Historia myśli - dr. Julita Sitniewska

Zagadnienia:

1. Zapoznanie z aparatem pojęciowym i jego charakterystyka: socjologia i jej zainteresowania: jednostka a społeczeństwo; pojęcia: ustrój państwa (forma), ustrój (podział administracyjny): państwa federalne i unitarne, system polityczny; myśl ekonomiczna - pojawienie się zjawiska, rozwój.

2. Doktryny polityczna jako naukowe ujęcie myśli politycznej - idei, ideologii, teorii, wykorzystywane przez ruchy polityczne jako programy ich działania (wyjaśnienie pojęć): liberalizm, konserwatyzm, socjalizm, komunizm, agraryzm, anarchizm, faszyzm, katolicyzm, fundamentalizm religijny, feminizm, ekologizm.

3. Dziedzictwo ustrojowe państwa antycznego: status civitas, prawa obywatelskie w Atenach i Rzymie. Idee: a. Sokrates - idea władzy, b. Platon - koncepcja państwa idealnego pod rządami filozofów (pierwiastki autorytaryzmu i komunizmu). Teoria degeneracji form ustrojowych (timokracja, oligarchia, demokracja, tyrania), c. Arystoteles - koncepcja politei, schyłek epoki hellenistycznej: cyrenaicy, cynicy, stoicy, epikurejczycy. Polibiusz - początki teorii „ustroju mieszanego”; Cycero, Epiktet, Seneka - późna stoa i jej koncepcja ustrojowo-społeczna.

4. Kształtowanie się państwa patrymonialnego. Nauka św. Augustyna o państwie Bożym i państwie świeckim. Kształtowanie się instytucji ponadpaństwowych (papiestwo, cesarstwo). Państwo a Kościół - spór między ideologiami cezaropapizmu i papalizmu, między uniwersalizmem cesarskim a papieskim. Św. Tomasz - nauka o państwie i prawie. Państwo feudalne (główne cechy ustrojowe), feudalizm gospodarczy. Kształtowanie się społeczeństwa stanowego. Jan z Salisbury - organiczna koncepcja państwa i społeczeństwa. Dante Alighieri - koncepcja „monarchii swiatowej”.

5. Renesansowa koncepcja państwa , teoria ustroju mieszanego (Marsyliusz z Padwy). Doktryny reformacyjne, utopie renesansowe. Idea suwerenności Jeana Bodina. Makiawelizm jako metoda uprawnia polityki. Merkantylizm jako doktryna gospodarcza Europy XVI-XVII wieku; jego podłoże i charakterystyka; definiowanie bogactwa, zasada dodatniego bilansu handlowego, industrializm, interwencjonizm państwowy. J. Althiusius - początki teorii umowy społecznej. Polska myśl renesansowa J.F. Modrzewski.

6. Myśl nowożytna: doktryna prawa naturalnego. Hobbes i Locke - koncepcja stanu natury i teoria kontraktualistyczna.

7. Oświecenie francuskie i angielskie - założenia. Trójpodział władzy Monteskiusza. Koncepcja człowieka i społeczeństwa wg Rousseau. Teoria postępu Condorceta. Oświecenie angielskie - rozum a uczucia - geneza społ. Fizjokratyzm. System ekonomiczny Adama Smitha.

8. Wielka Rewolucja Francuska - założenia ideologiczne. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela. Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki. Myśl Ojców Założycieli.

9. Myśl po Rewolucji Francuskiej: XIX-wieczny konserwatyzm, liberalizm, socjalizm. Materializm historyczny Marksa i Engelsa. David Ricardo - przewaga komparatywna w ekonomii. Władza państwowa i administracyjna w doktrynie papieża Leona XIII.

10. Relacje między państwem jednostką a społeczeństwem - społeczeństwo otwarte czy wspólnota?. Spór między libertarianami a komunitarianami (komunitarianizm jako nowa alternatywa neoliberalizmu). Libertarianizm, idea państwa minimalnego (R. Nozick) i jego krytyka przez A. MacIntyre'a, M. Walzera i M. Sandela.

11. Omnipotencja państwa,: jednostka - przedmiot, instrument, nie zaś podmiotem urządzeń społecznych a rozumienie państwa jako organizacji regulującej i wspierającej naturalną aktywność ludzką. Kapitalizm zarządzany czy nie: interwencjonizm państwowy (keynesizm). Deregulacja, decentralizacja zadań państwa. System ekonomiczny w ujęciu Keynesa a szkoła neoliberalna: von Hayek, Mises, Friedman.

Literatura obowiązkowa:

Danowska-Prokop B., Przybyła H., Zagóra-Jaszota U., Wykłady z historii myśli ekonomicznej, cz. I i II, Wydawnictwo uczelniane Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2000.

Filipowicz, Historia myśli polityczno-prawnej, Arche, Gdańsk 2003.

Heywood A., Politologia, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2006.

Król M., Historia myśli politycznej od Machiavellego po czasy współczesne, Arche, Gdańsk 2001.

Sychaliski G.B., Zarys historii myśli ekonomicznej, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2001.

Szacki J., Historia myśli socjologicznej, Wyd. Nauk PWN, Warszawa 2003.

1. Zapoznanie z aparatem pojęciowym i jego charakterystyka: socjologia i jej zainteresowania:

jednostka a społeczeństwo; pojęcia: ustrój państwa (forma), ustrój (podział administracyjny):

państwa federalne i unitarne, system polityczny; myśl ekonomiczna - pojawienie się zjawiska,

rozwój.

Socjologia i jej zainteresowania: jednostka a społeczeństwo;

Myśl socjologiczna - człowiek żył w grupie, rodzinie, poza obrębem grupy nic nie znaczyła, jednostka a

społeczeństwo

Społeczeństwo - grupa ludzi na określonym terenie gdzie obowiązują stosunki społeczne, wyznaczają

one miejsce jednostki, współpracę i podział.

Istota podziałów - istotą podziałów jest egzystencja polityczna

Np.: liberałowie - współpraca, harmonia, socjaliści - walka klas, ważna całość

Pojęcie klasowości jest związane z myślą socjologiczną, sprawy materialne regulują miejsce w społeczeństwie. Marks i Engels cytat” podziały społeczne są uwarunkowane przez ekonomiczną bazę”.

Klasa społeczna - klasami społecznymi nazywamy grupy podstawowe istniejące w społeczeństwie. Klasy społeczne różnią się między sobą rolą i pozycją ekonomiczną w społeczeństwie. Są to grupy o charakterze ekonomicznym.

Warstwa społeczna - termin używany głównie przy opisie struktury społecznej i zróżnicowania społecznego. Najczęściej za warstwę społeczną uważa się grupę osób odróżniającą się od innych grup stanem posiadania, wspólnotą warunków środowiskowych, stylem życia, obyczajów, wzorów kulturowych itp. kryteriów zarówno istniejących obiektywnie, jak i urojonych. W tym ujęciu wyróżnia się np. warstwę chłopską, warstwę drobnomieszczańską itp.

Pojęcia: ustrój państwa (forma), ustrój (podział administracyjny): system polityczny

Grupa + terytorium + władza = państwo

Ustrój - czyli forma władzy

Ustrój społeczno - gospodarczy - oznacza materialne warunki życia społecznego, strukturę własnościową

oraz funkcjonowanie gospodarki i finansów publicznych

System polityczny - system rządów, ilość partii politycznych, system prawa

Ustrój polityczny, regulacje prawne odnoszące się do struktury organizacyjnej, kompetencji i wzajemnych relacji organów państwa oraz sposobu rządzenia nim.

Ważniejsze formy ustrojowe • Anarchia - żadna władza nie istnieje

• Autokracja i Autorytaryzm - autorytet władzy

• Demokracja - władza ludu

• faszyzm - charyzmatyczny przywódca

• komunizm - wszystkim po równo, wspólnota, społeczeństwo bezklasowe

• oligarchia - rządy jednej warstwy bogatej

• Państwo policyjne - państwo rządzone przy pomocy terroru policyjnego, w

którym obywatel nie ma zapewnionych środków obrony przed aparatem

przymusu państwowego.

• Republika - władza sprawowana przez reprezentantów

• socjalizm - dyktatura proletariatu

• Teokracja - formacja państwa wyznaniowego

• Totalitaryzm - obywatele są pozbawieni prawa do decydowania o

sprawach swego ,kraju, gdyż wszystkie ważne decyzje

zapadają w wąskim gronie ludzi sprawujących władzę.

• Ochlokracja - rządy tłumów (rewolucja francuska)

• Plutokracja - nieformalne rządy w państwie sprawowane przez grupę

najbogatszych obywateli za parawanem jakiegoś ustroju

politycznego jak demokracja, monarchia

Ustrój terytorialno - prawny, - budowa terytorialna państwa i stopień dystrybucji władzy w państwie.

Ustrój terytorialny państwa to rozczłonkowanie kraju na jednostki terytorialne, obejmujące część terytorium które służy sprawowaniu funkcji publicznych. Wszystkie wspólnoty terytorialno-polityczne składają się z mniejszych lub większych części terytorialnych ułatwiających rządzenie i pozwalających na objęciem rządem politycznym całego obszaru państwa.

Jednostki terytorialne państwa mogą być ściśle ze sobą powiązane i tworzyć jednolitą wspólnotę terytorialną bądź pozostawić w luźniejszych związkach i tworzyć wspólnotę zespoloną - Państwo unitarne • Państwo złożone • Federacja • Konfederacja • Unia personalna • Unia realna

Ustrój terytorialny to system podziału państwa oraz sposób skupienia władzy w ośrodkach. Według rodzaju ustroju terytorialnego państwa możemy podzielić na:

• proste - o budowie ujednoliconej, bez wyraźnego prawnego podziału terytorialnego; w tym przypadku można mówić o państwa scentralizowaznych i zdecentralizowanych

• złożone - o budowie prawnie zróżnicowanej

Państwa federalne i unitarne

Państwa federalne (Federacje) - państwa o strukturze złożonej, która polega na podziale kompetencji między szereg podmiotów w ten sposób, że suma tych podmiotów daje całość państwa (taki charakter mają np. Niemcy, USA)

Państwo unitarne — forma państwa najbardziej powszechna we współczesnym świecie, charakteryzująca się wewnętrzną jednolitością. Wszystkie jednostki administracyjne wchodzące w skład państwa są tak samo zorganizowane i podporządkowane organom centralnym, które określają ich ustrój i właściwość.

Państwa unitarne możemy podzielić na państwa scentralizowane i zdecentralizowane.

• Ustrój scentralizowany charakteryzuje się wyznaczaniem lokalnych urzędników przez rząd centralny, który sprawuje zwierzchnią władzę nad organami regionalnymi.

• Ustrój zdecentralizowany ma miejsce, gdy organy regionalne są formowane niezależnie od rządu i istnieje dobrze rozwinięty samorząd terytorialny o znacznych kompetencjach, a władza centralna zastrzega sobie prawo do podejmowania tylko najważniejszych decyzji

Konfederacje - połączenie na zasadzie umowy grupy państw w określonych celach; państwa te powołują wspólne organy, ale zachowują odrębność (przykładem w pewnym stopniu może być np. Unia Europejska albo Związek Rosji i Białorusi)

Myśl ekonomiczna - pojawienie się zjawiska, rozwój.

Myśl ekonomiczna - to dyscyplina naukowa o charakterze teoretycznym, zajmująca się badaniem i opisywaniem procesu kształtowania się poglądów ekonomicznych w ujęciu historycznym. W naukowy sposób wyjaśnia przyczyny powstawania, przenikania i zanikania poglądów, idei oraz teorii ekonomicznych, jak również analizuje historyczny dorobek ekonomistów.

Myśl na temat rozwoju gospodarki rozwinęła się w epoce nowożytnej - XVI wiek. Adam Smith - poprzez pracę, przez pryzmat dbania o wspólnotę. Poglądy ekonomiczne, będące przedmiotem badań historii myśli ekonomicznej, były zawsze ściśle powiązane z panującym w danym okresie podłożem stosunków gospodarczych, społecznych i politycznych. Żaden kierunek myśli ekonomicznej nie powstał w oderwaniu od konkretnej sytuacji ekonomicznej w danym miejscu i czasie. Istniejące w danym okresie warunki i zjawiska ekonomiczne były źródłem inspiracji dla dociekań ekonomistów, którzy starali się zrozumieć prawa rządzące gospodarką i ująć je w spójne poglądy. Jednocześnie formułowane przez nich poglądy miały często znaczący wpływ na prowadzoną politykę gospodarczą i tym samym na kształtowanie nowych stosunków ekonomicznych i powstawanie nowych zjawisk gospodarczych. Z tego względu istnieje ścisły związek pomiędzy rozwojem gospodarczym i politycznym, a dominującą w tym czasie teorią ekonomiczną. Związek ten przekłada się na ścisłe powiązanie badań historii myśli ekonomicznej z badaniami nad historią gospodarczą.

2. Doktryny polityczna jako naukowe ujęcie myśli politycznej - idei, ideologii, teorii, wykorzystywane

przez ruchy polityczne jako programy ich działania (wyjaśnienie pojęć): liberalizm, konserwatyzm,

socjalizm, komunizm, agraryzm, anarchizm, faszyzm, katolicyzm, fundamentalizm religijny,

feminizm, ekologizm.

Doktryny polityczne - to naukowe ujęcie myśli politycznej. To określenie stosunku państwa do wolności jednostki, form własności, sposobów produkcji i dystrybucji dóbr. To wynikający z danej ideologii uporządkowany zbiór poglądów na życie polityczne danego społeczeństwa z zagadnieniami władzy i ustroju państwa. Przedmiotem doktryn politycznych są poglądy na istotę, organizację i funkcję państwa oraz koncepcje zasad współżycia pomiędzy ludźmi.

Polityczna świadomość - czyli poczucie uczestnictwa w życiu społeczeństwa i należenie do niego, odnosi się do faktów, zjawisk i procesów życia politycznego, których przyswojenie pozwala poszczególnym podmiotom polityki na orientację w rzeczywistości społecznej i na regulację stosunków z otoczeniem.

Lewica - postęp, dobrobyt państwa a pośrednio i społeczeństwa

Prawica - konserwatyzm, tradycja, prawica promuje rozwój gospodarczy w sferze prywatnej, sprzeciwia się

ingerencji państwa w sferę prywatną.

Liberalizm - wolność (XVw.)

• indywidualizm

• wolność

• rozum

• równość

• tolerancja

• zgoda

• konstytucjonalizm

Pierwszy myśliciel - właściciel Lewiatanu, atakuje społeczeństwo, stawia na indywidualizm jednostki i działalność człowieka. Dyskusja + rozmowa = porozumienie. Liberałowie popierają równe warunki konkurencji. Ludzi poznaje się poprzez zasługi. Pluralizm w społeczeństwie. Wolny rynek idei. Relacje społeczne budowane na porozumieniu i zgodzie. Władza przez reprezentantów.

Konserwatyzm - wymysł rewolucji francuskiej. Bronią tradycji, która stanowi bezpieczeństwo dla państwa.

• Tradycja

• Pragmatyzm

• Organicyzm

• Hierarchia

• Autorytet - środek do stworzenia wzorców do naśladowania

• Własność

Liczy się doświadczenie w pracy, działaniu, zachowaniu. Jednostki ludzkie są zepsute moralnie, korzenie zła tkwią w jednostkach. Społeczeństwo to organizm , zależy im na utrzymaniu społeczeństwa jako całości. Społeczeństwo posiada hierarchię, przyporządkowanie do miejsca w społeczeństwie. Własność jest dziedziczona.

Socjalizm - wyrażał stanowisko wytwórców, był reakcją na powstanie kapitalizmu przemysłowego.

• Wspólnota

• Braterstwo

• Równość społeczna

• Potrzeba - każdemu wg potrzeb

• Klasa społeczna

• Własność wspólnotowa

•   Równość, sprawiedliwość społeczna
•    Główną przyczyną nierówności jest brak sprawiedliwości, a nie wady samego człowieka
•    Państwo opiekuńcze - nierówności mogą być usuwane stopniowo, dzięki wprowadzaniu reform

społecznych
•    Duży nacisk na prawa socjalne - np. prawo do godziwego wynagrodzenia
•    Redystrybucja dóbr i dochodów oraz programy socjalne jako zabezpieczenie niesprawiedliwości

wolnego rynku - interwencjonizm państwowy
•    Wysokie podatki dla ludności o najwyższych dochodach, aby uzyskane środki przeznaczyć na cele

socjalne
•    Ustrój demokratyczny oparty na pluralizmie, parlamentaryzmie i samorządności

Komunizm

•    Karol Marks i Fryderyk Engels „Manifest komunistyczny” (1848 r.), Włodzimierz Lenin
•    Bezklasowy ustrój społeczny - absolutna równość wszystkich ludzi
•    Własność prywatna zastąpiona własnością kolektywną
•    Społeczna własność środków produkcji
•    Teoria dyktatury proletariatu
•    Konieczność rewolucyjnego obalenia kapitalistycznego państwa
Inną wersją ideologii komunistycznej był maoizm (Chiny).
Zwycięstwo ZSRR w II wojnie światowej oraz problemy społeczne świata w 2 połowie XX wieku spowodowały ekspansję komunizmu w niektórych państwach europejskich i pozaeuropejskich jak: Bułgaria, Czechosłowacja, Jugosławia, NRD, Polska, Rumunia, Węgry, Chiny, Korea Pn., Mongolia, Wietnam. Tworzone tam ustroje były bardziej bądź mniej zbliżone do modelu radzieckiego.

Agraryzm

Jest to doktryna społeczna i ruch społeczny, głoszące, że podstawą gospodarki jest rolnictwo oparte na samodzielnych gospodarstwach rolnych, i że powinien być mu podporządkowany przemysł.

Anarchizm

Podstawowa teza anarchistów głosiła, iż źródłem wyzysku społecznego jest nie klasowy podział społeczeństwa, lecz istnienie państwa, które obarczali odpowiedzialnością za wszelkie zło

Faszyzm

•    Doktryna państw totalitarnych
•    Benito Mussolini
•    Wrogość wobec innych partii politycznych, systemu parlamentarnego, innych narodów
•    Silna władza wykonawcza
•    Kult siły, militaryzacja
•    Wódz dysponuje pełną władzą nad państwem, partią, społeczeństwem i każdą jednostką
•    Zakaz działania opozycji - system monopartyjny
•    Pochwała ekspansji
•    Jednostka ma ograniczone prawa

Niemiecką odmianą faszyzmu stał się nazizm. Podstawy nazizmu zostały określone przez Adolfa Hitlera

w książce „Mein Kampf”
•    Zasada wodzostwa - pełnia władzy nad narodem i państwem
•    Poglądy nazistowskie i rasistowskie - Hitler był zwolennikiem koncepcji darwinizmu społecznego - w

społeczeństwie różne gatunki, tak jak w świecie przyrody, walczą o przetrwanie. Ludzkość dzieli się na

rasy i narody lepsze oraz gorsze.
•    Wątki antysemickie - Żydzi przyczyną zła na świecie
•    Wiara w wyższość rasy nordyckiej
•    Zdobywanie „przestrzeni życiowej” realizowanej poprzez usuwanie narodów i ras zaliczanych do

„podludzi”, które zajmowały cenne terytoria

Katolicyzm

Katolicyzm - największa grupa wyznań chrześcijańskich i doktryna teologiczna głoszona przez Kościoły: rzymskokatolickie, wschodnio-katolickie, tradycyjno-katolickie, starokatolickie część kościołów anglikańskich, liberalno-katolickich i niezależnych oraz całokształt implikowanych przez tę doktrynę typów religijności, postaw wobec świata, struktur światopoglądowych, ideologii społecznej i politycznej, występujących w różnych środowiskach katolickich.

Fundamentalizm (tzw. fundamentalizm religijny) - rygorystyczne trzymanie się zasad i norm wyznaczonych przez daną religię, doktrynę polityczną (tzw. fundamentalizm polityczny) lub ideologię (np. fundamentalizm światopoglądu naukowego). Określenie kogoś mianem fundamentalisty w społeczeństwie nastawionym na otwartość wobec różnych poglądów ma zwykle na celu przeniesienie sporu z płaszczyzny rzeczowej na emocjonalną, z jednoczesnym poniżeniem przeciwnika przez skojarzenie z nim odczuć negatywnych i tym samym ustawienie się po stronie przeważającej.

Feminizm (od łac. femina - kobieta) - ideologia i ruch społeczny związany z ruchem równouprawnienia kobiet i równością w sferze ekonomicznej.

Jednakże wszystkie nurty feminizmu oparte są na przekonaniu o dyskryminacji kobiet ze względu na ich płeć, prawie kobiet do emancypacji, sprzeciwie wobec seksizmu i patriarchatu. Feminizm opiera się na założeniu o dualizmie płci i chęci zwyciężenia dotychczas występującej w historii dominacji mężczyzn. Feministki i feminiści dążą do przekształcenia tradycyjnych relacji między płciami, uważanych za zniewalające jednostkę. Feministki nie chcą zamiany miejsc między kobietami i mężczyznami, nie chodzi też o naśladowanie mężczyzn, których rola społeczna także wzbudza głosy krytyki. W feminizmie podkreśla się szczególną naturę kobiet, która jest równowarta z naturą mężczyzn. Myśl feministyczna kiełkuje od XVII-XVIII wieku, choć jej ślady można znaleźć właściwie we wszystkich epokach. Za pierwszą feministkę w historii uznaje się Christine de Pisan, francuską pisarkę z XIV wieku.

Ekologizm

Jest to zespół idei, działań politycznych i społecznych, których istotą jest przeciwdziałanie zagrożeniom związanym z industrializacją oraz niszczeniu środowiska naturalnego człowieka. Kierunek polityczny, w którym problemy ekologii postawione są w centrum problematyki społecznej. Terminu tego użył po raz pierwszy w 1869 E. Haeckel w odniesieniu do zagadnień, których przedmiotem są relacje pomiędzy organizmami żywymi a środowiskiem.

3. Dziedzictwo ustrojowe państwa antycznego: status civitas, prawa obywatelskie w Atenach i Rzymie.

Idee: a. Sokrates - idea władzy, b. Platon - koncepcja państwa idealnego pod rządami filozofów

(pierwiastki autorytaryzmu i komunizmu). Teoria degeneracji form ustrojowych (timokracja,

oligarchia, demokracja, tyrania), c. Arystoteles - koncepcja politei, schyłek epoki hellenistycznej:

cyrenaicy, cynicy, stoicy, epikurejczycy. Polibiusz - początki teorii „ustroju mieszanego”; Cycero,

Epiktet, Seneka - późna stoa i jej koncepcja ustrojowo-społeczna.

Status civitas

Obywatele i nieobywatele byli dwiema odrębnymi kategoriami osób. Ze względu na panującą powszechnie w starożytnym świecie zasadę personalności prawa (w przeciwieństwie do dominującej współcześnie zasady terytorialności prawa), przebywający na terenie państwa rzymskiego obywatele i nieobywatele podlegali innemu prawu.

Pełna zdolność prawna była zastrzeżona dla osób posiadających pełnię trzech status:

• status libertatis - wyrażający się w byciu człowiekiem wolnym,

• status civitas - uzależniony od bycia obywatelem Rzymu,

• status familiae - uzależniony od stanowiska w rzymskiej rodzinie.

Prawa obywatelskie w Atenach i Rzymie.

Obywatele posługiwali się prawem Kwirytów (ius quiritum, ius civile), czyli tradycyjnym prawem Rzymu. Posiadali oni szereg uprawnień takich jak:

• ius conubii - prawo zawierania ważnie rzymskiego małżeństwa

• ius commercii - prawo dokonywania czynności uznawanych przez ius civile

• prawo występowania w procesie na podstawie roszczeń z ius civile

• ius honorum - bierne prawo wyborcze do wszystkich urzędów municypalnych

• prawo do służby w legionach

• prawo do nazwiska rzymskiego

• ius suffragii - prawo do uczestniczenia i głosowania na zgromadzeniach narodowych

• bycie podmiotem rzymskich praw majątkowych (w szczególności własności kwirytalnej)

• prawo sporządzenia testamentu

Obywatelem stawało się z reguły poprzez urodzenie z prawego małżeństwa (iustum matrimonium).

Idee:

SOKRATES(469-399 p.n.e.),

Filozof grecki. Źródłem wiedzy o życiu i poglądach Sokratesa są Dialogi jego ucznia Platona oraz pisma Ksenofonta. Uważał demokrację za ustrój zepsuty, bo jeśli rządzą wszyscy to znaczy nikt ”Ten rządzi kto umie rządzić”, skazany na śmierć za krytykę demokracji (śmierć przez wypicie cykuty). Etyka, stanowiła główną dziedzinę jego zainteresowań, stał na stanowisku intelektualizmu etycznego, uznając, że prawdziwa wiedza o tym, co słuszne i sprawiedliwe, zawsze prowadzi do cnoty, ta zaś jest warunkiem dobra i szczęścia. Twierdził, w przeciwieństwie do sofistów, że istnieje powszechna i obiektywna prawda. Wyrocznia w Delfach obwieściła, że jest on najmądrzejszym człowiekiem na świecie, choć Sokrates słynna maksyma wiem że nic nie wiem.

Dialektyka - uważał, że sam niczego nie wie, ale dyskutując pozwala, aby w rozmówcy "narodziła się" wiedza, co jest możliwe, ponieważ każdy człowiek ma w swym umyśle wiedzę wrodzoną (natywizm, racjonalizm genetyczny) i przez odpowiednie pytania można ją z niego wydobyć.
Sokrates pierwszy zastosował rozumowanie indukcyjne, a także ustalił warunki metodologiczne definicji.

PLATON (428 - 348 p.n.e.)

Związany z demokracją ateńską (pochodził z rodziny Peryklesa) najwybitniejszy uczeń Sokratesa (często swoje poglądy przedstawiał jako Sokrates w pisanych przez siebie dialogach) - podobnie do niego przyjął obiektywność rzeczywistości i wiedzy o niej, wrodzoność wiedzy; w zakresie społecznym krytykował demokrację i relatywizm sprawiedliwości oraz prawa. Dzięki Sokratesowi stał się antydemokratą.

Czym jest społeczeństwo wg Platona:

Teoria polityczna Platona, którą określa się jako autorytarną, zakłada przekazanie absolutnej władzy specjalnej grupie w celu rządzenia społeczeństwem. Platon twierdzi, że państwem powinni rządzić najmądrzejsi, a więc filozofowie, ponieważ jedynie oni posiadają prawdziwą wiedzę.

Idea państwa doskonałego, rządzonego przez mędrców - filozofów, powinna z kolei opierać się o wartości: Sprawiedliwości, Prawdy, Dobra i Piękna. Państwo to metafora organizmu, to całość.

Platońska wizja struktury społecznej, oparta na teorii sprawiedliwości, zakłada dominację we wspólnocie politycznej trzech warstw społecznych, trzymających władzę, do których należą: zwykli ludzie (zarobnicy), pomocnicy, i strażnicy.

Struktura społeczna, według Platona pełni rolę służebną wobec sprawiedliwości, więcej nawet, ona jest tej sprawiedliwości treścią. Jak pisze sam autor: są w państwie zarobnicy, pomocnicy i strażnicy. Jeżeli każda z tych warstw robi w państwie to tylko, co do niej należy, jeżeli każda robi swoje to była by to sprawiedliwość i przez to państwo stałoby się sprawiedliwe”.

Jedynie platoński świat idei odzwierciedla doskonałość

Platońska utopia:

Społeczeństwo:

• Nierówności społeczne są źródłem rozkładu państwa

• Likwidacja własności i rodziny w pewnych granicach

• Podział społeczeństwa na 3 klasy: zwykłych ludzi, żołnierzy, strażników

• Komunizm życia klasy strażników (nic nie powinni posiadać)

• Uniformizacja życia społecznego

• Ludzi trzeba kształcić aby poznawali

• Król - filozof - powyżej 50 lat + wiedza i doświadczenie ponieważ kieruje się rozumen i może rządzić bo umie

Najlepsze formy ustrojowe wg Platona:

• Timokracja - godności polityczne i społeczne nadawane są stosownie do majątku; plutokracja; (platońska) etap rozwoju politycznego, na którym panującą zasadą jest umiłowanie honoru i chwały. Timokracja prowadzi do demokracji .

Teoria degeneracji form ustrojowych

Timokracja ►oligarchia ►bunt plebsu ►degeneracja oligarchii ►demokracja (rządy plebsu)

Najgorszą formą rządów jest wg Platona - tyrania (od „tyrannos” - despota; rządzi tyran, sprytnie przekonujący lud co do swoich racji, wybrany przez niego, nie mający wiedzy i cnoty, realizujący swoje cele, trzymający strachem ludzi „w garści”)

Platon przedstawił ustroju który mógłby zaistnieć:

• 37 urzędników prawa - ludzie w wieku od 50 - 70 r.ż

• 360- osobowa Rada

• Nadzór nad edukacją

• Sprzeniewierzenie funduszy publicznych- karane śmiercią

• Nadzór nad całością życia - minister zajmujący się edukacją

• Z niewolnikiem należ obchodzić się humanitarnie

Państwo idealne: byt samowystarczalny, w którym obywatele w pełni utożsamiają się ze sprawiedliwym państwem (jego prawami), które podzielone jest na wzór duszy i na wzór duszy dąży do dobra

Państwo realne: pozostające w kontaktach z innymi państwami (konieczna służba wojskowa), obywatele niekoniecznie zadowoleni z panujących sprawiedliwych porządków określanych przez prawa (konieczny nadzór nad obywatelami, sądy, wychowywanie obywateli), którego budowa i cele przypominać ma duszę (stratyfikacja)

- timokracja (rządzą ludzie mający jednostkowe ambicje, nie kierują się rozumem, tylko namiętnościami,

dlatego ostatecznie wybija się jednostkowa chciwość, niszcząca ten ustrój; przykład - Sparta)

- oligarchia (rządzi nieliczna grupa ludzi bogatych i chciwych, nie kierująca się rozumem; społeczeństwo

dzieli się na małą grupę bogaczy i liczną biedotę, to prowadzi do przewrotu)

- demokracja (rządzą ludzie biedni, nie mający wiedzy i kompetencji, kierujący się pozorami prawdy;

pojawia się anarchia, którą potrafią wykorzystać sprytne jednostki)

- tyrania (od „tyrannos” - despota; rządzi tyran, sprytnie przekonujący lud co do swoich racji, wybrany

przez niego, nie mający wiedzy i cnoty, realizujący swoje cele, trzymający strachem ludzi „w

garści”)

ARYSTOTELES (384 - 322 pne)

Dobre państwo według Arystotelesa
Arystoteles odrzucił teorię „państwa idealnego” Platona tworząc własną, zupełnie odmienną teorię „państwa najlepszego” - politeję. Politeja była rezultatem poszukiwań zmierzających do znalezienia ustroju w miarę doskonałego .

Arystoteles podzielił zdobywanie bogactwa na trzy fazy

1. sposób naturalny, pomnażanie bogactwa poprzez uprawę ziemi, polowanie, stado zwierząt może wyżywić i pomnożyć,

2. czas urodzaju - nadwyżka której nie skonsumujemy możemy sprzedać i pomnożyć majątek

3. sposób wymiany pieniężnej - nienaturalny wg Arystotelesa

Wnioski Arystotelesa wyciągnięte z demokracji helleńskiej:

Państwo:

• jednostka nie może realizować swojego przeznaczenia w oderwaniu od państwa

• istnienie prawa zależy od istnienia państwa

• podział ustrojów na takie które stawiają za cel wspólny interes, i takie których celem jest interes prywatny

• aby państwo dobrze funkcjonowało to musi by c szerzona wiedza ale też powinno być „pranie mózgów”

Arystokracja są to rządy wielu dobrych ludzi

Koncepcja rządów klasy średniej - politeja. Arystoteles pisał, że najlepszą formą ustrojową byłaby monarchia, a drugą w kolejności arystokracja, jednak w starożytnej Grecji nie pojawiła się ani tak doskonała jednostka, ani grupa ludzi doskonałych, stąd Arystoteles w zgodzie ze swoim poczuciem realizmu wskazywał na politeję jako najbardziej odpowiednią formę ustroju dla współczesnych mu państw greckich. W przeciwieństwie do Platona Stagiryta nie chciał nadać swojemu projektowi charakteru wieczności i niezmienności, zalecał zmianę dawnych zwyczajów i praw, wychodząc z założenia, że niemożliwe jest uregulować wszystko w sposób doskonały na zawsze.
Myśliciel nakreślając wizję państwa najlepszego całą niemal uwagę skupiał na problemach natury moralnej i etycznej, a nie na aspektach technicznych, związanych z instytucjami i urzędami. Uważał, że najlepszym państwem jest państwo szczęśliwe, któremu dobrze się powodzi, a nikomu nie może się dobrze powodzić, jeżeli nie czyni dobrze. Nie ma zaś dobrego czynu ani u człowieka, ani w państwie bez cnoty i rozumu. Dlatego najlepsze życie każdej jednostki i każdej wspólnoty jest postępowanie cnotliwe, możliwe wtedy, kiedy cnota jest w odpowiednim stopniu zabezpieczona pomyślnością zewnętrzną .

Zatem celem głównym dobrego państwa, podobnie jak w życiu jednostki, jest szczęście, ponieważ najlepsze państwo jest to państwo szczęśliwe, czyli umożliwiające każdemu człowiekowi najlepsze czyny i prowadzenie szczęśliwego życia.
Arystoteles głosił, że wychowaniem państwowym powinni być objęci wszyscy obywatele, gdyż wszystkim są potrzebne zgodne z cnotą nawyki. Na cnotliwość obywateli wpływają trzy czynniki: natura, przyzwyczajenie i rozum. Jak głosił myśliciel, nawet urodzenie (czyli natura) nie przesądza o pewnych cechach, gdyż mogą one ulec zmianie przez przyzwyczajenie. Tylko człowiek kształtuje się pod wpływem rozumu, bo tylko on, w odróżnieniu do innych istot żyjących, rozum posiada. Dlatego wychowanie powinno równomiernie uwzględniać rozwój i rozumu i przyzwyczajeń. . Rola wychowania i wykształcenia młodzieży w celu przygotowania ich do wypełniania powinności obywatelskich była w przekonaniu Arystotelesa niezmiernie ważna. Obywatele powinni być odpowiednio wychowywani do każdego ustroju, każda bowiem forma państwa ma swój swoisty charakter, a jeżeli tak się nie dzieje cierpi na tym państwo i jego ustrój. Filozof wskazywał na ówczesne wychowanie obejmujące cztery przedmioty: gramatykę, gimnastykę, muzykę i rysunki .
Politeja według Arystotelesa była ustrojem pośrednim między oligarchią a demokracją. Rządziło w nim bowiem wielu, a nie oligarchiczna mniejszość. Stagiryta wymieniał trzy czynniki współzawodniczące o prawa w państwie - wolne urodzenie, bogactwo i cnota. Połączenie dwóch pierwszych składników: wolnego urodzenia i bogactwa (czyli inaczej jak to ujmuje filozof - ubogich i zamożnych) jest politeją . Filozofowi chodziło o wielość ludzi na tyle zamożnych, aby mogli służyć w wojsku i mieli wolny czas dla zajęcia się sprawami państwa. Dobre państwo Arystotelesa miało zalety i nie miało braków dwóch form zwyrodniałych, stanowiących jego części składowe.
Filozof uważał, że najlepszym państwem jest to, które opiera się na stanie średnim. Argumentował to w ten sposób, że życie szczęśliwe polega na uprawianiu cnoty bez przeszkód, a cnota to środek między skrajnościami. Dlatego też najlepszy ustrój powinien oprzeć się klasie pośredniej pomiędzy bardzo bogatymi i bardzo ubogimi, ponieważ jednostki z tej grupy są najbardziej skłonni do podążania drogą rozumu. Tacy obywatele sami nie pożądają dóbr, jak ludzie ubodzy, ani też nikt nie pożąda ich mienia, dlatego wiodą żywot z dala od niebezpieczeństw. Filozof dowodził, że istnienie licznej klasy średniej nie dopuszcza ani do nadmiernych przywilejów obywateli zamożnych, ani nie wzmacnia ubogich za pomocą radykalnych praw . Stagiryta był przekonany, że dominacja skrajnych klas doprowadza do zwyrodniałych form ustrojowych, a państwo oparte na klasie średniej jest wolne od wstrząsów wewnętrznych. Tak więc troska o umocnienie klasy średniej powinna być głównym zadaniem państwa i każdego obywatela. Zdaniem myśliciela taki układ stosunków ekonomicznych gwarantował bezpieczne życie obywatelom wszystkich klas i stwarzał realne szanse na niezakłócony rozwój polityki państwa. Dlatego przekonywał, że właśnie klasie średniej należy oddać władzę w państwie.

Schyłek epoki hellenistycznej

• Aleksander Wielki w IV wieku podbija państwo hellenistyczne i tworzy imperium

• Obywatele tego imperium są niemi

• Zwraca się uwagę na jednostki

I Koncepcja - cyrenaicy - człowiek powinien umieć pogodzić się z władzą i żyć zgodnie z ią

II Koncepcja - cynicy - głosili poglądy anarchiczne i egalitarne. Wg cyników życie w państwie jest złe.

Człowiek jest członkiem świata i powinien żyć jak chce.

III Koncepcja - epikurejczycy - wspólnota przyjaciół i znajomych a nie w państwie. Uwolnijmy się od

obowiązków, od polityki i korzystajmy z uroków życia

IV Koncepcja - stoicy - jako nurt narodził się w epoce hellenistycznej. Człowiek kieruje się w życiu

rozumem ale należy kierować się rozumnym rozumieniem świata. Rozumnie

wykorzystywać nadane mu prawa i przestrzegać ich. Moralne postrzeganie i

przestrzeganie świata.

RZYM - republika, teoria ustroju mieszanego. Okres panowania Rzymu to okres tworzenia się prawa

rzymskiego.

POLIBIUSZ (200 - 118 p.n.e.)

Wg Polibiusza ustrój Rzymu jest ustrojem idealnym ponieważ współdziałanie wszystkich elementów jest harmonijne. Był pełen uznania dla Rzymu, jego ustroju politycznego, potęgi militarnej i podbojów. Napisał "Dzieje Rzymu" (dotyczą lat 264-144 p.n.e.), rodzaj historii powszechnej, które miały 40 tomów, jednak do naszych czasów zachowały się tylko księgi 1-5 i obszerne fragmenty pozostałych.

CYCERON (106-43 p.n.e.)

Marcus Tullius Cicero wg niego ustrój mieszany jakim jest republika rzymska jest dobry ale sam hołdował rządom jednostki czyli rządy pryncypatu ( w którym cesarz skupił pełnię władzy, przy pozorach zachowania instytucji republikańskich.

SENEKA (4 r p.n.e- 65 r n.e)

Wychowawca Nerona. Stoik (stoicy głosili, że istnieje harmonia między człowiekiem, który jest mikrokosmosem a wszechświatem) piewca heroicznej etyki. Interesował się społeczeństwem a nie jednostką, traktował państwo w sposób negatywny. Jak cynicy -jesteśmy jednostkami wolnymi

Epiktet z Hierapolis (ok. 50 - 130)

Filozof rzymski, jeden z reprezentantów (kontynuator) stoicyzmu. Uczeń wielkiego stoika Muzoniusza Rufusa. Uczeń filozofii, który całkowicie przyswoił sobie te pojęcia i zastosował je w życiu codziennym, był przystosowany do rozpoczęcia życia filozoficznego, którego celem była eudaimonia (szczęście, pełnia). Miał żyć cnotliwie, zgodnie z rozsądkiem i z naturą rzeczy. 

Epiktet w swoich rozważaniach podejmuje przede wszystkim zagadnienie wolności człowieka - twierdził, że można ją osiągnąć wtedy, gdy w naszym życiu zapanują wartości duchowe, i że należy zapanować nad swoimi pragnieniami.

Głównym celem nauczania Epikteta było doprowadzenie do zrozumienia przez swych uczniów właściwej natury rzeczy, która jest niezmienna, nienaruszalna i ważna dla każdej bez wyjątku istoty ludzkiej.

Epiktet wyróżnia dwa kluczowe dla jego filozofii pojęcia: pojęcie prohairezy i pojęcie dihairezy. Prohaireza jest tym, co odróżnia istoty ludzkie od innych stworzeń. Jest to zdolność pozwalająca nam odczuwać pragnienie lub niechęć, pociąg lub awersję, zgodę lub niezgodę, w zależności od naszego sądu. Dihairaza to kategoria rzeczy, które można też nazwać niezależnymi, zaliczają się zdrowie, bogactwo, sława. Epiktet utożsamia człowieka z jego prohairezą. Dihaireza jest sądem, który wydaje nasza prohaireza i właśnie to nam pozwala odróżnić to co jest w naszej wyłącznej mocy od tego co nie jest w naszej wyłącznej mocy. Epiktet wyciąga z tego wniosek, że dobro i zło istnieją tylko w naszej prohairezie, a nigdy w zewnętrznych, aprohairetycznych rzeczach.

4. Kształtowanie się państwa patrymonialnego. Nauka św. Augustyna o państwie Bożym i państwie

świeckim. Kształtowanie się instytucji ponadpaństwowych (papiestwo, cesarstwo). Państwo a

Kościół - spór między ideologiami cezaropapizmu i papalizmu, między uniwersalizmem

cesarskim a papieskim. Św. Tomasz - nauka o państwie i prawie. Państwo feudalne (główne cechy

ustrojowe), feudalizm gospodarczy. Kształtowanie się społeczeństwa stanowego. Jan z Salisbury -

organiczna koncepcja państwa i społeczeństwa. Dante Alighieri - koncepcja „monarchii swiatowej”.

Kształtowanie się państwa patrymonialnego

Państwo patrymonialne - to forma państwa, w której władca uważa za swoją własność terytorium i ludność.
- na czele państwa stał władca(król, książę)
- obok działał wiec złożony z dostojników(głos doradczy): wojewoda, cześnik, komornik, kanclerz
- władca nie miał stałej stolicy, z dworem i drużyną objeżdżał kraj
- w państwie istniał system grodowy- gród miał znaczenie administracyjne oraz obronne; administracyjne bo

był siedzibą kasztelana, który sprawował w imieniu władcy władzę administracyjną(ściągał podatki, sądził

ludność, organizował pospolite ruszenie)
- wojsko- istniała drużyna na utrzymaniu władcy
Społeczeństwo: - wolni chłopi- zdecydowana większość uprawiająca własną ziemię
- ludność niewolna- zależna od księcia bądź od możnych=> była to czeladź, jeńcy wojenni
- możni- urzędnicy książęcy
Gospodarka: podstawą utrzymania była hodowla i uprawa
Podatki na rzecz władcy obciążały całą ludność, dzieliły się na: daniny(w naturze) i posługi(budowa,

umacnianie i reparacja grodów, przesiek w lasach, budowa dróg); daniny i posługi były to ciężary prawa

książęcego
Istniała część ludności zwolnionej z prawa książęcego=> była to ludność służebna- obciążona

obowiązkami specjalnymi, żyjąca na wsiach służebnych(głównie utrzymanie i praca na rzecz dworu np.

Świniary, Grotniki, Kuchary)
Państwo w poglądach św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu

Państwo w poglądach św. Augustyna -, dowodził że dzieje świata są dziejami zmagań między dwoma państwami: I państwo - państwo boże, II państwo - państwo ziemskie. Jedna część ludzkości stanowi "państwo Boże" drugie zaś "państwo ziemskie". Zmaganie obu państw stanowią dzieje świata, które Augustyn dzielił na sześć okresów. Państwa te nie mają wyodrębnionego obszaru, obywatele tych państw żyją obok siebie. Przywódcą państwa ziemskiego jest szatan, przywódcą państwa Bożego jest Bóg w osobie Chrystusa. Nie można przewidzieć do którego państwa ktoś należy, gdyż nieznane i niemożliwe do przewidzenia jest działanie łaski Boga, która może sprawić, że grzesznik staje się obywatelem państwa Bożego. Sprawa wyjaśni się na Sądzie Ostatecznym kiedy obywatele państwa ziemskiego zostaną raz na zawsze potępieni, zaś obywatele państwa Bożego będą zażywać wiecznego szczęścia z Bogiem.

Państwo wg św. Tomasza miało za zadanie prowadzić ludzi ku wiecznej szczęśliwości, czyli miało im stworzyć warunki potrzebne do zbawienia. Warunkami tymi były: pokój oraz porządek, czyli hierarchiczna struktura społeczna. Twierdził on, że nierówność jest składnikiem każdej doskonałości, a hierarchia musi istnieć zawsze i wszędzie. Z konieczności zapewnienia przez państwo pokoju i porządku wynikał pogląd na temat własności. Św. Tomasz uważał, że utrzymanie własności prywatnej stanowi konsekwencje prawa natury i jest niezbędne do normalnego życia społecznego. Takie stanowisko tłumaczyło, prawo do posiadania ogromnych majątków przez grupę, która znajdowała się na szczycie hierarchii społecznej. Właściciel powinien jednak mieć na uwadze dobro ogółu. Tak więc, hierarchiczna budowa społeczeństwa oraz hierarchia celów ludzkości, określały stosunki między jednostką i społeczeństwem a państwem oraz między państwem a kościołem. Z głoszonej przez św. Tomasza dwoistości ludzkiej natury wynikał kolejny pogląd dotyczący państwa. Człowiek jako istota ziemska, cząstka społeczeństwa, która musi się podporządkować władzy świeckiej, ale jako istota obdarzona nieśmiertelną duszą, podlega Bogu, a bezpośrednio władzy duchownej. Przy czym oczywiście cele niebieskie są ważniejsze od świeckich, z czego więc wynika, że państwo powinno być podporządkowane kościołowi. Za najlepszy ustrój państwowy uważał on monarchię (dobrze sprawowaną) , ale ponieważ monarcha nie był już sługą bożym, mógł więc zdegenerować swą władzę, co prowadziło do tyrani.

Kształtowanie się instytucji ponadpaństwowych (papiestwo, cesarstwo).

Papiestwo

W Kościele rzymskokatolickim instytucja najwyższej władzy. Swoją tradycję wywodzi z ewangelicznego powołania Piotra Galilejczyka, który zmarł jako męczennik ok. 66, przez Jezusa Chrystusa na przywódcę apostołów i zwierzchnika Kościoła. Instytucja papiestwa doprowadziła do znaczących przemian w chrześcijaństwie, w tym do zerwania więzi z chrześcijaństwem pierwotnym, a następnie jedności kościelnej ze Wschodem. Doniosłą rolę w umocnieniu papiestwa odegrali: apostoł Wysp Brytyjskich, Augustyn, i apostoł ludów germańskich, Bonifacy. Przysięga, jaką Bonifacy kazał złożyć w 722 biskupom niemieckim na ręce papieża Grzegorza II, świadczyła o poddaniu terenów im podległych bezpośredniej jurysdykcji papieskiej. Jurysdykcja ta została rozciągnięta na frankońskie tereny misyjne. W 747 biskupi frankońscy w uroczystym akcie oddali się we władzę papieża.
Jednoznacznie określił rolę papiestwa Mikołaj I: jego zdaniem tylko biskup rzymski ma pełnię władzy w Kościele. Od jego decyzji nie ma apelacji, nikomu nie wolno sądzić jego orzeczeń i wyroków. Istotne dla dalszego rozwoju papiestwa było uznanie przez Mikołaja I pseudoizydoriańskich dekretów jako zbioru obowiązującego prawa kościelnego.

Cesarstwo

Ustrój polityczny, który po raz pierwszy został wprowadzony w starożytnym Rzymie przez Oktawiana Augusta. Trwał od 27 r. p.n.e. do 476 r. Nazwa ustroju (jak i słowo cesarz) powstała od imienia Cezara. Epokę tę dzielimy na dwa etapy : pryncypat - do końca III w. i dominat - IV-V w. Ogólnie cesarstwo to ustrój, w którym władzę absolutną ma monarcha, zwany cesarzem. Zazwyczaj rządzi on rozległym terytorium, w którego skład wchodzą królestwa. Obecnie ostatnim państwem będącym cesarstwem jest Japonia.

Państwo a Kościół - spór między ideologiami cezaropapizmu i papalizmu, między uniwersalizmem cesarskim a papieskim

Państwo a kościół

Napięcia między państwem a Kościołem i w ogóle chrześcijaństwem nie da się sprowadzić do bieżącej polityki. Jego źródło leży głębiej, w odmiennej naturze tych społeczności. Dopiero stąd wynikają doraźne konflikty.

Różnica między tymi społecznościami jest zatarta przez postrzeganie Kościoła przede wszystkim jako hierarchii, a więc w aspekcie organizacyjnym i odgórnym, właśnie na podobieństwo państwa. Niestety, takie postrzeganie Kościoła reprezentuje w praktyce wielu duchownych, gdyż w „erze konstantyńskiej” Kościół katolicki skłonny był iść w tym kierunku. Takie rozumienie przyjmuje też gros relacjonujących w mediach sprawy kościelne.

Państwo i Kościół mają jednak w gruncie rzeczy strukturę przeciwstawną. Państwo opiera się na odgórności, zewnętrznych normach i przymusie, którego chce być monopolistą. Kościół, jako widoczny, organizacyjny przejaw chrześcijaństwa — na więzi oddolnej, wewnętrznej i dobrowolnej, na przekonaniach. Oba mają organizację, ale jest ona innego pochodzenia. Kościół zasadniczo stanowi dobrowolną wspólnotę tych, co uwierzyli, i rzeczywistość duchową, choć zrozumienie takiej właśnie jego natury nie jest powszechne. Taka też była jego geneza. Mówienie tu tylko o Kościele czy Kościołach jest pewnym uproszczeniem, ale jest to najważniejsza i modelowa społeczność niepaństwowa tego typu.

Powyższe rozróżnienie nie zawsze było dość widoczne. Zostało znacznie zamazane przez rozmaite powiązania Kościoła z państwem. Oddolna natura Kościoła zamanifestowała się jednak w najnowszej historii Polski, gdy wobec narzuconego z zewnątrz państwa komunistycznego, Kościół katolicki reprezentował autentyczne, wewnętrzne aspiracje Polaków w sferze życia społecznego i wartości.

Cezaropapizm

Cezaropapizm to tendencja nazywana też cezaryzmem, prowadząca do przypisywania państwu zwierzchności nad Kościołem, w tym także w materii teologicznej. Przeciwstawia się systemowi teokracji. W ciągu wieków następowały po sobie różne modele cezaropapizmu, m.in.: bizantyjski, w którym cesarze byli stawiani na równi z apostołami "święte cesarstwo rzymskie" współczesne modele Kościołów narodowych - carska Rosja

Ideologią uzasadniającą absolutną władzę był cezaropapizm, łączący tradycje rzymskie z elementami chrześcijańskimi, a wpływy hellenistyczne z wątkami orientalnymi. Cesarz dysponował pełnią władzy; był twórcą i najwyższym wykonawcą prawa, piastował godność najwyższego sędziego i naczelnego wodza. Cesarz w myśl tej ideologii jest zastępcą Boga do spraw doczesnych. Cesarz Bizancjum stał na czele wielkiej rodziny monarchów i książąt. Cechą charakterystyczną teologii politycznej w Bizancjum było to, że potrafiła połączyć ideę samowładztwa z teorią cesarskich obowiązków. Cesarz miał działać dla dobra poddanych, miał im gwarantować sprawiedliwość. Choć był władcą elekcyjnym, elekcje nie naruszały zasady boskości jego urzędu.

Papizm

Określenie papizm pochodziło od francuskiego słowa pape- papież i łacińskiego papa - ojciec, biskup.

Określenie postawy zwolennika działań i postanowień (również pozareligijnych) papieża. Określenie "papista" bywa również (zwłaszcza przez protestantów) stosowane w odniesieniu do ogółu katolików.

Pojęcie powstało w XVI wieku, w czasach rozłamu w europejskim Kościele na luteranizm i katolicyzm. Protestanci określali papistami (w znaczeniu pejoratywnym) wszystkich katolików z powodu przedkładania przez nich nadrzędności politycznego interesu papieża nad interesem własnego kraju.

W okresie Rewolucji Francuskiej w XVIII wieku, papistami określano wszystkich zwolenników kardynałów i biskupów, którzy wraz z krwawym zlikwidowaniem monarchii, pozbawieni zostali wpływów na losy Francji. Papiści byli mordowani na równi z członkami francuskiej rodziny królewskiej.

Współcześnie, wobec utraty większości politycznych wpływów Watykanu i papiestwa w Europie, określenie papizm rzadko pojawia się w debatach politycznych. Używany jest on z reguły przez przeciwników Kościoła katolickiego, wywodzących się zwłaszcza bądź z kręgów lewicowych, bądź fundamentalistów protestanckich (np. w Irlandii Północnej). Za współczesną odmianę papizmu uważają oni np. członkostwo w Opus Dei, względnie inną aktywność w ramach Kościoła katolickiego, która interpretowana może być jako przedkładanie dobra Stolicy Apostolskiej nad rację stanu własnego kraju. Współcześnie środowiska lewicowe w Polsce często określają takie postawy polityczne klerykalizmem (względnie watykanizmem).

Postawa sprzeciwu wobec politycznych, poza religijnych wpływów Watykanu określana jest antyklerykalizmem (lub antywatykanizmem). Część zwolenników Kościoła katolickiego, zwłaszcza tych skupionych w środowiskach prawicowych określa antyklerykalizm jako walkę z Kościołem [katolickim].

We współczesnej Europie postawa określana jako papizm w znaczeniu klerykalizm najbardziej rozpowszechniona jest w Polsce, Włoszech, Słowacji, niemieckiej Bawarii, Hiszpanii i Portugalii.

Uniwersalizm papieski

Papież Grzegorz VII przyjmował, że państwo jest z natury tworem złym. Ma ono rację bytu tylko wtedy, kiedy realizuje postulaty sprawiedliwości bożej. Tylko państwo pobłogosławione przez Kościół może być organizacją użyteczną. Na czele Kościoła stoi papież, jedyny władca uniwersalny, głowa wszystkich panujących. Może usuwać władców z tronu, a ludność poddaną zwalniać z obowiązku posłuszeństwa złym panom.

Doktryna uniwersalizmu papieskiego (papalizm) najpełniej rozwinęła się za pontyfikatu Innocentego III. Tę doktrynę wspierały różne teorie jak np.:

• teoria jedności świata, który zbudowany jest na podobieństwo organizmu człowieczego i nie może mieć dwóch głów, a tylko jedną - papieską,

• teoria Kościoła (duszy) i władzy świeckiej (ciała) - istniała hierarcha bytów, a bytem najwyższym jest byt najbardziej uduchowiony tj. papież,

• teoria wyższych zadań papiestwa i niższych celów państwa - papież wskazuje wiernym ostateczne cele,

• teoria Kościoła jako instytucji doskonałej i państwa jako tworu obarczonego grzechem - papież może uchylić "grzeszne" postanowienia władzy świeckiej, a nawet usunąć samego cesarza,

• teoria wikariatu - po śmierci cesarza władza powinna wracać do rąk papieża jako "wikariusza Chrystusa",

• teoria dwóch mieczy - miecz duchowny i miecz świecki należą do Kościoła, pierwszego z nich dobywa Kościół, drugiego dla Kościoła,

• teoria papieża jako reprezentanta ludu rzymskiego,

• teoria darowizny Konstantyna - miała zapewnić papieskiej hegemonii tytuł historyczny. (była to sfabrykowana teoria, wg której Konstantyn Wielki przekazał papieżowi władzę nad Rzymem w dowód wdzięczności za ozdrowienie)

W II poł. XIII w. w głoszonych przez papiestwo poglądach górę wziął nurt hierokracji według którego papież jest źródłem wszystkich władz państwowych. Cesarze byli uznawani za "administratorów z łaski Stolicy Apostolskiej". W bulli Unam sanctam z 1302 roku papież Bonifacy VIII podniósł swoją uniwersalną władzę do godności dogmatu wiary.

W miarę umacniania się władzy papieskiej rosło znaczenie prawa kanonicznego. Gracjan stwierdził, że prawo natury to prawo boże, zawarte w Piśmie Świętym. Według kanonistów tak zdefiniowane prawo natury stało wyżej od norm pochodzących od ludzi, a jedynym interpretatorem prawa bożego mogła być władza duchowna.

Uniwersalizm cesarski.

Doktryna światowego władztwa cesarstwa ukształtowana w XII i XIII w. była tytułem prawnym, uzasadnieniem i ideologiczną oprawą niemieckiej ekspansji. Obóz cesarski korzystał z argumentów religijnych, historycznych i prawnych.

Zwolennicy uniwersalizmu cesarskiego podkreślali chrześcijański charakter imperium. Papieskiemu prawu kontrolowania władców przeciwstawiali tezę o królu - namiestniku Boga w całym świecie chrześcijańskim. Pomazanie króla przy koronacji czyni go poddanym tylko w obliczu Boga. Anonim Eboracensis z Yorku podkreślał, że władca świecki jest obrazem Boga Ojca a kapłan - obrazem Syna Bożego. Władza duchowna nie może ingerować w sprawy świeckie.

Przy argumentacji historycznej wskazywano na cesarstwo jako schedę odziedziczoną po dawnych Rzymianach; ujmowano jego celę jako misję cywilizacyjną; widziano w światowym zasięgu dawnego Rzymu wzorzec uniwersalnego mocarstwa, którego średniowieczni władcy cesarstwa mieli być naśladowcami; podkreślano, że imperium światowe cesarza niemieckiego to rezultat "przeniesienia" cesarstwa od Franków (po rozpadzie monarchii karolińskiej) albo od Greków (Bizancjum).

Ideologia imperialna znajdowała wsparcie w prawie rzymskim. Glosatorzy przenosili na osobę cesarza justyniańskie pojęcia o władzy rzymskiego imperatora. Fryderyk II Hohenstauf z kodyfikacji justyniańskiej przejął zasadę, że monarcha jest jedynym źródłem sprawiedliwości, nie jest związany prawem, a w działalności prawotwórczej ograniczają go tylko zasady rozumu.

Św. Tomasz - nauka o państwie i prawie.

św. Tomasz nawiązuje do koncepcji ustroju mieszanego Arystotelesa, ale uzupełnia ją o elementy

doktryny kościelnej

Rekomendował ustrój mieszany, z trzech powodów:

* aby przeciwdziałać tyranii - należy ograniczać władzę króla
* tylko współdziałanie wszystkich stanów daje harmonię i stabilność
* tylko normy tworzone łącznie przez wszystkie stany mają rangę prawa

* Twórca teorii oporu wobec władcy: władca powinien pochodzić z wyboru dokonanego przez lud; jeśli

łamie prawa poddanych można mu się przeciwstawić, a nawet go zdetronizować

Za najlepszy ustrój uznawał monarchię. Przewidywał jednak jej degenerację - za tyrana uważał tego, kto zdobył władzę nielegalnie, oraz tego, który źle z tej władzy korzystał. Jeżeli naruszał zasady prawa bożego poddani mieli obowiązek wypowiedzieć mu posłuszeństwo. Jeżeli naruszał zasady prawa naturalnego, to od władzy duchownej zależało czy poddani mogli wystąpić przeciw tyranowi. Państwo miało wywierać nacisk na ludzi, aby właściwie myśleli.

Tomasz twierdził, że prawo jest hierarchiczne. Najwyższym prawem jest prawo wieczne, jego odbiciem w ludzkim umyśle jest prawo natury. Prawo ludzkie ma powstrzymywać człowieka od zła; jeżeli jest ono sprzeczne z prawem natury, nie obowiązuje. Boskie prawo pozytywne jest zawarte w Piśmie Świętym i nauczaniu Kościoła.
Państwo feudalne (główne cechy ustrojowe), feudalizm gospodarczy.

Państwo feudalne

Państwo feudalne to system społeczno-polityczny opierający się na systemie hierarchicznej zależności jednostek: Władca, Najpotężniejsi feudałowie, Wasale niższego rzędu, Chłopi, niewolnicy, ludzie bez ziemi

Przesłanki powstania państwa feudalnego: słabość władzy centralnej, dezintegracja administracyjna ,

prowadzenie działań militarnych, które pochłonęły rzeszę ludzi

Charakterystyczne dla systemu feudalnego było powiązanie instytucji władzy z dwoma innym ważnym instytucjami społecznymi - własnością dóbr ziemskich i służbą wojskową. W zamian za przysięgę wierności i zobowiązanie do określonych świadczeń, wasal otrzymywał od seniora obszar ziemski do własnego użytkowania. Obszar taki nosił nazwę lenna lub feudum (stąd "feudalizm"). Tego typu praktyki Tego typu praktyki rozprzestrzeniały się w dół drabiny społecznej i - przynajmniej teoretycznie- król był właścicielem całej ziemi w państwie, którą oddawał w lenno magnatom, a ci z kolei otrzymane tereny przekazywali w posiadanie swoim wasalom.

Feudalizm gospodarczy

Feudalizm lub system feudalny stanowi jeden z porządków (ustrojów) państwa. Dawniej polegał on na tym, że cesarz przydzielał książętom, później także szlachcie, swoje ziemie jako lenno, ci z kolei przydzielali je swoim zarządcom, a oni poszczególnym chłopom. Feudalizm jako system hierarchicznej zależności jednostek był systemem zdominowanym przez elementy tradycyjne, co oznacza, że władzę w nim z reguły sprawowali ludzie "szlachetnie urodzeni". Oparty był system wzajemnych relacji. Wasale mieli obowiązek świadczenia renty feudalnej. Pan feudalny (senior) zapewniał wasalowi opiekę.

Najbardziej istotnymi elementami feudalizmu były: wasalstwo, stosunki lenne, prywatne zamki obronne i rycerstwo.

Kształtowanie się społeczeństwa stanowego

XIII w. był okresem niezwykle istotnych przemian, które zmieniły strukturę polskiego społeczeństwa. Wówczas rozpoczął się proces kształtowania społeczeństwa stanowego. Różne warstwy społeczne poddane dotąd w niemal równym stopniu prawu książęcemu zaczęły się między sobą różnicować i uzyskiwać różne przywileje. Zdobywanie coraz to nowych przywilejów sprawiało, że poszczególne grupy coraz wyraźniej wyodrębniały się od innych oraz zamykały się na inne warstwy.

Najwcześniej, bo już około pierwszej połowy XIII w., jako odrębny stan ukształtowało się duchowieństwo. Duchowieństwo podporządkowane było prawu kanonicznemu w stopniu o wiele większym niż ludzie świeccy

Równolegle, choć nieco dłużej kształtowało się jako odrębny stan mieszczaństwo. Główną przyczyną zamykania się mieszczaństwa w odrębny stan była akcja lokacji miast na prawie niemieckim. Miasta i ich mieszkańcy otrzymywały z tego tytułu odpowiednie przywileje, które regulowały ich stosunek fiskalny i prawny względem władcy. Prawo niemieckie zapewniało gminom miejskim pewien rodzaj samorządu. Mieszkańcy miasta podlegali własnemu sądownictwu, a nie tak jak wcześniej urzędnikom państwowym i ich jurysdykcji.

Zupełnie inną drogą ukształtował się stan chłopski. U jego genezy nie tkwiły przywileje czy specjalne prawa nadawane przez władców. Ukształtowanie się chłopów jako odrębnego i zamkniętego stanu było efektem ukształtowania się pozostałych stanów - duchownego, mieszczańskiego i szlacheckiego. Jedynie sytuacja prawna i finansowa osad wiejskich lokowanych w oparciu o prawo niemieckie miała pewne wspólne elementy z sytuacją miast lokowanych na tym samym prawie.

Najdłużej zamykał się najwyżej usytuowany stan społeczny, czyli szlachta. Przez cały XIII w. kształtowała się ta grupa społeczna, otrzymując różne prawa i przywileje. Jako odrębny stan wyłoniła się w wieku XIV. Początki stanu szlacheckiego należy widzieć już w XII w. kiedy ukształtowało się w Polsce prawo rycerskie, dające podlegającej mu grupie społecznej określone uprawnienia względem władzy książęcej.

Jan z Salisbury - organiczna koncepcja państwa i społeczeństwa.

Uważał, że wszystko co istnieje na ziemi jest tworem Boga. Państwo porównał do człowieka i nazwał go ciałem empirycznym. W owym ciele duszą jest kler, głową jest monarcha, sercem jest senat, oczy, uszy, język to sędziowie, ręce to armia i urzędnicy, żołądkiem jest administracja finansów. Najważniejszymi częściami człowieka jest głowa i dusza, czyli król i kler. Jan z Salisbury życzy sobie króla sprawnego, który poskromi złoczyńców. Obawia się jednak, że sprawny król szybko zdegraduje swoją władze. Król jest sługą swojego ludu i odpowiada za jego losy przed Bogiem. Jest on Bożą karą za grzechy ludu. Powinien słuchać rad kapłana. Jan z Salisbury odrzuca polityczną misję kościoła rzymskiego. Twierdził, że jeśli król nie chce przestrzegać prawa bożego i prawa naturalnego należy uznać go za tyrana. Jeśli kler uzna władcę za tyrana to wtedy lud ma obowiązek wypowiedzenia posłuszeństwa tyranowi.

Dante Alighieri - koncepcja „monarchii swiatowej”.

Na przeciwnym biegunie ideowym znajduje się doktryna Dantego Alighieri (1265) autor „Boskej Komedii” oraz polityczego traktatu O monarchii.

Koncepcja " monarchii światowej"

Myśl polityczna Dantego stanowi przede wszystkim uzasadnienie dla ustroju, który on sam nazywał „monarchią światową”. Dante jest zdecydowanym zwolennikiem cesarstwa obejmującego cały świat, któremu podporządkowani są władcy poszczególnych państw wchodzących w jego skład. Według niego ustrój ten najlepiej gwarantuje wartość, jaka stoi na szczycie hierarchii wszystkich ludzkich dóbr — powszechny pokój. Dobro to jest punktem wyjścia dla wszystkich innych wartości. To właśnie ono umożliwia korzystanie z „bogactw, przyjemności, honorów, długiego życia, zdrowia, siły czy piękności” Tylko dzięki niemu możliwy jest dobrobyt i to właśnie pokój jest celem wszystkich instytucji politycznych. Jest on jednak niemożliwy w sytuacji, w której brak jest autorytetu zdolnego rozstrzygać spory między poszczególnymi władcami. Ci natomiast: nie będąc swoimi poddanymi, nie mogą wyrokować o sobie nawzajem — nie może bowiem równy sądzić równego — musi się znaleźć ktoś trzeci, kto władzą ich przewyższa i którego prawom obaj podlegają. Kimś takim jest właśnie cesarz — monarcha światowy.

Monarcha światowy, podobnie jak poszczególni książęta, podlega w swojej władzy prawom. Nie oznacza to jednak, że jest on nimi ograniczony, sam bowiem pozostaje ich twórcą. Alighieri wysuwa pod jego adresem postulat podobny do postulatów Jana z Salisbury. Ponieważ monarcha całą swoją osobą powinien służyć państwu, to nie posiada on niejako woli prywatnej, lecz wyłącznie publiczną. W naiwnym obrazie monarchy światowego prezentowanym przez Dantego, inaczej niż w koncepcji biskupa z Salisbury nie mieści się jednak możliwość przekształcenia się światowej monarchii w światową tyranię, czy chociażby działania monarchy wyłącznie we własnym partykularnym interesie. Jest tak dlatego, że relacje między monarchą a poddanymi oparte są nie tylko na podporządkowaniu, ale też na miłości. Dante jest przekonany, że władca „bardzo kocha wszystkich swych poddanych i chce, aby wszyscy ludzie byli dobrzy”. Taki kochający cesarz nie może przecież wyrządzić swoim poddanym żadnego zła. Drugim argumentem przemawiającym za niemożnością zdegenerowania się monarchii jest dla Dantego boskie pochodzenie władzy monarchy. Skoro władza pochodzi od Boga, a monarchia światowa obejmuje swoim zasięgiem całą ludzkość, to Bóg nie pozwoliłby, aby władza była w niej wykonywana w sposób sprzeczny z jego nakazany.

5. Renesansowa koncepcja państwa , teoria ustroju mieszanego (Marsyliusz z Padwy). Doktryny

reformacyjne, utopie renesansowe. Idea suwerenności Jeana Bodina. Makiawelizm jako metoda

uprawnia polityki. Merkantylizm jako doktryna gospodarcza Europy XVI-XVII wieku; jego

podłoże i charakterystyka; definiowanie bogactwa, zasada dodatniego bilansu handlowego,

industrializm, interwencjonizm państwowy. J. Althiusius - początki teorii umowy społecznej.

Polska myśl renesansowa J.F. Modrzewski.

Renesansowa koncepcja państwa

Źródła ustroju mieszanego: Instytucjonalne - Ateny czasów Solona, starożytna Sparta, republikański Rzym. Intelektualne - wyodrębnienie form rządów(Herodot), ustalenie które są dobre a które złe(Sokrates), połączenie niektórych form rządu ze sobą(Platon wychodząc z założenia, że wszelkie proste formy rządu są nie do utrzymania, wprowadził pierwszą triadę, uznał iż należy zmieszać pewne formy rządu by powstało „państwo drugiego rzędu”, „ustrój słuszny”.); Herodot wyodrębniał: monarchię, arystokrację, demokrację, tyranię, oligarchię, ochlokrację; Sokrates: formy dobre: monarchia i arystokracja; formy złe: tyrania, oligarchia, demokracja

Ustrój mieszany był dla starożytnych złotym środkiem, stał się podstawą do rozwoju w późniejszych epokach teorii podziału władzy.

Teoria ustroju mieszanego: Połączenie trzech form rządów: monarchii, arystokracji i demokracji, gdzie celem zachowania społeczno-gospodarczej równowagi władza państwowa zostaje podzielona pomiędzy monarchę, szlachtę i lud, a poszczególne organy państwowe uczestniczą w wykonywaniu swoich funkcji.

Średniowieczna doktryna podziału władzy w XVIIw.: Średniowiecze było niechętne do doktryny ustroju mieszanego. Tomasz z Akwinu- ograniczył się do twierdzenia że najlepszy ustrój to ustrój powstały z połączenia monarchii, arystokracji i demokracji. Marsyliusz z Padwy- uważał że władzę prawodawczą należy powierzyć ludowi, a król miał spełniać jedynie instrumentalne funkcje wykonawcze.

Teoria państwa wg Marsyliusza z Padwy

Jednostki nie są indywidualne, bo wchodzą w skład wielkiego organizmu, jakim jest społeczeństwo. Celem państwa jest rozstrzyganie konfliktów, sporów i to ono ma zaspokajać potrzeby ludzi. Państwo jest obrońcą pokoju, rząd ma rozkazywać, bo on ma monopol decyzji administracyjnych, sądzenia i kontroli. Najlepsze ustroje to monarchia i demokracja. Lud tworzy prawo, ustanawia rząd i go kontroluje. Prawo powinno posiadać przymus i wolę ustawodawczą. Odrzuca on prawo natury, a prawo kościelne nie jest dla niego prawem.

Stosunek do Kościoła: jest to wspólnota wszystkich wiernych, a papieskie dekrety to obraza majestatu ludzkiego ustawodawstwa. Władza pochodzi od ludu, a Kościół ma być podporządkowany państwu.

Suwerenność ludu staje się jedną z podstawowych zasad organizacji nowoczesnego państwa. Marsyliusz wychodził z założenia społecznej natury człowieka skłaniającej jednostkę do życia w zbiorowości oraz skuteczniejszego zabezpieczenia przez zbiorowość indywidualnych praw poszczególnych jej członkom. Niebezpieczeństwem jednak w tym dążeniu do zapewnienia sobie dostatecznych warunków życia okazuje się egoizm mogący prowadzić do ogólniejszego chaosu i anarchii.

Władza państwowa powinna wspierać się na woli suwerennego ludu nazywanego przez Marsyliusza prawodawcą (legislator). Jedynie w takim wypadku spodziewać się można spokojnego, trwałego funkcjonowania państwa oraz poszanowania ustanowionych w nim praw. Suwerenność ludu oznacza udział wszystkich obywateli w powoływaniu organów państwowych oraz stanowieniu praw. Przewaga rządów ludowych nad elitarnymi opiera się także i na tym, iż "ilość mniej wykształconego ludu może być powiększona do takich rozmiarów, iż zdolny jest on sądzić sprawy na równi, a nawet lepiej od tych, którzy są bardziej uczeni".

Doktryny reformacyjne,

Reformacja przyczyniła się znacznie do rozkwitu kultur narodowych. Równie istotny wpływ wywarła reformacja na stosunki gospodarczo-społeczne w Europie. Tu szczególną rolę niektórzy badacze (Max Weber) przypisują kalwinizmowi, zwłaszcza w dziedzinie rozwoju stosunków wczesnokapitalistycznych, a także i republikańskich teorii źródeł władzy.

W doktrynie kalwińskiej nie było już potępienia dla pobierania procentów od pożyczek, dotychczas uznawanego za lichwiarstwo. Podkreślano w niej też rolę pracowitości, a powodzenie materialne na ziemi było traktowane jako zwiastun zbawienia. Również bardziej demokratyczna organizacja kościoła kalwińskiego sprzyjała pozyskiwaniu zwolenników - szlachty i magnaterii, co przy malejących uprawnieniach monarchy, choć ciągle jeszcze silnych w niektórych państwach, postępującym powoli rozdziale władz, uniezależnianiu się do pewnego stopnia od monarchów i zwiększających się swobodach osobistych tworzyło bazę do rozwoju społeczno-gospodarczego, gdyż szlachta i magnateria stanowiły zalążki późniejszych przemysłowców. Z drugiej strony wobec faktycznego podporządkowania kościoła władzy świeckiej, stała się ona ostateczną instancją wyznaczającą normy moralne co otwierało drogę absolutyzmowi - w systemie tym monarcha skupia w swoim ręku władzę sądowniczą, ustawodawczą i wykonawczą (z oczywistych względów król wyznaczał swoich przedstawicieli do poszczególnych ośrodków władzy, osobiście zajmując się tylko sprawami najwyższej wagi oraz utrzymaniem stanu, w którym nie dochodzi do konfliktu interesów żadnych z podległych mu ośrodków władzy). Konfiskując dobra Kościoła katolickiego, państwo przejmowało też obowiązek kontynuowania jego charytatywnej działalności. Luter dobitnie sformułował program opieki społecznej państwa nad sierotami, wdowami, kalekami i chorymi. Jednakże zadanie to było przez państwa protestanckie zaniedbywane.

Reformacja odrzucając władzę Papieża odrzuciła doktryny uniwersalistyczne, wspomagając tym samym tworzenie się państw narodowych. Przyczyniła się do tego także innymi drogami, podnosząc rangę języków narodowych.

Reformacja ożywczo wpłynęła również na Kościół katolicki, zmuszając go do przeprowadzenia reform nazywanych kontrreformacją. Zwołany w tym celu sobór trydencki zwrócił szczególną uwagę na podniesienie kwalifikacji kleru - w sferze edukacji, ale także moralności. W celu kształcenia kleru powstawały seminaria duchowne. Dogmatycznie reformacja w kościele rzymskim nie zmieniła nic, poza tym, że katolicyzm przejął sposoby skutecznego oddziaływania na wiernych np. poprzez drukowanie literatury teologicznej.

Utopie renesansowe

More uważał, że podstawą zła jest prywatna własność, krytykował rozwój przemysłu i wymiany towarowej. Przeciwieństwem tej surowej rzeczywistości był ustrój Utopii, którą odkrył portugalski żeglarz Rafał Hitlodeusz. Ustrój Utopii nie znał własności prywatnej. Ludność żyła w równości i harmonii. Istniał tam obowiązek rzetelnej pracy, a wolny czas Utopianie poświęcali nauce. Utopianie jednakowo się ubierają i wspólnie spożywają posiłki. Utopia zna niewolników, są nimi przestępcy oraz jeńcy wojenni. Ustrój polityczny Utopii jest hierarchiczny. Każde 30 rodzin corocznie wybiera swoich urzędników, a ci z kolei wybierają spośród siebie swych szefów. Na czele stoi książę, który sprawuje dożywotnio władzę. Należy do niego kierowanie robotami publicznymi i polityka zagraniczna. Utopia jest państwem praworządnym. Występują tam różne wierzenia religijne, a ludzie są wobec siebie tolerancyjni.

Idea suwerenności

Bodin, Bodinus Jean (1530-1596), twórca ideologii absolutyzmu francuskiego. Przeciwnik średniowiecznego ustroju feudalnego. W miejsce hierarchii: król, seniorowie, wasale i chłopi przywiązani do ziemi proponuje układ monarchiczno-centralistyczny, do którego należą: król, urzędnicy i poddani.
Bodinus wprowadził do teorii państwa pojęcie władzy publicznej. Bardzo silnie podkreślał istotę własności prywatnej i potrzebę wolności handlu krajowego i międzynarodowego oraz konieczność tolerancji religijnej. Zwolennik merkantylizmu.
W teorii Bodinusa najbardziej znacząca jest idea suwerenności - zjawisko obiektywne, towarzyszące każdemu państwu - głównym jej przejawem jest moc stanowienia prawa, zgodnie z zasadami prawa boskiego oraz naturalnego (prawo natury). Twierdził, że wszyscy są poddanymi władcy i winni są mu bezwzględne posłuszeństwo. Bierny opór poddanych jest możliwy, gdy król narusza wolność i gwałci własność prywatną, która stanowi o bogactwie państwa.Główna praca: Sześć ksiąg o Rzeczyposoplitej (1576).

Renesansowa utopia More'a

Twierdził, że podstawą zła jest istnienie własności prywatnej. Oburzał go absolutyzm w ustroju. Ideałem dla niego był ustrój fikcyjnej wyspy Utopii (1516).Na Utopii nie ma własności indywidualnej. Komunizm mieszkańców zakłada rygorystyczne przestrzeganie zasada równości. Ustrój polityczny jest hierarchiczny i demokratyczny zarazem - każde 30 rodzin wybiera swoich urzędników (filarchów), ci z kolei spośród siebie wyłaniają swoich szefów (protofilarchów). Na czele stoi książę wybrany z grona czterech kandydatów wysuniętych przez lud na zgromadzeniu filarchów i protofilarchów. Książę ma władzę dożywotnią, ale w przypadku ujawnienia skłonności do tyranii może zostać usunięty. Główną zasadą polityki zagranicznej jest troska o zachowanie równowagi politycznej na pobliskim kontynencie. Prawa na Utopii są proste i nieliczne. Zasadą jest powszechna tolerancja.

Piccolo Machiavelli (1469-1527)

Państwo to organizacja, jego funkcją jest m.in.: ochrona życia i zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom oraz zapewnienie dobrobytu

Nicole Machiavelli twórca makiawelizmu, w jego ujęciu człowiek dąży do celu bo cel uświęca środki, ludzie postępujący wedle tej zasady są to ludzie przewrotni i podstępni.

„Książe” jest to rozprawa, zawarte są tu porady udzielane władcy, jak władze zdobyć i ja utrzymać. Machiavelli mówi o władzy i zaleca władcy:

1. Do władzy dochodzi się siłą zbrojną, jeżeli decydujemy się na władzę jesteśmy zmuszeni użyć sił zbrojnych, ludzie którzy stawiają opór będą zmuszeni do pożegnania się z życiem. Machiavelli mówi, że sięgając po władzę musimy być przygotowani na wyrządzenie krzywd.

2. Po zdobyciu władzy należy wprowadzić krótki okres terroru, należy wywyższyć słabszych a osłabić mocnych. Machiavelli mówi, że dobrze jest na tym etapie wprowadzić ministra który trzyma wszystkich w ryzach. Ale nie należy naruszać struktury prywatnej i nie należy wnikać w sfery rodzinne.

3. Okres stabilizacji, w okresie tym należy konsekwentnie różnicować społeczeństwo. Władza w tym okresie ma różne ”zabawki” ordery. Miejsce opozycji jest w więzieniu. Machiavelli stworzył program w którym władca powinien dbać o swój wizerunek i powinien pokazywać jaki jest dobry i miłosierny, występuje tu sterowanie informacją.

4. W wypadku zagrożenia wewnętrznego lub zewnętrznego władca powinien natychmiast angażować siły policyjne i wojsko.

Jest to rządzenie oparte na strachu. Wynikał to z poglądu dotyczącego natury ludzkiej. Ludzie są wyniośli, chciwi, ludziom nie zależy na wolności, bardziej od wolności cenią majątek, ludzie posiadają właśnie taką naturę. Machiavelli twierdził, że natura ludzka jest zmienna dlatego nie są w stanie wytworzyć między sobą współdziałania i ładu społecznego. Lad natomiast tworzy państwo, władza. Źródłem nieładu jest zmienność ludzka.

• Machiavelli oddzielił etykę od polityki, etyka docieka dobra moralnego, w przypadku polityki jej funkcjągłównie jest skuteczność. Machiavelli był inmoralistą, mogą istnieć napięcia pomiędzy celami polityki a etyki.

• Heglowska, kontynuowana przez marksistów. Machiavelli jest twórca tworzącego się państwa narodowego. Machiavelli był przekonany że jeżeli państwo nie narodzi się w tym okresie to straci ono swe szanse na stanie się monarchią.

Machiavelli w istocie nie był moralista a konflikt między dwoma wartościami: między etyką (moralnością) indywidualistyczna, a moralnością obywatelską czyli relacje między jednostką a państwem upatruje joko wieczny konflikt i twierdzi że tego konfliktu nie da się rozwiązać.

Merkantylizm jako doktryna gospodarcza

Merkantylizm lub ustrój merkantylny - system poglądów ekonomiczno-politycznych, który pojawił się we wczesnym okresie nowożytności, wywodzący się z bulionizmu - teorii mówiącej, że posiadanie metali szlachetnych równa się bogactwu.

Termin merkantylizm został ukuty w 1776 r. przez słynnego ekonomistę Adama Smitha, który wywiódł go z łacińskiego słowa mercari, oznaczającego "handlować", "prowadzić handel", które z kolei pochodzi od słowa merx oznaczającego "towar". Początkowo używany był wyłącznie przez swoich krytyków, do których zaliczał się też Adam Smith.

Wcześniej termin merkantylizm pojawił się w 1664 r. w O zasadach merkantylizmu Jeana Baptiste Colberta.

Ostatnim merkantylistą brytyjskim był James Denham-Steuart (1712-1780).

Założenia i praktyka merkantylizmu

Merkantyliści uważali, że:

• źródłem bogactwa państwa jest rozwinięty eksport przewyższający import, kraje europejskie bezpośrednio ze sobą konkurują, kraj, który ma najwięcej bogactwa wygrywa tę konkurencję, kruszec złoty i srebrny jest synonimem bogactwa.

Głównym wnioskiem płynącym z tych reguł - było to, że kluczowym elementem w powiększeniu przez dany kraj swoich zasobów metali szlachetnych jest korzystny bilans handlowy. Każdy kraj musiał eksportować więcej dóbr i usług niż importuje, oczywiście o ile nie był w stanie zwyczajnie wytwarzać dużych ilości własnych metali szlachetnych. Przykładowo, Anglia założyła kolonie na półkuli zachodniej po części aby posiadać własne źródło drewna i nie musieć kupować go w obszarze bałtyckim. Było to ważne dla przemysłu stoczniowego, a więc w tworzeniu potęgi morskiej.

Merkantylizm był siłą napędową kolonializmu, w myśl zasady, że wielkie imperium to klucz do bogactwa.

Podstawowym dogmatem merkantylizmu było twierdzenie, że eksportowanie materiałów surowych lub niewykończonych jest szkodliwe dla kraju (narodu), ponieważ więcej bogactwa można by uzyskać z ich przemysłowego przetwarzania w kraju. Dlatego np. Anglia zabroniła eksportu niewykończonego materiału (do szycia) do Holandii.

Jako zła postrzegana była również zależność od handlu zagranicznego. Aby sobie z nią poradzić, Anglia wprowadziła Akty Nawigacyjne, które zabraniały wstępu do angielskich portów każdemu statkowi, który nie był angielski ani nie przewoził dóbr wyprodukowanych w kraju swego pochodzenia. Rezultatem tego było ograniczenie możliwości prowadzenia handlu przez kolonie brytyjskie z krajami innymi niż Anglia.

Europejski merkantylizm siedemnastego i osiemnastego wieku był również odpowiedzialny za wzrost konfliktów międzynarodowych w tamtym okresie. Uważano, że skoro poziom handlu światowego jest stały, to jedyną metodą zwiększenia handlu jednego kraju jest odebranie go innemu krajowi. Z teoriami merkantylistów można bezpośrednio łączyć niektóre wojny, jak np. angielsko-holenderskie czy francusko-holenderskie.

Jednym z najważniejszych zarzutów podnoszonych przeciw Wielkiej Brytanii pod koniec XVIII wieku przez rewolucjonistów amerykańskich było stosowanie ceł przez ten kraj. Teoria merkantylistyczna zakłada, że jeśli ktoś pragnie, aby jego imperium miało tak wiele złota jak tylko możliwe, to jego kolonie nie powinny płacić złotem za sprowadzane z zagranicy dobra. Restrykcje handlowe ograniczały więc handel z innymi potęgami, zmuszając kolonistów do nabywania wykończonych dóbr wyłącznie od rządzącego imperium i płacenia za nie cen na poziomie o wiele wyższym niż efektywny wg Adama Smitha.

Industrializm [ang. industrialism]. przewaga przemysłu nad innymi gałęziami gospodarki narodowej,; teoria postulująca takie ukierunkowanie gospodarki.

Umowa społeczna, teoria prawno-polityczna występująca w doktrynach prawa natury, wg której powstanie społeczeństwa i państwa nastąpiło w wyniku łączenia się jednostek - żyjących poprzednio w "naturalnej" wolności - w drodze porozumienia się (umowy).
Umowa społeczna zapewnia autorytet władzy państwowej niezależnie od formy rządów. Istnieją koncepcje traktujące umowę społeczną jako fakt historyczny (np. H. Grotius) lub jako konstrukcję myślową, uzasadniającą określony ustrój polityczny.
Wszystkie doktryny umowy społecznej łączy założenie, że władza polityczna wynika z woli jednostek, nie zaś z nadnaturalnego autorytetu prawa Boskiego.
Koncepcje umowy społecznej występują od czasów starożytnych, m.in. u Platona, Cycerona, św. Augustyna.
W średniowieczu zbliżone poglądy można znaleźć u Marsyliusza z Padwy, Mikołaja z Kuzy. Od XVI w. nastąpił rozkwit teorii umowy społecznej, związany z polityczno-religijnymi ruchami społecznymi.

Polska myśl renesansowa Andrzeja Frycza Modrzewskiego -w całej swej działalności. Tworząc dzieło poświęcone problemom państwowym szedł torami wytyczonymi przez starożytnych.

"O naprawie Rzeczpospolitej" składa się z pięciu ksiąg: "O obyczajach", "O prawach", "O wojnie", "O kościele", "O szkole".

Obyczaje - rozumiał przez to zasady moralne jak i działalność społeczną. Postawił ją na pierwszym miejscu przed prawami. Zwracał się w niej do szlachty, senatu, narodu, chcąc aby każdy służył Rzeczpospolitej "jako kto może", a staranie się o Rzeczpospolitą "dowcipem i radą" uważał za najlepszą drogę ku temu. Wyraża myśl taką jak Kochanowski - wzywa do służby ojczyźnie.

Księga poświęcona Kościołowi została przez władze kościelne uznana za heretycką, dlatego dzieło Frycza znalazło się na Indeksie ksiąg zakazanych, a pierwsze jej wydanie ukazało się bez dwóch ostatnich ksiąg. W dziedzinie polityki.

Modrzewski postulował silną władzę centralną z elementami demokracji. Postulował zrównanie wszystkich grup społecznych (szlachty, mieszczaństwa i chłopstwa) w prawach. Opowiadał się za protekcjonizmem w gospodarce, opieką państwa nad ubogimi i publicznym szkolnictwem. Domagał się ostrzejszych kar za zabójstwo oraz karania śmiercią nawet za kradzież. Sprzeciwiał się wojnom zaborczym. Wiele jego idei było bardzo postępowych, wiele również miało charakter utopijny.

6. Myśl nowożytna: doktryna prawa naturalnego. Hobbes i Locke - koncepcja stanu natury i teoria

kontraktualistyczna.

Prawo naturalne - zespół zasad mających kierować życiem człowieka. Zwolennicy prawa naturalnego uznają je za wspólne wszystkim kulturom. Ma ono łączyć wszystkich ludzi oraz - pomimo wielu różnic kulturowych - zakładać pewne wspólne zasady postępowania. Według jego zwolenników jest trwałe i nie zmienia się pośród zmian historycznych, zmieniających się poglądów i obyczajów. Prawa tego nie można człowiekowi odebrać, bo oparte zostało na jego naturze. Broni ono ludzkiej godności, określa fundamentalne prawa i obowiązki człowieka. Jako podstawowe prawa wymienia się: prawo do samoposiadania, prawo własności, prawo do utrzymania życia, prawo do owoców pracy.

Prawo naturalne - niezależne od jakiejkolwiek władzy państwowej i prawa stanowionego przez państwo, jego rolą jest dostarczanie wzorców i standardów, którymi powinno kierować się prawo pozytywne. Źródeł prawa naturalnego możemy upatrywać w Bogu lub naturze.

Grocjusz

twórca szkoły prawa natury. Powiązał prawo natury wyłącznie z istotą człowieka. Uznał je za wartość autonomiczną. Prawo natury wskazał jako płaszczyznę porozumienia różnych wyznań i wszystkich czasów. Twierdził, że prawo natury jest do tego stopnia niezmienne, że nawet Bóg nie może go zmienić. Prawo natury poznaje się przy pomocy rozumu. Grocjusz oddziela treść prawa natury od nakazów moralnych. Wg Grocjusza podstawowa zasada prawa natury brzmi: umów należy przestrzegać. Zgodne z prawa natury jest nienaruszanie cudzej własności i obowiązek wynagradzania szkód jak i ponoszenie kary. Sprawujący władzę powinni stanowić prawo pozytywne zgodnie z prawem natury. Grocjusz związał prawo z wartością sprawiedliwości. Sprawiedliwe jest to, co jest zgodnie z naturą społeczeństwa.

Thomas Hobbes przestawił swoje poglądy filozoficzne w dziełach Podstawy prawa naturalnego i polityki, O obywatelu, O ciele, O człowieku. W 1651 ukazał się jego traktat, będący pochwałą absolutyzmu - Lewiatan.

System filozoficzny Hobbesa był racjonalistyczny - opierał się na przekonaniu, że świat jest gigantycznym przyrodniczym mechanizmem, którego najprostszym i podstawowym elementem jest człowiek. Z kolei podstawą systemu politycznego dla tego angielskiego filozofa było założenie, że człowiek jest rządzony namiętnościami.

Człowiek mimo to jest istotą rozumną, ma instynkt samozachowawczy. Ludzie odnieśli zwycięstwo nad swoimi namiętnościami przez czynny akt woli tj. przez zawarcie umowy społecznej. Państwo - wielkie ciało na kształt Lewiatana - wchłonęło w siebie jednostki.

Państwo jest absolutnym władcą jednostek - suweren otrzymał władzę jakby w darze od ludzi. Prawa władcy-suwerena są niepodzielne. Absolutyzm jest wyrazem woli ludzi i wynika za racjonalnych przesłanek. Stanowi dobrodziejstwo w porównaniu z konsekwencjami potencjalnej anarchii.

Dla Hobbesa państwo absolutystyczne było synonimem sprawiedliwości. Twierdził, że mądry władca nigdy nie będzie tyranem. Posłuszeństwo poddanych ustaje w momencie, w którym władca traci możliwość zapewnienia im bezpieczeństwa.

John Locke, współtwórca liberalizmu i teoretyk utylitaryzmu, wyłożył swoje poglądy m.in. w Liście o tolerancji i Dwóch traktatach o rządach.

W stanie natury panował odwieczny system moralny, który miał chronić jednostkę przed złem. Ludzie zdecydowali się na utworzenie rządu, bo stan natury był niepewny. Państwo powstało w drodze umowy, składającej się z dwóch aktów: 1) jednostki umówiły się ze sobą, tworząc społeczeństwo; 2) umowa społeczeństwa z władzą stworzyła rząd, czyli państwo. Zerwanie umowy z władzą nie niweczyło społeczeństwa.

Ludzie oddawali władzy państwowej tylko jedno uprawnienie - prerogatywę karania gwałcicieli prawa. Locke sformułował podstawową ideę liberalizmu - zasady indywidualizmu oraz leseferyzmu (wolności jednostki od państwa). Opowiadał się za autonomią partii politycznych, stowarzyszeń, korporacji, spółek i przedsiębiorstw.

Wzorem dobrego rządu była umiarkowana monarchia, w której władza byłaby podzielona. Najlepiej byłoby, gdyby prawodawstwu, wykonawstwu ustaw i obronie kraju odpowiadały władze ustawodawcza, wykonawcza (rządzenie i wymiar sprawiedliwości) i federacyjna (polityka zagraniczna).

Parlament powinien reprezentować jak największą ilość obywateli i podejmować decyzje większością głosów. Wybory do parlamentu miały być aktem opartym na cenzusie majątkowym.

W związaniu parlamentu prawami podmiotowymi jednostek upatrywał najważniejszy element systemu konstytucyjnych gwarancji, chroniących górę mieszczańsko-szlacheckiego społeczeństwa.

Teoria kontraktualistyczna - teoria umowy społecznej

Thomas Hobbes (1651), John Locke (1689) i Jean-Jacques Rousseau (1762) są najsłynniejszymi filozofami kontraktualizmu, który dał podwaliny współczesnej demokracji. Należy podkreślić wpływ teorii prawa natury na rozwój liberalizmu klasycznego, niezależnie od tego, że nacisk na indywidualizm i odrzucenie konieczności podporządkowania wolności jednostki suwerennej woli może sprzeciwiać się ogólnym założeniom teorii umowy społecznej.

7. Oświecenie francuskie i angielskie - założenia. Trójpodział władzy Monteskiusza. Koncepcja

człowieka i społeczeństwa wg Rousseau. Teoria postępu Condorceta. Oświecenie angielskie - rozum

a uczucia - geneza społ. Fizjokratyzm. System ekonomiczny Adama Smitha.

Oświecenie francuskie i angielskie - założenia

Dominującą tendencją w Anglii był EMPIRYZM - DOŚWIADCZALNOŚĆ.

We Francji RACJONALIZM = LOGIKA MYŚLENIA ( zdolność racjonalnego myślenia ).

W Anglii wybijają się dwa nazwiska Isaak Newton ( opis zjawisk fizycznych w j. matematyki ) John Lock. Lock twierdził, że umysł człowieka jest nie zapisaną kartą. Karta ta zapisuje się poprzez doświadczenie i wychowanie. Jedyne dążenie powszechne dla całego rodzaju ludzkiego to dążenie do szczęścia i unikanie cierpienia. Poglądy Johna Locka miały przełożenie na doktrynę władzy państwowej. Każdy człowiek jest odpowiedzialny za swoje szczęście i każdy winien unikać cierpienia, ale tak naprawdę jest wolny. Podstawą jego wolności jest posiadanie własności. Efekt pracy człowieka należy do niego. Państwo jest neutralne światopoglądowo, ma obowiązek chronić wolność i własność ludzi. Każdy człowiek sam odpowiada za swoje zbawienie i postępowanie. W ten sposób powstała ideologia liberalna, gdzie podstawą wolności jest własność jako nienaruszalna i święta, pilnowana przez państwo. Państwo nie interesuje się ubogimi.

Trójpodział władzy Monteskiusza

Monteskiusz w Listach poddał krytyce porządek panujący we Francji przed rewolucją, traktując ustrój państwowy Anglii jako wzorzec do naśladowania. Monteskiusz wyszedł od koncepcji prawa naturalnego, wywodząc że prawo stanowione zostało ustanowione dla poskromienia dzikości natury. Przy tworzeniu prawa należy brać pod uwagę naturalne uwarunkowania, które kształtują ducha praw. Do tych uwarunkowań należą: wielkość terytorium państwa, klimat, religia, obyczaje, historia, formy gospodarowania oraz zasady rządzenia.

Monteskiusz wyróżnił trzy formy państwa:
• despotia, w której zasadą rządzenia jest strach,
• monarchia, w której rządy odwołują się do honoru,
• republika, która opiera się na cnocie. Republika może mieć ustrój demokratyczny albo arystokratyczny.

Teoria trójpodziału władzy:
a) podział prawnych sfer działania państwa na: stanowienie prawa, administrowanie i wymiar sprawiedliwości
b) stosowne do podziału prawnych sfer działania państwa dokonanie rozdziału aparatu państwowego na odpowiadające im grupy organów, czyli organy prawodawcze, administracyjne i sądownicze
c) organizacyjne i personalne rozdzielenie wszystkich grup organów oparte na zasadzie ich względnej równorzędności i niezależności
d) realizacja przez każdą grupę organów przede wszystkim swej własnej sfery działania połączona ze stosunkowo niewielką możliwością ingerencji w działalność pozostałych grup
Koncepcja człowieka i społeczeństwa wg Rousseau

Rousseau Jean Jacques (1712-1778), jeden z najwybitniejszych filozofów francuskiego oświecenia. Wg niego rozwój cywilizacji uczynił z człowieka istotę egoistyczną i agresywną. Człowiek jest ze swej istoty dobry ("niewinny") i w czasach poprzedzających rozwój cywilizacji, "w stanie natury", żył szczęśliwy i wolny od zbędnych potrzeb, popychających do walki z innymi ludźmi. Powstanie społeczeństwa, nierówność w korzystaniu z dóbr i podział pracy zapoczątkowały trwający do dziś upadek moralny człowieka. Rozkwit nauki i sztuk wyzwolił najgorsze jego cechy: pychę, żądzę panowania nad innymi, nienawiść.Swoje poglądy na powstanie i rozwój społeczeństwa Rousseau zawarł w słynnym dziele Umowa społeczna (1762)

Jean Antoine Nicolas Caritat markiz de Condorcet (1743)

Twórca teorii postępu: Teorie postępu stanowiły najlepszą manifestację oświeceniowego optymizmu , niezachwianej wiary w przyszłość wiedzy oraz jej dobroczynne skutki , przekonania , ze rodzaj ludzki może odnaleźć niezadługo sposób życia zgodny ze swoją naturą. Idea postępu była swego rodzaju podsumowaniem całego szeregu artykułów wiary myśli nowożytnej , które bynajmniej nie zawsze były łącznie akceptowane . Miała swój udział w życiu : rozwój moralności , życia społecznego i polityki . Condorcet uważał , że powtarzalne procesy przyrody odznaczają się takim samym stopniem regularności i konieczności co procesy historyczne . Rozwinął on myśl o możliwości stworzenia matematyki społecznej polegającej na stosowaniu rachunku prawdopodobieństwa do analizy procesów społecznych i umożliwiającej ich precyzyjną predykcję ( ogólny postęp ludzkości jest wynikiem rozwoju indywidualnego).

Fizjokratyzm - fizjokraci akcentowali znaczenie pracy (decydowała o bogactwie społeczeństwa) i rolnictwa jako jedynego źródła bogactwa. Podstawowe miejsce w teorii fizjokratów ma koncepcja pracy produkcyjnej i produktu dodatkowego. Uważali oni, że produkcyjną pracą (tj. tworzącą nową wartość) jest jedynie praca w rolnictwie, bo tam powstaje tzw. produkt dodatkowy, czyli nadwyżka wytworzonej wartości ponad koszty produkcji. Produkcyjne są jednak tylko gospodarstwa nowoczesne, typu kapitalistycznego, bo nastawione na rynek - stosują nowe metody produkcji.

System ekonomiczny Adama Smitha: podział pracy, teoria wartości opartej na kosztach produkcji a teoria wartości opartej na pracy, funkcjonowanie rynków: cena naturalna i rynkowa, przyczyny bogactwa narodów, liberalizm gospodarczy.
Smith uważał, że interes jednostki stanowi najlepszy bodziec do działalności gospodarczej. Człowiek dąży do osiągnięcia własnych korzyści. Człowiek przedkłada własne korzyści nad korzyści społeczne. Zgodność interesów prywatnych z interesem publicznym. Człowiek najlepiej sam dba o własne interesy. Przedsiębiorca, kupiec zatrudnia ludzi, produkuje surowce mając na uwadze swój własny interes, a to jest korzystne z punktu widzenia społecznego. Interes własny działa jak siła napędzająca, kierująca ludzi do takiej pracy, za jaką społeczeństwo jest skłonne im płacić. Interes własny motywuje ludzi do działania.

Idea “niewidzialnej ręki” Smitha ostrzega nas, aby dwukrotnie przemyśleć problem altruizmu. Zdaniem Adama Smitha, pogoń za własnym interesem, wraz z założeniem odpowiedniej infrastruktury instytucjonalnej, przyczynia się do wytwarzania dużo bardziej wydajnie dóbr społecznych o wiele szerzej rozpowszechnionych niż alternatywne systemy, jakie ktokolwiek mógłby sobie wyobrazić - skonstruować.
W przeciągu dwóch ostatnich stuleci idee Smitha były udoskonalane zarówno w praktyce, jak i w teorii przez legiony ekonomistów, filozofów moralnych, finansistów, biznesmenów i rządy wielu państw, po części jako odpowiedzi na wyzwania stawiane przez inne odważne eksperymenty, jak np. - komunizm.

8. Wielka Rewolucja Francuska - założenia ideologiczne. Deklaracja Praw człowieka i Obywatela.

Powstanie Stanów Zjednoczonych. Myśl Ojców Założycieli

Wielka Rewolucja Francuska - założenia ideologiczne

Wielkość rewolucji francuskiej - ruch społeczny oparty na hasłach równości, wolności, braterstwa.

Terror jakobinów - zniszczenie arystokracji, rzeź buntowników.

Rewolucja Francuska to:

• Antyfeudalny przewrót, zniesienie powinności feudalnych, oraz wszelkich obowiązków wobec pana i Kościoła

• Zniesiono również wszystkie przywileje szlachty i duchowieństwa, łącznie z przywilejem niepłacenia podatków. Wreszcie, zniesiona została dziesięcina

• Moment powstania społeczeństwa obywatelskiego

• Tworzenie nowej epoki

• Tworzenie utopijnej republiki

• Tworzenie prawa,rozpoczęły się prace nad konstytucją.

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela

26 sierpnia Konstytuanta przyjęła akt wstępny przyszłej konstytucji, pod nazwą Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela miała na celu zapobieganie nadużyciom władzy (jakie występowało w monarchii absolutnej) umacniając podstawy nowego burżuazyjnego porządku.
Była daleko posuniętym osiągnięciem z dziedziny praw człowieka, dając im konstytucyjną wręcz gwarancję.

Deklaracja pojawiła się w preambule Konstytucji francuskiej z 1791 r. i stanowiła inspirację dla powstających konstytucji w niektórych państwach.

Preambuła:

• Jednostka ma prawa, wolność, własność, bezpieczeństwo, opór przeciwko uciskowi

• Prawo jest zapisane i jawne

• Człowiek istotą najwyższą

W jej treści można było wyodrębnić dwie podstawowe grupy zagadnień:

• Zasady organizacji państwa: suwerenność narodu francuskiego, trójpodział władzy (wzorowana na podziale Monteskiusza)

• Wolności i prawa obywatelskie (fundamentalne i nienaruszalne): wolność fizyczna i duchowa, (wolność słowa i wyznania), prawo własności, bezpieczeństwo, opór przeciwko wszelkim formom ucisku, równość wobec prawa i sądu, nietykalność osobistą, równy dostęp do urzędów i stanowisk

Wzorowana była na Konstytucji Stanów Zjednoczonych, ale założenia zawarte w tej konstytucji zostały opracowane na podstawie dzieł myślicieli francuskich. Deklaracja była tworem ideologii Oświecenia. Ustanowiła ona m.in. wolność, równość obywateli wobec prawa, wolność wyznania i słowa, prawo do bezpieczeństwa i własności. Ustanowiła jedno prawo i jednakowe podatki dla każdego. Najważniejszym stwierdzeniem było założenie, iż to naród jest źródłem wszelkiej władzy, która ma być sprawowana przez naród i dla narodu. Dekret z 4 sierpnia i Deklaracja umożliwiły przemianę Francji z państwa feudalnego w państwo kapitalistyczne, z państwa autorytarnego w państwo demokratyczne. Szybko społeczeństwo przestało być stanowym, a stało się obywatelskim.

Powstanie stanów Zjednoczonych. Myśl Ojców Założycieli

T. Jefferson, J. Madison, A. Hamilton, J. Jay - założyciele kolonii, które powstały w Ameryce. Kolonie tworzyły: spójność i jedność, samorząd lokalny, więzi oparte na współpracy i porozumieniu.

Idee Locke'a wywarły głęboki wpływ na myśl Ojców Założycieli i tym samym na planowany przez nich kształt USA - Zjednoczonych Państw Ameryki. Nie „stanów”, lecz niezależnych małych państw, zrzeszonych w dobrowolnym związku z innymi.
Taka sytuacja trwała do roku 1861, kiedy to okazało się, że idee Ojców Założycieli wyrażone w Deklaracji Niepodległości straciły na ważności. Wojna secesyjna nie była bowiem - jakie to przekonanie wydaje się do tej pory jeszcze panować - wojną o niewolnictwo, a flaga Konfederacji symbolem rasizmu; Konfederacja walczyła o prawo do samostanowienia, przeciwko dążeniom Abrahama Lincolna do centralizacji władzy. Była - niestety nieudanym - powtórzeniem Rewolucji Amerykańskiej, w której kolonie sprzeciwiły się monarchii angielskiej

Główni twórcy Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych - akt prawny autorstwa m.in. Thomasa Jeffersona, uzasadniający prawo Trzynastu Kolonii brytyjskich w Ameryce Północnej do wolności i niezależności od króla Wielkiej Brytanii, Jerzego III. Ogłoszona 4 lipca 1776 w Filadelfii, konstytucji: Jerzy Waszyngton, Aleksander Hamilton, Benjamin Franklin, Thomas Jefferson - określa się ich mianem Ojców-Założycieli (do grona Ojców-Założycieli zalicza się także pierwszych prezydentów) Jej autorami, oprócz Jeffersona, byli John Adams i Benjamin Franklin. Sygnatariusze Deklaracji niepodległości zostali nazwani przez kolonistów Ojcami Założycielami.

Pierwsza konstytucja - dla 4 mln i teraz też sprawdza się dla 250 mln obywateli USA, chociaż wprowadza się poprawki i precedensy w stanowieniu prawa

Potrzeby:

• Poglądy w/w zostały zaaplikowane do rzeczywistości

• Koncepcja wspólnotowa i instytucje

• Pluralizm społeczeństwa - stawiano na dokonania i umiejętności

• Myśl polityczna „Federalista” podstawa dla konstytucji amerykańskiej

• Konfederacja - związek państw, dopuszczenie państwa do rządzenia w stanach ale tylko w pewnych granicach

• Reanimacja koncepcji republikańskiej - obywatel czuje że dobro wspólne jest dobrem obywatela, ale niezależność i wolność najważniejsza

9. Myśl po Rewolucji Francuskiej: XIX konserwatyzm, liberalizm, socjalizm. Materializm historyczny

Marksa i Engelsa. Dawid Ricardo - przewaga komperatywna w ekonomii. Władza państwowa i

administracyjna w doktrynie Papieża Leona XIII.

XIX Liberalizm:
Liberalizm: pojęcie to wywodzi się z języka hiszpańskiego i zostało ukute w okresie wojen napoleońskich od „Liberales" (Wolnościowcy), ugrupowania dążącego do wypędzenia francuskich okupantów, nazwa ugrupowania stała się emblematem wszystkich tych, którzy dążyli do wolności i odrzucali wpływ Kościoła na życie społeczne. Liberałowie krytykują bowiem Kościół, a doktryny liberalne zbieżne są z doktrynami protestanckimi.

Benjamin Constant - wolność to prawo. Porównuje współczesne społeczeństwo do społeczeństwa starożytnego. Czerpanie dobrodziejstw z uczestnictwa w sferze publicznej

John Stuart Mill - władza konstytucyjna to ograniczona. Stawiał na wykształcenie. Dzięki wykształceniu wybiorą władzę, dzięki wykształceniu zrozumieją co jest dla nich dobre. Najlepsza forma ustrojowa to taka która przynośi największe skutki dla społeczeństwa, dla szczęścia ogółu. Opinia publiczna ma wagę złota
XIX Konserwatyzm:
Konserwatyzm (z łac. conservare - dążyć do zachowania, obrony, ocalenia) to pojęcie określające jeden z najważniejszych nurtów nowożytnej myśli politycznej. Powstał w XVIII w., dojrzewał na tle wydarzeń związanych z Wielką Rewolucją Francuską. Termin konserwatyzm określa też rodzaj postawy przyjmowanej wobec rzeczywistości społeczno - politycznej. Postawa ta jest odbiciem założeń nurtu filozoficznego w praktyce. Konserwatyzm wyznacza religii inne zadanie - spoiwo, więź społeczna

Konserwatywna definicja narodu Edmunda Burke'a

Edmund Burke uważał, że człowiek jest kształtowany przez środowisko wspólnot, w jakich żyje. Wspólnoty ludzkiej nie tworzy umowa społeczna, lecz pierwotna umowa człowieka z Bogiem - właśnie ona stała u podstaw powstanie pierwszych społeczności, opartych na prawie naturalnym. Praktyczny ustawodawca powinien odwoływać się do preskrypcji - odwiecznej zbiorowej mądrości, poczucia słuszności i przesądu, wyprzedzającego racjonalne sądzenie. Naród to związek przeszłych, przyszłych i obecnych pokoleń. Wspólnota jest źródłem i jednocześnie gwarantem człowieka. Swoje osobiste cele człowiek może zrealizować tylko w oparciu i z pomocą wspólnoty. Rozum praktycznie jest dostępny tylko elicie, która interpretuje tradycję i odnajduje jej wpływ na życie codzienne.

Burke był zwolennikiem parlamentaryzmu, monarchii konstytucyjnej, systemu dwupartyjnego, nienaruszalności własności prywatnej oraz teorii Adama Smitha.

Alexis de Tocgueville

Był jednym z najważniejszych myślicieli w XIX wieku ze względu na stworzenie hasła liberalnej demokracji. Uważał on, iż demokracja nie jest szkodliwa tylko wówczas gdy nie zagraża wolności i autonomii jednostki. Nie był zwolennikiem demokracji liberalnej, lecz uważał, że jej nadejście do Europy jest nieuniknione i chciał na nią Europejczyków przygotować. Najważniejsza jest jednostka ludzka i jej rozum. Demokracja nie jest ustrojem pozytywnym, to triumf przeciętności. Obywatel demokratycznego państwa musi być wykształcony i rozumny

Socjalizm
Socjalizm (od łac. socialis - towarzyski) to najprężniej rozwijająca się myśl polityczna XIX w. Socjalizm charakteryzuje wspólnotowa wizja społeczeństwa (poza anarchistami), uwypuklenie postulatu równości społecznej (także równości materialnej) oraz demokratyzm.
Rozwój socjalizmu to czas zwycięstwa gospodarki kapitalistycznej pierwszej połowy XIX w., kiedy to stało się jasne, że powrót feudalizmu nie jest możliwy. Zmieniła się wówczas struktura przemysłu, a rewolucja przemysłowa zapoczątkowała nowy sposób zatrudnienia. Socjalistów raził szczególnie brak ustawodawstwa socjalnego i obniżający się wiek zatrudnienia.

Henri de Saint-Simon
Postulował przebudowę istniejącego ustroju społecznego poprzez modernizację systemu kapitalistycznego, reorganizację produkcji i budowę społeczeństwa industrialnego z decydującą rolą państwa jako właściciela środków produkcji. Poszukiwał praw rozwoju społecznego. Był zwolennikiem historyzmu w ujmowaniu przemian społecznych.

Socjalizm dzieli się na dwa główne nurty:
1. socjalizm utopijny
2. socjalizm naukowy (marksizm)

Materializm socjalistyczny - Marksa i Engelsa
Byt określa świadomość - tylko robotnicy mogą przeciwstawiać się koncepcji, kot ile ma tyle znaczy, to ogranicza ale jednocześnie jest środkiem silnie działającym.

Ricardo David (1772-1823), ekonomista, geolog, matematyk angielski. Współtwórca klasycznej szkoły angielskiej, kontynuator i zarazem krytyk prac A. Smitha.
Stworzył spójny system poglądów ekonomicznych. Jego podstawą była teoria wartości opartej na pracy wydatkowanej na wytworzenie towaru w procesie produkcji. Wartość ta podlega wg Ricarda podziałowi pomiędzy właścicieli trzech czynników wytwórczych: siły roboczej, kapitału i ziemi, tworzących ich dochody: płacę, zysk i rentę gruntową.

Przewaga komparatywna w ekonomii

Teoria kosztów komparatywnych, sformułowana przez D. Ricardo, a rozwinięta przez J.S. Milla teoria wymiany międzynarodowej i międzynarodowego podziału pracy. Zgodnie z nią kraj może osiągać korzyści w wymianie handlowej nie tylko wtedy, gdy swoje towary wytwarza taniej niż inne kraje w ujęciu bezwzględnym, ale także wówczas, gdy wytwarza bezwzględnie drożej, ale różnice kosztów wytwarzania różnych towarów w porównaniu z innymi krajami (koszty relatywne, komparatywne) są zróżnicowane. Inne kraje mogą być zainteresowane importem towarów, które jakiś kraj wytwarza niewiele drożej od nich samych, gdyż dzięki temu oszczędzają pracę pozwalającą im wytworzyć i sprzedać za granicę więcej tych towarów, które same produkują taniej

Władza państwowa i administracyjna w doktrynie papieża Leona XIII

Leona XIII uznaje się za pierwszego nowoczesnego papieża, dążącego do dialogu ze współczesnym światem, ale nie rezygnującego jednocześnie z ewangelizacji życia społecznego.

Uznając, że przyrodzonym i koniecznym źródłem władzy jest Bóg, papież skrytykował teorie, wywodzące władzę z woli ludu (umowa społeczna). Było to wymierzone przeciw demokratom i liberałom.. Papież przypomniał, że jest tylko jeden powód, kiedy ludzie mogą wypowiedzieć posłuszeństwo władzy - wtedy, gdyby żądano od nich rzeczy niezgodnych z prawem naturalnym lub Bożym. W takim wypadku lud nie tworzy władzy zwierzchniej, a tylko stanowi, kto ją ma wykonywać. Kościół uznaje różne formy rządów, byle władza ta była sprawiedliwa i dążyła do dobra ogólnego i - wykluczając przewrót polityczny, a więc zgodnie z zasadą legitymizmu - uznał prawo ludu, aby taką sobie obrać formę rządu, jaka najwięcej odpowiada jego duchowi, zwyczajom i obyczajom.

Pozytywizm

Pozytywizm wywodził się z nurtu filozoficznego oświecenia, który przeciwstawiał się metafizyce, a więc wszelkim teoriom idealistycznym, nienaukowym, trudno przyswajalnym przez umysł ludzki, a budował wiedzę o świecie na badaniu faktów dostępnych rozumowi i sprawdzalnych empirycznie.
August Comte

Upatrując w socjologii nadzieje na pomoc w rozwiązywaniu kwestii praktycznych i stworzenie „właściwego” ładu społecznego. Uważał, że cel ten da się osiągnąć dzięki nauce. Wg. Comte'a socjologia może uporządkować świat społeczny.. społeczeństwo ewoluuje. Historia stwarza podstawy do rewolucji bez rewolucji. Ewolucja prowadzi do poprawy i dobrobytu. Świat ludzi = świat przyrody

Ewolucjonizm

Jest zbiorem teorii opisujących ewolucję społeczeństwa, które przechodzi przez poszczególne etapy podczas rozwoju społecznego.

Herbert Spencer

Główny czynnik społeczeństwa to przyrost społeczny. Przyrost ludzi powoduje tworzenie się struktur

Uważał, że społeczeństwo powstaje i rozwija się w ciągłym procesie ewolucji. Ewolucji podlega też cała rzeczywistość materialna. Spencer uważał, że instytucje społeczne, tak jak rośliny i zwierzęta, przystosowują się w sposób pozytywny do swojego środowiska, Spencer użył określenia „przetrwanie najlepiej dostosowanych”. W przeciwieństwie do Comte'a podkreślał rolę jednostki. Podobnie jak Comte miał skłonności do postrzegania społeczeństwa jako organizmu. Wspólna cechą organizmów społecznych i żywych jest wzrost. Wzrost, pierwszą cechą łączącą społeczeństwo ze światem organicznym i różniącą je od świata nieorganicznego.

10. Relacje między państwem jednostką a społeczeństwem - społeczeństwo otwarte czy wspólnota?.

Spór między libertarianami a komunitarianami (komunitarianizm jako nowa alternatywa

neoliberalizmu). Libertarianizm, idea państwa minimalnego (R. Nozick) i jego krytyka przez A.

MacIntyre'a, M. Walzera i M. Sandela.
Społeczeństwo otwarte czy zamknięte

Żyjemy w różnych systemachspołecznych.

Społeczeństwo militarne - zamknięte, centralistyczna koncepcja państwa

Społeczeństwo indiustralne - otwarte, decentralistyczna koncepcja państwa, jednostka w centrum zainteresowania państwa, społeczność różnorodna religijnie, partnerstwo życia ludzi w tym społeczeństwie

Teoria społeczeństwa masowego

W XIX w. ukształtowało się również społeczeństwo masowe. Przyczyniły się do tego: proces urbanizacji, duża mobilność społeczna, awans społeczny robotników przemysłowych, a także upowszechnienie oświaty wśród chłopów, robotników i drobnomieszczaństwa, aktywizacja polityczna grup społecznych, stopniowe poszerzanie się praw wyborczych (demokratyzacja).

Ortega y Gasset - „Bunt mas”

W nowych czasach społeczeństwo dzieli na masy i elity. O przynależności do elity lub mas decyduje obowiązkowość, rzetelność i inne cechy czyli mentalność

Korzenie totalitaryzmu

Totalitaryzm (cały, całkowity), forma sprawowania rządów, a zarazem uzasadniająca ją teoria, która polega na całkowitym podporządkowaniu, jednostki i wszelkich przejawów życia społecznego władzy państwowej, wskutek czego człowiek staje się jedynie funkcją państwa lub społeczeństwa. Totalitaryzm to całkowite zaprzeczenie indywidualistycznego - liberalizmu, głoszącego absolutną suwerenność jednostki wobec społeczeństwa.

Hanna Arendt - nt: dlaczego powstał totalitaryzm - jest cos co rządzi się odmiennymi cechami życia politycznego i społecznego despotyzm, dyktatura, tam gdzie doszedł do głosu zastąpił rząd, zmienił klasy w masy, jednopartyjność, władza nad światem.

Spór między komunitarianami a liberałami (libertianami)

Polityka liberalna - w centrum uwagi człowiek, wolność, równość. Umiemy żyć w sposób różnorodny

Polityka komunitarna - wspólnoty różnią się, świat dąży do ujednolicenia, uniformizacja stosunków społecznych. Kwestionują liberalizm - świat nie jest taki jak się wydaje Libertarianom.

Teoria sprawiedliwości J.Rawlsa - dobra trzeba podzielić tak aby każdy mógł otrzymać minimum

Libertarianizm, idea państwa minimum R.oberta Nozicka - uzasadniony jest rząd minimalny, ograniczony do wąskiego zakresu obowiązków ochrony przed przemocą, kradzieżą, oszustwem, nadzoru nad przestrzeganiem umów. Każdy inny rząd o szerszym wachlarzu uprawnień nie jest uzasadniony, ponieważ będzie łamał prawa obywateli wprowadzając jakiś rodzaj przymusu; że rząd minimalny pobudza i jest właściwy. Z tego wynikają dwie ważne konsekwencje: państwo nie może używać swojego aparatu do zmuszenia części obywateli do pomocy innym obywatelom, ani do zabronienia im pewnych działań dla ich własnego dobra lub bezpieczeństwa."

Koncepcja dobrego obywatelstwa

Obywatelem dobrym ten jest, kto miłuje własną ojczyznę, żyje według tego samego prawa, zawsze troszczy się o dobro publiczne, tożsamością narodową. Człowiek jest zakorzeniony w pewnej kulturze. Nie da się stworzyć człowieka literalnego. Jest społeczeństwo i dla jego budowy jest potrzebne porozumienie.

11. Omnipotencja państwa,: jednostka - przedmiot, instrument, nie zaś podmiotem urządzeń

społecznych a rozumienie państwa jako organizacji regulującej i wspierającej naturalną

aktywność ludzką. Kapitalizm zarządzany czy nie: interwencjonizm państwowy (keynesizm).

Deregulacja, decentralizacja zadań państwa. System ekonomiczny w ujęciu Keynesa a szkoła

neoliberalna: von Hayek, Mises, Friedman.

Omnipotencja -nieograniczona władza; wszechmoc, jednostka to przedmiot, instrument nie zaś podmiot urządzeń społecznych

Kapitalizm zarządzany czy nie zarządzany

Gospodarka porusza naszym życiem. Polityka XX wieku to próba stworzenia równowagi miedzy państwem a gospodarką

Keynesizm - pozwólcie nam działać a wy zajmijcie się rządzeniem, odrzucenie porządku publicznego, samoregulujący się rynek

Interwencjonizm państwowy, polityka aktywnego oddziaływania państwa na przebieg procesów gospodarczych. Przeciwieństwo liberalizmu gospodarczego. Zwolennicy interwencjonizmu wskazują na trzy główne jego cele: ograniczenie bezrobocia do poziomu uznanego za niezbędny, a nawet korzystny dla gospodarki, pobudzenie popytu globalnego, którego niedostateczny poziom uznaje się za jedną z przyczyn wahań koniunkturalnych oraz podniesienie tempa wzrostu gospodarczego. Do głównych narzędzi pozwalających realizować politykę interwencjonizmu należą:

• podejmowanie przez państwo przedsięwzięć inwestycyjnych pozwalających zwiększyć zatrudnienie bez wzrostu podaży dóbr i usług (np. roboty publiczne);

• dotacje do nierentownych przedsiębiorstw lub ich nacjonalizacja;

• protekcjonizm w zakresie handlu zagranicznego;

• polityka monetarna;

• polityka fiskalna.

Zakres i wykorzystanie tych narzędzi zależy od potrzeb gospodarki, wynikających przede wszystkim ze stopnia jej rozwoju oraz aktualnego stanu koniunktury. Polityka interwencjonizmu państwowego stwarza zagrożenie inflacją, wynikające ze zwiększonych wydatków budżetu państwa (deficyt budżetowy). Źródłem jej finansowania jest najczęściej dług publiczny.

Decentralizacja zadań państwa

Decentralizacja oznacza ograniczenie zakresu władzy aparatu państwowego na rzecz samorządu terytorialnego, którego samodzielność i uprawnienia są ustawowo zagwarantowane.

System ekonomiczny w ujęciu Keynesa

Keynes dzięki swemu genialnemu wyczuciu uprzedził to, na co było społeczne zapotrzebowanie. Udało mu się dostatecznie przekonująco przeinterpretować kapitalizm, że jedyną przyszłością kapitalizmu jest gruntowne wkroczenie państwa do gospodarki w formie ogromnych "wydatków publicznych", które będą uzupełniały niedostateczny z natury „popyt efektywny” niepaństwowego sektora gospodarki, czyli nas wszystkich - w roli konsumentów czy inwestorów. Sądził, że państwo (reprezentowane przez ludzi oświeconych, takich jak on) będzie pieniądze podatników wydawać lepiej, niż oni sami.

Neoliberalizm

Nurt w historii myśli ekonomicznej poddający krytyce dominujące od czasu wielkiego kryzysu teorie keynesowskie, postulujący powrót do zasad wolnego rynku i ograniczonej do minimum ingerencji państwa w gospodarkę.

Friedrich August von Hayek,

Teoria neoliberalizmu- centralne miejsce zajmuje problem wolności indywidualnej, pojmowanej jako niezależność lub brak przymusu, krytykuje teorie wolności politycznej jako mocy oraz możliwości spełnienia osobowości czy dobrobytu. Łączy wolność osobistą jednostki z funkcjonowaniem wolnokonkurencyjnej gospodarki opartej na prawie popytu i sprzedaży. Uważa, że narzucenie społeczeństwu jakiegokolwiek modelu dystrybucji jest zaprzeczeniem wolności. Sprawiedliwość może być wyłącznie oparta na zasadzie swobodnie zawieranych umów. Wolność indywidualna jest warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym istnienia ładu społecznego, ponieważ jego treść określają zasady moralne regulujące korzystanie z wolności i nie kwestionowalne zasady prawne, wiążące wolę większości.

Ludwig von Mises - lider austriackiej wolnorynkowej ekonomii. Twierdzi, że napęd wyboru ludzkiego jest niewłaściwie opisywany jako motywowany chęcią osiągnięcia zysku. Często bowiem rezultatem działania jest wyłącznie zaspokojenie ludzkiego pragnienia. "Możliwość wyboru determinuje wszystkie decyzje ludzkie. Wybór człowieka oscyluje nie tylko pomiędzy rzeczami materialnymi i usługami. Wszystkie wartości ludzkie są zaproponowane jako możliwa opcja wyboru. Wszelkie cele i środki, wartości materialne i ideały, wzniosłość i przyziemność, wielkoduszność i niegodziwość stoją w jednym rządku i są pozostawione pewnej decyzji, która pozwoli na wybór jednej z tych rzeczy i umiejscowi obok niej".

Milton Friedman

Twórca monetaryzmu. Zdecydowany obrońca i propagator wolnego rynku. W książce Kapitalizm i Wolność proponował minimalizację roli rządu w gospodarce wolnorynkowej, w celu zapewnienia politycznej stabilności i wolności.

24

---