycia. Tego rodzaju ideal wykreowany jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi,

a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden wzorzec – typ

renesansowego artysci, humanisty. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do niejakiej dziedziny konstruowania, jest uniwersalna, oprocz

talentu ma rozlegla wiedze a takze zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, rozumiana jako lojalnosc, patriotyzm, zywot zgodne pochodzace z natura. Adekwatny ozenek, zadania

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie definiuja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace pod roli jak i rowniez w ogrodzie, przyjemnosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie

zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka zdecydowanie bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym gospodarzem, dba na temat swoja

rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, dobrego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie

wynika jednak pochodzace z dziedzicznego lub nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan

Kochanowski we fraszkach potrzebuje Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow najwyzsza korzyscia jest dziewictwo ( jak u stoikow) rozumiana

zdecydowanie czyste sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zagwarantuja

prawdziwego szczescia i pokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje

zdrowiu poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot poetycki uznaje tezyzna fizyczna za pewna z kluczowych wartosci, wzgledem ktorej pozostale dobra

gubia swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zywot w aprobacie z natura i nie zaakceptowac szuka duzo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego zycia i tej prawdziwych ceny w wybranych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

czlowieka odrodzenia wypada zyc wedlug natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie jak i

rowniez w pelni tu korzystac. Podlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wypracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy przed

atakami fortuny.

38. Okresl, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie byc

wydany w 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju

swietnym uszczesliwiajacym wszystkich obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru zachwycajacego obywatela

Rzeczypospolitej oraz ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu

tez postulat rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej gwoli roznych jednostek jest rozne prawo. Miedzy innymi

prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla ludzi z roznych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty jak i rowniez inne gwoli mieszczan.

Mysle ze, ten problem wydaje sie byc nadal biezacy. Tak obecnie bylo jak i rowniez jest, iz ludzie majacy wplywy jak i rowniez takze bogaci podlegaja nie

zawsze tym samym prawom co zwykly obywatel, ale zazwyczaj znajduja sie traktowani w znacznym stopniu lzej, w wielu przypadkach moga sie

chociazby kupic. Czesto osoby na ogromnych stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie w ich kwestii jest znacznie przedluzone. Pozostalym

problemem, ktory to porusza Modrzewski jest znaczenie nauki jak i rowniez wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc sily

panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe uczelni i ulepszyc sytuacje

finansowa nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia instruktorow sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i

pracuje nadal pochodzace z dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie w malych miasteczkach,

zamknieto jak i rowniez dzieci w wielu przypadkach musza chodzic do tych odleglych w znacznym stopniu kilometrow. Ponadto szkoly odgrywaja

zazwyczaj zbyt male srodki pieniezne na postep pracowni jak i rowniez zakup pomocy naukowych, niekiedy nawet pod utrzymanie. Po ksiedze na temat

wojnie jakkolwiek mowi, iz kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych obywateli a nie zaakceptowac tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzis

w wojnach gina niewinni ludzie lub zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie sluzace do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia odnosnie spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy kraju w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek mieszkaniec wydaje sie byc

obywatelem jak i rowniez panstwo mialo mu zapewnic szczescie, a mianowicie o ceny czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - ktorykolwiek

czlowiek powinien byc legalnie przygotowany sluzace do pracy, a ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pilnowac panstwo, a mianowicie nalezy

ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie dziedziny zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej chlop byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac nowy

przepis prawny pochodzace z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie zaakceptowac sa tak wielkie, aby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi

roztaczajacych wojny wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w 1551 r. Modrzewski sugeruje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez jednostek

wyksztalconych jak i rowniez szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy bezuzyteczne, takie jak swietne domy a takze sute biesiady. Proponuje

srodki pieniezne przeznaczone pod ten plan wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie pod dotowanie szkolnictwa w

czasach, gdzie nie docenia sie wiedzy i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski sugeruje przejecie

opieki nad budami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz pierwszy

prawo kroczenia dziewczat sluzace do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej sluzace do chorob. W ten sposob pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, to znaczy brak wybranki ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny

wydaje sie byc podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Owe dwie ceny (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie laczyc w pewna

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra polaczonego, dla dobra ojczyzny nalezy poswiecic komplet: majatek, sily, zdrowie,

fuks, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna byc zgoda, poniewaz laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga przyczynic sie niezgodni obywatele - duzy

sejmowe, wojny domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez

narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche,

zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej sluzace do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego postaci rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Podlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo

polskie od szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, by stara religia ustapila nowatorskiej.

Jednak heretycy nie znajduja sie spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A gwoli Skargi zadne krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli posiada

wielu bogow. Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej wydaje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo

wydaje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale obok heretykow to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i

poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich sferach zycia, zarowno

publicznego, jak i rowniez prywatnego. Heretycy nie moga nawet odpierac panstwa przed poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi

spoleczenstwo nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa zatem krola sluzace do obrony religii katolickiej, zdecydowanie straznicy moralnosci i

istoty jednosci narodu, oraz sluzace do przywrocenia jednosci religijnej w narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow jak i rowniez

pozbawienia cechujaca je ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza tworzone, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i panstwowe,

ustanowione gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych

(Skarga byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim chaos (istnialo

wowczas wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia norm

ograniczajacych jak i rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. W tym samym czasie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i

potegi wykonawczej a mianowicie np. biezace sadzenie jak i rowniez bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia

wsrod nich herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne sluzace do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek a takze do tonacego okretu,

ktory to wszyscy, w chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, jakie to maja obszar w kraju a takze

proponuje reperacje istniejacego postaci rzeczy. Jednoczesnie przepowiada maz, iz rozplenienie sie owych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek sluzace do ojczyzny wyrazal zarowno w

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O dobrej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy

gwoli dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej w Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow greckich".

Dzielo, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie sluzace do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

moga jedynie sluzace do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna liczne analogie sluzace do wydarzen politycznych tego czasu. Priam

wykazuje zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor polskiego

Sejmu. Zauwazyc mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor ustala ostrzezenie,

iz nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie czlowieka poczciwego" odnalezc mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace fita sprawy jak i rowniez swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie to dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Zwlaszcza podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja zdecydowanie pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci skladow literackich.

M. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie mozna

zobaczyc w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany pochodzace z pozycji kalwina i

w duzej czesci stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych przez protestantow, co jest zwlaszcza widoczne w krytyce duchowienstwa katolickiego.

Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do zycia w

przepychu i sztuczne zawyzanie wielkosci swietych, pod ktorych bezustannie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom

danin jak i rowniez „koled―, ktore sa podlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i rowniez zabobonnego

chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow jednak

takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi odgadnac istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to

portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia fita i siega ponad zwyczajnych ludzi.

Jednakze mnich ten jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osoby, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbyt swietych, z przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie byc

anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swojego psa pod cmentarzu obok grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez

poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z psa

uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i

rowniez lekcewazenie waznych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, ustala nawiazanie sluzace do czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w zrozumialych gwoli wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie

zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja cechujaca je spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je

uczestnictwo w odprawianej mszy swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach wielokrotnie nawiazywal sluzace do filozofii stoickiej - sam pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, iz jest konfidencjonalny osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki

pokazala, jak bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow minionych zrzucony

I miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim zaciecie, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny

malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych jak i

rowniez zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta zasada. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie samemu,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, co obecnie przebieg zdarzen sie pochodzace z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego egzystowania. Brak wydaje

sie byc na nie zaakceptowac odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z

miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu

powrotu dusz na smierci, sluzace do miejsc gdzie przebywala przed wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to w ostatnim pochodzace z TRENOW, gdzie opowiada swoj sen a

mianowicie we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze tej coreczka wydaje sie byc

szczesliwa. Postawa ojca przerabia sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy sluzace do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zywot Jana pod wsi pozostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do kompozycji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, z jakiej przyczyny to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo

'zostala scieta przez nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja sprawy pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka

po odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W jakas strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana jest jego wiara w prawdomownosc boska, przewodzi to sluzace do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet

lepiej w punkcie kulminacyjnym sluzace do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w watpliwosc sens calego zycia i istniejacych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, iz corka stanie sie dziedziczka tej wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolesci,

rozpaczy, strachu. W obliczu smierci corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie sluzace do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja

czlowiek, ktorym okres swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, 1 z wiela

policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - gada matka poety - znos

po czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc strategie ukazujaca sens boskiej decyzji - Urszula poprzez sen wieczny w

stuleciu dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke zdecydowanie gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, ktorych bohaterami znajduja sie pasterze lub rolnicy.

Sielanke umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja

liryczne powtykania czy piesni spiewane przez bohaterow, sluzace do epiki – fabula jak i rowniez narracja, sluzace do dramatu natomiast - dialogowe

partie tresci, wypowiedzi jak i rowniez rozmowy pojedynczych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie ogolnie z humanistyczna pochwala piekna swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie

nierzadko tlem gwoli prezentowania zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy obraz wsi polskiej Ostatnia

pochodzace z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; masywna, codzienna posada w polu i przy gospodarstwie wywoluje radosc innym ludziom wsi

jak i rowniez jest gwoli nich procesem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Ktory twe urlop, kto pozytki?

Moze wspomniec za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec sluzace do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w literaturze polskiej siegnal

na motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie byc nietypowa, przedstawia bowiem robote panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu

Szymonowica decyduje zatem nie sprawa, ale srodek, w jaki to zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn

oparta pod motywach ludowych i narzeka razem pochodzace z Oluchna pod ciezka robote oraz pod srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn

"uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki tej dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies finiszu XVI

stuleciu jest, podlug Szymonowica, pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie wielokrotnie dochodzi sluzace do naduzyc jak i rowniez

niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw ciezkich, pokazuje ujemne strony zycia na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji otoczenia i sporzadzajac utwor zblizony raczej sluzace do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle

natury, a do niej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i uciechy, jakie niesie ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa pod spotkanie pochodzace z

ukochanym pod umowionym jaworem nikt pod nia nie zaakceptowac czeka. Sprawia to posadzenie o niewiernosc i zwiazek z rozna pasterka – Doryda,

co konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtedy zza sasiednich

zarosli wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial jedynie przekonac sie na temat jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena

pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, tak

charakterystyczne gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu

wybranki na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza w oddali poza czysto renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, co

powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie sluzace do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe,

wynikaly ze zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj w mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok

swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go watpliwosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sluszny i dostatecznie uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia tez lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, jednak, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzisiaj i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest

idealnym obrazem tych niepewnosci jak i rowniez lekow. Szczegolnie wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w 3 sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie byc wyrazem niepokoje poety na temat wynik

bezustannej walki, ktora kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie dobra materialne jak i rowniez pokusy

doczesne, ktore odciagaja czlowieka od Boga. Do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii

z silami ciemnosci czlowiek jest osamotniony, a stawka jest przeciez zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na

pomoc jakiego kazdy czlowiek powinien liczyc, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna przemoc szatana, swiat i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata owego, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc odciaga czlowieka od Boga, zawadza mu koncepcje do zycia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i rowniez do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana ludziom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod jaka

autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest silne, a jak slabe. Meritum rozwazan pisarza ma istote

uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Polska XVI stuleciu, wowczas jeszcze silna

jak i rowniez znaczaca w Europie, ale obecnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow przed tym, iz

niewlasciwa polityka moze przyczynic sie do upadku panstwa, tak jak Troje. Po tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o tego typu intencjach pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie byc skierowana sluzace do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie,

jak maja wykonywac powierzona dywanom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro

publiczne. Na zakonczenie poeta przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy o tym polski srodek glosowania przez rozstapienie a takze obecnosc marszalkow

stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt odpowiedzialnosci zbyt losy

was. Przewazaja poslowie podobni sluzace do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych romansach, malo natomiast jest Antenorow

troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia ludzie mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna

sluzace do pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, a niezdolna sluzace do zadnego mordegi, a przede wszystkim do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy

takie osoby beda zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku was rzadzonego tak jak w Troi.

5. Po kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. 1-wszy z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie pochodzace z dobrem was, realizowania swoich celow kosztem narodu.

6. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca sluzace do wojny, choc sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, wydaje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by przez atak zadziwiac

wroga, nadszarpnac go jak i rowniez nie zgodzic sie do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza albowiem tematy w najwyzszym stopniu istotne, biezace i

skomplikowane. Swoje poglady na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo zdecydowanie dobrowolna struktura spoleczna stanela dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego

zycia. Krol elekcyjny (wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie rodowe, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten szkopul; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, lub

wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, a ci co sa pod jego czele powinni

wreczac przyklad,

2. "O wybranki ku ojczyznie" - wylicza 6 zachorowan Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, wolnosc absolutna religijna,

oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Nadal mowi, iz milosc sluzace do ojczyzny podstawowym

obowiazkiem obywatela, upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Nieszczesliwie jej nie ma, Skarga boi sie, iz fakt ten moze byc wykorzystany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie byc

wykorzystywana przez magnaterie sluzace do osiagniecia swoich celow, co prowadzi sluzace do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). zada wolnosci

prywatnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie pod jej negatywnych synow,

zamieszanie o losy Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste sluzace

do nieba zawsze sa to: brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci,

zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow

zapowiada upadek Lokalny, jesli do niej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

maz na gruncie niezaleznosci od papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla wszystkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej sluzace do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o zywocie szlachcica od narodzin do smierci. Zastanawia sie ponad edukacja jak i rowniez wychowaniem

pociechy szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Komunikujac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od nauki Rej ceni dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec jak i

rowniez spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

swoich zaslug. Zbytnio wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy pod wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach r., przynosza duzo pozytku,

jak i rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i parki warzywne, by niczego przez caly dwanascie miesiecy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu pisarza do pracy na wioski swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw a takze innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi wypoczywac w blogim towarzystwie kompanow i dzinki, zaleca rozrywki, polowania, rybactwo, co zapewnia pozytek jak i rowniez daje

radosc. Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupic je taniej i wyprzedawac drozej w

innych okolicach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych a takze sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie tej charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal na temat urzedach publicznych nie

ceniac ich zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko wiec, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony slabosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy uzytkowej przedstawiciel owego

wysokiego postaci spolecznego powinien posiadac takze gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do musu sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow pod Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w niej swej przemyslenia odnosnie tego sytuacje oraz sugestie, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na

najazd Tatarow pod Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow a takze mysl na temat powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie

przed napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co

formuluje slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie zdecydowanie postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka jak i

rowniez niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety w jego opinii jest jak ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy

barier. Piesn ponizsza przekazuje swiadomosc wlasnej ceny Kochanowskiego zdecydowanie poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za

najgodniejsza i najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie byc cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia

pod wsi. Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem nawadniania i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w jednosci pochodzace z natura. Formuluje pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala zycia na wioski w gronie rodzinnym. Praca ziemianina pod roli przeciwstawiona

jest innym, niemoralnym sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w

zyciu. Duzy wplyw pod tworczosc poety mialo takze spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z forma znakomitego polskiego poety, ktory to jako 1 z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Ale nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten wydaje sie byc

nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem swiadomosci wlasnej ceny

Kochanowskiego zdecydowanie wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze dlugo po tej smierci pozostana czytane jak i rowniez podziwiane przez

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie tematy z zycia codziennego, co bylo typowe dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie nalezal.

Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego wzorami moga byc: Piosenka XXIII a takze fraszka "O zywocie

ludzkim". Zawarte w tej drugiej przemyslenia pokazuja wyraznie pod znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej, choc nie da sie zamaskowac

zawartej w niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, zdecydowanie humaniscie, nie zaakceptowac bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka.

Jego przemyslenia na ten temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najogromniejsza

wartoscia, ktora pielegnowana w sercu czlowieka moze byc gwoli niego jednoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" a takze swoista dekoracja zycia.

Otwarcie z cnota zwiazana wydaje sie byc tak zwana dobra slawa, tzn. dobra opinia obok wspolczesnych, a po smierci pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc zwykle wsrod owczesnej szlachty.

Oczywiscie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest fraszka

"Na most warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w "Piesni na

temat spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w niej swej przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jak w przyszlosci podeprzec obrone barier, ale w najwyzszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowatorskiej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela

wspolrodakow. Pozostalym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze

wszelakie zalety stanowiace cnote znajduja sie cenne, jednak najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo

otwarta cenna do niebios, Tym, co sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym czasie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w Czarnolesie, aby tam konstruowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina.

Liryk opowiada na temat poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Na rzecz porownania przypomina takze na temat ludziach tulajacych

sie na swiecie w poszukiwaniu bitew i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie byc zyc pod roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Ze zbirow otrzymanych z ofiarnej

pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, a nastepnie komplet znosi sluzace do stodoly. Wieczorem, po skonczonej

pracy zawsze znajdzie okres na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby lub w lesie zastawia sidla, dzieki

czemu w domu nigdy nie zabraknie jedzenia. Po zagrodzie bez watpienia pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze na temat

wychowaniu mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i zazenowanie. Poeta potrzebuje, aby tej wnuki dotychczasowy dobrze

wychowane i azeby posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale takze glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa – to

renesansowa zgoda zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby trzymac dzien,

jak i rowniez stoickie, by przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w „Piesniach― posiadala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie sluzace do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia czlowieka jest fuks, rozumiane zdecydowanie zycie harmonijne z zasadami cnoty,

zapewnia czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie sluzace

do korzystania z przyjemnosci zyciowych. Wzgledem przemijalnosci otoczenia, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do

uzywania chwili, cieszenia sie pochodzace z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek―

mamy mozliwosc zaobserwowac w Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora byla nie zaakceptowac wolna od sprzecznosci. Stad fraszki dotychczasowy tak rozmaite. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory

slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal odleglosc do otoczenia i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl

mu Horacy od Zenona, lecz bez watpliwosci blizszy byl Zenon od Epikura. Oddzialywanie kazdego z nich we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie

filozofii antycznej dazenie do szczescia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk,

ktore zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na

domek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co zdaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta potrzebuje

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie,

ludzka zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra owego swiata nie zaakceptowac

zapewniaja prawdziwego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna pochodzace z

fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale zycia w aprobacie z natura odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec tak krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i

umiejacego ze duzym spokojem spostrzegac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, w

korzystaniu pochodzace z rozumu, ale rowniez w przyjemnosci „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia

jak i rowniez wizji Boga, jako wielkiego Architekta, znajdujemy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem

wzgledem Boga, jednak tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego wykorzystac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do szczescia, uczyly jak uwolnic sie od trosk jak i rowniez cierpienia a takze obawy przed

smiercia. Tym dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety w ustalone przez myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren

IX―, gdzie poeta pochodzace z ironia wytycza sie odnosnie madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie pochodzace z problemami,

wreczac sile sakralna i stale szczescie a takze czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w swych piesniach slawil

madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odnalezc w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie pod tej

harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego artysci po smierci Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu jak

i rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu

Homer poswiecil wlasna „Iliade―. Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow na porwana przez Parysa

Helene. Misja poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo

Kochanowskiemu ukazac rozne postawy polityczne obywateli i stalo sie pretekstem sluzace do rozwazan natury ogolnej.

Po konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, aczkolwiek w jakims stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w katastrofy greckiej,

zachodzi podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob pod scenie nie zaakceptowac przekracza 3

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja sluzace do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal w nagrode zbyt wyrok w sporze bogin, wine zatem ponosi bogini, ktora fita nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie tutaj takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie byc tu ustalic glownego herosa, bowiem postepuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno albowiem stawiac prywatny interes pod rowni ze sprawa kraju

odstepstwem od reguly wydaje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie imienia ktoregos pochodzace z bohaterow w tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin lub

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Wlasnoscia szczegolna skladow z owego okresu wydaje sie byc epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego czasu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego

przewinienie przynaszaja, / A przy tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek swiatowy, ponad

komplet przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany

tez sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy zdecydowanie krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie —

Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Do gor jak i rowniez lasow, stworzona

w momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swej zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory mial dar przemieniania sie w rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzisiaj zas pyta z jakims

niepokojem: „dalej co stanie sie? ―

2. Czarnolas.

Dominuje tutaj calkowicie inny humor, inne znajduja sie tez tematy. W wielu utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc mieszkaniu

rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), definiuje pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma miec na pieczy /

Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie natury, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, poniewaz wlasne zywot bylo gwoli Kochanowskiego najwazniejszym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w tej zyciu najistotniejsza

byla tej poezja: „Prosze, niech ze mna zbyt raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez

nawet ten pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tak wielu Polakow.

50. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, nalezacych do roznych wariantow i gatunkow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow jak i rowniez zagadnien pochodzace z zycia czlowieka, porusza sprawy jednostki, jak i rowniez

calego systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez wprowadzenie w zywot prostego programu

wartosci. Czlek i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka owego pisarza w, odniesieniu sluzace do w/w tematu, na wstepie nalezy stwierdzic, iz tematyka tej utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyklego czlowieka, jak i rowniez ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane zdecydowanie

wskazowka gwoli jednostki, ale dla wszystkich, bowiem wykorzystywac sie jest w stanie do nich kazdy, gdyz ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kliku wersach w lapidarny srodek przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie jakiej

doktor zamierza odejsc sluzace do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty doktora i

zachecaja go sluzace do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja wyrazenia wypowiedziane przez glownego herosa: „Trudny (... ) moj rzad

pochodzace z tymi pany: szedlem spac trzezwo, a wstane wypity. ― Fraszka ta posiada na celu osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego

wyniki i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Ludzie takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede

wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem stanie sie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien wspominac o tym, iz cialo czlowiecze ulega na smierci rozpadowi, w zatem kazdy powinien usilnie starac sie, aby pozostawic po osobiscie

dobre przypomnienie. Nie jest dobrym czlowiekiem ten, kto rozumuje tylko na temat piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie

zaakceptowac na darmo Bog odroznil czlowieka od zwierzat, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac

jeden plan – sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako ktory moze, niech ku pozytku dobra

polaczonego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji jak i rowniez

wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy powinien szkolic swych konsumentow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec

przestrzegania porzadku, norm, umilowania prawdziwej wolnosci. Natomiast ludzie majacy odpowiednia sile i odwage powinni pochodzace z bronia w

reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie w walce odstapic zycie.

„Piesn o dobrej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, zahacza wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

dopuszczalny kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac sluzace do walki zdecydowanie jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

komplet dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie sluzace do niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak

rozwinietej cywilizacji; nie potrafi budowac domkow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia na temat Polaku swiatlym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy nie

zaakceptowac pomysla zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec zmianie: „Nowa przypowiesc

Polak osobiscie kupi, iz i przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jest glupi. Zeby to pokazac potrzeba czynow, a konkretnie –

wysilku w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to naturalnie odroznia ten narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zajecie i szkopul calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Sprawia to

gwoli pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma pod celu pokazanie postaw czlonkow kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal pod strazy porzadku juz od poczatku

egzystowania naszego was, ale lub takie zachowanie duchownych dopuszczalny przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni gleboko sie

zastanowic ponad dalszymi swoimi losami, aby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest takze problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwykly ludzie. Jesli zawiedzie 1 element w

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a nie tylko czesc ciala – kraju – jest dozwolone tu zawrzec do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze pewna z przyczyn upadku niepodleglosci Polski w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty pod wzorach antycznych.

Utwor ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta pochodzace z

mitologii jak i rowniez przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz

podle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal pochodzace

z antyku:

chor stoi przez caly czas pod scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje sluzace do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o zdarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach gada posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu na temat Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, co

ludzkie nie jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw postaci, ich zachowan; od patriotow poczawszy, a na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swej losy jednoczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory to wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie ponad

konsekwencjami wszelakiego czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, bazujacy na przykladach antycznych.

Dzielo ten zostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i przedstawia jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej. Po utworze naszym latwo odnalezc fragmenty, gdzie poeta

krytykuje wladcow a takze zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, jakiej obszerny detal przelozyl.

Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec deficyt parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona sluzace do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie sluzace do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co

czlowiecze nie jest mi obce―. Po odniesieniu sluzace do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg postaw postaci, cechujaca je zachowan; od

patriotow poczawszy, a pod zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, oddany sprawom was, zabiega na temat utrzymanie pomieszczenia, swoje

losy laczy pochodzace z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem jak i rowniez intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w niniejszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia

sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calkowitego narodu.

Tekst dramatu posiada charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze naturalnie w tejze epoce konstruuje sie atrakcyjny w Polsce legenda

sielskiej, cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot czlowieka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z natura przynosi czlowiekowi ukojenie,

uczucie i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni na

temat Sobotce―: „wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu pod prace,

ktora wszystkim podaruje radosc jak i rowniez rozrywke, ktora tez zapewnia zadowolenie. Tego rodzaju obraz przedstawia „Zywot czlowieka

poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza czastka sielanek

Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze odrebna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie

skloceni, uwazaja egoistycznie, znajduja sie chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy

tryb zycia. Ksiadz nie zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Chlop musi dzialac na panskim polu, posada nie jest

wesola piesnia a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z

kolei pochodzace z „Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi.

Jakie tematy podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski zadnej z istotnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza elementem dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- a w tej dziewczyny mysl, iz „bez norm nie

moze byc prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska pod cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna mozliwe, ze jak wykrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac

otrzymuje kary, a plebejusz traci zywot. Za co? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlowiek ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za co innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac winien

rowniez opieke wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta udawac sie nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i

rowniez nam jak i rowniez bydlu, o ile zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to bronil

chlopow przed wyzyskiem jak i rowniez samowola panow, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak tej duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), a zwolennikiem

potwierdzenia i pomieszczenia, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, gdyz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo

wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage sluzace do edukacji

mlodocianego obywatela jak i rowniez do rangi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim

najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w dalszym rozrachunku niz wydatki na pozostale rozmaitosci.

Postulat ten wydaje sie byc bardzo bez trudu zapamietac, gdyz dzis wydaje sie byc on tez aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w literaturze.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci. Sugestie

te powstale sa w „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie darami

natury w kazdej porze r.. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt medrzec, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy smierc.

Znamionuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug intelektu i w bliskosci pochodzace z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlowiek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro przeszlo prywate, nie

zaakceptowac zaluje do niej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki wzor ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego,

w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko sluzace do tworzenia, to czlowiek

wszechstronny, oprocz talentu posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja artysci tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez

lansujaca pochwalane. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem,

Wojtem a Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski stworcow tego czasu o losy ojczyzny. Po

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten wydaje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych

gwoli polskiego systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej ze stron. Mimo wszystko Pleban zahacza problemy sadownictwa,

sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych,

rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej―

sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych

ludziom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie

jedynie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Wojowal z

korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa sluzace do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W

ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i tej legatow.

Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach

publicznych jak i rowniez nakladow pod ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci sluzace do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu w 1575 r. Poeta

obrazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju jak i rowniez

wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor ten niesie w sobie zawartosci uniwersalne, przedstawia sytuacje was w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on uwazny, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie zaakceptowac

unosi sie ambicja wowczas gdy chodzi na temat dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie sluzace do

szantazu jak i rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci.

A wiec kawalek ten przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal ogol humanisci, wszelakie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie czlowieka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny obrys, odnajdujemy

zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada nieprawidlowosci, jakie to zauwaza

w panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli na temat zysku („na

oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, zle sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - gada Pleban). Wiec Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A nam prostym ze

wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje

owa „poprawe kraju― w pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, ale bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc

zachorowan spolecznych a mianowicie obojetnosc wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, w

XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, bitwy z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia sluzace do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga uwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic odgrywaja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych znajdujemy tez w licznych fraszkach, a niebagatelnie wazna

pozycja wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego zdecydowanie artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym ludziom moze zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal na temat ksztalt swojego wlasnego

stylu, na temat forme uprawianych gatunkow jak i rowniez o zrecznosc jezyka, jak i rowniez o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dotychczasowy mu takze obce jezyki klasyczne: lacina,

greka, hebrajski, studiowal takze epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu

i terazniejszych tworcow naszych. Nawiazania sluzace do antyku w dorobku Kochanowskiego widac chociazby w doborze uprawianych gatunkow, poeta

pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w

odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w podejmowaniu powodow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski

motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego przeszlo tlumem.

Ow wybitny czlowiek zapisal sie w historii literatury polskiej nie tylko zdecydowanie poeta jak i rowniez dramaturg, ale takze zdecydowanie tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady artysci, ktory uznaje swiat

zbyt wielka melodie, znajduje ogromne wartosci natury i wioski, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. zdecydowanie nazwy epoki uzyto owego terminu nie wczesniej w XVIII wieku we Francji

a mianowicie poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich w sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli

okreslenia okresow panowania Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W ponizszym znaczenie ustalenie to pozostalo

przyjete przez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860).

Podlug niego odrodzenie mialo byc poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza wywarla

duzo sporow jak i rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu

aczkolwiek odrodzenia antyku lecz szmat swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale

nastepnie sama trafila do szczytow przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od XIV sluzace do poczatkow XVI wieku, a w panstwach Europy

polnocnej od finiszu XV do samego konca XVI stuleciu. Jest maz rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory jak:

dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po czasie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe jak i rowniez religie, najwazniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, pod plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie pochodzace z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek staje w

glowny punkt badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku zdecydowanie o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do

rozwoju osobowosci uznajac wartosc tej rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki

ludzkiej. Po mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce przydatny, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

czar, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w glowny punkt swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza:

„Czlowiekiem jestem i nic co czlowiecze nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za

oficjalny jej poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla procesem wybuchu

dlugoletnich wojen wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W r. 1529 a mianowicie protest

mniejszosci luteranskiej w Spirze pod sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze jest dozwolone ja interpretowac indywidualnie, iz

nalezy tlumaczyc je pod jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie

powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia jednostek od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek posiada swoj zycie zapisany w

gwiazdach. Kierowane jest mu niebo lub pieklo, a zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i zachowywanie dobr. Swoje to

zaszczyt, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Anglii. Ruch ten powstal pochodzace z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak skazal na

sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla spoleczne. Arianie

potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Po polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni pod sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem znajduja sie wydane w

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one sluzace do literatury religijnej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie

panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie

krzywd spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Autor charakteryzuje

dolegliwosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem szczescia i potegi

panstwa. Tak wiec najbardziej normalni powinni byc ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc zachorowan Polski. Zawsze sa to: brak wybranki ojczyzny, deficyt zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niezasadne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca

pisarz pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora plynie pochodzace z "chciwosci domowego lakomstwa". Po

sposob wyrazisty i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie

bezinteresownosci milosci sluzace do ojczyzny, wybranki dla tej dziewczyny samej. Napad skierowany wydaje sie byc w strone internetowa magnatow

dbajacych jedynie na temat swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

poniewaz laczy cechujaca je jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, ten sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedobor tej

potwierdzenia szczegolnie pod sejmach ozywia u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke,

Mickiewicza. Strofowanie IV jak i rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei -

wydaje sie byc prawdziwa kleska dla Lokalny, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot sluzace do religii katolickiej jako zaledwie

prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i sluzace do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna

aczkolwiek utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow

narodu. Poddani winni znajduja sie swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii,

co wydaje sie byc jednoznaczne pochodzace z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Wylicza prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie

milosc sluzace do ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od

zguby. Tytulowe grzechy jawne to: deficyt sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa,

nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje

rychly upadek Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, a jej tekst

zwiazana wydaje sie byc z pierwszym, pelnym jeszcze nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech

kluczowych stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia istotne

problemy ciekawe owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy wykorzystywania zup ozonatorow wody, czy deficyt

stalego programu obronnego kraju. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia

ogolnego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki sprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w jedzeniu jak i

rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych naszych

utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie sluzace do rodakow pochodzace z prosba, aby pomysleli ostatecznie o

grozacym im niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w razie potrzeby na wlasna reke stanac

sluzace do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem ten,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo,

jednak w srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo jak i rowniez umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na bazie o pewne przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly sluzace do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka zdecydowanie czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa natury

c) rozumienie zycia zdecydowanie wiecznej bitwy o byt

2. wizerunek uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny neutralnosc, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znajdowac odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, chude bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Koloru i tezyzna fizyczna mieszkancow. Jest on pelny podziwu gwoli prostoty jak i rowniez kontaktu

pochodzace z natura. Osada, wspomnienia, zdecydowanie miejsce istotne i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi

tam zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni sluzace do szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

uczucie do wioski, tamtego zycia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii

pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora na stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z pracy rak, a kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, potezny, wzor pracy na wioski. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, jednak to nie zaakceptowac pomagalo. Nie stac fita na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie byc

starsza pani (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory sluzace do szarosci zycia. Mlodosc,

swiezosc i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - deficyt wlasnej decyzji na dalszy los, uciazliwa wizja, wojna o byt, przetrwanie

trzy. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie w plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne posiada ukazywac problemy duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich problemow

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Sen wieczny - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 ulamkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odrebny, glebszy. Dwie pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie sluzace

do zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie zatem do losow czlowieka. Przechowuje sie zatem jak czlowiek (samotny, czuje sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane posiada skronie), wydaje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak ten probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona

przez burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie

calkowity harmonogram. Podobnie wydaje sie byc z czlowiekiem, ktory pod starosc wydaje sie byc chorowity, mniej przydatny sluzace do zycia niz ludzie

mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym zostal przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania sluzace do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie pochodzace z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn ten wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien

zaduszny. Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad koncowy i apokalipsa. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja

ukazac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma istote symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w niniejszym utworze rozumuje o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego istote skazony wydaje sie byc niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi jak i rowniez przeszedl sluzace do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Zmiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy jednego

krajobrazu odmieniajacego sie pod wplywem wysilku dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, rezonans

2. Won: ziola

trzech. Wzrok: odcien, ksztalt

trzy. Nastroj: zachwyt, zaduma ponad wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i wydaje sie byc piekna, chroni sie, wydaje sie byc delikatna, szuka wsparcia

by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni podczas burzy zostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy przed jej krzepa, ale dazy do przezycia. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo trzyma

sie zycia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

1. precyzyjnosc

2. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly historie starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, gdyz dbal maz o zrecznosc jezyka, obrys swojego wzoru i odmiane

uprawianych gatunkow, a nade wszystko posiadl calosciowa wiedze. Jego obfita tworczosc nierozerwalnie jednoczy sie pochodzace z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy stworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o tej wyjatkowosci, zdecydowanie jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie nieomal boska sila tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), to znaczy przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

przemija,

b) stoicka - ochronic umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - uciecha zycia, nalezy sie bawic, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszego biura czeka nastepnego

dnia

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak madry, iz zgadnie co nan nastepnego dnia przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa ceny materialne, ale moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec w jakim celu gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

co sie posiada.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu wydaje sie byc czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie pod zadnym pozorem bawic, jednak mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- liczne nawiazania sluzace do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na sporym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl wielokrotnie

wykorzystywany przez tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych

tradycji, jawnie tworzyl wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal pod roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

wklad w zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu.

Wychowywany w srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Do najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki zdecydowanie przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ten ukazuje obraz panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii, kleski.

Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna postuluje obrony jak i rowniez pieniedzy pod wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem.

Ukazal w niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu poeta panujace relacje w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w bitwie

pod Chicimiem w 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc sluzace do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie pochodzace z 10 czesci dosc szczegolowo opisujacych

najpierw obustronne preparowania, a nastepnie bardzo dokladnie, dzien na dniu sytuacje pamietnej bitwy, az do wszczecia ukladow jak i rowniez

zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek sluzace do opisywanych rzeczy: nad pelnym obrazem goruje uczucie wybranki do

ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy

ojczyzny. Poucza, iz uwage terazniejszych nalezy skierowac na sprawy naprawde istotne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swoich wspolczesnych. Przedstawia w nich zywy

obraz owczesnego zycia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacji o Kraju XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. Po 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666

roku. Od nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl pod wsi w krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, a wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Pierwsza czesc zawiera 1656-1666 r i obejmuje opis zdarzen wojennych, to znaczy taki szmat jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa sluzace do Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej

zwyczajach, upodobaniach, specyficznych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota,

pieniactwem i ofensywnoscia.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie zaakceptowac dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w walce jak i rowniez

sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie sprawy nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: zespol dodatnich wlasciwosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie

przeciwienstwem gwoli zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z

czasem sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie sluzace do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem pociagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele sluzace do zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania

postawa, ktora doprowadzila sluzace do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa wzorce kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch.

Paska), i tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w srodek mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu danymi

jak: hiperbola, metafora, konfrontacja, antyteza, wyszukane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje zasobna kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej zajeciem jest pokazanie zycia jak i rowniez urody w pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi przenikliwy kontrast pochodzace

z pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje

zmiennosc wrazen, wynika pochodzace z kaprysu. Proponuje to gre z uczuciem, nastroj rozrywki dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego pochodzace z sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga a mianowicie zestawienie pokoju trupa

pochodzace z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od nich uwolnic.

Pointa: przed miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob pokazal zalety psa i rozpacz wlasciciela

na jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym czasie ulegl nastrojom

elegijnym jak i rowniez sielankowym a takze slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji a

takze poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym podlozem w innym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja

wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie byc przywiazanie sluzace do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci w srodku stanowej, przekonanie o

wyzszosci stanu szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do pozostalych narodow, upodobanie

zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji

pod tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, a zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy led postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach postaci

rycerskiego jak i rowniez wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow sluzace do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze

wiekszym stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie",

"Zbytki polskie", "Transakcja wojny chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozumuje o

przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie byc mysl, iz kobiety znajduja sie niestale w

uczuciach. Myslenie ta wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Dzieki calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore wydaje sie byc

porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono kompletny szereg kwestii niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej jest dozwolone je wykonac

(uspokoic zatrzesienie, wiatr zamknac w wor) niz zanotowac stalosc w uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo takze moga stac sie tematem gwoli

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe dazenie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a na cale szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa prawdziwym zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany

smak, erudycja, interesujace szczegoly tez znajduja sie w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego stracie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej kwestii. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna jak i

rowniez autor) sie kochaja – dziewczyna przedstawiona jest zdecydowanie piekna jak i rowniez zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka

jest brzydka jak i rowniez nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na zywot umyslowe epoki.

W jakims uproszczeniu mowimy, ze w literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, fundamentalne prady. 1-wszy - gentlemenski – rozwijajacy

sie pod dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, dalekich od atrakcji

turystycznych, tetniacych swoich zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza

atrakcyjna stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce, zapewniac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

fasonow zachodnich, dywanom skladajacy powazanie, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie sluzace do rodzinnych, naszych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo ponizsza wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie niz nurt gentlemenski, przykladala duza wage sluzace do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i

rowniez swoj polski rodowod uznawala za najwazniejszy tworcami owego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten wskazuje

sie takze sarmackim od slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej pod pozniejsze

epoki.

Podzial podrecznikow na wiecej niz jeden nurty wydaje sie byc wygodny, ale nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory –

wiec gentlemenski i dotychczasowy siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Ale byly takze miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej

ze slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski znajduja sie poetami, ktorzy

znacznie sie roznia – mozna zatem mowic przynajmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym osoby Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - od razu oznacza sposob zycia szlachty w XV jak i rowniez XVI stuleciu, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje postep zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska posiadala poczucie, iz Polska ustala przedmurze chrzescijanstwa - winien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej pod

wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie

na temat szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej -

na temat szczegolnej pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - zywot na wioski, fascynacja

przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu

kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje sluzace do laski, czego swiadectwem wydaje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie sluzace do Danii. Osiadl na stale w krakowskim, gdzie sady skazaly go pod infamie jak i rowniez banicje. Jego pamietniki

mieszcza okres ekipy wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym podlozem mentalnosci, zwiazanych z

kultura sarmackiej. Wyziera z nich obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz

szlacheckiej ksenofobii jak i rowniez milosci natury - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w mowe potoczna,

laczyl wielokrotnie polski pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna pochodzace z pierwszych naszych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w

latach 1688 - 1696 "Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie duzo wagi sluzace do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie zaakceptowac respektuje. Autor

zwraca obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne nastawienie szlachty sluzace do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz

represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia zdecydowanie element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go argument, ze w polsce, ktory nie ma za co oplacic

armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja wydatkow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim

skromnosc i umiar powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo r. 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z nieprzecietnym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego synonim

rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory postaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje zadnej z tych postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia wszystkich mszy, a mysli zaledwie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic potem formy obronnej kraju, poniewaz szlachta w wojsku

wykazuje chec sluzace do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich w sluzbie

wojskowej. Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, ofensywnoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w utworach Po. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa. Nierzadko poddaje krytyce

wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" pokazal stan lezacy wewnatrz panstwa polskiego, ktore

chyli sie w kierunku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze moga sluzyc dzieciom do rozrywki. Wszyscy pilnuja o prywatne dobro, nie

zaakceptowac interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady systemu spolecznego. Polacy uwazaja tylko na temat zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje tylko dla

siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez kobieta sama. Po wierszu "Kto mocniejszy ten lepszy" Potocki porusza

szkopul nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian

Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta

nie broni sie, gdyz jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod Chocimiem w 1621r. Poemat opisuje proces

bitwy jak i rowniez rokowan. Caloksztalt przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc w zwyciestwie ponad

poganami. Patriotyzm widac w przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie sluzace do czasow przeszlych,

chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Sporo jest w nich opinii, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty w XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna sytuacje

w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow znajduja sie znakomitym podlozem poznania jednostek i obyczajow

tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych. Pasek opowiada na temat

walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji sluzace do walki zapewnia mu

chec zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc sluzace do ojczyzny. Pasek mowi takze o odbytych podrozach obcych, ktore dotychczasowy wynikiem

tej zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pasek opisuje takze msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w

licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z odmiennymi. Przykladem wydaje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo sluzace do

pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie zaakceptowac chcial wojowac w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac na uwadze, ze

rywal dogoni fita. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke tej bratu. Jednak taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W okolicach

Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W drugiej czesci opisuje swe zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ow czesc

"Pamietnikow" zawiera szeroki obraz zycia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy.

Swoja klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty polaczone jest troska o dobrobyt i korzysci wlasne. Sposrod "Pamietnikow"

wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz

ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za powodu na sposob pokazania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

2. Monolog skierowany do kogos, wziety w cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego zdecydowanie utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar jak i rowniez ulomnosci ludzkich. Zdajac osobiscie sprawe pochodzace z ich wplywu na

zywot polityczne w owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym faktu, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk moga one przyczynic sie, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki pochodzace z nimi sluzyly mu zwlaszcza bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak opowiesci, ukazuja obraz zycia w XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal w nich najogromniejsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote

szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc sluzace do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i przygodny, rownie wielokrotnie sa

aczkolwiek uniwersalne jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac

kolejne utwory staral sie byc nie tylko moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pozor utwor ten jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest zastapiony juz w

tytule, a przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, zbyt mlody wiek, zbyt

lagodne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie jak i rowniez przesadna dbalosc o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle bezsensowne i absurdalne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze w taki sposob Krasicki

odslania zalety mistrza. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia gwoli jego polityki wewnetrznej, a

jednoczesnie wydaje sie byc atakiem pod sarmacje, pod jej ulomnosci i podle przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zrobiona na regule dialogu, rozmowy prowadzonej przez

dwoch szlachcicow. Jeden pochodzace z nich mowi o bogato zakrapianych biesiadach i na temat przykrych cechujaca je konsekwencjach. Wymowa

satyry wydaje sie byc pesymistyczna a mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic ucieka, by znalezc ukojenie w... alkoholu. Satyra

Krasickiego odslania rowniez typowe cechy Polakow, ktorzy przy alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie umieja sie pod polityce, i jednoczesnie uwielbiaja

debatowac i pod lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Wychodzi na to, ze w Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie raz za razem gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak

honor, uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego rodzaju brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie ceny stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo

stoi na skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie zjawisk

prezentowana byla w sposob niepodwazalny i jowialny. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana sluzace do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co pisarz chcial wyodrebnic swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odejscie od bezposredniej perswazji mozna zobaczyc

najwyrazniej w satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w tych, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze byc uznany zbyt reprezentanta

pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie

odpowiedniej zawartosci i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje dosiegaja V. w. p. n.

e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Spaja w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym sposobem pokazania

i stylem wypowiedzi. Trescia utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez karmelitow. Zakonnicy

walcza za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co duzo

trunku mogl pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu,

opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora wynika pochodzace

z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego portretuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych okresow.

Swoistym wytlumaczeniem do calkowitego zbioru wydaje sie byc „Wstep sluzace do bajek―. Po sposob zartobliwy autor wymienia rozne czlowiecze

wady, twierdzac ze spotykamy ludzi perfekcyjnych, ale zawsze sa to tak fenomenalne postawy, iz mozna halasuje miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie byc atakiem pod jedna pochodzace z najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie

tutaj tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur

to zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kot, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest ze sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne pouczenie, iz w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie na silniejszego lub

sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem przewazajacy, wazny odpowiednio dla kazdej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie

obecnie w niewoli i nie zaakceptowac zna zapachu wolnosci, nie zaakceptowac rozumie do niej. Akceptuje swej zycie w klatce jak i rowniez uwaza, iz jest

to cokolwiek normalnego. Jednak stary czyzyk nie zgadza sie pochodzace z twierdzeniem mlodocianego. On niegdys byl wolny, zostal aczkolwiek

uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie sluzace do niewoli, zawsze bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac te bajke, obrazuje sie pod fakt, iz

powstala kobieta po naczelnym rozbiorze Lokalny, moze zatem Krasicki pragnal napisac na temat nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr,

byl malarzem dobrym, ale zyl w nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, ale byl bogaty. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal jednostek

naturalne, danymi, jakimi znajduja sie, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej

jak i rowniez najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna w znacznym stopniu wiecej

osiagnac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest bajka "Jagnie jak i rowniez wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w

globie dominuje ustawa silniejszego, iz racja wydaje sie byc po witrynie tego, ktory ma sile. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem sily,

bezwzglednosci jak i rowniez okrucienstwa). Kiedy pyta, jakim prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, slaby i w

lesie", a nastepnie zostaje pozarte.

Bajka „Filozof― odslania uczonego czlowieka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca poniekad wiare w Boga jak i

rowniez smieje sie ze wszystkich swietych. Jednak gdy maleje na jego zasobow choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale

tez w „upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo osoby sa chwiejni we swoich pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze

wielokrotnie teoretyczne madrosci nie wspomagaja w zyciu.

Zas zatem swiat w dobranockach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki jak i rowniez

zaprezentowane odbiorcy.

79. Zanalizuj role podrecznikow oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Lokalny. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z glebokiej troski na temat kraj,

pochodzace z leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej zamyslem powinno byc szczescie

ojczyzny. Poniewaz fuks spoleczenstwa wynika z przydatnosci wszystkich tej mieszkancow, wiec, jak pisal koncem oswiaty krajowej byc powinna

zdatnosc obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki ponad szkolnictwem, czym poparl wyraznie program reform Komisji

Edukacji Narodowej.

Sporo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie

za tronem dziedzicznym. Przemawial o potrzeby utworzenia stalej armii, na ktorej utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszar w tej dzielach zajmuje krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbyt upadek kraju. Pisal: Sposrod samych panow zguba Polakow. Oni, wg

Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal system reform uwienczony Konstytucja trzech maja. Ponizej swoim

przywodztwem skupil gromade radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny jak i rowniez polityczny relikt

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra

pod owczesne spoleczenstwo.

Do ewidencje utworow nalezy jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i sluzace do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych sluzace

do zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal w czasie kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma maz charakter

swietny – zachowana zostala regula trojjednosci: wysilku, miejsca jak i rowniez akcji, deficyt jest tez scen masowych, calosc natomiast utrzymana

wydaje sie byc w niejakiej konwencji. „Powrot posla― zostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na

reputacje publiczna a takze na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Dzielo ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc odmian

ustrojowych Lokalny, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu jak i rowniez

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal chojrakow jednoczesnie

ustalonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego

otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia dialogow

prezentujacych indywidualne poglady a takze racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― pozostana przedstawieni zdecydowanie prawi jak i rowniez

wzorowi obywatele, ci „zli― zas zdecydowanie durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Z kolei ich wrogowie to: tata Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka problemy, jakie tworzy szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, co doprowadza sluzace do upadku Lokalny,

podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku

swojego zycia silna i wyzwolona z pod obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory to wiele gada, ale na ogol bez sensu;

dziwi sie, iz Starosta zezwala na wszelakie dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); reasumujac okazuje sie, iz Podkomorzy nie jest goloslowny:

uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu

konserwatywnego; Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy

jest oddac corke przymusem za partner, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski

przedstawia jego deficyt zainteresowania znaja, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; takze jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete ustawa szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zyskac; Szarmancki

wydaje sie byc czlowiekiem, ktory to roztrwonil majatek rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac szanse finansowa, jak moze byc

Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego fita nie nauczyly,

niczego interesujacego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przeswiadczenia o rozleglej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania pod spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna kondycje czlowieka. Oddzialywanie na postep tego nurcie mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja postepowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka sluzace do natury. Sentymentalizm

wprowadzal uczucie – byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial w tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Esencja jego stalo rozumienie piekna jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Oprocz literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane w malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej

ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od 1730 sluzace do 1822. zaczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski, ktory to

wypowiada sie w 3 dziedzinach zycia:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. Po 1740 zalozyl szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowatorskie metody nauczania. Byl maz pijarem jak i rowniez z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 r. oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia slownika, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania maksymy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 r. oddano sluzace do uzytku ogolnego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozumuje naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym w 1764 r. krolem Lokalny zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku zalozyl Szkole Rycerzy. Komendantem

uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna jak i rowniez wszechstronna

wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane pod angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec biezace i

rozmaite tematy. Na lamach tego tygodniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, reportaz, listy sluzace do

redakcji jak i rowniez odpowiedzi pod nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w

obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, odpowiadaja o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Lokalny. Wydawany przez 21 czasow. Z

inicjatywy krola w 1765 r. zalozono na warszawskim rynku pierwszy w dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach

znany jako Operalnia, gdzie zaczely wystepowac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―.

Po 1766 r. dla teatru zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze w Europie

ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Krol przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm

Delegacyjny powierzyl jej calosc prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim

podlegaly uczelni wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w

szkolach miala odbywac sie w jezyku naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia odpowiedniego poziomu nauki potrzebne znajduja sie

dobre ksiazki dlatego w 1775 r. powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo opracowanie jak i rowniez wydanie nowych

podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane przez samego mistrza. Brali w nich

wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, ale jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie szczegoly bohaterskie jak i rowniez komiczne. Efekt

komiczny osiagniety zostaje za posrednictwem celowe wykorzystanie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami a

powaznym jak i rowniez podnioslym rodzajem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora

wybucha miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw jak i rowniez

rumoru. Godzi zwasnionych nie wczesniej puchar, co wiele trunku mogl zmiescic, na pejzaz ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne

stylem calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal –

wowczas kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod

duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Frakcja pierwsza owego poematu na temat charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn pod

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – posiada poczucie dyspozycji, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy jest uczucie,

ogarniajaca kompletny narod. Po imie tejze milosci zada od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy w uniesieniu.

Jego pragnienie potegi bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego dobra. Pycha

popycha go sluzace do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a jedynie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga na

temat zlo dominujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil sie dla dobra ludzi.

Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje sie byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec pod buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w opinia szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on w pyche jak i rowniez megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego zdecydowanie glos w dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest jedynie proba oceny ruchu listopadowego i przyczyn jego kleski. Nalezy

zaznaczyc, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie sluzace do Paryza, gdzie uczestniczyl w

wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich czasopism emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie maz o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze naszym Slowacki pragnal dac replika na zapytanie dlaczego

zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego

oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, iz rzady tych ludzi

dotychczasowy jedna pochodzace z przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku wydaje sie byc zamach pod cara. Ludnosc jest w tej kwestii podzielone. Tylko mlodzi

oficerowie pragna bitwy. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Lud,

reprezentowany przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, ktora nienawidzi cara i potrzebuje powstania, ale potrzebuje liderow.

Wynik glosowania, ktore posiada przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, by zabic tyrana, lecz posiada kleske.

Wolno zatem w dramacie odczytac caly proces powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( atak Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana jak i rowniez calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

systemu spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych,

cechujaca je pragnienie wolnosci jest tutaj oceniane zdecydowanie bardzo wartosciowe i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki entuzjazm

zostal zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Lokalny. Krytykowal spoleczenstwo,

ktoremu zabraklo zdecydowania w walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz ocalic

go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

to jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa historii i postepu.

Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly zatem rozumiane jak i rowniez doceniane przez wspolczesnych. Dopiero po smierci toczono boje o slawe po nich lub punktu

pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze mowi o nich w momencie cechujaca je smierci lub po smierci. Smierc uwydatnia dopiero

cechujaca je wielkosc. Liryk uwaza, iz moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje prawdziwego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi sluzace do grobu, w ktory nie zaakceptowac sklada cialka

bohatera. To symbol przezycia idealow Bema - bitwy o niezawislosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z

oczu zgarna narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat

zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze maz

do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo sen wieczny

Browne’a wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi

porzadnych, prawych jak i rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - czarna noc z twarza Murzyna―. Po ostatnich

wyrazeniach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przetrwac historie jak i rowniez budzic sluzace do walki narody. Ale nim wielka koncepcja Browna

pozostanie przez pozostalych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, tej wielkosci. Melodia Chopina wydaje sie byc

przedstawiona przez Norwida zdecydowanie ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci sluzace do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― a

mianowicie nieosiagalny absolut. Idealu owego nie mozna osiagnac ale jest dozwolone don zmierzac. Muzyka robi z jednostek istoty idealne. Miara tejze

doskonalosci wydaje sie byc porownanie sluzace do hostii. Po wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim

swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi sluzace do glosu zalozenie mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest

rownowazne z zaglada wartosci. Jest tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety sluzace do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja szczescia za zycia, a nawet na smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina

Norwid Sokratesa, jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono wiecej niz jeden groby. Podobne

byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl w cieniu

ogromnych ludzi, nie zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jak wielka cene musi uregulowac naleznosc kazda indywidualnosc za wlasna

odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzeczywiste, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak dlugo jak pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na niektorych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady 3 jednosci: okres miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) trwa 1 miech, miejsce: fabula rozgrywa sie w wielu

miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – kompozycja

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne:

ogromne monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: legend

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek kobieta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), pokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic kompletny narod, niz ocalic fita ( „smutne pol

– rycerzy – zywych―) gwoli zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest

idealem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa historii i postepu.

Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―,

jakim przykryta wydaje sie byc „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal aktywnosc sil

politycznych o charakterze demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― dwie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie duza, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal cechujaca je od wlasnej osoby, dzieki

czemu przebieg zdarzen ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Sposrod tej powierzchni

wywodza sie bohaterowie jak i rowniez zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych przez tradycje

stereotypach polskosci. Wyposazyl je zatem autor w wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie sluzace do panstwa jak i

rowniez monarchy. Na rzecz Sienkiewicza tej bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez

gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor akcentuje kilka glownych typow cechujaca je charakteru. Wlasciwosci typowe znajduja sie najlepiej widoczne

w charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu jak i

rowniez grozy, czyli posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej

prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca przez kompletny narod polski oraz metryka grozy lokalizacji miasta naszego kraju w trakcie najazdu.

Ukazanie wojny ze Szwedami zdecydowanie ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki na temat wolne panstwo

bez mistrza, brak brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na

upadku powstania byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku.

Samotna wojna szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju

pogladu uswiadamia Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko

we wlasne sily i izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w walce.

Odslaniajac szeroko podstawy kleski patrzyl z duzym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc a takze brak wiary narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski

w dzialach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do

powstania, zawiera duzo aluzji jak i rowniez mozna baczyc go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i przecietny Polak nie ma prawa zatrzymac sie pod Termopilami, gdzie Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie Polakom owego brak. Liryk nakreslil

wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie szczedzac slow oskarzajacych rodakow wyznaje:

„Mowie - bom smutny a mianowicie i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu w powstaniu, czyli identyfikuje sie z ludem -

oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska

wzgledem powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje nam tylko

represje popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 r., zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy

otrzymac wiadomosc z zaleznosci naocznych swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Powstaja takze liczne postacie o tematyce

historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy

wypadek o cierpieniach, walce jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Wlaczony jest szkopul winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o

mekach, jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, a Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Lekkie zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot nie zaakceptowac uprawnia sluzace do uzyskania

szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud na ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka jak i rowniez patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie zaakceptowac postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac sluzace do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec uczucia innych, nie

zaakceptowac kpic pochodzace z nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny punkt widzenia na nature milosci. Dusze kochankow, podlug niego,

znajduja sie przeznaczone niezwyklego przez Boga i powiazane na lata. Zakochanych na ziemi nie zdolali byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i

konwencjom krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom ustawa do prywatnego szczescia a takze szydzi pochodzace z tych ktorzy w dostaniu bogactwa

upatruja szczescie. Podlug nauki moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za zycia

zazna maz szczescia ziemskiego, bo ten fakt takze opoznia jak i rowniez utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza zdecydowanie romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem fundamentalne wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej na temat natchnienie, pomoc w czynieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka na siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chojrakow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni osoby, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc pojawia sie tez

arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu lub klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona pod Moskwe).

Niedobor jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora

zastepuje moce olimpijskie