matura biologia 2017 nowa era

( matura_biologia_2017_nowa_era.pdf )

http://www8.extrafiles.be/hfile/matura_biologia_2017_nowa_era#

Podobne: matura biologia 2017 nowa era, arkusz biologia 2017 nowa era, matura biologia nowa era,

matura polski 2017 nowa era, matura probna 2017 nowa era, matura biologia 2017 operon,

matura biologia 2017 oke, matura chemia 2017 nowa era, matura biologia 2016 operon,

Biologia

jest 31 punktow o roznych pytaniach

1. Wymien kosci czaszki. Jaki typ polaczenia kosci tu poteznieje?

Czaszka komponuje sie sposrod mozgoczaszki, ktora stanowi zwlaszcza ochrone mozgowia sklada sie z:

a mianowicie kosci czolowej

- kosci skroniowych

a mianowicie kosci ciemieniowych

- kosci potylicznej

a mianowicie kosci klinowej

- kosci sitowej

Twarzoczaszka, ktora szczedzi narzady zmyslu: wzroku, wechu i posmaku, otacza podstawowe odcinki tras oddechowych jak i rowniez pokarmowych,

komponuje sie sposrod:

- kosci nosowych

a mianowicie kosci lzowej

- malzowiny nosowej dolnej

- lemiesza

- szczeki

- zuchwy

- kosci podniebiennej

a mianowicie kosci jarzmowych

- kosci gnykowej

Pojedyncze kosci mozgoczaszki polaczone beda szwami, ktore stanowia porzadne i nieporuszajace sie polaczenie.

Ruchomymi elementami twarzoczaszki czlowieka jest zuchwa, w ktorej umieszczone beda zeby jak rowniez kosc gnykowa nie majaca polaczenia

sposrod innymi koscmi czaszki.

2. Jaka funkcje pelni szkic?

- przesadza konstrukcje nosna narzadow aliansu

- jest miejscem przyczepow sciegien jak i rowniez wiezadel

a mianowicie chroni narzady wewnetrzne

a mianowicie wytwarza skladniki morfotyczne krwi (krwinki)

trzech. Wymien kosci konczyny wznioslej.

Kosci konczyny gornej za pomoca lopatki jak i rowniez obojczyka lacza sie z koscmi tulowia stanowiac tzw. kosci obreczy barkowej.

Czesc wolna dzieli sie na:

a mianowicie ramie (kosc ramienna),

a mianowicie przedramie (2 kosci przedramienia - lokciowa i promieniowa),

kosci reki w budowe ktorych wkraczaja:

- kosci nadgarstka (8),

- kosci srodrecza (5 kosci dlugich)

- kosci palcow. Palce zbudowane beda z czlonkow kostnych a mianowicie paliczkow a mianowicie w wszelkim palcu poprzez 3 paliczki i tylko i wylacznie

kciuk komponuje sie z 2 paliczkow.

4. Jak dzielimy uklad wzburzony? Jakie gra on role?

- centralny uklad nerwowy(osrodkowy)- pelni nadrzedna funkcje wobec pozostalych ukladow, kontroluje aktywnosci wszystkich organow czlowieka--->

mozgowie, rdzen kregowy

a mianowicie obwodowy system nerwowy- utrzymuje lacznosc ustroju ze srodowiskiem zewnetrznym przez nerwy czuciowe, a czynnosciami aparatu

ruchowego kieruje przy uzyciu nerwow ruchowych---> 12par nerwow czaszkowych, 31rdzeniowych

- autonomiczny uklad nerwowy(wegetatywny): steruje czynnosciami narzadow trzewnych, przemiana materii i homeostaza organizmu ---odbiera bodzce

sposrod narzadow wewnetrznych.

Ogolnie system nerwowy odbiera i przewodzi bodzce jak rowniez koordynuje praca wszystkich organow i ukladow.

5. Omow budowe wzroku.

Oko ma w przyblizeniu ksztalt kuli o srednicy 24 mm, wypelnionej w dominujacej ilosci bezpostaciowa substancja (cialkiem szklistym), znajdujacej sie pod

spodem cisnieniem pozwalajacym na wikt jego ukladu.

Twardowka jest najbardziej zewnetrzna czescia wzroku.jednej. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii

greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych przyczyny, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: pozycja, w ktorej trzeba bedzie

dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami i kazda wola doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, wraz z ktorych dwie sa tak samo wazne i sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko cialo zmarlego bedzie

pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona wejdzie w spor z uprawnieniem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go za

zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze wlasnym sumieniem,

uprawnienie boskie i wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie posiadal doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze

wyzwolenie na niego od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego poteguja odbiorce w celu niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a w ten

sposob pozwalaja mu sie od momentu nich oswobodzic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc i trwoge―,

baczac na akcje tragedii. Nasza (jezeli przebywamy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

zmartwienie czlowieka, ktory jest w celu nas pokrewny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o ludzi celach.

Fatum – inaczej los albo przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez

bogow, przepowiedziane poprzez wyrocznie musi spotkac dziecka i nie ma od tego ucieczki. Jest to z reguly zapowiedz nieszczescia. Przykladem sa

dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym

wplywem bohatera. Mezny jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego wylonienia. Dzialania tej prowadza w celu katastrofy. Jest on rownolegle

ofiara i winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze siostra i

wierna prawom boskim. Jak obywatelka was, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny. Nad rodem

Labdakidow i Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie widziala

sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw i dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach i zeslali dywanom w beczce

Pandory zmartwienie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go w dwie fragmentu:

osobno zlozyl mieso i owinal je w cere, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka ludzie odgrywaja skladac

bogom. Zeus wybral druga czastka, myslac ze pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc jednostki skladali bogom w ofierze.

Rozgniewalo to Zeusa i kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka wciaz odrastala. Prometeusz stal sie

znakiem czlowieka cierpiacego z namietnosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od momentu jego godnosci powstalo

objasnienie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie namietnosci do jednostek.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on przeznaczyc sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo za miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, argumentuje, ze dysponuje taka potege jak

Pan, jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn konstruowanie, taka piesn jest sila, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, aby Bog podarowal mu sila

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu jej nie da, to pan odwroci od momentu Niego jednostek. Konrad okazuje sie byc cierpiacym

patriota, dla ktorego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, zechce sie gwoli niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo bogow.

Wyslali na niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl pan jednak trafic do was cieni, albowiem zona nie zakopala tej ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic w ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim.

Zyl dlugo, az nareszcie przypomniano samemu o zanim i wyslano Tanatosa na jego dusze. Za kare Syzyf posiadal wniesc duzy kamien w gore. Syzyf

wzial sie do robocie, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie i spadl. Tak bardzo bylo za drugim, trzecim, dziesiatym

wespol. Syzyf bezustannie wznosi kamyczek, ale zawsze tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, operowania nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji w ziemiach rodzimych do robocie Syzyfa. Przebieg ten nie byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby mu pozwolil wrocic do

Tunezji. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by dzieki temu mogl z

synem wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie za wysoko, albowiem wosk jest w stanie sie stopic i aby nie schodzil zbyt skromnie

wody, albowiem piora moga nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i

wyzej i wyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na ziemie. Stal sie on znakiem czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie

wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jest zauwazona poprzez nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem tak Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia poprzez Niemcow. Dodatkowo

jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie na Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, aby

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do

partnera na 4 miesiace po roku, wtenczas to natura zamierala, by ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie rodzaj

starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc zmian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przykladow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zalazek, z jakiej wyrosla i na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, pisarstwo, sztuka globu

zachodniego). Rodzaje nawiazan w celu kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie konkretne

oraz kanony i zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i powodow.

Jezeli rozchodzi o postury ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna albo

hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy sa nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety w celu jednego wymiaru - sa archetypami wrazen i ustaw. Mitologiczne postacie zyja po nowej mysli w takim

wymiarze ktory wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy aktualna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, jaka przedstawia i organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie

mozliwosci niejasne pozostanie przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por rok - mit „Demeter i Kora"). Mity dla dawnych pelnily procedury poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci niepodobna w pelni

pojac literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta wraz z Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota okazuje sie byc dobrem najlepszym. Slowacki

wspomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc wyrazem dazenia

czlowieka w celu nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, gleby, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek wystepuja w

wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska

prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze wzorce ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci. Same w

samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych stworcow i epok.

Z historii wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Wielokrotny obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

4. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Pod taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej jej

surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile pozostawila zwloki brata

w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w momencie kolejnego wylonienia. Musi zadecydowac, czy wymierzyc surowa

kare, czy tez odstapic z pani a na przewaga szczescia osobistego syna. Kiedy waha sie przed wykonaniem ostatecznej woli, Antygona popelnia

samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje. Tego ciosu nie wytrzymuje Hajmon i

takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka partnera, a zona Kreona odbiera sobie zycie. Kreon, bez ustanku stawiany w momencie

wyboru, musi rozwazyc, badz powinien wybrac dobro swego ludu, badz dobro wlasnej rodziny. Tej nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej i scharakteryzuj dzielo kilku wraz z nich.

Az do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca w celu walki. W

calej obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej i rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca polaczony byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to pociagajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac po pierwszym szeregu

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje w celu trwania w polu batalii i w celu gotowosci oddania zycia za swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tzw.

anty przyklad – obrazuje, co oczekuje tchorza, dziecka, ktory nie chce przekazac zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc na niego wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy utwor, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Liryk

poprzez swa tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec ewentualnych pokolen, z kolei imie tegoz, ktory nie obcuje wraz z

sztuka, zas przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie wraz z tesknota nie wspomni,

zadnego serca nie wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze naszym nie rozchodzi o bitwe na zejscie i zycie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka w piesci, jaka

podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co dostarczy nadchodzacy dzien, dzisiejsze fart jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Zycie jest kaprysny, a

przeksztalca sie tak szybko, ze niejednokrotnie ciezko jest sie nam co wiecej zorientowac, gdy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, zanim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy cenic rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Egzystowac nalezy wedlug natura, zabierac od globu tyle, jak duzo

potrzeba, nie za mnostwo, ale i nie za nieduzo. Taka postawa zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze wyobrazenie, ze redakcje wierszy

zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia samemu za egzystencji poeta, okazuje sie byc jego dzielo. Poeta zapewnia tym samym termin

swojej pewnosci, ze dysponuje juz zapewnione wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc zyc bedzie po wierszach, po pamieci ludzi, ktorzy te wiersze pozostana kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany utwor wierszowany, ktory ukazuje historia legendarnych

albo historycznych zuchow na tle zdarzen przelomowych gwoli danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Pochodzeniem eposu sa mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o pomoc w czynieniu

dziela. W calej „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie walcza po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w swiecie ludzi― i ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia wylacznie w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac otwarcie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane tak, ze mozna je bez trudnosci odtworzyc. To 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, niebios, morza, trzech miast i zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego dalszy czlon okazuje sie byc rozbudowany tak, ze przesadza odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od momentu toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego,

nie zwiazanego z nadrzedna fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

7. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno i uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej

Swiata - dodatkowo i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy w charakterze cos

doskonalego, a ow kredyty prowadza naszej firmy do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten mozna uznac za prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, po odniesieniu w celu dorastajacych

jednostek. Ogolnie sprawa biorac wazne jest, ze ktorykolwiek badz ma po sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy wraz z

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, osobisty system

zalety, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i nie rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje najmlodszych.

Bogini nie zniosla tak zaawansowanej zniewagi i jej najmlodszych: Apollin i Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami wraz z luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja po

kamien. Jednak i wtenczas smutek duszy przebywajacej po glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia swoistosc

macierzynstwa i wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili swoje dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter i Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie na Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i

nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre zwiazalo

ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do

partnera na 4 miesiace po roku, wtenczas to natura zamierala, by ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie rodzaj

starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc zmian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwoch. maja istote uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o materiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dawny wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozna je przyrownac do wydarzen majacych polozenie w wspolczesnosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one meritum religijny i duchowy. Obecnie posiadaja przymioty kulturowe. Nie zaakceptowac

znaczy to jednak, ze mity odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow mity mialy ogromne znaczenie. Byly one gwoli nich tak cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich ogromna role. Ujawnia to okolicznosc, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, batalii bohaterow. Za posrednictwem

mitom odkrywamy jakie posiadali poglady w dane rzeczy, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

na temat powstaniu jednostek opowiada nam mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza problem winy

i kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, ze starozytni posiadali podobny poglad

na informacje sprawy, jakim sposobem my obecnie.

Wrocmy jednak do czasow obecnych. Jak wspomnialem na poczatku "piekno

i uniwersalizm historii greckich wykrywa sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity dawny i sa obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja gwoli poetow, stworcow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie wzorem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, nieogarnione,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. W calej przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele odmiennych.

Podsumowujac, po mitach sa utrwalone od razu wzory czlowieczych postaci i zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu bylo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal rzeczywistosc

i istota ludzka, jaka okazuje sie byc jego przyroda i zastosowanie. Dawni jednostki odpowiadali w te pytania

opowiescia, jaka byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

wymagania wyboru zalety przeciwstawnych ale jednakowo fundamentalnych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane w niepowodzenie zas sam

swiadectwo wyboru, pomijajac fakt, ktore wraz z wartosci bedzie wybrana musi doprowadzic w celu katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych zuchow to postacie tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim zas boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie

ja spotykac za strony internetowej wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona

podlega obu prawom. Selekcja jednego sprawia kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie

siostry sa absolutnie rozne. Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Jest odwazna i energiczna. Pragnie uczcic zejscie

brata, chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena okazuje sie byc inna. Obawia sie na temat swoje zycie i nie

chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy i sprzeciwu wzgledem niego. Jest oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze

nad losem wlasnym i swych bliskich. Godzi sie w smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce upokorzyc sie przed Kreonem. Okazalaby sie

wowczas slaba i przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownolegle zlamal uprawnienie boskie. Totez zgineli tej bliscy.

Jesliby uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl utracic caly wlasny autorytet zas to potrafilo doprowadzic w celu anarchii i zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze potrafi byc porzadny i bezwzgledny

dla wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako lek zapobiegawczy. Przykladem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny potegi. Chce umocnic ja i swoj autorytet. Bezwzgledny gwoli

wrogow i zdrajcow. Jest tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W trakcie konfrontacji wraz z synem Hajmon pokazuje

mu jego braki i przewage dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce by ojciec zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Zwaza,

ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore sa wazniejsze od momentu niego. Odwoluje

sie w celu jego czlowieczych uczuc. Pragnie by spojrzal na to jakim sposobem zwykly istota ludzka, a nie krol. Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni go

wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, ze Hajmon poteznieje w obronie demokracji po panstwie, tej ojciec na niego nie

slucha. Kreon zwaza sie za nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza w wskazowki syna, ktory okazuje sie byc mlodszy od momentu niego. W calej

przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tutaj poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora wraz z postaci

okazuje sie byc wartoscia po „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze niepodobna go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Jest on znany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy publicznej. Jest pan

wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Familia wedlug pani a jest pierwszoplanowa i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony smierc.

Kobieta jednak zwaza, ze nie powinna postapic inaczej. Role jaka narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma w celu wyboru 2-ie mozliwosci i kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac smierci. Dalsze zycie bedzie jednak pelne wyrzutow sumienia.

Przytomnosc, ze zdolala by nie dopelnic musu pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, ze racja okazuje sie byc po jej

stronie, musi jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od momentu siostry Polinejkesa, ktora

niezmiennie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde wraz z

nich okazuje sie byc przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi sposobnosci kompromisu. I to jest rola tragedii.

Odczytujac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, jaka daje spokoj i wewnetrzna harmonie. Jest

symbolem i personifikacja mocnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z

zastosowaniem. Walka wraz z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny koniec. Nic nie moglo ochronic Antygony przed

katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej rzeczy, a odniesc zwyciestwo mogla wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine i oskarza sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku mamy do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. W calej utworze mozna odnalezc prawdziwosci uniwersalne -

problem potegi, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt po imie zalety moralnych to glowne wzgledy utworu. Korab opowiadajaca sie po jednej

ze witryn internetowych ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Idea

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu dodatkowo wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na siebie sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

dziesieciu. Wymien gatunki literackie zwyczajne dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie gatunki literackie, znakomite z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie i wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie tylko, lecz w charakterze przyklady uniwersalnych prawidel i

zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych dziedziny. Wlasciwa

objasnienie przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa plany, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie wycelowana jest w celu Boga.

Az do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to okazac sie takze patetyczny utwor poetycki, o

dziedziny patriotycznej albo religijnej. Dzielo ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem i wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby albo instytucji. Na rzecz Biblii list gra role szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze w trudy wycieczek, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany poprzez duchowienstwo w celu wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez mozna tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs smierci, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi, korzysci.

Tren okazuje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden wraz z podstawowych aktow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z gatunkow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor tenze jest z reguly wierszowany i bardzo powiekszony. Przedstawia pan losy

zuchow na tle zdarzen waznych gwoli danej spolecznosci. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu okazuje sie byc jego

podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie polaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

cnota, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, fauny i flory, swiata i milosci. Zapatrywania filozoficzne sygnalizuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez pomysl, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez danej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej i refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z egzystencji panstwa, strukturze lub przedsiebiorstw. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna

oraz tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Czesto opowiadanie ogranicza sie w celu jednego drutu fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w jakiej czesto wystepuja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani po kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch slow greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie w dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) wraz z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie w celu trzech osob. Aktorami potrafili byc wylacznie mezczyzni, grali wiec rowniez i funkcje kobiece. W calej

tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze wtem przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie prowadzilo w celu

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu w akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii i nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega w zderzeniu sie przeciwstawnych,

rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru i dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi na niego do katastrofy, czyli

katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne sa

przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt zalety i wymagania, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych racji. Rozum

zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z tegoz wzgledu, ze racje obu

stron sa rownorzedne, spor tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie w celu kleski zuchow. Antygona, za przeciwstawienie sie

rozkazowi mistrza, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej narzeczonego, a osobistego syna - Hajmona i

swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda na niego dreczyly dozywotni. Tragizm okazuje sie byc wywolany nadzwyczajna konstrukcja

losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od krzepy charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie zejscie lub kleske. Nalezy dorzucic, ze na temat

ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest na stronie Antygony, bo po jego odbiorze

urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, chocby takich jak odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, cierpliwosc i

wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza okazuje sie byc obrazem egzystencji

codziennego, druga zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie wraz z 3 trzonow: dwa od razu to okazy, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne sa osoby i wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego istote

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na pole by zasiac ziarna. Jedno upadlo w droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone

poprzez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest slowo boze,

zas gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna je albo przyjac, albo pogardzic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu i jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku i wyruszyl po swiat. Mienie

roztrwonil jednak szybko w zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Jak skruszony syn wrocil w celu ojca tenze

sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna, ktory byl jakim sposobem umarly, zas

teraz znowu ozyl. Tatem jest Pan, ktory cieszy sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich brakow i katalogow

naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego i obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za pobyt w gospodzie.

Wczesniej podpory odmowili mu duchowni, jakich zadaniem okazuje sie byc niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni okazywac innym

osobom milosc i milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, gdzie przedstawione postacie i zdarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie same, lecz jako przyklad uniwersalnych

prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze, uniwersalne

dziedziny. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na przerozne

podloze. Raz padlo w droge i wydziobalo je ptaki, nie wzeszlo w kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami. Przed chwila gdy ziarno trafilo w zyzna

ziemie, wydalo zbior bogaty. Bez trudu odczytac istota uniwersalne naszej przypowiesci, znalezc jej meritum, ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Slowa

Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc wlacza nakaz, by byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje zysk z

nauki. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda dysponuje wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl pan wczesniej i

odszedl od momentu wiary, lecz powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi. Powrot do rodziny

traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada konkretne cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Pan Ojciec zas Jego synowie to

gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem w celu ciaglego

powracania, dostrzegania swych bledow i checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka.

Wedlug dzis dzien samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego wielkim cierpieniem autor probuje wyjasnic tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Pan

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a ostatecznie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob sam walczy na temat swoja urzad odpierajac katalogow racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob przesadza

symbol religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien wielbic tajemnicze plany Opatrznosci, zas nie je badac;

- Bog ostatecznie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie w celu wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialo

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), zas jego zycie podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu

sie w celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec postawe

sw. Franciszka. To dodatkowo wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do fauny i flory, do globu. Mozna

zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga i religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Duzy z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego sa: wiara, kosciol

rzymskokatolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest dlatego symbolem perfekcyjnego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym i odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi role namiestnika stworcy.

Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje

tytanizm, odwage i mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena smierci krola zostala przedstawiona wraz z

wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego partnera.

ideal rycerza - jest to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kompanow i damy swego serca, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie oraz swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista realizacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem tej zycia

okazuje sie byc walka po obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena smierci

bohatera, w ktorej za swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, zuch na jej miejsce

wybiera wzgorze, aby byc bardziej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz i rog. W calej swej ostatecznej spowiedzi wspomina wartosci

nadajace sens tej zyciu. W calej scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac zostac ascetami niejednokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim krokiem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Jednak na projekt pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem

teocentryzmu, ktory oznacza umieszczenie Boga po centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej ciekawy. Przykladami moze okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje dobre zasady zachowania sie przy stole ï‚® mozliwosc wychowawcza i dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna wezwanie pomocy

Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym co rosnie na polu i niedlugo zostanie zebrane i wyszuka sie w biesiadnym stole. Udziela porad

kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca w celu przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga na temat odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci w wszystkich jednostek. Nazywany okazuje sie byc takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz wlacza zbior nakazow i pouczen, jak

winien zachowac sie przy stole rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej materia i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Odslania smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, jaka zaprasza w celu tanca pracownik roznych

stanow.

Obraz mozna przeczytac sie po tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera pomysl, ze zejscie zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

sytuacja spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak by tego chcial podmiot poetycki.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza znalazla jeden plan parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy

kulturalne i uznawane w danej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozytywne, idealne. Tworczosc literacka

sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych w Zachodzie, ktore to obyczaje i wyzsza kulture chcial

rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre maksymy zachowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna. Utwor

rozpoczyna wezwanie podpory Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor mowi o tym jakie mozliwosci rosnie w polu i niedlugo bedzie zebrane i

znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec naklania do przyswajania sobie rzetelnych obyczajow. Prosi tez

Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na kazdego z ludzi. Zwany jest dodatkowo pierwszym savoir-vivrem polskim, albowiem zawiera zestaw

nakazow i pouczen, jakim sposobem powinien ochronic sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w niniejszym utworze rozpowszechnianie

rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Do niej istota i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje

zejscie jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego z nas. Motyw tenze ukazuje zejscie, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli rozmaitych

stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

sytuacja spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak by tego chcial podmiot poetycki.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity. Zauwazamy tu spor spoleczny pomiedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym

przywileje. Budzi sie posrod nich pycha.

Jest jeszcze duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis poranka, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej

powstania:

• piesn powstala w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, ze powstala po 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o czym swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego wraz z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo tenze tekst w

celu rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa zwrocony do Matki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, by Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania zakresu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, po XVI po.,

doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasem po

kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych

wynika tym samym, ze po kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane wraz z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy tez opadajaca

(kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Wedlug zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw w jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na rejonie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen

po Szwajcarii. W calej XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy role

konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna precyzja po

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore jej cechy. Mozna powiedziec, ze na tak przemyslane i staranie dopracowane od strony

internetowej formalnej oczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range naszej piesni, dzialajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszystkim

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi wraz z 1407r., jednak juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1 hymn lokalny. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest w celu Matki Boskiej, druga w celu

Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, na temat dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim i wieczne zycie po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, w celu ktorej

niejednokrotnie nawiazywali jednostki sredniowiecza, jaka wspoltworza po Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy mnostwo historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po funkcji wolacza

wystepuje mianownik (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych

nie przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast gwoli, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, to znaczy rownolegly, symetryczny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Jest niezbitym dowodem na to, iz w

Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Ryk swietokrzyski to

glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze przede wszystkim

podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do odmiennych matek, osobom opowiada

wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu wraz z konca XV

wieku okazuje sie byc zabytkiem literatury polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis egzystencji swietego, to znaczy hagiografia. Hhg jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy komponuje slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, zas bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod schodami

na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa dodatkowo znane i wciaz funkcjonujace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich zyciu i czynach,, Legenda na temat

sw. Aleksym―

apokryfy - teksty zwiazana tematycznie wraz z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia― Biblii. Narasta w

tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), zasobnosc zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Ich zbior przesadza psalterz., dawny bardzo popularne w sredniowieczu, opiewaja skale i

dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub polozenie np. panstwo szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec

tym chetniej boli tej zniewazanie. Matka Boska obrazuje losy swego Syna od chwili biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go poprzez

Zydow, na przybicie w celu krzyza. Nieustannie wspolcierpi wraz z nim, stara sie czuc w podobny sposob On, mniemac podobnie. Jednakze przede

wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do odmiennych matek,

osobom opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po miasteczku,

postrzegana poprzez ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca trzech barw:

ciemnej i srebrzystej. Czarny - prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie w czarno, jest w stanie dlatego, ze jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrow kolor,

srebrny - bowiem jej wlosy sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka

powieszonych utracila jedno wraz z podstawowych zajec do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu utraty swoich najmlodszych, ale

dodatkowo z powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w ktoryms stopniu. W mojej opinii Matka wraz z wiersza Rozewicza

Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa potrzeby niesienia jej

pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych najmlodszych lecz dodatkowo przyjmuje w swoje barki

cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, ktorzy walczyli po obronie polskiej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja w celu szalenstwa. Z

kolei Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami

naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze nasza jedna

zejscie, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma nadzieje, ze w tej chwili zadna oryginal nie pozostanie musiala tak cierpiec jakim

sposobem ona.

dwadziescia. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana zostala za cacko naszej sredniowiecznej

poezji. Dzielo ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej, powtarzanie formuly

liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy szanse

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: na temat pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten posiada wielorakie procedury. Przede wszystkim okazuje sie byc

refrenem, czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze zredagowana zostala celowo. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― mamy do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie potezniejsza od krytycznej, podwojone odmiany wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze poszerzone wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace otwarcie zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, oraz na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu po wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers - 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma wlasnosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala glowna zwrotka, jaka obejmuje uklad wolaczy i dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. po tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy wraz z minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl wraz z codziennego zastosowania. Tych nieuzywanych dzis

slow jest po „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali samemu tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca po tych latach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory po centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno i prawde. Jednostki uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl na temat

zyciu posmiertnym.

W naszej epoce wiecej niz jeden pojecia sa centralne: Pan i istota ludzka. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Lecz to istota ludzka

zostal zbudowany na wizerunek i podobienstwo Boga i dzieki temu zdolny jest znalezc w samemu doskonalosc i jednosc wraz z Nim. Akcentuje ona

fundamentalne wartosci dziecka, jego urzad zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania nieograniczonego wyboru, w celu zdobywania

informacji, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i istota ludzka znacza coraz mniej. Ogol gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z konsekwencjami.

Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac w filozofow wraz z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc poprawnego postepowania. Musimy

przystanac na moment i zastanowic sie o polskiej sytuacji. Przykladem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz mniej istniejacy w

dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami tej nauki dawny: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja okazac sie dla nas

fundamentalne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne np.: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i globu. „Wielki

testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze sprosnymi. Sam „poeta

przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w opowiesciach o paniach i na temat panach

„minionego czasu―. Jak jest to terazniejsze w otaczajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, jakie mozliwosci najwazniejsze, to znaczy nasze zycie.

Zapominamy jak jest to siano ulotne i kruche.

Milosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce po sredniowieczu. Przykladem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest istniejacy w kazdej epoce. Milosc to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci okazuje sie byc

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna niejednokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie ma juz rycerzy ani kroli, jednak my

mozemy wyprowadzac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swa odwaga oraz tym jaka wage dysponuje dla jego honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil w swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wychodzi to stad, ze dotycza ow kredyty czlowieka, zas

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca historia

wybitnych zuchow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Liryka odwolywala

sie zarowno do gatunkow charakterystycznych gwoli tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe odmiany zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie prowansalska poezja

milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do wzrostu hagiografii, branzy pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem zywotow kultu religijnego,

opartych w legendach i dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory te mialy istote dydaktyczny.

Sporzadzanie sie oryginalnych panstw i dynastii sprzyja historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa

kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany

po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy i zakonnikow po kosciolach albo w specjalnie

wyznaczonych w dodatku miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna okazuje sie byc misterium,

jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nowatorskiego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludzkosci, upadek dziecka, odkupienie i sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po

Niemczech. Jedynym ze swietnych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka.

(Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z egzystencji Maryi. Sposrod czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez grzechy i

upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie dziecka na odpowiednia droge. Pierwotnym bohaterem moralitetow byl

zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy wewnetrzna bitwe miedzy

silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Ci utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi po niej w celu glosu miedzy innymi tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, dziecka. W

sredniowieczu w glowny punkt swiata dziecka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary jednostek, ktorzy postrzegali

Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal katalogow glosy i raczyl dac spokojne, pobozne zycie i miejsce

po raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci i zbawieniu. W calej

sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie przesadza jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci"

- szatanem oraz duszy wraz z cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania naszej walki. W calej utworze mozna przeczytac sie dualizm: czlowiek-swiat,

dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy globu tego"

przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow kredyty w stanie dac czlowiekowi rzeczywistego szczescia i

bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt milosci i piekna po Bogu. Wartoscia trwala okazuje sie

byc cnota. Szarzynski wybral sciezke walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo dysponuje radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami sredniowiecznymi. W

calej baroku kreuje sie typ czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jakim sposobem

wiemy sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 rok Jana Laskiego). Czas jej powstania w

celu dzis wywoluje zywe debaty badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu powiazane sa wraz z

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest jawnie do Matki Boskiej wraz z

prosba na temat wstawiennictwo u Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego, wlacza

blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn okazuje sie byc zrodlem wiadomosci o slownictwie i odmianach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu rozkazujacego -

zyszczy, spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej

zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla poza mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle stanowila ciagle nieodlaczna

czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko I oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) i nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - od razu polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany na polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia po

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i jedyny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i katalogow odbicie po literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie w

ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe cialo i demona. Nagroda za jego nieszczescia stalo sie natychmiastowe wziecie duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza i ich podejsciu do religii. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja dusze i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie po obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- koncentruje w samemu

szlachetnosc i odwage, do szalenstwa. Zawsze postepuje po zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej Francji― i wierny

damie swego serca. Jak rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy

przyjaciel, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem po nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedlug Boleslaw narodzil sie

po sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka jest przedstawiony po utworze Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla dodatkowo liryka milosna

zgodnie z zasada, ze ktorykolwiek badz rycerz winien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych wrazen i rozmysla

poetow, sa one raczej wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a przedstawienie uczuc

rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, krotkim etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo po parze wraz z zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial jednostek do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala w celu

tzw. rzeczy ostatecznych niedaleko sadu zasadniczego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza znalazla

byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte formowanie sie w spotkanie wraz z smiercia.

Posiadaly temu poslugiwac: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi i swiatem. Okazy motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy przerozne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i cialo, bez finiszu nosa i warg, zgrzytajaca

zebami, wraz z kosa po reku i tym podobne. Mowi ona, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy zyjacych po dostatku i

rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika tym samym, ze dywanom czlowiek minie przez zycie skromniej, naszym jego

randka ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― oryginal Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie bliska ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem zas ludzmi

1-wsza zwrotka okazuje sie byc apostrofa w celu Matki Boskiej i wlacza w samemu wiele okreslen skierowanych przy jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wyznawcy zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Znajdujemy w pani a prosby publiczne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie rozmysla.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Matki Boskiej i jej syna. Osoba mowiaca w

artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie nam jako forma cierpiaca, zalaca sie nad soba i swoim synem. Oplakuje swoje dziecko, zechce z zanim dzielic

cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest niezaradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest to siano twe wesele

Co zes mi w celu obiecywal, wylacznie bano mnostwo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Matka Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi jednostek o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku i zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej nade wszystko cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka i to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest waznym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie

syna, albowiem jest pan jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy wlasnego syna od chwili biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go

poprzez zydow na przybyciu w celu krzyza. Nieustannie wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec w podobny sposob on, przeczuwac. Wie, ze to w tej chwili ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki utwor poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i w blahy sprawa, dotyczy pewnego zdarzenia albo osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla charakter

przede wszystkim sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

danego zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje ulatwienie budowy, latwa skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub maksymy

budowy). Koloryt piesni wynika z jej zwiazkow wraz z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal Kochanowski.

Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, powiazane z rama

sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet i uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji krajowej wprowadzil na niego

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej branzy wiedzy. Narasta czesto po tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

skladow literackich nie zawsze pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o zyciu pasterzy albo wiesniakow. Rodzaj ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych i oznaczal wowczas wierszowany utwor o postaci monologu wlozonego w usta postaci literackiej najczesciej pasterza, wraz z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w rodzaj

realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury i niecheci w celu

miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny miejsce kulminacyjny,

puenta), ograniczenie cyfry postaci, zapoczatkowanie tylko konkretnego watku, skupienie sie w jednym wylacznie problemie, 1 punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Stala sie srodkiem powtykania do literatury srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem dziennym i

osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo tenze gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) i

nawolywanie w celu walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wiecej jest jednak glosow przekonujacych, ze na temat

ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, funkcjonuje we kazdego z

nastepnych epokach literackich i jest powiazane z zajeciami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia

wiecej niz wlasnpe, osobiste sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby poprawy, nie liczac sie wraz z przykrymi gwoli niego

konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde co wiecej ta przykra.

Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest gwoli niego naczelna wartoscia. Poswieca dla pani a wszystko, co wiecej osobiste ambicje i

osobiste dobro. Sil dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego postepowania i mysl, ze zasluguje samemu nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina po przekazie Metrow. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania

czytelnika w celu refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy i

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Jest jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek ksiedza, zas

nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". W calej "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl swoje

rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, chocby takich jak gramatyka,

logika, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni dobre wychowanie, kompetencji praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie,

odrzuca zas dziedziczenie na przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

dziecka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i robocie na wioski, totez uwaznie opisywal zajecia ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie zabraklo bliskim

gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy w wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz odmiennych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci przynosi zysk i

zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i sprzedawac drozej

w odmiennych okolicach.

Akt milosny Reja w celu spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac katalogow

zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, ze moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, bowiem oprocz informacji praktycznej reprezentant tego wielkiego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza dodatkowo sympatii seks szlachcica w celu obowiazku

sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, zapewniajac im mozg i

mowe, Dlatego tez, ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac

innych. Ktory jest mezny - walczyc w obronie wiary i ojczyzny. Wieksza wartosc dysponuje oddanie egzystencji za slawe, niz zejscie w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni na temat

spustoszeniu Podola", po klesce Polski wraz z Turcja. Definiuje postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O

kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo,

sklonnosc do biesiad, atakuje utwor „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot

wspomina wedrowki (Francja, Rfn, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac wraz z chwili. „O zywocie

ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stulecia widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie naklania Polakow

w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Jest oburzony obojetnoscia szlachty,

brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Oferuje im bitwe, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by walczyli.

Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski zechce by wojowal caly narod. Zada patriotyzmu. O

tej oburzeniu swiadczy ironiczne sfinalizowanie iz Polak jest glupi przed i po szkodzie. Mimo krzywdy nie chca oni naprawic bledu. Nie zaakceptowac

ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja wraz z tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie

przed rownolegla sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem okazuje sie byc aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i ochronic ojczyzne od momentu wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to ogolnym problemem przedstawiania interesow prywatnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Naszego kraju, swiadczy o tym podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Odgrywaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Stalosc i

potega panstwa zalezy od poszanowania prawa i przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie wystepuje nic wiecej niz ojczyzne, istota ludzka powinien co

wiecej z rozkosza umierac za nia.

32. Wymien i omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic jakie mozliwosci ludzkie nie jest mi obce".

Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia i podziw gwoli urokow fauny i flory. We fraszce "O

doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy termin po temu",

"Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia, uciecha duchowa i intelektualna.

Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy przy dzwiekach muzy, w aurze tanca, dowcipu, radosci.

Twierdzi tez, ze nawet podczas zabawy trzeba zachowac, tak ceniony poprzez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje dodatkowo ideal wychowawczy i

wiare w tworcze mozliwosci dziecka. Czestym powodem jego skladow jest cnota, ktora uznaje za najlepsza wartosc - "Piesn na temat cnocie". Wyraza

refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji dziecka wyrazanej poprzez Platona - wylacznie element

duchowy u czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie za

wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza

poete za wybranca o prawie boskiej dyspozycji tworzenia. Motyw ten mozna przeczytac sie po piesni "Niezwyklym i nie lada poslugi opatrzony". Powtarza

za Horacym, ze tej wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W

piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" - nic

Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w tych propozycji pochwale cnot i zalet zmarlego, pokazanie wielkosci

poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Czesto poeta

nabiera do Horacego, lecz zmienia je, laczy rozne motywy w 1 tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow rywalizacji trojanskiej, jednak przedstawiony w tamtym

miejscu problem dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym i ogolnym. W ponizszym utworze latwo odnalezc urywki,

w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem mocnej troski na temat losy wlasnej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe wraz z

odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad calym narodem, dziac na strazy prawa i sprawiedliwosci. Nie

zaakceptowac wolno dywanom myslec na temat prywatnych biznesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na mysli dobro ogolu. W prekursorskim

fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly

do upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie w obronce

ojczyzny (mialo to zachecic ludzie mlodzi rycerska w celu grozacej w tej chwili wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do

katastrofy pewne szczegoly, ktore pomimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak lokalny koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach;

w czasie obrad Rady dominuje typowy lokalny balagan). Uwazaja przewodnia calkowitego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego

obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym wraz z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z nia.

Pierwszym tworca piesni i wzorem gwoli Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego sa przekladami

rzymskiego poety. Istnieja one w przewazajacej liczbie powazne, katalogow tematyka okazuje sie byc zas obfita. Wystarczy zrealizowac przegladu

rozmaitych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas na temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, fauny i flory i egzystencji, milosci. Zapatrywania filozoficzne zazwyczaj stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge i lament na klesce Polakow

poniesionej podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i jednostki ( damy i najmlodszych ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie w celu tych, ktorzy czuja jeszcze milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania zasobow dla wojsk,

mysli na temat kraju zas nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie tenze rym: „Polak madry na szkodzie―

Jednakze jesli mam racje i wraz z tego naszej firmy zbodzie,

Swieza przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze i przed szkoda, i na szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego stanowiska dla kazdego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, nareszcie

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i jednostki, bo dysponuje

czyste serce i tegoz „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Panie za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali ksiega Boskie-od

dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz 1 o tym podsluchujemy, przeciez Horacy w

swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam trwalszy niz wraz z

spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi po literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obszerny poemat zbudowany z dwunastu piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z w nocy swietojanska. To proba

wytworzenia pierwszej krajowej sielanki. Liryk chwali zycie na wioski. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Autor nie wspomina o klopotach i klopotach

codziennych, co wiecej praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja

pelna zalet, gdzie zyje sie grzecznie, poboznie i bezpiecznie. Robota na pozycji choc zmudna daje czlowiekowi stale i pewne wikt, wysilek zas jest

procesem do pychy. Po robocie mozna zrelaksowac sie wesolo zapedzajac czas w tancach i spiewach. Czlek zyje w wsi po harmonii wraz z przyroda. Na

rzecz Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, bowiem to wlasnie oni demonstruja zmeczonej zyciem dworskim

szlachcie jak wyszukac spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, Oraz mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17

wieku jest produktem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o negatywnych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako protest

poety przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem pociagajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, ze stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie i radosc. Rozkoszy plynace wraz z zycia dziecka na wioski mocno podkreslili w

swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione po obcowaniu po z

przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych na temat swojej namietnosci

prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie i swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tekst, stopien zawartej w tych propozycji

mitologizacji i jezyk mozna podzielic w dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa albo przykladami, badz przerobkami

idylli antycznej, albo tez zbiorem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, ale alegorycznych, kompletnych powiazan wraz z mitologia±, w

ktorych pod maska pasterzy i pasterek przedstawia Szymonowic jednostek i sytuacja dworskie. Naturalnie obrazy malowane w sielankach

konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Ow wszystkie postacie wystepuja przy mitologicznymi imionami: Dafnis,

Licydas nie sa prawdziwe lecz sztuczne i zmyslone, ale prawdziwe bez watpliwosci sa uczucia, szczescie i nieszczescie po milosci, jakich doswiadcza

niemalze kazdy, tak jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub w wyzszym stopniu dworskim sielankom

przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej i celnej obserwacji i weryfikacje zycia, tak zaawansowanej jak

"Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze naszym poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace w swoj zycie. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, wraz z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

dloni tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych wesela i bogate zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja spor miedzy panskim

dozorca - Starosta, ktory wystepuje zawsze z przyrodzonym symbolem swojej wladzy - nahajka±, zas chlopem zdecydowanie pedzonym w celu roboty.

Widzimy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". To utwor na

temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan boi sie, badz czasem dzieki czemu postepowaniu ogol wraz z ksiedzem nie

wynajda sie w lewicy, czyli czy nie zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje jeszcze ksiedza, twierdzi tylko na temat

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa

odpowiednio jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, winko, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust.

Teraz wlacza sie w celu rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze w stu urzednikow, jeden okazuje

sie byc sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swych procesow, chyba ze za suplementarne swiadczenia. Rozne lapowki i daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia

rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu wlacza sie i przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, zas nam zwyklym zewszad

nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Pod spodem przymusem zrealizowac

trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala ponownie zwozic zboza poki nie wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop

snopkow. Zwozka rowniez jest zawiklana, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego,

podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia wiecej niz stan. Zbytki powoduja deficyt

rozsadku i nieuchronne zbankrtuowania. Chlop okazuje sie byc zadowolony wraz z swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i

Pan nie sa ukojeni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wioski, omawia tok calego jej zycia. W calej mlodosci wskazuje

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim i rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka mozna sie

nauczyc bez jej znajomosci. Mlody szlachcic winien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie,

statecznosc i zdolnosc swoich korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem i ozenic. Zwiazek malzenski trzeba zawierac

wraz z osoba rownego stanu i majetnosci. Az do urzedow nie nalezy pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego

niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa i krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac,

przygotowac grzedy wraz z truskawkami i tym podobne. Latem mozna z ludzi przygotowanych wiosna krzewow i drzewek byc wyposazonym owoce i

pozytek. Istnieja juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W szczycie sezonu gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek,

jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i jednostki zle

dzialaja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W borach polowania z przyjaciolmi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na

zwierzaki futerkowe. W domu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Jednak i podczas mrozu nalezy

nadzorowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozna z towarami, albo rowniez u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, po

innej obszarze drozej. Widzimy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje

humanitarny stosunek, zas korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia w wsi. W calej Czarnolesie istnieje wiele ladnych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, specjalnie cenionym. Liryk zwraca atencje na to, jakie to wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow.

Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi

dalszego popijania z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony posiadaly wiecej zaufania.

Chlop rowniez o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden wraz z utworow gdzie poeta porusza problem spoleczny w Polsce.

Opisywanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny. Jest to utwor

oparty w tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali

wies i zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Jest mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie wyrazne, jezeli

wezmiemy pod atencje charakter opisywanej uroczystosci. Piosenka panny odrebnej mowi na temat tancu i radosci. Sklania wszystkich w celu pojscia po

jej slady. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wioski. Chlop utrzymuje ze wlasnej pracy siebie i

rodzine, a zawod jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza badz pisarza. Oblicza nastepnie wszelakie

przyjemnosci robocie, chwali wieczorowe spiewy i tance. Dzielo nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji

w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw w uksztaltowanie bohatera lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniem dlan odmian, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly

wiecej niz jeden glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w tej poezji odnajdujemy

echa ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego oddzialywania

przyrody w ludzka psychike. Zawiera dodatkowo pochwale i zachete w celu harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie i bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia

godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola dziecka w swiecie, zastanawiaja nad

nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych

propozycji swoje prawie wszystkie przemyslenia i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do

Boga― jest piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Mu za ksiega stworzenia globu oraz dziecka, a takze harmonie

miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski przypomina dwie

postury charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje katalogow syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze

okazuje sie byc miec czyste sumienie, radzi, aby korzystac z sposobnosci do zabawy, ale madrze i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej

fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej po sobie. W calej „Piesni na temat

cnocie― liryk stara sie zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu slowo „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie

od pokus i cierpien zwiazanych wraz z swiatem podworza, odrzucenie wrazen niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty okazuje

sie byc obowiazkiem kazdego z nas, a najlepsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage w celu slawy

doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez sam proces tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali

sie te banki pozostawic na sobie slawe i dobre imie. Problematyke sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym i nielada poslugi opatrzony... ―,

zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji w posiadany talent jest jednostka wybitna. Obraz lotu nad roznymi krajami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze tej dziela pozostana tez znakomite nie tylko rodakom, ale i daleko poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski

nawiazuje tez w celu antyku. Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest

szalec w nalezytym miejscu i czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie

rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII mozna odnalezc dodatkowo topos

arkadii – „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna ciagle pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy

godne podpatrywania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie winien wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki powstale sa po „Zywocie dziecka poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie

darami fauny i flory o kazdej porze rok, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Analogiczny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota

ludzka rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery i znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych

poprzez literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr

nawet lepiej zycia. Taki ideal stworzony jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a

nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden schemat – typ

renesansowego autora, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do jednej dziedziny tworzenia, jest uniwersalna, oprocz umiejetnosci potrzebnych

ma rozlegla wiedze oraz zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, zycie zgodne wraz z natura. Adekwatny ozenek, obowiazki

gospodarskie i obywatelskie rozstrzygaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace w roli i w ogrodzie, przyjemnosci plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot... ―

kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym szefem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza korzysta z

dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca i troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak wraz z dziedzicznego badz

nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach pragnie Bozego

blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza korzyscia jest cnota ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana w charakterze czyste sumienie, ludzka zyczliwosc

i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i spoczynku wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jakas z fraszek. Podmiot poetycki

uznaje tezyzna fizyczna za jakas z najistotniejszych wartosci, wzgledem ktorej odmienne dobra traca swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali

spokojne zycie w aprobacie z przyroda i nie szuka mnostwo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego egzystencji i tej prawdziwych zalety w wybranych utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug dziecka odrodzenia trzeba zyc wedlug natura i jej sprawami, pamietac, ze wszystko przemija ale trzeba przy tym afirmowac zycie i w pelni z

niego korzystac. Wedlug stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i zapracowac spokoj wewnetrzny broniacy przed atakami fortuny.

38. Okresl, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem okazuje sie byc

wydany po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju

idealnym uszczesliwiajacym kazdego z obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru doskonalego obywatela Rzeczypospolitej oraz

nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat rownosci

wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej gwoli roznych jednostek jest rozne prawo. Przykladowo

prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla ludzi z rozmaitych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty i inne gwoli mieszczan. Mysle ze,

tenze problem okazuje sie byc nadal istniejacy. Tak w tej chwili bylo i jest, ze ludzie majacy wplywy i takze zamozni podlegaja niekoniecznie tym samym

prawom co zwyczajny obywatel, lecz zazwyczaj sa traktowani w znacznym stopniu lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby kupic. Czesto jednostki

na ogromnych stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie po ich sprawie jest w znacznym stopniu przedluzone. Kolejnym problemem, ktory porusza

Modrzewski jest uzycie nauki i wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc krzepy panstwa i jego potencjalu intelektualnego.

Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe uczelni i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia

profesorow sa skromne i kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i operuje nadal wraz z dobrej decyzji. Ostatnio

prowadzona jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie po malych miasteczkach, zamknieto i dzieci niejednokrotnie musza kroczyc do ludzi

odleglych w znacznym stopniu kilometrow. W dodatku szkoly odgrywaja zazwyczaj zbyt male srodki pieniezne na wzrost pracowni i zakup podpory

naukowych, czasem nawet w utrzymanie. W calej ksiedze na temat wojnie z kolei mowi, iz kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych

mieszkancowrezydentow a nie tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni ludzie albo zolnierze walczac w interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia tyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy kraju w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec okazuje sie

byc obywatelem i panstwo mialo mu umozliwic szczescie, - o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz czlowiek winien byc prawnie

przygotowany w celu pracy, zas ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pilnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie branzy zycia

(urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej facet byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac

nowy regulamin prawny wraz z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci wraz z wojny nie sa tak wielkie, aby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny nazywa

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu po 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez jednostek wyksztalconych i

szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbyteczne, takie jak doskonale domy oraz sute biesiady. Proponuje

srodki pieniezne przeznaczone w ten plan wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie w dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie informacji i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski ofiaruje

przejecie pieczy nad budami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz 1

prawo kroczenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. Dzieki temu pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, to znaczy brak namietnosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny okazuje sie byc

podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Ow dwie zalety (Bog i ojczyzna) winny sie zestawiac w jakas calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra polaczonego, dla zacna ojczyzny trzeba poswiecic caloksztalt: majatek, krzepy, zdrowie, fart, a nawet

zycie.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy na niego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia

i swobody obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele - spory

sejmowe, rywalizacji domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod

wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude i

obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

w celu tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany

madra sugestia, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego zakresu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka, podle

funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat polega na

wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, by stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy nie sa spojni, nie tworza

jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej okazuje

sie byc jednosc i zgoda, jakiej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow jest to

niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie

wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich dziedzinach zycia, zarowno publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie moga nawet odpierac

panstwa przed poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa dlatego

krola w celu obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej po

narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow i pozbawienia katalogow ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie

konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbyt prawa sprawiedliwe

uwaza tworzone, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione gwoli porzadku,

sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim balagan (istnialo wowczas wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia praw ograniczajacych i naruszajacych

przywileje Kosciola i krola. Jednoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. natychmiastowe sadzenie i bezwzgledne

przeprowadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod

tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne w celu matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek oraz do tonacego okretu, ktory

wszyscy, po chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla wage problemow i zjawisk, jakie to maja polozenie w kraju oraz proponuje

naprawe istniejacego zakresu rzeczy. Rownolegle przepowiada pan, iz rozplenienie sie tego typu chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno po

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O dobrej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy gwoli

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej po Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic moga jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna mnogie analogie w celu wydarzen politycznych tego okresu.

Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu.

Zanotowac mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, iz nie przetrwa

zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie dziecka poczciwego" znalezc mozna schemat prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace na niego sprawy i swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, jakie to dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie mozna dojrzec w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany wraz z

pozycji kalwina i po duzej fragmentu stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych poprzez protestantow, jakie mozliwosci jest przede wszystkim

widoczne po krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich

na temat lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami,

zamilowanie do egzystencji w przepychu i sztuczne zawyzanie cyfry swietych, w ktorych nieprzerwanie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj

placenia ksiezom danin i „koled―, ktore sa wedlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego i zabobonnego

chlopa.

Wiele wraz z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow ale takze

papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi pojac istniejace

po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak przykladowo epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia na niego i wynosi ponad zwyklych ludzi. Tymczasem mnich ow

jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow za swietych,

z najwieksza przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal okazuje sie byc anegdotka na

temat plebanie, ktory pochowal swego psa w cmentarzu niedaleko grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie biskupowi, pleban

przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z czworonoga uczynil parafianina. Jest to

niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie zasadniczych

zasad religii. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, przesadza nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez protestantow

postulatu odprawiania nabozenstw po zrozumialych gwoli wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie rozumieja

lacinskiej liturgii, nie wzruszaja katalogow spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo po odprawianej mszy swietej

okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczescie ojca i kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach niejednokrotnie nawiazywal w celu filozofii stoickiej - sam pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, ze jest konfidencjonalny osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow zeszlych zrzucony

I miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim talent, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych i

zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal wraz z ta zasada. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie na wlasna reke, rownoczesnie

stara sie dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie historia sie wraz z Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego bycia. Brak okazuje sie byc na nie odpowiedzi

wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec",

"miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz na smierci, w celu miejsc w

ktorych przebywala przed wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje sie

byc, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to po ostatnim wraz z TRENOW, gdzie opowiada

wlasny sen - we snie ukazala mu sie oryginal z Urszulka. Poeta chociaz czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze tej coreczka okazuje sie byc

szczesliwa. Wizerunek ojca przeksztalca sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zycie Jana w wsi pozostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie rozumie, z jakiego powodu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta poprzez

nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po odejsciu coreczki,

jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W ktoras strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana zostala jego wiara w praworzadnosc boska, wiedzie to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w punkcie

kulminacyjnym w celu zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje po watpliwosc meritum calego egzystencji i istniejacych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, ze corka pozostanie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolu, rozpaczy, trwogi. W obliczu

smierci corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym czasy swoje Na

tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, 1 z wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc koncepcje ukazujaca meritum boskiej woli - Urszula poprzez zejscie w

stulecia dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, jakich bohaterami sa pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane poprzez bohaterow, w celu epiki – fabula i narracja, w celu dramatu zas - dialogowe partie tresci, wypowiedzi i

rozmowy indywidualnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie najczesciej z

humanistyczna pochwala pociagajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie czesto tlem gwoli prezentowania

zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizerunek wsi krajowej Ostatnia wraz

z panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; zmudna, codzienna praca w polu i przy gospodarstwie powoduje radosc sasiadom wsi i jest gwoli

nich procesem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory glos twej chwale zdola?

Ktory twe wczasy, kto pozytki?

Moze nadmienic za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy po literaturze krajowej siegnal na motywy

folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia jakosci gatunku,

okazuje sie byc nietypowa, przedstawia bowiem fuche panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu

Szymonowica decyduje dlatego nie sprawa, ale rodzaj, w ktory zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn

oparta w motywach ludowych i skrzeczy razem wraz z Oluchna w ciezka fuche oraz w srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki pani a sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna dobroc czlowieka. Polska wies finiszu XVI stulecia jest, wedlug Szymonowica,

pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie niejednokrotnie dochodzi w celu naduzyc i niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw dotkliwych,

pokazuje ujemne strony egzystencji na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji globu i tworzac utwor zblizony raczej w celu antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a jej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i radosci, jakie obejmuje ze soba milosc. Gdy Laura przybywa w spotkanie wraz z ukochanym przy

umowionym jaworem nikt w nia nie czeka. Sprawia to podejrzenie o niewiernosc i stosunek z odmienna pasterka – Doryda, jakie mozliwosci konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wtedy zza osciennych zarosli wybiega Filon i

uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial wylacznie przekonac sie na temat jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne gwoli

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu namietnosci na postepowanie

czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zyciu do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany za tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza daleko poza schludno renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany religii, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj po mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u

poety prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niejasnosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dostatecznie

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy i wszechmocny, ale, z drugiej

strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do aktualnie i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy,

abo wiersze polskie― jest wspanialym obrazem ludzi niepewnosci i lekow. Zwlaszcza wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w trzech sonetach – IV

i V.

Sonet IV: Na temat wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, okazuje sie byc wyrazem leki poety na temat wynik bezustannej walki,

jaka kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie zacna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od momentu Boga. Az do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z silami

ciemnosci istota ludzka jest samotny, a stawka jest jednak zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc

ktorego kazdy istota ludzka powinien rachowac, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy

osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tegoz, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co duchowe, a najwznioslejsza

wartoscia duchowa jest milosc do Boga. Bog okazuje sie byc wielki i dokonaly, istota ludzka maly i pelen grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od

momentu Boga, zakloca mu sciezke do egzystencji wiecznego i do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta),

oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla przez kazdego znana osobom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

jaka autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest mocne, a gdy slabe. Tresc rozwazan autora ma istote

uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), jednak najbardziej interesuje Kochanowskiego Polska XVI stulecia, wowczas jeszcze silna i

znaczaca na starym kontynencie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow przed tym, ze

niewlasciwa strategia moze doprowadzic do upadku panstwa, tak jak Troje. W calej tekscie sa fragmenty swiadczace o tego rodzaju intencjach autora.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") okazuje sie byc skierowana w celu rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jakim

sposobem maja wykonywac powierzona dywanom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro

publiczne. Na zakonczenie liryk przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy o tym polski rodzaj glosowania poprzez rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt odpowiedzialnosci

za losy was. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach, malo zas jest Antenorow troszczacych

sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia ludzie mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w

celu pijanstwa i obzarstwa, zas niezdolna w celu zadnego znoju, a zwlaszcza do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie beda potrafili w

przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku was rzadzonego tak jak w Troi.

5. W calej kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy

narodowych. 1 z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie wraz z dobrem was, realizowania swoich celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, choc sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by poprzez atak zaszokowac wroga,

naruszyc go i nie pozwolic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza albowiem tematy najbardziej istotne, terazniejsze i zagmatwane.

Swoje poglady na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo w charakterze dobrowolna organizacja spoleczna powstala dla przyrzeczenia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Trusia

elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz utwor "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten problem; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, albo wysoka

kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O wiedzy potrzebnej w celu rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci jakie mozliwosci sa w jego czele powinni

podarowac przyklad,

dwoch. "O namietnosci ku ojczyznie" - oblicza 6 chorob Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, nielad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, ze milosc w celu ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny wraz z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Na nieszczescie jej nie ma, Skarga boi sie, ze fakt tenze moze byc wykorzystany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz okazuje

sie byc wykorzystywana poprzez magnaterie w celu osiagniecia swoich celow, jakie mozliwosci prowadzi w celu anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ). zada

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie w jej negatywnych synow, zamieszanie o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste w celu nieba sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot

poprzez zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Naszego kraju, jesli jej obywatele

sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

pan na gruncie niezaleznosci od momentu papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego z stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o zyciu szlachcica od momentu narodzin do smierci. Frapuje sie nad edukacja i wychowaniem

najmlodszych szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Opowiadajac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauki Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczowe oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec i spiew). Wielbi

sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich

zaslug. Zbyt wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy w wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach rok, przynosza mnostwo pozytku, oraz

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego poprzez caly rok kalendarzowy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu autora do robocie na wioski swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie kompanow i rodziny, zaleca zabawy, polowania, rybactwo, co daje pozytek i daje uciecha. Dbajacy na

temat fortune liryk zaleca po wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, nabywac je oszczedniej i zbywac drozej po innych okolicach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych oraz sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym przede wszystkim ksztaltowanie tej charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal na temat urzedach publicznych

nie ceniac ich przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie jest pozbawiony slabosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy uzytkowej przedstawiciel tegoz

wysokiego zakresu spolecznego winien posiadac rowniez gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do musu sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow w Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl po niej swoje przemyslenia odnosnie do tego zdarzenia oraz sugestie, jak z czasem wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na najazd

Tatarow w Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow oraz mysl na temat powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie przed napascia

Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci barier Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co

formuluje slowami: "Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka i

niesmiertelnej - poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie znajacy barier.

Piesn nasza przekazuje intencjonalnosc wlasnej zalety Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za

najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" okazuje sie byc cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale

zycia w wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem wody i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia po jednosci wraz z natura. Wyraza pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku.

W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala egzystencji na wioski w gronie rodzinnym. Robota ziemianina w roli przeciwstawiona jest

odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu i stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Ogromny wplyw w

tworczosc poety mialo rowniez spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z istota znakomitego naszego poety, ktory jako 1 z pierwszych tworzyl literature narodowa.

Jednakze nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jakim sposobem wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym utwor ten

okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci czlowieka, jest dodatkowo uwidocznieniem mysli

wlasnej zalety Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze dlugo po tej smierci pozostana czytane i podziwiane poprzez

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, jakie mozliwosci bylo zwyczajne dla owczesnych

humanistow, gdzie niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego wzorami moga byc:

Piosenka XXIII oraz fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte po tej odrebnej przemyslenia wskazuja wyraznie w znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej,

choc nie da sie schowac zawartej po niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego

przemyslenia na tenze temat sa zawarte miedzy innymi w Piesniach XII i XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, jaka pielegnowana

po sercu dziecka moze byc gwoli niego jednoczesnie "nagroda i placa" oraz swoista dekoracja zycia. Bezposrednio z cnota zwiazana okazuje sie byc tak

okreslana dobra slawa, tzn. zacna opinia u wspolczesnych, zas po smierci pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od momentu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc ogolne wsrod owczesnej szlachty.

Naturalnie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty nie moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy po "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala ona pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl po niej swoje przemyslenia i sugestie, jakim

sposobem w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale najbardziej emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat i stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow. Odmiennym

jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszelakie zalety stanowiace

cnote sa cenne, ale najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta sciezka do niebios, Tym, jakie mozliwosci

sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym sezonie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej po Czarnolesie, aby tam tworzyc i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" okresla na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina.

Pisarz opowiada na temat poboznej i spokojnej codziennosci gospodarza. Na rzecz porownania wspomina takze na temat ludziach tulajacych sie na

swiecie po poszukiwaniu bitew i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej okazuje sie byc zyc w roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Ze zbirow osiaganych z ofiarnej pracy

mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki i pola, zas nastepnie caloksztalt znosi w celu stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy

zawsze znajdzie termin na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby albo w lesie zastawia potrzask, dzieki

czemu w mieszkaniu nigdy nie brakuje jedzenia. W calej zagrodzie z pewnoscia pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze na temat

wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i zawstydzenie. Poeta pragnie, aby tej wnuki dawny dobrze wychowane i azeby

posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale dodatkowo

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy myslicielskie znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode globu, swojego domostwa – jest to

renesansowa pochwala zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby porywac dzien, i

stoickie, by przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta po „Piesniach― znalazla charakter horacjanski.

Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez

jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia dziecka jest fart, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z zasadami cnoty, daj

szanse czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z

przyjemnosci zyciowych. Wzgledem przemijalnosci globu, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do uzywania chwili, cieszenia

sie wraz z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc

zaobserwowac po Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej,

jaka byla nie wolna od momentu sprzecznosci. Dlatego tez fraszki dawny tak odmienne. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal ostroznosc do globu i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona,

lecz bez watpliwosci blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii

antycznej dazenie do szczescia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania kazdej chwili, jaka niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac zmartwien,

ktore zdolaly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie mu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce „Na

dom w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta

pragnie boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie,

humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra tegoz swiata nie zapewniaja

rzeczywistego szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i

przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna wraz z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w

aprobacie z przyroda odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec tak krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze stoickim spokojem sledzic otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, po

korzystaniu wraz z rozumu, ale rowniez w przyjemnosci „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia i wizji

Boga, jako wielkiego Architekta, znajdujemy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem wzgledem Boga, ale tez

wizja czlowieka godnego, umiejacego uzyc swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od momentu trosk i cierpienia oraz obawy przed

smiercia. Tymze dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety po ustalone poprzez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, gdzie poeta wraz z ironia wytycza sie odnosnie do madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie wraz z problemami,

podarowac sile duchowa i solidne szczescie oraz czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie po swych piesniach

slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi znalezc w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej harmonijnej i calkowitej

ufnosci filozofii renesansowego autora po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak pocieszeniu i ponownemu

zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swa „Iliade―.

Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow na porwana poprzez Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla sie

kleska i stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postury polityczne

mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem w celu rozwazan fauny i flory ogolnej.

W calej konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, choc w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Tak jak w katastrofy greckiej,

nastepuje podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob w scenie nie przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty wiesc maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal

po nagrode za wyrok po sporze bogin, wine dlatego ponosi bogini, ktora na niego nagrodzila.

Sa jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie tutaj takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno okazuje sie byc tu okreslic glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno albowiem stawiac osobisty interes w rowni wraz z sprawa kraju

odstepstwem od momentu reguly okazuje sie byc rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos wraz z bohaterow po tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin badz ziemianin

- pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z tegoz okresu okazuje sie byc epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Az do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni wraz z tego okresu opisuja sercowe klopoty

(Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie przynaszaja, / A

przy tym po zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad caloksztalt

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie,

kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Az do gor i lasow, zredagowana w

chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swoje zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie wraz z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, ze podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza

(starogrecki bozek, ktory posiadal dar przemieniania sie po rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Obecnie zas pyta z ktoryms niepokojem: „dalej co

pozostanie? ―

dwoch. Czarnolas.

Panuje tutaj absolutnie inny nastroj, inne sa tez zagadnienia. W duzej liczby utworach autor opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc mieszkania

rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), definiuje pytania myslicielskie (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma byc wyposazonym na

pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie fauny i flory, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje nad ludzkim losem

(Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, bowiem wlasne zycie bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej

waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w tej zyciu

kluczowa byla tej poezja: „Prosze, niech wraz z mna za raz me rymy nie gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i nawet ten

pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, nalezacych do roznych rodzajow i gatunkow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow i zagadnien wraz z zycia dziecka, porusza rzeczy jednostki, oraz calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do szczescia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w zycie prostego ukladu

wartosci. Czlek i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tegoz pisarza po, odniesieniu w celu w/w przedmiotu, na wstepie trzeba stwierdzic, iz tematyka tej utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyklego czlowieka, oraz ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane w charakterze wskazowka gwoli jednostki,

lecz dla kazdego z, bowiem stosowac sie jest w stanie do tych propozycji kazdy, albowiem ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie 20 wersach po lapidarny rodzaj przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie jakiej

doktor postanawia odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty doktora i

naklaniaja go w celu kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja wyrazenia wypowiedziane poprzez glownego bohatera: „Trudny (... ) moj rzad wraz z

tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, zas wstane wypity. ― Fraszka ta dysponuje na celem osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego efekty i

niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim

wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem pozostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota

ludzka powinien nie zapominac o tym, ze cialo czlowiecze ulega na smierci rozpadowi, w dlatego kazdy winien usilnie starac sie, aby pozostawic po

samemu dobre przypomnienie. Nie jest wlasciwym czlowiekiem tenze, kto rozmysla tylko na temat piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych,

gdyz nie na darmo Pan odroznil dziecka od zwierzakow, dajac mu rozum i mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan –

sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego

pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek

obdarzony darem wymowy powinien uczyc swych konsumentow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw,

umilowania rzeczywistej wolnosci. Z kolei ludzie posiadajacy odpowiednia potege i odwage powinni wraz z bronia po reku walczyc z wrogiem ojczyzny,

nawet gdy przyjdzie po walce przekazac zycie.

„Piesn o dobrej slawie― porusza problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, porusza wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze okazac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac w celu walki w charakterze jedna, zwarta calosc, zdecydowana

poswiecic caloksztalt dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo

sie w celu niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak rozwinietej cywilizacji; nie

potrafi budowac budynkow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia na temat Polaku madrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie pomysla juz

wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi, ze i przed

szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory przeciez nie jest glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow, a wyraznie –

zaangazowania w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to wlasnie odroznia ten narod od momentu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zadanie i problem calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, ale sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Robi to gwoli

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma w celu pokazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal w strazy porzadku juz od momentu

poczatku bycia naszego was, ale badz takie procedura duchownych moze okazac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni doglebnie sie

zastanowic nad dalszymi swoimi wlasnymi losami, aby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz komponuja go zwyczajny ludzie. Wowczas gdy

zawiedzie 1 element po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a nie tylko czesc ciala – kraju – mozna tu zaczac do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze jakas z pobudek upadku niepodleglosci

Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty w wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta wraz z

mitologii i przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz podle spoleczenstwo.

Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture dodatkowo zaczerpnal wraz z antyku:

chor stoi poprzez caly czas w scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o zdarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach twierdzi posel

-akcji – obnizona do konkretnego watku – sporu na temat Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, jakie mozliwosci

ludzkie nie jest mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw postaci, ich zachowan; od patriotow poczawszy, zas na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swoje losy laczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na rzeczy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad konsekwencjami

kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, wzmacniany na projektach antycznych.

Dzielo ten jest napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden wraz z epizodow rywalizacji trojanskiej. W calej utworze naszym latwo znalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow

oraz zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal wraz z „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl. Konstrukcje takze zaczerpnal

z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec deficyt parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i guzik, co

czlowiecze nie jest jest obce―. W calej odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg ustaw postaci, katalogow zachowan; od

momentu patriotow poczawszy, a w zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, wierny sprawom was, zabiega na temat utrzymanie pomieszczenia, swoje losy

laczy wraz z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w niniejszym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calkowitego narodu.

Tresc dramatu dysponuje charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze wlasnie w naszej epoce tworzy sie wziety w Polsce mit sielskiej, spokojnej

wsi, szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa po „Nad Niemnem― itd. Nie

jest to jednak jednolite oblicze wsi. Do niej obraz formuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot dziecka poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Na wstepie oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc

i zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa wraz z „Piesni na temat Sobotce―: „wsi

spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu w prace, jaka wszystkim zapewnia

radosc i rozrywke, jaka tez daje zadowolenie. Taki obraz uosabia „Zywot dziecka poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na

dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze odmienna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni,

mysla egoistycznie, sa chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Chlop musi wykonywac prace na panskim polu, praca nie jest wesola piesnia - jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei wraz z

„Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z fundamentalnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza frakcja dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w pani a mysl, iz „bez praw nie moze okazac sie prawdziwej

wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego z warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska w cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna mozliwe, ze jak wykrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego dziecka niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje kary, a plebejusz traci zycie. Za

jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica tak, ze istota ludzka ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za jakie mozliwosci innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac musi

rowniez kontrole wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta udawac sie nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam

i bydlu, jesli zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem i samowola panow, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak tej duchowy patron Erazm wraz z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli wielkim przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych i zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i pomieszczenia, chociaz uzasadnial

potrzebe rywalizacji obronnej, albowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage w celu edukacji malolata obywatela i do wagi

zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy i rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o potrzebe

finansowania szkol, ktore istotniejsze jest po dalszym rozrachunku niz naklady na odmienne rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie byc bardzo latwo

zapamietac, albowiem dzis okazuje sie byc on takze aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka

po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane po literaturze.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wytyczne te powstale sa po „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami fauny i flory w kazdej porze rok. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt uczony, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu oraz starosc, oraz

smierc. Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug rozumu i po bliskosci wraz z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to istota

ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro wiecej niz prywate, nie

zaluje jej swoich towarow, a takze i zycia - taki wzor ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych

piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, jest to czlowiek uniwersalny, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja autora tacy jakim

sposobem Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wytlumacz w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne i lansujaca pochwalane.

Przykladem tak zaawansowanej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem zas

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski stworcow tego okresu o losy ojczyzny. W

calej „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Interlokucja ten okazuje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami trzech

reprezentatywnych gwoli polskiego spoleczenstwa stanow i pietnuje zachowania kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban porusza problemy

sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych,

rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na

temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow

panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym stosownego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal kierowania sie

jedynie dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa.

Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W

ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i tej legatow. Krytykowal

negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach

publicznych i nakladow w ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje

dolegliwosci toczace Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu po 1575 r. Poeta

okresla jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju i wsparciem

finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow greckich―. Utwor tenze

niesie po sobie dziedziny uniwersalne, przedstawia sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego i zlego

obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on uwazny, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie unosi sie ambicja wowczas gdy chodzi

na temat dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie w celu szantazu i przekupstwa mlodzieniec. Wsrod

niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec utwor ten przedstawia niebezpieczenstwa grozace

panstwu wraz z strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dorobek poetow i pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej i dotyczacej was tematyki. Postury patriotyczne wykazuja niemal ogol

humanisci, wszelakie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie dziecka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny forma, odnajdujemy nade

wszystko w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci, jakie to zauwaza

po panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz mysli na temat zysku („na oltarzu jajca

licza―), Pan z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, zle sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w

tamtym miejscu na pieczy― - twierdzi Pleban). Totez Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A nam prostym z kazdej strony

nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i charakteryzuje owa

„poprawe kraju― po pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

role przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, lecz bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, nazywa go matka i grzmi do jej synow - czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Ukazujac szesc chorob spolecznych - obojetnosc

wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciwko Bogu - glosi wizje

upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, po XVI stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie

rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, batalii z tolerancja religijna i heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia w celu poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych znajdujemy tez po licznych fraszkach, a niebagatelnie wazna pozycja okazuje

sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal na temat ksztalt wlasnego

stylu, na temat forme trzymanych gatunkow i o artyzm jezyka, oraz o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to studia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dawny mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal

dodatkowo epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu dawny dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow

rodzimych. Nawiazania w celu antyku po dorobku Kochanowskiego widac chocby w doborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat

wedlug regul klasycznych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci

Horacego, po podejmowaniu powodow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci

i wybranca postawionego wiecej niz tlumem.

Ow wybitny istota ludzka zapisal sie w historii literatury krajowej nie tylko w charakterze poeta i dramaturg, lecz takze w charakterze tlumacz psalmow

Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze myslicielskie poglady autora, ktory uznaje swiat za

wielka harmonie, znajduje rozlegle wartosci fauny i flory i wioski, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto tegoz terminu przed chwila w XVIII wieku we Francji - poczatkowo

gwoli okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich po sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia czasow

panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W ponizszym znaczenie objasnienie to pozostalo przyjete poprzez

nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie

mialo okazac sie poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla mnostwo sporow i polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu

jednak odrodzenia antyku lecz szmat swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama trafila

do szczytow przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od momentu XIV w celu poczatkow XVI wieku, zas w krajach

Europy polnocnej od finiszu XV do konca XVI stulecia. Jest pan rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory jak:

recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe i religie, najbardziej istotne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, w plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i bawic

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie wraz z asceza i teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek okazuje w glowny punkt

badan i zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku w charakterze o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do wzrostu

osobowosci uznajac wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania i ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki ludzkiej. W calej mysl

humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar, patriotyzm. Byl

to antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w glowny punkt swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i guzik co

czlowiecze nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do wzrostu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur narodowych.

Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za urzedowy jej zaczatek uznaje sie

ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen wyznaniowych np.

wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W rok 1529 - protest mniejszosci luteranskiej po Spirze w sejmie. Rozbily one

wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze mozna ja odtwarzac indywidualnie, ze nalezy

tlumaczyc je w jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia jednostek od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek dysponuje swoj zycie

zapisany po gwiazdach. Poswiecone jest mu niebo albo pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i gromadzenie

dobr. Dobrobyt to zaszczyt, a bezwlad to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Wielkiej brytanii. Ruch tenze powstal wraz z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana,

jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem sa wydane po 1597 r.

"Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one w celu literatury religijnej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa naszego. Jako

katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie krzywd spolecznych i praw

niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, na temat

sposobach katalogow przezwyciezania.

Strofowanie I - "O wiedzy potrzebnej w celu rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Autor charakteryzuje dolegliwosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Dlatego

najbardziej normalni powinni okazac sie ci, ktorzy stoja na czele narodu.

Strofowanie II - "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc chorob Polski. Zawsze sa to: brak namietnosci ojczyzny, deficyt zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesprawiedliwe prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca autor pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", jaka plynie wraz z "chciwosci pokojowego lakomstwa". W calej sposob oczywisty i

wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci

milosci w celu ojczyzny, namietnosci dla pani a samej. Najscie skierowany okazuje sie byc w strone www magnatow dbajacych jedynie na temat swoje

majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, najmlodszych jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem laczy

katalogow jedna religia, nakazujaca milosc blizniego, tenze sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Brak tej zgody szczegolnie w

sejmach wywoluje u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV i V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa porazka dla Naszego kraju, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, oferujacej do zgody i w celu potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna jednak

utozsamiac wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni

sa swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co okazuje sie byc jednoznaczne wraz z upadkiem

was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Oblicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc w celu ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ochroni Polske od momentu zguby. Tytulowe grzechy

jawne to: deficyt sprawiedliwego i sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki,

kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tekst zwiazana okazuje

sie byc z pierwszym, pelnym jeszcze nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech glownych stanow: Pan

(szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty po realia zyciowe dialog, ktory ujawnia podstawowe problemy interesujace

owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy korzystania z zup ozonatorow wody, czy deficyt stalego ukladu obronnego

kraju. Wiele dodatkowo uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Pan

i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i

nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda).

Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu i piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi

mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych rodzimych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie w celu rodakow wraz z prosba, aby pomysleli w koncu o grozacym im ryzyku; Polacy

powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w razie potrzeby na wlasna reke stanac w celu obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem tenze,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest umrzec mlodo, ale w

rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo i umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na bazie o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy po wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly w celu komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej batalii o zywot

2. postawa uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znajdowac odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, chude bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i tezyzna fizyczna mieszkancow. Jest on absolutny podziwu gwoli prostoty i kontaktu wraz z

natura. Osada, wspomnienia, w charakterze miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w

tamtym miejscu zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego egzystencji. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia,

manifestuje uczucie do wioski, tamtego egzystencji, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii

autora. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora na stracie partnera sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z robocie rak, zas kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, mocny, wzor robocie na wioski. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, ale to nie pomagalo. Nie zaakceptowac stac na

niego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie byc

starsza niewiasta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) i mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci egzystencji. Mlodosc,

swiezosc i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja jednak na nedzny zywot i ubostwo.

Cechy naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - deficyt wlasnej decyzji na kolejny los, uciazliwa wizja, batalia o zywot, przetrwanie

4. obiektywizm i bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie po plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne dysponuje ukazywac zmartwienia duchowe dziecka. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 strzepkowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl inny, glebszy. Dwa pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia role symboli. 1 z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie w celu zimnej tuli sie sciany".

Losy rozety odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Przechowuje sie dlatego jak istota ludzka (samotny, czuje sie zagrozony przez niebezpieczenstwa,

zadumane dysponuje skronie), okazuje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze probuje

sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Ow firma

symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil w tej chwili calkowity

harmonogram. Podobnie okazuje sie byc z czlowiekiem, ktory w starosc okazuje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu przydatny w celu zycia niz ludzie

mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie wraz z Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn tenze wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad ostateczny i koniec swiata. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja

ukazac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma istote symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Juz sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w niniejszym utworze rozmysla o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego istote skazony okazuje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial

sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi i przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw i odcieni. 4 opisy konkretnego krajobrazu

odmieniajacego sie przy wplywem czasu dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, refleks

2. Won: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

4. Nastroj: podziw, zaduma nad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i okazuje sie byc piekna, chroni sie, okazuje sie byc delikatna, wypatruje wsparcia

by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni podczas burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy przed jej krzepa, ale dazy do przetrwania. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo

podtrzymuje sie egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly gawede starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, albowiem dbal pan o artyzm jezyka, forma swojego wzoru i forme uprawianych

gatunkow, a przede wszystkim posiadl kompleksowa wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie laczy sie wraz z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o tej wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie prawie boska sila tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), to znaczy przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzywac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

mija,

b) stoicka - ochronic umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - uciecha zycia, trzeba sie bawic, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszej firmy czeka nastepnego dnia

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak madry, ze zgadnie jakie mozliwosci nan nastepnego dnia przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, lecz moralne: cnota uczciwosci,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc wraz z tego

jakie mozliwosci sie dysponuje.

- Piosenka XX - w zyciu okazuje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie pod zadnym pozorem bawic, ale mozna i zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- mnogie nawiazania w celu mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na wielkim Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl niejednokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z glownych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

jawnie tworzyl prywatna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal w roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych skladow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel literatury sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Polska stoi― – utwor tenze ukazuje wizerunek panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski.

Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna chce obrony i pieniedzy w wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem. Ukazal

po niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu liryk panujace sytuacja w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami po bitwie przy

Chicimiem po 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc w celu ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie wraz z 10 fragmentu dosc precyzyjnie opisujacych wczesniej

obustronne preparowania, a nastepnie bardzo uwaznie, dzien na dniu zdarzenia pamietnej bitwy, az do rozpoczecia ukladow i zaprzestania prac

wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych rzeczy: nad calym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta

formuluje pochwale walecznych przodkow i krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage

terazniejszych nalezy odwrocic na rzeczy naprawde fundamentalne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swych wspolczesnych. Hhg w tych propozycji

zywy wizerunek owczesnego egzystencji szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia wiadomosci o Naszym narodzie XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. W calej 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza i walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego przeciw Szwedom

i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej i wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od czasu

nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl w wsi po krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, zas

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

1-wsza czesc obejmuje 1656-1666 r i wlacza opis zdarzen wojennych, to znaczy taki szmat jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

w celu Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, specyficznych cechach, gatunku religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

pieniactwem.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami po walce i sasiadami pod

zadnym pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw w zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: sklad dodatnich jakosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem gwoli

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha, dazenie

w celu zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako mysl calkiem interesujaca, ale jej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa, jaka

doprowadzila w celu upadku I Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne sa dwa wzorce kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Autor w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu owymi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje bogata kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ), ktorej

zadaniem jest pokazanie zycia i urody po pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi mocny kontrast wraz z pierwszym - jest dwubarwny (czern i biel,

motyw smierci i rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje zmiennosc wrazen, wynika wraz z kaprysu. Proponuje to gre z uczuciem, nastroj

zabawy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego wraz

z sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Czastka druga - zestawienie spoczynku trupa wraz z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od momentu nich uwolnic.

Pointa: przed miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, autor w wyszukany sposob pokazal zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela na jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym sezonie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym oraz slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty krajowej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem).

Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow kredyty cennym zrodlem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja wyglad swiata,

widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Cechami Paska okazuje sie byc przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci we wnetrzu stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad roznymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich

refleksji w tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

swych przywilejow, zas zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow kredyty postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach zakresu rycerskiego

i wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy

upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja rywalizacji

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy wraz z wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz okazuje sie byc mysl, ze kobiety sa niestale po uczuciach. Mysl ta

wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore okazuje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg sytuacji niemozliwych i stwierdzono, ze predzej mozna je zrealizowac (uspokoic morze, wiatr zapiac w wor)

niz spostrzec stalosc po uczuciach damy.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota i okrucienstwo rowniez moga zostac tematem gwoli artysty. Np.

„Do trupa― Tytul formuluje barokowe dazenie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa glebokim zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany

smak, erudycja, interesujace szczegoly tez sa w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sytuacji. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i autor)

sie kochaja – dziewczyna reprezentowana jest w charakterze piekna i zmyslowa niewiasta. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka i

nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku i ich dzialanie na zycie umyslowe epoki.

W ktoryms uproszczeniu mowimy, ze po literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, podstawowe prady. 1 - uprzejmy – rozwijajacy sie w

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, dalekich od w zamian, tetniacych

swoich zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska znalazla wiec zaskoczyc odbiorce, zapewniac mistrzostwa autora,

wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z wzorow zachodnich, dywanom

skladajacy szacunek, a wraz z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, rodzimych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo nasza wlasnie pisarstwo, odmiennie

niz nurt uprzejmy, przykladala ogromna wage w celu rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj lokalny rodowod uznawala za

najwazniejszy tworcami tegoz nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten nazywa sie dodatkowo sarmackim od momentu slynnej teorii o

Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. i oddzialywujacej w pozniejsze epoki.

Podzial literatury na wiecej niz jeden nurty okazuje sie byc wygodny, lecz nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory –

wiec uprzejmy i dawny siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Jednakze byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze

slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn i Naborowski sa poetami, ktorzy znacznie sie roznia –

mozna dlatego mowic co najmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie po XV stulecia. Szlachta polska w dobie wlasnej

swietnosci poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy

dorzecze Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna role jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm dysponuje dwa znaczenia - od razu oznacza obyczaj szlachty po XV i XVI stulecia, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka. Oryginalnie

sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje wzrost zakresu znaczeniowego o kult zlotej

wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla poczucie, ze

Polska przesadza przedmurze chrzescijanstwa - musi stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej w wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat szczegolnej pozycji

polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci krajowej - na temat szczegolnej pozycji jaka gra

Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - zycie na wioski, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dawny takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki,

bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem okazuje sie byc najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie w celu Danii. Osiadl na stale po krakowskim, gdzie sady skazaly go w infamie i banicje. Tej pamietniki mieszcza okres sluzby wojskowej. Staly sie

zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z tych propozycji obraz

autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci fauny i

flory - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym po mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna wraz z pierwszych rodzimych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach 1688 - 1696

"Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie mnostwo wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt nie respektuje. Autor zwraca atencje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne nastawienie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiego powodu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, ze represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go okolicznosc, ze w kraju, ktory nie ma za jakie mozliwosci

oplacic armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja wydatkow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny

byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z nieprzecietnym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego synonim

rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego okazuje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory ustaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek badz z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego z mszy, zas mysli zaledwie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk nedznej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, bowiem szlachta po wojsku wykazuje

chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich po sluzbie wojskowej.

Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych i politycznych po utworach W calej. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka rzeczy szlachty i panstwa. Nierzadko poddaje krytyce wady

narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa naszego, ktore chyli sie w

kierunku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze moga sluzyc wychowankom do zabawy. Wszyscy pilnuja o osobiste dobro, nie

interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady spoleczenstwa. Polacy mysla tylko na temat zabawach, balach, wygodach

zyciowych. Przejmuja obce wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak zyje osobiscie dla siebie i nie zdaje

sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez ona sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza problem nietolerancji

religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza za

bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, albowiem jest

za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy przy Chocimiem po 1621r. Poemat opisuje tok bitwy i rokowan. Komplet

przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc po zwyciestwie nad poganami. Umilowanie ojczyzny widac po

przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow

Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Sporo jest po nich krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna

sytuacje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do opisanych faktow sa znakomitym zrodlem poznania jednostek i obyczajow

tamtych czasow. Pierwsza czastka zawiera przedstawienie przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada na

temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu

na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji w celu walki wytwarza mu gotowosc zdobycia

lupow, a nie milosc w celu ojczyzny. Pas mowi rowniez o odbytych podrozach obcych, ktore dawny wynikiem tej zainteresowan i ciekawosci. Pas opisuje

rowniez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi.

Przykladem okazuje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial walczyc

w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni na niego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej bratu. Jednak taki

modus zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W okolicach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W odrebnej czesci charakteryzuje

swe amory i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz egzystencji ziemianskiego i obyczajow

szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy. Swoja klase zwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty polaczone

jest troska o majatek i korzysci wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki

zwyczajne dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Istnieja pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym

w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

dwoch. Monolog zwrocony do kogos, wziety po cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego w charakterze utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar i ulomnosci czlowieczych. Zdajac samemu sprawe wraz z ich oddzialywania na

zycie polityczne po owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym zdania, do jakich konfliktow i klesk moga one doprowadzic, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki wraz z nimi uslugiwaly mu nade wszystko bajki i satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak opowiesci, ukazuja wizerunek zycia po XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal i osmieszal po nich najogromniejsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie niejednokrotnie sa jednak uniwersalne i ponadczasowe.

Krasicki tak sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie okazac sie nie tylko

moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Od razu utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony juz po tytule,

zas przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, zbyt mlody wiek, zbyt

sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie i przesadna staranie o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi, stawianymi

monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle glupie i nonsensowne, iz domyslec sie mozna, ze dzieki temu Krasicki obrazuje zalety mistrza. Tak wiec

satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego strategii wewnetrznej, zas jednoczesnie okazuje sie byc atakiem

w sarmacje, w jej ulomnosci i podle przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zrobiona na regule dialogu, konwersacji prowadzonej poprzez dwoch

szlachcicow. Jeden wraz z nich mowi o suto zakrapianych biesiadach i na temat przykrych katalogow konsekwencjach. Mowa satyry okazuje sie byc

pesymistyczna - wymeczony napojem alkoholowym szlachcic odchodzi, by wyszukac ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez

zwyczajne cechy Polakow, ktorzy przy alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie pojmuja sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja rozwazac i przy lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Dowiaduje sie, ze po Rzeczypospolitej historia sie coraz

gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Taki brak

poszanowania tradycji i niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i

katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

przedstawiana byla po sposob niepodwazalny i przystepny. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana w celu fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co autor chcial podkreslic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odwrot od bezposredniej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej po

satyrach dialogowych, szczegolnie zas w ludzi, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany za reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo

to czytelnika do domowej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej dziedziny i unikniecie

bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje osiagaja V. po. p. n.

e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Spaja w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Tematyka utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Mnisi

walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy i szklanek posrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co mnostwo trunku mial mozliwosc

pomiescic i na pejzaz ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody przed

bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl wraz z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego portretuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

czasow. Swoistym wytlumaczeniem do calkowitego zbioru okazuje sie byc „Wstep w celu bajek―. W calej sposob zabawny autor wymienia rozne

czlowiecze wady, deklarujac ze spotykamy ludzi idealnych, ale sa to tak fenomenalne postawy, ze mozna je miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― okazuje sie byc atakiem w jedna wraz z najgorszych slabosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj tak zwana

maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to zarozumialstwo,

pycha, czlowiek przykry. Z kolei kot, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz z sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Bajka zawiera niezaprzeczalne pouczenie, ze w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem uniwersalny, wazny odpowiednio dla kazdej zywej: pragnienie

wolnosci. Ptaszki w klatce to gadanina dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie w tej chwili w niewoli i nie zna posmaku wolnosci,

nie rozumie jej. Akceptuje swoje zycie po klatce i uwaza, ze jest to cos normalnego. Jednak stary czyzyk nie zgadza sie wraz z twierdzeniem malolata.

On ongis byl nieskrepowany, zostal jednak uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie w celu niewoli, zawsze bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac

te bajke, okresla sie w fakt, ze powstala ona po pierwszym rozbiorze Naszego kraju, moze dlatego Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu swych

rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl po nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, lecz byl bogaty. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal jednostek

naturalne, owymi, jakimi sa, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej i najniebezpieczniej

mowic ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna w znacznym stopniu wiecej zdobyc.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest bajka "Jagnie i wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w swiecie dominuje

uprawnienie silniejszego, iz racja okazuje sie byc po stronie internetowej tego, ktory ma potege. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci i

okrucienstwa). Kiedy pyta, ktorym prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, slaby i po lesie", zas nastepnie

pozostanie pozarte.

Bajka „Filozof― obrazuje uczonego dziecka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca co wiecej wiare po Boga i smieje

sie ze kazdego z swietych. Jednak gdy spada na jego choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale takze w „upiory―.

Utwor demonstruje jak bardzo jednostki sa chwiejni we swoich pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze niejednokrotnie teoretyczne

wiedzy nie wspomagaja w zyciu.

Oraz zatem rzeczywistosc w bajkach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki i

zaprezentowane nabywcy.

79. Docen role literatury oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: po Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Naszego kraju. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z mocnej troski na temat kraj, wraz z leku

przed utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej zamyslem powinno okazac sie szczescie ojczyzny.

Poniewaz fart spoleczenstwa wynika z uzytecznosci wszystkich tej mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem oswiaty krajowej okazac sie powinna

uzytecznosc obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki nad szkolnictwem, czymze poparl wyraznie program reform

Komisji Oswiaty Narodowej.

Sporo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie

za tronem dziedzicznym. Gadal o wymagania utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne polozenie w tej dzielach frapuje krytyka krajowej magnaterii, jaka wini za upadek kraju. Pisal: Sposrod samych panow zguba Polakow. Oni, wg

Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Pod

spodem swoim przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych strukturze

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie prognozuje dwie izby:

dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny i polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra w owczesne

spoleczenstwo.

Do listy utworow trzeba jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla Polski),

zrownanie praw mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w ciagu kilkunastu dni, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma pan charakter swietny –

zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca i akcji, deficyt jest takze scen masowych, calosc zas utrzymana okazuje sie byc w jednej

konwencji. „Powrot posla― jest napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na renome publiczna oraz na postawe

polityczna indywidualnych poslow.

Dzielo ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc zmian ustrojowych

Naszego kraju, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przydac jak multum zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu obozowi

reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem i ukazal zuchow jednoczesnie okreslonych jako pozytywni (patrioci) i

negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci:

bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia dialogow prezentujacych indywidualne poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie tobie

„dobrzy― pozostana przedstawieni w charakterze prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie i pozbawieni honoru dranie.

Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Nastepnie ich

przeciwnicy to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly utwor jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka zmartwienia, jakie tworzy szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza w celu upadku Naszego

kraju, podobnie jak samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swego zycia silna

i wyzwolona z przy obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele twierdzi, ale najczesciej bez sensu; dziwi sie, ze

Starosta zezwala na wszelakie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); reasumujac okazuje sie, ze Podkomorzy nie jest goloslowny: uwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, nie respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke przymusem za

malzonek, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski uosabia jego deficyt

zainteresowania wiedza, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos,

liberum veto, konfederacje uznaje za swiete uprawnienie szlachty, na ktorym mozna z pewnoscia niezle zapracowac; Szarmancki okazuje sie byc

czlowiekiem, ktory roztrwonil wlasnosc rodzicow w zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac sposobnosc finansowa, jakim sposobem moze byc

Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego na niego nie nauczyly, niczego

ciekawego sie nie dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace

z przekonania o rozleglej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania w spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na wzrost tego kierunku mialy poglady J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja nie sprzyja postepowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie – byla to

milosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie natura i

przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on minimalny udzial po tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Esencja jego bylo rozumienie pociagajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Procz literatura rokoko najpelniej

pozostalo zrealizowane po malych odmianach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po eleganckiej ornamentyce, lekkosci

i dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej problematyce obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau,

Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od momentu 1730 w celu 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w trzech dziedzinach egzystencji:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. W calej 1740 wlozyl na fiuta szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowatorskie metody ksztalcenia. Byl pan pijarem i z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku ograniczenia

laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania maksymy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 rok oddano w celu uzytku ogolnego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozmysla naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym po 1764 rok krolem Naszego kraju zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Rycerzy.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, ale rowniez dawala gruntowna i wszechstronna

wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane w angielskim „Spektakorze―,

wydawane bylo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform. Redagowany po pierwszym

sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec terazniejsze i odmienne tematy. W bazie

tego miesieczniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, dokument, listy w celu redakcji i odpowiedzi w nie.

Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan i chlopow, pisza o klopotach

gospodarczych i politycznych Naszego kraju. Wydawany poprzez 21 czasow. Z inicjatywy krola po 1765 rok zalozono w Warszawie pierwszy po dziejach

Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach okreslany mianem Operalnia, gdzie zaczely zalegac trzy zestawy: francuski, wloski,

polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 rok dla teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W.

Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza

pozostal pewny majatek. Trusia przekazal na niego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej caloksztalt prac zwiazanych z organizacja

szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni wydzialowe i podwydzialowe, te zas pelnily nadzor

nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie po jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu

zapewnienia stosownego poziomu nauki potrzebne sa dobre lektury dlatego po 1775 rok powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, ktorego celem

bylo opracowanie i wydanie oryginalnych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego mistrza. Brali po

nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, lecz jego

historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety zostaje

poprzez celowe wdrozenie kontrastu pomiedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym i podnioslym pomyslem przedstawiania i

stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za

pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych przed chwila puchar, jakie mozliwosci wiele trunku

mogl ulokowac, na pejzaz ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac

powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne

okrutna, bez broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem utworu okazuje

sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Czastka pierwsza tegoz poematu na temat charakterze konfesyjnym to niesamowity hymn w

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – dysponuje poczucie dyspozycji, jest tworca, gra w gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Pochodzeniem jego

macy jest milosc, ogarniajaca caly narod. W calej imie naszej milosci zada od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy

po uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli

jego zacna. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a wylacznie madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo dominujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez

poswiecil sie dla zacna ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest skazany na

kleske, bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec w buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w godnosc szczescia ludzkosci, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on po pyche i megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos po dyskusji odnosnie do oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest wylacznie proba weryfikacje ruchu listopadowego i pobudek jego katastrofy.

Nalezy zaznaczyc, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie w celu Paryza, gdzie uczestniczyl po wielkiej

dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich miesiecznikow emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie

pan o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze naszym Slowacki chcial dac replika na testowanie dlaczego zrealizowany zostanie

listopadowe upadlo, jaka role powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, ze rzady ludzi ludzi dawny jedna wraz z

przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku okazuje sie byc zamach w cara. Ludnosc jest po tej sprawie podzielone. Zaledwie mlodzi oficerowie

pragna batalii. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly jako sposob dzialania. Narod, reprezentowany poprzez

zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, jaka nienawidzi cara i pragnie powstania, lecz potrzebuje wodzow. Wynik glosowania, ktore

dysponuje przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, by zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozna zatem po

dramacie odczytac caly tok powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana i calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, katalogow

pragnienie wolnosci jest tutaj oceniane w charakterze bardzo pozyteczne i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki entuzjazm zostal

zmarnowany, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Naszego kraju. Krytykowal spoleczenstwo,

ktoremu zabraklo zdecydowania po walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narod, niz

ochronic go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia po niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege

rozwojowa historii i postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie byly

dlatego rozumiane i doceniane poprzez wspolczesnych. Przed chwila po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub stanowiska pochowku. ―.

Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie katalogow smierci albo po smierci. Smierc uwydatnia dopiero

katalogow wielkosc. Liryk uwaza, ze moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzeczywistego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi w celu grobu, po ktory nie sklada cialka bohatera. To symbol

przetrwania idealow Bema - batalii o niepodleglosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody...

―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze

pan do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo zejscie

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych i

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - czarna noc z twarza Murzyna―. W calej ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze utrzymac sie przy zyciu historie i budzic w celu walki narody. Ale zanim wielka mysl Browna bedzie przez

odmiennych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, tej wielkosci. Melodia Chopina okazuje sie byc

przedstawiona poprzez Norwida w charakterze ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona wraz z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny

byt wieczny. Idealu tegoz nie mozna zdobyc ale mozna don zmierzac. Muzyka czyni z jednostek istoty swietne. Miara naszej doskonalosci okazuje sie

byc porownanie w celu hostii. W calej wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi

fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu hipoteza mowiaca, ze zniszczenie towaru nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Jest tez

w tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja szczescia za egzystencji, a nawet na smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po

smierci Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono wiecej niz jeden groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl po cieniu obszernych ludzi, nie doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka zaplate musi zaplacic kazda osobowosc

za swa odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - postacie przeciez prawdziwe, kiedys istniejace, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie tak dlugo jakim sposobem pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na niektorych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady trzech jednosci: termin miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa sie

w duzej liczby miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy

wypadek rom. mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne:

rozlegle monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: opowiesci

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen senatora),

spoczynku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa koncepcji wolnosci lepiej poswiecic caly narod, niz ocalic na niego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia po niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege

rozwojowa historii i postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, ktorym przykryta okazuje sie byc „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

dzialalnosc sil politycznych o charakterze demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― 2-ie plaszczyzny historyczne, historie wspaniala, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz gawede

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal katalogow od siebie, dzieki czemu historia ulegaja zdynamizowaniu.

Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Sposrod tej powierzchni wywodza sie bohaterowie i zolnierze walczacy o

niepodleglosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa w ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je dlatego autor po

wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie w celu panstwa i monarchy. Na rzecz Sienkiewicza tej bohater na temat wyrazistych

wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor zaznacza kilka zasadniczych typow

katalogow charakteru. Cechy typowe sa najlepiej dostrzegalne w charakterystyce Zagloby, glownego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm

spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu i grozy, czyli posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz slusznej i

sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z obcym najezdzca przez caly narod lokalny oraz metryka grozy lokalizacji miasta naszego kraju podczas

najazdu. Ukazanie wojny wraz z Szwedami w charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc i szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie tej moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez mistrza, brak

brawury, by siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc

wodzow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna batalia szlachetnych

patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia Kordianowi doktor,

pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i izolowali sie od

momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce. Ukazujac szeroko pobudki

kleski patrzyl z duzym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc oraz brak religii narodu we

wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w kategoriach wznioslego nieszczescia i

mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera mnostwo aluzji i mozna miec sie na

bacznosci go za utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i zaden Polak nie ma prawa powstrzymac sie przy Termopilami, gdzie Grecy

walczyli z Persami. Bitwa nasza to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom tegoz brak. Liryk nakreslil

wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac slow oskarzajacych rodakow wyznaje:

„Mowie - bom smutny - i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu po powstaniu, czyli identyfikuje sie z ludem - oskarzajac

siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dawny miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wzgledem

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, autor pokazuje nam tylko represje popowstancze ( wydarzenia

wraz z 1823 rok, zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy dowiedziec sie z zaleznosci naocznych

swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Wspolwystepuja takze mnogie postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy

dodatkowo odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach, walce i tragedii narodu

przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Zawarty jest problem winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, zas Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje po utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu

doczesnym cierpien i goryczy. Drobne zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw i pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud na ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic drugiego czlowieka i patrzec obojetnie na czyjes

cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo za zycia nie postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie mozna uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec uczucia innych,

nie kpic wraz z nich i samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny poglad na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, sa

przeznaczone nowego przez Boga i scalone na lata. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc wespol z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, roznic

majatkowych i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym uczucia i odbierajacym

ludziom uprawnienie do prywatnego szczescia oraz szydzi wraz z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedlug nauki moralnej

wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za egzystencji zazna pan szczescia ziemskiego,

bo tego rodzaju fakt rowniez opoznia i utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem podstawowe wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej na temat natchnienie, pomoc w czynieniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka na siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, niebios,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy zuchow ( sa nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc mozna przeczytac

sie takze arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu albo klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona w Moskwe).

Brak jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow i ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie