ZAGADNIENIA OBJĘTE EGZAMINEM Z HISTORII XX W.

1. Czynniki umożliwiające odrodzenie Polski po I wojnie światowej.

• Sytuacja międzynarodowa pod koniec XIX i na początku XX wieku

• Państwa zaborcze weszły w skład przeciwstawnych bloków politycznych i militarnych

• Rewolucja w Rosji i wycofanie się jej z wojny

• Klęska państw centralnych(zaborczych)

• Walka samych Polaków o niepodległą Polskę(nagłośnienie sprawy Polski przez ludzi kultury, nauki- Henryk Sienkiewicz, Ignacy Paderewski, Maria Skłodowska- Curie, Gabriel Narutowicz)

2. Koncepcje polityczne ziem wschodnich u progu II Rzeczypospolitej (federacjonizm i inkorporacjonizm).

• Koncepcja federacyjna J. Piłsudskiego -

zakładała utworzenie federacji wraz z Litwą, Białorusią, a w przyszłości również z Ukrainą. Państwa te miały stanowić zaporę przed najazdem wojsk bolszewickich.

• Koncepcja inkorporacyjna R. Dmowskiego - opierała się na wchłonięciu przez Rzeczpospolitą terenów rdzennie polskich oraz tych, na których ludność polska przeważa. Mniejszości narodowe miały zostać poddane asymilacji. Obie koncepcje upadły po podpisaniu traktatu ryskiego kończącego wojnę polsko-bolszewicką. Ponieważ republiki Białorusi i Ukrainy zostały rozdarte pomiędzy Polskę a Rosję Radziecką nie było możliwe utworzenie wraz z nimi federacji, natomiast przyznane nam tereny nie spełniały założeń koncepcji inkorporacyjnej.

3. Ład wersalski w Europie i jego słabości

Nowy porządek miał zostać ustanowiony oczywiście przez zwycięzców wojny światowej, a więc przede wszystkim przez Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię i Francję. Od początku jednak uwidoczniły się sprzeczności w interesach tych państw, w szczególności dwóch ostatnich. Francja zainteresowana była możliwie maksymalnym osłabieniem pozycji swego niebezpiecznego sąsiada - Niemiec. Popierała w związku z tym nie tylko wszelkie postulaty, które bezpośrednio godziły w pozycję Niemiec, ale państwa, które również były zagrożone z ich strony. Jednym z takich państw była odrodzona Polska.

Wielka Brytania tradycyjnie hołdowała polityce równowagi na kontynencie europejskim. W związku z tym nie mogła dopuścić do osłabienia pokonanych Niemiec kosztem Francji i jej sprzymierzeńców.

Traktat pokojowy podpisano 28 czerwca 1919 roku w Wersalu. W myśl jego postanowień wyznaczona została na nowo mapa Europy. Powstało wiele nowych państw, w tym Polska. Jednakże przyjęte rozwiązania terytorialne budziły spore kontrowersje i mogły stać się przyczyną przyszłych konfliktów. Ponadto w wyniku kompromisu między mocarstwami sprawa Niemiec nie została należycie zamknięta. Z jednej strony narzucono na nie wiele ograniczeń, w związku z obarczeniem ich winą za wywołanie wojny. Z drugiej zaś nie przeprowadzono do końca demilitaryzacji, pozwalając Niemcom zachować skromne siły zbrojne (100 tys. żołnierzy). Nie dostrzeżono wówczas, że mogą się on stać kuźnią kadr przyszłej potęgi wojskowej.

Mimo to w odczuciu wielu, nie tylko nacjonalistycznych, kręgów społecznych w Niemczech, traktat był upokorzeniem i dyktatem ze strony mocarstw Ententy. Władze nowego państwa niemieckiego od początku zamierzały zrewidować jego postanowienia i przywrócić równorzędne stosunki między państwami europejskimi. Jednak tuż po wojnie Niemcy były na to zbyt słabe i rychło znalazły się w politycznej izolacji.

Podobnie na marginesie polityki międzynarodowej znalazła się wówczas Rosyjska Socjalistyczna Federacyjna Republika Radziecka (RSFRR) przekształcona w grudniu 1922 r. w Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). Rosja po dojściu bolszewików do władzy wycofała się w marcu 1918 r. z wojny światowej po stronie państw Ententy. Na zachodzie obawiano się rozprzestrzenienia rewolucji komunistycznej, dlatego też postanowiono odizolować Rosję od reszty Europy. Jedną z barier tamujących ekspansję rewolucji na zachód miała być Polska.

Do traktatu wersalskiego włączono także statut Ligi Narodów - organizacji zbiorowego bezpieczeństwa postulowanej przez prezydenta Stanów Zjednoczonych, Thomasa Woodrowa Wilsona. W jego zamyśle miała ona zapewnić trwałe bezpieczeństwo w skali światowej, poprzez wypracowanie pokojowych metod rozwiązywania sporów międzynarodowych i działalność na rzecz rozbrojenia. 10 lipca 1919 r. prezydent przedstawił Senatowi USA traktat wersalski i statut Ligi Narodów. Spotkały się one jednak z krytyką części senatorów. W trakcie kampanii, która miała przekonać do projektu społeczeństwo amerykańskie, prezydent przeszedł wylew i uległ częściowemu paraliżowi. Tak więc z powodów zdrowotnych Wilson nie był w stanie dłużej walczyć o swoje postulaty. 20 marca 1920 r. senatorowie odrzucili w głosowaniu wniosek o ratyfikację traktatów pokojowych. Podpis prezydenta na dokumentach z konferencji w Wersalu został unieważniony. Tym samym Stany Zjednoczone nie weszły do Ligi Narodów.

Zatem poza Ligą znaleźli się trzej zasadniczy aktorzy międzynarodowej sceny politycznej - Niemcy, Związek Radziecki oraz Stany Zjednoczone. Ponadto wiele państw było nastawionych w sposób rewizjonistyczny do postanowień traktatu m.in. Węgry, Włochy i Japonia. Jak pokazała przyszłość, członkowie Ligi Narodów, ze „starymi” mocarstwami Francją i Wielką Brytanią na czele, okazali się słabi i skłóceni, często niezdolni do wypracowania spójnego, silnego stanowiska. Ponadto sama organizacja dysponowała wyłącznie sankcjami ekonomicznymi, a procedura uznania państwa za agresora była bardzo skomplikowana. Wobec tego pozycja Ligi Narodów okazała się być nad wyraz słaba, a jej zdolność do wpływania na przebieg wydarzeń niewielka. Wydarzenia lat trzydziestych uwidocznią to z całą surowością.

4. Ustalanie granic odrodzonego państwa polskiego z Niemcami po I wojnie światowej.

a) powstanie wielkopolskie - W początkach grudnia 1918 r. w Poznaniu zebrał się Sejm Dzielnicowy zaboru pruskiego. Powołał on Naczelną Radę Ludową, stanowiącą najwyższą władzę Polaków w dawnym zaborze, która dążyła do pokojowego rozstrzygnięcia z rządem niemieckim kwestii przynależności Wielkopolski i oczekiwała na wyrok konferencji pokojowej w tej sprawie. W jej skład weszli: ks. Stanisław Adamski, Wojciech Korfanty, Stefan Łaszewski, Adam Poszwiński, Józef Rymar i Władysław Seyda.

Jednakże nie udało się zapobiec zbrojnym walkom. Gdy 26 grudnia 1918 r. do Poznania przybył Ignacy Paderewski żołnierze niemieccy próbowali rozpędzić manifestacje polskie, podczas których witano owacyjnie wybitnego pianistę i polityka, niszczyli polskie i alianckie flagi oraz znieważali ludność polską. Następnego dnia doszło do zbrojnych starć w całym mieście i jego okolicach, które przekształciły się w Powstanie Wielkopolskie. Polacy rozpoczęli usuwanie władz niemieckich, a na wyzwolonych obszarach kontrolę przejmowała Naczelna Rada Ludowa. Polskie oddziały powstańcze, na których czele stanął mjr Stanisław Taczak, stoczyły kilka bitew i wiele potyczek. Do połowy stycznia 1919 r. zdołali oni opanować znaczną część Wielkopolski. W tym czasie z oddziałów powstańczych utworzono regularną armię wielkopolską, której dowództwo objął gen. Józef Dowbór - Muśnicki. Ostatecznie walki zostały przerwane 16 lutego 1919 r. Przy pośrednictwie francuskim podpisany został w Trewirze rozejm polsko - niemiecki. O dalszych losach Wielkopolski miał zadecydować traktat pokojowy z Niemcami. Po długich negocjacjach 28 czerwca 1919 r. w końcu podpisano w Wersalu traktat pokojowy z Niemcami, w którym zawarte zostały decyzje w sprawie granicy polsko - niemieckiej. Zgodnie z jego postanowieniami Polska otrzymywała: Pomorze Wschodnie bez Gdańska i prawie całą Wielkopolskę. Ponadto na Górnym Śląsku, Warmii i Mazurach, miały być przeprowadzone plebiscyty, od których wyników zależały dalsze losy tych terenów. Z Gdańska utworzono wolne miasto pod zarządem komisarza Ligi Narodów. Jednocześnie obok traktatu wersalskiego delegacja polska podpisała traktat o ochronie praw mniejszości narodowych, zwany "małym traktatem wersalskim". Takiego podpisu nie złożyły Niemcy. Oznaczało to, że mniejszość niemiecka w Polsce mogła składać skargi na władze polskie do Ligi Narodów, z kolei mniejszość polska w Niemczech takiego prawa nie posiadała.

c) pierwsze Powstanie Śląskie

Zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego o przynależności Górnego Śląska miał zadecydować plebiscyt ludności. Jednak obie strony, niemiecka i polska, nie były zadowolone z takiego rozstrzygnięcia i rozpoczęły przygotowania do walki zbrojnej. Dnia 17 sierpnia 1919 r. wybuchło pierwsze Powstanie Śląskie. Z powodu przewagi wojsk niemieckich polskie siły powstańcze musiały wkrótce przerwać zmagania.

Z chwilą ratyfikowania traktatu wersalskiego, w styczniu i lutym 1920 r., na Górny Śląsk przybyły angielski, francuskie i włoskie oddziały wojskowe. Ich zadaniem było nadzorować przygotowania i przebieg plebiscytu. W tym celu utworzyli oni Międzysojuszniczą Komisję Rządzącą i Plebiscytową w Opolu. Z kolei w Katowicach powołano niemiecki, a w Bytomiu Polski Komisariat Plebiscytowy. Na czele tego ostatniego stanął, jako Komisarz, Wojciech Korfanty, powołany na to stanowisko przez rząd polski. Obszar plebiscytowy liczył 10,7 tys. km², który zamieszkany był przez około 2 mln ludności.

d) drugie Powstanie Śląskie

W tym czasie, kiedy odbywały się przygotowania do akcji plebiscytowej, między Polakami i Niemcami dochodziło do coraz częstszych starć, w których dotkliwe straty ponosiła strona polska. Bojówki niemieckie mordowały polskich działaczy politycznych oraz szykanowały ludność polską. Niemcy wykorzystały toczącą się wojnę polsko - bolszewicką i podejmowali w lipcu i sierpniu 1920 r. starania zmierzające do anulowania postanowień traktatu wersalskiego. W tej sytuacji w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 r., pod hasłem samoobrony polskiej ludności, wybuchło drugie Powstanie Śląskie, zorganizowane przez śląską Polską Organizację Wojskową (POW). Powstańcy polscy opanowali większą część obszaru plebiscytowego. Międzynarodowa Komisja Rządząca i Plebiscytowa, na wniosek powstańców, powołała polsko - niemiecką policję, która podlegała aliantom.

e) plebiscyt i trzecie Powstanie Śląskie

Plebiscyt na Górnym Śląsku odbył się 20 marca 1921 r. Z 1 191 tys. uprawnionych do głosowania, 479 tys. opowiedziało się za Polską, a 708 tys. osób za Niemcami. Do plebiscytu dopuszczono ludzi urodzonych na terenie Górnego Śląska, bez względu na ich obecne miejsce zamieszkania. Spowodowało to, iż z Niemiec mogło przybyć około 200 tys., a z Polski około 10 tys. emigrantów. W ten sposób strona niemiecka zyskała znaczną przewagę przy głosowaniu.

Wynik głosowania okazał się dla Polski bardzo niekorzystny. Miały jej przypaść jedynie powiaty: pszczyński, rybnicki, część katowickiego i tarnogórskiego. W tej sytuacji najpierw zorganizowano strajk generalny na Śląsku, a następnie, w nocy z 2 na 3 maja 1921 r., wybuchło trzecie Powstanie Śląskie. Koordynatorem powstania był Wojciech Korfanty, a dowódcą POW na Górnym Śląsku ppłk Maciej Mielżyński. Polscy powstańcy zdołali opanować dużą część obszaru plebiscytowego, podchodząc aż do linii Odry. Do krwawych walk doszło 21 maja, w wyniku których Niemcy zdobyli Górę Świętej Anny. Z końcem czerwca rozpoczęły się mediacje alianckie, które doprowadziły ostatecznie do podpisania 5 sierpnia 1921 r. zawieszenia broni.

f) podział Górnego Śląska

O losach Górnego Śląska zadecydowała ostatecznie decyzja Rady Ligi Narodów, podjęta 12 października 1921 r. Polsce przyznano 29 % terytorium plebiscytowego, o łącznej powierzchni 3,2 tys. km², na której znalazły się następujące powiaty: katowicki, lubliniecki, pszczyński, rybnicki, świętochłowicki i tarnogórski.

Dnia 15 maja 1922 r. został podpisany polsko - niemiecki układ, który potwierdził podział Górnego Śląska, a w lipcu 1922 r. Polska objęła w posiadanie przyznaną jej część tego obszaru.

g) plebiscyt na Warmii i Mazurach

O losach Warmii i Mazur również miał zadecydować plebiscyt. W tym celu zostały powołane dwie komisje alianckie w Olsztynie i Kwidzynie. Plebiscyt odbył się 11 lipca 1920 r. Był to bardzo niedogodny dla Polaków moment, bowiem w tym czasie Armia Czerwona zbliżała się do granicy Prus Wschodnich. W wyniku głosowania Warmia i Mazury pozostały w Prusach Wschodnich, a Polsce przypadły jedynie niewielkie skrawki terytorium na Mazurach i nad Wisłą. O przynależności tego obszaru zadecydowała ostatecznie, 12 sierpnia 1920 r., Rada Ambasadorów w Paryżu

5. Znaczenie wojny polsko-sowieckiej 1920.

Przyczyny wojny polsko-bolszewickiej
Wojna polsko-bolszewicka była konfliktem pomiędzy odtworzoną w 1918 roku Rzeczpospolitą a powstałą w 1917 roku na skutek Rewolucji Październikowej Rosją Radziecką. Dla obydwu młodych państw konflikt ten miał fundamentalne znaczenie dla określenia własnego miejsca na mapie Europy. Dla odrodzonej Polski stawką wojny było zachowanie kruchej jeszcze niepodległości, określenie ostatecznej granicy wschodniej, określenie ustroju państwa ale też utworzenie korzystnej sytuacji międzynarodowej w Europie Środkowej - najbliższym sąsiedztwie Polski. Dla Rosji Radzieckiej wojna z Polską była konsekwencją ideologii komunistycznej - marksistowsko-leninowskiej, która zakładała światową rewolucję proletariatu i powszechne wprowadzenie systemu komunistycznego. Młoda Rosja Radziecka nadal była ogarnięta wewnętrznym konfliktem zbrojnym pomiędzy frakcją czerwonych - opowiadających się za ideologią marksizmu-leninizmu oraz białych, nadal lojalnych wobec Rosji sprzed Rewolucji Październikowej. Bezpośrednią przyczyną konfliktu było zakończenie I Wojny Światowej i stopniowe wycofywanie się z Europy Środkowej wojsk niemieckich po zawarciu 11 listopada 1918 roku pokoju w Compiegne. W Europie Środkowej, pomiędzy Warszawą a Moskwą, powstała tym samym polityczna pustka. Najbardziej doniosłym wydarzeniem wojny polsko-bolszewickiej była Bitwa Warszawska w 1920 roku, rozstrzygnięta w sierpniu 1920 roku, co ugruntowało polską wygraną. Wojna została ostatecznie zakończona podpisaniem Traktatu w Rydze w 1921 roku.
Polityczny kontekst wojny polsko-bolszewickiej
Wojna polsko-bolszewicka przebiegała w niekorzystnym dla Polski otoczeniu politycznym. W ramach samej odtworzonej niepodległości Polski ścierały się przeciwstawne postawy różnie określające rolę Polski w Europie. Wedle ugrupowania zgromadzonego wokół Naczelnika Państwa - Józefa Piłsudskiego, głównie o rodowodzie z Polskiej Partii Socjalistycznej PPS, w Europie Środkowej, na obszarze zajmowanym przed I Wojną Światową przez wielkie mocarstwa - Niemcy, Austro-Węgry i Rosję, powinna powstać federacja państw, w której to Polska powinna odgrywać wiodącą rolę. Idei tej sprzyjał fakt, że podczas I Wojny Światowej na terenie Ukrainy powstały aż dwa zalążki państwowości - Ukraińska Republika Ludowa z Symonem Petlurą na czele i Zachodnio-Ukraińska Republika Ludowa, obejmująca dawne tereny Galicji Wschodniej. W Europie Środkowej powstawały państwa narodowe, zgodnie z postanowieniami Traktatu Wersalskiego. Na obszarze nadbałtyckim kształtowały się niezależne Litwa, Łotwa i Estonia. Dla Polski państwa położone na wschód od jej granic - w ramach federacji, byłyby też buforem odgradzającym od Rosji.
Przeciwna koncepcji federacji była zasadniczo Narodowa Demokracja, promująca ideę inkorporacji ziem dawniej należącej do I Rzeczpospolitej. Według endecji, Polska w ramach federacji byłaby zbyt osłabiona i musiałaby liczyć na sojusz z Niemcami, a to groziłoby rewizją granicy zachodniej II Rzeczpospolitej. Endecja uważała także, że rewolucja bolszewicka w Rosji jest zjawiskiem przejściowym a odtworzenie wschodnich ziem Rzeczpospolitej w granicach sprzed rozbiorów przyczyni się do polonizacji tamtejszej ludności i do wzrostu potencjału państwa.
Przebieg wojny polsko-bolszewickiej, choć początkowo pomyślny dla Polski, przyczynił się jednak do konieczności ogólnej mobilizacji niezależnie od politycznych postaw w warunkach bezpośredniego zagrożenia dla Warszawy ze strony Armii Czerwonej. Na arenie międzynarodowej dominowały wyrazy sympatii dla Rosji Radzieckiej. Komintern i partie komunistyczne Europy Zachodniej liczyły na zwycięstwo światowej rewolucji proletariatu. W Niemczech podjęto nieudaną próbę przeprowadzenia rewolucji komunistycznej, w której udział brali też działacze dawniej związani z SDKPiL, na przykład Róża Luksemburg. Państwa ententy odnosiły się do wojny polsko-bolszewickiej sceptycznie, a brytyjski premier David Lloyd George forsował, by polski premier Władysław Grabski przyjął za wschodnią granicę Rzeczpospolitej linię Curzona, wytyczoną jako linia demarkacyjna polsko - radziecka w 1919 roku. Kwestią sporną był tez los dawnej Galicji oraz udział w wojnie dwóch efemerycznych państw ukraińskich - Ukraińskiej Republiki Ludowej i Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Ludowej. Przez pewien czas byli to jedyni sojusznicy Polski w wojnie polsko-bolszewickiej.
Wojna polsko-bolszewicka miała też bardziej dalekosiężny wpływ na kształt granic II Rzeczpospolitej. To w okresie Bitwy Warszawskiej 1920 r. rozstrzygały się przewidziane traktami plebiscyty dotyczące przynależności państwowej Śląska, Mazur i Warmii. Udział w wojnie zdecydowanie osłabił pozycję Polski jeśli chodzi o kształtowanie granic zachodnich.

6. Spuścizna epoki rozbiorowej jako źródło trudności Polski odrodzonej.

Młode państwo stanęło wobec licznych trudności spowodowanych okresem niewoli i działaniami wojennymi. W zakresie komunikacji: sieć kolejowa nie łączyła w jedną całość terytorium Polski; brakowało sieci dróg łączących poszczególne dzielnice. W dziedzinie administracji: w każdym zaborze panowały inne prawa, inna administracja terenowa, inna organizacja szkolna, różne języki urzędowe. Trudności finansowe: ogromne długi przypisane ziemiom polskim zaboru austriackiego oraz długi zaciągnięte na uzbrojenie i utrzymanie armii; brak własnej waluty, inflacja. W gospodarce: w rolnictwie: zaprzestano upraw na obszarze ok. 4,5 mln hektarów; chłop małorolny w dalszym ciągu zależny był od folwarku(pozostałości feudalne); przemieszczanie się wojsk spowodowało zniszczenie zasiewów. W przemyśle: pojawiły się trudności w scaleniu gospodarczym ziem poszczególnych zaborów- przemysł Królestwa Polskiego dostosowany był do potrzeb rynku rosyjskiego; Śląsk dostosowany do potrzeb gospodarki Niemiec,; Poznańskie było zapleczem rolniczym dla uprzemysłowionych Niemiec; Galicja Wschodnia była zacofana gospodarczo.

7. Struktura narodowościowa i stosunki etniczne w II RP.

Polacy - 65%, Ukraińcy - 16%,(woj., lwowskie, stanisławowskie, tarnopolskie, wołyńskie. Naród rolniczy, drobne gospodarstwa. Konflikty na tle wyznaniowym. Zalążkiem partnerskich stosunków mógł stać się traktat podpisany w Warszawie 1920 roku pomiędzy Józefem Piłsudzkim a Szymonem Petlurą, dotyczący współpracy wojskowej a niosący w konsekwencji samostanowienie Ukrainy. Wszystko jednakże przekreślił pokój w Rydze, który Tadeusz Olszański ocenia jednomyślnie: Było to złamanie traktatu polsko-ukraińskiego, mówiąc prościej- zdrada sojusznika. Polityka II RP wobec mniejszości ukraińskiej ewoluowała w kierunku dla tej mniejszości niekorzystnej. Zaczęło się od ograniczenia szkolnictwa w języku ukraińskim, parcelacji dużych majątków ziemskich, poprzez likwidowanie cerkwi. W odwecie powstały ukraińskie organizacje terrorystyczne nakręcające spirale przemocy.)

Żydzi - 10%, (Zamieszkiwali oni na terytorium całego państwa, aczkolwiek w województwach zachodnich stanowili znikomy odsetek. Charakteryzowali się specyficzną strukturą społeczną- byli przede wszystkim ludnością miejską, na wsi mieszkało jedynie ok. 24% całej populacji, podejmując tam pracę w zawodach pozarolniczych, a z własnych gospodarstw utrzymywało się jedynie 4%. Podstawowym kryterium wyróżniającym Żydów była religia, poza nimi praktycznie nie było wyznawców judaizmu. Wśród ludności żydowskiej, jak już wspomniano przeważały zawody pozarolnicze, stanowili prawie 62% osób zatrudnionych w handlu. Żydzi dominowali także w grupie wolnych zawodów, zwłaszcza wśród adwokatów (50%) i lekarzy (55%) liczni też byli dziennikarze. Duża ilość inteligencji żydowskiej pracowała jako urzędnicy prywatni, gdyż droga do instytucji państwowych była dla nich znacznie utrudniona.

Białorusini - 6%, (woj. Poleskie, nowogródzkie, wileńskie, białostockie. Stopień poczucia przynależności narodowej tej mniejszości był niski i wiele polskich środowisk traktowało ją jako nieuświadomionych Polaków. Białorusini byli najbardziej chłopską społecznością w Polsce międzywojennej, nie posiadali własnej warstwy ziemiańskiej i burżuazji. Zdecydowana większość utrzymywała się z pracy na roli (90%), na wsi dominowały małe i średnie gospodarstwa, które przeważnie nie zapewniały odpowiedniego poziomu życia z uwagi na słabe gleby i trudne warunki klimatyczne. Większość Białorusinów należała do kościoła prawosławnego.)

Niemcy - 2%. (woj. Pomorskie, poznańskie i śląskie, łodź. Niemcy byli najbardziej zróżnicowani religijnie, inaczej niż w pozostałych grupach. Większość należała do jakiegoś kościoła protestanckiego, niemały był też odsetek 2,7%) wyznania rzymskokatolickiego.
Duża część tej ludności trudniła się rolnictwem, niemałą część stanowiły liczące się majątki i duże gospodarstwa. Znaczny odsetek zatrudniony był w przemyśle, głównie w administracji i nadzorze technicznym ponadto w prywatnym szkolnictwie, redakcjach wydawnictw i zarządach majątkiem. Niemcy wyróżniali się wśród innych mniejszości wysokim wykształceniem, wysokim stopniem zorganizowania i umiejętnością walczenia o swoje prawa.)

Polska graniczyła z Niemcami, Czechosłowacją, Rumunią, ZSRR, Litwą, Łotwą oraz Wolnym Miastem Gdańsk. Pod względem administracyjnym II RP podzielona była na 17 województw. Polski charakter miały przede wszystkim tereny województw centralnych i zachodnich, na których odsetek mniejszości narodowych wynosił 8-14%. Według statystyk najbardziej polskie było w 1921 r województwo krakowskie (93%), a z większych miast Poznań (94%). Im dalej na wschód tym bardziej zmieniały się proporcje i na Wołyniu Polacy byli 17% mniejszością wśród Ukraińców i Żydów. Nie zmieniało to faktu, że ugrupowania nacjonalistyczne dopuszczały jedynie możliwość rządów "polskiej większości" i głosiły, że słowiańskie mniejszości narodowe ulegną z czasem polonizacji. Polityka narodowościowa państwa od samego początku nie była konsekwentna, pomimo narzuconego "małego traktatu wersalskiego", jak i postanowień konstytucji, które nakazywały władzom respektowanie prawa każdego obywatela do zachowania swej narodowości, pielęgnowania swojej mowy i właściwości narodowych, to w praktyce tych zasad nie przestrzegano. 5 regionów; Śląsk, Galicja, Kresy Wschodnie, poznańskie i pomorskie, Kongresówka.

8. Struktura społeczno- zawodowa Polski i sytuacja poszczególnych grup w okresie międzywojennym.

Robotnicy rolni 10% żyją na wsi, posiadają ziemię, parobkowie, zatrudniali się w folwarkach- duże gospodarstwa rolne należące do potomków szlachty ziemianina 
Robotnicy przymusowi 25% 
Chłopi, gospodarze, właściciele ziem 46% 
Drobnomieszczaństwo 6% 
Inteligenci i pracownicy umysłowi 6% 
Obszarnicy (właściciele dużych majątków) 
Polacy w grupach zawodowych: 
Robotnicy przemysłowi 82% 
Robotnicy rolni 70% 
Inteligencja, pracownicy umysłowi 67% 
Chłopstwo 57% 
Burżuazja 50% 
Drobnomieszczaństwo(właściciele sklepów, drobni kupcy, rzemieślnicy) 38% 
Analfabetyzm: 
Woj. poleskie 26% 
Woj. krakowskie 22% 
Woj. poznańskie 9% 
Pieniądz na wsi był cennym dobrem, wieś miała z jednej strony dwór a z drugiej dworek.

9. Problem reformy rolnej w okresie II Rzeczypospolitej.

Reforma rolna, zmiany struktury własnościowej w rolnictwie polegające na likwidacji, należących do właścicieli ziemskich, dużych gospodarstw i ich podziale na mniejsze gospodarstwa chłopskie bądź też na powiększaniu istniejących już gospodarstw chłopskich o niewielkim areale.
Pierwszą reformę rolną w Polsce przeprowadzano w okresie międzywojennym. 10 VII 1919 sejm ustawodawczy podjął uchwałę o reformie rolnej, ustalenia odnośnie do stosownych przepisów wykonawczych zapadły 15 VII 1920.
Uchwała wykonawcza wydana przez sejm w czasie największego zagrożenia państwa polskiego przez Armię Czerwoną miała spowodować większe zaangażowanie wsi w obronę kraju.
W ustawach przewidywano parcelację gruntów: stanowiących własność państwa (grunty skarbowe i donacyjne), należących do dóbr będących własnością członków rodzin dynastii byłych państw zaborczych, należących do byłego rosyjskiego Banku Włościańskiego i byłej pruskiej Komisji Kolonizacyjnej.
Parcelacji miały podlegać także dobra kościelne (przy czym zasady ich wykupu miały zostać ustalone z właściwymi polskimi władzami kościelnymi bądź Stolicą Apostolską) oraz dobra fundacji po zabezpieczeniu celów tych fundacji przez państwo. Przewidywano także przymusowy wykup nadwyżek ziemi ponad 60 ha od gospodarstw podmiejskich i ponad 400 ha w niektórych rejonach byłego zaboru pruskiego i na kresach wschodnich.
Właściciele mieli otrzymać odszkodowanie w wysokości połowy rynkowej ceny ziemi. Pierwszeństwo w zakupie gruntów z parcelacji mieli żołnierze i inwalidzi wojenni, robotnicy rolni i chłopi małorolni. Z prawa do zakupu nie mogły korzystać osoby, które przejęły grunty w wyniku reformy rolnej przeprowadzonej przez bolszewików, i dezerterzy z wojska.
Wykonanie reformy zahamowało uchwalenie Konstytucji marcowej (1921), której artykuł 99 przewidywał ochronę własności oraz pełną rekompensatę w przypadku wywłaszczenia. Pewien postęp przyniósł pakt lanckoroński (1923) i uchwała sejmowa z 1925 przewidujące przeprowadzanie corocznie parcelacji 200 tys. ha.
Do 1939 rozparcelowano ok. 2650 tys. ha, z czego ok. 60% stanowiły grunty sprzedane bezpośrednio przez samych ziemian.

Przyczyny: wieś mało konsumowała, moment wojny polsko - bolszewickiej, chciano, aby chłopi wstępowali do armii,

Warunki: wykup ziemi za 50% odszkodowanie, 80% ziemi dla bezrolnych i małorolnych, jednak konstytucja Marcowa to unieważniła.

Reforma z 28.12 1925 - dobrowolność parcelacji, limit rocznych parcelacji - co najmniej 200 tys., sprzedaż po cenach rynkowych, wyłączenie ziem kościelnych (konkordat), parcelacja gospodarstw powyżej 180 h, na wschodzie powyżej 300 h, w gospodarstwach przemysłowych powyżej 700 h.

Reforma zakończyła się niepowodzeniem:

- brak pieniędzy na ziemię, trafiała do bogatych; - ludność rosłą szybciej niż areał; - nie zapobiegła rozdrabnianiu gospodarstw; - kryzys gospodarczy.

Nie trzeba było już mobilizować chłopów, burżuazja ja ograniczała, ponieważ nie chciała tracić.

10. Życie gospodarcze Polski 1918-1939.

Sytuację gospodarki Polski w latach 1918-1939 określano przede wszystkim jako decydujący udział rolnictwa w tworzeniu dochodu narodowego i zatrudnienia. Poziom przemysłu był niski, a rozwój gospodarki zależny był od kapitału zagranicznego. Występowało duże przeludnienie wsi i stałe bezrobocie. Przy ogólnym zacofaniu występował niski poziom życia, gospodarkę charakteryzowała stagnacja. Próbą wyjścia z tego impasu była w 1934 roku polityka rządu, która przyczyniła się w głównej mierze do ożywienia produkcji przemysłowej i zwiększenia liczby zatrudnionych, głównie przez budowę Portu Gdynia i Centralnego Okręgu Przemysłowego.

I Rzeczpospolita była 6 pod względem powierzchni krajem w Europie. Aż 65% ludności utrzymywało się z rolnictwa( w rozwiniętych krajach 5-40%), Przemysł byłego Królestwa Polskiego zatrudniał 7-krotnie mniej robotników niż przed wojną, co było wynikiem zniszczeń wojennych.
Pierwsze lata niepodległości poprawiły nieco sytuację gospodarczą. Zamówienia dla armii toczącej wojnę wywarły korzystny wpływ na rozwój przemysłu. Jednakże odbudowa kraju i utrzymanie wojska kilkakrotnie przewyższało dochody państwa, nie wchodziło w grę ani nałożenie podatków na ubogą ludność ani wzięcie kredytu na zachodzie. Rząd uciekał się więc do drukowania banknotów bez pokrycia co napędzało inflacje, która swój najwyższy poziom osiągnęła w styczniu 1924. W tej dramatycznej sytuacji prezydent powołał ponadpartyjny ”rząd fachowców” z Władysławem Grabskim na czele. Natychmiast przystąpiono do reform. Nałożono nadzwyczajny podatek dla najbogatszych co zapoczątkowało oszczędności budżetowe, ograniczono wydatki na kolej i wojsko. Wiosną 1924 przeprowadzono reformę walutową markę polska zastąpiono złotym a wyłączne prawo emisji przysługiwało założonemu Bankowi Polskiemu. Rozwój gospodarczy Polski został znów zahamowany wraz z wybuchem Wielkiego Kryzysu po krachu na nowojorskiej Wall Street( 1929). Spadek cen artykułów rolniczych doprowadził do ich nadprodukcji i biedą na wsi. Chłopi przestali kupować artykuły przemysłowe co doprowadziło do zamknięcia zakładów i wzrostu bezrobocia.

11. Życie kulturalne Polski 1918-1939.

Zycie kulturalne Polski w dwudziestoleciu międzywojennym było bardzo bujne. Powstawało wiele grup poetyckich(pierwszą z nich był Skamander, założony przez Juliana Tuwima), kabaretów, np. Morskie Oko. W muzyce i filmie królowali; Pola Negri(właściwie Barbara Apolonia Chałupiec), Hanka Ordonówna, Adolf Dymsza czy Jan Kiepura. W prozie natomiast: Witold Gombrowicz, Zofia Nałkowska.

12. Główne partie polityczne w Polsce okresu międzywojennego.

BBWR- Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem- utworzony przez zwolenników sanacji 
Centrolew-próba połączenia działań lewicy i centrum: PPS, PSL „Wyzwolenia”, PSL „Piast”, Narodowa Partia Robotnicza 
Stronnictwo Narodowe-wcześniej Związek Ludowo Narodowy Roman Dmowski 
Mniejszości narodowe 
Chrześcijańska Demokracja- Wojciech Korfanty 
Komuniści 
OWP Obóz Wielkiej Polski 
ONR Obóz Narodowo Radykalny 
ONZ Obóz Zjednoczenia Narodowe 
PSL Piast i PSL Wyzwolenie utworzono SL Stronnictwo Ludowe

13. Sanacja- zaplecze społeczne, organizacja polityczna, główne poglądy polityczne i gospodarcze.

Sanacja (z łacińskiego sanatio - "uzdrowienie"), obóz polityczny sprawujący rządy w Polsce od przewrotu majowego 1926 do września 1939. Program działania obozu zakładał odnowę moralną i uzdrowienie życia publicznego państwa. Dzięki noweli do konstytucji z sierpnia 1926 oraz wprowadzeniu w kwietniu 1935 nowej ustawy zasadniczej ograniczono rolę sejmu na korzyść prezydenta i rządu.
Główną organizacją polityczną reprezentującą nurt sanacyjny był działający w latach 1928-1935 Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR), a po 1937 Obóz Zjednoczenia Narodowego (OZN). Najliczniejszą grupę działaczy stanowili wojskowi, stąd władze sanacyjne określano także "rządami pułkowników".
Do głównych przedstawicieli sanacji należeli m.in.: J. Beck, J. i W. Jędrzejewiczowie, B. Miedziński, A. Prystor, E. Rydz-Śmigły, W. Sławek, K. Świtalski. Po śmierci J. Piłsudskiego (1935) w obozie sanacji zarysował się podział na ugrupowania skupione wokół prezydenta I. Mościckiego, Głównego Inspektora Sił Zbrojnych Rydza-Śmigłego (mianowanego marszałkiem 1936) oraz przewodniczącego BBWR Sławka.
Wobec zagrożenia II wojną światową w zreformowanym obozie rządzącym szczególnie wzrosło znaczenie Rydza-Śmigłego. Po przegranej kampanii wrześniowej działacze sanacji stali się celem ostrej krytyki i byli odsuwani od stanowisk państwowych w rządzie polskim na emigracji.Sanacja wprowadziła rządy autorytarne, zwalczała komunizm, głosiła tezy o kryzysie demokracji, konieczności silnych rządów i likwidacji partii opozycyjnych (politycy piłsudczykowscy tworzyli w nich grupy rozłamowe, np. PPS-dawna Frakcja Rewolucyjna, grupy J. Bojki, J. Stapińskiego, NPR - Lewica i in.). Dążenia te częściowo znalazły wyraz w Konstytucji kwietniowej 1935. Przykłady zwalczania opozycji to m.in: założenie Obozu Odosobnienia w Berezie Kartuskiej, Proces brzeski, delegalizacja Obozu Wielkiej Polski oraz Obozu Narodowo-Radykalnego. Po 1935 w obozie sanacji wyraźnie rysowały się różnice. W latach 1935-1937 powstała i rozwinęła się tzw. lewica sanacyjna, grawitująca ku współpracy z opozycyjnymi partiami (m.in. w Klubach Demokratycznych). Tak zwana grupa zamkowa, skupiona wokół Ignacego Mościckiego, konkurowała z działaczami zgrupowanymi wokół Edwarda Rydza-Śmigłego i OZN reprezentującymi tendencje nacjonalistyczne i autorytarne. Główni działacze: Walery Sławek, Aleksander Prystor, Bogusław Miedziński, Kazimierz Świtalski, Adam Koc, Józef Beck, Tadeusz Hołówko, Janusz Jędrzejewicz.

14. Ewolucja ustroju politycznego Polski 1918-1939, na podstawie konstytucji marcowej i kwietniowej.

Ustrój II Rzeczypospolitej przeszedł też długą ewolucję od republiki parlamentarnej, gdzie przewagę miała władza ustawodawcza, do skupienia władzy w ręku Prezydenta „odpowiedzialnego przed Bogiem i historią”. Proces ten można przedstawić na przykładzie poszczególnych instytucji państwa (prawo konstytucyjne) w ujęciu konstytucji marcowej i kwietniowej.

	Konstytucja marcowa uchwalona 17 marca 1921 roku	Konstytucja kwietniowa uchwalona 23 kwietnia 1935 roku
władza ustawodawcza	Sejm i Senat, obie izby wybierane na 5 lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych i proporcjonalnych. Czynne prawo wyborcze: 21 lat (Sejm) i 30 lat (Senat). Bierne prawo wyborcze: 25 lat (Sejm) i 40 lat (Senat).Sejm - 444 posłów, Senat - 111 Senatorów.W razie konieczności Prezydenta miał zastępować marszałek Sejmu.Według konstytucji marcowej władza ustawodawcza miała przewagę nad wykonawczą - to na niej spoczywała przede wszystkim odpowiedzialność za losy kraju.	Sejm miał pochodzić z powszechnych, równych, tajnych i bezpośrednich wyborów. W przypadku Senatu 1/3 członków miała być mianowana przez Prezydenta, 2/3 - w drodze wyborów, ale nie powszechnych (prawo wybierania senatorów miała wyłącznie elita, do której można było zostać zaliczonym dzięki zasługom, wyższemu wykształceniu bądź zaufaniu w szerokim tego słowa znaczeniu). - Kadencja Sejmu i Senatu: 5 lat - Czynne prawo wyborcze: 25 lat (Sejm) - Bierne prawo wyborcze: 30 lat (Sejm) - Sejm - 208 posłów, Senat - 96 Senatorów W razie konieczności Prezydenta miał zastępować marszałek Senatu. Rola władzy ustawodawczej znacznie ograniczona, uniezależnienie rządu od Sejmu i Senatu - dominacja władzy wykonawczej w państwie.
władza wykonawcza	Prezydent: ograniczona rola, wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe (Sejm i Senat na wspólnym posiedzeniu), miał prawo odwołać rząd i sejm (w drugim wypadku za zgodą 3/5 senatorów) był zwierzchnikiem sił zbrojnych, wypowiadał wojnę i zawierał pokój, ale za uprzednią zgodą Sejmu, posiadał prawo łaski, pełnił funkcje reprezentacyjne. Akt podpisany przez prezydenta nabierał mocy po podpisaniu go także przez premiera i odpowiedniego ministra (kontrasygnata). Prezydent nie miał żadnych uprawnień ustawodawczych. W razie popełnienia przestępstwa mógł być sądzony - na wniosek Sejmu przez Trybunał Stanu. Rząd: Premiera i ministrów mianował prezydent, za akceptacją Sejmu. Rząd był odpowiedzialny przed Sejmem. Posiadał inicjatywę ustawodawczą.	Prezydent - nadrzędna rola w państwie. Kadencja: 7 lat. Pierwszy prezydent został wybrany przez Zgromadzenie Elektorów. Wybór kolejnych miał się odbywać na następujących zasadach: ustępujący Prezydent miał prawo wskazania kandydata na urząd. Jeżeli z niego skorzystał, wyboru Prezydenta mieli dokonywać obywatele w głosowaniu powszechnym z pomiędzy dwóch kandydatów: Zgromadzenia Elektorów i ustępującego Prezydenta. Jeżeli natomiast ustępujący Prezydent nie wskazał swojego kandydata i nie zarządził wyborów powszechnych, Prezydentem zostawał kandydat Zgromadzenia Elektorów. Konstytucja przyznawała Prezydentowi kompetencje ustawodawcze, wykonawcze i kontrolne oraz nadzwyczajne uprawnienia na czas wojny. Miał prawo wydawać dekrety z mocą ustawy. Bez udziału parlamentu ustalał organizację rządu i administracji państwowej. Reprezentował kraj na zewnątrz. Mianował premiera, członków rządu i wyższych urzędników, mógł rozwiązać Sejm i Senat. Decydował o wojnie i pokoju, zawierał i ratyfikował umowy międzynarodowe, był zwierzchnikiem sił zbrojnych. Odpowiadał jedynie "przed Bogiem i historią".Rząd: odpowiedzialny przed Prezydentem, rozszerzenie kompetencji w stosunku do konstytucji marcowej, ale i tak rola w sumie ograniczona. Inicjatywa ustawodawcza.
władza sądownicza	Sądownictwo oparte na zasadzie niezawisłości i nieusuwalności sędziów.	Sądownictwo oparte na zasadzie niezawisłości i nieusuwalności sędziów. Nie dopuszczono możliwości badania przez sądy zgodności ustaw z konstytucją.
prawa i obowiązki obywatelskie	Do podstawowych obowiązków obywateli należało: wierność wobec państwa, przestrzeganie prawa, służba wojskowa, świadczenia publiczne ustanowione prawem. Rozdział o prawach obywatelskich bardzo rozbudowany, konstytucja gwarantowała ochronę życia, wolności, nietykalności i mienia obywateli bez różnicy pochodzenia, płci, narodowości, rasy czy religii. Potwierdzono wolność słowa, sumienia i zrzeszania się.	Artykuły o prawach i obowiązkach obywateli potraktowano pobieżnie, przy czym podkreślono obowiązek wierności wobec państwa, obowiązek jego obrony i ponoszenia ciężarów publicznych.

15. Niemiecki rewizjonizm po I wojnie światowej.

Hitler od początku swojego urzędowania zmierzał do zniesienia ostatnich ograniczeń krepujących Niemcy. Już w czerwcu 1933 r. ogłosił, że kierowane przez niego państwo nie będzie spłacać odszkodowań wojennych. Na Konferencji Rozbrojeniowej Ligi Narodów, w cztery miesiące później, delegacja niemiecka zażądała równouprawnienia w dziedzinie zbrojeń. W końcu, 19 października, Hitler wyprowadził Niemcy z Ligi Narodów.

Równocześnie naziści rozpoczęli odbudowę potencjału militarnego Niemiec. Jeszcze w marcu, przed wystąpieniem z Ligi, armia liczyła już 200 tys. żołnierzy. W kwietniu 1933 r. powstała Rada Obrony Rzeszy i Komitet Obrony Państwa. W czerwcu uchwalona została ustawa wojskowa. W 1935 r. przywrócono obowiązek powszechnej służby wojskowej, a Reichswehra została zastąpiona przez Wehrmacht.

Hitler przystąpił także do realizacji obietnic wyborczych. Żeby zaskarbić zaufanie jeszcze szerszych kręgów społecznych, trzeba było przystąpić do działania i wyprowadzić kraj z kryzysu. Jednym z elementów tej polityki były inwestycje państwowe w przemysł zbrojeniowy, nakręcające koniunkturę i tworzące nowe miejsca pracy. Jednak przede wszystkim dały one Niemcom nową broń, również, a może przede wszystkim, tą zakazaną przez traktat wersalski. Postawiono na dynamiczną rozbudowę lotnictwa, sił pancernych, marynarki wojennej, w tym floty podwodnej. Na zachodzie obserwowano ten proces z rosnącym niepokojem. Brytyjczycy próbowali jeszcze w jakiś sposób ograniczyć gwałtowny wzrost niemieckiego potencjału militarnego. W czerwcu 1935 r. zawarto niemiecko-brytyjski układ morski, który stanowił, że marynarka wojenna Niemiec może osiągnąć 35% tonażu floty brytyjskiej (Royal Navy), a w dziedzinie okrętów podwodnych 100%. W istocie porozumienie to utwierdziło tylko Hitlera w jego linii postępowania, pokazując, że zachodnie mocarstwa już zaakceptowały rosnącą pozycję Niemiec. Agresorzy jednoczą siły
Nie trzeba było zbyt długo czekać, by doszło do porozumienia między państwami zainteresowanymi agresywną polityką i zburzeniem porządku wersalskiego. W listopadzie 1936 r. powstał przy udziale Niemiec i Japonii tzw. pakt antykominternowski. Państwa te zdecydowały się prowadzić wspólną walkę przeciwko Kominternowi, co w istocie tożsame było ze zwalczaniem wpływów Związku Radzieckiego. Celem stworzenia paktu było też uśpienie czujności Zachodu i wykazanie, że to ZSRR jest głównym przeciwnikiem państw -sygnatariuszy.

Równolegle w 1936 r. doszło do porozumienia niemiecko-włoskiego, które dało początek osi Berlin-Rzym. W następnym roku do paktu antykominternowskiego przystąpiły Włochy. Jeszcze w 1936 r. Hitler i Mussolini podjęli wspólną interwencję w wojnie domowej w Hiszpanii, wspomagając siły gen. Francisco Franco. Po drugiej stronie konfliktu zaangażował się Związek Radziecki.
Wojna w Hiszpanii okazała się być poligonem dla nowo powstałych rodzajów sił zbrojnych Rzeszy - lotnictwa (Luftwaffe) oraz sił pancernych (Panzerwaffe). Tutaj kadry Wehrmachtu mogły nabrać doświadczenia bojowego, sprawdzić sprzęt, wypracować nowe techniki walki. Zachód po raz kolejny pozostał bierny i nie interweniował w celu obrony ustroju republikańskiego w Hiszpanii.

16. Niemcy pod władzą narodowych socjalistów- cechy systemu totalitarnego.

Totalitaryzm to charakterystyczny dla XX-wiecznych reżimów dyktatorskich system rządów dążący do całkowitej władzy nad społeczeństwem za pomocą monopolu informacyjnego i propagandy, ideologii państwowej, terroru tajnych służb wobec przeciwników politycznych, akcji monopolowych i masowej monopartii. Termin totalitario stworzył na początku lat 20. XX wieku Benito Mussolini dla określenia systemu państwowego, który wprowadzał, charakteryzując go: Wszyscy w państwie, nikt poza nim, nikt przeciw niemu. Głównymi teoretykami genezy totalitaryzmu są Hannah Arendt i Karl Popper. Totalitaryzm charakteryzuje państwa, w których ambicje modernizacyjne i mocarstwowe idą w parze z brakiem tradycji demokratycznej lub - jak w przypadku Niemiec - rozczarowania demokracją, jej kryzysem lub niedostatkiem. Występowały różne odmiany totalitaryzmu zarówno wśród prawicy jak i lewicy. Przykładami państw totalitarnych były narodowo socjalistyczna III Rzesza, stalinowski Związek Radziecki i Chiny Mao Zedonga. Współcześnie totalitarny system rządów istnieje w Korei Północnej. W systemach totalitarnych życie ludzi podporządkowane jest wszechobecnej kontroli ze strony władzy. Wyznacza ona standardy i normy zachowania, określa status socjalny obywateli, ustala kierunki, obszary i granice aktywności publicznej oraz kształtuje wzorce życia osobistego. Stosowane są: terror i ludobójstwo, na przykład w obozach koncentracyjnych w hitlerowskich Niemczech lub łagrach w stalinowskim ZSRR. Obywatele są silnie uzależnieni od władzy. W skrajnych przypadkach władza wpływa nawet na przyrost naturalny jak w Chinach. Władza wpływa na świadomość społeczną, posługując się propagandą i indoktrynacją. Są one zgodne z ideologią panującą w danym państwie - na przykład komunizmem. Tej ideologii są podporządkowywane programy szkolne i proces nauczania na wszystkich etapach, w tym nawet na poziomie przedszkolnym we współczesnej Korei Północnej. Obowiązuje państwowa cenzura w uzależnionych od władzy środkach masowego przekazu, a także we wszystkich dziedzinach kultury na przykład w filmie, teatrze czy literaturze. Życie polityczne obywateli i formy ich uczestnictwa w życiu publicznym zostają określone przez władzę. Nie istnieje polityczny pluralizm. Obywatele są instrumentem władzy, potrzebnym do potwierdzenia jej planów i działań. Zakazana jest działalność wszelkiej opozycji. Prawa i wolności obywateli są łamane i zawieszane. Wybory nie odbywają się, a jeśli są organizowane, to mają charakter całkowicie dekoracyjny, ponieważ dominująca siła polityczna decyduje o tym, kto bierze w nich udział i ustala wyniki. W państwie totalitarnym władza zmierza do całkowitej kontroli gospodarki na przykład przez wprowadzenie w faszystowskich Niemczech systemu korporacyjnego czy uspołecznienie środków produkcji i planowanie gospodarcze w państwach komunistycznych. W ten sposób w państwach socjalistycznych rozwinęła się klasa robotnicza w wielkich państwowych zakładach oraz chłopstwo związane z uspołecznionymi przedsiębiorstwami (kołchozy, sowchozy) w ZSRR. Władzę sprawuje jedna partia masowa na przykład NSDAP kierowana przez jedną osobę otaczaną kultem (Hitler, Mussolini, Stalin). Charakterystycznymi cechami państw totalitarnych są autokratyzm (w szczególności zasada wodzostwa), kontrolowanie przez aparat władzy wszystkich dziedzin życia i ingerencja w przekonania, poglądy, zachowania obywateli, a także rozbudowana propaganda (m. in. fałszująca obraz rzeczywistości) i pełna kontrola nad siłami zbrojnymi, policją i wymiarem sprawiedliwości - wykorzystywanymi jako elementy systemu terroru i represji przeciwko społeczeństwu. Dwaj współcześni politolodzy, Zbigniew Brzeziński i Carl Friedrich, wyróżnili pięć cech, które występując jednocześnie w danym państwie, świadczą o jego totalitaryzmie. Są to:

• oficjalna ideologia;

• masowa partia pozostająca pod kontrolą oligarchii;

• monopol rządu na broń;

• rządowy monopol dysponowania środkami masowego przekazu;

• terrorystyczny system policyjny.

W późniejszych wywodach obaj politolodzy wyróżniali również szóstą cechę - scentralizowane zarządzanie.

Narodowy socjalizm -nazizm , hitleryzm (od nazwiska Adolfa Hitlera) - totalitarna, rasistowska, nacjonalistyczna, antykomunistyczna i antysemicka ideologia Niemieckiej Narodowo-Socjalistycznej Partii Robotników (NSDAP). Niemiecka skrajna odmiana faszyzmu. Ideologia państwowa w czasie sprawowania władzy w Niemczech przez NSDAP w latach 1933-1945. Ideologami narodowego socjalizmu byli: Adolf Hitler (Mein Kampf) oraz Alfred Rosenberg i Joseph Goebbels. Nazizm jest skrajną ideologią powstałą jako wynik rozwoju społeczeństwa masowego, opartą o pierwiastki szowinistyczne i rasistowskie. Gwałtowna przemiana świata, industrializacja, urbanizacja i upadek dotychczasowych pojęć w 2 poł. XIX w. skłaniały do poszukiwania nowych idei, dających zagubionym masom ludzkim poczucie sensu egzystencji. Głosząca indywidualizm ideologia liberalna nie mogła dotyczyć takich pojęć, gdyż była ufundowana na negacji wszelkich dotychczasowych pewników i kształtowania się opozycji do tradycyjnych pojęć i wartości, również religijnych. Społeczeństwo niemieckie, wyrwane ze starych struktur i pozbawione wszelkich wartości w wyniku uprzemysłowienia, szukało nowych systemów normatywnych w nacjonalizmie, szczególnie popularnym po zjednoczeniu Niemiec (1870). Nacjonalizm ten połączył się z silną jeszcze wiejską mentalnością większości Niemców, tworząc ideologię tzw. volkizmu

17. Polityka appeasementu.

Polityka ustępstw prowadzona przez rząd brytyjski z premierem Nevillem Chamberlainem, a później także francuski z premierem Eduardem Daladierem w latach 1937-1939 względem przywódcy III Rzeszy Adolfa Hitlera, a także jego sojusznika, czyli Włoch. Polityka ta polegała na serii ustępstw politycznych, wojskowych i terytorialnych, z których każde miało zaspokoić żądania Hitlera i zapobiec dalszym, a przede wszystkim nie dopuścić do wybuchu wojny.Za preludium appeasementu można uznać brak reakcji mocarstw na remilitaryzację Nadrenii w 1936 roku. Kolejnym ważnym krokiem Hitlera było zajęcie (Anschluss) Austrii w marcu 1938, które nie tylko nie zostało potępiony przez Francję i Wielką Brytanię, ale nawet na nie oficjalnie nie zareagowano. Nawet Liga Narodów jedynie wykreśliła państwo z listy członków nie podejmując żadnych dodatkowych działań. Wydarzeniem, w którym appeasement ujawnił się z całą swoją mocą był konflikt niemiecko-czechosłowacki o Kraj Sudetów. Kraj Sudecki, zamieszkany w większości przez Niemców, przypadł po I wojnie światowej w udziale Czechosłowacji. Współżycie między narodami układało się harmonijnie, aż do połowy lat trzydziestych, kiedy powstała faszyzująca Partia Niemców Sudeckich (Sudetendeutsche Partei) pod kierownictwem Konrada Henleina. Ten domagając się przyłączenia tych terenów do Rzeszy, oskarżył rząd w Pradze o prześladowania i zwrócił się o poparcie do Führera. Nastąpiły miesiące narastającego napięcia; w konflikt niemiecko-czechosłowacki włączyły się zachodnie mocarstwa. Pozornie występowały w obronie Czechosłowacji, jednakże w kulminacyjnym momencie zaczęły namawiać praski rząd do ustąpienia. Sprawę zakończyła konferencja monachijska (29-30 września 1938) z udziałem przedstawicieli Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch, na której postanowiono o przyłączeniu Kraju Sudetów do Rzeszy. Warto dodać, że posłowie czescy nie zostali nawet dopuszczeni do sali obrad. Polityka appeasementu została w pełni zarzucona wraz z objęciem w Wielkiej Brytanii rządów przez Winstona Churchilla w maju 1940

18. Przyczyny wybuchu II wojny światowej.

Pośrednie przyczyny wybuchu II wojny światowej:

Dążenie grupy państw europejskich, zwłaszcza Niemiec, do rewizji traktatu wersalskiego.

Łamanie kolejnych ograniczeń przez Niemcy (nastąpił wzrost produkcji sprzętu wojennego i modernizacji, w marcu 1935 r. Niemcy złamały zakaz posiadania lotnictwa i wprowadziły obowiązkową służbę wojskową).

Lekceważenie Ligi Narodów i jej rezolucji (wkroczenie do Nadrenii, przyłączenie Austrii, wypowiedzenie traktatu o nieagresji z Polską i traktatu morskiego z Anglią (powiększenie floty do 35% tonażu), lekceważenie umów międzynarodowych o nienaruszalności w Europie (Locarno, 1925 r.).

Powstanie faszyzmu jako zaborczej i rasistowskiej ideologii w Niemczech i we Włoszech.

Głoszenie tezy o wyższości rasy germańskiej i konieczności likwidacji ras niższych (Żydów, Cyganów). Teza o przestrzeni życiowej należnej Niemcom na wschodzie.

Utworzenie państwa policyjnego i zmilitaryzowanego oraz doskonałej armii przygotowanej do podbojów.

Dążenie do rewizji granic przez cały okres powojenny, prowokowanie konfliktów granicznych, podburzanie mniejszości niemieckich (Sudety) do szerzenia niepokojów i rozruchów wewnętrznych.

Szukanie sojuszników w izolowanej Rosji radzieckiej (Układ w Rapallo, 1922 r.).

Strach przed komunizmem w Europie.

Wybieranie "mniejszego zła" poprzez popieranie ruchów nacjonalistycznych i odwetowych (poparcie wielkiego kapitału dla Adolfa Hitlera i Benito Mussoliniego).

W kwietniu 1924 r. przedstawiony zostaje plan Dawesa, w którym zostały określone nowe formy spłaty niemieckich długów wojennych.

W 1929 r. ogłoszony zostaje następny plan weryfikacyjny odnośnie spłat reparacji wojennych przez Niemcy zwany planem Younga.

Strach przed nacjonalizacją jaką niesie rewolucja. Utworzenie frontu do walki z komunizmem (pakt antykominternowski [1936r.] - Niemcy, Włochy, Japonia, Hiszpania).

Apetyty kolonialne nowych mocarstw:

Japonia (wojna w Chinach, dążenie do opanowania Indochin) oraz dążenie do odzyskania utraconych kolonii (Niemcy), odzyskanie przez Niemcy dawnych, wysokich wskaźników produkcji przemysłowej.

Słabość Ligi Narodów - międzynarodowej organizacji powołanej do utrzymania i ochrony pokoju światowego.

Lekceważenie Ligi przez mocarstwa imperialne (Niemcy, Włochy), Niemcy występują w 1933 z Ligi Narodów, nie biorąc od tego momentu udziału w konferencjach rozbrojeniowych, niezainteresowanie rolą Ligi Narodów przez inne państwa - np. Stany Zjednoczone.

Bezpośrednie przyczyny wybuchu II wojny światowej

Realizowanie przez Niemcy polityki łamania postanowień Wersalu w sposób przyspieszony w latach 1938-1939: Anschluss Austrii, zdrada monachijska i zajęcie Sudetów, ostateczne zajęcie Czechosłowacji, przyłączenie litewskiej Kłajpedy, okrążenie Polski.

Wystosowanie roszczeń terytorialnych wobec Polski w 1939 r. (włączenie Gdańska do Rzeszy, przeprowadzenie eksterytorialnej autostrady przez Pomorze do Prus Wschodnich, wejście do paktu antykominternowskiego) i ich zdecydowane odrzucenie przez stronę polską.

Dążenie Rosji Radzieckiej do "czwartego rozbioru Polski". Podpisanie Paktu Ribbentrop-Mołotow (sierpień 1939 r.) i jego tajnego protokołu o rozbiorze Polski (określenie stref wpływów w Polsce i krajach bałtyckich, wytyczenie linii demarkacyjnej na wypadek wojny na linii rzek Sanu, Wisły i Bugu). Chęć oderwania przez Rosję radziecką wschodnich terenów Polski przyznanych jej przez traktat wersalski i na mocy pokoju ryskiego.

Wypowiedzenie przez Niemcy (29 kwietnia 1939 r.) polsko-niemieckiej "Deklaracji o niestosowaniu przemocy".

Fiasko rozmów francusko-angielsko-rosyjskich w Moskwie (lipiec-sierpień 1939) o wzajemnym bezpieczeństwie. Sygnał dla Hitlera o braku jedności sprzymierzeńców wobec Niemiec.

19. Polityka Niemiec na terenie okupowanej Polski 1939-1945.

Plany niemieckie zakładały odmienne potraktowanie ziem wcielonych do Rzeszy oraz Generalnego Gubernatorstwa. Ziemie wcielone do Rzeszy miały ulec całkowitej germanizacji jeszcze w czasie wojny( zakończenie przewidywane w czasie 10 lat). Ludność polska miała być wysiedlona i zastąpiona niemieckimi kolonistami. Generalne Gubernatorstwo do roku 1941 traktowano jako zaplecze niewykwalifikowanej siły roboczej, utrzymywany na niskim poziomie kulturalnym i materialnym, w bezwzględnym posłuszeństwie wobec najeźdźcy

20. Polityka ZSRR na terenie okupowanej Polski 1939- 1941.

W październiku 1939 roku przeprowadzono wybory, w wyniku których wybrano delegatów do zgromadzeń narodowych Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi. Zgromadzenia te zwróciły się z prośbą do Rady Najwyższej w Moskwie o włączenie do ZSRR terenów Polski, zajętych przez wojsko radzieckie. Moskiewska Rada Najwyższa część terytoriów do Białoruskiej, a część do Ukraińskiej Republiki Rad. Mieszkańcom tych ziem nadano obywatelstwo radzieckie. Zlikwidowano polską administrację państwową i samorządową, język polski zastąpiono białoruskim, ukraińskim i rosyjskim. Treści nauczania i publikacje były zgodne z propagandą stalinowską.

Masowe aresztowania na ziemiach polskich zajętych przez Armię Czerwoną objęły ok. 200 tys. oficerów i żołnierzy polskich niezmobilizowanych we wrześniu, w tym policjantów, żołnierzy Korpusu Obrony Pogranicza, także urzędników państwowych, wybitnych działaczy politycznych, ziemiaństwo, środowiska twórcze. Część aresztowanych rozstrzelano, pozostałych wywieziono do łagrów.

W 1941 roku od 150 do 200 tys. mężczyzn zostało przymusowo wcielonych do Armii Czerwonej, a ok. 140 tys. osób zmuszono do pracy w przemyśle i kopalniach.

W październiku 1939 roku NKWD przystąpiło do spisu „wrogów ludu”. Spis ten obejmował wszystkich Polaków, którzy przed wojną pełnili funkcje państwowe, społeczne, należeli do jakiejkolwiek partii lub organizacji. Wszyscy mieli być wywiezieni do łagrów lub osiedleni na Syberii. Pierwsza wielka deportacja miała miejsce 9 lutego 1940 roku i objęła ok. 240 tys. osób. Wywożono całe rodziny: starców, kobiety, a nawet małe dzieci, zamożniejszych właścicieli ziemskich, służby dworskie oraz ludność z obszarów nadgranicznych(do Kazachstanu).

21. Porównanie okupacji niemieckiej i sowieckiej na ziemiach polskich.

• Niemiecka polityka opierała się na rasizmie, „Słowianin jest urodzonym niewolnikiem”, Żydzi nie są ludźmi są pasożytami, które trzeba wytępić

• Sowieci nie stosowali rozgraniczeń, były dwie kategorie ludzi:

• Dobrzy, czyli proletariat

• Źli, czyli wrogowie ludu, jednak ta kategoria nie była ściśle określona

• Skala prześladowań była porównywalna:

• Pod okupacją niemiecką Żydom pozostawała tylko śmierć, natomiast okupacja sowiecka była szansą na przeżycie

• Niemcy nie próbowali przeciągnąć Polaków na swoją stronę

• Niemcy wykonywali publiczne egzekucje

22. Status prawny Polaków na terenie Generalnego Gubernatorstwa.

Część zajętych przez siebie terenów Niemcy włączyli bezpośrednio do Rzeszy. Taki los spotkał Śląsk, Pomorze Gdańskie z Gdańskiem (przed wojną miało status wolnego miasta), Wielkopolskę, Łódzkie oraz północne Mazowsze. Z pozostałych terytoriów okupowanych utworzono Generalne Gubernatorstwo - quasi państewko, które miało być rezerwuarem niewolniczej siły roboczej dla Niemiec. Obszar GG wynosił wtedy ponad 145 tys. km kw. Zamieszkiwało go ok. 16,5 mln ludzi. Stolicą Generalnego Gubernatorstwa został Kraków. Tam też przebywał generalny gubernator. Był nim od 1939 r. do 1945 r. Hans Frank. Za swoją rezydencje obrał on Zamek Królewski na Wawelu. Pozostałe ziemie polskie obejmujące ponad 50 % terytorium przedwojennego państwa polskiego przypadły w udziale ZSRR. Wileńszczyznę z Wilnem Stalin oddał Litwie, którą nieco później siłą włączył do swojego państwa. Pozostałe tereny okupowane nazywane były przez propagandę sowiecką "Zachodnią Białorusią" i "Zachodnią Ukrainą". Odbyły się tam "wybory" do zgromadzeń przedstawicielskich "Zachodniej Ukrainy" i "Zachodniej Białorusi", które oczywiście wygrali zwolennicy przyłączenia tych ziem do związku radzieckiego. Wybory były kpiną z demokratycznych procedur - ludzi zastraszano, panował terror, wyniki fałszowano. Władze niemieckie i sowieckie prowadziły bardzo zbliżoną politykę wobec ludności polskiej. Polityka ta była niezwykle brutalna, a jej wykonawcy całkowicie pozbawieni skrupułów. Zarówno jeden jak i drugi okupant chcieli, by Polacy stali się bezwolną masą. Chodziło to by byli całkowicie posłuszni nowej władzy i nie myśleli nawet o buntowaniu się. Dlatego każdy z okupantów prowadził wobec ludności polskiej politykę terroru i zastraszenia. Ważnym krokiem do całkowitego podporządkowania sobie narodu polskiego było także pozbawienie go elit. Tu działania obu okupantów były do siebie bardzo zbliżone Stalinowi chodziło przede wszystkim o uczynienie z Polaków posłusznych poddanych. Żeby tak się stało należało ich zdyscyplinować. Sowieci mieli już wypróbowane i niezawodne narzędzia zmuszania do posłuszeństwa. Teraz należało je jedynie zastosować na okupowanych ziemiach polskich. Rozpoczęły się więc aresztowania osób "podejrzanych politycznie". W czasie radzieckiej okupacji ziem polskich aresztowanych zostało tam ponad 100 tys. osób, z czego 40 procent stanowili Polacy. Większość była więźniami politycznymi. Ci, którzy trafili do aresztu przetrzymywani byli w fatalnych warunkach, a przede wszystkim męczeni podczas śledztwa. Ci, którzy przeszli owe śledztwa najczęściej wysyłani byli do sowieckich obozów koncentracyjnych - łagrów (tworzących GUŁAG). Były one rozmieszczone w miejscach o skrajnie niedogodnych warunkach klimatycznych - na dalekiej północy (Półwysep Kola, Workuta, wybrzeże Morza Białego) lub w środkowoazjatyckich stepach. Więźniów dziesiątkowała niewolnicza, niezwykle ciężka praca (na przykład przy wyrębie lasu lub układaniu linii kolejowych) i bardzo niskie temperatury w zimie. Śmiertelność w łagrach była olbrzymia. Według szacunków historyków w łagrach mogło zostać osadzonych w latach 1939-1941 od około 30 tys. do 40 tys. obywateli II RP. Inną formą represji stosowaną wobec Polaków na terenach włączonych do ZSRR były masowe deportacje. Odbyły się one w czterech głównych falach. Trzy miały miejsce w 1940 r. (luty, kwiecień i czerwiec), a ostatnia w 1941 r. (przełom maja i czerwca). Te wywózki, według najnowszych ustaleń, objęły około 325 tys. osób, z czego 210 tys. to Polacy. Stalinowi zależało na zlikwidowaniu polskich elit. Temu celowi służyło wymordowanie polskich oficerów wziętych do niewoli podczas kampanii wrześniowej. W niewoli radzieckiej przebywało ok. 15 tysięcy polskich oficerów - przedstawicieli inteligencji, duchownych, lekarzy, urzędników. Zostali oni umieszczeni w trzech obozach jenieckich: w Starobielsku, Kozielsku i Ostaszkowie. Decyzją Biura Politycznego WKP(b) z 5 III 1940 r. mieli oni wszyscy rozstrzelani. Podjęto także decyzję o likwidacji ok. 11 tys. osób przetrzymywanych w sowieckich więzieniach. Egzekucje rozpoczęto na początku kwietnia i trwały do połowy maja. Oficerowie przetrzymywani w Kozielsku zostali zamordowani w Katyniu. Ci, których więziono w Ostaszkowie byli mordowani w Kalininie (dziś Twer), zaś polscy oficerowie ze Starobielska przywożeni byli do siedziby NKWD w Charkowie i tam zabijani. W egzekucjach zginęło ponad 14,5 tys. polskich oficerów. Z 11 tys. przebywających w sowieckich więzieniach Polaków przeznaczonych na śmierć decyzją biura politycznego zamordowano ponad 7 tysięcy. Sowieci uderzyli także w Kościół katolicki - powszechnie uważany za ostoję polskości. Rekwirowano ziemie kościelną, plebanie. Wielu księży zostało aresztowanych. Zamknięto część klasztorów a także większość seminariów duchownych. Polakom odbierano przedsiębiorstwa do nich należące, kamienice, rozparcelowano także majątki ziemskie. Władze sowieckie rozpoczęły także kolektywizacje rolnictwa na ziemiach włączonych do ZSRR Jeszcze większy terror panował na ziemiach okupowanych przez Niemcy. Celem władz hitlerowskich na ziemiach włączonych bezpośrednio do Rzeszy była ich całkowita i szybka germanizacja. Generalne Gubernatorstwo miało zaś dostarczać Niemcom siłę roboczą, później stać się terenem niemieckiego osadnictwa, Polacy mieli zaś zostać wysiedleni na Syberię. Niemcy podobnie jak władze sowieckie chcieli zniszczyć polskie elity. Rozprawą z tzw. "polskim elementem przywódczym" była też akcja AB. Rozpoczęła się ona 30 III 1940 r. Jej celem była eksterminacja polskich elit. Objęła najważniejsze ośrodki miejskie Generalnego Gubernatorstwa: przede wszystkim Warszawę, ale także Lublin, Kraków i Radom. Aresztowań a potem rozstrzeliwań dokonywano na podstawie wcześniej przygotowanych list osób. Śmierć w wyniku tej akcji poniosło wielu wybitnych Polaków, np. Maciej Rataj - marszałek sejmu II RP, Janusz Kusociński - mistrz olimpijski, Mieczysław Niedziałkowski - polityk socjalistyczny. Jeszcze wcześniej eksterminacja polskiej inteligencji rozpoczęła się na terenach włączonych do rzeszy. Szczególnie wielu przedstawicieli polskich elit zginęło na Pomorzu Gdańskim. Z tych terytoriów przeprowadzano także deportacje Polaków i Żydów do Generalnego gubernatorstwa. Ludzie ci, pozbawieni środków do życia, przetrzymywani w specjalnych obozach przesiedleńczych znajdowali się w bardzo trudnej sytuacji Metodą wymuszenia przez Niemców posłuszeństwa były organizowane na ulicach polskich miast łapanki i masowe, publiczne egzekucje. Szczególnie wiele było ich w warszawie. Stały się tam w zasadzie codziennym widokiem. Niemcy przetrzymywali aresztowanych Polaków w aresztach śledczych. Najgorszą sławę zdobyły sobie takie więzienia, jak: Pawiak w Warszawie, wiezienie na Montelupich w Krakowie, Zamek w Lublinie. Były to katownie, w których hitlerowscy oprawcy zamęczali Polaków.

Niemcy stosowali tez bezwzględne metody walki z polską partyzantką. Ofiarami padali tu przede wszystkim mieszkańcy wsi, sprzyjających partyzantom. W akcjach odwetowych palono całe wsie i mordowano ich mieszkańców. W ten sposób zginęło wiele tysięcy ludzi w Generalnym Gubernatorstwie. Terytorium Generalnego Gubernatorstwa miało w przyszłości stać się miejscem osiedlenia dla ludności niemieckie. Polacy mieli zostać wysiedleni. Swego rodzaju próbą generalną przed rozpoczęciem tego przedsięwzięcia było wysiedlenie ludności Zamojszczyzny i sprowadzenie tam osadników niemieckich. Planowano wysiedlenie ponad 100 tys. osób. Ostatecznie akcja, która przeprowadzono w 1942 roku zakończyła się niepowodzeniem. Niemcom udało się wysiedlić jedynie 56 tys. Polaków. Na ich miejsce sprowadzono ok. 10 tys. osadników. Na zaniechanie akcji duży wpływ miały działania polskich oddziałów partyzantki, licznych i dobrze zorganizowanych na Zamojszczyźnie i w Lubelskiem. To ich akcje odwetowe zmusiły władze niemieckie do przerwania całej operacji. W wyniku niemieckiej okupacji bardzo poważne straty poniosła też polska kultura i nauka. Wielu jej twórców poniosło śmierć z rąk hitlerowców. Dzieła sztuki, bezcenne archiwalia, biblioteki pełne wartościowych dzieł albo zostały zagrabione i wywiezione albo po prostu zniszczone. Szczególnie dotyczyło to Warszawy. Cześć budynków w stolicy spłonęło już podczas oblężenia miasta przez Wehrmacht, ale największe spustoszenie wywołał niemiecki odwet w czasie trwania Powstania Warszawskiego i po jego zakończeniu. Niemcy bowiem, na osobisty rozkaz Hitlera, rozpoczęli metodyczne burzenie miasta dom po domu. Warszawa powojenna był w rezultacie tych działań wielkim gruzowiskiem, w niczym nieprzypominającym pięknego przedwojennego miasta. jeśli chodzi o edukację to pozostawiono w Generalnym Gubernatorstwie jedynie szkoły podstawowe i zawodowe. Zamknięto szkoły wyższe i średnie. Z bibliotek i księgarń zniknęła polska literatura. Zakazano działać polskim organizacjom społecznym, z wyjątkiem Polskiego Czerwonego Krzyża. Warunki życia codziennego także były trudne. Wprowadzono przydziały kartkowe, które były niewystarczające. Brakowało podstawowych produktów. Kwitł czarny rynek, bez istnienia którego ciężko byłoby przeżyć. Wieś nękana była przymusowymi dostawami żywności tzw. kontyngentami. Przy skupie obowiązywały ceny urzędowe- znacznie niższe od tych obowiązujących na czarnym rynku. Jeśli ktoś nie wywiązywał się z obowiązku dostarczani żywności czekały go wysokie kary - mógł trafić do obozu koncentracyjnego i stracić majątek. Niemcy prowadzili także rabunkową eksploatację polskich zasobów leśnych, bezwzględnie trzebiąc drzewostan. Zarówno Niemcy jak i Sowieci stosowali bezwzględną politykę wobec Polaków w czasie II wojny światowej. Ich celem było wynarodowienie Polaków, sprowadzenie ich do poziomu posłusznych poddanych.

23. Polityka niemieckich władz okupacyjnych wobec inteligencji polskiej.

W pierwszych dniach okupacji Niemcy rozpoczęli akcję przeciwko inteligencji polskiej, którą aresztowano i osadzono w więzieniach i obozach koncentracyjnych. 6 listopada 1939 roku władze niemieckie aresztowały profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Górniczo- Hutniczej w Krakowie. Wysłano ich do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Kilka dni później aresztowano również profesorów katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Pod naciskiem opinii światowej(uczonych wielu krajów), pozostałych przy życiu profesorów krakowskich zwolniono z obozu.

Zamknięto szkoły wyższe, średnie, w podstawowych zakazano nauki historii, geografii, literatury ojczystej, wychowania fizycznego. Zamknięto polskie teatry, grabiono muzea(ołtarz Wita Stwosza), zniszczono zamek królewski w Warszawie. Hitlerowcy postępowali w myśl zaleceń Hitlera: „Zniszczycie narodowi zabytki i pamiątki historyczne, a przestanie on istnieć”.

24. Struktury polityczne, wojskowe i administracyjne tworzone przez komunistów polskich w czasie okupacji.

W grudniu 1941 roku Grupa Inicjatywna składająca się z polskich działaczy komunistycznych przebywających w Moskwie została zrzucona na teren Polski, w okolicach Warszawy. W styczniu 1942 roku utworzono Polską Partię Robotniczą(PPR), której podporządkowały się prawie wszystkie działające w kraju grupy komunistyczne. Sekretarzami partii zostali: Marceli Nowotko(zamordowany w listopadzie 1941 roku), Paweł Finder(aresztowany w 1943 roku), Władysław Gomułka(od listopada 1943 roku). W programie partii zakładano: prowadzenie aktywnej walki z Niemcami, odbudowanie Polski suwerennej i parlamentarno- demokratycznej, rządzonej przez przedstawicieli mieszkańców miast i wsi, bez nędzy i wyzysku.

W noc sylwestrową 1943/1944 powstała Krajowa Rada Narodowa oraz podziemny parlament, którego przewodniczącym został Bolesław Bierut. Program: walka o niepodległą i demokratyczną Polskę złączoną sojuszem z ZSRR. Organem bojowym KRN była Gwardia Ludowa(GL), w skład której wchodziła młodzież z organizacji lewicowych, jeńcy radzieccy zbiegli z niewoli, uciekinierzy z gett. KRN podlegał także Związek Walki Młodych(ZWM)- organizacja młodzieżowa, której członkowie pełnili funkcję łączników i kolporterów. Brali udział w akcjach politycznych i bojowych organizowali samokształcenie.

Na wniosek KRN utworzono Armię Ludową(AL.), której naczelnym dowódcą został gen. Michał Rola - Żymierski. Armii tej podporządkowały się inne lewicowe organizacje wojskowe.

21 lipca 1944 roku powstał Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego(PKWN)- lewicowy rząd, którego przewodniczącym został Edward Osóbka- Morawski. Dowództwo nad wojskiem powierzono gen. Michałowi Roli- Żymierskiemu. Program rządu został w Manifeście 22 lipca 1944 roku i zawierał następujące założenia: walka o wyzwolenie ojczyzny, KRN i PKWN jako jedyne legalne ośrodki władzy; reforma rolna i nacjonalizacja przemysłu; polityka zagraniczna oparta na sojuszu z ZSRR; powrót rdzennych ziem polskich do macierzy.

25. Postawy społeczeństwa polskiego podczas okupacji niemieckiej.

Szmalcownicy Polacy którzy znaleźli sobie źródło łatwego zarobku poprzez wydawanie Żydów i oddawanie ich w ręce niemieckich władz 
Ludzie, którzy ulegali propagandzie Jedwabne 
osoby ulegające propagandzie, kieruje nimi strach, ulegają działaniu władzy 
znaczenie Państwa Podziemnego w funkcjonowaniu społeczeństwa polskiego w trakcie okupacji 
tajne struktury wojskowe i administracyjne miały gwarantować ciągłość władzy w powojennej Polsce 
Zaginięcie literatury u działalności kulturalnej Krzysztof Kamil Baczyński, tajna edukacja 
Polakowi nie wolno było przyjmować stanowiska kierowniczego aby nie dawać Niemcom argumentu, żeby społeczeństwo polskie współpracowało z nimi, nie wolno było przyjmować posad w urzędach i instytucjach działających na szkodę Polakom.

26. Opór i walka społeczeństwa polskiego z okupantem 1939-1945.

Walka cywilna:

• Bierny opór:

• Uchylanie się od wszelkiej współpracy z okupantem

• Krytykowanie i ośmieszanie jego zarządzeń

• Świadome przekraczanie zakazów ustalonych przepisami

• Tajne nauczanie:

• Powstanie Tajnej Organizacji Nauczycielskiej(TON), która zorganizowała tajne nauczanie na ziemiach polskich na wszystkich poziomach

• Prasa podziemna(redagowana przez organizacje polityczne i wojskowe)

• Wzywanie do walki z wrogiem i informowanie o jej wynikach

• Informowanie o faktycznym położeniu Niemców na frontach

• Sabotaż w przemyśle

• Mało wydajna praca w fabrykach, psucie narzędzi, maszyn i urządzeń, niszczenie surowców

• Sabotaż w rolnictwie:

• Ukrywanie danych o właściwych rozmiarach produkcji i dostarczanie w kontyngentach artykułów gorszej jakości

• Akcja „N”

• Redagowanie i wydawanie prasy podziemnej w języku niemieckim dla żołnierzy niemieckich na froncie wschodnim, w której donoszono o bombardowaniach przez aliantów miast niemieckich oraz przekazywano informacje o karach, które zbrodniarze poniosą po wojnie.

Rozbicie armii polskiej i jej kapitulacja nie zakończyła walki zbrojnej z Niemcami. Na terenach okupowanych powstawało wiele tajnych organizacji o charakterze wojskowym, które mimo licznych przemian organizacyjnych odgrywały znaczącą rolę w walce.

27. Zagłada Żydów.

28. Stosunki polsko- żydowskie podczas okupacji.

Postawy Polaków wobec Żydów były zróżnicowane. Większość Polaków starała się pomagać Żydom. Pomagali w najróżniejszy sposób, dawali rodzinom lub pojedynczym ludziom schronienie lub jakiś kawałeczek miejsca wolnego, gdzie mogli zamieszkać chwilowo lub na dłuższy czas. Najczęściej byli oni ukrywani w wszelkiego rodzaju piwnicach, stodołach, oborach i różnego typu budynkach gospodarczych. Oczywiście taka pomoc była zabroniona przez władze niemieckie i surowo karano osoby, które pomagały Żydom. Karą było rozstrzelanie całej rodziny, bez względu na ilość tych osób oraz na wiek, która pomagała w ukrywaniu. Ponieważ ta pomoc była dość znacząca i częsta, to w naszym narodzie znalazły się czarne owce, które zechciały się wzbogacić na krzywdzie drugiego człowieka. Byli to donosiciele i konfidenci, którzy donosili, która rodzina pomaga jakiemuś człowiekowi wyznania żydowskiego do Niemców, w zamian za to dostawali jakieś wynagrodzenie. Również władze Polskiego Państwa Podziemnego włączyły się w pomoc ludności żydowskiej poprzez utworzenie Rady Pomocy Żydom o kryptonimie Żegota. Zadaniem tej instytucji było udzielenie pomocy finansowej, dostarczanie żywności i opieki medycznej, znajdowania miejsca ukrycia, wyrabiania dokumentów. Jednak tak pozytywnych postaw było dość dużo, ale jednak przeważała postawa obojętna. Część społeczeństwa polskiego żerowała na nieszczęściu Żydów. Wiedzieli oni, że mają przewagę nad bogata społecznością żydowską, gdyż mogli w każdej chwili na nich donieść do władz niemieckich, że ten dom jest zamieszkiwany przez jakąś rodzinę żydowską. Ponieważ Polacy byli biedni, więc wykorzystywali tę dogodną sytuację i szantażowali Żydów, że jak oni nie oddadzą im swoich majątków, to oni doniosą na nich.

29. Postawy Polaków wobec zagłady Żydów.

Postawy Polaków wobec Żydów były zróżnicowane. Większość Polaków starała się pomagać Żydom. Pomagali w najróżniejszy sposób, dawali rodzinom lub pojedynczym ludziom schronienie lub jakiś kawałeczek miejsca wolnego, gdzie mogli zamieszkać chwilowo lub na dłuższy czas. Najczęściej byli oni ukrywani w wszelkiego rodzaju piwnicach, stodołach, oborach i różnego typu budynkach gospodarczych. Oczywiście taka pomoc była zabroniona przez władze niemieckie i surowo karano osoby, które pomagały Żydom. Karą było rozstrzelanie całej rodziny, bez względu na ilość tych osób oraz na wiek, która pomagała w ukrywaniu. Ponieważ ta pomoc była dość znacząca i częsta, to w naszym narodzie znalazły się czarne owce, które zechciały się wzbogacić na krzywdzie drugiego człowieka. Byli to donosiciele i konfidenci, którzy donosili, która rodzina pomaga jakiemuś człowiekowi wyznania żydowskiego do Niemców, w zamian za to dostawali jakieś wynagrodzenie. Również władze Polskiego Państwa Podziemnego włączyły się w pomoc ludności żydowskiej poprzez utworzenie Rady Pomocy Żydom o kryptonimie Żegota. Zadaniem tej instytucji było udzielenie pomocy finansowej, dostarczanie żywności i opieki medycznej, znajdowania miejsca ukrycia, wyrabiania dokumentów. Jednak tak pozytywnych postaw było dość dużo, ale jednak przeważała postawa obojętna. Część społeczeństwa polskiego żerowała na nieszczęściu Żydów. Wiedzieli oni, że mają przewagę nad bogata społecznością żydowską, gdyż mogli w każdej chwili na nich donieść do władz niemieckich, że ten dom jest zamieszkiwany przez jakąś rodzinę żydowską. Ponieważ Polacy byli biedni, więc wykorzystywali tę dogodną sytuację i szantażowali Żydów, że jak oni nie oddadzą im swoich majątków, to oni doniosą na nich.

30. Antysemityzm w Polsce w XX wieku.

Część społeczeństwa polskiego żerowała na nieszczęściu Żydów. Wiedzieli oni, że mają przewagę nad bogata społecznością żydowską, gdyż mogli w każdej chwili na nich donieść do władz niemieckich, że ten dom jest zamieszkiwany przez jakąś rodzinę żydowską. Ponieważ Polacy byli biedni, więc wykorzystywali tę dogodną sytuację i szantażowali Żydów, że jak oni nie oddadzą im swoich majątków, to oni doniosą na nich

31. Stosunki polsko- ukraińskie podczas II wojny światowej.

Stosunki polsko- ukraińskie przez cały okres międzywojenny charakteryzowały się wzrastającym napięciem, utwardzaniem stanowisk i radykalizacją postaw z obu stron( z jednej strony polityka polonizacyjna wobec mniejszości ukraińskiej a z drugiej akcje terrorystyczne OUN- Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, powodujące gwałtowne odpowiedzi rządu polskiego, np. pacyfikacja Wołynia w 1930 roku czy stworzenia miejsca odosobnienia w Berezie Kartuskiej w 1934 roku).

Zatargi polsko - ukraińskie naturalnie nie zakończyły się wraz z wybuchem wojny a wręcz odwrotnie, dodatkowo się skomplikowały, co zostało spowodowane m. in. uaktywnieniem się nacjonalistycznej partyzantki ukraińskiej we wrześniu 1939 roku, czy dość rozpowszechnionym wśród Polaków przekonaniem o współpracy Ukraińców z Niemcami( w 1941 roku powstają np. dwa ukraińskie bataliony pomocnicze w Generalnym Gubernatorstwie i ukraińska policja pomocnicza Galicji i na Wołyniu). Należy jednak dodać, że wielu( ponad 100 tys.) Ukraińców wywiązało się ze swego obowiązku wobec Polski, walcząc- często bohatersko w polskiej armii podczas kampanii wrześniowej.

Najważniejszym i najbardziej dramatycznym rozdziałem stosunków polsko- ukraińskich w czasie wojny są z pewnością wydarzenia z 1943 roku, często nazywane rzezią wołyńską. Chodzi tu o czystki etniczne( czasem mówi się zbrodni ludobójstwa) dokonane przez nacjonalistyczną Ukraińską Powstańczą Armię(UPA) na polskiej mniejszości zamieszkującej Wołyń ( granicach Polski w okresie międzywojennym, dzisiaj w granicach Ukrainy). Nie jest znana dokładna liczba polskich ofiar, mówi się o 50-60, a nawet o 100 tysiącach zabitych. Największe nasilenie akcji UPA miało miejsce latem 1943 roku, tylko w lipcu ginie 10-15 tys. Polaków.

Wydarzenia te doprowadziły do nawiązania się walk pomiędzy polską a ukraińską partyzantką, nie tylko w Galicji Wschodniej(Wołyń), ale również w Galicji Zachodniej(dzisiejsze południowo- wschodnie kresy Polski). Walki z partyzantką ukraińską trwały na tych terenach nawet po ich wyzwoleniu i objęciu władzy przez polską administrację, a właściwie aż do akcji Wisła w 1947 roku.

Wydarzenia w 1943 na Wołyniu były w oczach Polaków wielką tragedią i ludobójstwem, natomiast w oczach ukraińskich nacjonalistów walką o przyszłą niepodległą Ukrainę. Z pewnością była to tragiczna kulminacja bardzo trudnych stosunków sąsiedzkich pomiędzy Polakami a Ukraińcami w poprzednich dekadach, która dodatkowo utrudniła powojenny dialog polsko- ukraiński. Należy więc uznać, że okres II wojny światowej charakteryzował się gwałtownym pogorszeniem stosunków polsko- ukraińskich prowadzących do otwartego konfliktu.

32. Plan Burza i Powstanie Warszawskie; rezultaty i skutki.

33. Postanowienia konferencji Wielkiej Trójki w sprawach Polski.

Konferencja w Jałcie- 4.11.02.1945:

W kwestii polskiej zdecydowano o powołaniu Polskiego Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (do tej pory działały dwa rządy - jeden w Londynie, drugi w Warszawie; pierwszy nie był uznawany przez ZSRR, drugi nie był uznawany przez Zachód). W skład rządu mieli wchodzić przedstawiciele obu ośrodków władzy. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej miał zorganizować i przeprowadzić wolne, nieskrępowane, powszechne wybory.

Poza tym zatwierdzono przebieg granicy Polska - ZSRR wzdłuż linii Curzona, Polska utraciła Kresy Wschodnie ze Lwowem.

Konferencja w Teheranie- 28.11- 1.12. 1943:

Podczas konferencji w Teheranie dokonano podziału krajów Europy na alianckie strefy operacyjne - Polska znalazła się w strefie operacyjnej Armii Czerwonej. Poza tym nie podjęto zbyt wielu decyzji, które dotyczyłyby państwa polskiego. Postanowiono jedynie, że granica między Polską a ZSRR będzie przebiegać wzdłuż linii Curzona wraz z włączeniem do Polski Prus Wschodnich oraz ziemi opolskiej.

Konferencja w Poczdamie- 17.07- 2.08-1945:

Ważne ustalenia podczas konferencji poczdamskiej podjęto w sprawie Polski. Ustalono granicę zachodnią Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej. Zdecydowano o przesiedleniu mniejszości niemieckiej z terenów Polski, Czechosłowacji i Węgier na teren nowych Niemiec. Byłe Wolne Miasto Gdańsk miało odtąd znajdować się pod zarządem państwa polskiego. Co do granicy wschodniej Polski to Polsce i ZSRR przyznano Prusy Wschodnie. Tereny na północ od linii Braniewo - Gołdap do styku granic z Litwą przejął ZSRR, a na południe od tej linii Polska. Wielka Trójka udzieliła także poparcia Tymczasowemu Rządowi Jedności Narodowej. 15% reparacji wojennych przyznanych ZSRR miało otrzymać państwo polskie (jednak decyzja ta nigdy nie została zrealizowana).

34. Struktury polityczne, wojskowe i administracyjne tworzone przez komunistów polskich w czasie okupacji.

W grudniu 1941 roku Grupa Inicjatywna składająca się z polskich działaczy komunistycznych przebywających w Moskwie została zrzucona na teren Polski, w okolicach Warszawy. W styczniu 1942 roku utworzono Polską Partię Robotniczą(PPR), której podporządkowały się prawie wszystkie działające w kraju grupy komunistyczne. Sekretarzami partii zostali: Marceli Nowotko(zamordowany w listopadzie 1941 roku), Paweł Finder(aresztowany w 1943 roku), Władysław Gomułka(od listopada 1943 roku). W programie partii zakładano: prowadzenie aktywnej walki z Niemcami, odbudowanie Polski suwerennej i parlamentarno- demokratycznej, rządzonej przez przedstawicieli mieszkańców miast i wsi, bez nędzy i wyzysku.

W noc sylwestrową 1943/1944 powstała Krajowa Rada Narodowa oraz podziemny parlament, którego przewodniczącym został Bolesław Bierut. Program: walka o niepodległą i demokratyczną Polskę złączoną sojuszem z ZSRR. Organem bojowym KRN była Gwardia Ludowa(GL), w skład której wchodziła młodzież z organizacji lewicowych, jeńcy radzieccy zbiegli z niewoli, uciekinierzy z gett. KRN podlegał także Związek Walki Młodych(ZWM)- organizacja młodzieżowa, której członkowie pełnili funkcję łączników i kolporterów. Brali udział w akcjach politycznych i bojowych organizowali samokształcenie.

Na wniosek KRN utworzono Armię Ludową(AL.), której naczelnym dowódcą został gen. Michał Rola - Żymierski. Armii tej podporządkowały się inne lewicowe organizacje wojskowe.

21 lipca 1944 roku powstał Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego(PKWN)- lewicowy rząd, którego przewodniczącym został Edward Osóbka- Morawski. Dowództwo nad wojskiem powierzono gen. Michałowi Roli- Żymierskiemu. Program rządu został w Manifeście 22 lipca 1944 roku i zawierał następujące założenia: walka o wyzwolenie ojczyzny, KRN i PKWN jako jedyne legalne ośrodki władzy; reforma rolna i nacjonalizacja przemysłu; polityka zagraniczna oparta na sojuszu z ZSRR; powrót rdzennych ziem polskich do macierzy.

35. Rok 1945: rok zwycięstwa czy klęski Polski?

W przypadku tego rodzaju pytań zazwyczaj trudno jest udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Chyba nigdy nie zdarza się, żeby jakieś wydarzenie historyczne, czy współczesne spotkało się z jednoznaczną oceną wszystkich zainteresowanych. A szczególnie takie, które jest do dzisiaj wyraźnie obecne w świadomości społecznej Polaków.

Rok 1945 to z pewnością rok zwycięstwa nad III Rzeszą, upadek Hitlera, koniec Holocaustu, zdobycie Berlina przy udziale żołnierzy polskich, odrodzenie się państwa polskiego, konferencja pokojowa w Poczdamie, podpisanie przez Polskę Karty Narodów Zjednoczonych inicjującej działania ONZ. Bezsprzecznie są to sukcesy, których nie powinno się deprecjonować.

Z drugiej strony, o klęsce roku 1945 może stanowić fakt, że Polska nie odzyskała pełnej niepodległości, lecz znalazła się na następne 45 lat pod wpływem Związku Radzieckiego. Rok 1945 nie oznaczał również końca walk zbrojnych- podziemie niepodległościowe będzie walczyć z oddziałami komunistycznego bezpieczeństwa aż do 1947 roku, końca prześladowań( proces szesnastu przywódców państwa podziemnego, wiele osób więzionych), ani końca antysemityzmu na ziemiach polskich( chociażby program kielecki w 1946 roku). Lata 1948-1956 to najczarniejszy okres polskiej historii II połowy XX wieku- epoka stalinowska.

Z perspektywy czasu wydaje się, że wydarzenia, jakie miały miejsce w roku 1945 przyniosły Polsce więcej strat niż korzyści. Wydaje się jednak ważnym, aby zwracać uwagę na obie strony bilansu i nie traktować 1945 jako klęski totalnej.

36. Wyniki i skutki II wojny światowej dla Polski.

II wojna światowa była dla Polski okresem, w którym poniosła ona olbrzymie straty w ludziach i materialne, niejednokrotnie niewymierne. Ponad 6 mln ludzi( w tym 2,2 mln dzieci i młodzieży), tj. 22% ludności straciło życie. Prawie wszystkie polskie rodziny w okresie wojny i okupacji niemieckiej i radzieckiej dotknęła śmierć bliskich osób. Wielkość strat w porównaniu do wartości majątku narodowego była najwyższa w świecie(porównywalna jest sytuacja Jugosławii).

Przemysł został zniszczony w 35%, rolnictwo w 35%, transport w 50%, łączność w 62%, budownictwo w 38%. Straty polskiej nauki i kultury są niewymierne.

Nowe terytorium Polski ustalone między Bugiem, Odrą , Bałtykiem i Karpatami liczyło 312 677 km^2. Polska straciła część terytorium z Wilnem, Lwowem, Tarnopolem i Stanisławowem, zyskała zabrane Niemcom tereny do linii Odry i Nysy Łużyckiej, Prusy Wschodnie, Gdańsk. W 1946 roku Polska liczyła prawie 24 mln ludności.

37. Reforma rolna i przemiany struktury społecznej na wsi w okresie PRL.

38. Masowe migracje ludności spowodowane II wojną światową.

Najwięcej ludzi wyemigrowało podczas II wojny światowej (1939-1945), w tak krótkim czasie wyjechało około 5 milionów osób.

Były to przeważnie migracje przymusowe, między innymi do pracy w Niemczech.

Do 1941 roku, z terytorium zajętego przez ZSRR przesiedlono około 800 tysięcy Polaków w głąb Związku Radzieckiego. Największe migracje ludności związane były z ostatnim etapem wojny, a następnie ze zmianami politycznymi. W 1944 roku na okupowanych ziemiach polskich było około 2,2 miliona ludności niemieckiej, do których dołączyło ponad 200 tysięcy osób ewakuowanych z ZSRR.

Po zakończeniu II wojny światowej rozpoczęły się migracje ludności, spowodowane zmianą przebiegu granic.

Z tego powodu z terytorium Polski wyemigrowało:

- 2,3 mln Niemców (1945-1949),

- 0,5 mln Ukraińców, Białorusinów, Litwinów (1945-46).

Natomiast do Polski powróciło:

- 2,3 mln Polaków z terenów ZSRR (1945-49),

- 300 tys. emigrantów z Europy Zachodniej.

39. Referendum Ludowe i wybory do Sejmu 1947 roku.

Referendum Ludowe

30 czerwca 1946 roku odbyło się w Polsce referendum ludowe. Polacy musieli odpowiedzieć na 3 zasadnicze pytania:

• Czy jesteś za zniesieniem Senatu?

• Czy chcesz utrwalenia w przyszłej konstytucji ustroju gospodarczego wprowadzonego przez reformę rolną i unarodowienie podstawowych gałęzi gospodarki krajowej, z zachowaniem ustawowych uprawnień inicjatywy prywatnej?

• Czy chcesz utrwalenia zachodnich granic państwa polskiego na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej?

Pomimo szeroko prowadzonej agitacji i terroru ze strony władz wynik referendum był dla komunistów niekorzystny. Oficjalne wyniki zostały sfałszowane.

Wybory do Sejmu 1947 roku:

19 lutego 1947 roku Sejm Ustawodawczy uchwalił małą konstytucję, która miała regulować ustrój państwa w okresie przejściowym.

19 stycznia 1947 roku odbyły się pierwsze po wojnie wybory do Sejmu Ustawodawczego. W wyborach zwycięstwo osiągnął Blok Stronnictw Demokratycznych. Utworzony został nowy rząd. Premierem został Józef Cyrankiewicz z PPS, a prezydentem Bolesław Bierut z PPR.

40. Na czym polegała stalinizacja Polski w polityce, gospodarce i kulturze.

Polityka

Po roku 1948 nasiliły się represje w stosunku do tzw. wrogów ludu, szczególnie w partii i w wojsku. Represje dotknęły także komunistów, członków PPR i AL. Władysław Gomułka wraz z grupą działaczy partyjnych , tzw. „krajowców”, został oskarżony o „zdradę socjalizmu”, odsunięty od władzy i aresztowany. Władzę w kraju przejęli ludzie, którzy w czasie wojny przebywali w ZSRR(J. Berman, St. Radkiewicz, A. Fejgin).

Represje nie ominęły również wyższych oficerów WP(byłych akowców, którzy wstąpili do wojska). Odbył się głośny proces tzw. grupy gen. Stanisława Tatara oraz innych grup składających się łącznie z 92 wyższych dowódców, 19 z nich zamordowano, resztę uwięziono.

Represjami objęto też przedwojennych oficerów WP oraz Polskich Sił Zbrojnych, którzy powrócili z Zachodu. W czasie śledztwa został zamęczony mjr Słaby- lekarz bohaterskiej załogi Westerplatte, a płk Skalski- as polskiego lotnictwa na Zachodzie został uwięziony jako szpieg imperialistyczny i „wróg ludu”.

Nasiliły się represje wobec Kościoła i religii. Ograniczono nauczanie religii w szkołach, wytaczano procesy polityczne księżom( proces bp. T. Kaczmarka, uwięzienie prymasa Stefana Wyszyńskiego w 1953 roku).

Gospodarka

Po pomyślnej realizacji planu trzyletniego uchwalony został nowy plan, zwany planem sześcioletnim( lata 1950-1955), w którym cele polityczne górowały nad celami gospodarczymi.

Założenia planu sześcioletniego:

• Uprzemysłowienie kraju do tego stopnia, aby Polska stała się krajem przemysłowo- rolniczym

• Wzrost produkcji rolnej

• Kolektywizacja wsi

Realizacja planu sześcioletniego:

• Duży nacisk położono na budowę przemysłu surowcowego i energetycznego- powstał kombinat hutniczy w Nowej Hucie, huta stali szlachetnej w Warszawie, huta aluminium w Skawinie, fabryka traktorów w Ursusie

• Stworzono przemysł stoczniowy, samochodowy, budowy maszyn

• Rozwinięto fabryki obrabiarek i sprzętu elektronicznego

• Nie rozwinięto przemysłu lekkiego- braki w zaopatrzeniu ludności

• Nie wykonano zadań w zakresie produkcji rolnej

• Nie powiodły się próby szybkiego skolektywizowania wsi

• Nastąpiło obniżenie stopy życiowej ludności i pojawiły się trudności w zaopatrzeniu

• Od czasu realizacji planu sześcioletniego rozpoczął się proces dewastacji środowiska naturalnego.

Zaostrzenie sytuacji międzynarodowej( wojna w Korei, zbrojenia RFN, napięcie w stosunkach między USA a ZSRR) zmusiło władze PRL do zwiększenia produkcji zbrojeniowej, co miało duży wpływ na sytuację gospodarczą kraju.

Kultura

Rozwój kultury ukierunkowany został na realizację celów ideologicznych. Wycofywano z bibliotek książki zawierające krytykę rewolucji, władzy bolszewickiej lub ogólnie komunizmu. Nie dopuszczano do obiegu niczego, co było sprzeczne z tzw. racją stanu. Urząd cenzury kontrolował wszystkie publikacje, filmy, imprezy artystyczne. Doprowadziło to do obniżenia poziomu kultury polskiej. Zafałszowanie dziejów kultury narodowej poczyniło olbrzymie szkody w polskiej świadomości narodowej.

41. XX zjazd Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego- znaczenia dla ZSRR i Europy Wschodniej.

W lutym 1956 roku obradował XX Zjazd KPZR, na którym wbrew poglądom Stalina delegaci uznali, że każdy naród może dojść do socjalizmu własną drogą. Dopuścili możliwość zmiany ustroju poprzez reformy parlamentarne. Wezwano również do przyjęcia tezy o konieczności pokojowego współistnienia z państwami kapitalistycznymi.

42. Główne zmiany społeczne spowodowane powojennym uprzemysłowieniem.

Nieprzerwany wzrost gospodarczy stwarzał zapotrzebowanie na nowych pracowników, w wyniku czego nastąpił napływ ludności wiejskiej do miast. Drugim źródłem uzupełnienia brakujących rąk do pracy była imigracja- do krajów rozwiniętych napływały miliony cudzoziemców, znajdujących zatrudnienie na niewymagających kwalifikacji stanowiskach.

Modernizacja gospodarki wymagała podnoszenia kwalifikacji pracowników. Konsekwencją była rozbudowa systemu oświatowego w krajach zachodnich. Z kolei postęp technologiczny i podnoszenie kwalifikacji pracowników prowadziły do wzrostu wydajności pracy, co pozwoliło stopniowo ograniczać czas zatrudnienia(wprowadzenie wolnych sobót, przedłużenie urlopów).

W społeczeństwie postindustrialnym zatarły się wyraźne przedtem podziały między grupami społecznymi. Możliwości kształcenia i zdobywania nowych kwalifikacji sprawiają, że ludzie mogą poprawić swój status społeczny i materialny. Częste zmiany pracy i zamieszkania powodują, że kontakty międzyludzkie mają charakter przypadkowy i nietrwały(atomizacja społeczeństwa). Tradycyjne więzi rodzinne uległy rozluźnieniu. Większość kobiet pracuje zawodowo; przesunął się wiek, w którym podejmują decyzję o urodzeniu dzieci. W niektórych krajach Europy samotne wychowywanie dziecka przez jednego rodziców stało się normą.

43. Zróżnicowanie polskiej klasy robotniczej w latach 50-tych.

44. Październik 1956 w Polsce- przyczyny, oczekiwania, przejściowe i trwałe zmiany w systemie politycznym.

Odwilż gomułkowska, nazywana także polskim październikiem, październikiem 1956 lub odwilżą październikową- zmiana polityki wewnętrznej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w II połowie 1956 roku, połączona ze zmianą na czele władzy i liberalizacją systemu politycznego. Jej efektem było m.in. uwolnienie z więzień i internowanych części więźniów politycznych i duchowieństwa, w tym kard. Stefana Wyszyńskiego.

W warszawskich zakładach pracy i na wyższych uczelniach domagano się zmian w kierownictwie partii. 19 października zostało zwołane plenum KC PZPR i wybrano na I sekretarza Władysława Gomułkę. Podjęto wiele decyzji, które miały zagwarantować praworządność.

Domagano się ograniczeń samowoli i terroru służb bezpieczeństwa. Wypuszczono z więzień i zrehabilitowano wielu działaczy niepodległościowych i akowców. Zaniechano wojny z Kościołem. Zaniechano przymusowej kolektywizacji. Zmniejszyła się dominacja radziecka nad Polską.

45. Stosunki pomiędzy państwem a Kościołem w PRL.

W okresie PRL-u zaostrzyły się stosunki między państwem a Kościołem.

Kościół był traktowany jako partner, ale niewygodny, którego trzeba osłabić unikając generalnego starcia. Jednym z kluczowych momentów były obchody tysiąclecia chrztu Polski- państwo zorganizowało obchody tysiąclecia państwa polskiego.

46. Grudzień 1970 roku- przyczyny i skutki kryzysu.

Przyczyny: Bezpośrednią przyczyną strajków i demonstracji była wprowadzona 12 grudnia podwyżka cen detalicznych mięsa, przetworów mięsnych oraz innych artykułów spożywczych. Decyzję w tej sprawie podjęto 30 listopada 1970 roku na posiedzeniu Biura Politycznego KC PZPR. Od 8 grudnia w Ministerstwie Obrony Narodowej i Ministerstwie Spraw Wewnętrznych rozpoczęto przygotowania w ramach „ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego” a 11 grudnia jednostki MSW zostały postawione w stan pełnej gotowości. 12 grudnia wieczorem za pośrednictwem radia poinformowano społeczeństwo o podwyżkach cen żywności głównych artykułów średnio o 23%. Następnego dnia informację o podwyżkach cen podała prasa.

Skutki: 20 grudnia Władysław Gomułka został odsunięty od władzy, na stanowisku pierwszego sekretarza KC PZPR zastąpił go Edward Gierek. Jednocześnie została podjęta uchwała o przeznaczeniu 6,5 miliarda złotych na świadczenia socjalne, podwyżki płac itp.

Na posiedzeniu Sejmu 23 grudnia Józef Cyrankiewicz został zdymisjonowany ze stanowiska szefa rządu i objął funkcję przewodniczącego Rady Państwa, a jego następcą został Piotr Jaroszewicz.

Strajki, zawieszone na kilka dni, pod koniec grudnia zostały wznowione. Edward Gierek przybył 24 stycznia do stoczni szczecińskiej, by spotkać się ze strajkującymi stoczniowcami. Po jego wizycie strajk zlikwidowano. Następnego dnia, podczas wiecu w stoczni gdańskiej, Edward Gierek wygłosił swoje słynne: „Jeśli nam pomożecie, to sądzę, że ten cel uda nam się wspólnie osiągnąć. Jak? Pomożecie”

W marcu 1971 podjęto decyzję o przywróceniu cen sprzed 12 grudnia 1970.

47. Cechy dekady rządów Edwarda Gierka.

Tzw. "gierkowska dekada", czyli okres sprawowania przez Edwarda Gierka władzy w latach 1970-1980, charakteryzował się w pierwszej połowie dynamicznym rozwojem gospodarczym PRL (kosztem znacznego zadłużenia Polski w krajach zachodnich), aby w drugiej połowie zakończyć się wieloaspektowym kryzysem gospodarczym, który w efekcie doprowadził do upadku jego rządów oraz w dalszej perspektywie do upadku systemu komunistycznego w Polsce.

48. Powstanie opozycji demokratycznej w Polsce.

Powstanie opozycji demokratycznej w Polsce wiąże się z powstaniem „Solidarności”.

W wyniku porozumień sierpniowych( 30 sierpnia- 3 września 1980 roku) między MKS( Międzyzakładowy Komitet Strajkowy) a rządem, w całym kraju zaczęły powstawać niezależne związki zawodowe. 17 września 1980 roku utworzono NSZZ( Niezależny Samorządny Związek Zawodowy) „Solidarność), którego przewodniczącym został Lech Wałęsa. Związek zarejestrowany został dopiero 10 listopada w wyniku akcji protestacyjnych i strajkowych.

W październiku 1981 roku w Gdańsku rozpoczął swoje obrady I Zjazd NSZZ „Solidarność”. Uchwalono na zjeździe apel do robotników innych krajów „demokracji ludowej”

49. Przyczyny i przebieg protestów społecznych latem 1980 roku.

Bezpośrednią przyczyną protestów stały się podwyżki cen, na które największe zakłady produkcyjne odpowiedziały falą strajków rozprzestrzeniającą się już w od początku lipca od Warszawy i Lublina po Wybrzeże - w około 200 zakładach strajkowało wówczas ponad 80 tys. pracowników. 14 sierpnia strajk rozpoczęła Stocznia Gdańska, w której poza postulatami gospodarczymi, wysuwano również żądania o charakterze politycznym - przywrócenia do pracy usuniętych za działalność związkową Anny Walentynowicz i Lecha Wałęsy. Powstały wówczas Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, na czele którego stanął Wałęsa, sformułował 21 postulatów dotyczących m.in. zgody na powołanie niezależnych od partii i pracodawców Wolnych Związków Zawodowych, zagwarantowania prawa do strajku, uwolnienia więźniów politycznych. Wszystkie te postulaty zostały 31 sierpnia zaakceptowane przez władze komunistyczne, rząd zawarł tzw. porozumienia sierpniowe z trzema głównymi komitetami strajkowymi, w wyniku czego możliwe stało się zarejestrowanie ogólnopolskiego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”.

50. Przyczyny wprowadzenia stanu wojennego.

Oficjalnym powodem ogłoszenia stanu wojennego była pogarszająca się sytuacja gospodarcza kraju, której przejawami były m.in. brak zaopatrzenia w sklepach (także żywności) i reglamentacja (od kwietnia do października 1981 ponownie objęto systemem tzw. kartek żywnościowych wiele istotnych towarów np. mięso, masło, tłuszcze, mąka, ryż, mleko dla niemowląt itd.), oraz zagrożenie bezpieczeństwa energetycznego w kraju wobec zbliżającej się zimy. Rzeczywistymi powodami były obawy reżimu komunistycznego przed utratą władzy, związane z utratą kontroli nad niezależnym ruchem związkowym, w szczególności Niezależnym Samorządnym Związkiem Zawodowym "Solidarność", oraz walki różnych stronnictw w PZPR nie mogących dojść do porozumienia w kwestii formy i zakresu reform ustroju polityczno-gospodarczego PRL. Istotny był gwałtowny spadek poparcia społecznego dla polityki komunistów, według badań OBOP już w czerwcu 1981 zaufanie do rządu deklarowało 24% respondentów, działania KC PZPR aprobowało jedynie 6% respondentów, a działania NSZZ "Solidarność" pozytywnie oceniało aż 62% Polaków.

51. Gorbaczow i „pierestrojka”- przyczyny, przebieg, konsekwencje.

Podczas rządów Breżniewa i jego następców rozpoczął się wyścig zbrojeń. W gospodarce centralnie planowanej rozwój zbrojeń doprowadził jednak do pogorszenia się warunków życia mieszkańców, gdyż odbywał się on kosztem produkcji dóbr konsumpcyjnych. Gdy w 1985 roku do władzy doszedł Michaił Gorbaczow, rozpoczął się okres zmian politycznych i gospodarczych, co jednak nie przyniosło oczekiwanych rezultatów. Szybko narastał kryzys gospodarczy i polityczny. W 1990 roku Litwa ogłosiła niepodległość. Po nieudanym puczu( wojskowych komunistów) w Moskwie, Łotwa, I Estonia wystąpiły z ZSRR. W 1991 roku republiki białoruska, rosyjska i ukraińska podpisały układ o rozwiązaniu ZSRR i utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw.

Upadek komunizmu w Europie Środkowo- Wschodniej oraz rozpad ZSRR zapoczątkował okres kształtowania się nowej mapy politycznej tego regionu oraz tworzenie nowego ładu wewnętrznego w tzw. krajach postkomunistycznych. Dzięki rozpadowi ZSRR likwidacji uległy RWPG i Układ Warszawski.

52. „Okrągły stół”: fakty, sens, znaczenie.

Władze państwowe i partyjne zaczęły rozumieć konieczność ustępstw politycznych i zaproponowały środowiskom opozycyjnym rozmowy przy „okrągłym stole”.

Rozmowy te rozpoczęły się 5 lutego 1989 roku, władza i opozycja postanowiły osiągnąć kompromis w najważniejszych sprawach: zalegalizowania związków i organizacji opozycyjnych, oświaty, kultury. Najważniejszą decyzją była zapowiedź przeprowadzenia wyborów do Sejmu i mającego powstać Senatu( w ramach umowy dopuszczono 35% miejsc w Sejmie dla działaczy opozycyjnych).

Wybory do Sejmu odbyły się 4 czerwca 1989 roku. Zwycięstwo w nich odniosła „Solidarność”(wzięło w nich udział 2/3 uprawnionych do głosowania). Koalicja rządowa poniosła klęskę.

W lipcu 1989 roku Sejm i Senat występując y jako Zgromadzenie Narodowe dokonał wybory prezydenta, którym został gen. Wojciech Jaruzelski(przewaga jednego głosu). Premierem został Tadeusz Mazowiecki, działacz „Solidarności”.

Nowy rząd rozpoczął proces reform w celu przeobrażenia ustroju Polski z totalitarnego w demokratyczny. 1 stycznia 1990 roku uchwałą sejmową przywrócono państwu tradycyjną nazwę Rzeczpospolita Polska, a godłu państwa, Białemu Orłu, koronę.

W styczniu 1990 roku nastąpiło rozwiązanie PZPR. Był to kolejny krok w kierunku demokratyzacji. Po rezygnacji gen. W. Jaruzelskiego z urzędu prezydenta RP, jesienią 1990 roku odbyły się pierwsze powszechne wybory prezydenckie, w których 9 grudnia zwyciężył przewodniczący „Solidarności” Lech Wałęsa i został prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej.

W ciągu czterech lat(1989-1993) cztery razy zmieniał się rząd. Niestabilna sytuacja polityczna doprowadziła do rozwiązania parlamentu i przedterminowych wyborów w 1993 roku. Władzę przejęła koalicja SLD i PSL. Nowym prezydentem został wybrany w 1995 roku Aleksander Kwaśniewski. W 1997 roku Zgromadzenie Narodowe uchwaliło Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej.

53. Przyczyny upadku komunizmu w Polsce.

W Polsce w 1988 roku wybuchły kolejne strajki, w wyniku których komuniści zdecydowali się iść na pewne ustępstwa. W 1989 rozpoczęły się tzw. obrady Okrągłego Stołu, w których uczestniczyli zarówno przedstawiciele PZPR jak i Solidarności. W ich wyniku wprowadzono pewne demokratyzujące zmiany w konstytucji, postanowiono także zorganizować w połowie wolne wybory do sejmu i senatu. Komuniści mieli zagwarantowane 65% w izbie niższej. Prawie wszystkie pozostałe głosy zdobyła Solidarność. Prezydentem został Wojciech Jaruzelski, a premierem Tadeusz Mazowiecki. W rządzie podzielono stanowiska pomiędzy komunistów, a przedstawicieli Solidarności. Jednak wybory były tak kompromitujące dla PZPR, że została ona wkrótce rozwiązana, a kadencja Jaruzelskiego skrócone, tak że w 1990 roku nowym prezydentem został Lech Wałęsa. Przemiany w Polsce były sygnałem dla innych państwa bloku radzieckiego.

---