matura historia rozszerzona 2017

( matura_historia_rozszerzona_2017.pdf )

http://www9.extrafiles.be/hv/matura_historia_rozszerzona_2017#

Podobne: matura biologia rozszerzona 2017, matura fizyka rozszerzona 2014, matura historia operon 2013,

matura historia operon 2012, matura z chemii rozszerzona 2016, matura z chemii rozszerzona 2015,

matura z chemii rozszerzona 2013, matura z chemii rozszerzona 2012, matura z chemii rozszerzona 2011,

1-wsza. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych racji, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: stan rzeczy, w ktorej wypada bedzie

zadecydowac pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda wola doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, sposrod ktorych dwie sa tak samo wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko trup

zmarlego bedzie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona wejdzie w konflikt z prawem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go za

zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze swoim sumieniem, uprawnienie

boskie jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie puder doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo miedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako wyzwolenie

jego od nich. Losy bohatera tragicznego stymuluja odbiorce w celu niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a z tego powodu pozwalaja jemu

sie od czasu nich oswobodzic i uzyskac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―, zwazajac na

akcje tragedii. Ta (jezeli istniejemy widzami) litosc wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory jest w celu

nas analogiczny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o takich celach.

Fatum – inaczej los czy tez przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w

zyciu, ktorych nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane

przez wyrocznie winien spotkac czlowieka i nie wystepuje od tego wypromieniowywania. Jest to z reguly zapowiedz klopoty. Przykladem znajduja sie

dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi zas wlasnym

wplywem bohatera. Zuch jest pozbawiony mozliwosci zrealizowania pomyslnego wylonienia. Dzialania tej prowadza w celu katastrofy. Jest on

jednoczesnie ofiara jak i rowniez winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa,

jako siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Jak obywatelka panstwa, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny.

Nad rodem Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje

serca, odrzucic widziala moznosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach jak i rowniez zeslali im w beczce

Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom na zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go na dwie

czesci: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal te rolety w skore, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czesc ludzie

posiadaja skladac bogom. Zeus wybral druga czesc, myslac iz pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko ta czesc osoby skladali bogom w ofierze.

Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora wciaz odrastala.

Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z milosci do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu jego imienia powstalo

objasnienie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie milosci do osoby.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on zadedykowac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo za miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, argumentuje, ze ma taka potege jak Pan,

jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn sporzadzanie, taka piesn jest sila, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, by Bog

podarowal mu potega wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu jej nie da, to maz odwroci od czasu Niego osoby. Konrad jest cierpiacym

patriota, dla jakiego ojczyzna jest najwazniejsza, chce sie dla niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali po

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako pierwszego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl maz jednak dotrzec do panstwa cieni, albowiem zona odrzucic zakopala tej ciala zgodnie z jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic na ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

przedtem. Zyl dlugo, az w koncu przypomniano w piwnicy o przedtem i wyslano Tanatosa po jego istote. Za kare Syzyf puder wniesc szeroki kamien na

gore. Syzyf wzial sie do robocie, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Naprawde bylo za drugim, 3,

dziesiatym wespol. Syzyf ciagle wznosi kamyczek, ale w kazdej sytuacji tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, dzialalnosci nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji na ziemiach naszych do robocie Syzyfa. Tok ten odrzucic byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil wrocic do Grecji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by

w ten sposob mogl wraz z synem wrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie za wysoko, albowiem wosk jest w stanie sie stopic i by nie

schodzil zbyt skromnie wody, albowiem piora moga nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on

symbolem czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie byc

zauwazona przez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem tak Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia przez Niemcow. Takze jego

znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie po Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, ale nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, by

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na cztery miesiace w calej roku, wowczas to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W ten

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc transformacji por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przypadkow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zrodlo, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, tworczosc literacka,

sztuka swiata zachodniego). Sposoby nawiazan w celu kultury antycznej sa rozne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po

jednostki konkretne jak rowniez kanony jak i rowniez zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu pisarzy, poetow. Dzieki tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i powodow.

Jezeli rozchodzi o postawy ludzkie lub wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka jest bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna. Bogowie i

herosi greccy znajduja sie nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - znajduja sie archetypami wrazen i zadbaj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w calej nowej

swiadomosci w tego typu wymiarze jaki to wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit jest opowiescia, ktora przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, co niejasne

zostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por roku - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla dawnych pelnily role poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Literatura antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie sposob w pelni

zrozumiec literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta sposrod Abdery,

Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota jest dobrem najlepszym. Slowacki

wspomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia czlowieka w celu nowych

znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, gleby, ognia jak i rowniez nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i

rowniez czlowiek wystepuja w wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego jak i rowniez

wytrwalego w pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i

Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

uczen Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Tylko w w piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych tworcow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Powtarzajacy sie obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci

kultury srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest

Amor przeszywajacy serduszko strzala.

czterech. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami dotyczacymi zyjacych. Dzieki

taki rotacja sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej jej surowej

kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. jesliby pozostawila zwloki brata na

pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego wylonienia. Musi zadecydowac, czy wymierzyc surowa

kare, czy tez odstapic z pani a na korzysc szczescia swojego syna. Podczas gdy waha sie przed wykonaniem ostatecznej woli, Antygona popelnia

samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz odrzucic zyje. Tamtego ciosu odrzucic wytrzymuje Hajmon i

takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka faceta, a malzonka Kreona odbiera sobie zywot. Kreon, bez ustanku stawiany w wypadku

wyboru, winien rozwazyc, lub powinien dobrac dobro swojego ludu, lub dobro swej rodziny. Swoim nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na smierc).

Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku sposrod nich.

Az do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca w celu walki.

Przy obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly wielu nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca polaczony byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, gdy kroczac w calej pierwszym zbioru

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje w celu trwania na polu batalii i w celu gotowosci oddania zycia za swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tzw.

anty przyklad – obrazuje, co wyczekuje tchorza, czlowieka, ktory odrzucic chce zwrocic zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca image swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Liryk poprzez

wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec przyszlych pokolen, ale juz imie tamtego, ktory odrzucic obcuje ze sztuka,

zas przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest nie pamietac:

„... zadna osoba cie sposrod tesknota odrzucic wspomni,

jakiegokolwiek badz serca odrzucic wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze naszym nie rozchodzi o walke na smierc i zywot; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka na piesci, jaka podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

co przyniesie wam jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze szczescie jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest

grymasny, a przerabia sie tak szybko, iz niejednokrotnie z trudem jest sie nam poniekad zorientowac, gdy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, zanim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej przez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety jest okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze nigdy nalezy miec

uznanie rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Egzystowac nalezy zgodnie z natura, brac od swiata tyle, jak duzo potrzeba,

odrzucic za sporo, ale i odrzucic za nieduzo. Taka postawa zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze mniemanie, ze zapisywanie wierszy

daje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia w piwnicy za istnienia poeta, jest jego dzielo. Poeta daje tym samym termin swojej pewnosci, ze ma

juz zapewnione wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc istnien bedzie w calej wierszach, w calej pamieci takich, ktorzy te wiersze pozostana kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki w celu czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje historia legendarnych

czy tez historycznych chojrakow na tle wydarzen przelomowych dla danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Podlozem eposu znajduja sie mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

sporzadzaniu dziela. Przy „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w globie bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w globie ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem jest „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, co widac otwarcie w sposobie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane tak, ze mozemy je z latwoscia odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, nieba, morza, 3 miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon jest rozbudowany tak, ze przesadza odrebna epizodyczna scene, np.: porownanie

walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od czasu toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie zespolonego

z naczelna fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod panstwa zachodniej Swiata - takze i

Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jako cos cudownego, a ow

lampy led prowadza nasza firme do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozemy uznac za prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, w calej odniesieniu w celu dorastajacych osoby.

Ogolnie materia biorac chodzi o to, ze kazdy ma w calej sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy sposrod dotychczasowym

ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, osobisty system wartosci, stajemy sie

innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i odrzucic rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje

najmlodszych. Bogini odrzucic zniosla tak zaawansowanej zniewagi jak i rowniez jej najmlodszych: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek

krolowej paroma strzalami sposrod luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzgorzu,

dopoki bogowie nie zamienili ja w calej kamien. Jednak i wowczas smutek srodku przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo

zrodlo lez. Mit ow przedstawia nature macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili wlasne dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie po Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w

koncu i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na cztery miesiace w calej roku, wowczas to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W ten

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc transformacji por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja koloryt religijny

dwie. maja koloryt uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o materiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do wydarzen majacych polozenie w wspolczesnosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one sens religijny jak i rowniez duchowy. Dzisiaj posiadaja walory kulturowe. Nie zaakceptowac

znaczy to aczkolwiek, ze mity odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Dotychczasowy one dla nich tak cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich spora role. Udostepnia to argument, ze kultura i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, poezja, przedstawiala

bogow, herosow, batalii bohaterow. Za pomoca

mitom poznajemy jakie mieli poglady na dane rzeczy, o czym marzyli dawni osoby, np.:

o powstaniu osoby opowiada mnie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza szkopul winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, iz starozytni mieli podobny poglad

na fakty sprawy, jakim sposobem my dzis.

Wrocmy aczkolwiek do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem od razu "piekno

jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich wykrywa sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni stuleci

mity zostaly i znajduja sie obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja dla poetow, tworcow i immych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie modelem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, niepojete,

pospolite, wlasne. W muzyce - operetki Ofenbacha. Przy przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele roznych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone na wstepie wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo sie szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal swiat

i istota ludzka, jaka jest jego przyroda i wykorzystanie. Dawni osoby odpowiadali na te testowania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego literatury antycznej.

Rozumienie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymagania

wyboru wartosci przeciwstawnych ale jednakowo podstawowych. Dzialania bohatera sa z gory skazane na niepowodzenie zas sam swiadectwo wyboru,

niezaleznie od tego, ktore sposrod wartosci bedzie wybrana winien doprowadzic w celu katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim zas boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie ja napotkac

za strony www wladcy. Ustawa ludzkie wydane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Asortyment

jednego wytwarza kolizje pozostalego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa kompletnie

rozne. Antygona jest wielka i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Okazuje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna. Zechce uczcic smierc

brata, chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena jest inna. Leka sie o swoje zywot i odrzucic chce zlamac

zakazu krola. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu w stosunku do niego. Okazuje sie byc oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie.

Antygona placze nad losem swoim i wlasnych bliskich. Godzi sie na smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz odrzucic chce upokorzyc sie zanim

Kreonem. Okazalaby sie wtenczas slaba jak i rowniez przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale jednoczesnie zlamal uprawnienie boskie. Dlatego zgineli tej bliscy. Gdyby

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl stracic caly wlasny autorytet zas to zdolalo doprowadzic w celu anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze da rade byc zacny i bezwzgledny dla wrogow.

Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako lek zapobiegawczy. Wzorem moze byc zakaz

pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny wladzy. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet. Bezwzgledny

dla wrogow jak i rowniez zdrajcow. Okazuje sie byc tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Okazuje sie byc konsekwentny. W toku

konfrontacji sposrod synem Hajmon pokazuje jemu jego braki i przewage dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby

ojciec zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw

boskich, ktore znajduja sie wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie w celu jego czlowieczych uczuc. Zechce by spojrzal na to jakim sposobem zwykly

istota ludzka, a odrzucic krol. Wycofanie sie sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, iz Hajmon

poteznieje w obronie demokracji w calej panstwie, tej ojciec jego nie slucha. Kreon uwaza sie za nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza na wskazowki

syna, ktory jest mlodszy od czasu niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tutaj poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora sposrod postaci jest

wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie sposob go uniknac. W tragedii „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest smierc Polinejkesa. Okazuje sie byc on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest maz wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Rodzina wedlug pani a jest 1 i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Jej

osoba jednak uwaza, ze nie powinna postapic inaczej. Role ktora narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma w celu wyboru 2-ie mozliwosci jak i

rowniez kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac smierci. Dalsze zywot bedzie aczkolwiek pelne

wyrzutow sumienia. Przytomnosc, ze potrafila by odrzucic dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz smierc. Kreon takze uwaza, iz

racja jest po jej stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Okazuje sie byc pelen rozterek, ma niepewnosci, w odroznieniu od czasu

siostry Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde sposrod nich jest przekonane o swojej racji. Nie ma miedzy nimi moznosci kompromisu. I to jest przeslanie tragedii.

Odczytujac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Okazuje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje spokoj i wewnetrzna

harmonie. Okazuje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie zginac. Jest buntowniczy i walczy z przeznaczeniem. Walka

sposrod czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny skraj. Nic odrzucic moglo zachowac Antygony

zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej rzeczy, a odniesc zwyciestwo mogla tylko i wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje zanim nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine jak i rowniez oskarza sie

sam.

W moim odczuciu w tym przypadku posiadamy do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. Przy utworze mozemy odnalezc prawdziwosci

uniwersalne - problem wladzy, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w calej imie wartosci moralnych to glowne konteksty utworu.

Korab opowiadajaca sie po jednej ze stron ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy.

Kwestia samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu takze

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na wlasnej osoby

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, odrzucic tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec strata Kreona.

10-ciu. Wymien rodzaje literackie zwyczajne dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie rodzaje literackie, znakomite z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie jak i rowniez wydarzenia odrzucic sa wazne ze wzgledu na nie tylko, lecz jako przyklady uniwersalnych

prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych esencji. Wlasciwa

objasnienie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem.

Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa zamiary, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe

pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie wycelowana jest w celu

Boga. Az do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to byc takze patetyczny utwor liryczny, o esencji patriotycznej

czy tez religijnej. Kawalek ten nacechowany byl czesto patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby czy tez instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze na trudy wycieczki, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i konca swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany przez duchowienstwo w celu wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez mozemy tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs smierci, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi, zalety.

Tren jest gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden sposrod podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z typow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ow jest z reguly wierszowany jak i rowniez bardzo powiekszony. Przedstawia maz

losy chojrakow na tle wydarzen waznych dla danej spolecznosci. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu jest jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie polaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, fauny i flory, swiata jak i rowniez milosci. Poglady filozoficzne konstytuuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez pomysl, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez danej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z istnienia panstwa, organizacji lub instytucji. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna jak

rowniez tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Najczesciej opowiadanie powstrzymuje sie w celu jednego watku fabularnego. Charakterystyczne dla opowiadania jest

wystepowanie luznej akcji (w ktorej czesto wychodza epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani w calej kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie na dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) sposrod chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Team aktorski ograniczal sie w celu trzech jednostek. Aktorami potrafili byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec tez i role kobiece. Przy

tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo w celu

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu na akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu tragicznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi jego do

katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne znajduja sie przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt wartosci i wymagania, bowiem

smialkowie bronia przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) -

obronie placowki. Z tamtego wzgledu, iz racje obu stron znajduja sie rownorzedne, konflikt tragiczny jest nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie w celu

kleski chojrakow. Antygona, za przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory jest winien smierci kilku osob (Antygony,

jej ukochanego, a swojego syna - Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly do konca zycia. Tragizm

jest wywolany fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od krzepy charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja na

siebie smierc lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze o ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika

(widza) jest po stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga jak i rowniez

przeciwstawianie sie despotyzmowi jak rowniez przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z

tradycja i religia, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza jest obrazem istnienia codziennego,

pozostala zas, jest nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie sposrod 3 trzonow: dwa na wstepie to wzory, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

kilku. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne znajduja sie osoby jak i rowniez wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego koloryt

5. posiadaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na pole by zasiac ziarna. 1 upadlo na droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone

przez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyraz

boze, zas gleba wszelcy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna te rolety albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu jak i rowniez jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czesc majatku jak i rowniez wyruszyl w

calej swiat. Majatek roztrwonil aczkolwiek szybko na zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Podczas

gdy skruszony synek wrocil w celu ojca ow sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze

pochwalic sie z powrotow syna, ktory byl jakim sposobem umarly, zas teraz znowu ozyl. Ojcem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z wszelakiego

nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich defektow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie dla rannego jak i rowniez obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem jest niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze osoby powinni okazywac

innym internautom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i zdarzenia nie sa wazne ze wzgledu na odrzucic same, lecz jako

przyklad uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze,

uniwersalne esencji. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na rozne

podloze. Jednego razu padlo na droge jak i rowniez wydziobalo te rolety ptaki, odrzucic wzeszlo na kamiennym podlozu, ani miedzy cierniami. Dopiero

gdy ziarno trafilo na zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Latwo odczytac istota uniwersalne naszej przypowiesci, wyszukac jej sens, ktory odnosi sie do

ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc zawiera nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory odnajduje pozytek z nauczania. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda ma

wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl maz

wczesniej jak i rowniez odszedl od czasu wiary, lecz powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi.

Powrot do rodziny traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada niektore cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Pan Ojciec

zas Jego synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie sposrod

wezwaniem w celu ciaglego powracania, dostrzegania wlasnych bledow jak i rowniez checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza

alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Na dzis

dzionek samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego ogromnym cierpieniem pisarz probuje wytlumaczyc tajemnice cierpienia niezasluzonego.

Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a wreszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob juz sam walczy o swoja godnosc odpierajac cechujaca je racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob przesadza symbol religii,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie ma walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien czcic tajemnicze zamiary Opatrznosci, zas nie te rolety badac;

- Bog ostatecznie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie w celu wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Zaliczane sa do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja istote i trup

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), zas jego zywot podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie w celu

godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka. To takze

wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do fauny i flory, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to swoisty

wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol

Wielki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego

sa: wiara, kosciol katolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest dlatego symbolem doskonalego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa jest meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Odgrywa na ziemi

funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i rozumem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena smierci

krola pozostala przedstawiona sposrod wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego

bohatera, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serca, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie jak rowniez swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista

dzialalnoscia tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z

oddzialow, symbol rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem

tej zycia jest walka w calej obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena

smierci bohatera, w ktorej za swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, mezny na jej

miejsce wybiera wzgorze, by byc bardziej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego postaci: miecz jak i rowniez rog. Przy swej krancowej spowiedzi

przypomina wartosci ktore nadawaly sens tej zyciu. Przy scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osoby chcac pozostawac ascetami nierzadko oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Jednak na pomysl pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza zlokalizowanie Boga w calej centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, iz mniej ciekawy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady zachowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada w ten sposob co powstaje na polu i moment zostanie zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole.

Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca w celu przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na wszystkich osoby. Nazywany jest takze naczelnym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior nakazow i

pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do kobiety,

ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej esencja i atrybutami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Obrazuje smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, ktora zaprasza w celu tanca pracownik roznych stanow.

Obraz ukazuje sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy osoby podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera pomysl, ze smierc zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak zeby

tego chcial podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele lecz zostal w tym miejscu zabity.

Literatura sredniowiecza znalazla jeden zamiar parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy kulturalne i

uznawane w danej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pozadane, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych na Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez

wyzsza tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre normy zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. W dalszej kolejnosci autor opowiada o tym co rosnie na polu jak i

rowniez niedlugo bedzie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca do

przyswajania sobie porzadnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie rozkoszy na wszystkich ludzi. Nazywany jest

takze pierwszym savoir-vivrem polskim, albowiem zawiera komplet nakazow jak i rowniez pouczen, jakim sposobem powinien zatrzymac sie tuz przy

stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w niniejszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Zejscie ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza osoby interesowali sie

smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje

smierc jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ow ukazuje smierc, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli rozmaitych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak zeby

tego chcial podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele lecz zostal w tym miejscu zabity. Zauwazamy tu konflikt spoleczny miedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym

przywileje. Pobudza sie wsrod nich buta.

Jest nadal duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis poranka, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie jej powstania:

• piesn zaistniala w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, iz powstala w calej 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego sposrod 1506r., co nobilitowalo ow tekst w celu rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. Jest to hymn w celu Chrystusa zwrocony do Mateczki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania stanu sylabicznego, co z czasem, w calej XVI w calej.,

doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasem po pare

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika tym

samym, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa - pojedyncze zdanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane sposrod

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Na zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw na jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― zaistniala na obrebie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen w calej Szwajcarii. Przy XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni - wielkanocna (strofy 3-6)

jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez

prosba, pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki,

matematyczna precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore jej cechy. Jest dozwolone powiedziec, iz na tak

przemyslane jak i rowniez staranie dopracowane od strony www formalnej wyczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range naszej piesni, dzialajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla

znana wszelkim Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj koloryt hymnu zachowala do

XIV wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi sposrod 1407r., aczkolwiek juz wowczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1 hymn naszego kraju. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest w celu Matki

Boskiej, druga w celu Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa zas Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt nigdy ziemskim jak i rowniez wieczne zywot po smierci. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, w celu ktorej

nierzadko nawiazywali osoby sredniowiecza, jaka wspoltworza w calej Bogurodzicy religijne osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan

Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej

funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ),

wyrazy, w ktorych nie przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych

znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast dla, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow

np. (dziela Krzcicela). Zastosowane znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, czyli rownolegly, obustronny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Okazuje sie byc niezbitym dowodem na

to, ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Placz

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz przede

wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek,

internautom opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Tekst Lamentu

sposrod konca XV wieku jest zabytkiem literatury polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis istnienia swietego, czyli hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa Famijana

- lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, zas bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw.

Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa takze znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy ten jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich zywocie i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie sposrod Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), gama zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Cechujaca je zbior przesadza psalterz., zostaly bardzo chodliwe w sredniowieczu,

opiewaja miare i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub polozenie np. terytorium szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; jest

glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec tym

bardziej boli tej zniewazanie. Oryginal Boska obrazuje losy swojego Syna od momentu biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez

Zydow, po przybicie w celu krzyza. Nieustannie wspolcierpi sposrod nim, stara sie czuc tak samo jak On, myslec podobnie. Lecz przede wszystkim

podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek, internautom

opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miasteczku,

postrzegana przez ludzi jako szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3 barw: ciemnej i srebrnej.

Czarny - prawdopodobnie totez, ze ubiera sie na czarno, jest w stanie dlatego, iz jej skora juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny - albowiem jej klaki

sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych utracila jedno

sposrod podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu straty swoich najmlodszych, ale

takze z powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w ktoryms stopniu. W moim odczuciu Matka sposrod wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa

zapotrzebowania niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych najmlodszych lecz takze

przyjmuje na swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, ktorzy walczyli w calej obronie polskiej ojczyzny. Do niej rozpacz

doprowadza ja w celu szalenstwa. Natomiast Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie na skutek smierci syna,

wydarzenia sprzecznego z sprawami naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do ekstrawagancji lecz jest przepelniona

nadzieja, ze nasza jedna smierc, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna oryginal nie pozostanie musiala tak

cierpiec jakim sposobem ona.

dwadziescia. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten jest nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, odczuwali uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora

moglibysmy nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o

wysluchanie modlitwy, oraz wybitniej specyficzne: o pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten posiada wielorakie role. Przede wszystkim jest refrenem, a

wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze stworzona zostala umyslnie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie potezniejsza od krytycznej, podwojone postaci wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze poszerzone wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace otwarcie zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, oraz na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w calej wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + kilku;

* kilku. wers - 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak

rowniez pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• wszelka strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma wlasnosci krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala pierwsza zwrotka, ktora obejmuje ciag wolaczy jak i rowniez dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy sposrod minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl sposrod codziennego zastosowania. Tych

nieuzywanych dzis slow jest w calej „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali w piwnicy tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca w calej tych latach filozofia.

Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Jednostki

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o

zyciu posmiertnym.

W naszej epoce wiecej niz jeden pojecia znajduja sie centralne: Pan i istota ludzka. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Lecz to istota

ludzka zostal utworzony na wizerunek i zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu madry jest wyszukac w w piwnicy doskonalosc jak i rowniez jednosc

sposrod Nim. Akcentuje ona istotne wartosci czlowieka, jego godnosc zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania wolnego wyboru, w celu

zdobywania madrosci, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i istota ludzka znacza coraz mniej. Kazdy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod konsekwencjami.

Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac na filozofow sposrod tamtej ery mozemy sie od nich uczyc wlasciwego postepowania. Powinnismy przystanac

na moment i rozwazyc o polskiej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz mniej obecny w dzisiejszym swieci.

Glownymi zrebami tej nauki zostaly: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja byc dla nas fundamentalne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne na przyklad: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i

swiata. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w podaniach o

paniach i o panach „minionego czasu―. Jak jest to biezace w otaczajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, co najwazniejsze, czyli nasze

zywot. Zapominamy jak jest ono ulotne jak i rowniez kruche.

Namietnosc jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce w calej sredniowieczu. Wzorem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten bodziec jest obecny w kazdej epoce. Namietnosc to odczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci jest nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna nierzadko propagowala schematy parenetyczne. Moze dzisiaj nie wystepuje juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy

wyprowadzac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga jak rowniez tym ktora wage ma dla jego honor, ktory we wspolczesnym

swieci stracil na swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wywodzi to stad, iz dotycza ow lampy led czlowieka,

zas czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. Dzieki polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca historia

wybitnych chojrakow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do

Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych dla tworczosci religijnej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―,

jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska poezja

milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do postepu hagiografii, branzy pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem zywotow kultu religijnego,

opartych na legendach jak i rowniez dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy koloryt dydaktyczny.

Tworzenie sie swiezych panstw jak i rowniez dynastii stymuluje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa kroniki

np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w

calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy jak i rowniez zakonnikow w calej kosciolach

czy tez w umyslnie wyznaczonych do tego miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna jest

misterium, co po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i

Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludziom, upadek czlowieka, odkupienie jak i rowniez sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Wylacznym ze wspanialych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu

Panskim― Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z istnienia Maryi. Wraz z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez

grzechy jak i rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celu skierowanie czlowieka na wlasciwa droge. Zrodlowym bohaterem

moralitetow byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy wewnetrzna

walke miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy fajne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Wam utworow.

Glowna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej w celu glosu miedzy innymi tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, czlowieka. W

sredniowieczu w centrum swiata czlowieka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary osoby, ktorzy postrzegali Stworce

w calej kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal cechujaca je glosy jak i rowniez raczyl ofiarowac spokojne, pobozne

zycie jak i rowniez miejsce w calej raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i ostatecznych -

smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem" szczesciem jest

pokoj. Zycie przesadza jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem jak rowniez duszy sposrod cialem. Pan stwarza wiare wygrania naszej walki.

Przy utworze ukazuje sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor

"O nietrwalej milosci rzeczy swiata tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa ow lampy led w

stanie ofiarowac czlowiekowi doglebnego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Tez "I odrzucic milowac trudno, i milowac". Szarzynski upatruje

prawdziwy kompleks milosci jak i rowniez piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral sciezke walki ze swiatem zywiolow -

wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo ma radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami sredniowiecznymi.

Przy baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia, jakim

sposobem wiemy to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 roku Jana Laskiego). Czas jej powstania w

celu dzis pobudza zywe debaty badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, narodziny tekstu zwiazane sa sposrod

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko - bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest bezposrednio do Mateczki Boskiej sposrod prosba

o wstawiennictwo obok Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, zawiera blagania o "zbozny

pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn jest zrodlem informacji o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej polszczyzny.

Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena

(wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej

glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, szybko wyszla pomijajac mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza).

Rownoczesnie stanowila w dalszym ciagu nieodlaczna czesc wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko I oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - na wstepie polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany po polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia

w calej sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i cechujaca je odbicie w calej literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie na

ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe trup i demona. Nagroda za jego cierpienia stalo sie natychmiastowe wziecie srodku do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do religii. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja istote i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie w calej obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- koncentruje w w piwnicy

szlachetnosc jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. Zawsze postepuje w calej zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany

„slodkiej Francji― i oddany damie swojego serca. Jak rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedle Boleslaw

narodzil sie w calej sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od dziecka. Karol szeroki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka zostal przedstawiony w calej utworze Historia Tristana jak i rowniez Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna

zgodnie z maksyma, ze kazdy rycerz ma obowiazek miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i

rozumuje poetow, znajduja sie one wlasciwie wyrazem tesknoty do milosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl

wyidealizowany a spis uczuc rycerza - dosyc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial osoby do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala w celu tzw.

spraw ostatecznych w poblizu sadu zasadniczego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte formowanie sie na spotkanie

ze smiercia. Posiadaly temu poslugiwac: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi jak i rowniez swiatem. Okazy

motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy rozne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, bezbarwna, zolte slepia i trup, bez konca nosa jak i rowniez

warg, zgrzytajaca zebami, sposrod kosa w calej reku i tym podobne. Mowi pani, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale najpierw grzesznikow,

ksiezy zyjacych w calej dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika tym samym, ze im czlowiek

przejdzie przez zywot skromniej, naszym jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― oryginal Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie krewna ludziom. Okazuje sie

byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem zas ludzmi

Glowna zwrotka jest apostrofa w celu Matki Boskiej i zawiera w w piwnicy wiele okreslen skierowanych pod spodem jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W innej zwrotce wyznawcy zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny koloryt wiersza. Spotykamy w pani a prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie rozumuje.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Mateczki Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba komunikujaca w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie mnie jako forme cierpiaca, zalaca sie nad soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje

wlasne dziecko, chce z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest niezaradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest ono twe wesele

Co zes mi w celu obiecywal, tylko i wylacznie bano sporo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osoby o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku jak i rowniez zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej przede wszystkim cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria jest matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest waznym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie

syna, albowiem jest maz jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy wlasnego syna od momentu biczowania przez nakladanie cierniowej korony, bicie go

przez zydow po przybyciu w celu krzyza. Nieustannie wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak samo jak on, odczuwac. Wie, iz to aktualnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i na blahy idea, dotyczy jakiegos zdarzenia czy tez osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa znalazla

charakter przewaznie sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

danego zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czesc “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje uproszczenie budowy, prosta skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu

lub normy budowy). Koloryt piesni wyplywa z jej zwiazkow sposrod muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany,

zwiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji krajowej

wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej branzy wiedzy. Wystepuje czesto w calej tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

skladow literackich niekoniecznie pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zywocie pasterzy czy tez wiesniakow. Gatunek ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w

dekadzie nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtenczas wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta formie literackiej z reguly pasterza,

sposrod przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

strategia realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i

rowniez niecheci w celu miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z poprawnym jej pragnieniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny miejsce kulminacyjny,

puenta), ograniczenie liczby postaci, zapoczatkowanie tylko poszczegolnego watku, skoncentrowanie sie na jednym tylko i wylacznie problemie, jeden

punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Zostala srodkiem powtykania do literatury srodowiska mieszczanskiego z tej

zyciem powszednim i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo ow gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Dzieki sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie w celu walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest aczkolwiek glosow

przemawiajacych, ze o ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten

sposob M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks.

P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy,

postepuje we wszystkich nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest zwiazane z zleceniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego

obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc

jak i rowniez dobro ojczyzny stawia przeszlo wlasnpe, prywatne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby poprawy, nie liczac

sie sposrod przykrymi dla niego konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac,

odwaznie ujawnia prawde poniekad ta przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest dla niego naczelna wartoscia. Poswieca dla pani a wszystko,

poniekad osobiste ambicje i wlasne dobro. Sil dodaje jemu przekonanie o slusznosci takiego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, iz zasluguje w

piwnicy nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep zacheca czytelnika w

celu refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych mszy jak i

rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Okazuje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek

ksiedza, zas nam prostym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla". Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl

wlasne rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka,

logika, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni dobre wychowanie, kompetencji praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot, odrzuca

zas dziedziczenie po przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka na

manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i robocie na wsi, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez caly rok odrzucic zabraklo bliskim

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz roznych plodow rolnych:

wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi

pozytek i daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej jak i rowniez

sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Stosunek Reja w celu spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie modelowanie jego charakteru, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac

cechujaca je zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, iz moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, albowiem oprocz madrosci praktycznej przedstawiciel tego ogromnego

stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza takze sympatii akt milosny szlachcica w celu obowiazku

sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, dajac im mozg i mowe, Dlatego

tez, kazdy winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Kto ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny -

walczyc w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wyzsza wartosc ma oddanie istnienia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote

jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski

sposrod Turcja. Oznacza postawe Polaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu zarobku. Ksieza odrzucic chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad,

atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot

wspomina podroze (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek

korzystac sposrod chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stulecia widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie zacheca

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Okazuje sie byc oburzony obojetnoscia

szlachty, niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Oferuje im walke, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by

walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski chce by wojowal caly narod. Zada

patriotyzmu. O tej oburzeniu zaswiadcza ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest niemadry przed jak i rowniez po szkodzie. Mimo szkody nie pragna oni

reperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja sposrod tragedii wnioskow. Nie

potrafia ustrzec sie przed rownolegla sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem jest aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy zwrocic

Helene poslom i zachowac ojczyzne od czasu wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

wielozadaniowym problemem przedstawiania interesow prywatnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Polski, swiadczy w ten sposob podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia.

Stalosc i wladza panstwa zalezy od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie wystepuje nic przeszlo ojczyzne, istota ludzka powinien poniekad z

rozkosza umierac za nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic co ludzkie nie wydaje sie

byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia jak i rowniez podziw dla

urokow fauny i flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo

szalec, kiedy termin po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal brak cierpienia, rozkosz

duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy tuz przy dzwiekach muzy,

w aurze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, iz nawet w trakcie zabawy powinno sie zachowac, tak ceniony przez Grekow, umiar. Od dawnych

przejmuje takze ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci czlowieka. Czestym motywem jego skladow jest cnota, ktora uznaje za najlepsza

wartosc - "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji czlowieka wyrazanej przez

Platona - wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci

materialnych i opowiada sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten ukazuje sie w calej piesni "Niezwyklym i odrzucic

lada poslugi opatrzony". Powtarza za Horacym, ze tej wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii,

stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" - Proteusz

(bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w nich pochwale cnot i

korzysci zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja

rodowod antyczny. Najczesciej poeta siega do Horacego, lecz zamienia je, jednoczy rozne powody w jednym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow walki trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w tym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal konflikt pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W powyzszym utworze latwo odnalezc

swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki znajduja sie wyrazem mocnej troski o losy wlasnej ojczyzny. Jednym

sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe

sposrod odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad pelnym narodem, byc trzymane na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno im myslec o prywatnych interesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na uwadze dobro ogolu. W swiezym

fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone jest ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku

miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie na obronce

ojczyzny (mialo to zachecic mlodziez rycerska w celu grozacej aktualnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do tragedii pewne

elementy, ktore mimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady

dominuje typowy naszego kraju balagan). Uwazaja przewodnia calkowitego utworu jest stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a

odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, mocno zwiazanym sposrod muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym

wraz z pania a. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem dla Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni

Kochanowskiego znajduja sie przekladami rzymskiego poety. Sa one w wiekszosci powazne, cechujaca je tematyka jest zas rozna. Wystarczy

doprowadzic do realizacji przegladu rozmaitych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas po temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda swiata,

fauny i flory i istnienia, milosci. Poglady filozoficzne czesto stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge jak i rowniez lament po klesce Polakow poniesionej

w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i osoby ( damy i najmlodszych ) uprowadzone przez nieprzyjaciela.

Poeta odwoluje sie w celu tych, ktorzy czuja nadal milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla

wojsk, mysli o kraju zas nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie ow rym: „Polak madry po szkodzie―

Lecz jesli racja i sposrod tego nasza firme zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Kowalski sobie nabedzie,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i po szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie zwazajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego miejsca dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, w koncu czlowieka

o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i osoby, bo ma czyste serduszko i tamtego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Kobiety za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali

dzielo sztuki Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz 1 o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy

stawiam trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi w calej literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obszerny poemat zbudowany z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z w nocy swietojanska. Jest to proba zrobienia

pierwszej krajowej sielanki. Liryk chwali zywot na wsi. Obraz jest wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o klopotach i klopotach codziennych, poniekad

praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna korzysci, gdzie dojrzewa sie uczciwie,

poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Posada na roli choc ciezka daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne koszty utrzymania, wysilek zas jest motywem

do pychy. Po robocie mozna odetchnac wesolo spedzajac czas na tancach jak i rowniez spiewach. Czlowiek zyje na wsi w calej harmonii sposrod

przyroda. Dla Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, albowiem to wlasnie oni demonstruja zmeczonej zyciem dworskim

szlachcie jak odnalezc spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, Jak i mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow

17 stulecia jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, o nierownosci

spolecznej, o negatywnych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako protest poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie jak i rowniez radosc. Rozkoszy plynace sposrod zycia czlowieka na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione w calej

obcowaniu w calej z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o

swojej milosci prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien zawartej

w nich mitologizacji jak i rowniez jezyk mozemy podzielic na dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa czy tez

przykladami, lub przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zestawem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, ale alegorycznych, kompletnych

powiazan sposrod mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek przedstawia Szymonowic osoby i sytuacja dworskie. Naturalnie

obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Owe wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja

pod spodem mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe lecz sztuczne jak i rowniez zmyslone, ale prawdziwe niewatpliwie sa

odczucia, szczescie jak i rowniez nieszczescie w calej milosci, ktorych doswiadcza nieomal kazdy, jak wiele i smialkowie utworow Szymonowica.

Wszystkim skromniej lub wybitniej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej jak i rowniez celnej

obserwacji i weryfikacje zycia, tak zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od

czasu siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze naszym poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace na swoj los. Uderzajacy jest realizm, sposrod ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni tego

ludu wszakze jest przepych urodziny i zasobne zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja konflikt miedzy panskim dozorca - Starosta,

ktory wystepuje w kazdej sytuacji z przyrodzonym symbolem naszej wladzy - nahajka±, zas chlopem bezwzglednie pedzonym w celu roboty.

Widzimy wiec w tej okolicy krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw nalezycie.

Tez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to nierzadko. Pan leka sie, lub czasem dzieki czemu postepowaniu wszelcy wraz z ksiedzem nie odnajda sie

na lewicy, a wiec czy odrzucic zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje nadal ksiedza, powiada tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa faktycznie

jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, wino, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie w celu

rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze na stu urzednikow, jeden jest sprawiedliwy jak i rowniez

nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swoich procesow, chyba zeby za poboczne swiadczenia. Rozne lapowki jak i rowniez daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan

Ksiedza, zas nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz.

Ponizej przymusem przeprowadzic trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala ponownie zwozic zboza poki odrzucic

wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka tez jest zawila, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa.

Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi

wskutek zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja brak rozsadku jak i rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop jest zadowolony ze swego losu. Jest

czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan odrzucic sa ukojeni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i odwage.

Utwor jest obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wsi, omawia proces calego jej zycia. Przy mlodosci zaleca

cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka

mozemy sie nauczyc bez jej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic ma obowiazek posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc wlasnych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie

gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Alians malzenski wypada zawierac sposrod osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Az do urzedow nie

powinno sie pretendowac. W czasie roku przewidzial rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa jak i

rowniez krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy sposrod truskawkami i tym podobne.

Latem mozemy z takich przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek byc wyposazonym owoce jak i rowniez pozytek. Sa juz wowczas

jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka,

ryby. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i osoby zle operuja. Zima obejmuje najwieksze

rozkosze. W borach polowania z przyjaciolmi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W domu wszystko

preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Jednak i podczas mrozu nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ

tez mozemy z towarami, albo tez u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w calej innej obszarze drozej. Widzimy, ze Rej dba o

wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia na wsi. Przy Czarnolesie powstalo wiele pieknych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, umyslnie cenionym. Liryk zwraca obserwacje na to, jakie to wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow.

Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmowi dalszego picia z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina stare lata, kiedy dwie strony mialy wiecej zaufania. Chlop

tez o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden sposrod utworow w ktorym poeta zahacza problem spoleczny w Polsce.

Przedstawionej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to kawalek

oparty na tradycjach ceremonii poganskich ku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali wies jak i

rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Okazuje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie ewidentne,

jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny innej mowi o tancu jak i rowniez radosci. Naklania wszystkich w

celu pojscia w calej jej slady. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wsi. Chlop

podtrzymuje ze swej pracy wlasnej osoby i rodzine, a fach jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza lub pisarza. Liczy

nastepnie wszelakie przyjemnosci robocie, chwali wieczorowe spiewy jak i rowniez tance. Kawalek nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci

ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw na uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniami dlan odmian, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na bazie tych

zrodel powstaly wiecej niz jeden glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w tej poezji

znajdziemy echa ideologii epoki. Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez

dobroczynnego wplywu przyrody na ludzka psychike. Zawiera takze pochwale jak i rowniez zachete w celu harmonijnego wspolzycia z przyroda.

Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc

obserwacji jak i rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola czlowieka w globie,

zastanawiaja nad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale takze podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje niemal

wszystkie przemyslenia i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Jemu za dzielo sztuki stworzenia swiata oraz czlowieka, a takze

harmonie miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, zwazajac na te czasy... ― Kochanowski przywoluje

dwie postawy charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje cechujaca je syntezy. Nigdy najwazniejsze jest miec czyste

sumienie, radzi, aby uzywac z okazji do zabawy, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w calej sobie. Przy „Piesni o cnocie― liryk stara sie stworzyc

swiadomosc czytelnika. Kluczem jest tu wyraz „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze swiatem

zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty jest obowiazkiem kazdego czlowieka, a

najlepsza cnota jest sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez juz sam proces

tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic po sobie slawe i dobre

imie. Problematyke sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym

artysta, ktory z racji na posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Wizja lotu nad roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten

sposob, ze tej dziela pozostana tez znakomite nie tylko rodakom, ale i daleko poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku.

Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest szalec w nalezytym miejscu

jak i rowniez czasie―. Tez filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie tez horacjanskie

„carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII mozemy odnalezc takze topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu tworczosc literacka parenetyczna w dalszym ciagu pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy

osobowe, idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski,

gospodarz swojej majetnosci. Wskazowki powstale sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo

dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie darami fauny i flory o kazdej porze roku, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Podobny

model ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― nawet lepiej „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota ludzka

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych

przez literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swoich dobr

nawet lepiej zycia. Ten ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden standard – typ

renesansowego tworcy, humanisty. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie do jednej dziedziny tworzenia, jest wszechstronna, oprocz umiejetnosci

niezbednych ma obszerna wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M.

Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, zywot zgodne sposrod natura. Dobry ozenek, zadania

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie oznaczaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace na roli jak i rowniez w ogrodzie, uciechy plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie zadania

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory jest dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z rozkosza korzysta z

dobrodziejstw przyrody, rzetelnego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak sposrod

dziedzicznego lub nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach

zechce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza wartoscia jest cnota ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana jako czyste etyka, ludzka

zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego szczescia i porzadku wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z fraszek. Podmiot

liryczny uznaje zdrowie za wybrana z kluczowych wartosci, w stosunku do ktorej inne dobra gubia swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali

spokojne zywot w aprobacie z przyroda i odrzucic szuka sporo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego istnienia i tej prawdziwych wartosci w poniektorych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug czlowieka odrodzenia wypada zyc zgodnie z natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, iz wszystko przemija ale wypada przy tym afirmowac

zycie jak i rowniez w pelni tu korzystac. Wedle stoikow wypada ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny broniacy

zanim atakami fortuny.

38. Okresl, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem jest wydany w calej 1551 r.

traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju wspanialym

uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru zachwycajacego obywatela Rzeczypospolitej oraz

nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat rownosci

wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej dla roznych osoby jest rozmaite prawo. Przykladowo prawo karania smiercia

jest zroznicowane dla ludzi z rozmaitych warstw spolecznych, inne dla szlachty jak i rowniez inne dla mieszczan. Sadze ze, ow problem jest nadal

obecny. Tak aktualnie bylo jak i rowniez jest, iz ludzie majacy wplywy jak i rowniez takze zamozni podlegaja nie zawsze tym samym prawom co zwykly

obywatel, lecz zazwyczaj znajduja sie traktowani w znacznym stopniu lzej, w wielu przypadkach moga sie chociazby wykupic. Czesto osoby na wielkich

stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie w calej ich kwestii jest w znacznym stopniu przedluzone. Pozostalym problemem, ktory porusza

Modrzewski jest uzycie nauki jak i rowniez wiedzy nigdy kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc krzepy panstwa jak i rowniez jego potencjalu

intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe szkoly i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Wspolczesnie

wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i jest zatrudnionych nadal sposrod dobrej

decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w calej malych miasteczkach, zamknieto jak i rowniez dzieci czesto

musza spacerowac do takich odleglych w znacznym stopniu kilometrow. Poza tym szkoly posiadaja zazwyczaj nazbyt male zasoby finansowe na postep

pracowni jak i rowniez zakup pomocy naukowych, czasem nawet na utrzymanie. Przy ksiedze o wojnie ale juz mowi, ze kazda walka powoduje klopoty i

tragedie zwyklych obywateli a odrzucic tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie

roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia dotyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec jest obywatelem jak i

rowniez panstwo powinno mu zagwarantowac szczescie, - o wartosci czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek ma obowiazek byc

prawnie przygotowany w celu pracy, zas ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pilnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie

branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facet byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac

nowy przepis prawny sposrod udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci sposrod wojny odrzucic sa tak wielkie, by mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny oznacza

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski proponuje: - skonstruowac kosciol narodowy

niezalezny od czasu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osoby

wyksztalconych jak i rowniez szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy bezuzyteczne, takie jak wspaniale domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje zasoby finansowe przeznaczone na ten zamiar wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie na

dotowanie szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie madrosci i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie.

Modrzewski proponuje przejecie kurateli nad szkolami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od

pochodzenia spolecznego. (Po raz 1 prawo kroczenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. Tym sposobem pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, czyli brak milosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny jest

podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Owe dwie wartosci (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie wiazac w wybrana calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra wspolnego, dla porzadna ojczyzny powinno sie poswiecic wszystko: majatek, krzepy,

zdrowie, szczescie, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna byc zgoda, albowiem laczy jego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga przyczynic sie niezgodni obywatele - spory

sejmowe, walki domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez

narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc,

oblude jak i rowniez obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

w celu tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic

krol, wspierany madra rada, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka,

podle funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo lokalne od

szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, zeby stara kult ustapila swiezej. Jednak heretycy nie znajduja

sie spojni, odrzucic tworza jednosci. A dla Skargi zadne krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej jest jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale obok heretykow jest

to niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je.

Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich sferach zycia, rowniez publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie moga nawet

odpierac panstwa zanim poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa

dlatego krola w celu obrony religii katolickiej, jako straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej w calej

narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow jak i rowniez pozbawienia cechujaca je ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza

legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe uwaza

pisane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione dla

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim zamet (istnialo wtenczas wiele sadow -

ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia norm ograniczajacych jak i rowniez

naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. W tym samym czasie walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np.

natychmiastowe sadzenie jak i rowniez bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich herezje,

mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc jak i

rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne w celu matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek jak rowniez do tonacego okretu,

ktory wszyscy, w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, jakie to maja polozenie w kraju jak

rowniez proponuje reperacje istniejacego postaci rzeczy. Rownoczesnie przepowiada maz, iz rozplenienie sie owych chorob zaprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, dla ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno w

calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O dobrej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy dla

dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej w calej Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic moga

jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna rozne analogie w celu wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Spostrzec

mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, ze nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy obywateli beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" wyszukac mozna standard prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace jego sprawy jak i rowniez swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwa jest

"Krotka rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, jakie to dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Przede

wszystkim podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany sposrod pozycji kalwina i

w calej duzej czesci stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych przez protestantow, co jest w szczegolnosci widoczne w calej krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl do

istnienia w przepychu i sztuczne zawyzanie liczby swietych, na ktorych ciagle pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom

danin jak i rowniez „koled―, ktore sa podlug niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i rowniez zabobonnego

chlopa.

Wiele sposrod epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow ale takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym koloryt sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi zrozumiec istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak przykladowo epigramat

„Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia jego i wynosi ponad

typowych ludzi. Jednakze mnich ow jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osoby, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow za swietych, ochoczo ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal jest anegdotka

o plebanie, ktory pochowal swojego psa na cmentarzu w poblizu grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z psa uczynil parafianina. Jest to

niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie

naczelnych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, przesadza nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez protestantow postulatu

odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych dla wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie odrzucic rozumieja

lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja cechujaca je spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo w calej odprawianej

mszy swietej jest jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach nierzadko nawiazywal w celu filozofii stoickiej - juz sam pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, iz jest poufaly osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, w jakim

stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony

I miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim zaciecie, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych

jak i rowniez zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal sposrod ta maksyma. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie osobiscie,

rownoczesnie stara sie dowiedziec, co obecnie historia sie sposrod Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego egzystowania. Brak jest na odrzucic

odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc ostatecznych: "raj",

"czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz po smierci, w

celu miejsc w ktorych przebywala zanim wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek jest, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to w calej ostatnim sposrod TRENOW, w ktorym

opowiada wlasny sen - we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze tej coreczka

jest szczesliwa. Wizerunek ojca przerabia sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie zywot Jana na wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna jest do kompozycji starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca - stracil ukochana coreczke, odrzucic rozumie, z jakiego powodu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta przez

nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po odejsciu coreczki,

ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w uczciwosc boska, przewodzi to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w odcinku

kulminacyjnym w celu zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc sens calego istnienia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna bolu, rozpaczy, trwogi. W obliczu

smierci corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym okres swoje Na tym strawil,

zebych byl ujrzal progi twe! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jeden z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca sens boskiej woli - Urszula poprzez smierc w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, ktorych bohaterami znajduja sie pasterze czy tez rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane przez bohaterow, w celu epiki – fabula jak i rowniez narracja, w celu dramatu zas - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi

jak i rowniez rozmowy pojedynczych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie z

reguly z humanistyczna pochwala piekna swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie nierzadko tlem dla prezentowania

zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizerunek wsi krajowej Ostatnia

sposrod panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; ciezka, codzienna robota w polu i tuz przy gospodarstwie wywoluje radosc sasiadom wsi jak i

rowniez jest dla nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze nadmienic za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w calej literaturze

krajowej siegnal po motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, jest

nietypowa, przedstawia bowiem robote panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje

dlatego nie idea, ale strategia, w jaki to zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na motywach

ludowych i skrzeczy razem sposrod Oluchna na ciezka robote oraz na srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki pani

a sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna przyjaznosc czlowieka. Polska wies konca XVI stulecia jest, podlug Szymonowica, mieszkaniem

wyzysku: mieszkaniem, gdzie nierzadko dochodzi w celu naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw przykrych, pokazuje ujemne

strony istnienia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji swiata i konstruujac utwor zblizony raczej w celu antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle przyrody, a

jej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie obejmuje ze soba afekt. Gdy Laura przybywa na spotkanie sposrod ukochanym pod

spodem umowionym jaworem nikt na nia odrzucic czeka. Wytwarza to podejrzenie o niewiernosc i zwiazek z odrebna pasterka – Doryda, co konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza sasiednich zarosli

wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko i wylacznie przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia

sie kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne

dla sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu milosci na styl zycia

czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zywocie do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany za tworce zapowiadajacego nowa

klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak koloryt jego wierszy wykracza daleko poza

schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, co powoduje, iz tworczosc

Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany religii, gdyz

najwidoczniej Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Do konca zycia

nie opuscily go niepewnosci, czy selekcja ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek

zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, ale, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i

nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do aktualnie i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest swietnym

obrazem takich niepewnosci jak i rowniez lekow. Szczegolnie wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w 3 sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, jest wyrazem obawy poety o wynik bezustannej walki, ktora kazdy

istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od czasu Boga. Az do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z silami

ciemnosci istota ludzka jest samotny, a stawka jest przeciez zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc Boga, na pomoc jakiego

kazdy istota ludzka powinien polegac, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, swiat i odepchnac pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tamtego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie

poprzedniego. Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co

emocjonalne, a najwznioslejsza wartoscia duchowa jest afekt do Boga. Bog jest wielki jak i rowniez dokonaly, istota ludzka maly jak i rowniez pelen

grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od czasu Boga, zawadza mu sciezke do istnienia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tutaj wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla przez kazdego znana internautom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium historyczny, maske

(pretekst), pod jaka autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest intensywne, a gdy slabe. Meritum

rozwazan pisarza ma koloryt uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej zajmuje Kochanowskiego Polska XVI

stulecia, wowczas nadal silna jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec

przestrzec rodakow zanim tym, iz niewlasciwa polityka moze przyczynic sie do upadku panstwa, jak wiele Troje. Przy tekscie znajduja sie fragmenty

swiadczace o takich intencjach pisarza.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita sprawa wladacie") jest skierowana w celu rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jakim sposobem

maja sprawowac powierzona im wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie liryk

przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski strategia glosowania przez rozstapienie jak rowniez

obecnosc marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci

za losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu pijanstwa

jak i rowniez obzarstwa, zas niezdolna w celu zadnego mordegi, a przede wszystkim do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie beda

potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku panstwa rzadzonego jak wiele w Troi.

5. Przy kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec spraw

narodowych. Glowny z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia sie

sposrod dobrem panstwa, realizowania wlasnych celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, choc sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, jest w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by przez atak zadziwiac wroga, oslabic go jak

i rowniez nie pozwolic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza bowiem tematy w stopniu daleko idacym istotne, biezace i

zawile. Swoje preferencje na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jako dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla gwarancje czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Trusia elekcyjny

(wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten szkopul; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, czy tez

wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej w celu rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci co sa na jego czele powinni podarowac

przyklad,

dwie. "O milosci ku ojczyznie" - liczy 6 zachorowan Polski: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, nielad religijna, wyczerpanie wladzy krolewskiej,

niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, iz milosc w celu ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela, upadek ojczyzny

rownowazny sposrod kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie wystepuje, Skarga leka sie, iz fakt ow moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz jest

wykorzystywana przez magnaterie w celu osiagniecia wlasnych celow, co prowadzi w celu anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ). zada

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie na jej negatywnych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste w celu nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego,

wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Polski, jesli jej

obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie maz na

rejonie niezaleznosci od czasu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla wszystkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o zywocie szlachcica od czasu narodzin az do smierci. Frapuje sie nad edukacja jak i rowniez

wychowaniem najmlodszych szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Mowiac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od nauczania Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec jak i

rowniez spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych

zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy na wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach roku, przynosza sporo

pozytku, oraz dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego przez caly rok nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O duzym zamilowaniu pisarza do robocie na wsi swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw jak rowniez innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi wypoczywac w blogim towarzystwie kumpli i rodziny, zaleca zabawy, polowania, rybactwo, co daje pozytek jak i rowniez daje rozkosz.

Dbajacy o fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupic je oszczedniej i sprzedawac drozej w calej

innych strefach.

Stosunek Reja do spraw publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie tej charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbytnio.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko totez, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony ulomnosci, poniewaz procz wiedzy uzytkowej przedstawiciel

tamtego wysokiego postaci spolecznego ma obowiazek posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica do

obowiazku sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow na Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej wlasne przemyslenia odnosnie tego zdarzenia oraz propozycje, jak z czasem wzmocnic obrone granic. Przy reakcji

poety na najazd Tatarow na Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow jak rowniez mysl o powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie

zanim napascia Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci granic Kochanowski proponuje opodatkowanie

szlachty, co wyraza slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej - poety. Psyche poety w jego opinii jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i odrzucic znajacy granic. Piesn

nasza przekazuje intencjonalnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego jako poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" jest cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia na wsi.

Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem wody i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci sposrod natura. Formuluje pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej

pracy. W piesni Panny XII zawarta jest pochwala istnienia na wsi w gronie rodzinnym. Posada ziemianina na roli przeciwstawiona jest odmiennym,

niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie przewodzic

w zyciu. Duzy wplyw na tworczosc poety mialo tez spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z istota znakomitego naszego poety, ktory jako jeden z glownych tworzyl literature narodowa. Lecz

nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jakim sposobem wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten jest nie tylko

wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci czlowieka, jest takze uwidocznieniem swiadomosci wlasnej wartosci

Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze dlugo po tej smierci pozostana czytane jak i rowniez podziwiane przez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z istnienia codziennego, co bylo zwyczajne dla owczesnych humanistow, do ktorych niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przykladami moga byc: Piosenka XXIII jak rowniez

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej innej przemyslenia wskazuja wyraznie na znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej, choc nie

da sie ukryc zawartej w calej niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, odrzucic bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego przemyslenia na

ow temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora

pielegnowana w calej sercu czlowieka moze byc dla niego w tym samym czasie "nagroda jak i rowniez placa" jak rowniez swoista ozdoba zycia. Otwarcie

z cnota zwiazana jest tak okreslana dobra slawa, tzn. porzadna opinia obok wspolczesnych, zas po smierci pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, odrzucic stronil od czasu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc pospolite wsrod owczesnej

szlachty. Naturalnie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala pani pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w calej niej wlasne przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jakim sposobem w przyszlosci podeprzec obrone granic, ale w stopniu daleko idacym emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz

wscieklosc na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej

z portfela wspolrodakow. Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszelakie

zalety stanowiace cnote znajduja sie cenne, ale najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta sciezka do nieba,

Tym, co sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym sezonie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, by tam

konstruowac i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety nigdy ziemianina.

Pisarz opowiada o poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Dla porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie w

calej poszukiwaniu przygod i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej jest zyc na roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz z zbirow uzyskanych z ofiarnej pracy

gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, zas nastepnie wszystko znosi w celu stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy w

kazdej sytuacji znajdzie termin na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby czy tez w lesie zastawia

sidla, dzieki czemu na strychu nigdy nie brakuje jedzenia. Przy zagrodzie naturalnie pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze o

wychowaniu mlodego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zawstydzenie. Poeta zechce, aby tej wnuki zostaly dobrze wychowane i azeby

posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i humanista,

ale takze glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode swiata, swojego domostwa –

jest to renesansowa zgoda zycia, milosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby lapac w

pulapke dzien, jak i rowniez stoickie, zeby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach―

znalazla charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia czlowieka jest szczescie, rozumiane jako zycie harmonijne z regulami cnoty,

gwarantuje czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie w celu

korzystania z uciechy zyciowych. Wobec przemijalnosci swiata, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta zacheca do uzywania z chwili,

cieszenia sie sposrod zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora

byla odrzucic wolna od czasu sprzecznosci. Dlatego tez fraszki zostaly tak rozmaite. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona

czy Zenona zalecal dystans do swiata i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz

niewatpliwie blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Dzialanie kazdego z nich we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie do

szczescia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac klopotow, ktore zdolaly zmacic

szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce

„Na domek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co emituje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta zechce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie,

ludzka zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra tamtego swiata odrzucic

zapewniaja doglebnego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna jedynie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna sposrod fraszek – „Na

zdrowie―. Pochwale istnienia w aprobacie z przyroda odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc swiata: jego przemijalnosc i

wytrzymalosc wobec tak krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze stoickim spokojem sledzic otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, w

calej korzystaniu sposrod rozumu, ale i w uciechy „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia jak i

rowniez wizji Boga, jako wielkiego Architekta, znajdujemy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem w stosunku

do Boga, ale tez wizja czlowieka godnego, umiejacego uzyc swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od czasu trosk jak i rowniez cierpienia jak

rowniez obawy zanim smiercia. Naszym dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety w calej ustalone przez myslicieli wartosci – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta sposrod ironia wytycza sie odnosnie madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi

radzenie sobie sposrod problemami, podarowac sile duchowa i porzadne szczescie jak rowniez czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski,

ktory wielokrotnie w calej swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, odrzucic potrafi wyszukac w pani a ukojenia. Treny wiec

dokonuja zalamanie na tej harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po smierci Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga

ustepuja aczkolwiek pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow po porwana przez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne

postawy polityczne obywateli i bylo pretekstem w celu rozwazan fauny i flory ogolnej.

Przy konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, chociaz w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w tragedii greckiej, nastepuje

podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob na scenie odrzucic przekracza kilku

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal w

calej nagrode za wyrok w calej sporze bogin, wine dlatego ponosi kociak, ktora jego nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tutaj takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno jest tu ustalic glownego bohatera, bowiem postepuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno bowiem stawiac osobisty interes na rowni ze sprawa panstwa

odstepstwem od czasu reguly jest rowniez odrzucic umieszczenie imienia ktoregos sposrod bohaterow w calej tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin lub

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Wlasnoscia szczegolna skladow z tamtego okresu jest epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w Az do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni sposrod tego okresu opisuja sercowe klopoty

(Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie

przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek miedzynarodowy,

ponad wszystko przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka

zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy jako krytyk zaniedban

narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie

— Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka Az do gor jak i rowniez lasow, stworzona w chwili,

gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na wlasne zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie sposrod przeszloscia. Byla ona tak zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki idol, ktory puder dar przemieniania sie w calej rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzisiaj zas pyta z ktoryms

niepokojem: „dalej co pozostanie? ―

dwie. Czarnolas.

Panuje tutaj kompletnie inny stan ducha, inne znajduja sie tez tematy. W wielu utworach pisarz opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi wartosc

mieszkaniu rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), okresla pytania myslicielskie (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma

byc wyposazonym na pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie fauny i flory, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje

nad ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, albowiem wlasne zywot bylo dla Kochanowskiego najwazniejszym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w tej zyciu kluczowa byla tej

poezja: „Prosze, niech ze mna za raz me rymy odrzucic gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez nawet wlasny pierwszy

liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tylu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, nalezacych do roznych typow i typow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow jak i rowniez zagadnien sposrod zycia czlowieka, porusza rzeczy jednostki, oraz calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w zywot prostego systemu

alarmowego wartosci. Czlowiek i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tamtego pisarza w calej, odniesieniu w celu w/w przedmiotu, na wstepie powinno sie stwierdzic, ze tematyka tej utworow

odnosi sie do jednoczesnie pojedynczego czlowieka, oraz ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane jako wskazowka

dla jednostki, lecz dla wszystkich, bowiem wykorzystywac sie jest w stanie do nich kazdy, albowiem ich problematyka ma koloryt uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilku wersach w calej lapidarny strategia przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor planuje odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie sposrod nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i

naklaniaja go w celu kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja wyrazenia wypowiedziane przez glownego bohatera: „Trudny (... ) nasz rzad

sposrod tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, zas wstane wypity. ― Wiersz zartobliwy ta ma na celu osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego

rezultaty i niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede

wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem pozostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien pomniec o tym, iz cialo czlowiecze ulega po smierci rozpadowi, w dlatego kazdy ma obowiazek usilnie starac sie, aby zostawic po w piwnicy

dobre przypomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem ow, kto rozumuje tylko o piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na

darmo Pan odroznil czlowieka od zwierzat, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar –

sluzba ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako kto moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze.

― Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych moznosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony

darem wymowy powinien uczyc swych klientow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania

autentycznej wolnosci. Natomiast ludzie majacy odpowiednia potege i odwage powinni sposrod bronia w calej reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet

gdy przyjdzie w calej walce zwrocic zycie.

„Piesn o dobrej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, zahacza wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze byc kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac w celu walki jako jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

wszystko dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie w celu niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak rozwinietej

cywilizacji; nie umie budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia o Polaku swiatlym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy odrzucic

pomysla juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak w piwnicy kupi, iz i

zanim szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. By to pokazac potrzeba czynow, a wyraznie –

poswiecenia w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to wlasnie odroznia wlasny narod od czasu plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zagadnienie i szkopul calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, ale sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Sprawia to dla

pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma na celu ukazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal na strazy porzadku juz od czasu

poczatku egzystowania naszego panstwa, ale lub takie dzialanie duchownych moze byc przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni do glebi sie

zastanowic nad dalszymi swymi losami, by problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest takze problemem narodu, poniewaz czynia go pojedynczy ludzie. O ile zawiedzie jeden element w

calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ciala – panstwa – mozemy tu nawiazac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze wybrana z okolicznosci upadku

niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach antycznych.

Utwor ow zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

sposrod mitologii jak i rowniez przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow

oraz podle spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal sposrod

antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach powiada posel

-akcji – zredukowana do poszczegolnego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, co

ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw formie, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, wlasne losy jednoczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na rzeczy narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Okazuje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad konsekwencjami

wszelakiego czynu, odrzucic reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma koloryt uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, oparty na okazach antycznych.

Kawalek ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta

z mitologii i przedstawia jeden sposrod epizodow walki trojanskiej. Przy utworze naszym latwo wyszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow

jak rowniez zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal sposrod „Iliady―, ktorej obszerny kawalek przelozyl. Strukture takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec brak parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i guzik, co czlowiecze

nie jest mi obce―. Przy odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg zadbaj postaci, cechujaca je zachowan; od czasu patriotow

poczawszy, a na zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie noclegu, swoje losy laczy sposrod

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem jak i rowniez intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w niniejszym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calkowitego narodu.

Tresc dramatu ma charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze wlasnie w naszej epoce wyrabia sie atrakcyjny w Polsce legenda sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w calej „Nad Niemnem―

itd. Nie jawi sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej - „Zywot czlowieka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Od razu oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa sposrod „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu na prace, ktora wszystkim daje

radosc jak i rowniez rozrywke, ktora tez daje zadowolenie. Ten obraz uosabia „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza czesc sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze pozostala wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni, rozumuja

egoistycznie, znajduja sie chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz

odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Facet musi pracowac na panskim polu, robota nie jest radosna piesnia - jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei sposrod „Krotkiej rozprawy

miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z podstawowych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza elementem dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w pani a mysl, ze „bez norm nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska na cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna mozliwe, iz jak odkrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic odrzucic otrzymuje kary, a

plebejusz traci zywot. Za co? Obaj pobili szlachcica tak, ze istota ludzka ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za co innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac

winien rowniez opieke wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta kwitnac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc jak

i rowniez nam jak i rowniez bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow zanim wyzyskiem jak i rowniez samowola panow, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak tej duchowy patron Erazm sposrod Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i noclegu, chociaz

uzasadnial potrzebe walki obronnej, albowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage w celu edukacji mlodego obywatela jak i

rowniez do powagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy jak i rowniez rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o

potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady na inne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo latwo

zapamietac, albowiem dzis jest on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w calej literaturze.

W wieku renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Wskazowki te powstale sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego uposazenia,

rozkoszujac sie darami fauny i flory w kazdej porze roku. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu czy

starosc, czy smierc. Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug intelektu i w calej bliskosci sposrod natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to istota

ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro przeszlo prywate, odrzucic zaluje

jej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia - taki wzorzec ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych

piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie tylko w celu tworzenia, jest to czlowiek uniwersalny, oprocz

umiejetnosci niezbednych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja tworcy tacy jakim sposobem

Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wytlumacz w jaki sposob autorzy polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez

lansujaca pochwalane. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem zas

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski tworcow tego okresu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten jest prowadzony miedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych dla polskiego systemu

spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej ze stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i

starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach,

O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale odrzucic

posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie wylacznie dobrem narodu i interesem panstwa, potepial

prywate. Przy ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc

respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania

stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu

Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow na

ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu w calej 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Okazuje sie byc nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju jak

i rowniez wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ow niesie w calej sobie esencji uniwersalne, przedstawia sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on ostrozny, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, odrzucic unosi sie

ambicja gdy chodzi o dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu jak i rowniez przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten przedstawia

niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej panstwa tematyki. Postury

patriotyczne wykazuja niemal wszelcy humanisci, wszelakie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie czlowieka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny obrys,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie to zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich

obowiazkow, lecz mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei - mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, zle sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - powiada Pleban). Dlatego Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini,

pan ksiedza A mnie prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― w calej pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, lecz bardziej nadal przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow - czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Ukazujac szesc zachorowan spolecznych -

obojetnosc w stosunku do ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez

grzechy przeciw Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, w calej XVI stulecia, przedwczesne proroctwo

nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, batalii z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia w celu poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore stanowic

posiadaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych znajdujemy tez w calej licznych fraszkach, a najwazniejsza

pozycja jest tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym internautom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan jak i rowniez swoim

wyksztalceniem. Jest na pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal o

ksztalt wlasnego stylu, o forme trzymanych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, oraz o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej

Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly o erudycji poety. Nie zostaly mu tez obce jezyki klasyczne: lacina, greka,

hebrajski, studiowal takze epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych

tworcow naszych. Nawiazania w celu antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych typow, poeta pisze piesni,

fraszki, dramat podlug regul klasycznych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu

sie do tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu powodow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw

poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego przeszlo tlumem.

Nasz wybitny istota ludzka zapisal sie w historii literatury krajowej nie tylko jako poeta jak i rowniez dramaturg, lecz takze jako tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze myslicielskie poglady tworcy, ktory uznaje swiat za wielka harmonie,

znajduje rozlegle wartosci fauny i flory i wsi, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jako nazwy ery uzyto tamtego terminu nie wczesniej w XVIII wieku we Francji - poczatkowo dla

okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia czasow

panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie objasnienie to zostalo przyjete przez

nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie

mialo byc poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla sporo sporow jak i rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" swiadomie uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu aczkolwiek odrodzenia

antyku lecz szmat swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale potem sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od czasu XIV w celu poczatkow XVI wieku, zas w krajach Europy

polnocnej od konca XV do samego konca XVI stulecia. Jest maz rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki

jak: kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe jak i rowniez religie, najistotniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, na plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie sposrod asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek okazuje w centrum badan

jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jako o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki ludzkiej.

Przy mysl humanizmu czlowiek jest wielce przydatny, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno, patriotyzm.

Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w centrum swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i guzik co

czlowiecze nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za

oficjalny jej zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu

dlugoletnich wojen religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W roku 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w

calej Spirze na sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze mozemy ja odtwarzac indywidualnie, iz nalezy tlumaczyc je

na jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie powinna dawac

udzielenia rozgrzeszenia czyli uwolnienia osoby od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze kazdy czlowiek ma swoj los zapisany w calej

gwiazdach. Poswiecone jest jemu niebo czy tez pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zbieranie dobr. Swoje

to zasluga, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Anglii. Ruch ow powstal sposrod natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial

mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni na sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem znajduja sie wydane w

calej 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one w celu literatury religijnej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o

przebudowie panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz

usuniecie krzywd spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych

niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Strofowanie I - "O wiedzy potrzebnej w celu rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje dolegliwosci,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu jest warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec najbardziej

normalni powinni byc ci, ktorzy stoja na czele narodu.

Strofowanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc zachorowan Polski. Zawsze sa to: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca pisarz

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora plynie sposrod "chciwosci swojego lakomstwa". Przy sposob wyrazny i

wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci

w celu ojczyzny, milosci dla pani a samej. Najscie skierowany jest w witryne magnatow dbajacych jedynie o swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, najmlodszych jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

albowiem laczy cechujaca je jedna kult, nakazujaca afekt blizniego, ow sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej zgody

szczegolnie na sejmach pobudza u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV jak i

rowniez V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa kleska dla Polski, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, prowadzacej do zgody i w celu potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu jest jednowladztwo, jakiego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu.

Poddani winni znajduja sie swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co jest

jednoznaczne sposrod upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Liczy prawa

nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc w celu ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze dobry Bog ochroni Polske od czasu zguby. Tytulowe grzechy jawne to: brak

sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

porzadna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tresc zwiazana

jest z poczatkowym, pelnym nadal nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech podstawowych stanow: Pan

(szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory ujawnia fundamentalne problemy ciekawe

owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy korzystania z zup ozonatorow wody, czy brak stalego systemu alarmowego

obronnego panstwa. Wiele takze uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

religijnych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu jak i rowniez piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych naszych utworow poswiecony

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie w celu rodakow sposrod prosba, by pomysleli wreszcie o grozacym im ryzyku; Polacy

powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac w celu obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem ow, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, ale w strategia

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo jak i rowniez umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na bazie o niektore przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly w celu komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jako czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia jako wiecznej batalii o zywot

2. postawa uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny neutralnosc, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. brak tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, cienkie bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Koloru i zdrowie mieszkancow. Okazuje sie byc on calkowity podziwu dla prostoty jak i rowniez kontaktu

sposrod natura. Osada, wspomnienia, jako miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tym

miejscu zyjacych. Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

przywiazanie do wsi, tamtego istnienia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii

pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora po stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z robocie rak, zas kiedy jest stara to umiera.

19 Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, silny, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, ale to odrzucic pomagalo. Nie zaakceptowac stac jego na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza

pani (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci istnienia. Mlodosc, swiezy powiew i

spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - brak wlasnej decyzji na kolejny los, uciazliwa wizja, bitwa o zywot, przetrwanie

czterech. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne ma ukazywac troski duchowe czlowieka. Te dziedziny ludzkich problemow

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 strzepkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl odrebny, glebszy. Dwie pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z nich leka sie burzy - "skromnie w celu zimnej tuli sie

sciany". Losy rozy odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Zachowuje sie dlatego jak istota ludzka (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane ma skronie), jest wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak

ow probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Jest ona

symbolem uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity

harmonogram. Podobnie jest z czlowiekiem, ktory na starosc jest chorowity, skromniej przydatny w celu zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe).

W utworze tym zostal przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie sposrod Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ow wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje do

"Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad podstawowy i koniec swiata. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja zrelacjonowac glebie nedzy

ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma koloryt symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Juz sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w niniejszym utworze rozumuje o potedze ducha. Na tle dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego koloryt skazony jest niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi jak i rowniez przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Zmiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy

poszczegolnego krajobrazu odmieniajacego sie pod spodem wplywem wysilku dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, poglos

2. Zapach: ziola

kilku. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: zachwyt, zaduma nad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i jest piekna, chroni sie, jest delikatna, poszukuje wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w trakcie burzy pozostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza leka sie ulewy drzy zanim jej dynamicznoscia, ale dazy do przezycia. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo

utrzymuje sie istnienia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly historyjke starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, albowiem dbal maz o artyzm jezyka, obrys swojego stylu i odmiane uprawianych

typow, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Swoim obfita dzielo nierozerwalnie jednoczy sie sposrod antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o tej wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemal boska potega tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), czyli przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzyc zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

mija,

b) stoicka - zatrzymac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - rozkosz zycia, powinno sie sie rozrywac, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nasza firme czeka nastepnego

dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak madry, iz zgadnie co nan nastepnego dnia przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa wartosci materialne, lecz moralne: cnota uczciwosci,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc sposrod tego

co sie ma.

- Piosenka XX - w zyciu jest czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie nigdy bawic, ale mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o zdrowie.

- rozne nawiazania w celu mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl nierzadko

wykorzystywany przez tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z podstawowych nurtow ery baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych

tradycji, wyraznie tworzyl osobista szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal na roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

udzial w zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

calej srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel literatury sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ow ukazuje wizerunek panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej

anarchii, kleski. Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty krajowej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna chce obrony jak i rowniez pieniedzy na wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace sytuacja w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami w calej bitwie pod spodem

Chicimiem w calej 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic patriotyzm,

gotowosc w celu ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie sposrod 10 czesci dosc szczegolowo opisujacych najpierw obustronne

przygotowania, a potem bardzo uwaznie, dzien po dniu zdarzenia pamietnej batalii, az do poczatku ukladow jak i rowniez zaprzestania dzialan

wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych spraw: nad pelnym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza

pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage

obecnych nalezy skierowac na rzeczy naprawde fundamentalne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnych wspolczesnych. Hhg w nich

zywy wizerunek owczesnego istnienia szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia informacji o Naszym kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Przy 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod spodem dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego

pod Matwami w 1666 roku. Od nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl na wsi w calej krakowskim, gospodarujac w dorobku i

pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi

sasiadami, zas wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

Glowna czesc niesie 1656-1666 r i zawiera opis wydarzen wojennych, czyli taki szmat jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa w

celu Danii, walka z Moskwa.

Druga czesc 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach,

upodobaniach, szczegolnych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i ofensywnoscia.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo jej zgola odrzucic dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte uwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w calej walce jak i

rowniez sasiadami nigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw na zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; oryginalnie nacechowane

jest dodatnio: team dodatnich cech odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie przeciwienstwem dla

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie w celu zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem podniecajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila w celu upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu danymi jak:

hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej zajeciem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi mocny kontrast sposrod pierwszym - jest

dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika sposrod

kaprysu. Proponuje to gre z uczuciem, nastroj zabawy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czesc zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego sposrod

sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Czastka druga - zestawienie porzadku trupa sposrod cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa:

sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od czasu nich uwolnic. Pointa:

zanim miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela po jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym sezonie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym jak rowniez slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota

grunt wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty krajowej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem (gospodarzem).

Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji jak rowniez

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija

sie faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym podlozem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego szlachcica,

przekazuja wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska jest przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci w srodku stanowej, mniemanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji na

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych

przywilejow, zas zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy led postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego jak i

rowniez wojennego rzemiosla. Porownanie obecnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo

terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz jest mysl, iz kobiety znajduja sie niestale w calej uczuciach. Mysl ta

wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Dzieki calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore jest porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono caly szereg sytuacji niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej mozemy je przeprowadzic (uspokoic morze, wiatr zamknac w wor)

niz spostrzec stalosc w calej uczuciach damy.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo tez moga zostac tematem dla artysty.

Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa glebokim zywiolem artysty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany posmak,

erudycja, interesujace szczegoly tez znajduja sie w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego zgubie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sytuacji. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna jak i

rowniez autor) sie kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jako piekna jak i rowniez zmyslowa pani. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka jak

i rowniez nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na zywot umyslowe ery.

W ktoryms uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, fundamentalne prady. Glowny - dworski – rozwijajacy

sie na dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, dalekich od w zamian, tetniacych

wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska znalazla wiec zaskakiwac odbiorce, panowac mistrzostwa pisarza,

wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z fasonow

zachodnich, im skladajacy szacunek, a sposrod niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, naszych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany jest takze swojskim, bo nasza wlasnie tworczosc literacka, odmiennie

anizeli nurt dworski, przykladala olbrzymia wage w celu rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj

naszego kraju rodowod uznawala za najwazniejszy tworcami tamtego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten oznacza sie

takze sarmackim od czasu slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej na pozniejsze ery.

Podzial literatury na wiecej niz jeden nurty jest wygodny, lecz nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec dworski i

zostaly siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Lecz byly takze miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski znajduja sie poetami, ktorzy znacznie sie roznia –

mozna dlatego mowic przynajmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w calej XV stulecia. Szlachta polska w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym osoby Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm ma dwa znaczenia - na wstepie oznacza styl zycia szlachty w calej XV jak i rowniez XVI stulecia, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje postep zakresu znaczeniowego o

kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla poczucie, iz

Polska przesadza przedmurze religii chrzescijanskiej - winien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej na wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej roli polityczno -

religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci krajowej - o szczegolnej roli jaka gra Matka Boza. Kolejnym

wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zywot na wsi, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa.

Obecne zostaly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czego swiadectwem jest najwybitniejszy zabytek kultury

sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie w celu Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, dokad sady skazaly go na infamie jak i rowniez banicje. Swoim pamietniki obejmuja okres sluzby

wojskowej. Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z nich obraz

pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i rowniez

milosci fauny i flory - sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl nierzadko polski sposrod

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna sposrod pierwszych naszych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688 - 1696

"Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie sporo wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt odrzucic respektuje. Pisarz zwraca

obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne podejscie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie z jakiego powodu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, iz represje

odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go argument, ze w kraju, ktory nie wystepuje za co oplacic armii,

ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja kosztow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo roku 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z nieprzecietnym

realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza obok

Potockiego synonim rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego jest regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos odrzucic reprezentuje nawet najmniejszej z takich postaw, ulega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach prywatnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia wszystkich mszy, zas mysli jedynie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk biednej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic nadal formy obronnej kraju, albowiem szlachta w calej wojsku

wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich w calej sluzbie

wojskowej. Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, ofensywnoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w calej utworach Przy. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka spraw szlachty jak i rowniez panstwa. Niejednokrotnie poddaje

krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ukazal stan wewnetrzny panstwa naszego,

ktore chyli sie ku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze moga sluzyc pociechom do zabawy. Wszyscy pilnuja o wlasne

dobro, odrzucic interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady systemu spolecznego. Polacy rozumuja tylko o zabawach,

balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje

sama dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy" Potocki

porusza szkopul nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie

arian Potocki uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie

broni sie, albowiem jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod spodem Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje

proces bitwy jak i rowniez rokowan. Calosc przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc w calej zwyciestwie nad poganami.

Patriotyzm widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby

Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Sporo jest w calej nich opinii, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna

pozycje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do zobrazowanych faktow znajduja sie znakomitym podlozem poznania

osoby i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza czesc zawiera spis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu o relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji w celu walki wytwarza mu pragnienie zdobycia

lupow, a odrzucic milosc w celu ojczyzny. Pas mowi tez o odbytych podrozach zagranicznych, ktore zostaly wynikiem tej zainteresowan jak i rowniez

ciekawosci. Pas opisuje tez msze swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil pojedynki i

zwady z odmiennymi. Przykladem jest uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory

odrzucic chcial walczyc w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni jego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej bratu.

Jednak taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W innej czesci

charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz istnienia ziemianskiego jak i

rowniez obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja wlasna klase uwaza za godna przedstawicielke narodu.

Zycie osobiste szlachty obudowane jest troska o majatek i zalety wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater kocha

zabawy, pijanstwo, pojedynki zwyczajne dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem

potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwie. Monolog zwrocony do partnera, wziety w calej cudzyslow ( autor jest zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jako utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac w piwnicy sprawe sposrod ich wplywu na

zywot polityczne w calej owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym zdania, do ktorych konfliktow jak i rowniez klesk moga one przyczynic sie, stal

sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki sposrod nimi uslugiwaly mu przede wszystkim bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak klechdy, ukazuja wizerunek zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal w calej nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote

szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie nierzadko sa aczkolwiek

uniwersalne jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak juz sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory

staral sie byc nie tylko moralizatorem, lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Od razu utwor ow jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest wymieniony juz w

calej tytule, zas przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, nazbyt

mlody wiek, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie jak i rowniez przesadna staranie o nauke i tradycje. Zarzuty te

pokrywaja sie z tymi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle bezsensowne i bezsensowne, iz domyslec sie mozemy, ze w ten

sposob Krasicki obrazuje zalety krola. Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia dla jego polityki

wewnetrznej, zas jednoczesnie jest atakiem na sarmacje, na jej niedoskonalosci i podle przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona skonstruowana na regule dialogu, konwersacji prowadzonej

przez dwoch szlachcicow. Jeden sposrod nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry jest

pesymistyczna - wymeczony alkoholem szlachcic ucieka, by odnalezc ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez zwyczajne cechy

Polakow, ktorzy tuz przy alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie umieja sie na polityce, a przy tym uwielbiaja rozwazac i pod spodem lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Okazuje sie, ze w calej Rzeczypospolitej historia sie

coraz gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Cechujaca je miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Ten brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

przedstawiana byla w calej sposob niekwestionowany i prosty. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana w celu fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta

w przytoczenie, przez co pisarz chcial zaakcentowac swoj dystans od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej w

calej satyrach dialogowych, szczegolnie zas w takich, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze byc uznany za reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo

to czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej esencji i

unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje siegaja V. w

calej. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Spaja w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Zawartoscia utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez karmelitow.

Zakonnicy walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek wsrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co

sporo trunku mogl pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu,

opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl sposrod slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego przedstawiaja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

czasow. Swoistym komentarzem do calkowitego zbioru jest „Wstep w celu bajek―. Przy sposob zartobliwy autor wymienia rozne czlowiecze wady,

twierdzac ze mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale to tak wyjatkowe postawy, iz mozna te rolety miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― jest atakiem na jedna sposrod najgorszych ulomnosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj tak zwana

maska: wystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera wyrazne pouczenie, iz w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej

sytuacji trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem wszechstronny, wazny faktycznie dla kazdej zywej: zyczenie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i

odrzucic zna posmaku wolnosci, odrzucic rozumie jej. Akceptuje wlasne zycie w calej klatce jak i rowniez uwaza, iz jest to cokolwiek normalnego. Jednak

stary czyzyk nie zgadza sie sposrod twierdzeniem mlodego. On ongis byl nieograniczony, zostal aczkolwiek uwieziony. W zadnym wypadku nie

przyzwyczai sie w celu niewoli, w kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac ta bajke, wskazuje sie na fakt, iz powstala pani po

naczelnym rozbiorze Polski, moze dlatego Krasicki chcial napisac o nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl w calej nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, lecz byl obfity. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osoby

naturalne, danymi, jakimi znajduja sie, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna w znacznym stopniu wiecej uzyskac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest bajka "Jagnie jak i rowniez wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w globie

dominuje uprawnienie silniejszego, ze racja jest po stronie internetowej tego, kto ma potege. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem krzepy,

bezwzglednosci jak i rowniez okrucienstwa). Gdy pyta, jakim prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys,

niedysponowany i w calej lesie", zas nastepnie zostaje pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego czlowieka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca poniekad wiare w calej Boga jak i

rowniez smieje sie ze wszystkich swietych. Jednak gdy spada na jego choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale

takze w „upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo osoby sa chwiejni we wlasnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje,

ze nierzadko teoretyczne wiedzy nie wspomagaja w zyciu.

Oraz zatem swiat w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki jak i rowniez

zaprezentowane konsumenta.

79. Zanalizuj role literatury oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w calej Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z mocnej troski o kraj, sposrod leku zanim utrata

niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, dla ktorej zamiarem powinno byc szczescie ojczyzny. Poniewaz szczescie

spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich tej mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej byc powinna zdatnosc obywatela. Zaznacza

koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki nad szkolnictwem, czymze poparl stanowczo program reform Komisji Oswiaty Narodowej.

Sporo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Gadal o wymagania utworzenia nieustannej armii, na ktorej utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne polozenie w tej dzielach frapuje krytyka krajowej magnaterii, jaka wini za upadek panstwa. Pisal: Wraz z samych panow zguba Polakow. Oni, wg

Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Ponizej swoim

przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny jak i rowniez polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie traktowanie

chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― jest satyra na owczesne

spoleczenstwo.

Do listy utworow powinno sie jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla Polski),

zrownanie norm mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w czasie kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma maz charakter

doskonaly – zachowana zostala regula trojjednosci: wysilku, miejsca jak i rowniez akcji, brak jest takze scen zbiorowych, calosc zas utrzymana jest w

jednej konwencji. „Powrot posla― zostal napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na opinie publiczna jak

rowniez na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Kawalek ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

transformacji ustrojowych Polski, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro

krolewskiemu jak i rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal

chojrakow jednoczesnie okreslonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej

prezentacji przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i

rowniez toczenia dialogow prezentujacych jednostkowe poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― pozostana przedstawieni

jako prawi jak i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform

to: Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Z kolei ich wrogowie to: tata Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka troski, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, co doprowadza w celu upadku Polski, podobnie

jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku swojego zycia wielka

i wyzwolona z pod spodem obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele powiada, ale przewaznie bez sensu; zadziwia

sie, iz Starosta zezwala na wszelakie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny:

zwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, odrzucic respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke

przymusem za mezczyzna, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski

uosabia jego brak zainteresowania znaja, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; tez jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za swiete uprawnienie szlachty, na ktorym mozna naturalnie niezle zapracowac; Szarmancki

jest czlowiekiem, ktory roztrwonil wlasnosc rodzicow na zagranicznych wojazach, totez chce zlapac okazje finansowa, jakim sposobem moze byc Teresa;

gdy dowiedzial sie, iz posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego jego nie nauczyly, niczego

ciekawego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o wielkiej roli wyrazenia jako narzedzia oddzialywania na spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna sytuacje czlowieka. Dzialanie na postep tego stylu mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja odrzucic sprzyja progresowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal

odczucie – byla to afekt, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on minimalny udzial w calej tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Materia jego stalo sie rozumienie piekna jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Pomijajac literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane w calej malych formach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej

problematyce obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od czasu 1730 w celu 1822. zaczyna sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w kilku dziedzinach istnienia:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Przy 1740 zalozyl szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam swieze

metody nauczania. Byl maz pijarem jak i rowniez z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku ograniczenia laciny

na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 roku oddano w celu uzytku ogolnego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozumuje naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 roku krolem Polski zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku zalozyl Szkole Rycerzy.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, ale rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane na

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania

reform. Redagowany w calej pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

biezace i rozmaite tematy. W bazie tego miesieczniki pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, reportaz, listy w celu

redakcji jak i rowniez odpowiedzi na nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w

obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, pisza o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Polski. Wydawany przez 21 czasow. Z inicjatywy

krola w calej 1765 roku zalozono w Warszawie pierwszy w calej dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach znany jako

Operalnia, w ktorym zaczely miec miejsce trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy

1766 roku dla teatru zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym

kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Trusia przekazal jego na rzecz

planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i

Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi.

Wiedza w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku polskim. Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia wlasciwego poziomu nauczania

potrzebne znajduja sie dobre ksiazki dlatego w calej 1775 roku powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo sie opracowanie jak i

rowniez wydanie swiezych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane przez samego krola. Brali w calej

nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja

Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego historia

siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie czesci bohaterskie jak i rowniez komiczne. Skutek komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe wykorzystanie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym jak i rowniez podnioslym

wybiegiem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora wybucha miedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych nie

wczesniej puchar, co wiele trunku mogl zmiescic, na pejzaz ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu,

opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal – wowczas kuflem od

czasu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu jest osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa,

klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Czastka pierwsza tamtego poematu o charakterze konfesyjnym to niesamowity hymn na

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – ma poczucie dyspozycji, jest tworca, gra na gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Podlozem

jego macy jest afekt, ogarniajaca caly narod. Przy imie naszej milosci zada od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy

w calej uniesieniu. Swoim pragnienie wladzy bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego

porzadna. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga o zlo dominujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil sie dla

porzadna ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo jest

sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec na buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w imie szczescia ludziom, narodu, dla ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on w calej pyche jak i rowniez megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos w calej dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba weryfikacje ruchu listopadowego i okolicznosci

jego katastrofy. Nalezy podkreslic, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie w celu Paryza, dokad

uczestniczyl w calej wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich prasy emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie maz o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze naszym Slowacki chcial dac replika na

zapytanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego

oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, iz rzady takich ludzi zostaly

jedna sposrod przyczyn katastrofy. Ale odrzucic jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku jest zamach na cara. Ludnosc jest w calej tej kwestii podzielone. Jedynie mlodzi oficerowie pragna

batalii. Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Lud, reprezentowany przez zolnierza,

starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, ktora nienawidzi cara i zechce powstania, lecz potrzebuje liderow. Wynik glosowania, ktore ma

przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Jest dozwolone zatem w calej dramacie

odczytac caly proces powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, cechujaca je pragnienie

wolnosci jest tutaj oceniane jako bardzo wartosciowe i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki entuzjazm zostal zmarnowany, niz krytyke

dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich odrzucic znala przedtem historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania w calej walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz ochronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory

jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa historii i postepu.

Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

dlatego rozumiane jak i rowniez doceniane przez wspolczesnych. Dopiero po smierci toczono boje o slawe po nich lub miejsca pochowku. ―.

Charakterystyczne, jest takze to, ze opowiada o nich w momencie cechujaca je smierci czy tez po smierci. Smierc uwydatnia dopiero cechujaca je

wielkosc. Liryk uwaza, iz moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

doglebnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow minionych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi w celu grobu, w calej ktory odrzucic sklada organizmu bohatera.

Jest to symbol przezycia idealow Bema - batalii o niezawislosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu

zgarna narody... ―. Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze maz do adresata

przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo smierc Browne’a jest

zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi porzadnych, prawych jak i rowniez uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - czarna noc z twarza Murzyna―. Przy ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze utrzymac sie przy zyciu historie jak i rowniez budzic w celu walki narody. Ale zanim wielka koncepcja Browna

bedzie przez roznych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Melodia Chopina jest przedstawiona przez Norwida

jako ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Materia sztuki Chopina jest

to, iz wywodzi sie ona sposrod ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt absolutny. Idealu tamtego nie mozna uzyskac ale

mozemy don dazyc. Muzyka czyni z osoby istoty doskonale. Miara naszej doskonalosci jest porownanie w celu hostii. Przy wierszu zarysowuje sie

konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu

teoria mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Okazuje sie byc tez w tym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie odrzucic znajduja szczescia za istnienia, a nawet po smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po

smierci Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono wiecej niz jeden groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl w calej cieniu obszernych ludzi, odrzucic

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka cene musi uregulowac naleznosc kazda

osobowosc za wlasna odmiennosc, oryginalnosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez prawdziwe, kiedys prawdziwe, niosa

przyszlym pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak dlugo jakim sposobem pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na niektorych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady kilku jednosci: termin miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) trwa 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa sie w

wielu miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja koloryt rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal konwencje

jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne: rozlegle monologi w

calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: opowiesci

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek dama Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

porzadku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niezawislosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa koncepcji wolnosci lepiej poswiecic caly narod, anizeli ocalic jego ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) dla zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory

jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa historii i postepu.

Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, jakim

przykryta jest „anielska psyche narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal aktywnosc sil politycznych o charakterze

demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― 2-ie plaszczyzny historyczne, historie duza, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz odrzucic oddzielal cechujaca je od wlasnej osoby, dzieki czemu historia ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie jak i

rowniez zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Cechujaca je kreacje wzorowane sa na ugruntowanych przez tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je dlatego autor w calej wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie w celu panstwa jak i rowniez

monarchy. Dla Sienkiewicza tej bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa

nieskomplikowane, autor akcentuje kilka elementarnych typow cechujaca je charakteru. Jakosci typowe znajduja sie najlepiej wyrazne w charakterystyce

Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, a wiec

posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod obcym

najezdzca przez caly narod naszego kraju oraz poswiadczenie grozy polozenia naszego kraju w trakcie najazdu. Pokazanie wojny ze Szwedami jako

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola,

brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc liderow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna bitwa

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu uswiadamia

Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i

izolowali sie od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Ukazujac

szeroko pobudki kleski patrzyl z duzym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc jak

rowniez brak religii narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w kategoriach

wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera sporo aluzji jak i

rowniez mozna baczyc go za utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i zaden Polak nie wystepuje prawa zatrzymac sie pod spodem Termopilami, dokad

Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom tamtego brak.

Liryk nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac slow oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu w calej powstaniu, a wiec

identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska w stosunku do

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk odrzucic odnotowano, pisarz pokazuje mnie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia sposrod 1823 roku, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac

poinformowanym z zaleznosci naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Wspolwystepuja takze rozne postacie historyczne, w

tym takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o

cierpieniach, walce jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Zawarty jest szkopul winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, zas Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w calej

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien jak i rowniez goryczy. Drobne zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot odrzucic uprawnia w celu uzyskania

szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud po ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic pozostalego czlowieka jak i rowniez patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo za zycia odrzucic postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie wolno uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec odczucia innych, odrzucic kpic

sposrod nich jak i rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu jest postac Gustawa, Ktory ma romantyczny poglad na nature milosci. Dusze kochankow, podlug niego, znajduja sie przeznaczone

fajnego przez Boga i zwiazane na wieki. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc wespol z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, roznic majatkowych

jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i

odbierajacym ludziom uprawnienie do osobistego szczescia jak rowniez szydzi sposrod tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedle nauki

moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za istnienia zazna maz szczescia ziemskiego, bo

ten fakt tez opoznia jak i rowniez utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem fundamentalne wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej o natchnienie, pomocna dlon w sporzadzaniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chojrakow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni osoby, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc ukazuje sie

takze arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu czy tez klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona na Moskwe).

Brak jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie