HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH I ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA
ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE
Średniowieczna teoria suwerenności (J.Bodin)
Powstała w na przełomie XV i XVI w. teoria, której autor twierdzi, że:
Najwyższa władza w państwie należy do króla, chodzi o władzę międzyludzką i jej relacje, nie ma mowy o władzy nadprzyrodzonej
Władza króla jest władzą nieograniczoną przez innych ludzi i jest władzą ostateczną, jest absolutna, trwała, wieczna i niepodzielna
Jeżeli król sam siebie ogranicza, to się unicestwia.
Władza najlepiej wyrażona w monarchii absolutnej
Władza jest nieograniczona w czasie, tzn. nie kończy się wraz ze śmiercią króla
Istotą władzy jest moc tworzenia i znoszenia prawa (ale nie boskiego i naturalnego, a państwowego)
Wszyscy poddani jednakowo władzy, prawo obowiązuje wszystkich w równym stopniu
Prawo do rozkazywania jest słuszne, sprawiedliwe, zgodne z prawem Bożym i prawem natury.
Angielska teoria „suwerenności króla w parlamencie” (J. Locke)
John Locke stworzył na przełomie XVI i XVII w. pierwszą nowożytną teorię suwerenności, którą zawarł w dziełach „Dwa traktaty o rządzie” i „List o tolerancji”. Główne jej założenia:
Suwerenem jest król w parlamencie, rządzący zgodnie z aktami normatywnymi. Akt parlamentu staje się prawem, gdy król złoży pod nim podpis, jeżeli nie to tylko deklaracja polityczna.
Państwo powstało w drodze umowy, składającej się z dwóch aktów: 1) jednostki umówiły się ze sobą, tworząc społeczeństwo; 2) umowa społeczeństwa z władzą stworzyła rząd, czyli państwo
Parlament powinien reprezentować jak największą ilość obywateli i podejmować decyzje większością głosów
Wzorem dobrego rządu była umiarkowana monarchia, w której władza byłaby podzielona. Najlepiej byłoby, gdyby prawodawstwu, wykonawstwu ustaw i obronie kraju odpowiadały władze ustawodawcza, wykonawcza (rządzenie i wymiar sprawiedliwości) i federacyjna (polityka zagraniczna)
Teoria „podzielonej suwerenności” w ujęciu Ojców Założycieli Stanów Zjednoczonych Ameryki
Teoria suwerenności oparta na myśli J.J. Rousseau, który mówił, że właściwa władza należy do ludu, a nie do tych, którzy ją sprawują. Do głównych cech teorii podzielonej suwerenności możemy zaliczyć:
Władze muszą ze sobą konkurować, nie powinny ze sobą kolaborować.
Jest to oddziaływanie negatywne - po to, by występowała pomiędzy nimi równowaga. Gwarancja tego, że nawet jak coś się zachwieje czy zaburzy, tzn. jedna władza uzyska więcej bądź przekroczy swoje kompetencje, to dwie pozostałe będą z nią walczyć
Podział władz na zasadzie rywalizacji (konkurencji)
Teoria „zwierzchnictwa ludu” J.J. Rosseau
Jest to XVIII - wieczna teoria zawarta w dziele myśliciela pt. „Umowa społeczna”. Do głównych cech tej teorii możemy zaliczyć:
Państwo opiera się na wielkiej umowie społecznej, która polega na tym, że każdy z członków w państwie rezygnuje z pewnych praw na rzecz państwa - jego suwerenności.
Należy przyjąć pewne domniemanie, że ten rodzaj umowy istnieje już od ok. 6 tys. lat - wszystkie społeczności, które się przez ten czas tworzyły, tworzyły się na zasadzie umowy społecznej.
W zamian za rezygnację z absolutnej wolności osobistej zawierana jest umowa - państwo zyskuje bezpieczeństwo, a lud (czyli członkowie państwa) stają się suwerenem
Suwerenność jest niezbywalna i niepodzielna
Właściwa władza należy do ludu, a nie do tych, którzy ją sprawują.
Typologia konstytucyjnych modeli systemu rządów
Konstytucyjne modele rządów (jak sama nazwa wskazuje) opierają się na ustawie zasadniczej - konstytucji. Wyróżniamy:
System parlamentarny - system rządów opierający się na tzw. podwójnej egzekutywie, tzn. rozdziale funkcji szefa rządu i głowy państwa. System ten pozwala na łączenie funkcji w rządzie i parlamencie. Rząd zobowiązany jest do ustąpienia w wyniku otrzymania wotum nieufności w parlamencie. Głowa państwa może rozwiązać parlament, prawo to występuje z pewnymi ograniczeniami (np. w RFN), lub bez ograniczeń (np. w Wielkiej Brytanii).
System parlamentarny występuje zarówno w republikach (zróżnicowane formy), jak i monarchiach (gdzie przeważnie zaznacza się dominacja premiera nad monarchą).
System parlamentarno-gabinetowy - system polityczny, w którym rząd z premierem na czele jest powołany przez parlament we współpracy z głową państwa, a odpowiedzialność polityczną ponosi przed parlamentem (wotum nieufności, wotum zaufania). Oparty na zasadzie kolaboracji władz.
Władza wykonawcza, czyli egzekutywa, ma też prawo wystąpić do głowy państwa z wnioskiem o rozwiązanie parlamentu. Rząd jest powoływany spośród przedstawicieli narodu mającej większość w parlamencie. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ponoszą ją natomiast członkowie rządu kontrasygnujący jej akty urzędowe. System rządów wykształcony w praktyce angielskiej XVIII-XIX w. Rozpowszechniony obecnie we Włoszech, w Hiszpanii, Danii, Szwecji, Norwegii oraz w krajach Beneluksu. Współcześnie występuje tendencja uniezależniania się rządu od parlamentu. Jego odmianą jest tzw. system kanclerski (Niemcy) lub system gabinetowo-parlamentarny występujący w Wielkiej Brytanii.
Głowa państwa ma przede wszystkim zadanie reprezentować państwo, a wszystkie akty przez nią wydane muszą zawierać odpowiedni zapisek do konstytucji.
System gabinetowo-parlamentarny - system rządów, który charakteryzuje przewaga gabinetu nad parlamentem, a głowa państwa pełni jedynie funkcję reprezentacyjną.
System parlamentarno-komitetowy (komitetowo-wiecowy; rządów zgromadzenia; konwentu) - system rządów występujący w konstytucji jakobińskiej z 1793, Komunie Paryskiej, oficjalnie w ustroju niektórych państw Bloku Wschodniego oraz we współczesnej Szwajcarii. Najważniejszą zasadą jest zasada jedności władzy, co oznacza, że nie występuje jej trójpodział. Całość władzy należy do parlamentu. Parlament powołuje pozostałe organy, określa również ich zadania i sprawuje nad nimi kontrolę. Rząd jako komitet wykonawczy parlamentu jest bezpośrednio wybierany przez parlament, przed którym jest odpowiedzialny. Głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed końcem kadencji. W tym systemie parlament sprawuje władzę wykonawczą i ustawodawczą. Także parlament, a nie głowa państwa, powołuje rząd. Rząd jest politycznie odpowiedzialny przed parlamentem. W systemie parlamentarno-komitetowym nie można odwołać ministra, może on jedynie ustąpić sam, albo nie otrzymać mandatu w kolejnych wyborach. Urząd prezydenta sprawuje członek rządu o najdłuższym stażu. Obok odpowiedzialności karnej ponosi także odpowiedzialność polityczną przed parlamentem. Nie posiada uprawnień rozwiązania parlamentu przed upływem jego kadencji.
System kanclerski - jest odmianą systemu parlamentarnego i występuje w Niemczech. W tym systemie znacznemu rozszerzeniu uległy kompetencje kanclerza (premier). Do jego zadań nie należy tylko i wyłącznie organizowanie polityki zagranicznej i wewnętrznej państwa. On określa kierunki pracy swojego gabinetu, które muszą być wykonane przez poszczególnych ministrów. Kanclerz jest przełożonym dla swoich ministrów. Posiada również prawo dymisjonowania ministrów, do których stracił zaufanie.
System prezydencki (prezydencjalizm) - system polityczny w demokracji charakteryzujący się rygorystycznym podziałem (separacją) władzy ustawodawczej i wykonawczej, oraz połączeniem funkcji prezydenta i szefa rządu. W myśl tych zasad prezydentowi (jako organowi władzy wykonawczej) przysługuje pełnia władzy wykonawczej oraz zwolnienie z odpowiedzialności przed parlamentem - pozbawiony zostaje jednak możliwości ustawodwczych.
istnieje jeden ośrodek władzy wykonawczej;
akty wydawane przez prezydenta nie wymagają kontrasygnaty;
prezydent nie jest odpowiedzialny politycznie, ale w przypadku złamania konstytucji lub prawa może zostać odwołany (przez parlament lub naród w referendum);
prezydent ma możliwość wydawania dekretów z mocą ustawy w sytuacjach nadzwyczajnych (np. okres wojny).
System semiprezydencki (system półprezydencki, parlamentarno-prezydencki) - system polityczny, forma rządów pośrednia między systemem parlamentarnym a prezydenckim, dzisiaj m.in. we Francji. Za jego twórców uznaje się Charles'a de Gaulle'a i Georges'a Pompidou. Prezydent wybierany w wyborach powszechnych jest głową państwa. Określa kierunki polityki wewnętrznej i zewnętrznej państwa, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Powołuje i odwołuje on także premiera, a na jego wniosek powołuje ministrów. W systemie semiprezydenckim rząd i poszczególni jego członkowie ponoszą odpowiedzialność przed parlamentem.
Szczególną rolę odgrywa prezydent, gdyż jest wybierany w wyborach powszechnych oraz odgrywa decydującą rolę w tworzeniu rządu. Może on bowiem wydawać dekrety, które mają moc ustawy.
Supersemiprezydencjalizm - system parlamentarny, w którym obok prezydenta jest również urząd premiera, lecz wszelkie decyzje polityczne zależą właściwie od głowy państwa, która posiada ogromne uprawnienia. Występuje tylko i wyłącznie w Rosji.
System parlamentarno - gabinetowy, dualizm egzekutywy i parlamentarna odpowiedzialność rządu
System polityczny, w którym rząd z premierem na czele jest powołany przez parlament we współpracy z głową państwa, a odpowiedzialność polityczną ponosi przed parlamentem (wotum nieufności, wotum zaufania).
Wotum nieufności - podjęta w specjalnym głosowaniu uchwała parlamentu w systemie rządów parlamentarno-gabinetowych, wyrażająca brak zaufania do działalności ministra albo rządu, prowadząca do ich dymisji. Jest to instrument egzekwowania politycznej odpowiedzialności ministra czy rządu.
Wotum nieufności - podjęta w specjalnym głosowaniu uchwała parlamentu w systemie rządów parlamentarno-gabinetowych, wyrażająca brak zaufania do działalności ministra albo rządu, prowadząca do ich dymisji. Jest to instrument egzekwowania politycznej odpowiedzialności ministra czy rządu.
Władza wykonawcza, czyli egzekutywa, ma też prawo wystąpić do głowy państwa z wnioskiem o rozwiązanie parlamentu. Rząd jest powoływany spośród przedstawicieli narodu mającej większość w parlamencie. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ponoszą ją natomiast członkowie rządu kontrasygnujący jej akty urzędowe.
Głowa państwa ma przede wszystkim zadanie reprezentować państwo, a wszystkie akty przez nią wydane muszą zawierać odpowiedni zapisek do konstytucji.
Podstawowe cechy współczesnych systemów parlamentarno-gabinetowych
parlament (a przynajmniej jego izba niższa, gdy jest on dwuizbowy) jest wybierany w wyborach powszechnych
układ sił w parlamencie (lub podjęte w nim uzgodnienia gdy żadna z partii nie posiada większości) przesądza o powołaniu premiera i powołaniu rządu
rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, który może wyrazić wotum nieufności, oznaczające ustąpienie co najmniej jednego ministra, najczęściej zaś całego gabinetu
rząd ma wpływ na rozwiązanie parlamentu (czasem jednej jego izby gdy jest dwuizbowy) przed upływem kadencji, co powoduje konieczność rozpisanie przedterminowych wyborów
między parlamentem a rządem istnieje system powiązań organizacyjnych, funkcjonalnych i personalnych (ministrowie mogą być i często są deputowanymi) co oznacza brak separacji władzy ustawodawczej i wykonawczej
głowa państwa (w postaci prezydenta lub monarchy) nie kreuje polityki wewnętrznej, ani zagranicznej, spełnia jedynie funkcje reprezentacyjne i ceremonialne, a także wobec woli większości parlamentarnej (powołuje premiera, zarządza wybory przedterminowe)
System parlamentarno - komitetowy, zwierzchnictwo zgromadzenia przedstawicielskiego
System parlamentarno-komitetowy (komitetowo-wiecowy; rządów zgromadzenia; konwentu) - system rządów występujący w konstytucji jakobińskiej z 1793, Komunie Paryskiej, oficjalnie w ustroju niektórych państw Bloku Wschodniego oraz we współczesnej Szwajcarii.
Najważniejszą zasadą jest zasada jedności władzy, co oznacza, że nie występuje jej trójpodział. Całość władzy należy do parlamentu. Parlament powołuje pozostałe organy, określa również ich zadania i sprawuje nad nimi kontrolę. Rząd jako komitet wykonawczy parlamentu jest bezpośrednio wybierany przez parlament, przed którym jest odpowiedzialny. Głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed końcem kadencji.
Charakterystyka:
jednolitość władzy państwowej;
parlament jest organem władzy najwyższej (posiada władzę ustawodawczą i wykonawczą);
rząd powoływany jest przez parlament a nie przez głowę państwa (rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu);
rząd odpowiada politycznie przed parlamentem, ale konflikt na linii rząd-parlament może zostać rozstrzygnięty tylko na korzyść parlamentu;
ministra nie można odwołać (ustępuje sam lub gdy nie zostanie wybrany do parlamentu w następnych wyborach);
głową państwa zostaje członek rządu o najdłuższym stażu;
głowa państwa odpowiada politycznie przed parlamentem (ponosi też odpowiedzialność karną);
głowa państwa nie ma prawa rozwiązania parlamentu przed upływem jego kadencji
System prezydencki, zasada separacji władz
System polityczny w demokracji charakteryzujący się rygorystycznym podziałem (separacją) władzy ustawodawczej i wykonawczej, oraz połączeniem funkcji prezydenta i szefa rządu. W myśl tych zasad prezydentowi (jako organowi władzy wykonawczej) przysługuje pełnia władzy wykonawczej oraz zwolnienie z odpowiedzialności przed parlamentem - pozbawiony zostaje jednak możliwości ustawodawczych.
Cechy systemu prezydenckiego:
prezydent jest wybierany w głosowaniu powszechnym;
ministrowie wchodzący w skład rządu odpowiadają jedynie przed prezydentem;
istnieje jeden ośrodek władzy wykonawczej;
akty wydawane przez prezydenta nie wymagają kontrasygnaty;
prezydent nie jest odpowiedzialny politycznie, ale w przypadku złamania konstytucji lub prawa może zostać odwołany (przez parlament lub naród w referendum);
prezydent ma możliwość wydawania dekretów z mocą ustawy w sytuacjach nadzwyczajnych (np. okres wojny).
System rządów plebiscytarnych, referendum a plebiscyt
System rządów upowszechniony we Francji za czasów Napoleona, który później przyjął w czasie swoich rządów Charles de Gaulle. Jest to model rządów, gdzie szef państwa określa kierunki polityki.
Referendum - głosowanie za projektem określonego politycznego rozstrzygnięcia lub przeciw niemu; najlepsza instytucja, najlepsza forma demokracji bezpośredniej, najbardziej znaczący udział ludności w wykonywaniu władzy; jest najbardziej charakterystyczną cechą ustroju Szwajcarii. Ograniczenie - Nie wszystkie kwestie mogą być poddane referendum (np. moralności nie można przegłosowywać; kara śmierci, aborcja); Referendum daje ograniczone możliwości wyboru (tak-nie). Referendum jest drogie.
Plebiscyt - powszechne głosowanie ludności danego państwa lub jakiegoś terytorium mające na celu określenie przynależności tego terytorium do jednego z dwu państw. Plebiscyt jest formą realizacji prawa narodów do samostanowienia. W niektórych państwach (np. w Szwajcarii, Francji) nazwą plebiscyt określa się referendum.
Instytucja referendum w podstawowych modelach konstytucyjnych rządów
Parlamentarno - gabinetowy - Referendum polega na udzieleniu, na urzędowej karcie do głosowania, odpowiedzi pozytywnej "Tak" lub negatywnej "Nie" na postawione pytania albo na wyborze między zaproponowanymi wariantami rozwiązań.
Oprócz powszechnego charakteru głosowania, właściwie dla istoty referendum jest uznanie, że głosujący biorą w nim udział na zasadzie równości. Oznacza to, że żadna z osób głosujących nie może oddać więcej niż jednego głosu. Oprócz tego panuje zasada tajności, która gwarantuje indywidualne wyrażenia woli. Każdy uprawniony samodzielnie wyraża swoją wolę poprzez oddanie głosu.
Kanclerski - Niedopuszczalne jest podejmowanie jakichkolwiek decyzji w drodze referendum na szczeblu centralnym (regulacja będąca odbiciem obaw przed ponownym dojściem do władzy osoby pokroju Hitlera, który instytucję referendum wykorzystywał nader często dla legitymizacji swojej władzy). Wyjątkiem tutaj jest tylko zmiana granic pomiędzy krajami.
Semiprezydencki - istnieje, referendum na podobnych zasadach jak w parlamentarno - gabinetowym, ale nie może dotyczyć zmiany konstytucji.
Prezydencki klasyczny - ?
W systemie politycznym Szwajcarii referendum zarządza się w szeregu przypadków:
w przypadku inicjatywy ludowej w sprawie całkowitej zmiany konstytucji (100 tys. obywateli),
inicjatywa ludowa w sprawie częściowej zmiany konstytucji (również 100 tys. głosów),
referendum obligatoryjne - zmiany konstytucji, przystąpienie do organizacji kolektywnego bezpieczeństwa lub do wspólnot ponadnarodowych (np. ONZ), ustawy federalne uchwalone w trybie pilnym i nie opierające się o konstytucję, w przypadku różnego stanowiska izb parlamentarnych - pytanie o konieczność całkowitej zmiany konstytucji, wniosek wstępny z inicjatywy ludowej o zmianę konstytucji, poparcie wniosku wstępnego o częściową zmianę konstytucji - jeśli parlament odrzucił ten wniosek,
referendum fakultatywne (nie obowiązkowe, na żądanie 50 tys. obywateli lub 8 kantonów) - ustawy federalne, niektóre umowy międzynarodowe.
Także w kantonach występuje ludowa inicjatywa ustawodawcza (dotycząca ustaw kantonalnych), referendum budżetowe (budżet w Szwajcarii nie ma formy ustawy), w kilku kantonach funkcjonuje jako najwyższy organ władzy zgromadzenie ludowe wszystkich obywateli kantonu (wiec).
Cechy konstytucji brytyjskiej
Specyficzną cechą ustroju Wielkiej Brytanii jest brak konstytucji w znaczeniu formalnym (konstytucji spisanej). Zamiast tego, o ustroju państwa informuje konstytucja w sensie materialnym, to znaczy ogół norm i zasad dotyczących wykonywania władzy.
Prawo konstytucyjne Wielkiej Brytanii wywodzi się z pięciu źródeł:
konwenanse konstytucyjne
dzieła, traktaty i podręczniki prawnicze.
prawa i traktaty Unii Europejskiej
Tryb uchwalenia i zmiany konstytucji USA, V Republiki Francuskiej i RFN
STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI PÓŁNOCNEJ |
|
Tryb uchwalenia konstytucji |
Tryb zmiany konstytucji (art. V) |
Weszła w życie 1789r., jest pierwszą na świecie konstytucją pisaną i najstarszą z obowiązujących konstytucji, uchwalona poprzez ratyfikowanie przez kolejne 13 stanów. |
2/3 członków obu Izb albo na żądanie 2/3 ogólnej liczby Stanów zwoła zgromadzenie, którego zadaniem będzie wniesienie projektu poprawek; w obu przypadkach poprawki staną się ważną pod każdym względem częścią tej Konstytucji, jeśli zostaną ratyfikowane przez władze ustawodawcze 3/4 ogólnej liczby Stanów lub przez zgromadzenia w 3/4 Stanów, w zależności od tego, który z tych sposobów ratyfikacji Kongres uzna za właściwy. |
V REPUBLIKA FRANCUSKA |
|
Tryb uchwalenia konstytucji |
Tryb zmiany konstytucji (art. 89) |
Weszła w życie 1958r., projekt opracowany przez rząd bez udziału parlamentu, przyjęty w referendum. |
Inicjatywa w sprawie rewizji konstytucji przysługuje prezydentowi Republiki na wniosek premiera oraz członkom parlamentu. Projekt taki powinien być uchwalony w jednakowym brzmieniu przez obie izby i zatwierdzony w referendum. Ta konstytucja była wielokrotnie nowelizowana Pierwszą ważną nowelizacją było wprowadzenie w 1962r. powszechnych wyborów na prezydenta. |
REPUBLIKA FEDERALNA NIEMIEC |
|
Tryb uchwalenia konstytucji |
Tryb zmiany konstytucji |
Uchwalona w 1949r. przez Radę Parlamentarną |
Jest możliwa, gdy zostanie zaakceptowana większością 2/3 głosów Bundestagu (Parlamentu Federalnego) i Bundesratu (Rady Federacji). Inna forma zmiany konstytucji polega na tym, że jeżeli umowy międzynarodowe stoją w sprzeczności z konstytucją to wówczas jej postanowienia nowelizują konstytucję. |
Jednolitość a dualizm egzekutywy w podstawowych modelach konstytucyjnych
System parlamentarno - gabinetowy (Anglia): dualizm egzekutywy (rząd i monarcha), w większości przypadków kontrasygnata
System prezydencki (USA): jednolitość egzekutywy (tylko prezydent), jego akty nie muszą być kontrasygnowane.
System parlamentarno - komitetowy (Szwajcaria): jednolitość egzekutywy, parlament jest organem władzy najwyższej (posiada władzę ustawodawczą i wykonawczą);
System kanclerski (Niemcy): dualizm egzekutywy (prezydent i kanclerz z rządem)
System semiprezydencki (Francja): dualizm egzekutywy (prezydent i rząd z premierem)
Prawo głowy państwa do przedterminowego rozwiązywania parlamentu w podstawowych modelach konstytucyjnych
System parlamentarno - gabinetowy (Anglia): istnieje taka możliwość, król na podstawie faktycznej decyzji premiera
System prezydencki (USA): nie ma takiej możliwości
System parlamentarno - komitetowy (Szwajcaria): nie ma takiej możliwości
System kanclerski (Niemcy): istnieje taka możliwość, może to zrobić prezydent, gdy nie jest on w stanie wybrać kanclerza i gdy nie udzieli kanclerzowi wotum zaufania
System semiprezydencki (Francja): istnieje taka możliwość, może to zrobić prezydent, ale nie przed upływem roku po wyborach i w czasie stanu „kryzysowego”
Tryb wyboru, kadencja i kwestia reelekcji prezydenta w USA, V RF i RFN
USA
Wybierany w wyborach powszechnych i pośrednich na 4 lata
Może być wybrany tylko 2 razy (obywatel urodzony w USA, co najmniej 35 lat, mieszkający w USA od co najmniej 14 lat)
Etapy wyboru:
Prawybory (sprawdzian popularności kandydatów)
Nominacja kandydatów przez partie wyborcze (partie wyłaniają kandydata na konwencji krajowej, najczęściej tego, który wygrał prawybory)
Kampania wyborcza (rywalizacja o fotel prezydenta)
Wybory powszechne (wyborcy głosują nie na prezydenta, lecz na elektorów, którzy będą wybierać prezydenta, kolegium składa się z 538 elektorów i wybierają oni tego kandydata, który wygrał w ich stanie)
Wybór prezydenta przez Kolegium Elektorów (formalnie wybór prezydenta odbywa się, gdy elektorzy oddadzą swój głos na kandydata. Aby zostać prezydentem trzeba uzyskać bezwzględną większość głosów czyli co najmniej 270.
Gdy nie można wybrać prezydenta to prezydenta wybiera Izba Reprezentantów spośród 3, którzy uzyskali największą liczbę głosów. Głosuje się stanami przy quorum wynoszącym 2/3 stanów i trzeba wybrać większością stanów.
Wybory ustalono na rok przestępny w listopadzie w pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku.
Objęcie urzędu - następuje na początku stycznia
V Republika Francuska
Wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich na 5 lat (wcześniej było 7, ale skrócono w referendum w 2000r.)
Mogą być dwie tury: w pierwszej kandydat musi uzyskać ponad 50 % głosów, jeżeli nie uzyska, to wtedy II tura gdzie ściera się dwóch kandydatów z najwyższymi wynikami.
Reelekcja bez ograniczeń.
RFN
Wybierany na 5 lat
Wybierany przez Zgromadzenie Związkowe - ciało to składa się w połowie z członków Bundestagu i w połowie z członków wybranych przez przedstawicielstwa narodowe krajów na zasadzie wyborów proporcjonalnych.
Kandydat wybierany jest na to stanowisko, jeżeli otrzyma bezwzględną większość głosów. Jeżeli w ciągu dwóch tur głosowań nikomu nie uda się osiągnąć takiej przewagi, zwycięża ten, kto otrzymał względną większość głosów
Kandydat musi mieć ukończone 40 lat i posiadać prawo wyborcze do Bundestagu.
Reelekcja tylko 1 raz
Weto prezydenckie w USA
Weto prezydenckie stanowi swoistego rodzaju hamulec Kongresu. Są trzy rodzaje takiego weta:
regularne - odmowa podpisania ustawy, która może być odrzucona większością 2/3 głosów Kongresu (co zdarza się bardzo rzadko). Prezydent ma 10 dni na podpisanie ustawy.
tzw. kieszonkowe - w sytuacji gdy projekt ustawy trafia do podpisu w ciągu ostatnich 10 dni sesji Kongresu, prezydent może nie zająć stanowiska wobec tego projektu, co nie pozwala na wejście ustawy w życie,
nieformalne - prezydent nie wydaje aktów wykonawczych do ustawy.
Kwestia łączenia bądź niepołączalności funkcji rządowych z mandatem parlamentarnym w Wielkiej Brytanii, USA, V RF, RFN i Szwajcarii
Wielka Brytania: można łączyć
USA: niepołączalność stanowisk
V Republika Francuska: niepołączalność stanowisk
RFN: niepołączalność stanowisk
Szwajcaria: niepołączalność stanowisk
Nadzwyczajne uprawnienia prezydenta V RF (art. 16. konstytucji)
Art. 16 wyposaża prezydenta w prawo do dysponowania pełnią władzy ustawodawczej i wykonawczej w sytuacji, którą uzna osobiście za kryzysową dla państwa. Konstytucja stanowi, że prezydent „podejmuje środki, których wymagają okoliczności” co pozwala prezydentowi na zastosowanie wolnych czy nadzwyczajnych środków, na stanie się faktycznym dyktatorem. Przed skorzystaniem z możliwości art. 16 prezydent zobowiązany jest do przeprowadzenia konsultacji z premierem, przewodniczącymi obu izb i przewodniczącym Rady konstytucyjnej, ale ich opinie nie są dla niego wiążące.
Zastosowanie art. 16 uzależnione zostało od dwóch warunków:
Bezpośredniego zagrożenia Republiki i jej instytucji, niepodległości, integralności terytorium lub obowiązku wykonania umowy międzynarodowej.
Przerwania regularnego funkcjonowania konstytucyjnych władz publicznych.
W okresie stosowania art. 16 prezydent nie może rozwiązać Zgromadzenia Narodowego, które zbiera się wówczas z mocy prawa i nie może zmienić konstytucji.
Art. 16 został zastosowany tylko raz przez prezydenta de Gaulle'a w okresie od 23 kwietnia do 31 września 1961r. w wyniku próby dokonania wojskowego zamachu stanu w Algierii (tzw. pucz generałów)
Bikameralizm w Wielkiej Brytanii, USA, V RF, RFN i Szwajcarii
Bikameralizm - element ustroju politycznego, polegający na istnieniu w parlamencie danego państwa dwóch izb: niższej i wyższej, które zazwyczaj różnią się między sobą sposobem wyboru członków, ich liczbą i kompetencjami.
Może być symetryczny - podobne uprawnienia obydwu izb albo asymetryczny - koncentracja władzy ustawodawczej w izbie niższej;
Wielka Brytania - bikameralizm asymetryczny (Izba Gmin nad Izbą Lordów)
USA - bikameralizm symetryczny ( Izba Reprezentantów i Senat)
V Republika Francuska - bikameralizm asymetryczny (Zgromadzenie Narodowe nad Senatem)
RFN - bikameralizm asymetryczny (Izba Związku - Bundestag nad Radą Związkową - Bundesrat)
Szwajcaria - bikameralizm symetryczny (Rada Narodu i Rada Kantonów)
Instytucja interpelacji w systemie parlamentarnym
Interpelacja - jest jedną z form kontroli parlamentarnej. Polega na skierowaniu zapytania przez posła - poprzez Marszałka Sejmu - do Prezesa Rady Ministrów, lub konkretnego ministra. Na zapytanie odpowiedź musi być udzielona w ściśle określonym terminie (21 dni), możliwe jest również przeprowadzenie nad nią debaty parlamentarnej.
Kadencja brytyjskiej Izby Gmin - skracanie i przedłużanie kadencji
Kadencja Izby Gmin - kadencja Izby Gmin na mocy aktu o parlamencie z 1911r. trwa 5 lat i może zostać skrócona przez Królową na wniosek Premiera, natomiast przedłużona w wypadku wojny za zgodą Izby Lordów.
Reforma brytyjskiej Izby Lordów
Akt o parlamencie 1911r. - w wyniku potrzeby ograniczenia kompetencji Izby Lordów (nie podpisanie aktu o dewolucji Irlandii) Izba Gmin pisze ustawę, która zostaje podpisana przez Izbę Lordów (podstęp: niewielu Lordów, a ci co byli to partyjni). Ustawa ta znacząco ograniczyła kompetencje Izby Lordów, pozostawiając jej inicjatywę ustawodawczą, ale wyłączając z decyzyjnego procesu tworzenia prawa - Izba Lordów po przedstawieniu jej projektu ustawy przez Izbę Gmin ma jedynie prawo do nanoszenia sugestii i propozycji poprawek przez okres 3 m-cy (lub 1 m-ca gdy chodzi o sprawy budżetowe) - by nie było obstrukcji politycznej. Taki akt wraca powrotem do Izby Gmin, jest ponownie rozpatrywany i w takiej formie, jakiej pasuje Izbie Gmin jest przedkładany do podpisu Królowej.
Akt ten w konsekwencji jest zmianą bikameralizmu symetrycznego na asymetryczny.
Struktura, skład i organizacja parlamentu w Wielkiej BrtyaniiV RF, RFN i Szwajcarii
Parlament w V Republice Francuskiej:
Parlament francuski jest dwuizbowy. Składa się ze Zgromadzenia Narodowego i Senatu. Obie izby zbierają się na jedną sesję w roku trwającą od pierwszego roboczego dnia października do ostatniego roboczego dnia czerwca, ale w trakcie sesji nie może zebrać się na więcej niż na 120 posiedzeń. Odbywać się mogą także sesje nadzwyczajne zwoływane przez prezydenta na wniosek premiera lub większości członków Zgromadzenia Narodowego. Na czele każdej z izb stoi przewodniczący, kierujący jej obradami. Jednym z ważniejszych organów jest także biuro (prezydium), w którego skład wchodzą: przewodniczący, jego zastępcy, sekretarze, kwestorzy. W skład izb wchodzą komisje stałe (po sześć w każdej z izb) oraz komisje specjalne. Obie izby działają na podstawie wewnętrznie obowiązujących regulaminów.
Gabinet ma silny wpływ na prace parlamentu. Istnieje tryb legislacyjny, w którym rząd składa projekt ustawy do parlamentu i jeżeli nie pojawi się wniosek o wotum nieufności dla gabinetu, to nowy akt prawny zostaje uchwalony bez głosowania. W przypadku, gdy parlamentarzyści będą chcieli zablokować ustawę, cała procedura może trwać maksymalnie 72 godziny (24 na złożenie wniosku o wotum nieufności i 48 na jego przegłosowanie).
Zgromadzenie Narodowe jest niższą izbą parlamentu francuskiego. Składa się z 577 deputowanych (posłów) wybieranych na 5-letnią kadencję w systemie większości bezwzględnej. Podczas każdych wyborów głosowanie obejmuje cały skład Zgromadzenia Narodowego.
Po ukonstytuowaniu się nowo wybranego parlamentu, o tym kto zostanie premierem decyduje zwykle partia mająca najwięcej miejsc w parlamencie.
Senat składa się z 343 senatorów. Jego skład jest obierany przez około 145 tys. elektorów. Od 1 lipca 2004 r. kadencja senatora trwa 6 lat, a co 3 lata lata połowa składu izby jest wymieniana. Do 30 czerwca 2004 kadencja senatora trwała 9 lat, a co 3 lata odnawiano 1/3 składu izby.
Elektorzy to zwykle przedstawiciele władzy lokalnej. 322 senatorów reprezentuje swoje departamenty, 9 - terytoria zależne, zaś 12 - Francuzów mieszkających na emigracji.
Prerogatywy Senatu są bardzo ograniczone i zwykle rozstrzygający głos ma Zgromadzenie Narodowe. W historii Piątej Republiki izba wyższa zwykle była kierowana przez prawicową większość. Wynikało to z ordynacji wyborczej. Dziś wielu Francuzów uważa sposób obierania Senatu za zupełny anachronizm.
Parlament w RFN
Parlament RFN składa się z dwóch izb:
Izby Związku (niem. Bundestag) - będącej reprezentacją ogólnopaństwową, zasiadają w niej deputowani wybierani w wyborach przeprowadzanych na terenie całej republiki federalnej,
Rady Związkowej (niem. Bundesrat) - składającej się z delegatów rządów poszczególnych krajów związkowych.
Bundestag
Liczba posłów w Bundestagu nie jest stała, konstytucja jej nie określa. Ustalana jest w ordynacji wyborczej. Deputowani do Bundestagu wybierani są na czteroletnią kadencję, rozpoczynającą się w dniu pierwszego posiedzenia.
System wyborczy w Niemczech jest systemem mieszanym. Stanowi on połączenie zasady większości i proporcjonalności. Połowa składu izby (obecnie 299 deputowanych) wybierana jest w okręgach jednomandatowych, gdzie mandat otrzymuje ten kandydat, który osiągnął większość względną (czyli dostał więcej głosów niż jego konkurenci). Pozostała połowa składu (również 299 deputowanych) izby pochodzi natomiast z list partyjnych, przygotowywanych przez poszczególne partie dla każdego kraju związkowego. W wyborach każdy wyborca dysponuje dwoma głosami - jeden oddaje na indywidualnego kandydata w okręgu wyborczym, natomiast drugi - na listę partyjną.
Procedura obliczania głosów i przyznawania na ich podstawie mandatów jest wieloetapowa. Najpierw miejsca w Bundestagu otrzymują ci, którzy zwyciężyli w okręgach jednomandatowych. Są to tzw. mandaty bezpośrednie. Pozostałe mandaty rozdzielane są na podstawie głosów oddanych na listy partyjne, za pomocą metody Sainte-Laguë (do 2005 roku włącznie stosowana była metoda Hare'a-Niemeyera). W systemie niemieckim może wystąpić zjawisko tzw. mandatów nadwyżkowych - pojawia się wtedy, gdy liczba mandatów uzyskanych głosami pierwszymi, przekracza liczbę miejsc, jaka przypadałaby partii na podstawie "głosów drugich". Partia zatrzymuje wówczas dodatkowo te mandaty, a liczba deputowanych w Bundestagu wzrasta o liczbę owych mandatów nadwyżkowych. Obecnie w Bundestagu zasiada 16 deputowanych z mandatów nadwyżkowych.
Dodatkowo na ostateczny kształt izby wpływ może mieć tzw. klauzula zaporowa, czyli próg wyborczy. Partia, która nie przekroczyła progu 5% oddanych głosów w skali ogólnopaństwowej, traci wszystkie głosy oddane na listy partyjne. W praktyce uniemożliwia to dostanie się do Bundestagu, chyba że kandydaci tej partii otrzymali co najmniej 3 mandaty bezpośrednie.
Zgodnie z powyższym, obecnie w Bundestagu zasiada 614 deputowanych.
Bundestag działa w sposób permanentny. Okres posiedzeń wynosi 14 dni, następnie następuje przerwa trwająca tydzień.
Bundestag wybiera ze swojego składu bezwzględną większością głosów prezydenta (przewodniczącego) Bundestagu, który kieruje pracami izby. Najczęściej jest to przedstawiciel najsilniejszej partii politycznej reprezentowanej w Bundestagu. Jednocześnie wybiera się czterech wiceprzewodniczących, każdego z innej partii. Razem z prezydentem Bundestagu tworzą oni prezydium Bundestagu.
Innym organem Bundestagu jest Rada Seniorów, pełniąca funkcje doradcze względem prezydenta izby. W skład Rady wchodzą członkowie prezydium oraz 23 członków, wyłanianych przez poszczególne partie, proporcjonalnie do ich reprezentacji w izbie.
Bundestagowi w sprawach kontroli nad armią doradza pełnomocnik do spraw wojskowych.
W Bundestagu pracują także komisje, które podzielić można na stałe, nadzwyczajne i powoływane dla załatwienia określonych spraw. Ich członkowie są powoływani i odwoływani przez izbę.
Bundesrat składa się z przedstawicieli rządów krajowych. Ich liczbę konstytucja uzależnia od liczby głosów należących do danego landu. Te zaś zależą od liczby jego ludności. Minimalnie kraj związkowy może posiadać 3 głosy. Kraje mające ponad 2 mln ludności posiadają 4 głosy, powyżej 6 mln mieszkańców - 5 głosów, a ponad 7 mln - 6 głosów. Do 1990 roku w Bundesracie było 41 przedstawicieli rządów krajowych i 4 pochodzących z Berlina Zachodniego; po zjednoczeniu Niemiec izba posiada 69 członków. Układ sił w Radzie wiąże się z federacyjną strukturą Niemiec, nadając większe niż wynikałoby to z wielkości znaczenie mniejszym krajom. Członkowie Bundesratu posiadają tzw. mandat imperatywny. Oznacza to, iż są oni związani instrukcjami swoich rządów i muszą głosować w sposób przez nie nakazany. Głosy krajów muszą być oddawane jednolicie (en bloc). W przypadku jakichkolwiek rozbieżności, oddane głosy kraju związkowego są nieważne.
Pracami Rady Federalnej kieruje prezydent (przewodniczący) Bundesratu, funkcję tę sprawują kolejno szefowie poszczególnych rządów krajowych. Prezydent Bundesratu zwołuje, otwiera, odracza i zamyka posiedzenia izby. Musi zwołać posiedzenie Rady Federalnej jeżeli zażądają tego kraje federacji lub rząd państwa związkowego. Prezydent Bundesratu może przejąć funkcje prezydenta RFN, jeżeli ten nie jest w stanie pełnić swojej funkcji. Prezydent Rady przewodniczy także ciału kolegialnemu, w skład którego wchodzą wysłannicy każdej z reprezentacji rządowej. Ciało to ma charakter pomocniczy i doradczy względem prezydenta Bundesratu.
Bundesrat:
posiada tylko ograniczone uprawnienia ustawodawcze,
nie bierze udziału w pociąganiu do odpowiedzialności politycznej rządu,
ma prawo postawiania prezydenta RFN w stan oskarżenia,
bierze udział w wyborze sędziów Federalnego Trybunału Konstytucyjnego.
Rząd jest zobowiązany przez odpowiedni zapis w konstytucji do bieżącego informowania Bundesratu o stanie spraw, co wydaje się umożliwiać izbie wywieranie pewnych nacisków na kierunki prowadzenia polityki przez rząd federalny.
Parlament w Szwajcarii
Zgromadzenie Federalne - parlament szwajcarski (składa się z dwóch izb:
Rada Narodu (w skład której wchodzi 200 członków, noszących miano "deputowanych Narodu",
Rada Kantonów (reprezentacja kantonów, składa się z 46 "deputowanych kantonów". 6 spośród 26 kantonów (dawne "półkantony") wybiera po jednym tylko reprezentancie, a pozostałych 20 - po dwóch.
System dwuizbowości szwajcarskiej ma charakter symetryczny ("egalitarny") - obie izby mają takie same prawa, zgoda obu izb jest konieczna dla uchwalenia czegokolwiek, a postępowanie ustawodawcze może się rozpocząć w każdej z izb.
Konstytucja wspomina o kadencji wyłącznie Rady Narodu (4 lata), która nie może być rozwiązana przedterminowo. Nie precyzuje czasu trwania kadencji Rady Kantonów - zasady wyborów do RK regulują bowiem konstytucje poszczególnych kantonów. Pojęcie kadencji nie odnosi się do całej Rady, tylko do jej członków (trwa - w zależności od wewnętrznych przepisów kantonalnych - od roku do 4). Ustawodawstwo kantonalne jest jednak w tej sferze zasadniczo zbieżne.
Zgromadzenie Federalne ma niezwykle szerokie uprawnienia. Wyróżnia się szereg jego funkcji. Najważniejsze to:
ustawodawcza (również dokonywanie zmian konstytucyjnych),
elekcyjna (wybór rządu - Rady Federalnej, prezydenta i wiceprezydenta, Kanclerza Federalnego, przewodniczącego i wiceprzewodniczącego Trybunału Federalnego, generała (głównodowodzącego armią),
kierownicza (wobec rządu)
kontrolna - nadzór nad rządem, nad stosunkami z zagranicą, zatwierdzanie sprawozdania finansowego państwa, formowanie parlamentarnych komisji śledczych,
sądowa - rozstrzyganie sporów kompetencyjnych, o ważności inicjatywy ludowej, udzielanie łaski osobom skazanym
Sesja plenarna Rady Narodu, jednej z izb Zgromadzenia Federalnego
Na czele każdej izby stoi przewodniczący, wybierany na 1 rok, bez prawa powtórnego wyboru. Do pomocy ma on dwóch wiceprzewodniczących. Zajmuje się on kierowaniem pracami izby, a w przypadku równości głosów, ma głos rozstrzygający.
W każdej izbie występuje dodatkowo ciało wewnętrzne - Biuro. Składa się ono z przewodniczącego, przewodniczących frakcji parlamentarnych (w Radzie Narodu) lub skrutatorów (w Radzie Kantonów). Biura ustalają merytoryczny program każdej sesji, proponują sposoby prowadzenia obrad nad danymi zagadnieniami, liczebność i skład komisji, ustalają rezultaty głosowań plenarnych itd.
Biura obu izb tworzą Konferencję Koordynacyjną. Ustala ona priorytet czasowy rozpatrywania poszczególnych spraw przedstawianych parlamentowi i ustala plan jego funkcjonowania w ramach sesji, a także zapewnia odpowiednie kontakty z Radą Federalną.
Izby obradują w ramach 4 sesji w roku. Początek każdej sesji ustalony jest w sposób trwały w odpowiedniej ustawie. Natomiast sesje nadzwyczajne zwoływane są wtedy, gdy zażąda tego Rada Federalna lub minimum 1/4 deputowanych którejś z izb. Na sesję nadzwyczajną zbierają się obie izby. Quorum to obecność większości ich członków.
Pomimo iż w parlamencie szwajcarskim znajdują się przedstawiciele różnych partii, to jednak nie można mówić tutaj o systemie partyjnym w pełnym tego słowa znaczeniu. Rząd powoływany jest przez parlament, ale nie jest on rządem koalicyjnym - ponieważ nie ma w nim przywódców partii politycznych, tylko ci, którzy zostali do niego powołani. Członkami rządu nie mogą zostać parlamentarzyści.
Parlament w Wielkiej Brytanii
Parlament Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej jest najwyższym prawodawczym organem w Zjednoczonym Królestwie oraz brytyjskich terytoriach zamorskich. Na jego czele stoi monarcha brytyjski, obecnie królowa Elżbieta II.
Jedną z prerogatyw brytyjskiego monarchy jest zwoływanie i rozwiązywanie parlamentu. Za każdym razem gdy to nastąpi, automatycznie rozpoczynają się przygotowania do następnych wyborów. Bierne prawo wyborcze przysługuje każdemu dorosłemu (powyżej 21 lat) obywatelowi Wielkiej Brytanii, innych krajów Wspólnoty Narodów oraz Republiki Irlandii. Nie dotyczy to:
Członków Izby Lordów
Osób zajmujących eksponowane stanowiska w służbie Korony (jak sędziowie). Członkowie rządu mogą jednak kandydować.
Członków parlamentów innych państw Wspólnoty
Skazanym za zdradę, którym nie udzielono prawa łaski
Skazanym za naruszenie praw wyborczych w ciągu dekady poprzedzającej dane wybory.
Osobom odsiadującym długoletnie wyroki (powyżej roku)
Osoby niepoczytalne (np. pacjenci zamkniętych szpitali psychiatrycznych )
Królowa ma prawo do głosowania .
Partia, która zdobędzie największą liczbę głosów tworzy rząd, a jej przewodniczący zostaje automatycznie premierem. Teoretycznie rząd powoływany jest przez monarchę, jednak w praktyce nie ingeruje on w prace parlamentu i rządu. Premier oraz większość ministrów zazwyczaj pochodzą z Izby Gmin, jednak niektórzy wybierani są spośród członków Izby Lordów. Przywódca głównej partii opozycyjnej - Lider Opozycji Jej Królewskiej Mości otrzymuje wynagrodzenie z państwowej kasy, jest to połowa uposażenia premiera.
Nie ma klasycznej kadencji: zwyczaj nakazuje rozpisać nowe wybory nie później niż po upływie pięciu lat, nie wcześniej jednak niż rok, od poprzednich wyborów. Monarcha wybiera odpowiedni termin w porozumieniu z premierem. Jednak to premier ma decydujący głos. Ma to miejsce w momencie najkorzystniejszym dla jego partii na reelekcję. Podobnie, monarcha automatycznie rozwiązuje parlament i rozpisuje nowe wybory, jeśli którakolwiek z izb przegłosuje wotum nieufności dla rządu lub nie zatwierdzi budżetu.
Miejscem posiedzeń parlamentu jest Pałac Westminsterski w Londynie. Izba Gmin dekorowana jest na zielono i jej wystrój jest raczej skromny w porównaniu z Izbą Lordów. Spiker zajmuje miejsce na końcu sali, członkowie rządu po jego prawej stronie, a opozycja - po lewej. Co ciekawe, wszyscy członkowie Izby nie mieszczą się w niej, gdyż ma ona siedzenia tylko dla 437 parlamentarzystów, podczas gdy wszystkich jest 646.
Izba Gmin wybiera spikera pełniącego funkcję zbliżoną do polskiego marszałka Sejmu. Kontroluje on codzienne prace parlamentu, udziela głosu dyskutantom oraz napomina gwałcących regulamin. Nie bierze udziału w głosowaniach.
Speaker jest wybierany w drodze wyborów zaraz na samym początku prac nowej Izby. Z reguły stronnictwo większościowe ma pełną swobodę w jego wyborze. Jedynym wyjątkiem jest sytuacja, kiedy w Izbie jest speaker z poprzedniej kadencji. Wtedy jest on wybierany ponownie.
Spiker ma trzech zastępców. Speaker tradycyjnie nie należy do żadnej partii i po swej elekcji podpisuje rezygnację ze wszystkich innych stanowisk politycznych. Zazwyczaj wszystkie partie zgadzają się na reelekcję speakera. Tradycyjnie były speaker pozostaje bezpartyjny nawet po złożeniu urzędu. Jeśli zostanie wybrany do Izby Lordów, zasiada w przejściu wraz z innymi bezpartyjnymi.
Liczba deputowanych to 646, z czego 62 to większość rządowa.
Kompetencje: jest faktycznym organem ustawodawczym państwa. Kontroluje działalność rządu powoływanego spośród partii politycznej, mającej większość w Izbie Gmin. Obraduje w trybie sesyjnym. Sprawuje wyłączną kontrolę nad ustawodawstwem w zakresie budżetu państwa i podatków.
Izba Lordów
Wywodzi się z dawnej rady królewskiej. Kompetencje Izby Lordów są niewielkie i ograniczają się do prawa czasowego wstrzymywania uchwalania ustaw (z wyjątkiem finansowych) w drodze weta zawieszającego, które działa tylko rok. Pełni też funkcję najwyższego sądu apelacyjnego.
W skład Izby Lordów (nie jest wybierana) wchodzili: parowie dziedziczni (tytuł nie niższy niż barona), dożywotni parowie (nie mają prawa przekazania tytułu) w liczbie 337 oraz 26 lordów duchownych i 21 lordów z powołania. 1999 większość z dziedzicznych arystokratów utraciła prawo zasiadania w Izbie Lordów. Z racji posiadania dziedzicznego tytułu zasiada w niej jedynie 92 parlamentarzystów.
Skład i zakres działania Izby Reprezentantów i Senatu USA
Izba Reprezentantów:
Skład:
435 członków, każdy stan ma choć jednego członka, którego kadencja trwa dwa lata.
Przewodniczącym jest Speaker (wybierany spośród partii posiadającej większość; jest drugą po wiceprezydencie osobą, która przejmuje obowiązki Prezydenta USA w wypadku, gdyby nie mógł ich podjąć wiceprezydent.
Obraduje co najmniej raz w roku. W praktyce w trakcie kadencji odbywają się dwie sesje trwające od stycznia do lipca.
Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom amerykańskim, którzy posiadają obywatelstwo od co najmniej 7 lat, zamieszkują w stanie, z którego kandydują i ukończyli 25. rok życia.
Zakres działania:
Funkcja ustrojodawcza (zmiany w Konstytucji)
Funkcja legislacyjna - podstawowe źródło prawa krajowego, wyłączna inicjatywa w kwestiach podatkowych
Uprawnienia sądownicze i śledcze - instytucja impeachmentu, czyli prawo do postawienia w stan oskarżenia i skazania członków administracji federalnej, w tym prezydenta oraz komisje śledcze (mogą wzywać na przesłuchania członków administracji federalnej, prowadzić wobec nich dochodzenia)
Uprawnienia kontrolne (razem z Senatem - cały Kongres)
Uprawnienia elekcyjne (wybór prezydenta, gdy się nie uda w wyborach)
Prawo do wypowiedzenia wojny (cały Kongres)
Senat:
Skład:
Składa się ze 100 senatorów, każdy stan wybiera 2 senatorów, kadencja trwa 6 lat, co dwa lata wymienia się 1/3 składu Senatu.
Przewodniczącym jest wiceprezydent, który głosuje tylko w przypadku remisu, w związku z częstą jego absencją Senat wybiera swojego przewodniczącego, tzw. tymczasowego.
Bierne prawo wyborcze do Senatu mają osoby, które ukończyły 30 lat, są obywatelami amerykańskimi od co najmniej 9 lat i mieszkają w stanie, z którego kandydują.
Zakres działania:
Funkcja legislacyjna - Każda ustawa musi uzyskać poparcie zarówno w Senacie jak i Izbie Reprezentantów. obie izby mają praktycznie jednakową rolę w procesie legislacyjnym i izba niższa nie ma możliwości odrzucenia stanowiska Senatu i w przypadku rozbieżności konieczne jest uzgodnienie kompromisowej wersji, która w jednym brzmieniu zostanie zaakceptowana przez obie izby.
Zatwierdzanie (nominowanych przez Prezydenta USA) sędziów Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych, ambasadorów, członków rządu i innych wysokich urzędników.
Instytucja konstruktywnego wotum nieufności w RFN
Konstruktywne wotum nieufności - parlament nie może obalić rządu inaczej, niż przez wybór nowego kanclerza bezwzględną ilością głosów - idea niedopuszczenia do kryzysu w rządzie, konstryktywizm
Tzw. stan wyższej konieczności ustawodawczej w ustawie zasadniczej RFN
Stan wyższej konieczności ustawodawczej - trwa nie dłużej niż 6 m-cy i tylko raz przy jednym kanclerzu. Ogłasza go prezydent na wniosek rządu za zgodą Bundesratu w przypadku utraty przez kanclerza zaufania parlamentu i niemożności zastąpienia go nowym. Wtedy stary kanclerz zachowuje stołek, ale jest kanclerzem mniejszościowym i podlega szczególnej ochronie prawnej. Projekty ustaw wchodzą wtedy w życie bez udziału Bundestagu, tylko zatwierdzane przez Bundesrat.
Geneza i rozwój brytyjskiego gabinetu w XVIII wieku
Pierwszy konstytucyjny model rządów - parlamentarno - gabinetowy - angielska teoria zwierzchnictwa państwowego (Locke - suwerenem jest król w parlamencie, akt parlamentu staje się prawem, gdy król go podpisze).
W XVII i XVIII w. zwyczaje polityczne były uważane za angielską konstytucję.
System parlamentarno - gabinetowy (układ między trzema władzami, XVIII w.):
Przyjmuje zasadę podziału władzy i jej podstawą jest idea kolaboracji, współpracy władzy.
Dualizm egzekutywy - władza wykonawcza nie jest jedna, jest dwuukładowa - głowa państwa (mnóstwo formalnych uprawnień) i gabinet z przewodniczącym (rząd). W etradycyjnym angielskim systemie rząd nie musi mieć uprawnień króla, wynikają one z sumy uprawnień członków gabinetu (ministrów)
Zasada parlamentarnej odpowiedzialności członków gabinetu/całego gabinetu przed parlamentem (votum nieufności)
Podstawą powstania systemu parlamentarno - gabinetowego była Rewolucja Angielska (1640 - 1660)
Król nie powinien ustanawiać sam nowego prawa, bo może dojść do konfliktu - jeżeli ma jakiś pomysł powinien zgłosić projekt do parlamentu.
Karol II Stuart bał się parlamentu i próbował zrzucić na kogoś odpowiedzialność. Ok. roku 1670 Karol zwołał Tajną Radę (jedna z rad kolegialnych, składa się z przewodniczących innych rad), co spotkało się z dużą dezaprobatą parlamentu (zamieszki następnego dnia) i niezadowoleniem, w szczególności nowej klasy z Izby Gmin. Król zrozumiał, że Tajna Rada jest symbolem monarchii absolutnej (Tajna Rada - istnieje do dzisiaj, ale ostatni raz była zwołana właśnie za czasów Karola II Stuarta - jej praca objawia się poprzez pracę komisji i ma parę znaczących osiągnięć w tej materii. Członkami Tajnej Rady są wszyscy ministrowie aż do śmierci).
1671r. - Karol II Stuart (po złych doświadczeniach z Tajną Radą) wymyślił sobie, że będzie się spotykał z najważniejszymi doradcami (ministrami) na posiedzeniu w małym pokoiku - gabinecie (stąd gabinet jako obrady króla z rządem - wtedy tajne). Było wtedy 5 ministrów, wszyscy `błękitni książęta', wszyscy byli członkami Izby Lordów: Płatniczy, Przewodniczący Izby Lordów (Minister Sprawiedliwości), Lord Buckingham (Minister Spraw Wewnętrznych i Transportu), Stajenny Generalny - wszystkie stajnie w Królestwie, Sekretarz ds. Szkocji (miał przestrzegać przed decyzjami, które nie spodobają się mieszkańcom Szkocji).
Gabinet się zebrał i odbyło się bez rewolucji, ale parlamentowi się to nie spodobało, co jest dosyć zrozumiałe - król naradza się z arystokratami z `samej góry', nowa klasa posądzała ich o spiski. Gdy Karol to zrozumiał zdymisjonował swoich ministrów, drugi Gabinet przyjęty był dobrze, nawet z pewnym uznaniem. Coraz więcej i częściej zasiadają w Gabinecie członkowie parlamentu.
Gabinet się przyjął, ale Karol II Stuart nie chciał wziąć odpowiedzialności za decyzje, więc (druga niepisana zasada konstytucji) - `król nie czyni nigdy źle, za wszystkie decyzje absolutnie odpowiada Gabinet'.
* Ministrowie Korony - członkowie Gabinetu, przez Króla powoływani tylko ci główni!
Ponieważ Karol II bał się ustanowić podatki (ze względu na parlament) to głodował i było bardzo biednie. Nie było rozrywek, więc Karol II organizował konkursy poetyckie z honorowymi nagrodami - rzucał temat i poeci mieli na ten temat napisać wiersz. Raz wymyślił konkurs na swój tekst nagrobny. Miały być tylko 4 wiersze, koniec końców wszyscy pisali o tym samym (król był dobry bo dawał i nie zabierał i dotrzymywał danego słowa). W końcu Willbone (?) wierszokleta napisał „król co pod kamieniem leży bał się cokolwiek, komukolwiek obiecać, bo wiedział, że obietnicy nie spełni”. Królowi się to spodobało, podłapał temat, Willbone wygrał i w świadomości ludzi utrwaliło się, że król nie jest już na świeczniku, tylko Gabinet.
Po śmierci Karola II Stuarta utrwalono schematy:
Współpraca króla z parlamentem
Podział władzy
Gabinet łącznikiem między królem a parlamentem
3 zasady:
Król nie czyni źle
Odpowiedzialność gabinetu przed parlamentem
Prawo - deklaracja polityczna podpisem króla
Po Karolu II był Jakub II - wymyślił sobie, że będzie na powrót monarchia absolutna, poparcia szukał u katolików (a prawie wszyscy wtedy przeszli na anglikanizm) i po 3 latach musiał uciekać.
1686 r. - ucieczka Jakuba II - Chwalebna Rewolucja (nazwana tak, bo król nie miał żadnego poparcia, szalał sobie i wymyślał i wszyscy go opuścili)
Po tej Rewolucji:
1689r. - Bill of Rights - polityczna deklaracja zapisana, pierwsza ustawa (?) - trzeba było napisać, czego nie wolno robić królowi i parlamentowi - tylko oczywiste sprawy, bez żadnych kontrowersji, Chodziło o to, by jak najmniej regulować prawem pisanym, tylko zdać się na zwyczaj. W Bill of Rights było napisane, że:
Król ma prawo nakładać podatki tylko w porozumieniu z parlamentem
Powoływanie rekrutów tylko za zgodą parlamentu, król musi mieć zgodę parlamentu by mieć armię, wojsko ( i tym samym prowadzić wojnę)
Królowi nie wolno więzić, ścigać ani nic robić z członkami parlamentu z racji wykonywanej funkcji - immunitet polityczny
Parlament może się zbierać tylko wtedy, gdy zwoła go król (nie ma regulacji na piśmie, by król musiał zwoływać go co roku)
W XVIII w. po spisaniu Bill of Rights nie było króla, a następca bocznej linii Stuartów nie chciał być królem i kolejni nie chcieli, więc nikt nie podpisał Bill of Rights i do dziś jest nie podpisany - jest więc tylko deklaracją polityczną. Dziś zalicza się do prawa pisanego, którego król `niechcący' nie podpisał.
Ostatnia ze Stuartów, królowa Anna, nie wyszła za mąż i nie było sukcesora, więc parlament `w tajemnicy' przed królową zaczął pisać akt sukcesji ( I poł. XVIII w.).
1709r. - Anna wściekła się na parlament, nic mu nie chce podpisać, a nikt nie chce zanieść Annie aktu sukcesji , bo wszyscy się boją. Fakt, że królowa odmówiła podpisu (pierwsze veto)wywołało burzę i pytanie, czy król może zawetować akt parlamentu, ale nikt tego po Annie nie zrobił (był tak głęboki kryzys)
Po dziś dzień jest zasada veta: król ma prawo veta, ale z niego nie korzysta (chyba, że parlament chciałby znieść monarchię albo naruszyć konstytucję)
1714r. - śmierć Anny, chociaż akt sukcesji nie został podpisany i tak zaczęto go stosować na zasadzie: gdy zabraknie sukcesora (synów, itd.) to parlament wybiera nowego sukcesora (nową dynastię). Ustalono również, że w wypadku braku synów dziedziczy najstarsza córka (a nie mąż najstarszej córki)
1717r. - po śmierci Anny parlament wyznaczył elektora z Hannoveru (dopiero po 3 latach) - Jerzy I (dynastia hannoverska) - ta dynastia nie miesza się do polityki, korzystając w zamian za przywilej dzierżenia berła. Jerzy I nie liczył się w ogóle, nie chciał się mieszać do rządzenia - urywał się z posiedzeń Gabinetu, cedował prowadzenie obrad na jednego z ministrów, a później podpisywał papiery (mogło się tak zdarzyć, ponieważ Jerzy I przez 10 lat nie nauczył się angielskiego).
1720r. - zasadą jest, że król nie uczestniczy w obradach Gabinetu i dlatego powołał pierwszego ministra na stałe - narodzenie się funkcji pierwszego ministra - premiera. Po tym zdarzeniu możemy mówić o dualizmie egzekutywy - premier musi być członkiem Gabinetu (musi być ministrem rządowym).
Pierwszym powołanym premierem był Robert Walpole - rządził przez ponad 20 lat, jako drugą funkcję wybrał sobie ministra, przewodniczącego Tajnej Rady. Nie mając formalnych uprawnień kierował państwem korzystając z władzy formalnej króla i współpracował z parlamentem. Od tego czasu premier rządzi krajem, król tylko podpisuje papiery
Trzeba zwrócić uwagę na to, że pojawiła się procedura kontrasygnaty. Teraz są też takie akty prawne, które może podpisywać albo sam premier, albo sam król.
Henryk V - prawo wyborów - prawo korporacji - z każdej gminy uprzywilejowanej, spośród wpływowych rodzin wysyłano po dwóch posłów do Izby Gmin
1774r. - Edmund Burke - teoretyk, polityk, wnosił postulat, by stworzyć wolny parlament, by poseł miał reprezentować wszystkich swoich wyborców i by ci nie mogli go odwołać. Działa to na zasadzie, że poseł reprezentuje nie tylko tych, którzy za niego zapłacili.
W związku ze straszną biedą, jaka panowała, część uprzywilejowanych gmin, biednych, z biednymi hrabiami wciąż miała prawo do delegowania posłów i zrobiła z tego interes - było wielu bogatych mieszczan, którzy kupowali od zubożałych hrabiów te stanowiska (przełom XVIII i XIX w.). Stanowiska były sprzedawane, wynajmowane i dlatego nie było potrzeby wyborów - wystarczyło jedynie zawrzeć umowę kupna - sprzedaży.
1793r. - w Izbie Gmin pojawiła się petycja Charlesa Grey'a, który pisał, że połowa posłów kupiła miejsca w `zgniłych gminach', a Robert Walpole stał się największym pośrednikiem w handlu miejscami w Izbie Gmin i na tym polega jego potęga i władza.
1795r. - Izba Gmin buntuje się, mówią, że mają dosyć dyktatury Walpole'a, że trzeba go zdymisjonować, bo ma rządzić cały parlament a nie jeden człowiek.
Można było zastosować tylko jeden sposób, by odwołać Walpole'a - impeachment (dotyczy tylko ministrów, nie króla). Zasada impeachmentu narodziła się w monarchii absolutnej, później przejęli ją w USA (dotyczyła wszystkich, w tym prezydenta). Impeachment można było zastosować jedynie w wypadku rażącego naruszenia konstytucji i złożyć donos do króla. Nie zastosowano tej zasady, ponieważ gdyby Izba Lordów dowiedziałaby się o tym, że praktycznie cała Izba Gmin ma kupione stanowiska, to praktycznie cała by poleciała, a przecież są oskarżycielami i winnymi jednocześnie.
Postanowiono zastosować zasadę nieufności, ponieważ była zasada zaufania - król wybierał kandydata, skoro Izba Gmin mu ufała i w związku z tym, że Izba Gmin straciła zaufanie, to król też powinien - votum nieufności. Król odwołał Walpole'a i następnym premierem został przywódca buntu.
1741r.- pierwsza dymisja ministra z ramienia króla - votum nieufności, cezura powstania systemu parlamentarno - gabinetowego.
1783r. - zastosowanie zasady odpowiedzialności solidarnej, odwołanie całego rządu, zbiorowe votum nieufności, zbiorowa odpowiedzialność polityczna. Wzięło się to z tego, że Anglicy przegrywali w USA w Wojnie o Niepodległość i nie można było znaleźć winnego za tę całą sytuację, bo parlament, choć prowadził do tego, zawsze słyszał, że członkowie Gabinety mieli inne zdanie, chcieli innej decyzji.
1804r.- ostatnie zastosowanie zasady impeachmentu, formalnie konstytucyjnie istnieje, ale zastępuje ją wotum nieufności.
Struktura i skład brytyjskiego gabinetu
Jest to kolegialny organ władzy wykonawczej w Wielkiej Brytanii, w skład którego wchodzi brytyjski premier oraz najważniejsi ministrowie - łącznie ok. 20 osób. Gabinet wywodzi swe uprawnienia od Tajnej Rady Wielkiej Brytanii.
Problem ustawowej regulacji statusu brytyjskiego premiera i gabinetu
1937r. - słowo gabinet i premier pojawiają się w ustawie (pierwszy raz!). Wprowadzono je, ponieważ jest dwupartyjny system, partia rządząca i opozycyjna - chodziło o zinstytucjonalizowanie opozycji, jest rząd z gabinetem i opozycja, skoro zarówno partia rządząca, jaki i opozycja ciężko pracują, to uposażenia powinny być dla obydwu.
Ten akt nie wnosi nic poza tym, że wprowadza gabinet i premiera do prawa pisanego, po to, by opozycja też była. W załączniku do tej ustawy było zapisane, że lider gabinetu cieni, kanclerz, skarbnik, itd. otrzymują uposażenie (można zmienić ten załącznik) - I ustawa o rządzie brytyjskim.
Konstytucyjne pojęcie rządu Jej Królewskiej Mości w Wielkiej Brytanii
Specyficzną cechą ustroju jest rozróżnienie pomiędzy rządem a gabinetem.
Rządem nazywa się ogół ministrów powoływanych przez premiera lub monarchę; ich liczba sięga stu osób.
Gabinet to znacznie węższy (21), właściwy organ rządowy, który zbiera się na wspólnych
posiedzeniach.
Po ogłoszeniu wyników wyborów do Izby Gmin monarcha powierza liderowi zwycięskiej partii stanowisko premiera i powierza mu sformowanie rządu. Premier musi być członkiem Izby Lordów lub Izby Gmin. Lider najsilniejszej w parlamencie partii opozycyjnej obejmuje stanowisko Lidera Opozycji Jej Królewskiej Mości. Otrzymuje przy tym służbową pensję w wysokości trzech piątych pensji premiera. Partia opozycyjna powołuje własny rząd z pełną obsadą ministerialną (tak zwany gabinet cieni), dzięki czemu jest w każdej chwili gotowa by przejąć władzę. Ponadto, członkowie gabinetu cieni mają rywalizować w trakcie debat parlamentarnych ze swoimi rządowymi odpowiednikami.
Skład oraz strukturę gabinetu oraz liczbę ministerstw i zakres ich obowiązków ustala premier. Liczba członków gabinetu nie jest limitowana prawnie. Odpowiednia ustawa z 1975 r. reguluje jedynie liczbę opłacanych z budżetu państwa Sekretarzy Stanu (może być ich maksymalnie dwudziestu jeden). Od czasów Roberta Walpole'a obowiązuje zasada, wedle której wszyscy członkowie gabinetu powinni być członkami parlamentu. Większość stanowisk obejmują zazwyczaj członkowie Izby Gmin, ale kilka z nich przysługuje zawsze przedstawicielom Izby Lordów: chcąc włączyć do gabinetu osobę, która nie jest członkiem Izby Gmin, premier oferuje jej członkostwo w Izbie Lordów.
Rząd dzieli się na starsi ministrowie (ministrowie właściwi lub ministrowie Korony), kierujących pracą poszczególnych resortów, oraz podporządkowanych im junior ministers (ministrowie młodsi), zadaniem których jest przede wszystkim zapewnianie łączności pomiędzy rządem a Izbą Gmin. Rząd w całości ponosi solidarną odpowiedzialność polityczną przed Izbą Gmin.
Funkcje rządu:
Wykonywanie decyzji powziętych w gabinecie
Inicjatywa ustawodawcza
Wykonywanie ustaw parlamentu
Rozstrzyganie spraw związanych z administracją
Ograniczenie dyskusji w parlamencie przy pomocy tzw. „zamknięcia dyskusji”
Zadania gabinetu:
Określanie kierunku polityki
Kontrola nad administracją
Podejmowanie decyzji w sprawach państwa
Przygotowywanie projektów ustaw
Wydawanie aktów normatywnych
Konstytucyjne pojęcie rządu w V RF
Francuski rząd, któremu przewodniczy premier Francji wykonuje swoje uprawnienia konstytucyjne z pomocą służby cywilnej oraz sił zbrojnych.
Gabinet jest odpowiedzialny przed parlamentem. Zgromadzenie Narodowe ma prawo przegłosowania wotum nieufności, co powoduje dymisję rządu. Ministrowie muszą udzielać odpowiedzi na pytania zadawane przez członków parlamentu zarówno na piśmie jak ustnie, co określa się po francusku jako questions au gouvernement. Jednocześnie ministrowie mają obowiązek stawiać się na posiedzeniach komisji dotyczących kierowanych przez nich resortów.
Rząd ma znaczącą rolę w określaniu prac legislacyjnych realizowanych w parlamencie. Posiada prerogatywy uprawniające go do inicjatywy ustawodawczej oraz składania poprawek podczas posiedzeń parlamentu. Rząd może też powołać się na specjalny tryb pracy ustawodawczej, który skraca cykl tworzenia prawa.
Kompetencje rządu:
Prowadzenie polityki narodu
Dysponowanie administracją i siłami zbrojnymi
Kompetencje premiera:
Kierowanie rządem, wykonywanie ustaw, przedstawianie prezydentowi kandydatów na ministrów oraz propozycje ich odwołania, prawo inicjatywy ustawodawczej, prawo wystąpienia do Rady Konstytucyjnej o zbadanie zgodności ustaw z konstytucją.
Konstytucyjne pojęcie rządu w RFN
Kanclerz Federalny zajmuje w rządzie i w stosunku do ministrów federalnych suwerenną, nadrzędną pozycję. Stoi on na czele rządu. Wyłącznie jemu przysługuje prawo tworzenia rządu: wybiera ministrów i występuje do prezydenta z wiążącą propozycją ich mianowania lub odwołania. Kanclerz decyduje poza tym o liczbie ministrów i ustala zakres ich kompetencji.
Silna pozycja kanclerza wiąże się z jego prawem do ustalania wytycznych, przede wszystkim w zakresie polityki rządu. W ramach tych wytycznych ministrowie federalni kierują swoimi resortami samodzielnie i na własną odpowiedzialność. W praktyce politycznej kanclerz stojący na czele rządu koalicyjnego musi również uwzględniać uzgodnienia koalicyjne. Nie bez racji niemiecki system rządowy określany jest mianem demokracji kanclerskiej. Kanclerz Federalny jest jedynym członkiem rządu wybieranym przez parlament i tylko on przed nim odpowiada. Odpowiedzialność ta może się wyrażać w konstruktywnym wotum nieufności. Wprowadzono je do Ustawy Zasadniczej, świadomie odchodząc w tym punkcie od Konstytucji Weimarskiej. Ma ono zapobiec obalaniu rządów przez grupy opozycyjne będące zgodne tylko w swej niechęci, lecz nie posiadające programu alternatywnego.
Jeżeli Bundestag chce kanclerzowi wyrazić swe wotum nieufności, to musi zarazem większością głosów wybrać jego następcę. Ustawa Zasadnicza nie zna pojęcia wotum nieufności wobec poszczególnych ministrów.
Specyficzna formuła odpowiedzialności politycznej rządu przed Parlamentem - odpowiedzialność parlamentarna jest ściśle powiązana z osobą kanclerza - odpowiada tylko on- ministrowie nie ponoszą odpowiedzialności parlamentarnej, ale każda zmiana na stanowisku kanclerza powoduje zmianę całego gabinetu.
Konstytucyjne pojęcie rządu w Konfederacji Szwajcarskiej
Rząd (tzw. Rada federalna) liczy 7 osób i liczba ta jest zawarta w konstytucji. Jego skład wybierany jest przez Zgromadzenie Federalne. Członkami rządu muszą być osoby z różnych kantonów. Nie mogą one być spokrewnione ani spowinowacone. Istnieje zwyczaj ustanowiony przez tak zwaną „formułę magiczną”, iż w rządzie muszą zasiadać przedstawiciele głównych grup językowych oraz wyznaniowych Szwajcarii, a także pochodzący z trzech największych kantonów: Berna, Zurychu i Vaud.
Rząd Szwajcarii działa na zasadzie kolegialności. Teoretycznie oznacza to, iż każdy akt rządowy musi dochodzić do skutku na posiedzeniach rządu, z udziałem wszystkich członków, po przegłosowaniu go i po uprzedniej dyskusji. Ale z powodu natłoku zdań, konstytucja powołuje "departamenty federalne" (ministerstwa), z kierownikami departamentów na czele. Każdy z takich kierowników jest jednocześnie członkiem Rady Federalnej.
Działalność departamentów podlega kontroli i krytyce ze strony parlamentu (jego komisji). Jednak szefowie departamentów nie mogą być przez niego odwoływani
Organy powołane do orzekani a o zgodności ustaw z konstytucją w V RF, RFN i Szwajcarii
V Republika Francuska:
Rada Konstytucyjna - składa się z 9 członków, których mandat trwa 9 lat i nie jest odnawialny. 3 członków mianuje prezydent, 3 przewodniczący Zgromadzenia Narodowego i 3 przewodniczący Senatu. Skład rady jest odnawiany co 3 lata w 1/3. W skład Rady wchodzą dożywotnio byli prezydenci. Do kompetencji Rady zaliczamy:
Decydowanie o zgodności ustaw z konstytucją
Czuwanie nad prawidłowością przeprowadzenia wyborów prezydenckich, parlamentarnych i referendum, rozpatruje protesty wyborcze
Wydawanie opinii dotyczących aktów prawnych
RFN:
Federalny Trybunał Konstytucyjny - organ sądowy składa się z 2 senatów po 8 sędziów, czyli razem 16 osób. Wybiera ich w połowie Bundestag i Bundesrat, a potem mianuje prezydent na okres 12 lat. Oprócz orzekania zgodności z konstytucją jest to Trybunał Stanu wobec prezydenta.
Szwajcaria:
Brak!
Status ustrojowy, skład i zakres działania Sądu Najwyższego USA
Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych - głowa władzy sądowniczej w systemie trójwładzy funkcjonującym w Stanach Zjednoczonych, obok władzy wykonawczej (prezydenta) i ustawodawczej (Kongresu).
Jest sądem najwyższej instancji w sprawach podlegających prawu federalnemu.
Jego zadaniem jest zagwarantowanie że wszystkie działania władzy wykonawczej i ustawodawczej są zgodne z konstytucją.
Sąd składa się z 9 sędziów. Są oni wyznaczani przez prezydenta, potem ich kandydaturę musi zatwierdzić Senat. Po wybraniu kadencja sędziego jest nieograniczona i z reguły służą oni do momentu gdy wiek lub pogarszający się stan zdrowia skłoni ich do dobrowolnego odejścia na emeryturę. Ten system ma zapewnić pełną niezawisłość sędziów i uwolnić ich od jakichkolwiek presji politycznych.
Przewodniczącym Sądu Najwyższego jest jego Prezes. Mimo iż jego pozycja w Sądzie jest określana jako primus inter pares, to w rzeczywistości ma on dosyć spory wpływ na pracę Sądu. Jest on powoływany w tej samej procedurze, co pozostali członkowie Sądu. Pełni on głównie funkcje administracyjne, tzn. przewodniczy jawnym rozprawom i zamkniętym obradom, a także reprezentuje Sąd na zewnątrz. Po wydaniu orzeczenia przez Sąd, to prezes wyznacza sędziego, który sporządza uzasadnienie wydanej decyzji. Jego głos ma równorzędną wartość z innymi członkami Sądu, ale jeśli w głosowaniu padłby wynik remisowy, to on ma prawo podjęcia ostatecznej decyzji. W przypadku postawienia prezydenta w stan oskarżenia przez Izbę Reprezentantów, przewodniczy on w Senacie procesowi impeachmentu. Pełni on również zaszczytną funkcję, jaką jest przyjmowanie przysięgi od nowo wybranego Prezydenta Stanów Zjednoczonych.
Możliwość wyboru sędziów Sądu Najwyższego jest jednym z najważniejszych uprawnień prezydenta.
Amerykańska konstytucja nie precyzuje liczby sędziów Sądu Najwyższego - jest ona ustalana przez Kongres. Od 1869 roku w sądzie zasiada 9 sędziów, lecz wcześniej liczba ta była zmieniana, często ze względów politycznych. Ostatnia próba zmiany miała miejsce w 1937 roku, gdy prezydent Franklin D. Roosevelt zaproponował powiększenie składu orzekającego. Oficjalnie miało to ułatwić pracę starszym sędziom, w praktyce jednak miało na celu zwiększenie poparcia w sądzie dla działań politycznych Prezydenta. Propozycja ta nie uzyskała jednak poparcia w Kongresie.
Przyznanie praw wyborczych kobietom w Wielkiej Brytanii, USA, Francji, Niemczech i w Szwajcarii
1918 - Niemcy
16