Główne osiągnięcia cywilizacji Starożytnego Wschodu: osiągnięcia z zakresu kultury, gospodarki, nauki, prawa, ustroju; pojęcia: cywilizacja, system irygacyjny, kodeks Hammurabiego, piramida, despotyzm. Umieć wyjaśnić wzajemne zależności zachodzące między poszczególnymi osiągnięciami.
Wpływ czynników naturalnych na powstanie cywilizacji w Starożytnym Rzymie.-
Położenie geograficzne pierwszych cywilizacji, znaczenie klimatu, dostępu do morza, ukształtowania terenu i roli rzek. Umieć wyjaśnić przyczyny podobieństw dotyczących położenia geograficznego cywilizacji Starożytnego Wschodu; wskazać rolę uwarunkowań geograficznych na ukształtowanie się greckich polis i rzymskiego imperium.
Dzieje polityczne Grecji- dziedzictwo cywilizacyjna: znać i rozumieć: zasady ustrojowe greckich polis, proces kolonizacji rejonu Morza Śródziemnego i Czarnego, wojny Greków z Persami, wojnę peloponeską, podboje Aleksandra Macedońskiego i powstanie państw hellenistycznych; pojęcia: demokracja, oligarchia, tyrania, filozofia, hellenizacja; elementy greckiej kultury: teatr, sztukę, architekturę, filozofię i literaturę; daty: 490r p.n.e., 480,338r p.n.e.; postacie: Perykles, Sokrates, Platon, Arystoteles, Sofokles, Fidiasz, Kserkses, Aleksander Macedoński. Umieć ocenić wkład kultury Greków w rozwój współczesnej cywilizacji europejskiej.
Osiągnięcia cywilizacyjne to: architektura- beton- drogi, akwedukt- kanalizacja, prawo dziel i rządź- DIVE ET IMPERA, tolerancja.
Rozwój terytorialny Imperium Rzymskiego: znać i rozumieć: przyczyny i skutki prowadzonych wojen przez Rzym, rozwój niewolnictwa, przyczyny i skutki powstań niewolników, przebieg wojen unickich, zasady organizacji armii rzymskiej; pojęcia: PAX Romana, romanizacja; postacie: Spartakus, Hannibal, Juliusz Cezar. Umieć wyodrębnić zasadnicze etapy rzymskich podbojów.
Początki chrześcijaństwa oraz pozycja Chrześcijan w Cesarstwie rzymskim: znać i rozumieć początki powstania chrześcijaństwa i jego rozwój, politykę cesarzy w stosunku do chrześcijan; pojęcia: edykt mediolański, chrystianizacja; daty:313,381r.; postacie: Konstanty Wielki. Umieć wyjaśnić wpływ chrześcijaństwa na oblicze starożytnego świata.
Przemiany ustrojowe w starożytnym Rzymie od monarchii do cesarstwa: zasady ustrojowe i okresy trwania monarchii, republiki, cesarstwa, podłoże społeczne i polityczne przemian ustrojowych; pojęcia: triumwirat, pryncypał, dominat; postacie: Pompejusz, Brutus, Oktawian August; data 44r p.n.e.31r p.n.e.. umieć wyjaśnić przyczyny ewolucji ustroju państwa rzymskiego.
Polityczne i gospodarcze przyczyny upadku Imperium Rzymskiego: wydarzenia polityczne w okresie schyłkowym istnienia cesarstwa, stan gospodarki rzymskiej tego kresu; pojęcia: Wielka Wędrówka Ludów, kolonat; daty 476r postacie: Atylla, Odoaker. Umieć wyjaśnić i powiązać wydarzenia w ujęciu przyczynowo- skutkowym związane z upadkiem państwa rzymskiego.
Cesarstwo Rzymskie zostało podzielone między dwóch cesarzy. Cesarstwo rzymskie zachodnie z Rzymem i wschodnie z Konstantynopolem. Cesarstwo zachodnie już w IV w. runęło pod naporem plemion germańskich. Niszczycielskie najazdy Hunów i Wandalów zrujnowały ostatecznie gospodarkę rzymską. Rok 476- jest uznawany za datę upadku zachodniego cesarstwa rzymskiego. Kończy się starożytność a zaczyna średniowiecze.
Kształtowanie się państw Europy Zachodniej na gruzach Imperium Rzymskiego: wydarzenia polityczne u zarania średniowiecza kształtujące oblicze polityczne Europy, dzieje polityczne państwa Franków; pojęcia: patrymonialny charakter władzy; daty:732,800, 843, postacie Karol Wielki. Umieć ocenić rolę Franków w dziejach Europy Zachodniej.
Cywilizacja bizantyjska dzieje Bizancjum w okresie rewindykacji terytorialnych na zachodzie, skutki wojen z Arabami i Słowianami, zasady budownictwa bizantyjskiego; pojęcia; rewindykować, kodyfikować; postać: Justynian Wielki. Umieć wyjaśnić cywilizacyjną rolę Bizancjum oraz określić zasięg bizantyjskich wpływów kulturalnych
Islam i podboje arabskie: znać i rozumieć genezę i główne zasady zawarte w Islamie, etapy ekspansji arabskiej; pojęcia: islam, hidżra, data622r . Mahomet. Umie ć wyjaśnić cywilizacyjną rolę islamu, określić jego zasięg i wpływy.
Stosunki feudalne w Średniowiecznej Europie: znać i umieć przyczyny powstania feudalizmu i jego cechy charakterystyczne; pojęcia: feudum, inwestytura, lenno, hołd, senior, wasal, drabina feudalna. Umieć wyjaśnić na czym polegały zależności feudalne w sferze społecznej, ekonomiczne i politycznej, jakie miały znaczenie.
Polska w okresie panowania pierwszych Piastów: dzieje państwa polskiego w okresie rządów pierwszych Piastów od Mieszka I do Bolesława Krzywoustego; pojęcia: chrzest, zjazd gnieźnieński, bunt ludowy i reakcja pogańska; daty 966,1000,1025,1076,1138r ; postacie: rządzący Polską przedstawiciele dynastii piastowskiej. Umieć ocenić politykę wewnętrzną i zagraniczną poszczególnych Piastów, ocenić wagę podjętych przez nich decyzji.
Dzieje papiestwa i jego konflikt z cesarstwem w średniowiecznej Europie: przyczyny przebieg i skutki konfliktów między papiestwem a cesarstwem; pojęcia: spór o inwestyturę, schizma zachodnia, kościół katolicki, kościół prawosławny, konkordat, walka o Dominium Mundi daty:1054,1077,postacie: Grzegorz VII, Henryk IV. Umieć ocenić wpływ konfliktu na kształtowanie się oblicza politycznego średniowiecznej Europy.
Przemiany społeczno-gospodarcze w Europie w X-XIII wieku: znać i rozumieć zmiany w rolnictwie, odrodzenie się życia miejskiego; pojęcia: dwupolówka, trójpolówka, cech, wolnizna. Umieć wykazać wzajemne zależności między przemianami gospodarczymi a społecznymi.
Europa w okresie wypraw krzyżowych: przyczyny i przebieg podboju Anglii przez Wilhelma Zdobywcę, przyczyny, przebieg i skutki wypraw krzyżowych, powstanie zakonów rycerskich, przyczyny rywalizacji między Plantagenetami a Kapetyngami, przemiany wewnętrzne w Anglii w XIII w , przyczyny i skutki ekspansji mongolskiej w Europie; pojęcia: synod, krucjata, Wielka Karta Swobód, jarłyk, jasyr, monarchia stanowa; daty: 1066,1095,1096-99,1215,1223,1241,1291; postacie: Wilhelm Zdobywca, Urban II, Jan bez Ziemi, Czingis- Chan. Umieć ocenić znaczenie głównych problemów politycznych Europy w X-XIII w.
Architektura Średniowiecznej Europy: zasady wznoszenia budowli romańskich i gotyckich, przykłady takich budowli. Umieć wskazać na wybranych ilustracjach przykłady budownictwa romańskiego i gotyckiego.
Wzorce człowieka średniowiecza: zdający zna i rozumie: cechy ascety, rycerza i dobrego władcy, przykłady z literatury odwołujące się do owych wzorców. Umieć rozróżnić wspomniane wzorce.
Rozbicie dzielnicowe w Polsce: zdający zna i rozumie: zasady zawarte w statucie Bolesława Krzywoustego i wydarzenia społeczno-polityczne w okresie rozbicia dzielnicowego, dzieje polityczne związane z okresem rozbicia dzielnicowego w tym: walka seniora z juniorem, sprowadzenie Krzyżaków do Polski, najazd Tatarów, ziemie jakie odpadły od polski w okresie rozbicia dzielnicowego i związane z tym okoliczności; daty 1138, 1226, 1241; postacie: Konrad Mazowiecki, Batuchan, Henryk Pobożny. Umieć ocenić znaczenie rozbicia dzielnicowego w dziejach polski.
Bolesław Krzywousty w porozumieniu z możnymi wprowadził w 1138r ustawę sukcesyjną zwaną statutem. Statut ten wprowadzał zasadę senioratu, czyli dziedziczenia tronu mającego przypadać najstarszemu synowi, a później najstarszemu wiekiem z książąt piastowskich. Senior oprócz ziemi dziedzicznej dysponował dzielnicą senioralną. Ponadto prowadził on politykę zagraniczną. W wyniku ustawy sukcesyjnej państwo polskie zostało podzielone między synów Krzywoustego. Najstarszy syn Władysław (zwany później Wygnańcem) objął Śląsk wraz z ziemią lubuską oraz jako senior Małopolskę. I zwierzchnictwo nad Pomorzem Gdańskim i Zachodnim; Bolesław Kędzierzawy uzyskał Mazowsze z Kujawami; Mieszko III Stary- Wielkopolskę. W Łęczycy natomiast rezydowała wdowa po Krzywoustym, Salomea z najmłodszymi synami Henrykiem i Kazimierzem nazwanym później Sprawiedliwym. Po jej śmierci Władysław wbrew braciom przejął tą dzielnicę.
Rozpoczęła się wojna domowa w której młodszych książąt poparło możnowładztwo i duchowieństwo. Wojna między braćmi zakończyła się w 1146r. ucieczką Władysława Wygnańca do Niemiec. Dzielnicę senioralną wraz ze Śląskiem objął Kędzierzawy, który wydzielił Henrykom księstwo sandomierskie. Wygnaniec natomiast zwrócił się z prośbą o pomoc do Federyka I Barbarossy. Doprowadziło to do zbrojnej interwencji cesarza niemieckiego. Krzywousty zdołał wprawdzie utrzymać się na tronie, ale za cenę hołdu lennego i wysokiego okupu, a w 1163r miał zwrócić Śląsk synom Władysława Wygnańca. Po śmierci Bolesława Kędzierzawego w 1173r księciem seniorem i władcą Krakowa został Mieszko Stary, ale po 4 latach jego rządów doszło znów do walk o tron. Mieszko został wygnany a władzę objął Kazimierz Sprawiedliwy (1177r). było to załamanie zasady senioratu, dlatego też Kazimierz musiał zalegalizować jakoś swoją władzę nad Krakowem. Na zjeździe w Łęczycy w 1180 uzyskał zgodę możnych i duchowieństwa na dziedziczenie Krakowa przez jego synów. Oczywiście inni książęta nie pogodzili się z tym i po śmierci Kazimierza między jego synem Leszkiem Białym a Mieszkiem Starym rozgorzały się walki o Kraków. W konflikcie tym dzięki poparciu możnych utrzymał się w Krakowie do 1202r Leszek Biały. Nie miał on jednak żadnego wpływu na politykę zarówno wewnętrzną jak i zewnętrzną innych książąt, a jego dzielnica nie była większa od dzielnic innych Piastów. Około XIII w Polska składała się z kilkunastu księstw niepołączonych władzą centralną. Okres dzielnicowy był okresem nieustannych walk wewnętrznych między książętami piastowskimi. W XIII w trwały walki o tron krakowski. Książęta toczyli wojny o rozszerzenie swoich posiadłości kosztem braci, krewnych, niekiedy niszcząc ziemie będące przedmiotem sporów. Często niszczono też ziemie możnych popierających przeciwnika.
Walka o tron krakowski między synami Mieszka Starego pogłębiły proces decentralizacji państwa. W trzeciej dzielnicy Śląsku, dokąd powrócili synowie Wygnańca. Trwał proces podziału na mniejsze księstwa. Przejściowo udało się zjednoczyć znaczną część Śląska Henrykowi Brodatemu (1201-38), który rozszerzył władzę na część Wielkopolski oraz ziemię krakowską( zajął ją po śmierci Leszka Białego). Politykę zjednoczeniową ojca krótko kontynuował Henryk Pobożny ( 1238-41), dopóki nie zginął pod Legnicą.
Rozbicie dzielnicowe przyniosło podzielonej Polsce poważne zagrożenie zewnętrzne. Było ono związane z ekspansją Marchii Brandenburskiej w kierunku Pomorza i Wielkopolski oraz polityką zakonu krzyżackiego. Ziemie polskie doznały również niszczących najazdów ze strony Mongołów, którzy aż trzykrotnie zaatakowali Polskę w XIII w.
Ważne znaczenie strategiczne miała ziemia lubuska stanowiąca” klucz do Polski”. Stąd bowiem wiodły drogi na Śląsk i Pomorze. Walki o te ziemie z Brandenburczykami trwały już od początku XIII w, ale opanowali ją w latach 1248-50. później drogą podstępu rozszerzyli swą władzę na pas ziemi nad Notecią i Wartą. W ten sposób utworzono Nową Marchię, która wbiła się klinem między Pomorze a Wielkopolskę. Do tego w 1181r oderwało się Pomorze Zachodnie. Kłopotliwymi sąsiadami byli Prusowie, którzy odbywali częste wyprawy łupieżcze na Mazowsze i Kujawy oraz Pomorze Gdańskie. Było to na tyle uciążliwe, że w 1222r Konrad Mazowiecki, Henryk Brodaty i Leszek Biały zorganizowali krucjatę. Próba schrystianizowania Prus nie powiodła się. Wówczas Konrad Mazowiecki wezwał na pomoc Krzyżaków. W 1226r zawarł z nimi umowę, która zobowiązywała ich do podbicia i schrystianizowania Prus. Jako uposażenie Konrad nadał im ziemię chełmińską, nie rezygnując jednak z władzy zwierzchniej. Książe liczył, że przy ich pomocy pokona Prusy. Jednak w 1243r Krzyżacy wyjednali zgodę na inwestyturę ziemi Prusów jako lenno Stolicy Apostolskiej oraz prawo do utworzenia 4 biskupstw, w tym chełmińskiego. W ten sposób uniezależnili się od książąt piastowskich i od polskiej organizacji kościelnej, gdyż biskupstwa podlegały metropolii w Rydze (stolica państwa krzyżackiego). Ziemie pruskie opanowane zostały całkowicie do 1283r mimo powstań, które krwawo tłumiono. Krzyżacy rozpoczęli akcję kolonizacyjną i budowę warownych zamków( Elbląg i Malbork). W rezultacie stworzyli silne państwo zakonne ze stolicą w Malborku, który stał się siedzibą wielkiego mistrza zakonnego przybyłego z Wenecji w 1310r. w ten sposób wychodząca ze stanu rozbicia dzielnicowego Polska stanęła wobec ekspansji Krzyżaków i Brandenburczyków.
Od wschodu zagroziło Polsce inne niebezpieczeństwo. Koczownicze plemiona Mongołów, dzięki doskonałej armii a szczególnie konnicy opanowywały ogromne obszary Azji. Kolejną ofiarą ich ataku pod wodzą Batuhana stały się w 1241r Węgry i Polska. Zasadniczym celem było zdobycie Węgier a atak na Polskę miał na celu uniemożliwienie im pomocy. Wojska tatarskie wysłane do Polski rozbiły pod Chmielnikiem rycerstwo małopolskie. Następnie doszło do wielkiej bitwy pod Legnicą, w której zginął Henryk Pobożny. Po drodze spalone zostały liczne grody i miasta w tym Kraków i Sandomierz. Ze Śląska Tatarzy uderzyli na Morawy, aby się połączyć z głównymi siłami na Węgrzech. Do trwałego podporządkowania Węgier nie doszło, gdyż na wieść o śmierci wielkiego chana Batuchan wycofał wojsko, aby wziąć udział w walce o władzę. Polska jeszcze dwukrotnie w 1259 i 1287r była obiektem ataku Mongołów. Wiązały się one z licznymi zniszczeniami i porwaniem znacznej liczby jeńców, ale nie doprowadziły do uniezależnienia kraju od Tatarów.
Bitwa pod Legnicą stoczona 9 kwietnia 1241r między rycerstwem śląskim i małopolskim, wspieranym przez oddziały Krzyżaków pod dowództwem Pobożnego a oddziałami Mongolskimi. Mongołowie upozowawszy odwrót wciągnęli w głąb swych szyków i rozgromili oddział księcia morawskiego Bolka, a następnie uderzyli na 3 pozostałe hufce, stojące na pierwszej linii polskich wojsk. Gdy hufiec księcia raciborskiego nie wytrzymał i rzucił się do ucieczki, pobożny wprowadził do walki swój odwód i zepchnął nieprzyjaciela. Wówczas Tatarzy zastosowali nieznane rycerstwu dymy bojowe i korzystając z zamieszania rzucili swój odwód na prawe skrzydło i tyły wojsk Pobożnego. Bitwa zakończyła się klęską rycerstwa polskiego i śmiercią Henryka Pobożnego.
Społeczeństwo i gospodarka Polski w okresie rozbicia dzielnicowego: zdający zna i rozumie: przemiany społeczno-gospodarcze w Polsce związane z kolonizacją na prawie niemieckim; pojęcia: immunitet. Umieć wyjaśnić i ocenić wpływ przemian gospodarczych na przemiany społeczne.
Okres dzielnicowy był czasem osłabienia państwa i obniżenia jego pozycji na arenie międzynarodowej, ale jednocześnie okresem intensywnego rozwoju gospodarczego i istotnych przemian społecznych. Nastąpiły zmiany w technice rolnej, upowszechnił się system trójpolówki polegającej na zostawieniu ugorem regularnie co trzy lata 1/3 gruntów ornych, gdy tymczasem na pozostałych siano zboże ozime i jare. Ugoru używano jako pastwiska dzięki czemu ziemia ta była naturalnie nawożona. Uzyskiwane plony pozwalały na lepsze wyżywienie wzrastającej liczby ludności oraz na uzyskiwanie nadwyżek pozwalających na wymianę.
Wzrost liczby ludności oraz nowe techniki rolne pozwoliły na znaczne powiększenie ziemi uprawnej w Polsce. Zakładano nowe wsie i osadnictwo przesuwało się na tereny dotąd niezajmowane. Wycinano wielkie kompleksy leśne co doprowadziło do zmniejszenia rozległych puszcz i nieco bardzie równomiernego rozmieszczenia ludności. Poprawiła się też komunikacja między dzielnicami.
W XI wieku zaczęła powstawać wielka własność ziemska, najpierw kościelna, potem możnowładcza. Dobra ziemskie i dochody z nich stały się podstawą utrzymania tych grup społecznych. Aby z nich w pełni korzystać wymuszały one na panujących zwolnienia zwane immunitetami. Immunitetem ekonomicznym nazywamy całkowite lub częściowe zwolnienie dóbr możnowładcy, rycerza lub instytucji kościelnej od ciężarów prawa książęcego, czyli od danin i posług na rzecz księcia.
Immunitetem sądowym zrzeczenie się przez panującego prawa sądzenia ludności zamieszkałej w tych dobrach i pobierania kar sądowych.
Czyli właściciele ziemscy przejmowali należące przedtem do władcy uprawnienia i dochody. Immunitet zmieniał sytuację wolnych chłopów- dziedziców. Zachowali oni nadal swoje ziemie, użytkowali je i przekazywali synom, ale stawali się zależni od właściciela dóbr, składali mu daniny. Właściciel zaś w obawie o utratę świadczeń ograniczał prawo opuszczania przez nich wsi. Immunitet początkowo częściowy nadawał książę w momencie kiedy uzależniony był od poparcia możnowładztwa i Kościoła- np. K. Sprawiedliwy za dziedziczenie Krakowa zapłacił kościołowi zrzeczeniem się prawa stacji, czyli zatrzymywania się z dworem w dobrach kościelnych oraz prawa dziedziczenia po zmarłych biskupach. Okazją do potwierdzenia lub uzyskania immunitetów były walki książąt o dzielnice. W XII i XIII w dokonała się likwidacja systemu prawa książęcego.
Akcja nadawania immunitetów rozszerzyła władzę feudałów na ludność chłopską z jednej strony, ale z drugiej umożliwiła nadawanie swobód osadniczych. By feudał mógł ściągnąć do swego majątku osadników musiał mieć najpierw immunitet. Obcy przybysze chcieli mieć z góry zagwarantowane warunki osiedlenia. Podstawą do zagospodarowywania nowych ziem była umowa zawarta między panem gruntu a osadnikami. Umowę tę zawierał zasadźca. Ustalano jaką liczbę chłopów ma zwerbować. Chłopi otrzymywali jednakową ilość ziemi, zwykle 1 łan mały 16h lub duży 25ha. Gospodarstwo chłopskie było własnością pana i z tego tytułu otrzymywał z niego czynsz, ale chłop je dziedziczył i jego rodzina nie mogła być stamtąd usunięta. Na początku obowiązywała wolnizna, czyli okres w którym chłop był zwolniony ze świadczeń. Trwał on od 2-24 lat w zależności czy ziemia była przygotowana do uprawy czy wymagała przygotowań np. karczowania lasu. Po upływie tego czasu zobowiązani byli do płacenia czynsz oraz danin w naturze. Prawo opuszczenia ziemi chłop uzyskiwał po tylu latach ile wynosiła wolnizna i pod warunkiem uregulowania świadczeń. Zasadźca zostawał sołtysem.
Na ziemie polskie przybywali też przybysze z innych państw. Przybysze osiedlali się na ziemiach posiadających immunitety, gdyż dzięki temu mogli utworzyć własny samorząd i posiadać pewne prawa. Rozwój immunitetu łączył się z upowszechnieniem się lokacji wsi i miast na prawie niemieckim. Przywilej immunitetowy stwarzał dogodne warunki do przyciągania osadników i przyczynił się do rozwoju gospodarki czynszowej w ramach wielkiej własności ziemskiej.
Zmiany granic państwa polskiego w okresie średniowiecza: zdający zna i rozumie: wydarzenia polityczne związane z kształtowaniem się terytorialnym państwa polskiego w X i XV wieku. Umieć wskazać różnice między kształtem państwa polskiego w X i XV wieku oraz wyjaśnić tego przyczynę.
Etapy walki o zjednoczenie ziem polskich w XIII i XIV w : znać i rozumieć przyczyny i przebieg jednoczenia ziem polskich w XIII i XIV wieku; daty 1295,1300,1320,1333,1370,postacie: Henryk Probus, Przemysł II, Wacław II, Władysław Łokietek, Kazimierz Wielki. Umieć hierarchizować znaczenie tychże wydarzeń dla procesu jednoczenia państwa polskiego.
W połowie XIII, kiedy rozbicie dzielnicowe dosięgało szczytu ujawniały się coraz wyraźniej tendencje jednoczenia ziem polskich. Podział na coraz mniejsze dzielnice był niekorzystny dla możnowładztwa uniemożliwiając posiadanie ziem w różnych częściach kraju.
Polska w okresie rządów Kazimierza Wielkiego: znać i rozumieć: wydarzenia dotyczące polityki wewnętrznej Kazimierza Wielkiego w tym działalność prawodawczą, gospodarczą, utworzenie Akademii Krakowskiej, wydarzenia dotyczące polityki zewnętrznej Kazimierza w tym spór z Janem Luksemburczykiem i krzyżakami, podbój Rusi Halickiej; pojęcia: statuty wiślickie data:1364r. umieć ocenić politykę wewnętrzną i zagraniczną Kazimierza Wielkiego.
Polska w okresie rządów Andagawenów: przyczyny objęcia władzy przez Ludwika Węgierskiego w Polsce przyczyny nadania oraz postanowienia przywileju koszyckiego, przyczyny objęcia władzy w Polsce przez Jadwigę: pojęcia: przywilej, daty:1374, postacie Ludwik Węgierski i Jadwiga. Umieć ocenić znaczenie rządów Andagawenów i przywileju koszyckiego.
Dzieje polityczne i przemiany społeczno-gospodarcze w Europie Zachodniej w XIV i pierwszej połowie XV wieku: znać i rozumieć: przebieg i skutki wojny stuletniej, przyczyny i skutki kryzysu papiestwa w XIV i XV , przyczyny i skutki epidemii dżumy, zasady produkcji nakładczej; pojęcia: Stany Generalne, „czarna śmierć”, nakład, sobór, herezja, schizma zachodnia; daty:1302r. umieć wykazać różnice między systemem produkcji cechowej a nakładczej, ocenić skutki kryzysu papiestwa na życie kościoła.
Od końca XIII w. gospodarka Anglii, Francji, Włoch i zachodnich Niemiec zaczęła odczuwać pierwsze oznaki kryzysu. Załamanie gospodarki przypadło na wiek XIV
Polska a Zakon Krzyżacki w XV wieku- przyczyny i przebieg Wielkiej Wojny i wojny trzynastoletniej z Zakonem Krzyżackim, postanowienia I i II pokoju toruńskiego oraz związane z nimi zmiany terytorialne; pojęcia: inkorporacja, zależność lenna, daty:15 lipiec 1410, 1411,1466; postacie: Jagiełło, Witold, Ulrich von Jungingen, Kazimierz Jagiellończyk. Umieć dokonać oceny znaczenia bitwy grunwaldzkiej, wyjaśnić znaczenie odzyskania przez Polskę Pomorza Gdańskiego, ocenić wkład Władysława Jagiełły i Kazimierza Jagiellończyka w umacnianie państwa polskiego na arenie międzynarodowej.
W początku XVw państwo Krzyżaków i kawalerów Mieczowych zajmowało wielki pas ziem wzdłuż południowych i wschodnich wybrzeży Bałtyku. Było to państwo scentralizowane, zasobne i posiadające silną armię. Chrzest Litwy dokonany bez pośrednictwa Zakonu stanowił dla nich wielką klęskę polityczną, gdyż stawiał pod znakiem zapytania ich dalszy pobyt nad Bałtykiem. Zakon zaczął oskarżać Litwinów o chrzest pozorny, aby uzasadnić dalsze pozostawanie nad morzem, a jednocześnie ponawiał ataki na Żmudź. W 1404 Witold zajęty ekspansją na ziemie ruskie zawarł umowę z Krzyżakami i odstąpił im Żmudź. Wybuchły tam jednak powstania, antykrzyżackie, które przyspieszyły wybuch wojny. W 1409 doszło do kolejnego powstania na Żmudzi, wspomaganego posiłkami Witolda. Jednocześnie trwały spory graniczne między Zakonem a Polską zaostrzone najazdem i opanowaniem przez Krzyżaków ziemi dobrzyńskiej. Zima 1409/10 zeszła obu państwom na przygotowaniach do wojny. Krzyżacy zwrócili się z apelem do Europy Zachodniej ściągając na krucjatę przeciw Polsce i Litwie zastępy rycerzy.
Tymczasem Jagiełło zgromadził wojska polskie i litewskie, a Witold uzyskał również posiłki ruskie i tatarskie. Stawili się też lennicy z książętami mazowieckimi na czele. W czerwcu 1410r rozpoczęły się działania wojenne. Koncentrację wojsk polskich wyznaczono pod Czerwińskiem, gdzie połączyły się one z armią litewską. Krzyżacy spodziewali się uderzenia na Pomorze Gdańskie, więc zebrali swe wojska pod Świeciem. Zaskoczeniem było to, że Jagiełło omijając silnie ufortyfikowaną linię Drwęcy ruszył prosto na Malbork. Do spotkania obu wojsk doszło 15 lipca 1410r pod Grunwaldem. Siły polskie liczyły 40 tyś. Lekkozbrojnego rycerstwa, natomiast Krzyżacy 30 tyś. Ciężkozbrojnego. Wbrew tradycjom Jagiełło nie brał udziału w walce, ale z niewielkim oddziałem przybocznym kierował z wzgórza przebiegiem bitwy. Pierwsze dni walk ruszyły wojska polsko- litewskie rozbijając piechotę, jednak ciężkozbrojna jazda krzyżaków zmusiła je do odwrotu. Prawie jednocześnie na lewe skrzydło polskie uderzył odwód Krzyżacki, złożony z 16 chorągwi i dowodzony osobiście przez wielkiego mistrza Urlicha von Jungingen. Polacy wytrzymali to uderzenie i zepchnęli Krzyżaków na bagna, gdzie rozbili ich armię.
Polska i Litwa- unie i wzajemne stosunki: zdający zna i rozumie przyczyny i postanowienia unii polsko litewskich, konsekwencje polityczne, gospodarcze i społeczne unii lubelskiej; pojęcia: unia personalna, unia realna, inkorporacja, Rzeczpospolita Obojga Narodów; daty: 1385,1413,1569; postacie: Jagiełło, Jadwiga, Witold, Zygmunt August. Umieć omówić stosunki polsko-litewskie, wyjaśnić różnice między unią personalną a realną, ocenić znaczenie unii dla polski i Litwy.
Unia realna- rzeczowa- to związek dwóch państw, które łączy osoba wspólnego monarchy oraz wspólne niektóre instytucje państwowe: wspólny skarb, system monetarny, wojsko, sejm, parlament a także wspólna polityka zagraniczna. Przykładem unii realnej jest unia lubelska 1569-1791.
Unia personalna- osobista- związek dwóch państw połączonych osobą wspólnego monarchy ale z zachowaniem odrębnych rządów. Unie z Litwą.
Europa w XV i XVI wieku- główne konflikty, walka o hegemonię: zdający zna i rozumie: przyczyny kryzysu Kościoła i papiestwa oraz ruchy heretyckie w XV-wiecznej Europie, podboje tureckie na Bałkanach, układ sił i główne konflikty polityczne w Europie XVI wieku; pojęcia: herezje, husyci, wielka schizma, abdykacja; daty: 1415,1444,1453; postacie: Jan Hus, Karol V. umieć porównać ideologię ruchu husyckiego z uniwersalistycznymi koncepcjami Kościoła i Cesarstwa, wyjaśnić przyczyny upadku Bizancjum, wykazać znaczenie ekspansji tureckiej dla Europy i Polski, scharakteryzować imperium Habsburgów i wyjaśnić co zdecydowało o potędze „ domu habsburskiego”, wyjaśnić na czym polegała walka o hegemonię w Europie.
Humanizm, kultura i sztuka renesansu w Europie i w Polsce: zdający zna i rozumie: humanistyczny pogląd na świat i człowieka, najważniejsze dziedziny nauki i sztuki renesansowej oraz ich przedstawicieli, ośrodki kultury renesansowej w europie i w Polsce, przedstawicieli polskiej myśli politycznej i literatury pięknej, związki odrodzenia w Europie i w Polsce; pojęcia: humanizm, renesans, teoria heliocentryczna; postacie: Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Rafael Santi, Tycjan, Erazm z Roterdamu, Nicolas Machiavelli, Jan Gutenberg, Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, Mikołaj Kopernik, Frycz Modrzewski. Umieć na wybranych przykładach przedstawić cechy sztuki i architektury renesansowej, dostrzec antyczne korzenie humanizmu i renesansu, wyjaśnić znaczenie wynalazku Jana Gutenberga.
Wielkie odkrycia geograficzne: zdający zna i rozumie: przyczyny, zasięg i skutki wielkich odkryć geograficznych, konsekwencje wypraw dla społeczeństw kolonialnych i społeczeństwa europejskiego; pojęcia: karawela, faktorie, konkwistadorzy; daty: 1492, 1498, 1519-1522; postacie: Vasco da Gamma, Krzysztof Kolumb, Ferdynand Magellan, Americo Vespucci. Umieć wykazać polityczne i społeczne skutki wielkich odkryć, omówić znaczenie odkryć szczególnie dla rozwoju nauki.
Dualizm w rozwoju gospodarczym Europy w XVI i XVII wieku: zdający zna i rozumie: ekonomiczne i społeczne następstwa wielkich odkryć geograficznych dla Europy i Świata, różnice w rozwoju gospodarczym Europy Zachodniej i Wschodniej; pojęcia: kolonializm, banki, giełdy, weksle, rewolucja cen, dualizm ekonomiczny, granica Łaby. Umieć wykazać związki między odkryciami geograficznymi a przeobrażeniami ekonomiczno- społecznymi w Europie w XVI wieku, wyjaśnić mechanizmy powstawania stref wpływów i rywalizacji potęg kolonialnych.
Reformacja w Europie i w Polsce. Walka kościoła katolickiego z reformacją- str. 241kontrreformacja: zdający zna i rozumie: teologiczne, społeczne i polityczne przyczyny reformacji i jej główne nurty w Europie i w Polsce, najważniejsze zmiany jakie wprowadziła reformacja, cele i decyzje soboru trydenckiego, formy walki kościoła z reformacją; pojęcia: nepotyzm, odpusty, reformacja, protestantyzm, luteranizm, kalwinizm, anglikanizm, arianie, wojny religijne, kontrreformacja, akt o supremacji, edykt nantejski, jezuici, tolerancja religijna, nietolerancja, inkwizycja, Indeks Ksiąg Zakazanych, „cuius regio, eius religio”; daty:1517, 1555, 1545-1563, 1573; postacie: Marcin Luter, Jan Kalwin, Henryk VIII, Stanisław Hozjusz. Umieć porównać założenia różnych nurtów reformacji w Europie i w Polsce, uzasadnić wpływ reformacji na rozwój kultury europejskiej, uzasadnić twierdzenie „Polska państwem bez stosów”, wymienić metody, którymi kościół walczył z reformacją, wykazać podział religijny Europy w XVI wieku.
Gospodarka folwarczno-pańszczyźniana w Polsce w XV i XVI wieku: znać i rozumieć: istotę gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej, typy folwarków, związek między sytuacją gospodarczą w Europie Zachodniej a rozwojem gospodarki folwarcznej w Polsce, konsekwencje gospodarki folwarcznej dla szlachty, chłopów i mieszczan, znaczenie Gdańska w życiu gospodarczym Polski; pojęcia: folwark, pańszczyzna, poddaństwo osobiste, spływ wiślany. Umieć wskazać przywileje, które legły u podstaw dominacji szlachty w życiu ekonomicznym, porównać sytuację gospodarczo-społeczną Polski i Europy Zachodniej w XVI wieku, wyjaśnić dlaczego Polska była spichlerzem Europy.
Polityka zagraniczna ostatnich Jagiellonów: zdający zna i rozumie: okoliczności i zasady złożenia hołdu Polsce przez Prusy, przyczyny wojny o Inflanty, istotę rywalizacji Jagiellonów i Habsburgów; pojęcia: hołd pruski, sekularyzacja; daty: 1515, 1525, 1569; postacie: Albrecht Hohenzollern, Maksymilian. Umieć podsumować i ocenić politykę dynastyczną Jagiellonów, podsumować i ocenić politykę zagraniczną ostatnich Jagiellonów i jej konsekwencje dla Polski, omówić rolę Polski w Europie XVI wieku.
Demokracja szlachecka w Polsce. Początki rządów oligarchii magnackich: znać i umieć: treść przywilejów szlacheckich oraz wpływ jaki wywarły na ustrój państwa, etapy rozwoju i organizację sejmu walnego, rolę ruchu egzekucyjnego, jak doszło do wzrostu znaczenia magnaterii i na czym polegała jej szczególna pozycja w państwie; pojęcia: szlachta, magnateria, przywilej szlachecki, sejm walny, sejmik ziemski, nihil novi, demokracja szlachecka, egzekucja praw, pospolite ruszenie, oligarchia magnacka, rokosz, liberum veto, konfederacja; daty:1493, 1505, 1578, 1607 postacie: Mikołaj Zebrzydowski. Umieć wskazać przywileje, które legły u podstaw dominacji szlachty w życiu politycznym, omówić znaczenie konstytucji nihil novi dla funkcjonowania państwa, wskazać wpływ liberum veto na załamanie się pozycji sejmu walnego i wzrostu uprawnień sejmików ziemskich.
Pierwsze wolne elekcje w Polsce: znać i rozumieć: zasady funkcjonowania wolnych elekcji oraz najważniejsze postanowienia artykułów henrykowskich, przebieg pierwszych wolnych elekcji; pojęcia: artykuły henrykowskie, pacta conventa, monarchia elekcyjna, piechota wybraniecka; daty:1573; postacie Henryk Walezy, Stefan Batory. Umieć wykazać że pierwsze wolne elekcje były kolejnym krokiem na drodze wzrostu roli politycznej szlachty.
Formy ustrojowe w Europie w XVII i XVIII na przykładzie Anglii i Francji: zdający zna i rozumie: okoliczności wprowadzenia monarchii parlamentarnej w Anglii, monarchii absolutnej we Francji za panowania ludwika XIV i ludwika XV oraz zasady organizacji tych monarchii; pojęcia: parlament, purytanie, mo0narchia parlamentarna, monarchia absolutna, absolutyzm, Deklaracja Praw Narodu Angielskiego; daty:1649, 1701; postacie Cromwell, Colbert, Armand Richelieu. Umieć porównać zasady ustrojów Anglii i Francji.
Wojny Polski w XVII wieku: przyczyny konfliktów Polski ze Szwecją, Turcją, Rosją oraz konfliktów na Ukrainie, najważniejsze bitwy, zmiany granic; pojęcia: odsiecz wiedeńska; daty: 1605, 1610, 1620, 1621, 1648, 1655-1660, 1673, 1683; postacie: Zygmunt III Waza, Władysław IV, Jan Kazimierz, Jan Karol Chodkiewicz, Stanisław Żółkiewski, Bohdan Chmielnicki, Stefan Czarniecki, Jan Sobieski. Umieć ocenić znaczenie zwycięstwa Jana III Sobieskiego pod Wiedniem dla Polski i Europy, wykazać następstwa polityczne, ekonomiczne i społeczne wojen, ocenić politykę zagraniczną rzeczpospolitej w XVII wieku.
Kultura europejskiego i polskiego baroku: rozwój filozofii oraz nauk przyrodniczych, cechy charakterystyczne architektury i sztuki baroku oraz jej przykłady w Europie i Polsce, ideologię sarmatyzmu i styl życia szlachty polskiej; pojęcia: barok, racjonalizm, empiryzm, sarmatyzm, makaronizmy; postacie: Galileusz, Kartezjusz, Jon Locke, Jan Chryzostom Pasek, Wacław Potocki. Umieć na wybranych przykładach porównać osiągnięcia baroku europejskiego i polskiego, wymienić największe osiągnięcia baroku polskiego.
Wzrost znaczenia sąsiadów Polski- Rosji, Prus, Austrii. Znać i rozumieć reformy wewnętrzne Rosji, Prus i Austrii, przyczyny i następstwa wojen: o sukcesję austriacką i siedmioletnie, politykę merkantylistyczną; daty1709, 1721; pojęcia: sankcja pragmatyczna, absolutyzm oświecony, merkantylizm; postacie: Piotr I Wielki, Maria Teresa, Józef II, Fryderyk II. Umieć określić zmiany w systemie politycznym Rosji, Prus i Austrii, wykazać wzrost międzynarodowego znaczenia tych państw.
Czasy saskie w Polsce: znać i rozumieć: sytuację polityczną Rzeczpospolitej w czasach saskich, okoliczności sprzyjające ingerencji państw ościennych w wewnętrzne sprawy polski, znaczenie pierwszych programów reform ustrojowych; pojęcia: ingerencja, traktat trzech czarnych orłów, sejm niemy, obozy polityczne: Familia, hetmański; daty: 1717, 1732; postacie: Stanisław Konarski, Stanisław Leszczyński. Umieć wyjaśnić pojęcie protektoratu i wskazać okoliczności sprzyjające zwiększaniu się protektoratu rosyjskiego nad Polską, porównać sytuację wewnętrzną państwa polskiego i państw sąsiednich, wskazać przyczyny słabości państwa polskiego( wewnętrzne i zewnętrzne).
Ideologia, nauka i sztuka Oświecenia w Europie główne prądy umysłowe, ideologię i myśl polityczną oświecenia, najważniejsze dokonania w dziedzinie nauki i kultury; pojęcia: oświecenie, ateizm, deizm, encyklopedyści; postacie: Karol Monteskiusz, Jan Jakub Rousseau, Denis Diderot, Isaak Newton. Umieć ukazać mechanizm przemian społecznych i gospodarczych, wykazać istotę przewrotu umysłowego w XVIII wieku, porównać kierunki filozofii w XVIII stuleciu.
Kultura Oświecenia w Polsce: znać i rozumieć: inicjatywy zmierzające do podniesienia poziomu umysłowego społeczeństwa polskiego, najwybitniejsze osiągnięcia polskiego oświecenia w dziedzinie nauki, literatury, publicystyki, zadania KEN; daty: 1740; pojęcia: mecenat ,obiady czwartkowe, Collegium Nobilium, Szkoła Rycerska, Komisja Edukacji Narodowej; postacie: Stanisław Konarski, Leszczyński, Jan i Jędrzej Śniadeccy, Ignacy Potocki, Adam Naruszewicz, Grzegorz Piramowicz. Umieć wykazać wpływ oświecenia na reformy polityczne i gospodarcze w Polsce, wykazać rolę Komisji Edukacji Narodowej w budowaniu nowoczesnego systemu oświaty w Polsce.
Rewolucja przemysłowa Anglii, przemiany społeczno-gospodarcze w Europie Zachodniej: znać i umieć: czynniki warunkujące rozwój przemysłu i nowe gałęzie gospodarki angielskiej; daty: 1769; pojęcia: maszyna parowa, produkcja masowa; postacie: Jamek Watt. Umieć ukazać wpływ zastosowania i upowszechnienia wynalazków na przemiany w życiu gospodarczym i społecznym, wyjaśnić na przykładzie Francji politykę merkantylizmu, omówić następstwa gospodarcze, społeczne i polityczne rewolucji przemysłowej.
Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki Południowej: znać i rozumieć: przyczyny dążeń kolonii do samodzielności i wiedzieć co ograniczało ich rozwój i samodzielny byt, założenia ustrojowe zawarte w konstytucji z 1787, organizację najwyższych władz Stanów Zjednoczonych; pojęcia: niepodległość( suwerenność), Deklaracja Niepodległości, konstytucja, trójpodział władzy, republika; daty: 04.07 1777,1787; postacie: Tomasz Jefferson, Jerzy Waszyngton, La Fayette, Kazimierz Puławski. Umieć wyjaśnić, które idee oświecenia znalazły odbicie w deklaracji niepodległości i konstytucji Stanów Zjednoczonych.
Próby reform Rzeczpospolitej w latach 1764- 1775: znać i rozumieć: program reform Stanisława Augusta Poniatowskiego, przyczyny i skutki I rozbioru Polski; pojęcia: konfederacja barska, prawa kardynalne, rozbiór, Rada Nieustająca; daty: 1764, 1772, 1773; postacie: Hugo Kołłątaj, Stanisław Małachowski. Umieć wskazać przyczyny polityczne, militarne, ekonomiczne i społeczne uzasadniające potrzebę reform w czasach stanisławowskich, ukazać wpływ idei oświecenia na reformy w Polsce.
Walka o utrzymanie niepodległości w okresie stanisławowskim. Przyczyny upadku państwa polskiego: znać i umieć: cele i zadania oraz program reform Sejmu Wielkiego, postanowienia Konstytucji 3-go Maja, przyczyny powstania Konfederacji Targowickiej i przyczyny wojny Polsko-rosyjskiej, okoliczności w jakich doszło do II rozbioru Polski, przyczyny wybuchu powstania kościuszkowskiego oraz przyczyny i skutki jego upadku; pojęcia: targowiczanie, Virtuti Militari, insurekcja, uniwersał, Prawo O Miastach, Staż Praw; daty: 1778-92, 3 V 1791, 1793, 24 III 1794, 1795; postacie: Hugo Kołłątaj, Stanisław Małachowski, Tadeusz Kościuszko, Antoni Madaliński, Bartosz Głowacki, Jan Kiliński. Umieć omówić sytuację międzynarodową Polski w ówczesnej Europie, przedstawić zasięg i charakterystykę trzech zaborów, wymienić polityczne, społeczne i kulturalne przyczyny upadku państwa polskiego, ocenić szanse polskich reform i prób ratowania państwa.
Wielka rewolucja burżuazyjna we Francji: znać i rozumieć przyczyny rewolucji i główne jej etapy, główne postanowienia i cele Deklaracji Praw człowieka i Obywatela, przyczyny zdobycia władzy przez jakobinów i przyczyny ich klęski, przeobrażenia ustrojowe i społeczne we Francji oraz podstawowe zdobycze rewolucji; pojęcia: stan III, burżuazja, rewolucja burżuazyjna, Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, jakobini, żyrondyści, terror, monarchia konstytucyjna, republika burżuazyjna; daty: 14 VII 1789, 1795; postacie: Ludwik XVI, Maksymilian Robespierre. Umieć scharakteryzować sytuację społeczną we Francji przed rewolucją, wykazać znaczenie Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela dla kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego, przedstawić historyczne znaczenie rewolucji francuskiej, wykazać wpływy idei oświecenia na rewolucję.
System napoleoński w Europie. Sprawa polska. Znać i rozumieć: granice czasowe w jakich zamykała się epoka napoleońska, genezę przebieg i skutki wojen napoleońskich i ekspansji Francji, przyczyny i okoliczności utworzenia: Legionów Polskich we Włoszech i Księstwa Warszawskiego, cechy ustrojowe Konsulatu i cesarstwa we Francji oraz Księstwa Warszawskiego, główne zasady Kodeksu Napoleona; pojęcia: Dyrektoriat, konsulat, koalicja, blokada kontynentalna, kodeks cywilny, hegemonia, legiony, „sto dni” Napoleona; daty: 1797, 1799, 1804, 1807, 1812, 1815. postacie: Dąbrowski, Józef Wybicki, Karol Kniaziewicz, Józef Poniatowski. Umieć ocenić znaczenie okresu napoleońskiego dla Europy i sprawy polskiej, ocenić postać Napoleona.
Kongres wiedeński; zdający zna i rozumie: ustrój polityczny Królestwa Polskiego, rozwój gospodarczy, rozkwit oświaty i kultury, łamanie konstytucji przez cara, działalność opozycji legalnej i tajnej; pojęcia: autonomia, prawa obywatelskie, „Kaliszanie”, Filomaci, Filareci, Towarzystwo Patriotyczne; daty: 1815, 1817, 1821, 1828; postacie: Stanisław Staszic, Lelewel, Samuel Bogumił Linde, Ksawery Drucki-Lubecki, Stanisław Kostka Potocki, Mikołaj I, wielki ks. Konstanty. Umieć ocenić zakres autonomii Królestwa Polskiego.
Polskie powstania narodowe w XIX wieku; znać i rozumieć: przyczyny i skutki powstań narodowych: listopadowego, krakowskiego, styczniowego; pojęcia: opozycja legalna i tajna, Spisek Podchorążych, Noc Listopadowa, Rabacja, „czerwoni”, „biali”, branka, „ Manifest Tymczasowego Rządu Narodowego”, uwłaszczenie, represje, Statut Organiczny; postacie: Mikołaj I, Piotr Wysoki, gen. Józef Dwernicki, gen. Jan Skrzyneczki, Edward Dembowski, Aleksander II, Aleksander Wielkopolski, Romuald Traugutt; daty: 1830, 1846, 1863, 1864. umieć porównać rozwiązania dotyczące kwestii chłopskiej w powstaniu listopadowym, krakowskim i styczniowym.
Wielka emigracja, więzi z krajem: znać i rozumieć: przyczyny działalności Wielkiej Emigracji, programy obozów politycznych ; pojęcia: Komitet Narodowy Polski, Towarzystwo Demokratyczne Polskie, „Hotel Lambert”, Gromady Ludu Polskiego; postacie: Joachim Lelewel, Tadeusz Krępowiecki, Adam Czartoryski, Stanisław Worcell; daty: 1831, 1832. umieć wyjaśnić wpływ emigracji na powstanie organizacji spiskowych na ziemiach polskich
Upadek powstania listopadowego w 1831r postawił część powstańców przed koniecznością opuszczenia kraju. Kraj opuścili członkowie rządu, sejmu oraz uczestnicy nocy listopadowej. Jednak trudne warunki w Prusach przymusiły powstańców do powrotu do kraju. We Francji, Anglii, Belgii i Szwajcarii znaleźli się przede wszystkim powstańcy szlacheckiego pochodzenia. Do 1847r na wychodźstwie znalazło się aż 11 tyś. Polaków. Było to coś wyjątkowego w dziejach Europy i zostało nazwano Wielką Emigracją. Była ona traktowana przez Polaków jako kontynuacja walki o wolność. Większość emigrantów osiadła we Francji, gdzie rząd kierował ich do specjalnych obozów, gdzie byli pod nadzorem policyjnym. Rząd francuski pod naciskiem opinii społecznej wypłacał im skromne zapomogi.
GŁÓWNE OBOZY POLITYCZNE WIELKIEJ EMIGRACJI
Do Paryża przybywali „Kaliszanie” m. In. Niemojowski oraz konserwatyści z A. Czartoryskim na czele. Odżyły zadawnione spory polityczne. Próby zjednoczenia prowadzone przez „Kaliszan” nie powiodły się. 5. XII 1831r powstał Komitet Narodowy Polski, którego prezesem obrano Joachima Lelewela. Jego głównym zadaniem było czuwanie nad interesem narodowym i nad losem emigrantów. Komitet ten wydał wiele odezw do narodów i rządów europejskich przypominających o sprawie polskiej. Próbowano też nawiązać kontakt z krajem. W 1832r komitet rozpoczął działania mające na celu wzbudzenie powstania w zaborze rosyjskim. Jednak źle przygotowana wyprawa zakończyła się rozbiciem oddziałów Żeliwskiego w 1833r. po kilku miesiącach w komitecie zarysowały się różnice polityczne. Jednym nie podobały się republikańskie poglądy Lelewela, a innym taktyka „ półśrodków”. Komitet zaczął tracić swe wpływy na emigracji.
Inną drogą zmierzał Książe Adam Czartoryski, przywódca obozu konserwatywno- liberalnego. Rozpoczął on działalność dyplomatyczną w sprawie polskiej. Przygotował i rozesłał rządom informacje o wydarzeniach w Królestwie w latach 1830-31. Jednak poza dowodami sympatii nic nie uzyskał. Wiązał on nadzieje na odzyskanie niepodległości z wybuchem konfliktu zbrojnego, w którym wzięłaby udział Rosja. Toteż podsycał dążenia narodowowyzwoleńcze na Bałkanach, zabiegał o utworzenie polskiego batalionu. Posunięcie to spowodowało sprzeciw wśród emigrantów. Hotel Lambert Czartoryskiego skupiał głównie arystokrację, bogate ziemiaństwo. Czartoryski dbał o utrzymanie kontaktów z krajem, skąd płynęły pieniądze i informacje.
Program polityczny obozu: Polska miała odzyskać niepodległość na drodze powstania w trzech zaborach, jako monarchia konstytucyjna; opowiadano się za zniesieniem poddaństwa i pańszczyzny; godzono się na powolne uwłaszczenie chłopów. Politycy hotelu Lambert potępiali rewolucyjne metody walki, bardziej liczyli na konflikt międzynarodowy.
Znaczną rolę odgrywał obóz lewicy demokratycznej, przewodził mu Tadeusz Krępowiecki i Adam Górowski. Założyli oni 17 marca 1832r Towarzystwo Demokratyczne Polskie. Podpisali oni tzw. „mały manifest”, w którym akcentowano potrzebę prowadzenia walki narodowowyzwoleńczej oraz zniesienia ustroju feudalnego. Po raz pierwszy zaczęto analizować przyczyny klęski powstania. Celem działania TDP była potrzeba dotarcia do ludności wiejskiej w kraju, by ją pozyskać. TDP podjęło działania by nawiązać konspiracyjne kontakty z krajem. Zaczęto tworzyć w księstwie konspiracyjną organizację kadrową.
Emigranci
Rozwój kapitalizmu przemysłowego na Zachodzie Europy: znać i rozumieć: przewrót w przemyśle i transporcie, kapitalizm wolnokonkurencyjny, początki ruchu robotniczego, formy walki robotników, socjalizm utopijny, teorię społeczną marksizmu; pojęcia: maszyna parowa, kolej żelazna, masowa produkcja, kryzys, bezrobocie, proletariat, ruch czartystów, strajk, socjalizm utopijny, „Manifest Komunistyczny”; daty: 1806, 1825, 1848; postacie: Robert Fulton, Jerzy Stephenson, Santi Kimon, Robert Owen, Karol Marks, Fryderyk Engels. Umieć scharakteryzować położenie proletariatu angielskiego i francuskiego w pierwszej połowie XIX wieku.
Wiosna Ludów w Europie i na ziemiach polskich. Znać i rozumieć: przyczyny i skutki wydarzeń zwanych Wiosną Ludów oraz potrafić określić ich zasięg terytorialny, powstanie w Poznańskiem, sytuację w Galicji; pojęcia: masowe demonstracje, rewolucja lutowa, ustrój republikański; postacie: Ludwik Napoleon Bonaparte, ludwik Mierosławski, Józef Bem, Franciszek Stadion; daty: 1848-49. umieć wskazać cechy wspólne i różnice między ruchami politycznymi w poszczególnych państwach.
Polityka zaborców wobec Polaków po upadku powstania styczniowego: znać i rozumieć: system represji carskich wobec Polaków w Kongresówce, antypolską politykę władz II Rzeszy, walkę z polskością w myśl hasła” ausrotten”( wykoszenie), autonomię w Galicji; pojęcia: stan wojenny, rusyfikacja, germanizacja, noc apuchtinowska, kontrybucja, Kraj Przywiślański, ”Pruskie ustawodawstwo wyjątkowe”, Kulturkampf, rugi pruskie, Komisja Kolonizacyjna, hakata, „ Bazar w Poznaniu”, dzieci we Wrześni, „ minister dla Galicji”, Sejm Krajowy, „ Koło Polskie”; daty: 1867, 1885, 1894, 1901-1908; postacie: Otto Bismarck, Franciszek Józef I. umieć scharakteryzować cele polityki rosyjskiej i pruskiej wobec społeczeństwa polskiego, ocenić znaczenie dla Polaków autonomii w Galicji.
Społeczeństwo polskie wobec polityki zaborców: znać i rozumieć: różne formy walki Polaków z zaborcami; pojęcia: pozytywizm( praca u podstaw, praca organiczna), ugodowość, biblioteki, kasy pożyczkowe, wóz Drzymały; postacie: Prus, Orzeszkowa, Sienkiewicz, Konrad Prószyński, Tytus Działyński, Karol Marcinkowski, Hipolit Cegielski, ks. Piotr Wawrzyniak, Stanisław Wyspiański, Jan Matejko. Umieć ocenić rolę Kościoła Katolickiego w walce o polskość, wyjaśnić znaczenie kultury narodowej dla podtrzymania tożsamości narodowej Polaków w okresie rozbiorów.
Zjednoczenie polityczne Niemiec i Włoch: znać i rozumieć: rolę Prus w Rzeszy, etapy zjednoczenia Niemiec przez Prusy, rolę królestwa Sardynii w jednoczeniu Włoch, likwidację państwa kościelnego i ostatek zne zjednoczenie Włoch; pojęcia: Związek Celny, Parlament Frankfurcki, „krwią i żelazem”, „depesza emska”, kontrybucja, karbonariusze, „czerwony Krzyż”, „wyprawa tysiąca”, „więzień Watykanu”; daty: 1834, 1848, 1859, 1860, 1864, 1866, 1871; postacie: Otto von Bismarck, Wilhelm I, Giuseppe Mazini, Kamil Cavour, Giuseppe Garibaldi, Wiktor Emanuel. Umieć ocenić skutki zjednoczenia Niemiec dla Europy.
Wojna secesyjna w Ameryce Północnej: znać i rozumieć: rozwój terytorialny Stanów Zjednoczonych, konflikt między północą a południem, działania zbrojne, skutki wojny domowej; pojęcia: niewolnictwo, abolicjonizm, demokraci, secesja, taktyka spalonej ziemi, Akt o domostwach, Ku Klux klan; daty: 1861-65; postacie Abraham Lincoln, Jefferson Davis, gen. Robert Lee, William Herman, Ulisses Grant. Umieć ocenić skutki wojny secesyjnej dla Stanów Zjednoczonych.
Przemiany w życiu gospodarczym i społecznym w Europie w okresie rewolucji przemysłowej w XIX wieku: znać i rozumieć: najważniejsze wynalazki techniczne i ich zastosowanie, potrafić wymienić ośrodki przemysłowe w Europie i główne gałęzie przemysłu, procesy które doprowadziły do koncentracji kapitału i główne formy gospodarki monopolistycznej; jak rozwój wpływał na życie społeczne, przyczyny rozwoju ruchu robotniczego( partie polityczne, związki zawodowe); pojęcia: „wiek pary i elektryczności”, „piękna epoka”, kapitalizm monopolistyczny, eksplozja demograficzna, proletariat, masowe migracje, szybka urbanizacja, kapitał finansowy, rynki zbytu, socjalizm utopijny, socjalizm marksistowski, ustawodawstwo socjalne; postacie: Emile i Pierze Martin, Michael Faraday, Thomas Edison, Samuel Morse, Karol Darwin, Ludwik Pasteur, Karol Marks, Fryderyk Engels, Ferdynand Lasalle, August Bebel; daty: 1851, 1864, 1889. umieć scharakteryzować ideologie powstałe w XIX wieku.
Ideologie i ruchy polityczne w XIX wieku na ziemiach polskich: znać i rozumieć: przyczyny powstania pierwszych kółek socjalistycznych w Królestwie Polskim, dwa nurty w polskim ruchu socjalistycznym: reformistyczny(PPS) i rewolucyjny(SDKPiL), rozwój idei narodowej( Narodowa Demokracja), ruch Ludowy w Galicji( stronnictwo Ludowe); pojęcia: partia”Wielki Proletariat”, I i II Międzynarodówka, Liga Polska, Liga Narodowa, liberalizm, socjalizm, konserwatyści; daty: 1882, 1892, 1897, 1895; postacie: Waryński, Marcin Kasprzak, Julian Marchlewski, Roman Dmowski, Wojciech Korfanty, ksiądz Stanisław Stojałowski, Jan Stapiński, Wincenty Witos. Umieć wymienić różnice programowe między PPS i SDKPiL.
Ekspansja kolonialna i rywalizacja mocarstw w XIX i na początku XX wieku: znać i rozumieć: przyczyny ekspansji kolonialnej, jak ludy broniły się przed kolonializmem, skutki dla narodów skolonizowanych i dla państw posiadających kolonie; pojęcia: imperializm, tania siła robocza, rynki zbytu, tanie surowce, baza wojskowa, protektorat, powstania antykolonialne, wojna opiumowa, powstanie Sipajów, powstanie w Sudanie, wojna burska; daty: 1839-42, 1857-58, 1885-1898, 1899-1902; postacie: Królowa Wiktoria. Umieć wskazać kolonie poszczególnych państw europejskich na mapie oraz omówić konflikty o kolonie(francusko-angielskie, rosyjsko-japońskie, francusko-niemieckie).
I wojna światowa- działania zbrojne i skutki. Zdający zna i rozumie: narastanie sprzeczności między mocarstwami w II połowie XX w, powstanie dwóch przeciwstawnych bloków militarnych, zamach na arcyksięcia Ferdynanda w Sarajewie, działania na frontach I wojny światowej, sprawa polska w okresie I wojny światowej; pojęcia: Trójprzymierze, Trójporozumienie, ”Kocioł Bałkański”, wojna pozycyjna, Naczelny Komitet Narodowy, Legiony, POW, Akt 5 listopada 1916r, orędzie Wilsona; postacie: ks. Franciszek Ferdynand, Mikołaj II, Wielki Książe Mikołaj Mikołajewicz, cesarz Franciszek Józef I, Józef Piłsudski, Roman Dmowski; daty: 1879, 1904, 1912, 28.06.1914, 1916, 1917, 1918. umieć prześledzić główne konflikty między mocarstwami przed I wojną światową.
Paryska konferencja pokojowa- system wersalsko-waszyngtoński: zdający zna i rozumie: układ stosunków politycznych w Europie po I wojnie światowej, postanowienia w sprawie Niemiec i Austrii, powstanie nowych państw, powstanie Ligi Narodów, sprawę polską na konferencji pokojowej; pojęcia: ład wersalski, mały traktat wersalski, plebiscyt, reparacje, pacyfizm; postacie: David Lloyd Georgie, Georges Clemenceau,, Tomas Woogrow Wilson; daty: 1919. umieć wskazać słabości systemu wersalskiego i wiedzieć gdzie tkwiły źródła przyszłych konfliktów.
Rewolucje w Rosji w 1917r: znać i rozumieć: zmiany polityczne w Rosji po rewolucji lutowej, okres dwuwładzy- próby reform demokratycznych podjętych przez Rząd Tymczasowy, zdobycie przez bolszewików siedziby rządu- początek rewolucji październikowej, realizacja założeń komunistycznych- dyktatura proletariatu i partii, terror rewolucyjny, budowa państwa komunistycznego; pojęcia: rewolucja, terror, władza despotyczna, tezy kwietniowe, przewrót, dyktatura, bolszewicy, totalitaryzm; postacie: Mikołaj II, Jerzy Lwow, Aleksander Kiereński, Włodzimierz Lenin, Feliks Dżierżyński, Józef Stalin; daty: 1917, 1918. umieć scharakteryzować istotę systemu totalitarnego w Rosji po rewolucji bolszewickiej.
Odbudowa państwa polskiego po I wojnie światowej: zdający zna i rozumie: jak odradzało się państwo polskie i jak wyglądała walka o władzę, przebieg procesu kształtowania się granic polskich(na konferencji pokojowej w Paryżu i w wojnie z Rosją Sowiecką), budowanie ustroju demokracji parlamentarnej( konstytucja marcowa 1921) pierwsze wybory prezydenckie, słabość systemu demokracji parlamentarnej II RP( 1921-26); pojęcia Komitet Narodowy Polski w Paryżu, sejm ustawodawczy, powstanie wielkopolskie, plebiscyt, Wolne Miasto Gdańsk, „cud nad Wisłą”, traktat pokojowy w Rydze, konstytucja, pakt lanckoroński; postacie: Piłsudski, Dmowski, Wojciech Korfanty, Ignacy Paderewski, Władysław Grabski, gen. Lucjan Żeligowski, Gabriel Narutowicz, Stanisław Wojciechowski, Wincenty Witos; daty: 1918, 1920, 1921, 1922, 1923, 1926. umieć ocenić rolę Józefa Piłsudskiego w budowie niepodległego państwa polskiego po I wojnie światowej.
Gospodarka II rzeczpospolitej (1918-39): zdający zna i rozumie: przyczyny podjęcia reform gospodarczych w państwie polskim po I wojnie światowej, ustawę uchwaloną przez sejm ustawodawczy o reformie rolnej, reformę walutową Grabskiego, kryzysy w gospodarce polskiej w okresie międzywojennym, inwestycje rządowe- Gdynia, Centralny Okręg Przemysłowy; pojęcia: inflacja, reforma rolna, wojna celna z Niemcami, wielki kryzys, bezrobocie, Polska A i B, COP, interwencjonalizm państwowy; postacie: Wincenty Witos, Eugeniusz Kwiatkowski; daty: 1919, 1920, 1924, 1925, 1929-33, 1936. umieć dokonać oceny roli COP-u w rozwoju przemysłu II RP.
Polska polityka zagraniczna w okresie międzywojennym( 1918-39): znać i rozumieć: najważniejsze kierunki polskiej polityki zagranicznej: zawieranie sojuszy politycznych i wojskowych, realizacja ”polityki równowagi”; pojęcia: Liga Narodów, pacyfizm, zbiorowe bezpieczeństwo, agresor, Locarno, dyktatury faszystowskie, komunizm, polityka „appeasementu” (uspokojenia), Monachium, pakt Ribentrop- Mołotow; postacie: Józef Beck, Adolf Hitler, Edouard Daladier, Artur Neville Chamberlain, Józef Stalin; daty: 1918, 1921, 1925, 1932, 1934, 1936, 1938, 1939. umieć ocenić czy polska dyplomacja zrobiła wszystko aby uratować pokój
Wielki kryzys ekonomiczny na świecie i w Polsce 1929-33: znać i rozumieć: przyczyny załamania gospodarki amerykańskiej- krach na giełdzie, zapoczątkowanie polityki zwanej Nowym Ładem(New Deal), przyczyny przeniesienia się kryzysu do Europy, nową teorię ekonomice ną Anglika Hojna Maynarda Keynesa, wielki kryzys gospodarczy w Polsce; pojęcia: liberalizm, krach na giełdzie, bezrobocie, recesja, interwencjonizm państwowy; postacie Franklin Delano Roosevelt; daty: 1929-33. umieć wyjaśnić na czym polegał plan gospodarczy przygotowany przez inżyniera Kwiatkowskiego.
Niemcy przed rządami Hitlera: zdający zna i rozumie: przyczyny powstania w Niemczech partii nazistowskiej NSDAP- kierowanej przez Hitlera, skutki przejęcia władzy przez Hitlera, budowę państwa totalitarnego(państwo policyjne, kontrola wszystkich dziedzin życia, ustawy norymberskie, noc kryształowa, obozy koncentracyjne), łamanie zasad traktatu wersalskiego; pojęcia: „ Mein Kampf”, narodowy socjalizm, rasizm, S.A., SS, totalitaryzm; postacie: Hitler, Joseph Goebbels, Heinich Himmle; daty: 1921, 1932, 1933, 1935, 1938, 1939. umieć przedstawić kształtowanie się dyktatury hitlerowskiej w Niemczech.
Związek Radziecki w dwudziestoleciu międzywojennym: zdający zna i rozumie: budowę państwa komunistycznego po zwycięstwie bolszewików, komunizm wojenny, wojnę domową, Nową Politykę Ekonomiczną(NEP), proces kształtowania się ZSRR- państwa totalitarnego; pojęcia: Czeka, NKWD, „czerwoni”, „biali”, NEP, Armia Czerwona, gułag, kolektywizacja, czystki, Komintern, socrealizm, Rapallo, pakt Ribentrop- Mołotow; daty: 1917, 1921-29,1922,1936,1939; postacie: Aleksander Kołczak, Anton Denikin, Lew Trocki, Ławrentij Beria, Wiaczesław Mołotow. Umieć scharakteryzować politykę zagraniczną ZSRR w okresie międzywojennym.
Sytuacja międzynarodowa przed II wojną światową: znać i rozumieć: politykę zbrojeń i rewizjonizm państw faszystowskich, łamanie postanowień traktatu wersalskiego, bezradność Ligi Narodów, wojna domowa w Hiszpanii, porozumienie Berlin- Rzym- Tokio, ugodowe stanowisko mocarstw zachodnich wobec zaborczości Włoch( Abisynia) i Niemiec( Austria), kryzys czechosłowacki- układ w Monachium, polska polityka nieustępliwości wobec Niemiec; pojęcia: remilitaryzacja Nadrenii, pakt antkominternowski, „oś Berlin- Rzym- Tokio”, Auschluss Austrii, „korytarz”, pakt Ribentrop-Mołotow, antypolskie prowokacje; daty: 1933, 1935, 1936, 1938, 1939, 23 VIII 1939; postacie: Hitler, Banito Mussolini, gen. Franco, Józef Stalin, Artur Neville Chamberlain, Edward Daladie, Józef Beck. Umieć ocenić politykę ustępstw państw Europy Zachodniej wobec agresji faszystowskich Niemiec.
Wojna obronna Polski w 1939r. znać i rozumieć: przyczyny agresji Niemiec na Polskę, przyczyny agresji ZSRR na Polskę, przebieg działań wojennych we wrześniu 1939; pojęcia: Blitzkrieg, bitwa graniczna, kampania wrześniowa, Bitwa nad Bzurą; daty: 01.09.1939, 17.09.1939, 28.09.1939; postacie: E. Rydz- Śmigły, major H. Sucharski. Umieć dokonać bilansu kampanii wrześniowej, wskazać przyczyny klęski wrześniowej 1939 roku.
Działania wojenne w Europie i na świecie w latach 1939-41: znać i rozumieć: przebieg działań wojennych w Europie i w Afryce, główne działania wojenne na Dalekim Wschodzie, ekspansję radziecką, główne wydarzenia na froncie niemiecko- radzieckim, udział Polaków w walkach przeciw Niemcom; pojęcia: bitwa o Anglię, Tobruk, Leand-Leas, Perl Harbor; daty: kwiecień-maj 1940, sierpień 1940, 22.06.1941r., 07.12.1941r.; postacie: W. Churchill, Hitler, Stalin. Umieć dokonać oceny przyczyn sukcesów wojennych państw Osi w latach 1940-42, wyjaśnić na czym polegał totalny charakter wojny.
Działania wojenne w Europie i na świecie w latach 1942-45: znać i rozumieć: przebieg działań wojennych w Europie i w Afryce, główne działania wojenne na Dalekim Wschodzie, kampanię radziecką w latach 1942-45, udział polskich sił zbrojnych na frontach II wojny światowej; pojęcia: Stalingrad, łuk kurski, Monte Cassino, drugi front, Hiroszima; daty: 06.06. 1944, 08/09.05 194, 02.09.1945; postacie: Eisenhower, gen Maczek. Umieć wyjaśnić przełomowe znaczenie bitwy stalingradzkiej, scharakteryzować politykę zagraniczną USA, Wielkiej Brytanii, ZSRR w czasie II wojny światowej.
Wielka Koalicja Antyhitlerowska: znać i rozumieć: etapy powstawania Wielkie Koalicji, główne decyzje konferencji w Teheranie, Jałcie i Poczdamie; pojęcia: koalicja, Karta Atlantycka, Teheran, porządek jałtański, Poczdam; daty: XI-XII 1943, 1945. umieć dostrzec zależności między wydarzeniami politycznymi i wojennymi, scharakteryzować rolę i znaczenie konferencji Wielkiej Trójki dla przyszłości powojennej Europy i świata.
Zaborcza polityka Niemiec i ZSRR wobec Polski w 1939r.: znać i rozumieć: zasięg terytorialny okupacji niemieckiej i radzieckiej, politykę okupantów wobec narodu polskiego; pojęcia: deportacja, gułag, Generalne Gubernatorstwo, obozy pracy, obozy koncentracyjne. Umieć dostrzegać podobieństwa i różnice w represjonowaniu ludności polskiej przez okupanta niemieckiego i radzieckiego; ocenić politykę okupantów.
Powstanie i działalność polskiego rządu emigracyjnego: znać i rozumieć: cele działań rządu emigracyjnego, stosunki między rządem na wychodźstwie a ZSRR, przyczyny zerwania stosunków polsko-radzieckich w 1943; pojęcia: rząd emigracyjny, zbrodnia katyńska; daty: 30 lipiec 1941, 23 kwiecień 1943; postacie: W. Sikorki, W. Anders. Umieć wyjaśnić znaczenie dla Polski i Wielkiej Trójki układu Sikorki- Majski; wyjaśnić rolę i znaczenie Armii Polskiej w ZSRR.
Polskie państwo podziemne: znać i rozumieć: organizację, strukturę i działalność polskiego podziemia, organizacje zbrojne polski podziemnej; pojęcia: AK, BCh, AL., NSZ; daty: II 1942, 01.08. 1944; postacie: S. Grot- Rowerki, T. Bór- Komorowski. Umieć sprecyzować różnice między głównymi ugrupowaniami politycznymi, wyjaśnić sytuację międzynarodową wokół powstania warszawskiego.
Ruch oporu w Polsce: znać i rozumieć: główne nurty i formy walki społeczeństwa polskiego przeciw okupantowi, udział młodzieży w ruchu oporu; pojęcia: sabotaż, dywersja, kolaboracja, Szare Szeregi, walka cywilna, akcja pod Arsenałem. Umieć scharakteryzować podstawowe formy czynnej walki z okupantem, dokonać oceny polskiego podziemia politycznego i wojskowego.
Losy ludności żydowskiej w czasie II wojny światowej: znać i rozumieć: położenia ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej, powstanie w getcie warszawskim; pojęcia: holokaust, getto; daty: kwiecień- lipiec1943; postacie: M. Anielewicz. Umieć wyjaśnić przyczyny prześladowania żydów, ocenić politykę Niemców wobec Żydów.
Walka polityczna o władzę w Polsce w latach 1942-45: znać i rozumieć: jak kształtowała się lewica komunistyczna, perspektywy wyzwolenia polski przez rząd emigracyjny i AK, cele i przebieg akcji „ Burza”, przyczyny upadku i wybuchu powstania warszawskiego, proces tworzenia się polski Lubelskiej; pojęcia: PPR, KRN, RJN, PKWN, Manifest Lipcowy, TRJN, sprawa „szesnastu”; daty: 1942, 22.07.1944, 28.06.1945; postacie: Gomółka, B. Bierut. Umieć wyjaśnić przyczyny sukcesów komunistów w dojściu do władzy w Polsce.
Europa po II wojnie światowej i powstanie ONZ: znać i rozumieć: rozmiar zniszczeń wojennych, rywalizację między USA i ZSRR, podział Europy na strefy wpływów, kształtowanie się państw demokracji ludowej, przyczyny i następstwa podziału Niemiec na RFN i NRD, ustrój, organizację i zadania ONZ; pojęcia: UNRRA, Deklaracja Praw Człowieka, kraje demokracji ludowej; daty: 26.06 1945, 10.12. 1948, IX-X 1949. umieć wyjaśnić rolę wielkich mocarstw w urządzaniu powojennego świata, wyjaśnić na czym polegała represyjność systemów władzy w krajach demokracji ludowej, ocenić działalność ONZ
„Zimna wojna”: znać i rozumieć: przyczyny i następstwa rozpadu koalicji antyhitlerowskiej, genezę „zimnej wojny”, rywalizację bloków militarnych w świecie, procesy integracyjne w Europie Zachodniej; pojęcia: „żelazna kurtyna”, plan Marshalla, doktryna Trumana, NATO, układ Warszawski, RWPG; daty: 1947,1949, 1955; postacie: H. Truman. Umieć wyjaśnić narastanie sprzeczności między krajami demokratycznymi a socjalistycznymi.
Pozycja polityczna i militarna USA i ZSRR po II wojnie światowej: znać i rozumieć: przyczyny i następstwa rozpadu koalicji antyhitlerowskiej, założenia polityki ZSRR i USA; pojęcia: NATO, EWG, Układ Warszawski, RWPG, wyścig zbrojeń; postacie: N. Chruszczow. Umieć wyjaśnić następstwa rywalizacji USA i ZSRR dla Europy i świata.
Dekolonizacja: znać i rozumieć: przyczyny dekolonizacji, przebieg procesów dekolonizacyjnych w Azji i Afryce, powstanie i działalność ruchu narodów niezaangażowanych; pojęcia: dekolonizacja, neokolonializm, apartheid, Bandung, ruch narodów niezaangażowanych; daty: 1955. umieć ocenić wpływ dekolonizacji na zmiany układu sił we współczesnym świecie.
Sytuacja polityczna, gospodarcza i społeczna w Polsce w latach 1945-47: znać i rozumieć: etapy przejmowania władzy przez komunistów w Polsce, odbudowa gospodarcza PRL, następstwa dla Polski obecności radzieckiej w Europie Środkowej, kwestie granic polskich na konferencjach pokojowych; pojęcia: PSL, referendum, reforma rolna, nacjonalizacja przemysłu, gospodarka planowa; daty: 30.06. 1946, 19.01. 1947; postacie: S. Mikołajczyk, B. Bierut. Umieć scharakteryzować strategię PPR w walce o władzę, ocenić osiągnięcia i niepowodzenia gospodarcze pierwszych lat po wojnie, scharakteryzować opozycję polityczną w Polsce.
Stalinizacja życia w Polsce po II wojnie światowej: znać i rozumieć: mechanizmy systemu stalinowskiego w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym, stosunki między społeczeństwem a władzą, stosunki państwo- Kościół; pojęcia: „kult jednostki”, konstytucja PRL, PZPR, UB; daty: 1948, 1952; postacie: prymas S. Wyszyński. Umieć wyjaśnić zagrożenia wynikające z budowy „kultu jednostki”.
Kryzysy polityczno-społeczne w Polsce po II wojnie światowej: znać i rozumieć: przeobrażenia gospodarcze w Polsce, cele i przyczyny niepowodzeń polityki władzy komunistycznej w Polsce, przyczyny i następstwa wystąpień polityczno- społecznych; pojęcia: polski październik, wypadki marcowe, kryzys grudniowy; daty: 1956, 1968, 1970, 1980; postacie: Gomółka, L. Wałęsa, Adam Michnik, Jacek Kuroń, Edward Gierek. Umieć scharakteryzować cechy polityki komunistów wobec społeczeństwa polskiego, ocenić rolę opozycji kościoła.
Przemiany demokratyczne w Polsce po 1989r. znać i rozumieć: porozumienia „okrągłego stołu”, etapy odzyskiwania suwerenności, kierunki polityki zagranicznej; pojęcia: „ okrągły stół”, „gruba kreska”, transformacja systemowa; daty: 04.06 1989, 09.12. 1990; postacie: Jaruzelski. Umieć ocenić przemiany demokratyczne w Polce.
Europa w latach 80-tych i 90-tych XX wieku: znać i rozumieć: wydarzenia związane z Jesienią Narodów, przyczyny i następstwa rozpadu ZSRR, przyczyny i następstwa zjednoczenia Niemiec, przyczyny powstania Unii Europejskiej; pojęcia: koniec procesu odprężenia, pierestrojka; daty: 1985, 1989, 1990; postacie: L. Breżniew, M. Gorbaczow. Umieć wyjaśnić przyczyny załamania się systemu komunistycznego, ocenić nowy układ polityczny w Europie.