matura wos 2017 nowa era

( matura_wos_2017_nowa_era.pdf )

http://www4.extrafiles.be/hfile/matura_wos_2017_nowa_era#

Podobne: matura polski 2017 nowa era, matura 2017 nowa era, matura probna 2017 nowa era,

matematyka 2017 nowa era, matura chemia 2017 nowa era, matura wos 2014 oke,

matura chemia 2015 nowa era, matura wos 2014 operon, probna matura wos 2017 nowa era,

1. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: sprawa, w ktorej powinno sie bedzie

dokonac wyboru pomiedzy tymi racjami i kazda wola doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, z ktorych obie sa podobnie wazne i sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu boskiemu,

czuje sie zobowiazana az do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko organizm zmarlego pozostanie

pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona odwiedzi w spor z uprawnieniem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go za

zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, prawo

boskie i wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz

sledzacy zdarzenia na scenie proch doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi

(gdy patrzy podobienstwo pomiedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w

charakterze wyzwolenie go od nich. Losy bohatera tragicznego wspieraja odbiorce az do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a przez to

pozwalaja jemu sie od momentu nich wyzwolic i zdobyc spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc i trwoge―,

baczac na akcje tragedii. Nasza (jezeli jestesmy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie

czlowieka, ktory jest az do nas analogiczny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o ludzi celach.

Fatum – inaczej los lub przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w zyciu, jakich

nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane za

posrednictwem wyrocznie ma obowiazek spotkac dziecka i nie ma od tego ucieczki. Jest to na ogol zapowiedz klopoty. Przykladem znajduja sie dzieje

rodu Labdakidow – od momentu Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi oraz wlasnym

wplywem bohatera. Mezny jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego wybrania. Dzialania swoim prowadza az do katastrofy. Staje sie on

rownolegle ofiara i winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w

charakterze siostra i wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka panstwa, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow

ojczyzny. Nad jak Labdakidow i Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw i dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach i zeslali dywanowi w beczce Pandory

zmartwienie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom na zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go na dwie frakcji: osobno

zlozyl mieso i owinal je w skore, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka ludzie posiadaja skladac bogom.

Zeus wybieral druga czastka, myslac ze pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko te czesc osobistosci skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo

to Zeusa i kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, jaka wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem

czlowieka cierpiacego z milosci do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od momentu jego imienia powstalo objasnienie prometeizmu -

postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie milosci do osoby.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on przeznaczyc sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo za miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, dowodzi, ze ma taka potege jak Bog, jego

piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to duza, piesn robienie, taka piesn jest energia, dzielnosc, taka piesn to niesmiertelnosc! Ja

czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, zeby Bog dal mu skala wladania ludzmi, bluzni

Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu jej nie da, to maz odwroci od momentu Niego osoby. Konrad wydaje sie cierpiacym patriota, dla jakiego ojczyzna wydaje

sie najwazniejsza, potrzebuje sie dla niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali

wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl maz jednak trafic do panstwa cieni, poniewaz zona nie zakopala swoim ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic na ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

poprzednio. Zyl dlugo, az finalnie przypomniano osobiscie o poprzednio i wyslano Tanatosa wedlug jego istote. Za kare Syzyf proch wniesc wysoki

kamien na gore. Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie i spadl. Tak bardzo bylo za drugim, 3,

dziesiatym wspolnie. Syzyf stale wznosi kamien, ale w kazdej sytuacji tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, dzialania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji na ziemiach polskich do wykonywania zadan Syzyfa. Procedura ten nie byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu pozwolil powrocic

do Cypru. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w taki sposob mogl wraz z

synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie za wysoko, poniewaz wosk jest w stanie sie stopic i zeby nie schodzil zbyt nisko

wody, poniewaz piora maja mozliwosc nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na ziemie. Stal sie on znakiem czlowieka tragicznego, ktorego

zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jest zauwazona za posrednictwem nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem tak Michas oczarowany

jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za posrednictwem Niemcow. Takze jego

znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie wedlug Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony i glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone.

Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na 4 miesiace po roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc zmian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie az do wybranych przypadkow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zalazek, z jakiej wyrosla i na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka otoczenia

zachodniego). Sposoby nawiazan az do kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki

konkretne a takze kanony i zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu autorow, poetow. W tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i powodow.

Jezeli chodzi o postawy ludzkie badz wzorce osobowe to kultura grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy znajduja sie nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety az do jednego wymiaru - znajduja sie archetypami wrazen i postaw. Mitologiczne postacie zyja po nowej mysli w

tego typu wymiarze jaki to wytworzyla literatura staropolska, europejska czy aktualna.

Mit wydaje sie opowiescia, jaka przedstawia i organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, co niejasne

pozostaje przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter i Kora"). Mity dla dawnych pelnily opcje poznawcze, swiatopogladowe

(podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na teogoniczne, kosmogoniczne,

antropogeniczne i genealogiczne. Pisarstwo antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie mozna w pelni odgadnac literatury kolejnych

epok. Odwolania moga byc az do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J.

Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie dobrem najlepszym. Slowacki przypomina Homera w charakterze

piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia czlowieka az do nowych wynalelc. Dedal to

symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny paliwa, powietrza, ziemi, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek powstaja w

wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego i wytrwalego w pracy, milosc macierzynska

prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze wzorce ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci. Same w

osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z mitow wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Wielokrotny obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami dotyczacymi zyjacych.

W taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej jej surowej

sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile pozostawila odroczenia brata

na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w przypadku kolejnego wybrania. Musi zadecydowac, czy wymierzyc surowa

kare, czy tez zrezygnowac z pani a na przewaga szczescia wlasnego syna. Gdy waha sie przed podjeciem ostatecznej decyzji, Antygona popelnia

samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zyje. Tegoz ciosu nie wytrzymuje Hajmon i tez

popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym tez matka partnera, a malzonka Kreona odbiera sobie los. Kreon, bez ustanku stawiany w przypadku

wyboru, ma obowiazek rozwazyc, badz powinien wyselekcjonowac dobro swojego ludu, badz dobro swej rodziny. Tej nieustepliwosc idzie ku tragicznemu

zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej i scharakteryzuj dzielo kilku z nich.

Do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca az do walki. Przy

obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow posrod poetow doby aleksandryjskiej i

rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca polaczony byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, gdy kroczac po pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje az do trwania na polu wojny i az do gotowosci oddania zycia za swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty przyklad – ukazuje, co wyczekuje tchorza, dziecka, ktory nie chce przekazac zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc go wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Liryk

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec ewentualnych pokolen, z kolei imie owego, ktory nie obcuje wraz ze

sztuka, oraz przede wszystkim z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie wzruszysz, nikt nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze naszym nie chodzi o walke na sen wieczny i los; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka na piesci, ktora

podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

co przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze szczescie jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Los jest kaprysny, a

przeksztalca sie tak szybko, ze niejednokrotnie ciezko jest sie nam chociazby zorientowac, kiedy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow i epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze w zyciu nalezy cenic

rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Trwac nalezy wedlug natura, brac od otoczenia tyle, tak jak potrzeba, nie za sporo, ale i nie

za nieduzo. Taka wizerunek zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze mniemanie, ze redakcje wierszy

podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia osobiscie za egzystencji poeta, wydaje sie jego dzielo. Poeta podaruje tym samym termin

swojej pewnosci, ze ma juz zapewnione wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc trwac bedzie po wierszach, po pamieci ludzi, ktorzy te wiersze sa kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych lub historycznych chojrakow na tle wydarzen przelomowych dla danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Zrodlem eposu znajduja sie mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

tworzeniu dziela. Przy „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie wojuja po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― i ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, co widac wyraznie w wariancie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane tak, ze mozna je bez problemu odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, 3 miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon wydaje sie rozbudowany tak, ze przesadza odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od momentu toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie

zwiazanego z nadrzedna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej

Europy - rowniez i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia codziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy w charakterze cos doskonalego, a

ow lampy prowadza nasza firme do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten mozna uznac za prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, po odniesieniu az do dorastajacych

osoby. Ogolnie kwestia biorac chodzi o to, ze jakikolwiek ma po sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy z dotychczasowym

ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, osobisty system zalety, stajemy sie

innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i nie rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje dzieci. Bogini nie zniosla tak

znakomitej zniewagi i jej dzieci: Apollin i Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego

miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja po kamien. Jednak i w takim przypadku

smutek duszy przebywajacej po glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz przedstawia swoistosc macierzynstwa i wielkie

zmartwienie rodzicow, jacy utracili wlasne dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter i Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie wedlug Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony i glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i

nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na 4 miesiace po roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc zmian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwa. maja rys uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o sytuacjach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. dawny wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozna je przyrownac do zdarzen majacych obszar w terazniejszosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one tresc religijny i duchowy. Aktualnie posiadaja przymioty kulturowe. Odrzucic znaczy to jednak, ze mity

odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow mity mialy ogromne znaczenie. Dawny one dla nich tak cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano az do nich spora role. Udostepnia to fakt, ze kultura i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, poezja, przedstawiala

bogow, herosow, wojny bohaterow. Za pomoca

mitom poznajemy jakie posiadali poglady na dane kwestii, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

na temat powstaniu osoby opowiada naszej firmie mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza szkopul winy

i kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, ze starozytni posiadali podobny poglad

na wiadomosci sprawy, jak my teraz.

Wrocmy jednak do okresow obecnych. Jak wspomnialem od razu "piekno

i uniwersalizm mitow greckich wykrywa sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity dawny i znajduja sie obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja dla poetow, kreatorow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie modelem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, nieogarnione,

pospolite, osobiste. W muzyce - operetki Ofenbacha. Przy przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele odmiennych.

Podsumowujac, po mitach sa utrwalone od razu wzory czlowieczych postaci i zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu stalo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak powstal rzeczywistosc

i czlek, jaka wydaje sie jego przyroda i przeznaczenie. Dawni osobistosci odpowiadali na te zapytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Rozumienie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

koniecznosci wyboru zalety przeciwstawnych ale jednakowo istotnych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane na niepowodzenie oraz sam swiadectwo

wyboru, niezaleznie od tego, ktore z wartosci pozostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic az do katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to postacie tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim oraz boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie

ja spotykac za witryny wladcy. Uprawnienie ludzkie wydane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Selekcja jednego wytwarza kolizje pozostalego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa zupelnie

rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Jest odwazna i energiczna. Chce uczcic sen wieczny brata, chowajac go. Lecz

aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena wydaje sie inna. Obawia sie na temat swoje los i nie chce zlamac zakazu mistrza. Boi

sie wladcy i sprzeciwu w stosunku do niego. Jest oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem losem wlasnym i

wlasnych bliskich. Godzi sie na smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie przed Kreonem. Okazalaby sie w takim przypadku slaba i

przecietna istota.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownolegle zlamal prawo boskie. Wiec zgineli swoim bliscy. Gdyby

uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl przegrac caly wlasny autorytet oraz to zdolalo doprowadzic az do anarchii i zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze umie byc porzadny i okrutny dla wrogow.

Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Przykladem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny potegi. Chce umocnic ja i swoj autorytet. Bezwzgledny dla

wrogow i zdrajcow. Jest tyranem, jakiego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W toku konfrontacji z synem Hajmon pokazuje jemu

jego braki i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce by ojciec zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji.

Uwaza, ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore znajduja sie wazniejsze od

momentu niego. Odwoluje sie az do jego czlowieczych uczuc. Chce by spojrzal na to jak zwykly czlek, a nie krol. Wycofanie sie z decyzji uczyni go

wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, ze Hajmon zachodzi w obronie demokracji po panstwie, swoim ojciec go nie

slucha. Kreon mniema sie za nieomylnego. Odrzucic zwaza na wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy od momentu niego. Przy przyplywie gniewu

Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tu poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora z postaci wydaje sie

wartoscia po „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie mozna go unikac. W katastrofy „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Jest on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy publicznej. Jest

maz wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Familia wedlug pani a jest 1-wsza i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony smierc. Kobieta

jednak mniema, ze nie powinna postapic inaczej. Role jaka narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu. Ma az do wyboru 2-ie mozliwosci i kazda zwienczona

nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac smierci. Dalsze los bedzie jednak pelne wyrzutow sumienia. Swiadomosc,

ze zdolala by nie dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz sen wieczny. Kreon tez uwaza, ze racja wydaje sie po jej stronie, ma

obowiazek jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od momentu siostry Polinejkesa,

ktora nieustajaco i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde z

nich wydaje sie przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi sposobnosci kompromisu. I to jest istota tragedii.

Odczytujac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, jaka daje blogosc i wewnetrzna harmonie.

Jest symbolem i personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy pozwalac Antygonie zginac. Jest wichrzycielski i walczy z przeznaczeniem. Walka z

czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny koniec. Nic nie moglo ochronic Antygony

przed katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej kwestii, a zwyciezyc mogla tylko i wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine i oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku jest do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. Przy utworze mozna odnalezc prawdziwosci uniwersalne - problem potegi,

polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt po imie zalety moralnych to glowne aspekty utworu. Jednostka opowiadajaca sie po jednej ze witryn www

ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Koncepcja

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu rowniez wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na mojej dziurki

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec strata Kreona.

dziesiec. Wymien gatunki literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie gatunki literackie, znakomite z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie i wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie same, lecz w charakterze przyklady uniwersalnych

prawidel i zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych esencji.

Wlasciwa odczytanie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa zamiary, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca

swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie skierowana jest az do Boga. Do

niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to byc takze patetyczny utwor poetycki, o esencji patriotycznej

lub religijnej. Utwor ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem i wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby lub instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze na trudy wycieczki, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z Biblii,

przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i finiszu swiata.

KAZANIE:

Jest to tekst, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo az do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez mozna tresc

pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs smierci, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren wydaje sie gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden z podstawowych aktow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z klas epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor nasz jest na ogol wierszowany i bardzo rozbudowany. Przedstawia maz losy

chojrakow na tle wydarzen waznych dla danej spolecznosci. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu wydaje sie jego

podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie polaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, przyrody, swiata i milosci. Preferencje filozoficzne stanowia najczesciej tematyke piesni

refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez idea, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez danej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej i refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z egzystencji panstwa, organizacji lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej ow firma

obiektywna a takze tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Najczesciej opowiadanie ogranicza sie az do jednego watku fabularnego. Charakterystyczne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w jakiej czesto wychodza epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani po kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch slow greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie na dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Team aktorski ograniczal sie az do trzech jednostek. Aktorami potrafili byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec rowniez i funkcje kobiece.

Przy tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie prowadzilo az do uszlachetnienia

wrazen, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu na akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii i nosi kategorie konfliktu tragicznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru i dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi go do kleski, czyli

katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne

znajduja sie przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt zalety i koniecznosci, bowiem herosowie bronia przeciwnych racji.

Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z owego wzgledu, ze racje obu

stron znajduja sie rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie az do kleski chojrakow. Antygona, za przeciwstawienie

sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej ukochanego, a wlasnego syna - Hajmona i

swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje sie wywolany szczegolna konstrukcja losow

bohaterow, jacy niezaleznie od sily charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dodac, ze na temat ich losie

decydowalo po tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta

pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi a takze przemocy, wytrwalosc i wiernosc

swoim pogladom, niezaleznosc, namietnosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza wydaje sie obrazem egzystencji

codziennego, pozostala zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. komponuje sie z 3 trzonow: dwa od razu to wzory, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

3. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne znajduja sie osoby i wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego rys

5. posiadaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na pole by zasiac ziarna. Jedno upadlo na droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone za

posrednictwem slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyraz

boze, oraz gleba wszyscy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna je albo przyswajac, albo odrzucic, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu i jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku i wyruszyl po swiat. Majatek

roztrwonil jednak szybko na zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Jak skruszony syn wrocil az do ojca nasz sie

bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotow syna, ktory byl jak umarly, oraz teraz

ponownie ozyl. Ojcem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich defektow i

ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie dla rannego i obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za pobyt w gospodzie.

Wczesniej pomocy odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni okazywac innym

spoleczenstwom milosc i milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie same, jednakze jako przyklad

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze,

uniwersalne esencji. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem

siewce padlo na roznorodne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo na droge i wydziobalo je ptaki, nie wzeszlo na kamiennym ziemi, ani miedzy cierniami.

Wowczas gdy ziarno trafilo na zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Bez trudu odczytac przeslanie uniwersalne naszej przypowiesci, wyszukac jej tresc,

ktory dotyczy ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc zawiera nakaz, by byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje zysk z edukacji. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda ma wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl maz wczesniej i

odszedl od momentu wiary, jednakze powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do bliskich

traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada niektore cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Bog Ojciec oraz Jego synowie to gatunki

ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem az do ciaglego powracania,

dostrzegania wlasnych bledow i checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Po dzis dzionek

samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego wielkim cierpieniem autor probuje wytlumaczyc tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a w koncu i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob samodzielnie walczy na temat swoja urzad odpierajac ich racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob przesadza symbol

wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie ma walor wychowawczy;

- czlek powinien czcic tajemnicze zamiary Opatrznosci, oraz nie je badac;

- Bog nieodwolalnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie az do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Naleza do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja istote i organizm

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), oraz jego los podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie az

do godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw.

Franciszka. To rowniez wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do przyrody, do otoczenia. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, ze jest to charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga i religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Wysoki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa: wiara,

kosciol katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest zatem symbolem perfekcyjnego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym i odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi funkcje namiestnika tworcy.

Kieruje sie w zyciu rozwaga i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje odwaga, odwage i

mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena smierci krola zostala przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie

zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kompanow i damy swego serduszka, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie a takze swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista adaptacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem swoim

zycia wydaje sie walka po obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scena

smierci bohatera, w ktorej za swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, bohater na jej

miejsce wybiera wzgorze, zeby byc blizej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego stanu: miecz i rog. Przy swej krancowej spowiedzi przypomina

wartosci nadajace sens swoim zyciu. Przy scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac pozostawac ascetami wielokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim punktem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Jednak na zamiar pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza zamieszczenie Boga po centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej zjawiskowy. Przykladami moze okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje rzetelne zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® opcja wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna zawolanie pomocy

Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada w ten sposob co wstaje na polu i niebawem zostanie zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stoliku. Udziela

rad kobietom i mezczyznom. Na koniec zacheca az do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga na temat odpuszczenie grzechow

i zaslanie radosci na wszystkich osoby. Nazywany wydaje sie takze pierwotnym savoir-vivrem naszym, gdyz zawiera zbior nakazow i pouczen, jak ma

obowiazek zachowac sie przy stoliku rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do kobiety, ktory to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej materia i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, jaka zaprasza az do tanca czlonkow roznych

stanow.

Obraz ukazuje sie po tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze sen wieczny zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak by tego pragnal podmiot poetycki.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po kosciele

jednakze zostal tam zabity.

Pisarstwo sredniowiecza znalazla jeden zamiar parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy modne i

uznawane w poszczegolnej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, korzystne, idealne. Pisarstwo

sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych na Zachodzie, ktore obyczaje i wyzsza kulture

chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre reguly zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym co rosnie na polu i niedlugo pozostanie zebrane i

znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie porzadnych obyczajow. Prosi tez Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie zabawy na kazdego ludzi. Nazywany jest rowniez pierwszym savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera zbior nakazow i

pouczen, jak powinien ochronic sie wobec stole rycerz. Wyraznie czuje sie w ponizszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec damy, ktory

to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza osobistosci interesowali

sie smiercia. Jej istota i cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje sen wieczny jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego z nas. Motyw nasz ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli roznych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak by tego pragnal podmiot poetycki.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po kosciele

jednakze zostal tam zabity. Dostrzegamy tu spor spoleczny pomiedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje. Wywoluje sie

posrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis poranka, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., oraz jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, ze powstala po 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego z 1506r., co nobilitowalo nasz tekst az do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa zwrocony do Matki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o wstawiennictwo;

wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, by Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, oraz po smierci przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania formatu sylabicznego, co z czasem, po XVI po.,

doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasami po kilka

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika tym

samym, ze po kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa - pojedyncze zdanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Po zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw na jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na terenie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen po

Szwajcarii. Przy XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba,

pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna precyzja po

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore jej cechy. Wolno powiedziec, ze na tak przemyslane i staranie dopracowane od witryny

formalnej wyczekiwac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range naszej piesni, wykonywajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla

znana kazdemu Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV

wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi z 1407r., jednak juz w takim przypadku byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za pierwszy hymn polski. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest az do Matki Boskiej, druga az

do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, na temat dobrobyt w zyciu ziemskim i wieczne los po smierci. Uwage zwraca symboliczna numer 4, az do ktorej wielokrotnie nawiazywali

osobistosci sredniowiecza, ktora wspoltworza po Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy

sporo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po funkcji wolacza wystepuje nominativus

(Bogurodzica zamiast Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie nastapil jeszcze przeglos

polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast dla, jaz zamiast

ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane znajduja sie rowniez

paralelizm skladniowy a takze paralelny, to znaczy rownolegly, symetryczny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Jest niezbitym dowodem na to, ze w

Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Ryk swietokrzyski to

glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale przede wszystkim slyszymy

tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do odmiennych matek, spoleczenstwom opowiada wlasny

bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu z konca XV wieku wydaje

sie zabytkiem tekstow polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, to znaczy hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, oraz bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa rowniez znane i wciaz funkcjonujace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich zywocie i czynach,, Legenda na temat

sw. Aleksym―

apokryfy - teksty polaczona tematycznie z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, znajduja sie rodzajem,, uzupelnienia― Biblii. Narasta

w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), zasobnosc zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Cechujaca je zbior przesadza psalterz., dawny bardzo znane w sredniowieczu, opiewaja

miare i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszar np. kraina szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; wydaje

sie glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy, wiec tym

bardziej boli swoim zniewazanie. Matka Boska ukazuje losy swojego Syna od czasu biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony, bicie go

za posrednictwem Zydow, wedlug przybicie az do krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim, stara sie czuc podobnie jak On, sadzic podobnie. Ale przede

wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do odmiennych matek,

spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miasteczku,

postrzegana za posrednictwem ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3

barw: ciemnej i srebrzystej. Czarny - prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie na czarno, jest w stanie dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila zdrowy kolor,

srebrny - gdyz jej wlosy sa juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez przerazenie spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych

utracila jedno z podstawowych zadan do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu utraty swoich dzieci, ale

rowniez z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w jakims stopniu. Wedlug mnie Matka z wiersza Rozewicza Jest

niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa zapotrzebowania niesienia jej

pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych dzieci lecz rowniez przyjmuje na swoje barki cierpienie

wynikajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, jacy walczyli po obronie polskiej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja az do szalenstwa. Jakkolwiek

Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia sprzecznego z prawami

naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do szalenstwa lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze ta jedna sen

wieczny, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma nadzieje, ze juz zadna oryginal nie stanie sie musiala tak cierpiec jak ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana zostala za cacko naszej sredniowiecznej

poezji. Utwor ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej, powtarzanie formuly

liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora

mielibysmy szanse nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli,

na temat wysluchanie modlitwy, oraz wybitniej specyficzne: na temat pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten gra wielorakie opcje. Przede wszystkim wydaje sie refrenem, a

wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze stworzona zostala zamierzenie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― jest do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie potezniejsza od krytycznej, podwojone odmiany wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze powiekszone wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, oraz na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu po wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + 3;

* 3. wers - 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma wlasciwosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala 1-wsza zwrotka, jaka obejmuje szereg wolaczy i dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. po tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy z

minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl z codziennego uzycia. Tych nieuzywanych dzis slow jest po „Bogurodzicy―

wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca po tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory po centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno i prawde. Jednostki uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl na temat

zyciu posmiertnym.

W naszej epoce 2 pojecia znajduja sie centralne: Bog i czlek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jednakze to czlek zostal

zmajstrowany na wizerunek i zwiazek Boga i dzieki temu madry jest wyszukac w osobiscie doskonalosc i jednosc z Nim. Akcentuje ona wazne wartosci

dziecka, jego urzad zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania niezaplanowanego wyboru, az do zdobywania informacji, do milosci i czynieniu

dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i czlek znacza coraz mniej. Kazdy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami. Zatracamy

nasze czlowieczenstwo. Patrzac na filozofow z tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc harmonijnego postepowania. Powinnismy przystanac na chwile i

przemyslec o polskiej sytuacji. Przykladem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz mniej aktualny w nowoczesnym swieci. Glownymi

zrebami swoim nauki dawny: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja byc dla nas zasadnicze.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne na przyklad: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i

otoczenia. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w podaniach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jakze jest to obecne w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, co najwazniejsze, to znaczy nasze los.

Zapominamy jakze jest ono ulotne i kruche.

Afekt jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce po sredniowieczu. Przykladem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest aktualny w wszelkiej epoce. Afekt to odczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie

nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna wielokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Moze dzisiaj nie ma juz szlachcicow ani kroli, jednak my mozemy siegac z

nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga a takze tym jaka wage ma dla faceta honor, ktory we wspolczesnym swieci stracil na swojej

powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza ow lampy czlowieka, oraz czlowiek sie

nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. W polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca przebieg

zdarzen wybitnych chojrakow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola

Wielkiego do Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―.

Liryka odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych dla tworczosci duchowej czego modelem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe odmiany zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do postepu hagiografii, sfery pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem zywotow

kultu religijnego, opartych na legendach i dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory te mialy rys

dydaktyczny. Tworzenie sie nowatorskich panstw i dynastii sprzyja historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa

kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny,

wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy i zakonnikow po kosciolach

lub w specjalnie wyznaczonych w dodatku miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna wydaje

sie misterium, co po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Swiezego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludziom, upadek dziecka, odkupienie i sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po

Niemczech. Wylacznym ze wybitnych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to

sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z egzystencji Maryi. Z czasow odbywajacego sie

w przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za

posrednictwem grzechy i upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamysle skierowanie dziecka na odpowiednia droge. Pierwszym

bohaterem moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna

walke miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy fajne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Tobie utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi po niej az do glosu miedzy innymi tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, dziecka. W

sredniowieczu w srodek swiata dziecka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary osoby, ktorzy postrzegali Stworce

po kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal ich glosy i raczyl podarowac spokojne, pobozne zycie i miejsce po raju

wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci i zbawieniu.

Przy sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest apartament. Zycie przesadza jednak walke z "hetmanem

ciemnosci" - szatanem a takze duszy z cialem. Bog stwarza wiare wygrania naszej walki. Przy utworze ukazuje sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo,

Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy otoczenia tego" prezentuje dobra

doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow lampy w stanie podarowac czlowiekowi rzeczywistego szczescia i

bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci i piekna po Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie

cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo ma radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Przy baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech

zycia, jak wiemy to wzorce osobowe zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 rok Jana Laskiego). Czas jej powstania az do

dzis pobudza zywe dyskusje badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, narodziny tekstu zlaczone sa z poczatkami panowania

Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest otwarcie do Matki Boskiej z prosba na temat

wstawiennictwo u Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, zawiera blagania na temat

"zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem dane o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej polszczyzny. W

poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja pozostale archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena

(wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice po

glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, predko wyszla pomijajac mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie stanowila ciagle

nieodlaczna czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko I oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) i nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - od razu polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany wedlug polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia po

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i unikatowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i ich odbicie po literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie na ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe organizm i demona. Nagroda za jego nieszczescia stalo sie biezace wziecie duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza i ich stanowisku do wiary. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja istote i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych dookola legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie po obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- skupia w osobiscie

szlachetnosc i odwage, az do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje po zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji― i

oddany damie swojego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy ziom, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem po nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory nie spi―. Podlug Boleslaw powstal sie

po sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od maluszka. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka pozostal przedstawiony po utworze Dzieje Tristana i Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla rowniez liryka milosna zgodnie z

maksyma, ze jakikolwiek rycerz ma obowiazek miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych wrazen i sadzi

poetow, znajduja sie one wlasciwie wyrazem tesknoty do milosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a wykaz

uczuc rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Dzieje Tristana i Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, krotkim etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo po parze wraz ze zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial osoby do myslenia o smierci, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala az

do tzw. rzeczy ostatecznych w poblizu sadu zasadniczego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przyrzadzanie sie na spotkanie wraz ze

smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi i swiatem. Okazy motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy roznorodne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, bezbarwna, zolte slepia i organizm, bez finiszu nosa i warg,

zgrzytajaca zebami, z kosa po reku itp. Mowi pani, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy zyjacych po dostatku i

rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika tym samym, ze dywanowi czlowiek minie przez los skromniej, naszym jego

randka ze Smiercia bedzie mniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― oryginal Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie krewna ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem oraz ludzmi

Pierwsza zwrotka wydaje sie apostrofa az do Matki Boskiej i zawiera w osobiscie wiele okreslen skierowanych ponizej jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wyznawcy zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Spotykamy w pani a prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie sadzi.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Matki Boskiej i jej syna. Osoba mowiaca w

artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako odmiane cierpiaca, zalaca sie morzem soba i swoim synem. Oplakuje wlasne dziecko, potrzebuje z

poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest bezradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest ono twe wesele

Co zes mi az do obiecywal, tylko i wylacznie bano sporo..: ―

W tym utworze to wlasnie Matka Boska wytycza dwudziestozwrotkowy tekst, prosi osoby o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku i zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej zwlaszcza cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka i to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna,

poniewaz jest maz jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy swojego syna od czasu biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej korony, bicie go

za posrednictwem zydow wedlug przybyciu az do krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec podobnie jak on, odczuwac. Wie, ze to juz ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i na blahy rzecz, dotyczy pewnego zdarzenia lub osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa znalazla

charakter przede wszystkim sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

danego zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, latwa skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub reguly budowy).

Charakter piesni wyplywa z jej zwiazkow z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego nawiazal Kochanowski.

Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zlaczone z rama

sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet i uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji polskiej wprowadzil go

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej sfery wiedzy. Narasta czesto po tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

skladow literackich niekoniecznie pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o zywocie pasterzy lub wiesniakow. Gatunek ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych i oznaczal w takim przypadku wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta postaci literackiej ogolnie pasterza, z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki narracyjne

wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w strategia realistyczny

lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury i niecheci az do miasta,

charakterystyce to dla kultury dworskiej z poprawnym jej zainteresowaniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc formy (wyrazny miejsce kulminacyjny,

puenta), ograniczenie cyfry postaci, zapoczatkowanie tylko okreslonego watku, skoncentrowanie sie na jednym tylko i wylacznie problemie, pewien punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Zostala srodkiem wczytania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem

powszednim i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo nasz gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) i nawolywanie

az do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Dluzej jest jednak glosow wymownych, ze na temat ojczyzne powinno

sie sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w „Krotkiej rozprawie...

―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie

patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, funkcjonuje we kazdego nastepnych epokach literackich i jest

zlaczone z zadaniami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy

poslow greckich―. Jest to czlek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia przeszlo wlasnpe, wlasne sprawy. Widzac

zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby poprawy, nie liczac sie z przykrymi dla niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn i uznanie

zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde chociazby ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow

jest dla niego naczelna wartoscia. Oddaje dla pani a wszystko, chociazby osobiste ambicje i osobiste dobro. Sil dodaje jemu przekonanie na temat

slusznosci takiego rodzaju postepowania i mysl, ze zasluguje osobiscie nim na dobre imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina po przekazie Metrow. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania czytelnika az

do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy i czynienie

jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi w

ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Jest jednak sprzeczny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek ksiedza, oraz nam zwyklym

zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". Przy "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl wlasne

rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, jak na przyklad gramatyka,

logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, zdolnosci praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca

natomiast dziedziczenie wedlug przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto dziecka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i wykonywania zadan na wioski, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie zabraklo

bliskim gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora az do pracy na wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz odmiennych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi zysk i podaruje

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i sprzedawac drozej w

odmiennych okolicach.

Akt milosny Reja az do spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w ponizszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbytnio.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, ze moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, gdyz oprocz informacji praktycznej reprezentant tego ogromnego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza rowniez sympatii akt milosny szlachcica az do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, przynoszac im rozum i

mowe, Dlatego tez, jakikolwiek winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest

mezny - borykac sie w obronie wiary i ojczyzny. Wyzsza wartosc ma oddanie egzystencji za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje

cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni na temat spustoszeniu Podola", po

klesce Polski z Turcja. Nazywa postawe Polaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa,

ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje kawalek

„O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina wedrowki (Francja,

Niemcy, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze

dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stuleciu widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Jest oburzony obojetnoscia szlachty,

niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psow tureckich. Sugeruje im walke, by placili na wojsko, na orez, by

walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by walczyl caly narodowosc.

Zada patriotyzmu. O swoim oburzeniu swiadczy ironiczne sfinalizowanie iz Polak jest glupiec przed i po szkodzie. Mimo krzywdy nie staraja sie oni

zreperowac bledu. Odrzucic ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Odrzucic wyciagaja z tragedii wnioskow. Nie potrafia ustrzec sie

przed analogiczna sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem wydaje sie aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i ochronic ojczyzne od momentu wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to wielozadaniowym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Krajowy, swiadczy w ten sposob podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej

do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Maja dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia.

Wytrzymalosc i wladza panstwa jest zalezny od poszanowania prawa i przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie istnieje nic przeszlo ojczyzne, czlek powinien chociazby z

rozkosza umierac za nia.

32. Wymien i omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce". Za Horacym

powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia i podziw dla urokow przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie"

charakteryzuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy termin po temu", "Chcemy byc sobie radzi"

nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia, radosc duchowa i intelektualna. Kochanowski wzywa zatem

towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy wobec dzwiekach muzy, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet w

czasie zabawy nalezy zachowac, tak ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje rowniez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe

mozliwosci dziecka. Czestym powodem jego skladow jest cnota, ktora uznaje za najlepsza wartosc - "Piesn na temat cnocie". Formuluje refleksje na

temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji dziecka wyrazanej za posrednictwem Platona - wylacznie element

duchowy u czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie za

wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete

za wybranca o nieomal boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten ukazuje sie po piesni "Niezwyklym i nie lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym,

ze swoim wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez az do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O

spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe",

"Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w nich pochwale cnot i cnot zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, fraza zalu,

pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta siega do Horacego, lecz

przeksztalca je, jednoczy rozne powody w konkretnym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow wojny trojanskiej, jednak przedstawiony tam problem dotyczyl

aktualnej sprawie. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym i ogolnym. W tym utworze latwo odnalezc fragmenty, w ktorych liryk krytykuje

wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki znajduja sie wyrazem intensywnej troski na temat losy osobistej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe z

odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, stac na strazy prawa i sprawiedliwosci. Odrzucic

wolno dywanowi myslec na temat prywatnych interesach, powinni posiadac wylacznie na mysli dobro ogolu. W ostatnim fragmencie naszej wypowiedzi

choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, wiecej jeszcze

wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane ustami posla

Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie na obronce ojczyzny (mialo to zachecic

mlodz rycerska az do grozacej juz wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do katastrofy pewne szczegoly, ktore pomimo

umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak polski koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy

polski balagan). Sadza przewodnia calego utworu wydaje sie stwierdzenie, ze panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny

musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, mocno zwiazanym z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z pania a. Pierwszym

tworca piesni i wzorem dla Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego znajduja sie przekladami rzymskiego

poety. Znajduja sie one w wiekszosci powazne, ich tematyka wydaje sie zas roznorodna. Wystarczy dokonac przegladu roznych rodzajow piesni. Sa

posrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, przyrody i egzystencji, milosci. Preferencje filozoficzne zazwyczaj stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge i lament wedlug klesce Mlodych

polakow poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i osobistosci ( damy i dzieci ) uprowadzone przez

wroga. Poeta odwoluje sie az do tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania

zasobow dla wojsk, mysli na temat kraju oraz nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie nasz rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Ale jesli mam racje i z tego nasza firme zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Polak sobie nabedzie,

Ze i przed szkoda, i wedlug szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego punktu dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, finalnie czlowieka na

temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i osobistosci, bo ma czyste serduszko i

owego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Kobiety za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa

wizje swiata. To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

ksiega Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz pierwszy o tym slyszymy, przeciez

Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam

trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi po literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Wyczerpujacy poemat zbudowany z dwunastu piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z noca swietojanska. Jest to

proba wykonania pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali los na wioski. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Autor nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja

pelna cnot, gdzie zyje sie uczciwie, poboznie i bezpiecznie. Praca na roli choc zmudna daje czlowiekowi stale i pewne wikt, wysilek natomiast jest

motywem do pychy. Po wykonywania zadan mozna wypoczac wesolo zapedzajac czas na tancach i spiewach. Czlowiek zyje na wsi po harmonii z

przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, gdyz to naturalnie oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim

szlachcie jak wyszukac spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, A takze mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17

wieku jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako protest poety

przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, ze stan

ziemianski jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie i radosc. Rozkoszy plynace z zycia dziecka na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione po obcowaniu po z

przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych na temat swojej milosci prosto z

serca, podsmiewajacych sie z siebie i swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tekst, stopien zawartej w nich mitologizacji i jezyk mozna podzielic

na dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa albo przykladami, badz przerobkami idylli antycznej, albo tez zestawem

oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, ale alegorycznych, pelnych powiazan z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy i pasterek prezentuje

Szymonowic osoby i zwiazki dworskie. Bez watpienia obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego

egzystencji wsi. Te wszystkie postacie wystepuja ponizej mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe jednakze sztuczne i

zmyslone, ale prawdziwe bez watpliwosci sa odczucia, szczescie i nieszczescie po milosci, jakich doswiadcza nieomal kazdy, podobnie jak i herosowie

utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub wybitniej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace z

trafnej i celnej obserwacji i oceny zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni±

sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze naszym poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace na swoj los. Uderzajacy wydaje sie realizm, z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni tego

ludu wszakze wydaje sie przepych wesela i zasobne zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja spor miedzy panskim dozorca -

Starosta, ktory wystepuje w kazdej sytuacji z wiernym symbolem naszej wladzy - nahajka±, oraz chlopem absolutnie pedzonym az do roboty.

Doswiadczamy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej tekstow. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". Jest to utwor na

temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to wielokrotnie. Pan leka sie, badz czasem dzieki czemu postepowaniu wszyscy wraz z ksiedzem nie

odszukaja sie na lewicy, a wiec czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Odrzucic atakuje w dalszym ciagu ksiedza, twierdzi tylko na temat

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa

odpowiednio jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust. Teraz zamyka

sie az do rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze na stu urzednikow, jeden wydaje sie

sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swych procesow, chyba zeby za dodatkowe swiadczenia. Przerozne lapowki i daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate

wyjawszy zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac owego sporu zamyka sie i przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza,

oraz nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to kokosz. Przy

przymusem wykonac trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala znowu zwozic zboza poki nie wybierze dziesieciny, wsrod

lepszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest zawila, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta,

podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja niedobor

rozsadku i nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie zadowolony wraz ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan nie

sa zadowoleni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wioski, omawia przebieg calego jej zycia. Przy mlodosci zaleca

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim i rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka mozna sie

przyuczyc bez jej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic ma obowiazek posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc i zdolnosc prywatnych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie gospodarstwem i ozenic.

Zwiazek malzenski powinno sie zawierac z osoba rownego stanu i majetnosci. Do urzedow nie nalezy pretendowac. Podczas roku przewidzial rowniez

Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa i krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac,

krzaki okopac, przyrzadzac grzedy z truskawkami itp. Latem mozna z ludzi przygotowanych wiosna krzewow i drzewek posiadac owoce i pozytek.

Znajduja sie juz w takim przypadku jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo podaruje takze: maselko, serek,

jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca

wrogosc i osobistosci zle odrabiaja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W lasach polowania z bliskimi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie

sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W domu wszystko przygotowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie pozytek. Jednak i podczas

mrozu nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozna z towarami, albo rowniez u handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy tanio

sprzedac, po innej okolicy drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec

chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia na wsi. Przy Czarnolesie istnieje wiele milych dla oczu tego typu skladow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo lubiany drzewie, specjalnie cenionym. Liryk zwraca uwage na to, jakie to wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. Sa

to wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi

dalszego popijania z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina stare lata, kiedy obie strony mialy wiecej zaufania. Chlop

rowniez o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na swoim niekorzysc. Jest to jeden z utworow w ktorym poeta porusza problem spoleczny w Polsce.

Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny. Jest to

kawalek oparty na tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla obyczajow

ludowych. Chwali wies i zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Jest mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie

zrozumiale, jezeli wezmiemy pod uwage charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny odrebnej mowi na temat tancu i radosci. Zacheca

wszystkich az do pojscia po jej slady. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wioski. Chlop

zachowuje ze swej pracy mojej dziurki i rodzine, a praca jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza badz pisarza.

Oblicza nastepnie wszelkie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorne spiewy i tance. Utwor nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci

ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw na uksztaltowanie bohatera lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Opierajac sie na tych

zrodel powstaly 2 glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w swoim poezji odnajdujemy echa

ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego oddzialywania

przyrody na ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale i zachete az do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie i bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia

warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola dziecka w kuli ziemskiej, zastanawiaja morzem nim

danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale rowniez podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich

swoje nieomal wszystkie przemyslenia i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Mu za ksiega stworzenia otoczenia oraz dziecka, a takze harmonie miedzy

nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postawy

charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje ich syntezy. W zyciu najwazniejsze wydaje sie miec nieskalane

sumienie, radzi, aby uzywac z okazji do uciechy, ale racjonalnie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej po sobie. Przy „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie stworzyc

swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu wyraz „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz ze

swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego z nas, a

najlepsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage az do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez samodzielnie

proces kreatywny. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie oni pozostawic wedlug sobie slawe

i dobre imie. Problematyke sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym i nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta,

ktory z racji na posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Obraz lotu morzem roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten

sposob, ze swoim dziela sa tez znakomite nie tylko rodakom, ale i hen poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez az do antyku.

Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest szalec w nalezytym

miejscu i czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie rowniez horacjanskie

„carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII mozna odnalezc rowniez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej

majetnosci. Wskazowki zawarte sa po „Zywocie dziecka poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac uposazenia, rozkoszujac

sie darami przyrody o wszelkiej porze rok, dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Pokrewny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska na temat sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery i znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych za

posrednictwem literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych

dobr wiecej jeszcze zycia. Taki ideal wykreowany jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden schemat –

typ renesansowego tworcy, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do jednej dziedziny robienia, jest wszechstronna, oprocz talentu ma obszerna

wiedze a takze zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, los zgodne z natura. Wlasciwy ozenek, zadania

gospodarskie i obywatelskie okreslaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace na roli i w ogrodzie, radosci plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli

czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza korzysta z dobrodziejstw

przyrody, dobrego ojca i troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak z dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie

jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta

najwyzsza korzyscia jest cnota ( jak u stoikow) rozumiana w charakterze czyste sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej

starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i porzadku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i przykazan.

Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jakas z fraszek. Podmiot poetycki uznaje zdrowie za jakas z najistotniejszych wartosci, w

stosunku do ktorej pozostale dobra traca swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne los w aprobacie z przyroda i nie szuka sporo

do szczescia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego egzystencji i swoim prawdziwych zalety w niektorych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug dziecka odrodzenia powinno sie zyc wedlug natura i jej prawami, pamietac, ze wszystko mija ale powinno sie przy tym afirmowac zycie i w pelni z

niego korzystac. Podlug stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i zapracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy przed

atakami fortuny.

38. Okresl, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem wydaje sie

wydany po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju

idealnym uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru fenomenalnego obywatela Rzeczypospolitej

oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie tu tez postulat

rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej dla roznych osoby jest rozne prawo. Przykladowo

prawo karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla osob z roznych warstw spolecznych, inne dla szlachty i inne dla mieszczan. Mysle ze, nasz problem

wydaje sie nadal aktualny. Tak juz bylo i jest, ze ludzie majacy wplywy i takze zamozni podlegaja nie zawsze tym samym prawom co typowy obywatel,

jednakze zazwyczaj znajduja sie traktowani w znacznym stopniu lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby kupic. Czesto osobistosci na wielkich

stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie po ich sprawie jest znacznie przedluzone. Nastepnym problemem, ktory porusza Modrzewski jest uzycie

nauki i wiedzy w zyciu kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc sily panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i

propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Dzis wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow

odchodzi ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i pracuje nadal z dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol,

szczegolnie po malych miasteczkach, zamknieto i dzieci czesto musza isc do ludzi odleglych w znacznym stopniu kilometrow. Poza tym szkoly posiadaja

zazwyczaj nazbyt male zasoby finansowe na rozwoj pracowni i zakup pomocy naukowych, czasami nawet na utrzymanie. Przy ksiedze na temat wojnie z

kolei mowi, ze kazda walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina

niewinni ludzie lub zolnierze walczac w interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia tyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwie w 5

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - jakikolwiek mieszkaniec wydaje sie

obywatelem i panstwo mialo mu dac mozliwosc szczescie, - o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek ma obowiazek byc legalnie

przygotowany az do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pilnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie sfery zycia

(urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Autor proponowal

zaplanowac nowy kodeks prawny z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci z wojny nie sa tak wielkie, zeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny okresla

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu po 1551 r. Modrzewski sugeruje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osoby wyksztalconych i

szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy bezuzyteczne, takie jak wspaniale domy a takze sute biesiady.

Proponuje zasoby finansowe przeznaczone na ten zamiar wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie na dotowanie

szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie informacji i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie.

Modrzewski sugeruje przejecie pieczy nad szkolami przez panstwo, a prawo do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz pierwszy prawo kroczenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. W ten sposob pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, to znaczy brak milosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny wydaje sie

podstawowym przymusem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie zalety (Bog i ojczyzna) winny sie dobierac w jakas calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra wspolnego, dla porzadna ojczyzny nalezy poswiecic wszystko: majatek, sily, zdrowie, szczescie, a

nawet los.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna byc zgoda, gdyz laczy go jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody obywatelskie,

takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do jakich moga spowodowac niezgodni obywatele - znaczny sejmowe, wojny

domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod wymra, a obywatele

stana sie internacjonalnymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude i obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej az do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego stanu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka,

zle funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Podlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat opiera sie na

wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, by stara kult ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie znajduja sie spojni, nie

tworza jednosci. A dla Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej

wydaje sie jednosc i zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow jest to

niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie

wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich sferach zycia, takze publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie maja mozliwosc nawet odpierac

panstwa przed poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa

zatem krola az do obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci religijnej po

narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow i pozbawienia ich ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie

konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Zbyt prawa sprawiedliwe

uwaza tworzone, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione dla porzadku,

sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca roznowiercow),

odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim rozgardiasz (istnialo w takim przypadku wiele sadow -

ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia norm ograniczajacych i naruszajacych

przywileje Kosciola i krola. Rownoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. biezace sadzenie i bezwzgledne

robienie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod

nich herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc i brak sprawiedliwosci

w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne az do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek a takze do tonacego okretu, ktory

wszyscy, po chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla mase problemow i zjawisk, jakie to maja obszar w kraju a takze proponuje

reperacje istniejacego stanu rzeczy. Rownoczesnie przepowiada maz, iz rozplenienie sie tego typu chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, dla ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno po

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O solidnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy dla

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej po Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

maja mozliwosc jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna rozne analogie az do wydarzen politycznych tego czasu. Priam

wykazuje zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Dostrzec mozna

prywate, egoizm i przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo, w

ktory interesy mieszkancowrezydentow beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie dziecka poczciwego" wyszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace go sprawy i swoj lek o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka rozprawa... ".

W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, jakie to dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany z pozycji

kalwina i po duzej frakcji stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za posrednictwem protestantow, co jest przede wszystkim widoczne po krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do egzystencji

w przepychu i sztuczne zawyzanie cyfry swietych, na ktorych ciagle pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin i

„koled―, ktore sa wedle niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow ale takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym rys sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi odgadnac istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich―

to portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia go i rowna sie ponad zwyklych ludzi.

Podczas gdy mnich ten jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow za swietych, ochoczo ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie

anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swojego psa na cmentarzu w poblizu grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z czworonoga uczynil parafianina. Jest

to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie waznych zasad wiary.

Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, przesadza nawiazanie az do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw

po zrozumialych dla wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja ich spiewane

wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo po odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega katastrofa ojca i kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach wielokrotnie nawiazywal az do filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, ze jest konfidencjonalny osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala,

jak bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow zeszlych zrzucony

I miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim zaciecie, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych i

zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal z ta maksyma. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie osobiscie, rownoczesnie stara sie

dowiedziec, co obecnie przebieg zdarzen sie z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego egzystowania. Brak wydaje sie na nie odpowiedzi wraz ze

strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz wedlug smierci, az do miejsc gdzie

przebywala przed wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis

jest").

Poeta za wszelka cene pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to po ostatnim z TRENOW, w ktorym opowiada wlasny sen - we

snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta chociaz czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze swoim coreczka wydaje sie szczesliwa.

Postura ojca przeksztalca sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie los Jana na wsi zostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja cyklu

19 trenow podobna wydaje sie do formy starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie, -

pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil ukochana coreczke, nie rozumie, czemu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta za posrednictwem

nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po odejsciu

coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W jakas strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana zostala jego wiara w uczciwosc boska, wykonuje to az do zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej jeszcze w punkcie

kulminacyjnym az do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje po watpliwosc tresc calego egzystencji i istniejacych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, ze corka stanie sie dziedziczka swoim wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna smutku, rozpaczy, trwogi. W obliczu

smierci corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym lata swoje Za zakupach

grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, pewien z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej decyzji - Urszula poprzez sen wieczny w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, jakich bohaterami znajduja sie pasterze lub rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, az do epiki – fabula i narracja, az do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi i rozmowy konkretnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie

ogolnie z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie czestokroc tlem dla

prezentowania zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia i jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizerunek wsi polskiej Ostatnia z

panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; zmudna, codzienna posada w polu i wobec gospodarstwie sprawia radosc innym ludziom wsi i jest dla

nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Ktory twe wczasy, kto pozytki?

Moze dodac za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy po literaturze polskiej siegnal wedlug

motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, wydaje

sie nietypowa, prezentuje bowiem robote panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje zatem nie rzecz, ale strategia, w jaki to zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na

motywach potocznych i skrzeczy razem z Oluchna na ciezka robote oraz na srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma,

dzieki pani a sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI stuleciu jest, wedle Szymonowica,

miejscem wyzysku: miejscem, gdzie wielokrotnie dochodzi az do naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw dotkliwych, pokazuje ujemne strony

egzystencji na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji otoczenia i komponujac utwor zblizony raczej az do antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle

natury, a jej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i zabawy, jakie obejmuje ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa na spotkanie z ukochanym

ponizej umowionym jaworem nikt na nia nie czeka. Sprawia to podejrzenie o zdrada i relacja z rozna pasterka – Doryda, co konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wowczas zza sasiednich zarosli wybiega Filon i uspokaja

Laure tlumaczac, ze chcial tylko i wylacznie przekonac sie na temat jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym

wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne dla sentymentalizmu, zwrocenie

uwagi na swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu milosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany za tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak rys jego

wierszy wykracza hen poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, co powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz ze zmiany wiary, gdyz prawdopodobnie Mikolaj po mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go watpliwosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dosyc uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia tez lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, ale, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzis i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie―

jest swietnym obrazem ludzi niepewnosci i lekow. Przede wszystkim wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w 3 sonetach – IV i V.

Sonet IV: Na temat wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, wydaje sie wyrazem niepokoje poety na temat wynik bezustannej

walki, jaka kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od momentu Boga. Do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z silami ciemnosci

czlek jest samotny, a stawka jest w koncu zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc jakiego kazdy czlek

powinien zawierzyc, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna przemoc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata owego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest namietnosc do Boga. Bog wydaje sie wielki i dokonaly, czlek maly i pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka

od momentu Boga, zawadza mu droge do egzystencji wiecznego i do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta),

oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla przez kazdego znana spoleczenstwom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium wiekopomny,

maske (pretekst), pod ktora autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest intensywne, a kiedy slabe. Tresc

rozwazan pisarza ma rys uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w wszelkim czasie), jednak najbardziej zajmuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu,

wowczas w dalszym ciagu silna i znaczaca na starym kontynencie, ale juz z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec

rodakow przed tym, ze niewlasciwa strategia moze spowodowac do upadku panstwa, podobnie jak Troje. Przy tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace

o takich intencjach pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita rzecza wladacie") wydaje sie skierowana az do rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak maja

wykonywac powierzona dywanowi wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro publiczne. Na

zakonczenie liryk przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski strategia glosowania za posrednictwem rozstapienie a takze

obecnosc marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor

odpowiedzialnosci za losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych interesach, malo natomiast

jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodz magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna az do pijanstwa i

obzarstwa, oraz niezdolna az do zadnego znoju, a szczegolnie do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie osoby beda potrafili w przyszlosci

rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku panstwa rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. Przy kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. Glowny z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie z dobrem panstwa, realizowania prywatnych celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, aczkolwiek sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, wydaje

sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by za posrednictwem atak zaszokowac wroga, naruszyc go i nie

przyjac do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza gdyz tematy w stopniu daleko idacym istotne, obecne i

zagmatwane. Swoje poglady na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo w charakterze dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla przyrzeczenia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia.

Trusia elekcyjny (wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo (wczesniej

wydal juz kawalek "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten szkopul; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, albo wysoka kara

[120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O wiedzy potrzebnej az do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, oraz ci co sa na jego czele powinni dawac przyklad,

dwa. "O milosci ku ojczyznie" - liczy 6 zachorowan Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Nadal mowi, ze milosc az do ojczyzny fundamentalnym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Na nieszczescie jej nie ma, Skarga leka sie, ze fakt nasz moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie wykorzystywana za posrednictwem magnaterie az do osiagniecia prywatnych celow, co prowadzi az do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste az do nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot za

posrednictwem zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Krajowy, jesli jej obywatele

sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

maz na gruncie niezaleznosci od momentu papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o zywocie szlachcica od momentu narodzin az do smierci. Frapuje sie morzem edukacja i wychowaniem

dzieci szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Opowiadajac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od edukacji Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci pozyteczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew).

Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez prywatnych

zaslug. Zbyt wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach rok, przynosza sporo pozytku, a takze dajace

satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i parki warzywne, by niczego za posrednictwem caly dwanascie miesiecy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu pisarza do wykonywania zadan na wioski swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow i warzyw a takze innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie kompanow i bliskich, zaleca uciechy, polowania, rybactwo, co przynosi pozytek i daje radosc. Dbajacy

na temat fortune pisarz zaleca po wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, kupic je oszczedniej i zbywac drozej po innych rejonach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych a takze sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica,

to upatrywal w tym przede wszystkim ksztaltowanie swoim charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal na temat urzedach ogolnych nie

ceniac ich zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko wiec, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jest pozbawiony ulomnosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy uzytkowej

przedstawiciel owego wysokiego stanu spolecznego ma obowiazek posiadac rowniez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze osoby stosunek

szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow na Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl po niej wlasne przemyslenia na temat tego sytuacje oraz aluzje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety na

najazd Tatarow na Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow a takze mysl na temat powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie przed

napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci granic Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co wyraza

slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka i

niesmiertelnej - poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jak ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie znajacy granic. Piesn ta

przekazuje przytomnosc wlasnej zalety Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych

chwale zycia na wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem paliwa i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia po jednosci z natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W

piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala egzystencji na wioski w gronie rodzinnym. Praca ziemianina na roli przeciwstawiona jest odrebnym,

niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

doglebne poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu i stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie kierowac w zyciu. Obszerny wplyw na

tworczosc poety mialo rowniez spotkanie z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z forma znakomitego naszego poety, ktory jako pewien z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Ale nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten wydaje sie nie

tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci czlowieka, jest rowniez uwidocznieniem mysli wlasnej zalety

Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze dlugo po swoim smierci sa czytane i podziwiane za posrednictwem

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z egzystencji codziennego, co bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przypadkami moga byc: Piesn XXIII a

takze fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte po tej odrebnej przemyslenia wskazuja wyraznie na znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, aczkolwiek nie

da sie zakamuflowac zawartej po niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego przemyslenia

na nasz temat sa zawarte miedzy innymi w Piesniach XII i XIX. Cnota, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, jaka pielegnowana po sercu dziecka

moze byc dla niego rownolegle "nagroda i placa" a takze swoista dekoracja zycia. Bezposrednio z cnota zwiazana wydaje sie tak zwana dobra slawa, tzn.

porzadna opinia u wspolczesnych, oraz po smierci pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od momentu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc powszechne wsrod owczesnej

szlachty. Bez watpienia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy po "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala pani pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl po niej wlasne przemyslenia i sugestie, jak w

przyszlosci podeprzec obrone granic, ale w stopniu daleko idacym emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich napastnikow.

Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat i stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Innym jeszcze utworem

ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszelkie zalety stanowiace cnote znajduja sie cenne, ale

najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta droga do niebios, Tym, co sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym momencie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej po Czarnolesie, zeby tam

konstruowac i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety w zyciu

ziemianina. Liryk opowiada na temat poboznej i spokojnej rutyny gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze na temat ludziach tulajacych sie

wedlug swiecie po poszukiwaniu bitew i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie zyc na roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz ze zbirow osiaganych z ofiarnej

pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki i pola, oraz nastepnie wszystko znosi az do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy w kazdej

sytuacji znajdzie termin na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby lub w lesie zastawia sidla, dzieki czemu

w mieszkaniu nigdy nie brakuje jedzenia. Przy zagrodzie z pewnoscia pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze na temat

wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i zawstydzenie. Poeta chce, aby swoim wnuki dawny dobrze wychowane i by

posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i humanista,

ale rowniez glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa – jest to

renesansowa zgoda zycia, milosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby lapac w pulapke dzien, i

stoickie, by przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta po „Piesniach― znalazla charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone

przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia dziecka jest szczescie, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z prawami cnoty,

gwarantuje czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie az do

korzystania z radosci zyciowych. W stosunku do przemijalnosci otoczenia, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania

chwili, cieszenia sie z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc

zaobserwowac po Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka byla nie

wolna od momentu sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki dawny tak rozne. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy

Zenona zalecal dystans do otoczenia i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez

watpliwosci blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej staranie do szczescia

wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac klopotow, ktore zdolaly zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce „Na gmach w

Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co emituje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta chce boskiego blogoslawienstwa,

a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie, humanistyczna zyczliwosc a takze

spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra owego swiata nie zapewniaja rzeczywistego szczescia i spokoju.

Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan. Rewelacyjne znaczenie

przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w aprobacie z przyroda odnalezc posiadamy

mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec tak krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i umiejacego ze

stoickim spokojem sledzic otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, po korzystaniu z rozumu,

ale i w radosci „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga, jako ogromnego Architekta,

odkrywamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem w stosunku do Boga, ale tez wizja czlowieka nalezytego,

umiejacego uzyc swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jak uwolnic sie od momentu trosk i cierpienia a takze obawy przed smiercia.

Tymze dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety po ustalone za posrednictwem myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, w ktorym poeta z ironia wytycza sie na temat madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie z problemami, dawac

sile sakralna i stale szczescie a takze czynic odpornym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie po swych piesniach slawil

madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi wyszukac w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie na tej harmonijnej i pelnej ufnosci

filozofii renesansowego tworcy po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w

wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow wedlug porwana za posrednictwem Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska i stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne

postawy polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem az do rozwazan przyrody ogolnej.

Przy konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, aczkolwiek w jakims stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w katastrofy greckiej,

przebiega podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob na scenie nie przekracza 3

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie

litosci i trwogi. Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal po nagrode za wyrok po sporze bogin, wine zatem ponosi laleczka, ktora go nagrodzila.

Sa jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tu takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu zdefiniowac glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno gdyz stawiac osobisty interes na rowni wraz ze sprawa panstwie

odstepstwem od momentu reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos z bohaterow po tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin badz ziemianin -

pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z owego okresu wydaje sie epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia orszaku: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w Do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni z tego czasu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II

— „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja, / A przy tym po zlote gesle albo po

lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek globalny, ponad wszystko przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie

epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany tez sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o

spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym

powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Do gor i lasow, stworzona w momencie, gdy

liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na wlasne zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne („przypasany

do miecza rycerz―) rozrachunek sie z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, ze podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza (starogrecki idol, ktory

proch dar przemieniania sie po rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Aktualnie zas pyta z jakims niepokojem: „dalej co stanie sie? ―

dwa. Czarnolas.

Panuje tutaj zupelnie inny nastroj, inne znajduja sie tez tematy. W duzej liczby utworach autor opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc budynku

rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), stawia pytania myslicielskie (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na pieczy /

Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie przyrody, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, gdyz wlasne los bylo dla Kochanowskiego najbardziej waznym zrodlem

natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w swoim zyciu kluczowa byla swoim

poezja: „Prosze, niech wraz ze mna za raz me rymy nie gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i nawet nasz pierwszy liryk nie

przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, bedacych wlasnoscia roznych wariantow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow i zagadnien z zycia dziecka, porusza kwestii jednostki, a takze calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w los prostego ukladu

wartosci. Czlowiek i swoim dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza po, odniesieniu az do w/w tematu, na wstepie nalezy stwierdzic, ze tematyka swoim utworow dotyczy

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, oraz ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane w charakterze wskazowka dla

jednostki, jednakze dla kazdego, bowiem wykorzystywac sie jest w stanie do nich kazdy, poniewaz ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie 20 wersach po lapidarny strategia przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor postanawia odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora i prowokuja go az

do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja slowa wypowiedziane za posrednictwem glownego bohatera: „Trudny (... ) moj rzad z tymi pany: szedlem

drzemac trzezwo, oraz wstane na gazie. ― Wiersz zartobliwy ta ma na zamysle osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego wyniki i niekontrolowane

zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Ludzie takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz przede wszystkim wyniszcza swoje drogocenne

zdrowie.

Nastepnym utworem stanie sie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek

powinien pamietac o tym, ze cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w zatem kazdy ma obowiazek usilnie zabiegac, aby zostawic po osobiscie

dobre wspomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem nasz, kto sadzi tylko na temat piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz nie na

darmo Bog odroznil dziecka od zwierzakow, dajac jemu rozum i mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako kto moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy

powinien szkolic swych nabywcow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania autentycznej wolnosci.

Jakkolwiek ludzie majacy odpowiednia potege i odwage powinni z bronia po reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie po walce

przekazac zycie.

„Piesn o solidnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, porusza wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze okazac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac az do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

wszystko dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo sie

az do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak rozwinietej cywilizacji; nie wie

budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia na temat Polaku bystrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie pomysla juz

wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi, ze i przed

szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej opinii o narodzie polskim, ktory przeciez nie jest glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow, a konkretnie –

wysilku w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to naturalnie odroznia nasz narod od momentu plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zadanie i szkopul calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, ale sam ich nie przestrzega w zyciu. Sprawia to dla pieniedzy:

„kazaniu sie nie dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma na celu pokazanie postaw czlonkow kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal na strazy porzadku juz od

momentu poczatku egzystowania naszego panstwa, ale badz takie procedura duchownych moze okazac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola

powinni doglebnie sie zastanowic morzem dalszymi swymi wlasnymi losami, zeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest rowniez problemem narodu, poniewaz czynia go pojedynczy ludzie. Jesli zawiedzie pewien

element po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ukladu organicznego – panstwie – mozna

tu zaczac do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodz nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze jakas z okolicznosci

upadku niepodleglosci Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach antycznych.

Utwor nasz zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z mitologii

i przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc fragmenty, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz zle spoleczenstwo.

Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture rowniez zaczerpnal z antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas na scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) wydaje sie zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o zdarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach twierdzi posel

-akcji – ograniczona do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co ludzkie nie

jest mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw postaci, ich zachowan; od patriotow poczawszy, oraz na zdrajcach

skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, wlasne losy jednoczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestii narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie morzem

konsekwencjami wszelakiego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, wzmacniany na okazach antycznych.

Utwor ten pozostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i prezentuje jeden z epizodow wojny trojanskiej. Przy utworze naszym latwo wyszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow a takze zle

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal z „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec niedobor parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i pustka, co ludzkie

nie jest jest obce―. Przy odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw postaci, ich zachowan; od momentu patriotow

zaczynajac, a na zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega na temat utrzymanie apartamencie, swoje losy

laczy z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w ponizszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia

sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calego narodu.

Tekst dramatu ma charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze naturalnie w naszej epoce wyrabia sie atrakcyjny w Polsce legenda sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa po „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to jednak jednolite oblicze wsi. Jej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej - „Zywot dziecka poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi

ukojenie, namietnosc i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa z „Piesni na temat

Sobotce―: „wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu na prace, jaka

wszystkim podaruje radosc i rozrywke, jaka tez przynosi zadowolenie. Taki obraz przedstawia „Zywot dziecka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze pozostala wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni,

sadza egoistycznie, znajduja sie chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji.

Ksiadz nie spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Facet musi manipulowac na panskim polu, posada nie jest radosna

piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei z „Krotkiej

rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― Metrow. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie to tematy

podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z istotnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata

i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza frakcja dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w pani a mysl, ze „bez norm nie moze byc prawdziwej

wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie slynna, nowatorska na

cala Europe, demokratyczna idea, wazna mozliwe, iz jak wykrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu wspolczesnego

dziecka niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje sankcje, a plebejusz traci los. Za co? Obaj pobili

szlachcica tak, ze czlek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za co innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac ma

obowiazek rowniez opieke wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta kwitnac nie moze, poniewaz a ktoz bedzie

dawal zywnosc i nam i bydlu, jesli zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to bronil

chlopow przed wyzyskiem i samowola mezczyzn, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm z Rotterdamu, wyznawca

irenizmu - czyli wielkim przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych i zaczepnych), oraz zwolennikiem zgody i apartamencie, chociaz uzasadnial potrzebe

wojny obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage az do edukacji malolata obywatela i do wagi zawodu

nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy i rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania

szkol, ktore wazniejsze jest po dalszym rozrachunku niz wydatki na pozostale rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo latwo zapamietac, poniewaz

dzis wydaje sie on tez aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka po

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane po literaturze.

W dobie renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Wskazowki te zawarte sa po „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami przyrody w wszelkiej porze rok. dbajac na temat harmonie. Nie jawi sie byc zbyt uczony, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc,

ani smierc. Cechuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug rozumu i po bliskosci z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro przeszlo prywate, nie zaluje

jej swoich towarow, a takze i zycia - taki ideal ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach

J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko az do tworzenia, jest to czlowiek kompleksowy,

oprocz talentu posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja tworcy tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne i lansujaca pozytywne.

Przykladem tak znakomitej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem oraz Plebanem― Metrow. Reja,

„O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski kreatorow tego czasu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej rozprawie....

― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten wydaje sie prowadzony pomiedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych dla polskiego spoleczenstwa

stanow i pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw.

Pan twierdzi o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i kleru.

Dzielo Oraz. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie,

Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie

posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie wylacznie dobrem narodu i biznesem

panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Wojowal z korupcja sadow,

podkreslal koniecznosc respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal

sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu

Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych i nakladow na ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

sobkostwo stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu po 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju i wsparciem

finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow greckich―. Utwor nasz

niesie po sobie esencji uniwersalne, prezentuje sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego i zlego

obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on uwazny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie unosi sie ambicja gdy chodzi na temat

dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie az do szantazu i przekupstwa mlodzieniec. Wsrod

niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten prezentuje niebezpieczenstwa grozace

panstwu wraz ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej i dotyczacej panstwa tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal

wszyscy humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie dziecka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o swoim spoleczny ksztalt,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie to zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze

mysli na temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - twierdzi Pleban). Wiec Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A

naszej firmie prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i charakteryzuje owa

„poprawe kraju― po pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna funkcje

przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne

do tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do jej synow - czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Ukazujac szesc zachorowan spolecznych -

obojetnosc w stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciwko Bogu -

glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, po XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie

rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony wiary katolickiej, wojny z tolerancja religijna i heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia az do poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga mniema, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic posiadaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych odkrywamy tez po licznych fraszkach, a najlepsza pozycja wydaje sie

tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym spoleczenstwom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan i swoim wyksztalceniem.

Jest na pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal na temat ksztalt

swojego stylu, na temat forme uprawianych gatunkow i o zrecznosc jezyka, a takze o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dawny mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina,

greka, hebrajski, studiowal rowniez epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu dawny dziela Erazma z Rotterdamu i

obecnych tworcow polskich. Nawiazania az do antyku po dorobku Kochanowskiego widac chocby w doborze uprawianych klas, poeta pisze piesni,

fraszki, dramat wedle regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do

tworczosci Horacego, po podejmowaniu powodow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego przeszlo tlumem.

Ow wybitny czlek zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta i dramaturg, jednakze takze w charakterze tlumacz psalmow

Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze myslicielskie poglady tworcy, ktory uznaje swiat za

wielka harmonie, znajduje ogromne wartosci przyrody i wioski, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto owego terminu przed chwila w XVIII wieku we Francji - poczatkowo

dla okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich po sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia okresow

panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W tym znaczenie objasnienie to zostalo przyjete za posrednictwem

nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie

mialo byc poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta wywarla sporo sporow i polemik.

Kategorii "Odrodzenie" swiadomie uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu jednak odrodzenia

antyku lecz szmat swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale potem sama trafila do szczytow

przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od momentu XIV az do poczatkow XVI wieku, oraz w panstwach

Europy polnocnej od finiszu XV do konca XVI stuleciu. Jest maz rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory jak: kryzys

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe i religie, najbardziej wazne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, na plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie z asceza i teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek staje w srodek badan i

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku w charakterze o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania i ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki ludzkiej. Przy mysl

humanizmu czlowiek wydaje sie wielce przydatny, liczy sie swoim talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w srodek swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i pustka co ludzkie nie

jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do postepu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur narodowych.

Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za urzedowy jej zaczatek uznaje sie

ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen wyznaniowych

np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W rok 1529 - protest mniejszosci luteranskiej po Spirze na sejmie. Rozbily one

wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze mozna ja odtwarzac indywidualnie, ze nalezy tlumaczyc

je na jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia to

znaczy uwolnienia osoby od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze jakikolwiek czlowiek ma swoj los zapisany po

gwiazdach. Poswiecone jest jemu niebo lub pieklo, oraz zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

zachowywanie dobr. Posiadanie to zaszczyt, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Anglii. Ruch nasz powstal z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na

sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni na sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem znajduja sie

wydane po 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one az do literatury duchowej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o

zmianie panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz usuniecie

krzywd spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach ich przezwyciezania.

Kazanie I - "O wiedzy potrzebnej az do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Autor charakteryzuje przypadlosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa. Dlatego najbardziej

normalni powinni byc ci, jacy stoja naprzod narodu.

Kazanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc zachorowan Polski. Sa to: brak milosci ojczyzny, niedobor zgody politycznej, anarchia religijna,

oslabienie potegi krolewskiej, niesluszne prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca autor pierwszej chorobie, tzn.

"niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", jaka plynie z "chciwosci domowego lakomstwa". Przy sposob wyrazisty i wzruszajacy mowi

Skarga o swej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci az do ojczyzny, milosci

dla pani a samej. Napad skierowany wydaje sie w strone www magnatow dbajacych jedynie na temat swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, dzieci jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz laczy ich jedna kult,

nakazujaca namietnosc blizniego, nasz sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedobor tej zgody szczegolnie na sejmach pobudza u

Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV i V - "O naruszeniu religii katolickiej".

Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa kleska dla Krajowy, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje

powrot az do religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, prowadzacej do zgody i az do potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu wydaje sie jednowladztwo, jakiego nie mozna jednak utozsamiac z

absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani winni znajduja sie

swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne z upadkiem

panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Oblicza prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc az do ojczyzny, oburzenie

na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od momentu zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

niedobor sprawiedliwego i sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

porzadna pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tekst zwiazana wydaje sie z

poczatkowym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech podstawowych

stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty po realia zyciowe dialog, ktory ujawnia zasadnicze problemy

zastanawiajace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy wykorzystywania zup ozonatorow wody, czy niedobor

stalego ukladu obronnego panstwie. Wiele rowniez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy zycia

publicznego Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki wyprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu i piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych polskich utworow o tematyce

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie az do rodakow z prosba, zeby pomysleli w koncu o grozacym im ryzyku; Polacy

musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby sami stanac az do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem

nasz, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej

slawy; sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest zginac mlodo, ale

w strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo i umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu w oparciu o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy po wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly az do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa przyrody

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej wojny o zywot

2. wizerunek uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny obiektywizm, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i zdrowie mieszkancow. Jest on pelen podziwu dla prostoty i kontaktu z natura. Osada,

wspomnienia, w charakterze miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi tam zyjacych. Znajduja sie

oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego egzystencji. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wioski, tamtego

egzystencji, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe

nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora wedlug stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, oraz kiedy wydaje sie stara to umiera.

19 Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, mocny, wzor wykonywania zadan na wioski. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, ale to nie pomagalo. Odrzucic stac go na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie starsza

niewiasta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) i mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci egzystencji. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja jednak na nedzny zywot i ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedobor wlasnej decyzji na dalszy los, przygnebiajaca wizja, batalia o zywot, przetrwanie

cztery. obiektywizm i bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie po plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne ma ukazywac problemy duchowe dziecka. Te dziedziny ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 szczatkowy zbiorek z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl

odrebny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z nich leka sie burzy - "skromnie az do zimnej tuli sie

sciany". Losy rozy odnosza sie zatem do losow czlowieka. Przechowuje sie zatem jak czlek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka, zadumane

ma skronie), wydaje sie wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak nasz probuje sie jednak odpierac przed

zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za posrednictwem burze. Ow firma symbolem uplywu

czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz calkowity harmonogram. Podobnie wydaje

sie z czlowiekiem, ktory na starosc wydaje sie chorowity, mniej przydatny az do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal

przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn nasz wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad podstawowy i apokalipsa. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma rys symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Juz sam kowal to

czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w ponizszym utworze sadzi o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich pogladow

innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego rys skazony wydaje sie niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej

modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi i przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Odmiana barw i odcieni. 4 opisy okreslonego krajobrazu

odmieniajacego sie ponizej wplywem periodu dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, echo

2. Zapach: ziola

3. Wzrok: barwa, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i wydaje sie piekna, szczedzi sie, wydaje sie delikatna, szuka wsparcia by

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w czasie burzy pozostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy przed jej sila, ale dazy do przetrwania. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo

podtrzymuje sie egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly gawede starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, poniewaz dbal maz o zrecznosc jezyka, ksztalt swojego nurtu i forme

uprawianych klas, a nade wszystko posiadl calosciowa wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie jednoczy sie z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o swoim wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie nieomal boska skala tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), to znaczy przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

przemija,

b) stoicka - ochronic umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - radosc zycia, nalezy sie rozrywac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nasza firme czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak madry, ze zgadnie co nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, jednakze moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec dlaczego gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc z tego

co sie ma.

- Piesn XX - w zyciu wydaje sie czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie w zyciu bawic, ale mozna i zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o zdrowie.

- rozne nawiazania az do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na wielkim Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl wielokrotnie

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z podstawowych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji,

jawnie tworzyl osobista szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale los gospodarowal na roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w zyciu

sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po srodowisku

arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Do najwybitniejszych skladow naleza:

„Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel tekstow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor nasz ukazuje wizerunek panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski. Utwor

jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna postuluje obrony i pieniedzy na wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem. Ukazal

po niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace zwiazki w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami po bitwie ponizej

Chicimiem po 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic patriotyzm, gotowosc az

do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie z 10 frakcji dosc precyzyjnie opisujacych najpierw obustronne przyrzadzania, a potem

bardzo uwaznie, dzien wedlug dniu wydarzenia pamietnej bitwy, az do wszczecia ukladow i zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy

stosunek az do opisywanych rzeczy: nad skonczonym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow

i krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage obecnych nalezy odwrocic na kwestii naprawde

zasadnicze: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnych wspolczesnych. Hhg w nich zywy

wizerunek owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia dane o Naszym kraju XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. Przy 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza i walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego przeciw Szwedom

i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej i wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od momentu

nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl na wsi po krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, oraz

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

Pierwsza czesc miesci 1656-1666 r i zawiera opis wydarzen wojennych, to znaczy taki szmat jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa az do Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej

zwyczajach, upodobaniach, specyficznych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota,

pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte mniema za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami po walce i sasiadami w

zyciu ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

- w istniejacym stanie przedmioty nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw na zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; oryginalnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: sklad dodatnich cech odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie przeciwienstwem

dla zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie i obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie az do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem podniecajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania postawa,

jaka doprowadzila az do upadku I Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Autor w strategia mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu takimi jak: hiperbola,

metafora, porownanie, antyteza, elitarne epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje roznorodna kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej zagadnieniem jest pokazanie zycia i urody po pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi wyrazisty kontrast z pierwszym - jest dwubarwny (czern i

biel, motyw smierci i rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika z kaprysu. Sugeruje to gre z czuciem, nastroj uciechy

dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego z sytuacja

nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga - zestawienie porzadku trupa z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja

zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od momentu nich uwolnic.

Pointa: przed miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, autor w wyszukany sposob ukazal zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela wedlug

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym a takze slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral

wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji a takze

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow lampy cennym zrodlem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja obraz swiata,

widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci wewnatrz stanowej, mniemanie o wyzszosci stanu szlacheckiego

nad pozostalymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji na

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych

przywilejow, oraz zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach stanu rycerskiego i

wojennego rekodziela. Porownanie obecnych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy

upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz wydaje sie mysl, ze kobiety znajduja sie niestale po uczuciach. Pomysl ta

wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore wydaje sie porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono calkowity szereg sprawie niemozliwych i stwierdzono, ze predzej mozna je wykonac (uspokoic morze, wiatr zapiac w wor) niz zauwazyc

stalosc po uczuciach damy.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota i okrucienstwo rowniez moga stac sie tematem dla artysty. Np.

„Do trupa― Tytul wyraza barokowe staranie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwie

zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa prawdziwym zywiolem artysty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany zapach,

erudycja, nowinki tez znajduja sie w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego stracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawie. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja

– dziewczyna przedstawiona jest w charakterze piekna i zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka i nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku i ich dzialanie na los umyslowe epoki.

W jakims uproszczeniu mowimy, ze po literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, zasadnicze prady. Glowny - dworski – rozwijajacy sie na dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, odleglych od atrakcji turystycznych, tetniacych

prywatnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna stala sie

poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska znalazla wiec zaskakiwac odbiorce, zapewniac mistrzostwa pisarza,

wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z fasonow zachodnich, dywanowi

skladajacy uznanie, a z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, polskich tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ta wlasnie literatura, odmiennie anizeli

nurt dworski, przykladala wielka wage az do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawala

za najistotniejszy tworcami owego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten okresla sie rowniez sarmackim od momentu

slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. i oddzialywujacej na pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na 2 nurty wydaje sie wygodny, jednakze nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec dworski i dawny

siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Ale byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn i Naborowski znajduja sie poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna zatem mowic

co najmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie po XV stuleciu. Szlachta polska w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm ma dwa sensu - od razu oznacza obyczaj szlachty po XV i XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm

utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje rozwoj zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci,

mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla poczucie, ze Polska

przesadza przedmurze religii chrzescijanskiej - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej na wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat szczegolnej roli

polityczno - religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej roli jaka

gra Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - los na wioski, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dawny takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki,

bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje az do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie az do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, gdzie sady skazaly go na infamie i banicje. Tej pamietniki zawieraja okres sluzby wojskowej. Zostaly

zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z nich obraz

pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci przyrody - z

rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym po mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna z pierwszych polskich epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach 1688 - 1696 "Moralia", po

1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie sporo wagi az do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt nie respektuje. Autor zwraca uwage na ucisk

biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne stosunek szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie czemu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, ze represje nie dotykaja

wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go fakt, ze w polsce, ktory nie ma za co oplacic armii, ludzie

nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z nietypowym

realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory postaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek z ludzi postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach wlasnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego mszy, oraz mysli wylacznie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, gdyz szlachta po wojsku wykazuje

chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich po sluzbie

wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych i politycznych po utworach Przy. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka rzeczy szlachty i panstwa. Nierzadko poddaje krytyce wady

narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ukazal stan lezacy wewnatrz panstwa naszego, ktore chyli

sie w odniesieniu do upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze maja mozliwosc sluzyc potomkom do uciechy. Wszyscy pilnuja o

osobiste dobro, nie interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady spoleczenstwa. Polacy sadza tylko na temat zabawach,

balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak zyje tylko

dla siebie i nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy" Potocki porusza szkopul

nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki

uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie,

poniewaz jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem po 1621r. Poemat opisuje przebieg bitwy i

rokowan. Komplet przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc po zwyciestwie morzem poganami. Umilowanie

ojczyzny widac po przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie az do czasow przeszlych, chocby Chrobrego.

Z skladow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest po nich krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna

sytuacje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do opisanych faktow znajduja sie znakomitym zrodlem poznania osoby i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera wykaz przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pasek

opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora

przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji az do walki wytwarza mu

pragnienie zdobycia lupow, a nie milosc az do ojczyzny. Pasek mowi rowniez o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore dawny wynikiem swoim

zainteresowan i ciekawosci. Pasek opisuje rowniez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych

ucztach. Lubil pojedynki i zwady z pozostalymi. Przykladem wydaje sie uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo az do pojedynku Paska z

Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie chcial borykac sie w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni go. W koncu Pasek

zabil natreta i odcial reke swoim bratu. Jednak taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie

kandydatke na malzonke. W odrebnej czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe z ukochana. Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera

szeroki obraz egzystencji ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swa klase mniema za godna

przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty nacechowane jest troska o posiadanie i zalety wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie wizerunek

typowego sarmaty. Bohater ceni zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej

epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwa. Monolog zwrocony do osoby, wziety po cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego w charakterze utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar i ulomnosci czlowieczych. Zdajac osobiscie sprawe z ich oddzialywania na los

polityczne po owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym faktu, do jakich konfliktow i klesk maja mozliwosc one spowodowac, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki z nimi sluzyly mu zwlaszcza bajki i satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak opowiesci, ukazuja wizerunek zycia po XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tych czasow. Krasicki

obnazal i osmieszal po nich najbardziej znaczne wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc az

do hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie wielokrotnie sa jednak uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki tak

samodzielnie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie byc nie tylko moralizatorem, lecz

rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na wejsciu utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest zastapiony juz

po tytule, oraz przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, nazbyt

mlody ilosc lat, zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie i przesadna zabieganie o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z

tymi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle glupie i absurdalne, iz domyslec sie mozna, ze w taki sposob Krasicki ukazuje zalety

mistrza. Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia dla jego strategii wewnetrznej, oraz jednoczesnie wydaje

sie atakiem na sarmacje, na jej niedoskonalosci i zle przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje opilstwo. Jest ona skonstruowana na regule dialogu, rozmowy prowadzonej za posrednictwem dwoch

szlachcicow. Jeden z nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i na temat przykrych ich konsekwencjach. Wymowa satyry wydaje sie

pesymistyczna - wymeczony alkoholem szlachcic odchodzi, by wyszukac ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez szablonowe cechy

Mlodych polakow, ktorzy wobec alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie znaja sie na polityce, i jednoczesnie uwielbiaja rozwazac i ponizej lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie okresow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Okazuje sie, ze po Rzeczypospolitej przebieg zdarzen

sie coraz gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Cechujaca je miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Taki brak poszanowania tradycji i niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk prezentowana

byla po sposob jednoznaczny i przystepny. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana az do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w cudzyslow, przez

co autor chcial zaakcentowac swoj dystans od pogladow bohatera. Odwrot od bezposredniej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej po satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w ludzi, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze byc uznany za reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej esencji i unikniecie

bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje dosiegaja V.

po. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Zawartoscia utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow.

Zakonnicy walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy i szklanek posrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co sporo trunku mial

szanse pomiescic i na widok ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody

przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego portretuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

okresow. Swoistym wytlumaczeniem do calego zbioru wydaje sie „Wstep az do bajek―. Przy sposob zartobliwy autor wymienia rozne ludzkie wady,

twierdzac ze spotykamy ludzi perfekcyjnych, ale to tak specyficzne postawy, ze mozna je miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― wydaje sie atakiem na jedna z najgorszych ulomnosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak zwana maska:

wystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera bezsporne pouczenie, ze w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej sytuacji

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl tu problem uniwersalny, wazny odpowiednio dla wszelkiej zywej: zainteresowanie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie juz w niewoli i nie zna

posmaku wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje wlasne zycie po klatce i uwaza, ze jest to nieco normalnego. Jednak stary czyzyk nie zgadza sie z

twierdzeniem malolata. On niegdys byl nieskrepowany, zostal jednak uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie az do niewoli, w kazdej sytuacji bedzie pragnal

wolnosci. Nierzadko interpretujac ta bajke, wskazuje sie na fakt, ze powstala pani po pierwotnym rozbiorze Krajowy, moze zatem Krasicki pragnal

napisac na temat nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, jednakze zyl po nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl roznorodny. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal osoby

naturalne, takimi, jakimi znajduja sie, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna w znacznym stopniu wiecej zdobyc.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest bajka "Jagnie i wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli ziemskiej

dominuje prawo silniejszego, ze racja wydaje sie po witrynie tego, kto ma potege. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest opowiedziana

historyjka: slabe, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci i okrucienstwa). Gdy pyta, ktorym

prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, slaby i po lesie", oraz nastepnie pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego dziecka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca chociazby wiare po Boga i smieje

sie ze kazdego swietych. Jednak gdy maleje na faceta choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale tez w „upiory―.

Utwor demonstruje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we prywatnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze wielokrotnie teoretyczne

wiedzy nie wspieraja w zyciu.

Oraz zatem rzeczywistosc w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie

scenki i zaprezentowane konsumenta.

79. Zanalizuj role tekstow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: po Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Krajowy. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z intensywnej troski na temat kraj, z leku przed utrata

niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, dla ktorej zamiarem powinno byc szczescie ojczyzny. Poniewaz szczescie

spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich swoim mieszkancow, wiec, jak pisal koncem edukacji krajowej byc powinna zdatnosc obywatela.

Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl stanowczo program reform Komisji Oswiaty Narodowej.

Mnostwo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Powiedzial o koniecznosci utworzenia stalej armii, na ktorej utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne obszar w swoim dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini za upadek panstwie. Pisal: Z samych mezczyzn zguba Mlodych polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal system reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Przy swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie prognozuje

dwie izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny i polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra na owczesne

spoleczenstwo.

Do listy utworow nalezy jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w czasie kilkunastu dzionki, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma maz charakter

klasyczny – zachowana zostala zasada trojjednosci: periodu, miejsca i akcji, niedobor jest tez scen masowych, calosc natomiast utrzymana wydaje sie

w jednej konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na reputacje

publiczna a takze na postawe polityczna konkretnych poslow.

Utwor ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc zmian ustrojowych

Krajowy, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu obozowi

reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem i ukazal chojrakow jednoczesnie ustalonych jako pozytywni (patrioci) i

negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych

postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia dialogow prezentujacych pojedyncze poglady a takze racje polityczne.

Oczywiscie panstwu „dobrzy― sa przedstawieni w charakterze prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie i pozbawieni honoru

dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony).

Za to ich wrogowie to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka problemy, jakie stwarza szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, co doprowadza az do upadku Krajowy, podobnie jak

samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swojego zycia wielka i wyzwolona z

ponizej obcych sladow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele twierdzi, ale przewaznie bez sensu; zadziwia sie, ze Starosta

pozwala na wszelkie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); na koniec okazuje sie, ze Podkomorzy nie jest goloslowny: zwalnia z poddanstwa swoich

chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu

konserwatywnego; Gadulski jest typowym szlachcicem, nie respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc

corke przymusem za malzonek, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski

przedstawia jego niedobor zainteresowania zasobem wiadomosci, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; rowniez jest poslem

na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za swiete prawo szlachty, na ktorym mozna z pewnoscia niezle zarobic; Szarmancki

wydaje sie czlowiekiem, ktory roztrwonil wlasnosc rodzicow na zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac sposobnosc finansowa, jak moze byc

Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego go nie nauczyly, niczego

ciekawego sie nie dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o duzej roli slowa jako przybory oddzialywania na spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna kondycje czlowieka. Wplyw na rozwoj tego stylu mialy poglady J. J. Rousseau, ktory glosil, ze cywilizacja

nie sprzyja rozwojowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal odczucie – byla to namietnosc,

a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie natura i

przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on minimalny udzial po tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Podstawa jego stalo rozumienie olsniewajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Procz literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane po malych formach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po eleganckiej

ornamentyce, lekkosci i dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od momentu 1730 az do 1822. startuje sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w 3 dziedzinach egzystencji:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fiuta szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowe metody ksztalcenia. Byl maz pijarem i z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny na

rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 rok oddano az do uzytku publicznego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum sadzi naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym po 1764 rok krolem Krajowy zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Rycerzy.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, ale rowniez dawala gruntowna i wszechstronna

wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane na angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany po pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec obecne i

rozne tematy. Na lamach tego miesieczniki pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, reportaz, listy az do redakcji i

odpowiedzi na nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan i

chlopow, konweniuja o klopotach gospodarczych i politycznych Krajowy. Wydawany za posrednictwem 21 wielu lat. Z inicjatywy krola po 1765 rok

zalozono na warszawskim rynku pierwszy po dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach zwany Operalnia, w ktorym

zaczely wystepowac trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 rok dla teatru

zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo

oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny

powierzyl jej zespol prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly

wydzialowe i podwydzialowe, te zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie po jezyku

naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia odpowiedniego poziomu edukacji potrzebne znajduja sie dobre ksiazki dlatego po 1775 rok

powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo opracowanie i wydanie nowatorskich podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do

1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego mistrza. Brali

po nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednakze jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie skladniki bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety zostaje przez celowe uzycie kontrastu pomiedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym i podnioslym wybiegiem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow.

Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych przed chwila puchar, co wiele trunku

mogl zmiescic, na widok ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa,

uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne

okrutna, wyjawszy broni i miecza―, „juz sie wymykal – w takim przypadku kuflem od momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem

utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Frakcja pierwsza owego poematu na temat charakterze konfesyjnym to cudowny hymn na czesc

poezji. Konrad – romantyczny liryk – ma poczucie dyspozycji, jest tworca, gra na gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy i rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Zrodlem jego macy jest namietnosc,

ogarniajaca calkowity narod. Przy imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy po

uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego porzadna.

Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga na temat zlo dominujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla

porzadna ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje

sie sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec na buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom wolnosci czlowieka

w godnosc szczescia ludziom, narodu, dla ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on po pyche i megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos po dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba oceny ruchu listopadowego i okolicznosci jego

katastrofy. Nalezy zaznaczyc, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie az do Paryza, gdzie

uczestniczyl po wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich miesiecznikow emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie maz o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze naszym Slowacki pragnal dac odpowiedz na

zapytanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za posrednictwem

zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, ze rzady ludzi ludzi dawny

jedna z przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku wydaje sie zamach na cara. Ludzie jest po tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi

oficerowie pragna wojny. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly bedaca sposobem dzialania. Szczep,

reprezentowany za posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, jaka nienawidzi cara i chce powstania, jednakze

potrzebuje liderow. Wynik glosowania, ktore ma przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, by zabic tyrana, lecz

posiada kleske. Wolno zatem po dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa, ukazuje

bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, ich pragnienie wolnosci jest tu oceniane

w charakterze bardzo przydatne i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zachwyt zostal zmarnowany, niz krytyke dzialan mlodej,

powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Krajowy. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania po walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narodowosc, niz uchronic

go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia po niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa relacji i postepu. Poeta

nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie byly zatem

rozumiane i doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Wowczas po smierci toczono boje o slawe po nich lub punktu pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o nich w momencie ich smierci lub po smierci. Smierc uwydatnia dopiero ich wielkosc. Liryk uwaza,

ze moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzeczywistego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi az do grobu, po ktory nie sklada organizmu bohatera. Jest to symbol

przetrwania idealow Bema - wojny o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu

Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze maz do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo sen wieczny Browne’a

wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi porzadnych, prawych i uczciwych. Zapowiedz

przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - czarna noc z twarza Murzyna―. Przy ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przetrwac historie i budzic az do walki narody. Ale przedtem wielka kwestia Browna pozostanie przez

odmiennych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, swoim wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie

przedstawiona za posrednictwem Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Podstawa sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny

absolut. Idealu owego nie mozna zdobyc ale mozna don dazyc. Muzyka czyni z osoby istoty bardzo dobre. Miara naszej doskonalosci wydaje sie

porownanie az do hostii. Przy wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na

bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi az do glosu zalozenie mowiaca, ze zniszczenie materialu nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Jest tez tam

triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja szczescia za egzystencji, a nawet wedlug smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa,

ktoremu po smierci Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono 2 groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl po cieniu ogromnych ludzi, nie doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak wielka cene musi pokryc koszta kazda indywidualnosc za

swoja odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - postacie przeciez prawdziwe, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak dlugo jak pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na okreslonych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady 3 jednosci: termin miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa sie w

duzej liczby miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek

rom. mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne: ogromne

monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: legend

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen senatora),

porzadku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci dobrze poswiecic calkowity narod, anizeli ocalic go ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) dla zycia po niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory jest

idealem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa relacji i postepu. Slowacki

Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, ktorym

przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal czynnosc sil politycznych o

charakterze demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― 2-ie plaszczyzny historyczne, historie ogromna, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz gawede obyczjowo-prywatna,

odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal ich od mojej dziurki, dzieki czemu przebieg zdarzen ulegaja zdynamizowaniu. Swiat

powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej warstwy wywodza sie bohaterowie i zolnierze walczacy o niepodleglosc

Rzeczpospolitej. Cechujaca je kreacje wzorowane sa na ugruntowanych za posrednictwem tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je zatem autor po

wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie az do panstwa i monarchy. Gwoli Sienkiewicza swoim bohater na temat

wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor zaznacza kilka

zasadniczych typow ich charakteru. Wlasciwosci typowe znajduja sie najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby, zasadniczego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu i grozy, a wiec posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―..

W tym utworze poeta ukazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez calkowity narod polski oraz swiadectwo

grozy polozenia naszego kraju w trakcie najazdu. Ukazanie wojny wraz ze Szwedami w charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy

stanowi najwieksza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc i szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie swoim moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez mistrza, brak

brawury, by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc liderow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna batalia

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu uswiadamia

Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne sily i

izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce. Ukazujac

szeroko podstawy kleski patrzyl z duzym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc a takze

brak wiary narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w dzialach wznioslego

nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera sporo aluzji i mozna

uwazac go za utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i przecietny Polak nie ma prawa powstrzymac sie ponizej

Termopilami, gdzie Grecy walczyli z Persami. Bitwa ta to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom

owego brak. Liryk nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac slow oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wyzebral udzialu po powstaniu, a wiec

identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu dawny miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska w stosunku

do powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, autor pokazuje naszej firmie tylko represje popowstancze (

wydarzenia z 1823 rok, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z zaleznosci

naocznych swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Wspolwystepuja takze rozne postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy

rowniez odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce i tragedii narodu

przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Zawarty jest szkopul winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie

wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, oraz Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje po utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym cierpien i

goryczy. Delikatne zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot nie uprawnia az do uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic pozostalego czlowieka i patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo za zycia nie postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie mozna uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec odczucia innych, nie kpic z nich i

samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego nieszczescia z

powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory ma romantyczny poglad na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedle niego, znajduja sie przeznaczone

fajnego przez Boga i zwiazane na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

rozbieznosci majatkowych i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i

odbierajacym ludziom prawo do prywatnego szczescia a takze szydzi z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki moralnej

wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za egzystencji zazna maz szczescia

ziemskiego, bo tego rodzaju fakt rowniez opoznia i utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem zasadnicze wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej na temat natchnienie, wsparcie w tworzeniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, niebios, obyczajow,

strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chojrakow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc

ukazuje sie tez arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu lub klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona na Moskwe).

Niedobor jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - otoczenia bogow i ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie