matura historia 2017 arkusz

( matura_historia_2017_arkusz.pdf )

http://www9.extrafiles.be/hfile/matura_historia_2017_arkusz#

Podobne: matura biologia 2016 arkusz, matura biologia 2015 arkusz, matura biologia 2016 arkusze,

matura probna 2015 arkusz, matura chemia 2016 arkusz, matura z chemii 2017 arkusz,

matura nowa era 2017 arkusze, matura operon 2017 arkusze, matura polski 2016 arkusz,

jednej. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych przyczyny, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: sytuacja, w ktorej nalezy bedzie

zadecydowac pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda decyzja doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, wraz z ktorych dwie sa tak samo wazne jak i rowniez sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko cialo

zmarlego zostanie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona odwiedzi w zatarg z prawem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbytnio

zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, ustawa

boskie jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz zdecydowanie

wyzwolenie go od nich. Losy herosa tragicznego wspieraja odbiorce do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a z tego powodu pozwalaja jemu

sie od chwili nich wyzwolic i dostac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―, patrzac na akcje

tragedii. Nasza (jezeli przebywamy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory to

jest do nas analogiczny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o takich celach.

Fatum – inaczej los lub przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane

przez wyrocznie winien spotkac jednostki i nie ma od tego wypromieniowywania. Jest to z reguly zapowiedz klopoty. Przykladem sa dzieje rodu

Labdakidow – od chwili Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi oraz wlasnym

wplywem bohatera. Zuch jest pozbawiony mozliwosci zrealizowania pomyslnego wybrania. Dzialania jego prowadza do katastrofy. Staje sie on zarazem

ofiara jak i rowniez winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, zdecydowanie

siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Jako obywatelka ciebie, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny.

Nad jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca,

odrzucic widziala mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw jak i rowniez dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach jak i rowniez zeslali im w

beczce Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom pod zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil

go pod dwie fragmentu: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal je w skore, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

frakcja ludzie maja skladac bogom. Zeus wybral druga frakcja, myslac ze pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko ta czesc osobistosci skladali

bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora wciaz

odrastala. Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z wybranki do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili

jego godnosci powstalo objasnienie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie wybranki do jednostek.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, twierdzi, ze ma taka potege jak

Bog, jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to ogromna, piesn robienie, taka piesn jest energia, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog

podarowal mu potega wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu do niej nie da, to maz odwroci od chwili Niego jednostek. Konrad wydaje

sie byc cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, pragnie sie dla niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali

wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako glownego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl maz jednak trafic do ciebie cieni, poniewaz zona odrzucic zakopala jego ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic pod ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

nim. Zyl dlugo, az w koncu przypomniano samemu o nim i wyslano Tanatosa wedlug jego istote. Za kare Syzyf mial wniesc wysoki kamien pod gore.

Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Tak bylo zbytnio drugim, 3,

dziesiatym wspolnie. Syzyf bezustannie wznosi kamien, ale za kazdym razem tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy,

dzialania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji pod ziemiach rodzimych do wykonywania zadan Syzyfa. Tok ten odrzucic byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil powrocic do Tunezji. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w

taki sposob mogl z synem powrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbytnio wysoko, poniewaz wosk ma mozliwosc sie stopic i aby

nie schodzil zbyt skromnie wody, poniewaz piora sa w stanie nasiaknac wilgocia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on emblematem

czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jawi sie byc zauwazona

przez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem naprawde Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia przez Niemcow. Rowniez

jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, aby

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem

cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do malzonka na trzy miesiace w roku, wtenczas to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W taki

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie do wybranych wzorcow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zarzewie, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka

swiata zachodniego). Metody nawiazan do kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob

konkretne oraz kanony jak i rowniez zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu pisarzy, poetow. W tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i powodow.

Jezeli kroczy o postury ludzkie lub wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i

herosi greccy sa nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie ow sa sprowadzone niestety do jednego wymiaru - sa archetypami uczuc i wybuduj. Mitologiczne postacie zyja w nowej swiadomosci w jakims

wymiarze ktory wytworzyla literatura staropolska, europejska czy aktualna.

Mit wydaje sie byc opowiescia, ktora przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, co

niejasne pozostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla dawnych pelnily

procedury poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je

pod teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Pisarstwo antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci

niepodobna w pelni zrozumiec literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta wraz z

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie byc dobrem najlepszym.

Slowacki wspomina Homera zdecydowanie piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie byc wyrazem

dazenia czlowieka do nowych odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny paliwa, powietrza, gleby, ognia jak i rowniez nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali start tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez czlowiek

wychodza w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego jak i rowniez wytrwalego w ciagu

zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Tylko w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

czterech. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami dotyczacymi

zyjacych. W taki rotacja sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew

grozacej do niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn.

gdyby pozostawila opoznienia brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego wybrania. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z niej na przewaga szczescia wlasnego syna. Kiedy waha sie przed podjeciem ostatecznej

wyborow, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz odrzucic zyje. Tegoz

ciosu odrzucic wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a zona Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon,

caly czas stawiany w wypadku wyboru, winien rozwazyc, lub powinien wybrac dobro swojego ludu, lub dobro swej rodziny. Jego nieustepliwosc wiedzie

ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku wraz z nich.

Do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. Przy

obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca zlaczony byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, kiedy kroczac w pierwszym zbioru

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania pod polu bitwy i do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty wzorzec – odslania, co czeka tchorza, jednostki, ktory odrzucic chce przekazac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc go wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca image swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy utwor, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Liryk poprzez

swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec ewentualnych pokolen, natomiast imie tegoz, ktory odrzucic obcuje wraz ze

sztuka, oraz przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... zadna osoba cie wraz z tesknota odrzucic wspomni,

jakiegokolwiek serca odrzucic wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze ow nie kroczy o walke na sen wieczny i istnienie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu zdecydowanie potyczka pod piesci,

jaka podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

co przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze szczescie jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Zycie jest

grymasny, a zmienia sie naprawde szybko, ze niejednokrotnie z trudem jest sie nam nawet zorientowac, podczas gdy przestalismy okazac sie

ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego jak i rowniez wypracowanej przez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze nigdy nalezy

lubowac sie rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Zyc nalezy wedlug natura, zabierac od swiata tyle, jak wiele potrzeba, odrzucic

za sporo, ale i odrzucic za nieduzo. Taka postawa zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze mniemanie, ze redakcje wierszy

daje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia samemu za istnienia poeta, wydaje sie byc jego dzielo. Poeta daje tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze ma juz zagwarantowane wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc zyc bedzie w wierszach, w pamieci takich, ktorzy ow wiersze pozostana kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany utwor wierszowany, ktory to ukazuje dzieje legendarnych lub

historycznych zuchow na tle zdarzen przelomowych dla danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu sa mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w czynieniu

dziela. Przy „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie wojuja po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, co widac wyraznie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane naprawde, ze mozna je bez trudnosci odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, trzech miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon wydaje sie byc rozbudowany naprawde, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od chwili toku glownej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie scalonego z naczelna

fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej

Swiata - rowniez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy zdecydowanie cos znakomitego,

a ow lampy led prowadza nas do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten mozna uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, w odniesieniu do dorastajacych jednostek.

Ogolnie kwestia biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek badz ma w sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy zrywamy wraz z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, prywatny system

wartosci, stajemy sie innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i odrzucic rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje pociechy.

Bogini odrzucic zniosla tak zaawansowanej zniewagi jak i rowniez jej pociechy: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma

strzalami wraz z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie

nie zamienili ja w kamien. Aczkolwiek i wtenczas smutek duszy przebywajacej w glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz

przedstawia nature macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w

koncu i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do malzonka na trzy miesiace w roku, wtenczas to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W taki

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwa. maja istote uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o kwestiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozna je przyrownac do zdarzen majacych obszary w terazniejszosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one meritum religijny jak i rowniez duchowy. Dzisiaj posiadaja atuty kulturowe. Nie zaakceptowac

znaczy to jednak, ze mity odeszly gdzies w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow mity mialy ogromne znaczenie. Zostaly one dla nich naprawde cenne jak na przyklad Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich ogromna role. Ujawnia to fakt, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Za sprawa

mitom odkrywamy jakie mieli poglady pod dane kwestii, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

o powstaniu jednostek opowiada naszej firmie mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza trudnosc winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, ze starozytni mieli podobny poglad

na informacje sprawy, jak na przyklad my dzis.

Wrocmy jednak do okresow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem od razu "piekno

jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich zauwaza sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni stuleci

mity dotychczasowy i sa obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja dla poetow, kreatorow i immych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie przykladem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, nieogarnione,

pospolite, prywatne. W melodii - operetki Ofenbacha. Przy przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, w mitach sa utrwalone na wstepie wzory ludzkich postaci jak i rowniez zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu bylo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal ziemia

i istota ludzka, jaka wydaje sie byc jego natura i przeznaczenie. Dawni osobistosci odpowiadali pod te zapytania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Rozumienie tragizmu zdecydowanie kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu

wyboru wartosci przeciwstawnych jednak jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa z gory skazane pod niepowodzenie oraz sam akt wyboru,

bez wzgledu na to, ktore wraz z wartosci zostanie wybrana winien doprowadzic do katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych zuchow to postacie tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim oraz boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja

spotykac za witryny wladcy. Ustawa ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Asortyment jednego sprawia kolizje innego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa

zupelnie rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Jest odwazna jak i rowniez energiczna. Pragnie uczcic sen wieczny

brata, chowajac go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena wydaje sie byc inna. Obawia sie o swoje istnienie i

odrzucic chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wzgledem niego. Jest oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla

siebie. Antygona placze ponad losem wlasnym i swoich bliskich. Godzi sie pod smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz odrzucic chce zrobic afront sie

przed Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba jak i rowniez przecietna istota.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale zarazem zlamal ustawa boskie. Wiec zgineli jego bliscy. Gdyby

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl przegrac caly wlasny autorytet oraz to moglo doprowadzic do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze umie byc sprawiedliwy i okrutny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Wzorem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj wplyw.

Bezwzgledny dla wrogow jak i rowniez zdrajcow. Jest tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. Podczas konfrontacji

wraz z synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i dominacje dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce azeby ojciec

zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw

boskich, ktore sa wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie do jego ludzkich uczuc. Pragnie by spojrzal na to jak na przyklad zwykly istota ludzka, a

odrzucic krol. Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, ze Hajmon wystepuje w

obronie demokracji w panstwie, jego ojciec go nie slucha. Kreon zwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza pod wskazowki syna, ktory

wydaje sie byc mlodszy od chwili niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tu poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora wraz z postaci

wydaje sie byc wartoscia w „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze niepodobna go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Jest on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy

panstwowej. Jest maz wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Rodzina wedlug niej jest 1 i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony smierc. Pani

jednak zwaza, ze nie powinna postapic inaczej. Role ktora narzucilo do niej zycie odpowiada bez buntu. Ma do wyboru obie mozliwosci jak i rowniez

kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac zgonu. Dalsze istnienie bedzie jednak pelne wyrzutow

sumienia. Swiadomosc, ze zdolala by odrzucic dopelnic przymusu pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, ze racja

wydaje sie byc po do niej stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma niepewnosci, w odroznieniu od chwili

siostry Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde wraz z nich wydaje sie byc przekonane o swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi mozliwosci kompromisu. Jak i rowniez to jest

osobowosc tragedii.

Czytajac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, ktora daje spokoj i wewnetrzna harmonie. Jest

symbolem jak i rowniez personifikacja pewnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie umrzec. Jest buntowniczy i walczy z przeznaczeniem. Walka

wraz z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny wystarczy. Nic odrzucic moglo ochronic Antygony

przed katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej kwestii, a nie zostac pokonanym mogla tylko i wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine jak i rowniez oskarza sie

sam.

Moim zdaniem w tym przypadku mamy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. Przy utworze mozna odnalezc prawdziwosci uniwersalne - problem

potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w imie wartosci moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka miary

opowiadajaca sie po jakiejs ze stron ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Idea samo

wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu rowniez

wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na zony sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, odrzucic tragiczna ofiara. W istocie to wiec strata Kreona.

dziesiec. Wymien gatunki literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie gatunki literackie, popularne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie jak i rowniez wydarzenia odrzucic sa wazne ze wzgledu na nie tylko, lecz zdecydowanie przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych esencji. Wlasciwa rozumienie przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego.

Przypowiesc czesto posluguje sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa projekty, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc

exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie skierowana jest do Boga. Do

niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to okazac sie takze patetyczny utwor liryczny, o esencji

patriotycznej lub religijnej. Dzielo ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby lub instytucji. W celu Biblii list gra funkcje szczegolna. Zwazywszy na duze odstepie miedzy

miastami, a takze pod trudy wycieczki, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszelkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i konca swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany przez duchowienstwo do wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez mozna tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs zgonu, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

zalety. Tren wydaje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden wraz z podstawowych aktow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor nasz jest z reguly wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia maz

losy zuchow na tle zdarzen waznych dla danej wspolnoty. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu wydaje sie byc jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, niewinnosc,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, fauny i flory, swiata jak i rowniez milosci. Preferencje filozoficzne konstytuuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez mysl, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, struktury lub agend. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna oraz

tym, ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Zazwyczaj opowiadanie powstrzymuje sie do jednego drutu fabularnego. Charakterystyczne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej akcji (w jakiej czesto wychodza epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani w kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch slow greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) wraz z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, innego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Sklad aktorski ograniczal sie do trzech ludzi. Aktorami potrafili byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec rowniez i role kobiece. Przy tragedii

antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze naraz przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu pod akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi go do

kleski, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne sa przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt wartosci i wymogu, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych racji.

Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z tegoz wzgledu, ze racje

obu stron sa rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie do kleski zuchow. Antygona, zbytnio przeciwstawienie

sie rozkazowi krola, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory to jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej ukochanego, a wlasnego syna -

Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie byc wywolany

wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od energii charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja pod siebie sen wieczny

lub kleske. Nalezy dorzucic, ze o ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest wedlug

stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie

despotyzmowi oraz przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc

jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza wydaje sie byc obrazem istnienia codziennego,

pozostala zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie wraz z 3 trzonow: dwa na wstepie to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne sa osoby jak i rowniez wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego istote

5. maja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na pole by zasiac ziarna. Jedno upadlo pod droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone przez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

termin boze, oraz gleba wszelcy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna je albo przyjac, albo zrezygnowac, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu jak i rowniez jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja frakcja majatku jak i rowniez

wyruszyl w swiat. Mienie roztrwonil jednak szybko pod zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze.

Podczas gdy skruszony synek wrocil do ojca nasz sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy

sie z powrotu syna, ktory to byl jak na przyklad umarly, oraz teraz raz jeszcze ozyl. Ojcem jest Bog, ktory cieszy sie z wszelakiego nawroconego

grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich niedoborow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie dla rannego jak i rowniez obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za pobyt w gospodzie.

Wczesniej podpory odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie byc niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni okazywac

innym osobom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, gdzie przedstawione postacie i wydarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na odrzucic same, jednakze jako

wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

glebsze, uniwersalne esencji. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane przez siewce

padlo na przerozne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo pod droge jak i rowniez wydziobalo je ptaki, odrzucic wzeszlo pod kamiennym ziemi, ani

miedzy cierniami. Przed chwila gdy ziarno trafilo pod zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Bez trudu odczytac przeslanie uniwersalne tejze przypowiesci,

odnalezc jej meritum, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc zawiera nakaz, azeby

byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z nauki. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak

i rowniez prawda posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Bog cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl maz

wczesniej jak i rowniez odszedl od chwili wiary, jednakze powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z

wloczegi. Powrot do dzinki traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada pewne cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci

to Bog Ojciec oraz Jego synowie to typy ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie wraz z

wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow jak i rowniez checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie

milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Poprzez dzis

dzionek samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego duzym cierpieniem autor probuje objasnic tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a w koncu i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob osobiscie walczy o swoja godnosc odpierajac cechujaca je racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob swiadczy symbol

wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie ma walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien ubostwiac tajemnicze projekty Opatrznosci, oraz nie je badac;

- Bog calkowicie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow stosownych nasladowania. Przylegaja do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialo

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), oraz jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu sie

do godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw. Franciszka.

To rowniez wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do fauny i flory, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest

to charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol Wysoki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego zasobow

sa: wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest totez symbolem idealnego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Odgrywa na

ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki

Galla Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego praworzadnosc i troske o poddanych.

Scena zgonu krola zostala przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego herosa, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec przyjaciol i damy swego serduszka, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista realizacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem jego zycia

wydaje sie byc walka w obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scenka

smierci herosa, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, junak na do

niej miejsce wybiera wzgorze, aby byc blizej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego postaci: miecz jak i rowniez rog. Przy swej ostatniej spowiedzi

wspomina wartosci ktore nadawaly sens jego zyciu. Przy scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio

wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac stac sie ascetami nierzadko oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim punktem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Aczkolwiek na pomysl pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu,

ktory to oznacza zlokalizowanie Boga w centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, ze mniej interesujacy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady plywania przy stole ï‚® mozliwosc wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada w ten sposob co rosnie na polu i wkrotce zostanie zebrane i wyszuka sie pod biesiadnym stole.

Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Na koniec zacheca do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich jednostek. Nazywany wydaje sie byc takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz zawiera

zbior nakazow i pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu

wzgledem kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest zdecydowanie rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej esencja i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc

zdecydowanie wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten odslania smierc, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli

roznych stanow.

Obraz mozna przeczytac sie w tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze sen wieczny zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem

pokazuje sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak azeby

tego pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja wykonywania zadan. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i

wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele jednakze zostal w tamtym miejscu zabity.

Pisarstwo sredniowiecza posiadala jeden zamiar parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy szykowne i

uznawane w danej epoce. Wzorce osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pomyslne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych pod Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre normy zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie podpory Bozej - apostrofa. W dalszej kolejnosci autor opowiada o tym co rosnie pod polu jak i rowniez

niedlugo zostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania

sobie zacnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie radosci na kazdego z ludzi. Nazywany jest rowniez pierwszym

savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera zespol nakazow jak i rowniez pouczen, jak na przyklad powinien ochronic sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie

odczuwa sie w niniejszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie

sredniowiecza. Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw nasz ukazuje sen wieczny, ktora

zaprasza do tanca przedstawicieli roznorodnych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem

pokazuje sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak azeby

tego pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja wykonywania zadan. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i

wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele jednakze zostal w tamtym miejscu zabity. Dostrzegamy tu zatarg spoleczny pomiedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac

przywileje. Wywoluje sie wsrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis dnia, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie do niej

powstania:

• piesn powstala w X w., oraz jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, ze powstala w 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o czym swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego wraz z 1506r., co nobilitowalo nasz tekst do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. Jest to hymn do Chrystusa zwrocony do Mateczki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, azeby Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, oraz po zgonu przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania formatu sylabicznego, co z czasem, w XVI w., doprowadzilo do

tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np.

„nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy ow, ogarniajace czasami po nieco wersow,

uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika skutkiem tego, ze w

kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa - pojedyncze przekonanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane wraz z odpowiednim

zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Poprzez zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Stosunek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw pod jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― powstala na obrebie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen w

Szwajcarii. Przy XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni - wielkanocna (strofy 3-6) jak i rowniez pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna

precyzja w ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore do niej cechy. Mozna powiedziec, ze na naprawde przemyslane jak i rowniez

staranie dopracowane od witryny formalnej wyczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tejze piesni, dzialajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana

kazdej osobie Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV

wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi wraz z 1407r., jednak juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1 hymn naszego kraju. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest do Matki

Boskiej, druga do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, o dobrobyt nigdy ziemskim jak i rowniez wieczne istnienie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, do ktorej nierzadko

nawiazywali osobistosci sredniowiecza, jaka wspoltworza w Bogurodzicy religijne osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji wolacza

wystepuje mianownik (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie

przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast dla, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, innymi slowy rownolegly, symetryczny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Jest niezbitym dowodem na to, ze w

Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lament swietokrzyski

to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz przede wszystkim

podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do pozostalych matek, osobom

opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Napis Lamentu

wraz z konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem literatury polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis istnienia swietego, innymi slowy hagiografia. Prezentuje jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, oraz bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod schodami

na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa rowniez znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy taki jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich zyciu i czynach,, Legenda o sw. Aleksym―

apokryfy - teksty polaczona tematycznie wraz z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Wystepuje w nich wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), bogactwo zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Ich zbior swiadczy psalterz., dotychczasowy bardzo popularne w sredniowieczu, opiewaja

skale i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszary np. kraina szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny,

wiec tym bardziej boli jego zniewazanie. Matka Boska odslania losy swojego Syna od chwili biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez

Zydow, wedlug przybicie do krzyza. Ciagle wspolcierpi wraz z nim, chce czuc tak jak On, myslec podobnie. Lecz przede wszystkim podsluchujemy tu

lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do pozostalych matek, osobom opowiada wlasny bol.

Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miescie, postrzegana

przez ludzi zdecydowanie szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca trzech barw: ciemnej i srebrnej.

Czarny - prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie pod czarno, ma mozliwosc dlatego, ze jej karnacja juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny -

poniewaz jej wlosy sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez przerazenie spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych

utracila jedno wraz z podstawowych zadan do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu straty swoich

pociechy, ale rowniez z powodu kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w porzadnym stopniu. Moim zdaniem Matka wraz z wiersza

Rozewicza Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa

potrzeby niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych pociechy lecz rowniez przyjmuje pod swoje

barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, jacy walczyli w obronie naszej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja do

szalenstwa. Ale juz Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z sprawami naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do ekstrawagancji lecz wydaje sie byc przepelniona

nadzieja, ze ponizsza jedna sen wieczny, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna oryginal nie stanie sie

musiala naprawde cierpiec jak na przyklad ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana zostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, miesci w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora mielibysmy okazje

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy, oraz

wybitniej specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten gra wielorakie procedury. Przede wszystkim wydaje sie byc refrenem,

wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze stworzona zostala rozmyslnie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― mamy do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie potezniejsza od krytycznej, podwojone formy wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze rozbudowane wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, oraz na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers - 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasciwosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w tekst

apostrofy. Apostrofe swiadczy cala naczelna zwrotka, ktora obejmuje szereg wolaczy jak i rowniez dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy wraz z

minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl wraz z codziennego uzycia. Tych nieuzywanych dzis slow jest w

„Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali samemu tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca w tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Jednostki uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W tejze epoce dwa pojecia sa centralne: Bog i istota ludzka. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Jednakze to istota ludzka

zostal utworzony na wizerunek i zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu sprawny jest odnalezc w samemu doskonalosc jak i rowniez jednosc wraz z Nim.

Akcentuje ona wazne wartosci jednostki, jego godnosc zdolnosc do samopoznania, do dokonywania nieograniczonego wyboru, do zdobywania wiedzy,

do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i istota ludzka znacza raz za razem mniej. Ogol gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z

konsekwencjami. Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac pod filozofow wraz z tamtej ery mozemy sie od nich uczyc poprawnego postepowania.

Musimy przystanac na chwile i pomyslec o naszej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest raz za razem mniej obecny

w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore przestaja

okazac sie dla nas zasadnicze.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne np.: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w legendach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jak jest to biezace w oplatajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, co najwazniejsze, innymi slowy nasze istnienie.

Zapominamy jakze jest ono ulotne jak i rowniez kruche.

Milosc jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce w sredniowieczu. Wzorem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest obecny w wszelkiej epoce. Milosc to odczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie byc nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna nierzadko propagowala schematy parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie ma juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma mozemy

wyprowadzac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga oraz tym ktora wage ma dla jego zasobow honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil pod swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza ow lampy led czlowieka, oraz

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. W polnocy Swiata i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

zuchow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do Portugalii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych dla tworczosci duchowej czego przykladem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―,

jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska poezja milosna.

Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do wzrostu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem zywotow swietych, opartych pod

legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory ow mialy istote dydaktyczny. Robienie sie

nowatorskich panstw jak i rowniez dynastii sprzyja historiografii innymi slowy powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa kroniki np.

Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w

kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy jak i rowniez zakonnikow w kosciolach lub w specjalnie

wyznaczonych do tego miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna wydaje sie byc misterium, co po

lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowatorskiego Testamentu.

Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek

jednostki, odkupienie jak i rowniez sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w Niemczech.

Wylacznym ze swietnych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to

sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z istnienia Maryi. Z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez

grzechy jak i rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celu skierowanie jednostki na wlasciwa droge. Pierwszym bohaterem

moralitetow byl zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej ukochany zycia, toczacy wewnetrzna

walke miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy fajne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Wam utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w niej do glosu w

szczegolnosci tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, jednostki. W sredniowieczu w glowny punkt swiata jednostki stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary

jednostek, ktorzy postrzegali Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal cechujaca je glosy jak i rowniez

raczyl darowac spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce w raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o

wartosci dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem,

swiatem jak i rowniez cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie swiadczy jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem oraz duszy wraz z cialem. Bog

stwarza nadzieje wygrania tejze walki. Przy utworze mozna przeczytac sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania

uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy swiata tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze,

slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa ow lampy led w stanie darowac czlowiekowi doglebnego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I

odrzucic milowac trudno, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy przedmiot milosci jak i rowniez piekna w Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie byc

cnota. Szarzynski wybral sciezke walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bo pierwszenstwo ma radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Przy baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z

uciech zycia, jak na przyklad wiemy sa to wzorce osobowe zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 rok Jana Laskiego). Czas do niej powstania

do dzis pobudza zywe debaty badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, narodziny tekstu zlaczone sa wraz z

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy m. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest bezposrednio do Mateczki Boskiej

wraz z prosba o wstawiennictwo obok Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego,

zawiera blagania o "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie byc zrodlem informacje o slownictwie i odmianach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy),

zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla oprocz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jakim sposobem

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza).

Rownoczesnie stanowila wciaz nieodlaczna frakcja wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - na wstepie polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany wedlug polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia

w sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i wylaczny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i cechujaca je odbicie w literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie pod

ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialo i demona. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie biezace wziecie duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do wiary. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja istote i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- skupia w samemu

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje w zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i wierny damie swojego serca. Jako rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy ziom, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedlug Boleslaw powstal

sie w sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od maluszka. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka jest przedstawiony w utworze Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla rowniez liryka

milosna zgodnie z zasada, ze ktorykolwiek badz rycerz ma obowiazek miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych

uczuc i sadzi poetow, sa one predzej wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl

wyidealizowany a przedstawienie uczuc rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, zwiezlym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w parze wraz ze zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial jednostek do rozmyslania o zgonu, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala do tzw.

rzeczy ostatecznych niedaleko sadu ostatecznego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowanie sie

pod spotkanie wraz ze smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi jak i rowniez swiatem.

Przyklady motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy przerozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, bezbarwna, zolte oczy i cialo, bez konca nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, wraz z kosa w reku i tym podobne. Mowi jej osoba, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych w

dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika skutkiem tego, ze im czlowiek przejdzie przez istnienie

skromniej, ow jego zebranie ze Smiercia bedzie mniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― oryginal Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie krewna ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem oraz ludzmi

Pierwsza zwrotka wydaje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i zawiera w samemu wiele okreslen skierowanych pod spodem jej adresem.

„Bogurodzica, Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wierni zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Odkrywamy w niej prosby wszechstronne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie sadzi.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Mateczki Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba komunikujaca w tekscie jest Matka Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako forme cierpiaca, zalaca sie ponad soba jak i rowniez swoim synem.

Oplakuje swe dziecko, pragnie z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest bezsilna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest ono twe wesele

Co zes mi do obiecywal, tylko i wylacznie bano sporo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Matka Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi jednostek o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku jak i rowniez zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej zwlaszcza cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bol jest glownym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie

syna, poniewaz jest maz jej jedynym dzieckiem. Ukazuje losy swojego syna od chwili biczowania przez nakladanie cierniowej korony, bicie go przez

zydow wedlug przybyciu do krzyza. Ciagle wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec tak jak on, czuc. Wie, ze to obecnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki utwor poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i pod blahy rzecz, dotyczy jakiegos zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa posiadala charakter

glownie sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, prosta skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub normy

budowy). Istote piesni wynika z do niej zwiazkow wraz z muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany,

zlaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a do poezji krajowej

wprowadzil go Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej specjalizacji wiedzy. Wystepuje czesto w tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

skladow literackich niekoniecznie pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zyciu pasterzy lub wiesniakow. Klasa ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wowczas wierszowany utwor o postaci monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej z reguly pasterza, wraz z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

strategia realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury jak

i rowniez niecheci do miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z poprawnym jej zainteresowaniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc konstrukcji (wyrazny punkt kulminacyjny,

puenta), ograniczenie cyfry postaci, wprowadzenie tylko okreslonego watku, skoncentrowanie sie pod jednym tylko i wylacznie problemie, jeden punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Stala sie srodkiem powtykania do literatury srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem

dziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo nasz gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie

patriotyzmu. Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( W sokalskie

mogily ) jak i rowniez nawolywanie do walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest jednak glosow

przekonujacych, ze o ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob

M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P.

Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, postepuje we

kazdego z nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest zlaczone z zadaniami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc jak i

rowniez dobro ojczyzny stawia ponad wlasnpe, osobiste sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby poprawy, nie liczac sie wraz z

przykrymi dla niego konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde

nawet ta przykra. Troska o losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest dla niego naczelna wartoscia. Poswieca dla niej wszystko, nawet osobiste

ambicje i prywatne dobro. Sil dodaje jemu przekonanie o slusznosci tego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, ze zasluguje samemu nim na stale

imie.

trzydziestu. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje czytelnika

do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych mszy jak i

rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Jest jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek ksiedza,

oraz nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". Przy "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl

swe rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, w stylu gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca

zas dziedziczenie wedlug przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

jednostki na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i wykonywania zadan na wsi, totez starannie opisywal lekcje ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok odrzucic zabraklo

bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do pracy pod wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz pozostalych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek i

daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej jak i rowniez

sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Wspolzycie Reja do spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to upatrywal

w niniejszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac cechujaca je

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, ze moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz oprocz wiedzy praktycznej reprezentant tego duzego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza rowniez sympatii seks szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, przynoszac im rozum i mowe, Dlatego

tez, ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny -

borykac sie w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wieksza wartosc ma oddanie istnienia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce

Polski wraz z Turcja. Oznacza postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje

oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza odrzucic chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja

do biesiad, atakuje utwor „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot

wspomina wedrowki (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac

wraz z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia lokalne XVI wieku widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie

przekonuje Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, odrzucic godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Jest oburzony obojetnoscia

szlachty, niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec pieskow tureckich. Ofiaruje im walke, by placili na wojsko, na uzbrojenie,

by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski pragnie by wojowal caly

narodowosc. Zada patriotyzmu. O jego oburzeniu wykonuje ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupiec przed jak i rowniez po szkodzie. Mimo krzywdy

nie chca oni podreperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja wraz z tragedii

moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed blizniacza sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem wydaje sie byc aktualny w czasach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu:

czy przekazac Helene poslom i ochronic ojczyzne od chwili wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to ogolnym problemem przedstawiania interesow niekomercyjnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Krajowy, swiadczy w ten sposob podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone

odpowiedzialnosc. Odgrywaja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia.

Solidnosc i wladza panstwa jest zalezny od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie wystepuje nic ponad ojczyzne, istota ludzka powinien nawet

z rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic co ludzkie nie jawi sie byc

mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia jak i rowniez podziw dla urokow

fauny i flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec,

kiedy epoka po temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia, rozkosz

duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy tuz przy dzwiekach muzyki, w

atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet w toku zabawy trzeba zachowac, naprawde ceniony przez Grekow, umiar. Od dawnych

przejmuje rowniez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego skladow jest niewinnosc, ktora uznaje za

najlepsza wartosc - "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji jednostki wyrazanej przez

Platona - wylacznie element duchowy obok czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci

materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej

talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej dyspozycji tworzenia. Motyw ten mozna przeczytac sie w piesni

"Niezwyklym i odrzucic lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze jego wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do

mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" -

Proteusz (bozek lesny), w utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w nich pochwale

cnot i korzysci zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze

"Piesni" maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta nabiera do Horacego, lecz zmienia je, jednoczy rozne motywy w 1 tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej, jednak przedstawiony w tamtym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W powyzszym utworze latwo odnalezc

urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem glebokiej troski o losy osobistej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe wraz z

odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, maja sprawowac wladze nad calym narodem, stac na strazy prawa jak i rowniez sprawiedliwosci. Nie

zaakceptowac wolno im myslec o prywatnych interesach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W minionym fragmencie tejze wypowiedzi

choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, a nawet

wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali

nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie pod obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodzi rycerska do

grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do katastrofy pewne detale, ktore wbrew umiejscowienia akcji w Troi nadaja

do niej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy naszego kraju balagan). Uwazaja

przewodnia kompletnego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny musi

zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo starym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym wraz z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z pania

a. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem dla Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego sa

przekladami rzymskiego poety. Beda one w wiekszosci powazne, cechujaca je tematyka wydaje sie byc zas bogata. Wystarczy dokonac przegladu

roznorodnych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda swiata,

fauny i flory i istnienia, milosci. Preferencje filozoficzne przewaznie stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge jak i rowniez lament wedlug klesce Polakow

poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana ziemia i osobistosci ( damy i pociechy ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie do tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania finansow dla wojsk,

mysli o kraju oraz nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie nasz rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Lecz jesli nie myle sie i wraz z tego nas zbodzie,

Nowa przypowiesc Kowalski sobie kupuje,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i wedlug szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie patrzac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego obszaru dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, w koncu czlowieka

o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i osobistosci, bo ma czyste serduszko i tegoz

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa

wizje swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali

ksiega Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, jego tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz 1 o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam

trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi w literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Pelny poemat zbudowany z dwunastu piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z w nocy swietojanska. Jest to proba stworzenia

pierwszej krajowej sielanki. Liryk chwali istnienie na wsi. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i klopotach

codziennych, nawet praca ukazana jest zdecydowanie czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie zdecydowanie szczesliwa egzystencja

pelna korzysci, gdzie wyrasta sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Profesja na pozycji choc zmudna daje czlowiekowi stale jak i rowniez

pewne wikt, wysilek zas jest motywem do dumy. Po wykonywania zadan mozna wypoczac wesolo spedzajac czas pod tancach jak i rowniez spiewach.

Czlek zyje pod wsi w harmonii wraz z przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, poniewaz to

naturalnie oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, A takze mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

wieku jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, o nierownosci spolecznej,

o zlych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako protest poety przeciw niesprawiedliwosci spolecznej,

ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, ze stan ziemianski

jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie jak i rowniez radosc. Radosci plynace wraz z zycia jednostki na wsi

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione w obcowaniu w z

natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o swojej wybranki prosto

wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tresc, stopien zawartej w nich mitologizacji

jak i rowniez jezyk mozna podzielic pod dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa badz przykladami, lub przerobkami

idylli antycznej, badz tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednak alegorycznych, pelnych powiazan wraz z mitologia±, w ktorych

pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek przedstawia Szymonowic jednostek i sytuacja dworskie. Bez watpienia obrazy dekorowane w sielankach

konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Owe wszystkie postacie wystepuja pod spodem mitologicznymi imionami:

Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe jednakze sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednak prawdziwe bez watpienia sa odczucia, szczescie jak i rowniez

nieszczescie w milosci, jakich doswiadcza niemalze kazdy, jak wiele i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub wybitniej dworskim

sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i weryfikacje zycia, tak

zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze ow poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace pod swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, wraz z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem rak tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych urodziny i zamozne zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja zatarg

miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory to wystepuje za kazdym razem z wiernym symbolem naszej wladzy - nahajka±, oraz chlopem nieodwolalnie

pedzonym do roboty.

Doswiadczamy wiec tu krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej literatury. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". Jest to utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to nierzadko. Pan boi sie, lub czasem za sprawa tego postepowaniu wszelcy wraz z ksiedzem nie znajda

sie pod lewicy, innymi slowy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje w dalszym ciagu ksiedza, mowi

tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa

praktycznie jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, winko, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust. Teraz zamyka

sie do rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze pod stu urzednikow, jeden wydaje sie byc

sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swych procesow, chyba ze za dodatkowe swiadczenia. Rozmaite lapowki

jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady,

prywate bez zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu zamyka sie jak i rowniez przedstawia przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz

Pana wini Tatusiek Ksiedza, oraz nam nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba

podarowac im to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala ponownie

zwozic zboza poki odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest zawiklana, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez

Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny.

Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia ponad stan. Zbytki powoduja deficyt rozsadku jak i rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop

wydaje sie byc zadowolony wraz ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan odrzucic sa

zadowoleni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wsi, omawia tok calego do niej zycia. Przy mlodosci zaleca

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem militarnym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka

mozna sie przyuczyc bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic ma obowiazek posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc wlasnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie

gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Stosunek malzenski nalezy zawierac wraz z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Do urzedow nie

powinno sie pretendowac. Podczas roku przewidzial rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa

jak i rowniez krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy wraz z truskawkami i tym podobne.

Latem mozna z takich przygotowanych na wiosne krzewow jak i rowniez drzewek posiadac owoce jak i rowniez pozytek. Beda juz wtenczas jabluszka,

gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe.

Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i osobistosci zle operuja. Zima obejmuje najwieksze

rozkosze. W ostepach polowania z bliskimi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W domu wszystko

przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Aczkolwiek i podczas mrozu nalezy pilnowac gospodarstwa. Wyjechac na targ

tez mozna z wytworami, albo rowniez u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, w innej strefie drozej. Doswiadczamy, ze Rej

dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci widzi dla

szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia pod wsi. Przy Czarnolesie powstalo wiele milych dla oczu tego typu skladow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Liryk zwraca obserwacje na to, jakie wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew

ptakow. Sa to wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego picia z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina stare lata, kiedy dwie strony posiadaly wiecej

powierzenia. Chlop rowniez o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden wraz z utworow gdzie poeta zahacza problem

spoleczny w Polsce. Przedstawionej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez

panny. Jest to utwor oparty pod tradycjach ceremonii poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla

zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Jest mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to

zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny pozostalej mowi o tancu jak i rowniez radosci.

Sklania wszystkich do pojscia w jej slady. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wsi.

Chlop utrzymuje ze swej pracy zony i rodzine, a praca jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza lub pisarza.

Liczy nastepnie kazde przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez tance. Dzielo nalezy odnosic sie jako artystyczne

uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw pod uksztaltowanie herosa lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan form, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Opierajac sie na tych zrodel

powstaly dwa glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w jego poezji znajdujemy echa

ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego wplywu przyrody

pod ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale jak i rowniez zachete do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji jak i rowniez umiejetnosc krytycznego

spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola jednostki w kuli ziemskiej,

zastanawiaja ponad nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale rowniez podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje

niemalze wszystkie przemyslenia i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za ksiega stworzenia swiata oraz jednostki, a takze harmonie

miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, patrzac na ow czasy... ― Kochanowski przypomina dwie

postury charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje cechujaca je syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze wydaje

sie byc miec dziewicze sumienie, radzi, aby uzytkowac z okazji do zabawy, ale madrze i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w sobie. Przy „Piesni o cnocie― poeta stara

sie uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu termin „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz ze swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty wydaje sie byc obowiazkiem

kazdego z nas, a najlepsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny

byl tez osobiscie proces tworczy. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie oni pozostawic

wedlug sobie slawe i honor. Problematyke sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie

tworczoscia ale i samym artysta, ktory to z racji pod posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Obraz lotu ponad roznymi panstwami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob, ze jego dziela pozostana tez popularne nie tylko rodakom, ale i daleko poza granicami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi

„slodko jest szalec w wlasciwym miejscu jak i rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta

zostala z antyku, podobnie rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII mozna odnalezc rowniez topos arkadii

– „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu literatura parenetyczna wciaz pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy

godne podpatrywania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej

majetnosci. Wskazowki zawarte sa w „Zywocie jednostki poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami fauny i flory o wszelkiej porze rok, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Pokrewny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― a nawet „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota ludzka

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych przez literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swych dobr a nawet zycia. Tego typu ideal wykreowany jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden

standard – wariant renesansowego autora, humanisty. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie do jakiejs dziedziny sporzadzania, jest uniwersalna,

oprocz umiejetnosci potrzebnych ma rozlegla wiedze oraz zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, rozumiana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, istnienie zgodne wraz z natura. Adekwatny ozenek, zadania

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie oznaczaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace pod roli jak i rowniez w ogrodzie, radosci plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie zadania

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka zdecydowanie bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z rozkosza

korzysta z dobrodziejstw przyrody, dobrego ojca jak i rowniez troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak wraz

z dziedzicznego lub nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach

zechce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow najwyzsza korzyscia jest niewinnosc ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana zdecydowanie

czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego powodzenia i

porzadku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu

jedna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje zdrowie za jedna z najistotniejszych wartosci, wzgledem ktorej odmienne dobra traca swe przeslanie. Poeta we

fraszce „Na lipe― chwali spokojne istnienie w aprobacie z natura i odrzucic szuka sporo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego istnienia i jego prawdziwych wartosci w poniektorych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia nalezy zyc wedlug natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, ze wszystko przemija ale nalezy przy tym afirmowac zycie

jak i rowniez w pelni tu korzystac. Wedlug stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i zapracowac spokoj wewnetrzny broniacy przed

atakami fortuny.

38. Okresl, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie

byc wydany w 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju

wspanialym uszczesliwiajacym kazdego z obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru fenomenalnego obywatela

Rzeczypospolitej oraz ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia

sie tu takze postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej dla roznych jednostek jest rozne

prawo. Przykladowo prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne dla szlachty jak i rowniez

inne dla mieszczan. Mysle ze, nasz problem wydaje sie byc nadal obecny. Tak obecnie bylo jak i rowniez jest, ze ludzie posiadajacy wplywy jak i rowniez

takze bogaci podlegaja nie zawsze tym samym prawom co zwyczajny obywatel, jednakze zazwyczaj sa traktowani w duzej mierze lzej, w wielu

przypadkach moga sie chociazby kupic. Czesto osobistosci na ogromnych stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie w ich sprawie jest w duzym

stopniu przedluzone. Pozostalym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest rola nauki jak i rowniez wiedzy nigdy kazdego czlowieka oraz

wspolzaleznosc energii panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe

uczelni i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub standardowo

zmaga sie z bieda i pracuje nadal wraz z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie w malych miasteczkach,

zamknieto jak i rowniez dzieci czesto musza kroczyc do takich odleglych w duzej mierze kilometrow. Ponadto szkoly maja zazwyczaj nazbyt male

fundusze na rozwoj pracowni jak i rowniez zakup podpory naukowych, nieraz nawet pod utrzymanie. Przy ksiedze o wojnie natomiast mowi, ze kazda

walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a odrzucic tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie lub

zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia tyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwa w 5

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec

wydaje sie byc obywatelem jak i rowniez panstwo mialo mu umozliwic szczescie, - o wartosci czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz

czlowiek ma obowiazek byc prawnie przygotowany do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do niej powinno pilnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy

nadzorujace wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facio byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac

nowy przepis prawny wraz z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci wraz z wojny odrzucic sa naprawde wielkie, aby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny

oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w 1551 r. Modrzewski sugeruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny od

chwili Rzymu, - wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez jednostek wyksztalconych jak i

rowniez szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy bezuzyteczne, takie jak wspaniale domy oraz sute biesiady.

Proponuje fundusze przeznaczone pod ten zamiar wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie pod dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie wiedzy i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie.

Modrzewski sugeruje przejecie pieczy nad budami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz 1 prawo kroczenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. W ten sposob pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, innymi slowy brak wybranki ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny

wydaje sie byc podstawowym przymusem kazdego obywatela i prawem Bozym. Owe dwie wartosci (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie dobierac

w jedna calosc. Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra polaczonego, dla rzetelna ojczyzny trzeba poswiecic calosc: majatek,

energii, zdrowie, szczescie, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna byc zgoda, poniewaz laczy go jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do ktorych moga doprowadzic niezgodni obywatele - spory sejmowe,

wojny domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez narod

wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude

jak i rowniez obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo lokalne od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, azeby stara religia ustapila nowatorskiej. Jednak heretycy nie sa

spojni, odrzucic tworza jednosci. A dla Skargi zadne krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej

wydaje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale

obok heretykow to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia

je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich domenach zycia, w podobny sposob publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie

sa w stanie nawet odpierac panstwa przed poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest sprawne do wygrania wojny. Skarga

wzywa totez krola do obrony religii katolickiej, zdecydowanie straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej w

narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow jak i rowniez pozbawienia cechujaca je ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza

legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe uwaza

zapisywane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione dla

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim chaos (istnialo wowczas wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia praw ograniczajacych jak i rowniez

naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Jednoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. biezace sadzenie jak

i rowniez bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich herezje,

mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc jak i rowniez

brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, w chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, jakie maja obszary w kraju oraz

proponuje reperacje istniejacego postaci rzeczy. Rownoczesnie przepowiada maz, iz rozplenienie sie tych chorob zaprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, dla ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno w piesniach

patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O solidnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady moralne i

spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy dla dobra

ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej w Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

sa w stanie jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna liczne analogie do wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu.

Spostrzec mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, ze

nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie jednostki poczciwego" odnalezc mozna standard prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace go sprawy jak i rowniez swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja zdecydowanie pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci skladow literackich.

M. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie widac w

„Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany wraz z pozycji kalwina i w duzej

fragmentu stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych przez protestantow, co jest zwlaszcza widoczne w krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej

atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie

na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do istnienia w przepychu i nienaturalne zawyzanie

cyfry swietych, pod ktorych ciagle pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa wedlug

niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednak takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym istote sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi zrozumiec istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to

portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia go i kosztuje ponad zwyklych ludzi.

Aczkolwiek mnich tamten jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbytnio swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal wydaje sie byc anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swojego psa pod cmentarzu niedaleko grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie

urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z

psa uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i

rowniez lekcewazenie waznych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie do czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w zrozumialych dla wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie odrzucic

rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja cechujaca je spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo w

odprawianej mszy swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega dramat ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach nierzadko nawiazywal do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, ze jest intymny osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, w jakim

stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow minionych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim zaciecie, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny

malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych jak i

rowniez zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal wraz z ta zasada. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie samodzielnie,

rownoczesnie chce dowiedziec, co obecnie dzieje sie wraz z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego istnienia. Brak wydaje sie byc na odrzucic

odpowiedzi wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc ostatecznych: "raj",

"czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz wedlug smierci,

do miejsc w ktorych przebywala przed wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek

wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to w ostatnim wraz z TRENOW, gdzie opowiada

wlasny sen - we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze jego coreczka wydaje sie byc

szczesliwa. Postawa ojca zmienia sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie istnienie Jana pod wsi pozostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca - stracil wybrana coreczke, odrzucic rozumie, z jakiej przyczyny to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta przez

nadgorliwego ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja kwestii pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana zostala jego wiara w praworzadnosc boska, prowadzi to do zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w odcinku

kulminacyjnym do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w watpliwosc meritum calego istnienia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, ze corka stanie sie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna bolu, rozpaczy, trwogi. W obliczu

zgonu corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym czasy swoje Za zakupach

grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, jeden z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc koncepcje ukazujaca meritum boskiej wyborow - Urszula poprzez sen wieczny w

wieku dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke zdecydowanie gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami sa pasterze lub rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne powtykania

czy piesni spiewane przez bohaterow, do epiki – fabula jak i rowniez narracja, do dramatu zas - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi jak i rowniez

rozmowy poszczegolnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie z reguly z

humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie czestokroc tlem dla prezentowania

zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje

dawne slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizerunek wsi

krajowej Ostatnia wraz z panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; zmudna, codzienna robota w polu i tuz przy gospodarstwie powoduje radosc

mieszkancom wsi jak i rowniez jest dla nich motywem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze napomknac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w literaturze krajowej siegnal

wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, wydaje

sie byc nietypowa, przedstawia bowiem fuche panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje

totez nie rzecz, ale strategia, w ktory zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach

ludowych i narzeka razem wraz z Oluchna pod ciezka fuche oraz pod srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki

niej sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna dobroc czlowieka. Polska wies konca XVI wieku jest, wedlug Szymonowica, pomieszczeniem

wyzysku: pomieszczeniem, gdzie nierzadko dochodzi do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw ciezkich, pokazuje ujemne

strony istnienia na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji swiata i tworzac utwor zblizony raczej do antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle

natury, a do niej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i radosci, jakie obejmuje ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa pod spotkanie wraz z ukochanym pod

spodem umowionym jaworem nikt pod nia odrzucic czeka. Powoduje to posadzenie o zdrada i relacja z rozna pasterka – Doryda, co konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtedy zza pobliskich zarosli wybiega

Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko i wylacznie przekonac sie o jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, naprawde charakterystyczne

dla sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu wybranki na styl

zycia czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zyciu do obecnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak istote

jego wierszy wykracza daleko poza schludno renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem

niepewnosci bytu ludzkiego, co powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly

podloze swiatopogladowe, wynikaly wraz ze zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj w mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u

poety prawdziwy szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niepewnosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny,

jednak, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do obecnie i zostala wydana posmiertnie w

tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest wspanialym obrazem takich niepewnosci jak i rowniez lekow. W szczegolnosci wyraznie widac niepokoje

poety w trzech sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie byc wyrazem leki poety o wynik bezustannej walki,

ktora kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne jak i rowniez pokusy doczesne,

ktore odciagaja czlowieka od chwili Boga. Do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z

silami ciemnosci istota ludzka jest samotny, a stawka jest przeciez zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na

pomoc ktorego kazdy istota ludzka powinien zawierzyc, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, ziemia i odepchnac pokusy

wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata tegoz, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, istota ludzka maly jak i rowniez pelen

grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od chwili Boga, zawadza mu sciezke do istnienia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tu wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana osobom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst), pod

jaka autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest mocne, a podczas gdy slabe. Meritum

rozwazan pisarza ma istote uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), jednak najbardziej zajmuje Kochanowskiego Polska XVI wieku,

wowczas w dalszym ciagu silna jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal

wiec przestrzec rodakow przed tym, ze niewlasciwa strategia moze doprowadzic do upadku panstwa, jak wiele Troje. Przy tekscie sa fragmenty

swiadczace o takich intencjach pisarza.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak na przyklad

maja wykonywac powierzona im wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie poeta

przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski strategia glosowania przez rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt odpowiedzialnosci zbytnio

losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do pijanstwa jak i

rowniez obzarstwa, oraz niezdolna do zadnego znoju, a szczegolnie do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie beda potrafili w przyszlosci

rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku ciebie rzadzonego jak wiele w Troi.

5. Przy kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy

narodowych. 1 z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia

sie wraz z dobrem ciebie, realizowania wlasnych celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, jakkolwiek sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, wydaje

sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by przez atak zadziwiac wroga, nadszarpnac go jak i

rowniez nie przyjac do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza albowiem tematy najbardziej istotne, biezace i zawile. Swoje

preferencje na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo zdecydowanie dobrowolna struktura spoleczna powstala dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Trusia

elekcyjny (wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie rodowe, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo (wczesniej

wydal juz utwor "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten trudnosc; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, badz wysoka kara

[120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O wiedzy potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, oraz ci co sa pod jego czele powinni podarowac

przyklad,

dwa. "O wybranki ku ojczyznie" - oblicza 6 zachorowan Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Nadal mowi, ze milosc do ojczyzny glownym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny wraz z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie ma, Skarga boi sie, ze fakt nasz moze byc wyczerpany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

byc wykorzystywana przez magnaterie do osiagniecia wlasnych celow, co prowadzi do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). zada wolnosci

prywatnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie pod jej zlych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk

sierot przez zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Krajowy, jesli do niej obywatele sie

nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie maz na

rejonie niezaleznosci od chwili papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego z stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o zyciu szlachcica od chwili narodzin do smierci. Frapuje sie ponad edukacja jak i rowniez wychowaniem

pociechy szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Opowiadajac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauki Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci pozyteczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec jak i rowniez

spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Za wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy pod wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach rok, przynosza sporo

pozytku, oraz dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i parki warzywne, azeby niczego przez caly rok kalendarzowy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu pisarza do wykonywania zadan na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw

oraz innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odpoczywac w blogim towarzystwie przyjaciol i dzinki, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co pozyskuje pozytek jak i rowniez daje

rozkosz. Dbajacy o fortune liryk zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, nabywac je oszczedniej i wyprzedawac drozej w innych

strefach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych oraz sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to upatrywal

w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich zbyt. Najwyzej cenil urzad

posla ziemskiego, jednak tylko dlatego, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jawi sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy praktycznej

przedstawiciel tegoz wysokiego postaci spolecznego ma obowiazek posiadac rowniez gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze osoby stosunek

szlachcica do przymusu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow pod Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w niej swe przemyslenia odnosnie do tego wydarzenia oraz propozycje, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety

na najazd Tatarow pod Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow oraz mysl o powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie przed

napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co

formuluje slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie zdecydowanie postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka jak i

rowniez niesmiertelnej - poety. Psyche poety jego zdaniem jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i odrzucic znajacy barier.

Piesn ponizsza przekazuje intencjonalnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego zdecydowanie poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za

najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie byc cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia pod

wsi. Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w jednosci wraz z natura. Wyraza pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku. W

piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala istnienia na wsi w zespole rodzinnym. Profesja ziemianina pod roli przeciwstawiona jest innym,

niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie rzadzic w zyciu.

Ogromny wplyw pod tworczosc poety mialo rowniez spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z postacia znakomitego polskiego poety, ktory to jako jeden z pierwszych tworzyl

literature narodowa. Lecz nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak na przyklad wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym

utwor ten wydaje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci ludzkiej, jest rowniez uwidocznieniem

swiadomosci wlasnej wartosci Kochanowskiego zdecydowanie wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze dlugo po jego smierci pozostana czytane jak i

rowniez podziwiane przez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, co bylo zwykle dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII oraz fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte w tej pozostalej przemyslenia pokazuja wyraznie pod znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej, jakkolwiek nie da

sie zakamuflowac zawartej w niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, zdecydowanie humaniscie, odrzucic bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego

przemyslenia na nasz temat sa zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Wianek, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora

pielegnowana w sercu jednostki moze byc dla niego jednoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" oraz swoista ozdoba zycia. Otwarcie z cnota zwiazana

wydaje sie byc tak okreslana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia obok wspolczesnych, oraz po zgonu pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, odrzucic stronil od chwili rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc pospolite wsrod owczesnej szlachty.

Bez watpienia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w "Piesni o spustoszeniu

Podola". Powstala jej osoba pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w niej swe przemyslenia jak i rowniez sugestie, jak na

przyklad w przyszlosci podeprzec obrone barier, ale najbardziej emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowatorskiej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow.

Innym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze kazde zalety

stanowiace cnote sa cenne, jednak najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta sciezka do nieba, Tym, co

sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym czasie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w Czarnolesie, aby tam aranzowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety nigdy ziemianina. Liryk opowiada o

poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. W celu porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie wedlug swiecie w poszukiwaniu

przygod i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie byc zyc pod roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz z zbirow uzyskanych z

ofiarnej pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, oraz nastepnie calosc znosi do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy za

kazdym razem znajdzie epoka na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby lub w lesie zastawia sidla, dzieki

czemu w domu nigdy nie brakuje jedzenia. Przy zagrodzie z pewnoscia pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze o wychowaniu malolata

pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i wstyd. Poeta zechce, aby jego wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i aby posiadaly ow zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i humanista,

ale rowniez glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – to

renesansowa zgoda zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby lapac w

pulapke dzien, jak i rowniez stoickie, azeby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w „Piesniach―

posiadala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia jednostki jest szczescie, rozumiane zdecydowanie zycie zgodne z regulami cnoty,

umozliwia czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z

radosci zyciowych. Wobec przemijalnosci swiata, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do korzystania z chwili, cieszenia sie

wraz z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc zaobserwowac

w Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej,

ktora byla odrzucic wolna od chwili sprzecznosci. Dlatego tez fraszki dotychczasowy tak rozmaite. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal dystans do swiata i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona,

lecz bez watpienia blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Dzialanie kazdego z nich we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii antycznej staranie do

powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac zmartwien, ktore mogly

zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. Przy autobiograficznej

fraszce „Na domek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co emituje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta zechce

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze

sumienie, humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tegoz swiata odrzucic

zapewniaja doglebnego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna wraz z fraszek

– „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w aprobacie z natura odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc swiata: jego przemijalnosc

i wytrzymalosc wobec naprawde krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i

umiejacego ze duzym spokojem sledzic otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, w

korzystaniu wraz z rozumu, ale i w radosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia jak i rowniez

wizji Boga, jako ogromnego Architekta, spotykamy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem wzgledem Boga,

jednak tez wizja czlowieka godnego, umiejacego zuzytkowac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do powodzenia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od chwili trosk jak i rowniez cierpienia oraz

obawy przed smiercia. Ow dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety w ustalone przez myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta wraz z ironia wytycza sie odnosnie do madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie wraz z

problemami, podarowac sile duchowa i trwale szczescie oraz czynic solidnym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w swych

piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, odrzucic potrafi odnalezc w niej ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie pod tej harmonijnej i

calkowitej ufnosci filozofii renesansowego autora po zgonu Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak pocieszeniu jak i rowniez

ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta odrzucic trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil

swoja „Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow wedlug porwana przez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu

zrelacjonowac rozne postury polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem do rozwazan fauny i flory ogolnej.

Przy konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, jakkolwiek w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Tak jak w katastrofy greckiej,

zachodzi podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob pod scenie odrzucic przekracza trzech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal w

nagrode zbytnio wyrok w sporze bogin, wine totez ponosi bogini, ktora go nagrodzila.

Istnieja jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie tu takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie byc tu ustalic glownego herosa, bowiem postepuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno albowiem stawiac prywatny interes pod rowni wraz ze sprawa panstwa

odstepstwem od chwili reguly wydaje sie byc rowniez odrzucic umieszczenie godnosci ktoregos wraz z bohaterow w tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski — dworzanin

lub ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Cecha szczegolna skladow z tegoz okresu wydaje sie byc epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia orszaku: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w Do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni wraz z tego czasu opisuja sercowe klopoty

(Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie

przynaszaja, / A przy tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek swiatowy, ponad calosc

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy zdecydowanie krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski

jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki

niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Do gor jak i rowniez lasow, stworzona w

chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swe zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie wraz z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki idol, ktory mial dar przemieniania sie w rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzisiaj zas pyta z porzadnym niepokojem:

„dalej co stanie sie? ―

dwa. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny stan ducha, inne sa tez zagadnienia. W duzej liczby utworach autor opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc budynku

rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), definiuje pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na pieczy /

Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie fauny i flory, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, poniewaz wlasne istnienie bylo dla Kochanowskiego najbardziej

istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w jego zyciu

kluczowa byla jego poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbytnio raz me rymy odrzucic gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) jak i rowniez nawet ten pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tylu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, bedacych wlasnoscia roznych gatunkow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow jak i rowniez zagadnien wraz z zycia jednostki, porusza kwestii jednostki, oraz calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez wprowadzenie w istnienie prostego

systemu wartosci. Czlek i jego dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tegoz pisarza w, odniesieniu do w/w przedmiotu, na wstepie trzeba stwierdzic, ze tematyka jego utworow dotyczy

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, oraz ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane zdecydowanie wskazowka dla

jednostki, jednakze dla kazdego z, bowiem uzywac sie ma mozliwosc do nich kazdy, poniewaz ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kilkunastu wersach w lapidarny strategia przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor planuje odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora i prowokuja go

do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja slowa wypowiedziane przez glownego herosa: „Trudny (... ) nalezacy do mnie rzad wraz z tymi pany:

szedlem kimac trzezwo, oraz wstane wypity. ― Wiersz zartobliwy ta ma na celu osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego efekty i

niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Ludzie takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz przede wszystkim

uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem stanie sie „Piesn o dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien pomniec o tym, ze cialo czlowiecze ulega wedlug smierci rozpadowi, w totez kazdy ma obowiazek usilnie zabiegac, aby pozostawic po samemu

dobre wspomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem nasz, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na darmo

Bog odroznil jednostki od zwierzakow, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba

ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze.

― Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych mozliwosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony

darem mowy powinien ksztalcic swych klientow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania

rzeczywistej wolnosci. Ale juz ludzie posiadajacy odpowiednia potege i odwage powinni wraz z bronia w reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli

przyjdzie w walce przekazac zycie.

„Piesn o solidnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, zahacza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka dopuszczalny kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac do walki zdecydowanie jedna, zwarta calosc, gotowa

poswiecic calosc dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie do niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma naprawde

rozwinietej cywilizacji; nie wie budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia o Polaku swiatlym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy odrzucic pomysla

zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi, ze i przed

szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej opinii o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jawi sie byc glupi. Zeby to udowodnic potrzeba czynow, a konkretnie

– zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to naturalnie odroznia ten narod od chwili

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i trudnosc calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Robi to dla

pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma pod celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal pod strazy porzadku

juz od chwili poczatku istnienia naszego ciebie, ale lub takie zachowanie duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni

gruntownie sie zastanowic ponad dalszymi swoimi wlasnymi losami, aby problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest rowniez problemem narodu, poniewaz tworza go pojedynczy ludzie. O ile zawiedzie jeden element

w calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ciala – panstwa – mozna tu zawrzec do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze jedna z powodow upadku niepodleglosci

Polski w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty pod wzorach antycznych.

Utwor nasz zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta wraz z

mitologii jak i rowniez przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz

nedzne spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture rowniez zaczerpnal wraz

z antyku:

chor stoi przez caly czas pod scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o wydarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach mowi posel

-akcji – zredukowana do okreslonego watku – sporu o Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, co

ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, oraz na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swe losy jednoczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestii narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie ponad konsekwencjami wszelakiego

czynu, odrzucic reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na przykladach antycznych.

Dzielo ten jest napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej. Przy utworze ow latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz zle

ludnosc. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal wraz z „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec deficyt parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i guzik, co czlowiecze nie

jest mnie obce―. Przy odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg wybuduj postaci, cechujaca je zachowan; od chwili patriotow

zaczynajac, a pod zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, wierny sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie pomieszczenia, swoje losy laczy wraz

z losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem jak i rowniez intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w niniejszym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale kompletnego narodu.

Tresc dramatu ma charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze naturalnie w tejze epoce konstruuje sie atrakcyjny w Polsce legenda

sielskiej, spokojnej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to jednak jednolite oblicze wsi. Do niej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej - „Zywot jednostki poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie,

uczucie i zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa wraz z „Piesni o

Sobotce―: „wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu pod prace, ktora

wszystkim daje radosc jak i rowniez rozrywke, ktora tez pozyskuje zadowolenie. Tego typu obraz przedstawia „Zywot jednostki poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze odmienna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, mysla

egoistycznie, sa chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz odrzucic

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Chlop musi dzialac na panskim polu, robota nie jest wesola piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei wraz z „Krotkiej

rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie to tematy

podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jakim sposobem widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z fundamentalnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza czescia dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w niej mysl, ze „bez praw nie moze okazac

sie prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego z warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska pod cala Europe, demokratyczna mysl, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad

- w odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic odrzucic otrzymuje kary, a

plebejusz traci istnienie. Za co? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze istota ludzka ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za co innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac winien rowniez

opieke wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta kwitnac nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i rowniez nam jak i

rowniez bydlu, o ile zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych, to bronil

chlopow przed wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm wraz z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli duzym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), oraz zwolennikiem zgody i pomieszczenia, chociaz

uzasadnial potrzebe wojny obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji malolata obywatela jak i

rowniez do wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o

koniecznosc finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na odmienne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie

byc bardzo latwo zapamietac, poniewaz dzis wydaje sie byc on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w literaturze.

W czasach renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Wytyczne te zawarte sa w „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami fauny i flory w wszelkiej porze rok. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt uczony, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc, ani

smierc. Charakteryzuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug intelektu i w bliskosci wraz z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to istota

ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i

rowniez muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro ponad prywate,

odrzucic zaluje do niej swoich towarow, a takze jak i rowniez zycia - taki ideal ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P.

Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie tylko do tworzenia, to czlowiek wszechstronny,

oprocz umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja autora tacy jak na

przyklad Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wyklaruj w jaki sposob autorzy polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez lansujaca

pochwalane. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem oraz

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski kreatorow tego czasu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten wydaje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych dla

polskiego systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban zahacza problemy sadownictwa,

sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych,

rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada

sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom

wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal kierowania sie tylko dobrem narodu

i interesem panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Wojowal z korupcja sadow,

podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie

uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska

w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow

pod ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i sobkostwo

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby ow to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu w 1575 r. Poeta

pokazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju jak i rowniez

wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor nasz niesie w sobie esencji uniwersalne, przedstawia sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on uwazny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, odrzucic

unosi sie ambicja kiedy chodzi o dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie do szantazu jak i rowniez

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec utwor ten

przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej ciebie tematyki. Postury patriotyczne

wykazuja niemal wszelcy humanisci, kazde swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie jednostki poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o jego spoleczny ksztalt,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada nieprawidlowosci,

jakie zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze mysli o zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei - mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, zle sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej

Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - mowi Pleban). Wiec Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszej firmie

prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― w pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on

ojczyzne do tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do do niej synow - czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Odslaniajac szesc zachorowan

spolecznych - obojetnosc wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa jak i

rowniez grzechy przeciw Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, w XVI wieku, przedwczesne proroctwo nabralo

dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony wiary katolickiej, bitwy z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia do poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic maja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych spotykamy tez w licznych fraszkach, a najwazniejsza

pozycja wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego zdecydowanie artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym osobom moze zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem. Jest z

pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal o ksztalt swojego stylu, o forme

uprawianych gatunkow jak i rowniez o zrecznosc jezyka, oraz o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie,

ktore to szkola wyzsza zadecydowaly o erudycji poety. Nie dotychczasowy mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal rowniez

epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow

rodzimych. Nawiazania do antyku w dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug

regul kapitalnych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w podejmowaniu

powodow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego

ponad tlumem.

Nasz wybitny istota ludzka zapisal sie w przeszlosci literatury krajowej nie tylko zdecydowanie poeta jak i rowniez dramaturg, jednakze takze

zdecydowanie tlumacz psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady

autora, ktory uznaje swiat zbytnio wielka harmonie, znajduje duze wartosci fauny i flory i wsi, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. zdecydowanie nazwy ery uzyto tegoz terminu wowczas w XVIII wieku we Francji - poczatkowo dla

okreslenia zapozyczen i deseni wloskich w sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia okresow panowania

Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie objasnienie to pozostalo przyjete przez

nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie

mialo okazac sie poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza wywarla sporo sporow jak i rowniez

polemik.

Kategorii "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu jednak odrodzenia

antyku lecz czas swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama trafila do szczytow

przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od chwili XIV do poczatkow XVI wieku, oraz w krajach Europy

polnocnej od konca XV do samego konca XVI wieku. Jest maz rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki jak:

recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po czasie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe jak i rowniez religie, najwazniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, pod plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie wraz z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek staje w glowny punkt

badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku zdecydowanie o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do

wzrostu osobowosci uznajac wartosc jego rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki

ludzkiej. Przy mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce przydatny, liczy sie jego talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

czar, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w glowny punkt swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza:

„Czlowiekiem jestem i guzik co czlowiecze nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do wzrostu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za formalny jej

start uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W rok 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w Spirze pod sejmie.

Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze mozna ja interpretowac indywidualnie, ze nalezy

wyjasniac je pod jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie powinna

dawac udzielenia rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia jednostek od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek ma swoj zycie

zapisany w gwiazdach. Poswiecone jest jemu niebo lub pieklo, oraz zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

zbieranie dobr. Dobrobyt to zaszczyt, a biernosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Wielkiej brytanii. Ruch nasz powstal wraz z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil

ukochana, jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni pod sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem sa wydane w 1597 r.

"Kazania sejmowe". Nie naleza one do literatury duchowej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa polskiego. Jako katolik

i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd spolecznych i praw

niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach

cechujaca je przezwyciezania.

Kazanie I - "O wiedzy potrzebnej do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Pisarz charakteryzuje dolegliwosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Dlatego najbardziej

normalni powinni okazac sie ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza tu szesc zachorowan Polski. Sa to: brak wybranki ojczyzny, deficyt zgody politycznej, anarchia religijna,

oslabienie potegi krolewskiej, niezasadne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca autor pierwszej chorobie, tzn.

"niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora plynie wraz z "chciwosci domowego lakomstwa". Przy sposob wyrazisty i wzruszajacy mowi

Skarga o swej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci do ojczyzny,

wybranki dla niej samej. Napad skierowany wydaje sie byc w strone magnatow dbajacych jedynie o swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, pociechy jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, poniewaz laczy

cechujaca je jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, nasz sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedobor tej zgody szczegolnie

pod sejmach pobudza u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV jak i rowniez V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa klapa dla Krajowy, poniewaz poglebia niezgode

narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, oferujacej do zgody i do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza postacia rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna jednak

utozsamiac wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu.

Poddani winni sa swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co wydaje sie byc

jednoznaczne wraz z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Liczy prawa niezasadne, m.

in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny, oburzenie na

do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze porzadny Bog ustrzeze Polske od chwili zguby. Tytulowe grzechy jawne to: deficyt

sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

rzetelna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tresc zwiazana

wydaje sie byc z pierwszym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech

podstawowych stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia zasadnicze

problemy interesujace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy wykorzystywania zup ozonatorow wody, czy deficyt

stalego systemu obronnego panstwa. Wiele rowniez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy

zycia publicznego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki

wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie

w jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych

rodzimych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow wraz z prosba, aby pomysleli ostatecznie o grozacym im ryzyku; Polacy

musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby sami stanac do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem nasz, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest umrzec mlodo, jednak w

strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo jak i rowniez umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na podstawie o pewne przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka zdecydowanie czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa fauny i flory

c) rozumienie zycia zdecydowanie wiecznej bitwy o byt

2. postawa uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny neutralnosc, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znajdowac odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, stare ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i zdrowie mieszkancow. Jest on pelny podziwu dla prostoty jak i rowniez kontaktu wraz z natura.

Wies, wspomnienia, zdecydowanie miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w tamtym miejscu

zyjacych. Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do

wsi, tamtego istnienia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii pisarza.

Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora wedlug stracie malzonka sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, oraz kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, mocny, wzor wykonywania zadan na wsi. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, jednak to odrzucic pomagalo. Nie

zaakceptowac stac go na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie byc

starsza dziewczyna (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci istnienia. Mlodosc,

swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednak na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Cechy naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - deficyt wlasnej woli na drugi los, uciazliwa wizja, bitwa o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie w plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne ma ukazywac klopoty duchowe jednostki. Te dziedziny ludzkich problemow

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 strzepkowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety ow mozna uwazac za wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odrebny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1 z nich leka sie burzy - "skromnie do zimnej tuli

sie sciany". Losy rozy odnosza sie totez do losow czlowieka. Przechowuje sie totez jak istota ludzka (samotny, czuje sie zagrozony przez ryzyka,

zadumane ma skronie), wydaje sie byc wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak nasz

probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Ow firma

symbolem uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity rozklad.

Podobnie wydaje sie byc z czlowiekiem, ktory pod starosc wydaje sie byc chorowity, mniej przydatny do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe).

W utworze tym jest przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie wraz z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn nasz wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad koncowy i apokalipsa. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma istote symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w niniejszym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego istote skazony wydaje sie byc niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi jak i rowniez przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Przemiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy okreslonego

krajobrazu zmieniajacego sie pod spodem wplywem wysilku dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, poglos

2. Posmak: ziola

trzy. Wzrok: odcien, ksztalt

czterech. Nastroj: podziw, zaduma ponad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i wydaje sie byc piekna, szczedzi sie, wydaje sie byc delikatna, wypatruje

wsparcia azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w toku burzy zostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy przed jej dynamicznoscia, ale dazy do przetrwania. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta

kurczowo trzyma sie istnienia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly historie starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, poniewaz dbal maz o zrecznosc jezyka, ksztalt swojego nurcie i odmiane

uprawianych klas, a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Jego obfita dzielo nierozerwalnie jednoczy sie wraz z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o jego wyjatkowosci, zdecydowanie jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemalze boska potega tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), innymi slowy przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

przemija,

b) stoicka - ochronic umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - uciecha zycia, trzeba sie rozrywac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nas czeka nazajutrz

(napomina o krotkosci zywota): Kto naprawde madry, ze zgadnie co nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, jednakze moralne: cnota uczciwosci,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec dlaczego gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc wraz z tego

co sie ma.

- Piesn XX - w zyciu wydaje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie nigdy bawic, jednak mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o zdrowie.

- liczne nawiazania do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na duzym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl nierzadko

wykorzystywany przez tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z podstawowych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do

rodzinnych tradycji, wprost tworzyl osobista szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa:

Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal pod roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Do najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki zdecydowanie przedstawiciel literatury sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Polska stoi― – utwor nasz ukazuje wizerunek panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty krajowej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna wymaga obrony jak i rowniez pieniedzy pod wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem. Ukazal w

niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace sytuacja w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami w bitwie pod

spodem Chicimiem w 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie wraz z 10 fragmentu dosc dokladnie opisujacych w

pierwszej kolejnosci obustronne preparowania, a nastepnie bardzo starannie, dzien wedlug dniu wydarzenia pamietnej bitwy, az do rozpoczecia ukladow

jak i rowniez zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych rzeczy: nad calym obrazem goruje uczucie wybranki do

ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy

ojczyzny. Poucza, ze uwage wspolczesnych nalezy odwrocic na kwestii naprawde zasadnicze: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swoich wspolczesnych. Prezentuje w nich zywy

wizerunek owczesnego istnienia szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia informacje o Polsce XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. Przy 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod spodem dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w

1666 roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl pod wsi w krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi

sasiadami, oraz wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

Pierwsza czesc obejmuje 1656-1666 r i zawiera opis zdarzen wojennych, innymi slowy taki czas jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa do Danii, walka z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

charakterystycznych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola odrzucic dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w walce jak i rowniez

sasiadami nigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

- w istniejacym stanie kwestii nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: zespol dodatnich cech odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem dla

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia ponad stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako idea calkiem pociagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa, ktora

doprowadzila do upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne sa dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski

(J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i roznorodnoscia

srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu owymi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje roznorodna kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej zajeciem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody w pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi przenikliwy kontrast wraz z pierwszym - jest

dwubarwny (czern jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc uczuc, wynika wraz

z kaprysu. Sugeruje to gre z wrazeniem, nastroj zabawy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego wraz z

sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Frakcja druga - zestawienie porzadku trupa wraz z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa:

sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od chwili nich uwolnic. Pointa:

przed miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela wedlug jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym czasie ulegl nastrojom

elegijnym jak i rowniez sielankowym oraz slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty krajowej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym podlozem w innym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego szlachcica,

przekazuja wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska wydaje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci we wnetrzu stanowej, mniemanie o

wyzszosci stanu szlacheckiego nad innymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do pozostalych narodow, upodobanie

zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji pod

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, oraz zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy led postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego jak i

rowniez wojennego rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu

wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja wojny chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz wydaje sie byc mysl, ze kobiety sa niestale w uczuciach.

Pomysl ta wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore wydaje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono calkowity szereg sprawie niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej mozna je zrealizowac (uspokoic morze,

wiatr zapiac w wor) niz zauwazyc stalosc w uczuciach damy.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo rowniez moga zostac tematem dla artysty.

Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe staranie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa glebokim zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany

posmak, erudycja, interesujace szczegoly tez sa w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego zgubie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sprawie. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor)

sie kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest zdecydowanie piekna jak i rowniez zmyslowa dziewczyna. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka

jak i rowniez nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na istnienie umyslowe ery.

W porzadnym uproszczeniu mowimy, ze w literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, podstawowe prady. 1 - uprzejmy – rozwijajacy sie pod dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast, tetniacych wlasnych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskoczyc odbiorce, panowac mistrzostwa pisarza,

wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z deseni zachodnich, im

skladajacy powazanie, a wraz z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, rodzimych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo ponizsza wlasnie literatura, odmiennie

anizeli nurt uprzejmy, przykladala ogromna wage do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj

naszego kraju rodowod uznawala za najistotniejszy tworcami tegoz nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten oznacza sie rowniez

sarmackim od chwili slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej pod pozniejsze ery.

Podzial literatury na dwa nurty wydaje sie byc wygodny, jednakze nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec

uprzejmy i dotychczasowy siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Lecz byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze

slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski sa poetami, jacy znacznie sie

roznia – mozna totez mowic przynajmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w XV wieku. Szlachta polska w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm ma dwa znaczenia - na wstepie oznacza obyczaj szlachty w XV jak i rowniez XVI wieku, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje rozwoj zakresu znaczeniowego o

kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska posiadala poczucie, ze

Polska swiadczy przedmurze religii chrzescijanskiej - winien stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej pod wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej pozycji polityczno -

religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci krajowej - o szczegolnej pozycji jaka odgrywa Matka Boza.

Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - istnienie na wsi, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego

sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior

konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czego swiadectwem wydaje sie byc najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale w krakowskim, porzadnych sady skazaly go pod infamie jak i rowniez banicje. Jego pamietniki zawieraja okres ekipy

wojskowej. Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym podlozem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z

nich obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i

rowniez milosci fauny i flory - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w mowe potoczna, laczyl nierzadko polski wraz z

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna wraz z pierwszych rodzimych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach 1688 - 1696

"Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie sporo wagi do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt odrzucic respektuje. Pisarz zwraca obserwacje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne stanowisko szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, ze

represje odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia zdecydowanie element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go fakt, ze w kraju, ktory nie ma za co oplacic armii,

ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo rok 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z nieprzecietnym

realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza obok

Potockiego synonim rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory wybuduj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos odrzucic reprezentuje jakiejkolwiek badz z takich postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia kazdego z mszy, oraz mysli wylacznie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic potem formy obronnej kraju, poniewaz szlachta w wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Tak jak Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich w sluzbie wojskowej.

Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w utworach Przy. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa. Czesto poddaje krytyce

wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ujawnil stan wewnetrzny panstwa polskiego, ktore chyli

sie w kierunku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze sa w stanie sluzyc pociechom do zabawy. Wszyscy dbaja o prywatne

dobro, odrzucic interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady systemu spolecznego. Polacy mysla tylko o zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak zyje sama dla

siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez jej osoba sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy" Potocki

porusza trudnosc nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, poniewaz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod spodem

Chocimiem w 1621r. Poemat opisuje tok bitwy jak i rowniez rokowan. Komplet przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i

jego pomoc w zwyciestwie ponad poganami. Umilowanie ojczyzny widac w przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi maz o obrone ojczyzny

odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Duzo jest w nich opinii,

bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty w XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna

sytuacje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow sa znakomitym podlozem poznania jednostek i obyczajow

tamtych okresow. Pierwsza frakcja zawiera przedstawienie przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych. Pasek opowiada o

walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje

do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji do walki dostarcza mu pragnienie zdobycia lupow, a

odrzucic milosc do ojczyzny. Pasek mowi rowniez o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore dotychczasowy wynikiem jego zainteresowan jak i

rowniez ciekawosci. Pasek opisuje rowniez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w licznych ucztach.

Lubil pojedynki i zwady z innymi. Przykladem wydaje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim.

Chytry Pasek, ktory odrzucic chcial borykac sie w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni go. W koncu Pasek zabil natreta

i odcial reke jego bratu. Aczkolwiek taki tryb zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W

pozostalej czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz istnienia

ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swa klase zwaza za godna przedstawicielke

narodu. Zycie prywatne szlachty nacechowane jest troska o posiadanie i przewagi wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty.

Bohater ceni zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Beda pisane

barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwa. Monolog zwrocony do partnera, wziety w cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego zdecydowanie utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar jak i rowniez ulomnosci ludzkich. Zdajac samemu sprawe wraz z ich wplywu na

istnienie polityczne w owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym twierdzenia, do ktorych konfliktow jak i rowniez klesk sa w stanie one doprowadzic, stal

sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki wraz z nimi sluzyly mu zwlaszcza bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak bajki, ukazuja wizerunek zycia w XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal jak i rowniez osmieszal w nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i przygodny, rownie nierzadko sa jednak uniwersalne jak i rowniez

ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie okazac sie nie

tylko moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pozor utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest wymieniony juz

w tytule, oraz przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, nazbyt

mlody wiek, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie jak i rowniez przesadna zabieganie o nauke i tradycje. Zarzuty ow

pokrywaja sie z tymi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle glupie i dziwaczne, iz domyslec sie mozna, ze w taki sposob Krasicki

odslania zalety krola. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia dla jego strategii wewnetrznej, oraz

jednoczesnie wydaje sie byc atakiem pod sarmacje, pod jej wady i nedzne przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje opilstwo. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, gadki prowadzonej przez dwoch

szlachcicow. Jeden wraz z nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych cechujaca je konsekwencjach. Wymowa satyry wydaje sie byc

pesymistyczna - wymeczony alkoholem szlachcic ucieka, by znalezc ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez zwykle cechy Polakow,

ktorzy tuz przy alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie umieja sie pod polityce, a przy tym uwielbiaja debatowac i pod spodem lada pretekstem

wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Dowiaduje sie, ze w Rzeczypospolitej dzieje sie raz

za razem gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na

skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci, nawykow

i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk prezentowana

byla w sposob niewatpliwy i bezposredni. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w przytoczenie, przez co

autor chcial zaakcentowac swoj dystans od pogladow bohatera. Odwrot od bezposredniej perswazji widac najwyrazniej w satyrach dialogowych,

szczegolnie zas w takich, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do

samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej esencji i unikniecie

bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje dosiegaja V. w. p.

n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Spaja w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Zawartoscia utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez

karmelitow. Zakonnicy walcza za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek wsrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych

pucharem, co sporo trunku mial szanse pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne

stylem pelnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny

batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl wraz z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego prezentuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

okresow. Swoistym komentarzem do kompletnego zbioru wydaje sie byc „Wstep do bajek―. Przy sposob zartobliwy autor wymienia rozne czlowiecze

wady, zapewniajac ze mozna spotkac ludzi swietnych, ale sa to tak fenomenalne postawy, ze mozna je miedzy bajki wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie byc atakiem pod jedna wraz z najgorszych niedoskonalosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl

sie tu tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kot, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz ze sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Historia zawiera wyrazne pouczenie, ze w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym razem trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl tu problem powszechny, wazny praktycznie dla wszelkiej zywej: zamilowanie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i odrzucic

zna zapachu wolnosci, odrzucic rozumie do niej. Akceptuje swe zycie w klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to nieco normalnego. Aczkolwiek stary czyzyk

nie zgadza sie wraz z twierdzeniem malolata. On ongis byl nieskrepowany, zostal jednak uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai sie do niewoli,

za kazdym razem bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac ta bajke, pokazuje sie pod fakt, ze powstala jej osoba po pierwszym rozbiorze Krajowy,

moze totez Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednakze zyl w nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl roznorodny. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr

malowal jednostek naturalne, owymi, jakimi sa, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej

jak i rowniez najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna w duzej mierze

wiecej dostac.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli

ziemskiej dominuje ustawa silniejszego, ze racja wydaje sie byc po witrynie tego, ktory ma potege. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci

jak i rowniez okrucienstwa). Kiedy pyta, jakim prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, slaby i w lesie", oraz

nastepnie pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― odslania uczonego jednostki przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca nawet wiare w Boga jak i rowniez

smieje sie ze kazdego z swietych. Aczkolwiek gdy spada na jego zasobow choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale

takze w „upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we wlasnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca

obserwacje, ze nierzadko teoretyczne wiedzy nie asystuja w zyciu.

Natomiast zatem ziemia w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki jak i

rowniez zaprezentowane nabywcy.

79. Docen role literatury oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: w Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Krajowy.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z glebokiej troski o kraj, wraz z leku

przed utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, dla ktorej zamiarem powinno okazac sie szczescie ojczyzny.

Poniewaz szczescie spoleczenstwa wynika z przydatnosci wszystkich jego mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem edukacji krajowej okazac sie powinna

uzytecznosc obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki ponad szkolnictwem, czymze poparl zdecydowanie program reform

Komisji Edukacji Narodowej.

Duzo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie

za tronem dziedzicznym. Powiedzial o wymogu utworzenia stalej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszary w jego dzielach zajmuje krytyka krajowej magnaterii, jaka wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Z samych mezczyzn zguba Polakow. Oni,

wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Ponizej swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych struktury wladz

panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie przewiduje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny jak i rowniez polityczny anachronizm

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o

nieludzkie traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra pod

owczesne ludnosc.

Do listy utworow trzeba jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w trakcie kilkunastu dzionki, w czasie przerwy w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma maz

charakter klasyczny – zachowana zostala zasada trojjednosci: wysilku, miejsca jak i rowniez akcji, deficyt jest takze scen masowych, calosc zas

utrzymana wydaje sie byc w jakiejs konwencji. „Powrot posla― jest napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob

wplynac na reputacje publiczna oraz na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Dzielo ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

transformacji ustrojowych Krajowy, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak multum zwolennikow pro krolewskiemu jak i

rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal zuchow

jednoczesnie okreslonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia

dialogow prezentujacych jednostkowe poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― pozostana przedstawieni zdecydowanie prawi jak i

rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas zdecydowanie durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Z kolei ich wrogowie to: tata Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly utwor jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka klopoty, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, co doprowadza do upadku Krajowy, podobnie

jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku swojego zycia

potezna i wyzwolona z pod spodem obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory to wiele mowi, ale najczesciej bez sensu;

zdumiewa sie, ze Starosta zezwala na kazde dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); reasumujac okazuje sie, ze Podkomorzy nie jawi sie byc

goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, odrzucic respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke

przymusem za mezczyzna, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski

przedstawia jego deficyt zainteresowania zasobem wiadomosci, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; rowniez jest

poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete ustawa szlachty, do ktorego mozna z pewnoscia niezle

zyskac; Szarmancki wydaje sie byc czlowiekiem, ktory to roztrwonil wlasnosc rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac szanse

finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze

cudzoziemskie niczego go nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o ogromnej roli slowa jako sprzet oddzialywania pod spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na rozwoj tego nurcie mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory to glosil, ze

cywilizacja odrzucic sprzyja progresowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal

odczucie – byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on minimalny udzial w tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Istota jego bylo rozumienie zachwycajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Poza literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane w malych odmianach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej

ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej problematyce obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od chwili 1730 do 1822. rozpoczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw Konarski, ktory

to wypowiada sie w trzech dziedzinach istnienia:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fallusa szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowatorskie metody nauczania. Byl maz pijarem jak i rowniez z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 rok oddano do uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum sadzi naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w 1764 rok krolem Krajowy zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole Rycerzy.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane pod angielskim

„Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec biezace i

rozmaite tematy. W bazie tego tygodniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, reportaz, listy do redakcji jak i

rowniez odpowiedzi pod nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone

mieszczan jak i rowniez chlopow, zapisuja o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Krajowy. Wydawany przez 21 latek. Z inicjatywy krola

w 1765 rok zalozono na warszawskim rynku pierwszy w dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach okreslany

mianem Operalnia, gdzie zaczely miec miejsce trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Sklad polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―.

Przy 1766 rok dla teatru zaczyna aranzowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze na starym

kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal go na rzecz planowanej

KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ),

jakim podlegaly uczelni wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, ow zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w

szkolach miala odbywac sie w jezyku naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia wlasciwego poziomu nauki potrzebne sa dobre

ksiazki dlatego w 1775 rok powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie jak i rowniez wydanie nowatorskich

podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane przez samego krola. Brali w nich wklad

miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednakze

jego dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie szczegoly bohaterskie jak i rowniez komiczne. Skutek komiczny

osiagniety zostaje przez celowe wdrozenie kontrastu pomiedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym jak i rowniez

podnioslym wybiegiem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora wybucha pomiedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych wowczas puchar, co wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym

patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne,

np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od

chwili wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np.

pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Frakcja pierwsza tegoz poematu o charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn pod czesc

poezji. Konrad – romantyczny poeta – ma poczucie dyspozycji, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy jest

uczucie, ogarniajaca calkowity narod. Przy imie tejze milosci zada od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy w

uniesieniu. Jego pragnienie potegi bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego

rzetelna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga o zlo dominujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie

dla rzetelna ludzi. Konrad jest totez indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje

sie byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny polega wiec pod buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w godnosc szczescia ludziom, narodu, dla ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on w pyche jak i rowniez megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego zdecydowanie glos w dyskusji odnosnie do oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba weryfikacje ruchu listopadowego i powodow jego kleski.

Nalezy podkreslic, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie do Paryza, porzadnych uczestniczyl

w wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich prasy emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie maz o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze ow Slowacki pragnal dac odpowiedz na watpliwosc dlaczego

powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, ze rzady takich ludzi

dotychczasowy jedna wraz z przyczyn kleski. Ale odrzucic jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku wydaje sie byc zamach pod cara. Ludnosc jest w tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi oficerowie

pragna bitwy. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Szczep, reprezentowany

przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, ktora nienawidzi cara i zechce powstania, jednakze potrzebuje przywodcow. Wynik

glosowania, ktore ma przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Mozna zatem w

dramacie odczytac caly tok powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana jak i rowniez calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, cechujaca je

pragnienie wolnosci jest tu oceniane zdecydowanie bardzo wartosciowe i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zachwyt zostal

zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich odrzucic znala przedtem historia Krajowy. Krytykowal ludnosc, ktoremu

zabraklo zdecydowania w walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narodowosc, niz uchronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory to jest

przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa przeszlosci i postepu.

Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

totez rozumiane jak i rowniez doceniane przez wspolczesnych. Przed chwila po zgonu toczono boje o slawe po nich lub obszaru pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze opowiada o nich w momencie cechujaca je smierci lub po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero cechujaca je

wielkosc. Liryk uwaza, ze moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie jego dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

doglebnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi do grobu, w ktory odrzucic sklada cialka bohatera. Jest to symbol przetrwania

idealow Bema - bitwy o niezawislosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Zachodzi

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze maz do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo sen wieczny

Browne’a wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych jak

i rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - ciemna noc jakos Murzyna―. Przy ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przezyc historie jak i rowniez budzic do walki narody. Ale zanim wielka idea Browna zostanie przez

pozostalych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, jego wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie byc

przedstawiona przez Norwida zdecydowanie ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego

dla ludzi. Istota sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona wraz z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt absolutny.

Idealu tegoz nie mozna dostac ale mozna don dazyc. Muzyka robi z jednostek istoty bardzo dobre. Miara tejze doskonalosci wydaje sie byc porownanie

do hostii. Przy wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu zalozenie mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Jest tez w tamtym miejscu

triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie odrzucic znajduja powodzenia za istnienia, a nawet wedlug smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, jakiemu po zgonu Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono dwa groby. Pokrewne byly losy

Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl w cieniu obszernych ludzi,

odrzucic doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka koszty musi pokryc koszta kazda indywidualnosc za

swoja odmiennosc, oryginalnosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzeczywiste, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie naprawde dlugo jak na przyklad pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na pewnych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady trzech jednosci: epoka miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miech, miejsce: akcja

rozgrywa sie w duzej liczby miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – mieszanka otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom.

mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem.

liryczne: duze monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: basni

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek dama Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

porzadku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci swietnie poswiecic calkowity narod, anizeli ocalic go ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) dla zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory to jest

przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa przeszlosci i postepu.

Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie byc „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

dzialalnosc sil politycznych o charakterze demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― obie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie ogromna, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz odrzucic oddzielal cechujaca je od zony, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie jak i rowniez

zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je

totez autor w wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie do panstwa jak i rowniez monarchy. W celu Sienkiewicza jego bohater o

wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor uwypukla kilka glownych typow

cechujaca je charakteru. Cechy typowe sa najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to

komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, wobec tego posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze

poeta ujawnil obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z obcym najezdzca przez calkowity narod naszego kraju oraz

poswiadczenie grozy polozenia naszego kraju podczas najazdu. Ukazanie wojny wraz ze Szwedami zdecydowanie ogolnonarodowego powstania

przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

krola, brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku.

Samotna bitwa szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu

uswiadamia Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne

energii i izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w walce.

Odslaniajac szeroko podstawy kleski patrzyl z ogromnym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc oraz brak wiary narodu we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w

dzialach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania, zawiera

sporo aluzji jak i rowniez mozna zwazac go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i zaden Polak nie ma prawa zachowac sie pod spodem Termopilami, porzadnych

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom tegoz brak.

Liryk nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac slow oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wzial udzialu w powstaniu, wobec tego identyfikuje

sie z ludem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska

wzgledem powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk odrzucic odnotowano, autor pokazuje naszej firmie tylko

represje popowstancze ( wydarzenia wraz z 1823 rok, zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy dowiedziec

sie z relacji naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Wystepuja takze liczne postacie o tematyce historycznej, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy rowniez odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce jak i rowniez

tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest trudnosc winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o

mekach, jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, oraz Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz

pokazuje w utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym cierpien

jak i rowniez goryczy. Delikatne zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot odrzucic uprawnia do uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic innego czlowieka jak i rowniez patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia odrzucic postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec odczucia innych, odrzucic kpic wraz z nich

jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem

jego nieszczescia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory ma romantyczny poglad na nature milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, sa

przeznaczone nowego przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

roznic majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

odczucia i odbierajacym ludziom ustawa do osobistego szczescia oraz szydzi wraz z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedlug nauki

moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za istnienia zazna maz szczescia ziemskiego, bo

taki fakt rowniez opoznia jak i rowniez utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza zdecydowanie romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem podstawowe wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej o natchnienie, wsparcie w czynieniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy zuchow ( sa nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc mozna przeczytac sie takze

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu lub klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona pod Moskwe).

Niedobor jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie