matura historia 2017 cke

( matura_historia_2017_cke.pdf )

http://www9.extrafiles.be/hf/matura_historia_2017_cke#

Podobne: matura biologia 2017 cke, matura biologia 2016 cke, matura biologia 2015 cke,

matura biologia 2017 oke, matura biologia 2014 cke, matura chemia 2017 cke,

matura probna 2017 cke, matura chemia 2015 cke, matura chemia 2017 oke,

1. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych racji, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: sprawa, w ktorej wypada bedzie

dokonac wyboru pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda postanowienie doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, wraz z ktorych obie sa jednakowo wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko

cialko zmarlego bedzie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona wejdzie w zatarg z uprawnieniem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze

go za zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze wlasnym sumieniem,

uprawnienie boskie jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz

sledzacy zdarzenia w scenie proch doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze

wyzwolenie jego od nich. Losy herosa tragicznego pobudzaja odbiorce az do niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a przez to pozwalaja

jemu sie od czasu nich oswobodzic i uzyskac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―,

uwzgledniajac na akcje tragedii. Polska (jezeli istniejemy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

nieszczescie czlowieka, ktory jest az do nas pokrewny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii myslac o tych celach.

Fatum – inaczej los albo przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg wydarzen w

zyciu, jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie ma obowiazek spotkac czlowieka i nie wystepuje od tego ucieczki. Jest to najczesciej zapowiedz klopoty.

Przykladem istnieja dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi a wlasnym

dzialaniem bohatera. Junak jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego wybrania. Dzialania jego prowadza az do katastrofy. Staje sie on

zarazem ofiara jak i rowniez winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w

charakterze siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Jak obywatelka ciebie, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow

ojczyzny. Nad jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje

serca, nie widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw jak i rowniez dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach jak i rowniez zeslali dywanowi w beczce

Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go w

dwie fragmentu: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal te rolety w cere, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

odsetek ludzie posiadaja skladac bogom. Zeus wybral druga odsetek, myslac ze pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko ta czesc ludzie skladali

bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora to

wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z wybranki do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu

jego godnosci powstalo ustalenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie wybranki do jednostek.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo za miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, twierdzi, ze dzierzy taka potege jak Pan,

jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to wielka, piesn robienie, taka piosenka jest moc, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, azeby Bog dal mu sila

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu jej nie da, to mezczyzna odwroci od czasu Niego jednostek. Konrad wydaje sie byc cierpiacym

patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, zechce sie gwoli niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo

bogow. Wyslali po niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu.

Jako pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl mezczyzna jednak dotrzec do ciebie cieni, poniewaz zona nie zakopala jego ciala

wedlug jego wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic w ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie

zapomnieli o zanim. Zyl czasochlonnie, az finalnie przypomniano osobiscie o zanim i wyslano Tanatosa po jego dusze. Za kare Syzyf proch wniesc

wysoki kamien w gore. Syzyf wzial sie do robocie, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Faktycznie bylo za

drugim, trzecim, dziesiatym wraz. Syzyf stale wznosi kamyczek, ale za kazdym razem tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy,

funkcjonowania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji w ziemiach rodzimych do robocie Syzyfa. Procedura ten nie byl w stanie zniszczyc polskosci

tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil powrocic do Tunezji. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by

tym sposobem mogl z synem powrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie za wysoko, poniewaz wosk jest w stanie sie stopic i azeby

nie schodzil zbyt skromnie wody, poniewaz piora potrafia nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on symbolem

czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jawi sie byc

zauwazona poprzez nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem tak Michas oczarowany

jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez Niemcow. Rowniez

jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

po Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac, strumienie

powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale

nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel

wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do partnera na 3 miesiace po roku, wtenczas to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W taki

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc odmian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie az do wybranych przypadkow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zrodlo, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, tworczosc literacka,

sztuka swiata zachodniego). Metody nawiazan az do kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po

jednostki konkretne jak rowniez kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu pisarzy, poetow. Dzieki tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli kroczy o postawy ludzkie czy wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna albo

hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy istnieja nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie ow sa przyniesione niestety az do jednego wymiaru - istnieja archetypami uczuc i postaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja po nowej

swiadomosci w jakims wymiarze jaki to wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie byc opowiescia, ktora to przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie

mozliwosci niejasne pozostanie przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por r. - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla starozytnych

pelnily role poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Literatura antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie

sposob w pelni pojac literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta wraz z

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie byc dobrem

najlepszym. Slowacki wspomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie byc

wyrazem dazenia czlowieka az do nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny nawadniania, powietrza, gleby, ognia jak i rowniez nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali poczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez

czlowiek powstaja w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego jak i rowniez wytrwalego w

ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze projekty ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Same w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych tworcow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Powtarzajacy sie obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci

kultury srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

trzy. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego

zwlok, gdyz uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami odnoszacymi sie

do zyjacych. Dzieki taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej

jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile pozostawila

opoznienia brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w przypadku kolejnego wybrania. Musi zadecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z pani a na zaleta szczescia wlasnego syna. Podczas gdy waha sie przed pobraniem ostatecznej woli,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje. Tego ciosu nie

wytrzymuje Hajmon i tez popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym tez matka chlopaka, a malzonka Kreona odbiera sobie zywot. Kreon, bezustannie

stawiany w przypadku wyboru, ma obowiazek rozwazyc, czy powinien dobrac dobro swego ludu, czy dobro swojej rodziny. Tej nieustepliwosc idzie ku

tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj tworczosc kilku wraz z nich.

Do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca az do walki. W

obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca zlaczony byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, gdy kroczac po pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje az do trwania w polu walki i az do gotowosci oddania zycia za swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty model – obrazuje, co czeka tchorza, czlowieka, ktory nie chce przekazac zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc jego wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca design swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy utwor, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Poeta poprzez

wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec przyszlych pokolen, natomiast imie owego, ktory nie obcuje wraz z sztuka, a

przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie wraz z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek serca nie wzruszysz, nikt nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze naszym nie kroczy o bitwe na zejscie i zywot; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka w piesci, ktora

podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fart jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Zycie jest grymasny, a

przerabia sie tak szybko, ze niejednokrotnie trudno jest sie nam chociazby zorientowac, gdy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow

jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy cenic rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Trwac nalezy wedlug natura, brac od swiata tyle, ile potrzeba, nie

za mnostwo, ale i nie za malo. Taka wizerunek zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze zdanie, ze redakcje wierszy

przynosi poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia osobiscie za zycia poeta, wydaje sie byc jego tworczosc. Poeta przynosi tym samym termin

swojej pewnosci, ze dzierzy juz zapewnione wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc egzystowac bedzie po wierszach, po pamieci tych, ktorzy ow wiersze beda kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany utwor wierszowany, ktory ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych albo historycznych chojrakow na tle wydarzen przelomowych gwoli danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu istnieja mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

tworzeniu dziela. W „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie walcza po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia jedynie w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac zdecydowanie

w wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane tak, ze mozemy je z latwoscia odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, dwoch miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon wydaje sie byc rozbudowany tak, ze przesadza odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od czasu toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego,

nie powiazanego z nadrzedna fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod panstwa zachodniej Swiata - takze

i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy w charakterze cos doskonalego, a

ow lampy led prowadza nas do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozemy uznac za prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, po odniesieniu az do dorastajacych jednostek.

Ogolnie rzecz biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek badz ma po sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy wraz z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, wlasny system

zalety, stajemy sie innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i nie rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje najmlodszych. Bogini nie

zniosla tak zaawansowanej zniewagi jak i rowniez jej najmlodszych: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami wraz

z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja

po kamien. Jednak i wtenczas smutek srodku przebywajacej po glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow przedstawia nature

macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili wlasne dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

po Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac, strumienie

powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i

nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do partnera na 3 miesiace po roku, wtenczas to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W taki

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc odmian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja koloryt religijny

dwoch. maja koloryt uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o sytuacjach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych obszar w dzisiejszego swiata

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one tresc religijny jak i rowniez duchowy. Aktualnie posiadaja atuty kulturowe. Nie zaakceptowac

znaczy to jednak, ze legendy odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Byly one gwoli nich tak cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano az do nich ogromna role. Udostepnia to fakt, ze obszar kulturowy i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za sprawa

mitom poznajemy jakie mieli poglady w dane sprawy, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu jednostek opowiada naszemu portalowi mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza klopot winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, ze starozytni mieli podobny stanowisko

na wiadomosci sprawy, jak my dzisiaj.

Wrocmy jednak do okresow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich wykrywa sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i istnieja obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja gwoli poetow, tworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W malarstwie modelem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, bardzo duze,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. W przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, po mitach zostaly utrwalone na wstepie wzory ludzkich postaci jak i rowniez zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu stalo sie szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak powstal swiat

i czlowiek, jaka wydaje sie byc jego przyroda i przeznaczenie. Dawni ludzie odpowiadali w te testowania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Rozumienie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby

wyboru zalety przeciwstawnych ale jednakowo istotnych. Dzialania herosa sa odgornie skazane w niepowodzenie a sam swiadectwo wyboru, pomijajac

fakt, ktore wraz z wartosci bedzie wybrana ma obowiazek doprowadzic az do katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim a boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie ja

poznac za strony wladcy. Ustawa ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Dobor jednego

wytwarza kolizje pozostalego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa kompletnie rozne.

Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie odwazna jak i rowniez energiczna. Chce uczcic zejscie brata, chowajac

go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena wydaje sie byc inna. Obawia sie o swoje zywot i nie chce zlamac zakazu krola.

Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem

losem wlasnym i swych bliskich. Godzi sie w smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce upokorzyc sie poprzednio Kreonem. Okazalaby sie

wtedy slaba jak i rowniez przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale zarazem zlamal uprawnienie boskie. Zatem zgineli jego bliscy.

Jesliby uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl stracic caly wlasny autorytet a to moglo doprowadzic az do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze potrafi byc rzetelny i

bezwzgledny dla wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako srodek zapobiegawczy.

Modelem moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny wladzy. Chce umocnic ja jak i

rowniez swoj autorytet. Bezwzgledny gwoli wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie

konsekwentny. Podczas konfrontacji wraz z synem Hajmon pokazuje jemu jego defekty i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic

zaslone gniewu, chce aby ojciec zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca

przed kara za zlamanie praw boskich, ktore istnieja wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie az do jego ludzkich uczuc. Chce by spojrzal na to jak zwykly

czlowiek, a nie krol. Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, ze Hajmon wystepuje w

obronie demokracji po panstwie, jego ojciec jego nie slucha. Kreon uwaza sie za nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza w wskazowki syna, ktory wydaje

sie byc mlodszy od czasu niego. W przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora wraz z

postaci wydaje sie byc wartoscia po „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie sposob go uniknac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie on uznany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest mezczyzna wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Rodzina wedlug pani a jest

pierwszoplanowa i najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa

znaczy dla Antygony smierc. Ona jednak uwaza, ze nie moze postapic inaczej. Role jaka narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu. Ma az do wyboru 2

mozliwosci jak i rowniez kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac zgonu. Dalsze zywot bedzie

jednak pelne wyrzutow sumienia. Intencjonalnosc, ze mogla by nie dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz zejscie. Kreon tez

uwaza, ze racja wydaje sie byc po jej stronie, ma obowiazek jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma

niejasnosci, w odroznieniu od czasu siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje

wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde wraz z nich wydaje sie byc przekonane o swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi sposobnosci

kompromisu. I to jest istota tragedii.

Odczytujac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora to daje spokoj i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem jak i rowniez personifikacja mocnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy zezwolic Antygonie zginac. Jest wichrzycielski i walczy z zastosowaniem. Walka

wraz z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny koniec. Nic nie moglo zachowac Antygony

poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej sprawy, a odniesc zwyciestwo mogla jedynie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje poprzednio nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine jak i rowniez oskarza sie

sam.

W moim odczuciu w tym przypadku mamy do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. W utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne -

problem wladzy, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt po imie zalety moralnych to glowne wzgledy utworu. Jednostka miary

opowiadajaca sie po jednej ze stron ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu takze

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na mojej dziurki

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie to wiec kleska Kreona.

dziesiec. Wymien typy literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie typy literackie, popularne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie same, lecz w charakterze przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych dziedziny. Wlasciwa objasnienie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc

czesto posluguje sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa projekty, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie wycelowana jest az do Boga. Do

niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to byc takze patetyczny utwor liryczny, o dziedziny

patriotycznej albo religijnej. Kawalek ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby albo instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze w trudy wycieczki, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to wpis, wyglaszany poprzez duchowienstwo az do wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez mozemy tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs zgonu, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren wydaje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden wraz z podstawowych aktow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z gatunkow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ow jest najczesciej wierszowany jak i rowniez bardzo powiekszony. Przedstawia

mezczyzna losy chojrakow na tle wydarzen waznych gwoli danej spolecznosci. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu

wydaje sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, niewinnosc,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, przyrody, swiata jak i rowniez milosci. Zapatrywania filozoficzne egzystuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez myslenie, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, struktury lub przedsiebiorstw. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna jak

rowniez tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Zazwyczaj opowiadanie blokuje sie az do jednego watku fabularnego. Reprezentatywne dla opowiadania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w jakiej czesto powstaja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani po kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie w dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) wraz z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie az do trzech osob. Aktorami zdolali byc jedynie mezczyzni, grali wiec tez i role kobiece. W tragedii antycznej nie

ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie prowadzilo az do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu w akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru jak i rowniez dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi jego do

katastrofy, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne istnieja przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt zalety i potrzeby, bowiem smialkowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z owego wzgledu,

ze racje obu stron istnieja rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie az do kleski chojrakow. Antygona, za

przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory jest winien smierci czterech osob (Antygony, jej narzeczonego, a

wlasnego syna - Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje sie byc

wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od energii charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie zejscie

lub kleske. Nalezy dorzucic, ze o ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest po stronie

Antygony, bo po jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi jak

rowniez przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc jak i rowniez

spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza wydaje sie byc obrazem zycia codziennego, druga

zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie wraz z 3 trzonow: dwa na wstepie to przyklady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzech. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne istnieja osoby jak i rowniez wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego koloryt

5. posiadaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na obreb by zasiac ziarna. 1 upadlo w droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone

poprzez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyrazenie boze, a gleba wszelcy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna te rolety albo przyswajac, albo odrzucic, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu jak i rowniez jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja odsetek majatku jak i rowniez

wyruszyl po swiat. Dobrobyt roztrwonil jednak szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Kiedy

skruszony synek wrocil az do ojca ow sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie

z powrotu syna, ktory byl jak umarly, a teraz znow ozyl. Ojcem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to

zawolanie do dostrzegania swoich niedoborow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie gwoli rannego jak i rowniez obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie byc niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni

okazywac innym internautom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, ale jako

model uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze,

uniwersalne dziedziny. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na

roznorodne podloze. Jednego razu padlo w droge jak i rowniez wydziobalo te rolety ptaki, nie wzeszlo w kamiennym podlozu, ani miedzy cierniami. Nie

wczesniej gdy ziarno trafilo w zyzna ziemie, wydalo plon bogaty. Bez trudu odczytac istota uniwersalne naszej przypowiesci, odnalezc jej tresc, ktory

tyczy sie ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc obejmuje nakaz, aby byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda

ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl mezczyzna

wczesniej jak i rowniez odszedl od czasu wiary, ale powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi.

Powrot do dzinki traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada konkretne cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Pan Ojciec a Jego

synowie to typy ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem az do

ciaglego powracania, dostrzegania swych bledow jak i rowniez checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego

Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Poprzez dzis

dzien samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego ogromnym cierpieniem autor probuje wyjasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego. Pan

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a nareszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob sam walczy o swoja tytul odpierajac ich racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob przesadza symbol wiary, cierpienia

niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- czlowiek powinien uprawiac tajemnicze projekty Opatrznosci, a nie te rolety badac;

- Bog nieodwolalnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie az do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialko

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), a jego zywot podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie az do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka. To takze

wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do przyrody, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to wlasciwy

wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol

Szeroki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla

niego sa: wiara, kosciol katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest zatem symbolem doskonalego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Gra na

ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje odwaga, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena

zgonu krola zostala przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego herosa, wielkiego partnera.

ideal rycerza - to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kumpli i damy swego serca, za najwyzsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie jak rowniez swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista adaptacja

tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem jego zycia

wydaje sie byc walka po obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scenka smierci

herosa, w ktorej za swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w raju. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, bohater na jej miejsce

wybiera wzgorze, azeby byc bardziej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego formy: miecz jak i rowniez rog. W swej ostatniej spowiedzi przypomina

wartosci ktore nadawaly sens jego zyciu. W scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostawac ascetami czesto oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim krokiem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Jednak na zamiar pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza zlokalizowanie Boga po centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje rzetelne zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® mozliwosc wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada na temat co wstaje na polu i moment zostanie zebrane i wyszuka sie w biesiadnym

stoliku. Udziela rad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca az do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci w wszystkich jednostek. Nazywany wydaje sie byc takze naczelnym savoir-vivrem naszym, gdyz obejmuje

zbior nakazow i pouczen, jak winien zachowac sie przy stoliku rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem

kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej esencja i wlasciwosciami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza.

Obrazuje smierc w charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, ktora to zaprasza az do

tanca pracownik roznych stanow.

Obraz mozna przeczytac sie po tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu

stosunkow spolecznych, zawiera myslenie, ze zejscie zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem

pokazuje sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak aby tego

pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele ale zostal tam zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden zamysl parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy wytworne i

uznawane w okreslonej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, korzystne, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych w Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez

wyzsza kulture chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre reguly zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja wychowawcza

i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym jakie mozliwosci rosnie w polu jak i rowniez

niedlugo bedzie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania

sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie zabawy na kazdego ludzi. Zwany jest takze pierwszym

savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera komplet nakazow jak i rowniez pouczen, jak powinien oszczedzic sie wobec stole rycerz. Wyraznie czuje sie w

powyzszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie

sredniowiecza. Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw ow ukazuje zejscie, ktora zacheca do

tanca przedstawicieli roznorodnych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem

pokazuje sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak aby tego

pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele ale zostal tam zabity. Dostrzegamy tu zatarg spoleczny pomiedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo miec przywileje. Wywoluje sie

wsrod nich buta.

Jest nadal duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis dnia, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie jej

powstania:

• piesn stanela w X w., a jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala po 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o czym swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego wraz z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo ow tekst az do

rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa skierowany do Mamusi Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba

o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, aby Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, a po zgonu przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania stanu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, po XVI po., doprowadzilo

az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np.

„nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy ow, ogarniajace czasami po nieco wersow,

uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika skutkiem tego, ze po

kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane wraz z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy tez opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Poprzez zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Stosunek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw w jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― stanela na terenie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen po

Szwajcarii. W XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni - wielkanocna (strofy 3-6) jak i rowniez pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna

precyzja po ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore jej cechy. Mozemy powiedziec, ze na tak przemyslane jak i rowniez staranie

dopracowane od strony formalnej oczekiwac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range naszej piesni, wykonywajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana kazdemu

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj koloryt hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi wraz z 1407r., jednak juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1 hymn naszego kraju. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest az do Matki

Boskiej, druga az do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa a Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim jak i rowniez wieczne zywot po zgonu. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, az do ktorej

czesto nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza po Bogurodzicy religijne osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan

Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy mnostwo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po

funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ),

wyrazy, w ktorych nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np.

wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela

Krzcicela). Zastosowane istnieja rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, oznacza to rownolegly, symetryczny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym argumentem na to,

ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lkanie

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak

przede wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do pozostalych

matek, internautom opowiada wlasny bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza

odbiorcy. Wpis Lamentu wraz z konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem literatury polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do

liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, oznacza to hagiografia. Prezentuje jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, a bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie postulaty gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa takze znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy taki jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich egzystencji i czynach,, Legenda o sw. Aleksym―

apokryfy - teksty polaczona tematycznie wraz z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, istnieja rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Narasta w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), zasobnosc zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior przesadza psalterz., dotychczasowy bardzo znane w sredniowieczu,

opiewaja miare i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszar np. panstwo szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; wydaje

sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy, wiec

tym chetniej boli jego zniewazanie. Pierwowzor Boska obrazuje losy swego Syna od momentu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go

poprzez Zydow, po przybicie az do krzyza. Nieustannie wspolcierpi wraz z nim, stara sie czuc tak samo jak On, mniemac podobnie. Jednak przede

wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do pozostalych matek,

internautom opowiada wlasny bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miasteczku,

postrzegana poprzez ludzi w charakterze szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca dwoch barw:

ciemnej i srebrzystej. Czarny - prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie w czarno, jest w stanie dlatego, ze jej skora juz zszarzala, stracila zdrowy kolor,

srebrny - poniewaz jej klaki sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez przerazenie spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor

powieszonych utracila jedno wraz z podstawowych zlecen do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu straty swoich

najmlodszych, ale takze z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w porzadnym stopniu. W moim odczuciu Matka wraz z wiersza

Rozewicza Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa

zapotrzebowania niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych najmlodszych lecz takze przyjmuje w

swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, jacy walczyli po obronie wlasnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja az do

szalenstwa. Ale juz Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

sprawami naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do szalenstwa lecz wydaje sie byc przepelniona nadzieja, ze ta jedna

zejscie, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma nadzieje, ze obecnie zadna matka nie bedzie musiala tak cierpiec jak ona.

20. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana zostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Mamusi Bozej, miesci w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora

moglibysmy nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie

modlitwy, oraz wybitniej specyficzne: o pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten gra wielorakie role. Przede wszystkim wydaje sie byc refrenem, a

wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze zredagowana zostala zamierzenie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― mamy do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie potezniejsza od czolowej, podwojone odmiany wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze powiekszone wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace zdecydowanie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu po wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzech;

* trzech. wers - 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak rowniez

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma jakosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala naczelna zwrotka, ktora to obejmuje szereg wolaczy jak i rowniez dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. po tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy wraz z minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl wraz z codziennego wykorzystywania. Tych

nieuzywanych dzis wyrazen jest po „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca po tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory po centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Ludzie uwazali wyzszosc

dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu posmiertnym.

W naszej epoce dwie pojecia istnieja centralne: Pan i czlowiek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Jednak to czlowiek zostal

zmajstrowany na wizerunek i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu madry jest odnalezc w osobiscie doskonalosc jak i rowniez jednosc wraz z

Nim. Akcentuje ona wazne wartosci czlowieka, jego tytul zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania nieograniczonego wyboru, az do zdobywania

zdolnosci, do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza raz za razem mniej. Wszelcy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac w filozofow wraz z tamtej ery mozemy sie od nich uczyc prawidlowego postepowania. Powinnismy

przystanac na moment i rozwazyc o wlasnej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest raz za razem mniej aktualny w

dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami jego nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore przestaja byc dla

nas fundamentalne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne na przyklad: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w legendach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jakze jest to terazniejsze w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, jakie mozliwosci najwazniejsze, oznacza to

nasze zywot. Zapominamy jak jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Namietnosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce po sredniowieczu. Modelem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest aktualny w kazdej epoce. Namietnosc to uczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie byc

nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna czesto propagowala projekty parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza firma

mozemy czerpac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga jak rowniez tym jaka wage dzierzy dla niego honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil w swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wychodzi to stad, ze dotycza ow lampy led czlowieka, a

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Dzieki polnocy Swiata i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych chojrakow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do

Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do gatunkow charakterystycznych gwoli tworczosci duchowej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe odmiany zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska

tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do rozwoju hagiografii, dziedziny pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem

zywotow swietych, opartych w legendach jak i rowniez dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory ow mialy koloryt

dydaktyczny. Tworzenie sie nowatorskich panstw jak i rowniez dynastii sprzyja historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel zabytowych.

Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat

liturgiczny, wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy jak i rowniez zakonnikow

po kosciolach albo w umyslnie wyznaczonych do tego miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana

dramatyczna wydaje sie byc misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla

najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow

zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek czlowieka, odkupienie jak i rowniez sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria

zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po Niemczech. Jedynym ze wspanialych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym

Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z zycia Maryi. Wraz z czasow pozniejszego sredniowiecza

znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez grzechy jak i rowniez upadki

dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamysle skierowanie czlowieka na poprawna droge. Zrodlowym bohaterem moralitetow byl

zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej ukochany zycia, toczacy wewnetrzna bitwe miedzy

silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Ci utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi po niej az do glosu miedzy innymi tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, czlowieka. W

sredniowieczu w srodku swiata czlowieka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary jednostek, ktorzy postrzegali

Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal ich glosy jak i rowniez raczyl darowac spokojne, pobozne

zycie jak i rowniez miejsce po raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu,

wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem" szczesciem jest pokoj.

Zycie przesadza jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem jak rowniez duszy wraz z cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania naszej walki. W

utworze mozna przeczytac sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc.

Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy swiata tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow lampy led w stanie

darowac czlowiekowi rzetelnego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Rowniez "I nie milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel

milosci jak i rowniez piekna po Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy

teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo dzierzy radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami sredniowiecznymi. W

baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego zycia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia, jak wiemy to

wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 r. Jana Laskiego). Czas jej powstania az do

dzis ozywia zywe dyskusje badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, narodziny tekstu zlaczone sa wraz z poczatkami

panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest bezposrednio do Mamusi Boskiej wraz z prosba o

wstawiennictwo obok Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego, obejmuje blagania o

"zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie byc zrodlem informacje o slownictwie i postaciach gramatycznych

owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni),

slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy,

spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, predko wyszla pomijajac mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jakim

sposobem twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem

stanowila nadal nieodlaczna odsetek wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko I oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - na wstepie polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany po polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze

pelnia po sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i wyjatkowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i ich odbicie po literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie w

ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialko i demona. Nagroda za jego cierpienia stalo sie biezace wziecie srodku do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do wiary. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja dusze i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych dookola legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie po obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- koncentruje w osobiscie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje po zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany

„slodkiej Francji― i wierny damie swego serca. Jak rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem po nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Nazywa go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedle Boleslaw powstal sie po

sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od dziecka. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka jest przedstawiony po utworze Historia Tristana jak i rowniez Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna zgodnie z

zasada, ze ktorykolwiek badz rycerz winien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych uczuc i rozumuje poetow,

istnieja one raczej wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a

przedstawienie uczuc rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, tresciwym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo po parze wraz z zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial jednostek do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala az do

tzw. rzeczy ostatecznych obok sadu koncowego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przygotowanie sie w

spotkanie wraz z smiercia. Posiadaly temu poslugiwac: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi jak i rowniez swiatem.

Okazy motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy roznorodne wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, bezbarwna, zolte oczy i cialko, bez konca nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, wraz z kosa po reku i tym podobne. Mowi pani, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow, ksiezy

zyjacych po dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika skutkiem tego, ze dywanowi czlowiek

minie przez zywot skromniej, naszym jego spotkanie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― matka Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem a ludzmi

1-wsza zwrotka wydaje sie byc apostrofa az do Matki Boskiej i obejmuje w osobiscie wiele okreslen skierowanych pod jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wierni zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny koloryt wiersza. Znajdujemy w pani a prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie rozumuje.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mamusi Boskiej jak i rowniez jej syna. Osoba

mowiaca w tekscie jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako forme cierpiaca, zalaca sie morzem soba jak i rowniez swoim synem.

Oplakuje wlasne dziecko, zechce z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest bezsilna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi az do obiecywal, jedynie bano mnostwo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi jednostek o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z

Aniolem Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku jak i rowniez zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej nade wszystko cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest waznym problemem utworu. Marie tym chetniej boli

zniewazenie syna, poniewaz jest mezczyzna jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy wlasnego syna od momentu biczowania poprzez nakladanie

cierniowej korony, bicie go poprzez zydow po przybyciu az do krzyza. Nieustannie wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak samo jak on, czuc. Wie, ze to obecnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki utwor poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i w blahy temat, dotyczy jakiegos zdarzenia albo osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa posiadala

charakter przede wszystkim sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, latwa skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub reguly

budowy). Charakter piesni wyplywa z jej zwiazkow wraz z muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zlaczone z

rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji polskiej

wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej dziedziny wiedzy. Narasta czesto po tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne.

Kazania sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

skladow literackich nie w kazdym przypadku pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o egzystencji pasterzy albo wiesniakow. Typ ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtedy wierszowany utwor o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej na ogol pasterza, wraz z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki narracyjne

wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w srodek

realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury jak i rowniez

niecheci az do miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z poprawnym jej pragnieniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie cyfry postaci, przedlozenie tylko konkretnego watku, skupienie sie w jednym jedynie problemie, 1 punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Zostala srodkiem wczytania do literatury srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem dziennym i

osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo ow gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Dzieki sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie az do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest jednak glosow przekonujacych, ze o

ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, funkcjonuje we kazdego nastepnych

epokach literackich jak i rowniez jest zlaczone z zadaniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela stworzyl J. Kochanowski

w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny stawia

ponad wlasnpe, osobiste sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby poprawy, nie liczac sie wraz z przykrymi gwoli niego

konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde chociazby

ta przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest gwoli niego naczelna wartoscia. Poswieca dla pani a wszystko, chociazby osobiste ambicje i prywatne

dobro. Sil dodaje jemu przekonanie o slusznosci tego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, ze zasluguje osobiscie nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina po przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania czytelnika

az do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy jak i rowniez

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi

w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Wydaje sie jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek ksiedza, a nam

prostym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". W "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl

wlasne rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, w stylu gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, kwalifikacji praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot, odrzuca

zas dziedziczenie po przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka

na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i robocie na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok nie

zabraklo bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora az do pracy w wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz pozostalych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci przynosi

zysk i przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej jak i

rowniez sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Akt milosny Reja az do spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego

szlachcica, to upatrywal w powyzszym glownie modelowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac

ich zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, ze moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz oprocz zdolnosci praktycznej reprezentant tego wielkiego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza takze sympatii wspolzycie szlachcica az do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, zapewniajac im mozg i mowe, Dlatego

tez, ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest

mezny - wojowac w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wyzsza wartosc dzierzy oddanie zycia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni o spustoszeniu Podola", po

klesce Polski wraz z Turcja. Oznacza postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei"

krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo,

sklonnosc do biesiad, atakuje utwor „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor jak i rowniez

la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien

korzystac wraz z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Los.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stulecia widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Nazywa ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia szlachty, brakiem

zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec pieskow tureckich. Oferuje im bitwe, by placili na wojsko, na bron, by walczyli. Uwaza, ze nalezy

opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski zechce by walczyl caly narodowosc. Zada patriotyzmu. O jego

oburzeniu wykonuje ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupiec przed jak i rowniez po szkodzie. Mimo szkody nie pragna oni zreperowac bledu. Nie

zaakceptowac ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja wraz z tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed

rownolegla sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem wydaje sie byc aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i zachowac ojczyzne od czasu wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne. Staje

sie to uniwersalnym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Polski, swiadczy na temat podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej do Sejmu

i analogia w obradach tych cial. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone odpowiedzialnosc.

Odgrywaja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia. Stalosc i potega

panstwa zalezy od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie ma nic ponad ojczyzne, czlowiek powinien chociazby z

radoscia umierac za nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jakie mozliwosci ludzkie

nie jawi sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia jak i rowniez

podziw gwoli urokow przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W

piesniach "Milo szalec, kiedy termin po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal niedobor

cierpienia, uciecha duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy wobec

dzwiekach muzy, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, ze nawet w czasie zabawy trzeba zachowac, tak ceniony poprzez Grekow, umiar. Od

starozytnych przejmuje takze ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci czlowieka. Czestym motywem jego skladow jest niewinnosc, ktora

uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji

czlowieka wyrazanej poprzez Platona - wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na lipe".

Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o niezwyklosci

jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten mozna przeczytac sie

po piesni "Niezwyklym i nie lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze jego wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje

tez az do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i

rowniez lasow" - Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w

nich pochwale cnot i wartosci zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza.

Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta siega do Horacego, lecz zamienia je, jednoczy rozne powody w 1 tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow walki trojanskiej, jednak przedstawiony tam problem dotyczyl

aktualnej sprawy. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W powyzszym utworze swobodnie odnalezc swistki, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki istnieja wyrazem glebokiej troski o losy wlasnej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe wraz z

odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, byc trzymane na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno dywanowi myslec o prywatnych romansach, powinni miec wylacznie na mysli dobro ogolu. W prekursorskim

fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly

do upadku miast, a nawet wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie w obronce

ojczyzny (mialo to zachecic mlodzi rycerska az do grozacej obecnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do katastrofy pewne

elementy, ktore mimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady

panuje typowy naszego kraju balagan). Rozumuja przewodnia calego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie

prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym wraz z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z

pania a. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem gwoli Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego istnieja przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w wiekszosci powazne, ich tematyka wydaje sie byc zas obfita. Wystarczy

dokonac przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas po temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda swiata,

przyrody i zycia, milosci. Zapatrywania filozoficzne najczesciej stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge jak i rowniez lament po klesce Polakow

poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i ludzie ( kobiety i najmlodszych ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie az do tych, jacy czuja nadal milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania finansow

dla wojsk, mysli o kraju a nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie ow rym: „Polak madry po szkodzie―

Jednak jesli nie myle sie i wraz z tego nas zbodzie,

Swieza przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i po szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie uwzgledniajac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej

filozofii, zdanie o harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego obszaru dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, finalnie

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i ludzie, bo dzierzy czyste serce i

owego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa

wizje swiata. Oto kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie,

chwali ksiega Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest artysta, poeta, jego tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz 1 o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam

trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi po literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat skladajacy sie z dwunastu piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z noca swietojanska. Jest to proba

wykonania pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali zywot na wsi. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Autor nie wspomina o problemach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja

pelna wartosci, gdzie dorosleje sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Posada na roli choc zmudna daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne

utrzymanie, wysilek zas jest powodem do dumy. Po robocie mozna odpoczac wesolo spedzajac czas w tancach jak i rowniez spiewach. Istota ludzka zyje

w wsi po harmonii wraz z przyroda. Dla Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, poniewaz to naturalnie oni

pokazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

wieku jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o

zlych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako protest poety przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej,

ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, ze stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie jak i rowniez radosc. Zabawy plynace wraz z zycia czlowieka na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione po obcowaniu

po z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o swojej wybranki

prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tekst, stopien wlaczonej w nich

mitologizacji jak i rowniez jezyk mozemy podzielic w dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa albo przykladami, czy

przerobkami idylli antycznej, albo tez zestawem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, ale alegorycznych, pelnych powiazan wraz z mitologia±, w

ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek hhg Szymonowic jednostek i sytuacja dworskie. Oczywiscie obrazy dekorowane w sielankach

konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis,

Licydas nie istnieja prawdziwe ale sztuczne jak i rowniez zmyslone, ale prawdziwe niewatpliwie sa uczucia, szczescie jak i rowniez nieszczescie po

milosci, jakich doswiadcza nieomal kazdy, podobnie jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub wybitniej dworskim

sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i weryfikacje zycia, tak

zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". W utworze naszym poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie kobiety, narzekajace w swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, wraz z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

rak tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych urodziny i bogate zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja zatarg miedzy

panskim dozorca - Starosta, ktory wystepuje za kazdym razem z wiernym symbolem wlasnej wladzy - nahajka±, a chlopem nieodwolalnie pedzonym az

do roboty.

Zobaczymy wiec w tej okolicy krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". Jest to

utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Rowniez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to czesto. Pan leka sie, czy czasem z tej przyczyny postepowaniu wszelcy wraz z ksiedzem nie odnajda

sie w lewicy, czyli czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje nadal ksiedza, mowi tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa faktycznie jarmarkami.

Ludzie znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie az do rozmowy

Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze w stu urzednikow, jeden wydaje sie byc sprawiedliwy jak i rowniez

nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swoich procesow, chyba ze za suplementarne swiadczenia. Roznorodne lapowki jak i rowniez daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac owego sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza,

a nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to kokosz. Pod spodem

przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala znowu zwozic ziarna poki nie wybierze dziesieciny,

wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka tez jest trudna, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje

postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia ponad stan.

Zbytki powoduja niedobor rozsadku jak i rowniez nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie byc zadowolony wraz z swego losu. Jest osoba

uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie sa nasyceni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc

obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wsi, omawia przebieg calego jej zycia. W mlodosci wskazuje

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a jezyka mozemy

sie wyszkolic bez jej znajomosci. Debiutujacy szlachcic winien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc wlasnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem jak i rowniez ozenic.

Stosunek malzenski wypada zawierac wraz z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Do urzedow nie nalezy pretendowac. W trakcie roku

przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa jak i rowniez krzewy w ogrodzie,

szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy wraz z truskawkami i tym podobne. Latem mozemy z tych

przygotowanych na wiosne krzewow jak i rowniez drzewek miec owoce jak i rowniez pozytek. Znajduja sie juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki,

ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko gwoli uzytku

gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i ludzie zle pracuja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z

bliskimi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko przygotowywane jest to

biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie pozytek. Jednak i zima nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozemy z produktami, albo tez

u handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy tanio sprzedac, po innej strefie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie

juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, a korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia w wsi. W Czarnolesie powstalo wiele pieknych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, umyslnie cenionym. Poeta zwraca atencje na to, jakie wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. To

wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia dalszego

popijania z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina przeszlosc, kiedy obie strony posiadaly wiecej zaufania. Chlop tez o

tym wspomina, ale czasy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden wraz z utworow w ktorym poeta dotyka problem spoleczny w Polsce. Opisywanej

sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny. Jest to utwor oparty w tradycjach

uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie

wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy

pod atencje charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny pozostalej mowi o tancu jak i rowniez radosci. Przekonuje wszystkich az do pojscia

po jej slady. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze swojej

pracy mojej dziurki i rodzine, a zawod jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza czy pisarza. Oblicza

nastepnie kazde przyjemnosci robocie, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez tance. Kawalek nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest

odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw w uksztaltowanie herosa lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly dwie glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w jego poezji znajdziemy echa

ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego

oddzialywania przyrody w ludzka psychike. Zawiera takze pochwale jak i rowniez zachete az do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu

obserwacji jak i rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola czlowieka w kuli ziemskiej, zastanawiaja

morzem nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale takze podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje

niemal wszystkie przemyslenia i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za ksiega stworzenia swiata oraz czlowieka, a takze melodie miedzy

nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na ow czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postawy

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje ich syntezy. Nigdy najwazniejsze wydaje sie byc miec czyste

sumienie, radzi, aby uzytkowac z szansie do rozrywki, ale racjonalnie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej po sobie. W „Piesni o cnocie― liryk stara sie stworzyc swiadomosc

czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz z

swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie byc obowiazkiem kazdego z

nas, a najwyzsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage az do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez

sam proces kreatywny. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie oni pozostawic po sobie

slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale

i danym artysta, ktory z racji w posiadany talent jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu

lirycznego na temat, ze jego dziela beda tez popularne nie tylko rodakom, ale i o wiele poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez az do

antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest szalec w

stosownym miejscu jak i rowniez czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku,

podobnie tez horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII mozemy odnalezc takze topos arkadii

– „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna nadal pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe,

idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie winien wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej

majetnosci. Wskazowki zawarte sa po „Zywocie czlowieka poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac uposazenia, rozkoszujac

sie darami przyrody o kazdej porze r., dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Analogiczny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska o sobotce― a nawet „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego

jej swoich dobr a nawet zycia. Tego typu ideal wykreowany jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden schemat –

rodzaj renesansowego autora, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do jednej dziedziny robienia, jest wszechstronna, oprocz umiejetnosci

niezbednych ma obszerna wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, postrzegana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, zywot zgodne wraz z natura. Dobry ozenek, zadania

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie okreslaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace w roli jak i rowniez w ogrodzie, uciechy plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie zadania szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z radoscia

korzysta z dobrodziejstw przyrody, dobrego ojca jak i rowniez troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak wraz

z dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie jest oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach

potrzebuje Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza korzyscia jest niewinnosc ( jak u stoikow) rozumiana w charakterze czyste sumienie,

ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego szczescia i spoczynku wiec

przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z

fraszek. Podmiot liryczny uznaje zdrowie za wybrana z kluczowych wartosci, wzgledem ktorej rozne dobra gubia swe istota. Poeta we fraszce „Na

lipe― chwali spokojne zywot w zgodzie z przyroda i nie szuka mnostwo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego zycia i jego prawdziwych zalety w niejakich utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

czlowieka odrodzenia wypada zyc wedlug natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, ze wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie jak i

rowniez w pelni z niego korzystac. Wedle stoikow wypada ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i zapracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy

poprzednio atakami fortuny.

38. Okresl, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie byc

wydany po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju wspanialym

uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej

oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu tez postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej gwoli roznych jednostek jest rozne prawo. Na przyklad prawo

karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty jak i rowniez inne gwoli mieszczan.

Rozmyslam ze, ow problem wydaje sie byc nadal aktualny. Tak obecnie bylo jak i rowniez jest, ze ludzie posiadajacy wplywy jak i rowniez takze zamozni

podlegaja nie zawsze tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, ale zazwyczaj istnieja traktowani o wiele lzej, w wielu wypadkach moga sie

chociazby kupic. Czesto ludzie na wysokich stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie po ich sprawie jest w duzym stopniu przedluzone. Kolejnym

problemem, ktory porusza Modrzewski jest uzycie nauki jak i rowniez wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc

energii panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i poprawic

sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga

sie z bieda i pracuje nadal wraz z dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie po malych miejscowosciach,

zamknieto jak i rowniez dzieci niejednokrotnie musza isc do tych odleglych o wiele kilometrow. Ponadto szkoly posiadaja zazwyczaj za male srodki

pieniezne na progres pracowni jak i rowniez zakup pomocy naukowych, czasem nawet w utrzymanie. W ksiedze o wojnie natomiast mowi, ze kazda

walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie albo zolnierze walczac

w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia odnosnie spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwie w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec wydaje sie byc

obywatelem jak i rowniez panstwo musi mu zagwarantowac szczescie, - o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz czlowiek winien

byc prawnie przygotowany az do pracy, a ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pielegnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie

dziedziny zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej facio byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac nowy prawo

prawny wraz z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci wraz z wojny nie sa tak wielkie, azeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny wskazuje

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu po 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny od

czasu Rzymu, - wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez jednostek wyksztalconych jak i

rowniez szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbyteczne, takie jak wspaniale domy jak rowniez sute biesiady. Proponuje

srodki pieniezne przeznaczone w ten zamysl wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie w dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie zdolnosci i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie. Modrzewski ofiaruje

przejecie pieczy nad szkolami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po

raz 1 prawo kroczenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. W taki sposob pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, oznacza to brak wybranki ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny wydaje

sie byc podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie zalety (Bog jak i rowniez ojczyzna) winny sie wiazac w wybrana

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra polaczonego, dla porzadna ojczyzny trzeba poswiecic komplet: majatek, energii,

zdrowie, fart, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna stac sie zgoda, poniewaz laczy jego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do ktorych moga spowodowac niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, walki domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude

jak i rowniez obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

az do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo krajowe od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, aby stara kult ustapila nowej. Jednak heretycy nie istnieja spojni,

nie tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej

wydaje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale

obok heretykow to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia

je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich dziedzinach zycia, zarowno publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie potrafia

nawet bronic panstwa poprzednio poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest sprawne do wygrania wojny.

Skarga wzywa zatem krola az do obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci

religijnej po narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow jak i rowniez pozbawienia ich ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza

legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Zbyt prawa sprawiedliwe uwaza

zapisywane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione gwoli

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim balagan (istnialo wtedy wiele sadow -

ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia norm ograniczajacych jak i rowniez

naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. biezace sadzenie jak i

rowniez bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich herezje,

mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc jak i

rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne az do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek jak rowniez do tonacego okretu,

ktory wszyscy, po chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla mase problemow jak i rowniez zjawisk, jakie maja obszar w kraju

jak rowniez proponuje naprawe istniejacego formy rzeczy. Zarazem przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tego typu chorob dojdzie do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno po

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O porzadnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy gwoli

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej po Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic potrafia jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna najrozniejsze analogie az do wydarzen politycznych tego

okresu. Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor

naszego Sejmu. Spostrzec mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor przesadza

ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy obywateli beda stawiane ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie czlowieka poczciwego" odnalezc mozna schemat prawego obywatela.

Lecz zasadniczym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace jego sprawy jak i rowniez swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

widac w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany wraz z pozycji kalwina i po

duzej fragmentu stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych poprzez protestantow, jakie mozliwosci jest zwlaszcza widoczne po krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl

do zycia w przepychu i sztuczne zawyzanie cyfry swietych, w ktorych ciagle pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin

jak i rowniez „koled―, ktore sa wedle niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego jak i rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow ale takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym koloryt sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi pojac

istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia jego i wynosi ponad powszednich ludzi. Tymczasem mnich

tamten jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow za

swietych, z przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie byc anegdotka o

plebanie, ktory pochowal swego psa w cmentarzu obok grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi,

pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z psa uczynil parafianina. Jest to wyrazna krytyka

duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie waznych zasad wiary. Inny

epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, przesadza nawiazanie az do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania

nabozenstw po zrozumialych gwoli wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie

wzruszaja ich spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo po odprawianej mszy swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i

powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega nieszczescie ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach czesto nawiazywal az do filozofii stoickiej - sam pragnal byc stoikiem. Byl przekonany, ze

jest intymny osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow ostatnich zrzucony

I miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim talent, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych jak i

rowniez zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal wraz z ta zasada. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie na wlasna reke,

rownoczesnie stara sie dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie przebieg zdarzen sie wraz z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego istnienia. Brak wydaje

sie byc na nie odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu

dusz po smierci, az do miejsc w ktorych przebywala poprzednio wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to po ostatnim wraz z TRENOW, w ktorym opowiada wlasny sen -

we snie ukazala jemu sie matka z Urszulka. Poeta chociaz czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze jego coreczka wydaje sie byc szczesliwa. Postawa

ojca przerabia sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie zywot Jana w wsi zostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie rozumie, czemu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala scieta poprzez nadgorliwego

ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po odejsciu coreczki, ktora to dom

wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies jest sie

podziala, W jakas strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana zostala jego wiara w sprawiedliwosc boska, przewodzi to az do zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w odcinku

kulminacyjnym az do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje po watpliwosc tresc calego zycia i istniejacych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, ze corka bedzie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolu, rozpaczy, strachu. W obliczu

zgonu corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym okres swoje Za zakupach

grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, 1 z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc strategie ukazujaca tresc boskiej woli - Urszula poprzez zejscie w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami istnieja pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne wczytania

czy piesni spiewane poprzez bohaterow, az do epiki – fabula jak i rowniez narracja, az do dramatu zas - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi jak i

rowniez rozmowy konkretnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie na

ogol z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie nierzadko tlem gwoli

prezentowania zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizerunek wsi polskiej

Ostatnia wraz z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; zmudna, codzienna profesja w polu i wobec gospodarstwie powoduje radosc sasiadom wsi

jak i rowniez jest gwoli nich powodem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Ktory twe wakacje, kto pozytki?

Moze wspomniec za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy po literaturze

polskiej siegnal po motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie byc nietypowa, hhg bowiem prace panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje

zatem nie temat, ale srodek, w jaki to zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach

ludowych i narzeka razem wraz z Oluchna w ciezka prace oraz w srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki pani a

sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI stulecia jest, wedle Szymonowica, pomieszczeniem

wyzysku: pomieszczeniem, gdzie czesto dochodzi az do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw przykrych, pokazuje ujemne

strony zycia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji swiata i konstruujac utwor zblizony raczej az do antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle

przyrody, a jej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i zabawy, jakie niesie ze soba milosc. Gdy Laura przybywa w spotkanie wraz z ukochanym pod

umowionym jaworem nikt w nia nie czeka. Wywoluje to posadzenie o niewiernosc i relacja z inna pasterka – Doryda, jakie mozliwosci konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza pobliskich zarosli

wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial jedynie przekonac sie o jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne gwoli

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu wybranki na styl zycia

czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego egzystencji do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany za tworce

zapowiadajacego nowa kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak koloryt jego wierszy

wykracza o wiele poza czysto renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety posiadaly

podloze swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj po mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo

to u poety prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niejasnosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia tez lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny,

ale, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzis i zostala wydana posmiertnie w tomiku

„Rytmy, abo wiersze polskie― jest swietnym obrazem tych niepewnosci jak i rowniez lekow. W szczegolnosci wyraznie widac niepokoje poety w

dwoch sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie byc wyrazem niepokoje poety o wynik bezustannej

walki, jaka kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne jak i rowniez pokusy doczesne,

ktore odciagaja czlowieka od czasu Boga. Do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z

silami ciemnosci czlowiek jest osamotniony, a stawka jest przeciez zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na

pomoc ktorego kazdy czlowiek powinien rachowac, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, swiat i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata owego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest milosc do Boga. Bog wydaje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc zabiera czlowieka od czasu Boga, zakloca mu droge do zycia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana internautom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium historyczny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest silne, a gdy slabe. Meritum rozwazan pisarza ma koloryt

uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), jednak najbardziej interesuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia, wowczas nadal silna jak i

rowniez znaczaca w Europie, ale obecnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow poprzednio tym, ze

niewlasciwa strategia moze spowodowac do upadku panstwa, podobnie jak Troje. W tekscie istnieja fragmenty swiadczace o tego typu intencjach

pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") wydaje sie byc skierowana az do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak maja

wykonywac powierzona dywanowi wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie liryk

przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy na temat polski srodek glosowania poprzez rozstapienie jak rowniez obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor odpowiedzialnosci za

losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna az do

pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, a niezdolna az do zadnego mordegi, a przede wszystkim do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie osoby beda

zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku ciebie rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. W kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. Glowny z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie wraz z dobrem ciebie, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, jakkolwiek sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

wydaje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by poprzez atak zaskoczyc wroga,

nadszarpnac go jak i rowniez nie zgodzic sie do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza albowiem tematy w najwyzszym stopniu istotne, terazniejsze

i zlozone. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo w charakterze dobrowolna organizacja spoleczna stanela dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Trusia

elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz utwor "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten klopot; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, albo wysoka

grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i rozewrzenia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O wiedzy potrzebnej az do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, a ci jakie mozliwosci sa w jego czele powinni oferowac

przyklad,

dwoch. "O wybranki ku ojczyznie" - oblicza 6 zachorowan Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, wolnosc absolutna religijna,

wyczerpanie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, ze milosc az do ojczyzny waznym

obowiazkiem obywatela, upadek ojczyzny rownowazny wraz z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie wystepuje, Skarga leka sie, ze fakt ow moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

byc wykorzystywana poprzez magnaterie az do osiagniecia wlasnych celow, jakie mozliwosci prowadzi az do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ). zada wolnosci

prywatnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie w jej zlych synow, zamieszanie o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste az do nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego,

wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Polski, jesli jej

obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na gruncie niezaleznosci od czasu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o egzystencji szlachcica od czasu narodzin do smierci. Frapuje sie morzem edukacja jak i rowniez

wychowaniem najmlodszych szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Komunikujac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauczania Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec jak i

rowniez spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Zbyt wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy w wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach r., przynosza mnostwo

pozytku, oraz dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i ogrody warzywne, aby niczego poprzez caly dwanascie miesiecy nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu pisarza do robocie na wsi swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez

warzyw jak rowniez innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odpoczywac w lekkim towarzystwie kumpli i dzinki, zaleca rozrywki, polowania, lowienie ryb, co daje pozytek jak i rowniez daje uciecha.

Dbajacy o fortune liryk zaleca po wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, nabywac je oszczedniej i sprzedawac drozej po innych

strefach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym przede wszystkim ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

ceniac ich zbyt. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko zatem, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie jawi sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz oprocz wiedzy uzytkowej przedstawiciel owego

wysokiego formy spolecznego winien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow w Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl po niej wlasne przemyslenia odnosnie do tego zdarzenia oraz propozycje, jak z czasem wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na najazd

Tatarow w Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow jak rowniez mysl o powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie poprzednio

napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co

wyraza slowami: "Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej - poety. Dusza poety jego zdaniem jest jak ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie znajacy barier. Piesn ta przekazuje

przytomnosc wlasnej zalety Kochanowskiego w charakterze poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza

forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie byc cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia w

wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem nawadniania i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia po jednosci wraz z natura. Formuluje pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W

piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala zycia na wsi w zespole rodzinnym. Posada ziemianina w roli przeciwstawiona jest odrebnym,

niemoralnym sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie

kierowac w zyciu. Obszerny wplyw w tworczosc poety mialo tez spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z forma znakomitego naszego poety, ktory jako 1 z glownych tworzyl literature narodowa.

Jednak nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jak wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym utwor ten wydaje sie byc

nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem swiadomosci wlasnej zalety

Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze czasochlonnie po jego smierci beda czytane jak i rowniez podziwiane

poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie zagadnienia z zycia codziennego, jakie mozliwosci bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, do

ktorych niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przypadkami moga byc: Piosenka

XXIII jak rowniez fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte po tej pozostalej przemyslenia wskazuja wyraznie w znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii

stoickiej, jakkolwiek nie da sie schowac zawartej po niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego przemyslenia

na ow temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Cnota, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, ktora to pielegnowana po

sercu czlowieka moze byc gwoli niego w tym samym czasie "nagroda jak i rowniez placa" jak rowniez swoista ozdoba zycia. Bezposrednio z cnota

zwiazana wydaje sie byc tak zwana dobra slawa, tzn. porzadna opinia obok wspolczesnych, a po zgonu pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od czasu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc pospolite wsrod owczesnej szlachty.

Oczywiscie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty nie moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest fraszka "Na most

warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy po "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala pani pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl po niej wlasne przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jak w przyszlosci podeprzec obrone barier, ale w najwyzszym stopniu emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni

wspolrodakow. Pozostalym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze

kazde zalety stanowiace cnote istnieja cenne, ale najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta droga do

niebios, Tym, jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym momencie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej po Czarnolesie, azeby tam tworzyc i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" okresla na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina. Pisarz

opowiada o poboznej jak i rowniez spokojnej rutyny gospodarza. Dla porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie po poszukiwaniu

przygod i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie byc zyc w roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz ze zbirow osiaganych z

ofiarnej pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, a nastepnie komplet znosi az do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy

za kazdym razem znajdzie termin na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby albo w lesie zastawia sidla,

dzieki czemu na strychu nigdy nie brakuje jedzenia. W zagrodzie naturalnie pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze o wychowaniu

mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i zazenowanie. Poeta potrzebuje, aby jego wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i

azeby posiadaly ow zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale takze glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy myslicielskie znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – to renesansowa

zgoda zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby trzymac dzien, jak i rowniez

stoickie, aby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta po „Piesniach― posiadala charakter horacjanski.

Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez

niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia czlowieka jest fart, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z regulami cnoty,

zapewnia czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie az do

korzystania z uciechy zyciowych. Wobec przemijalnosci swiata, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania z chwili, cieszenia

sie wraz z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc

zaobserwowac po Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora to

byla nie wolna od czasu sprzecznosci. Dlatego tez fraszki dotychczasowy tak roznorodne. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal ostroznosc do swiata i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Oddzialywanie kazdego z nich we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej

zmierzanie do szczescia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania kazdej chwili, jaka niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore

zdolaly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce

„Na dom w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta

potrzebuje boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie,

czyste sumienie, humanistyczna zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra owego swiata nie

zapewniaja rzetelnego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna wraz z fraszek

– „Na zdrowie―. Pochwale zycia w zgodzie z przyroda odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec tak krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze ogromnym spokojem sledzic otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, po

korzystaniu wraz z rozumu, ale i w uciechy „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia jak i rowniez wizji

Boga, jako ogromnego Architekta, znajdujemy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem wzgledem Boga,

ale tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego uzywac swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jak uwolnic sie od czasu trosk jak i rowniez cierpienia jak rowniez obawy

poprzednio smiercia. Tymze dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety po ustalone poprzez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta wraz z ironia wytycza sie odnosnie do madrosci, ktora to powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie

wraz z problemami, oferowac sile sakralna i stale szczescie jak rowniez czynic solidnym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie

po swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi odnalezc w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej

harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego autora po zgonu Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak pocieszeniu jak i

rowniez ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow po porwana poprzez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne

postawy polityczne obywateli i stalo sie pretekstem az do rozwazan przyrody ogolnej.

W konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, jakkolwiek w porzadnym stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w katastrofy

greckiej, nastepuje podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob w scenie nie przekracza czterech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal po

nagrode za wyrok po sporze bogin, wine zatem ponosi kociak, ktora jego nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie w tej okolicy takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie byc tu zdefiniowac glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno albowiem stawiac prywatny interes w rowni wraz z sprawa panstwie

odstepstwem od czasu reguly wydaje sie byc rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos wraz z bohaterow po tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin

czy ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z owego okresu wydaje sie byc epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni wraz z tego okresu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego

przekroczenie przynaszaja, / A przy tym po zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek globalny, ponad

komplet przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany

tez sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan

fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Do gor jak i rowniez lasow,

zredagowana w chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na wlasne zycie, sentymentalne i zarazem

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie wraz z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory proch dar przemieniania sie po rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Aktualnie zas pyta z

porzadnym niepokojem: „dalej co bedzie? ―

dwoch. Czarnolas.

Panuje tutaj kompletnie inny humor, inne istnieja tez zagadnienia. W duzej ilosci utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi wartosc

mieszkaniu rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), stawia pytania myslicielskie (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma miec na

pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie przyrody, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim losem

(Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, poniewaz wlasne zywot bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej

waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w jego zyciu

kluczowa byla jego poezja: „Prosze, niech wraz z mna za raz me rymy nie gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez

nawet wlasny pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, bedacych wlasnoscia roznych gatunkow i gatunkow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i

przekladzie Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow jak i rowniez zagadnien wraz z zycia czlowieka, porusza sprawy jednostki, oraz calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez przedlozenie w zywot prostego ukladu

wartosci. Istota ludzka i jego dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka owego pisarza po, odniesieniu az do w/w tematu, na wstepie trzeba stwierdzic, ze tematyka jego utworow tyczy sie

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane w charakterze wskazowka gwoli

jednostki, ale dla kazdego, bowiem wykorzystywac sie jest w stanie do nich kazdy, poniewaz ich problematyka ma koloryt uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie 20 wersach po lapidarny srodek przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor planuje odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty doktora i

naklaniaja go az do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja wyrazenia wypowiedziane poprzez glownego herosa: „Trudny (... ) nalezacy do mnie

rzad wraz z tymi pany: szedlem spac trzezwo, a wstane wciety. ― Wiersz zartobliwy ta dzierzy na zamysle osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa.

Jego skutki i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede wszystkim

wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem bedzie „Piesn o dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek powinien nie

zapominac o tym, ze cialo czlowiecze ulega po smierci rozpadowi, w zatem kazdy winien usilnie starac sie, aby zostawic po osobiscie dobre retrospekcja.

Nie jest wlasciwym czlowiekiem ow, kto rozumuje tylko o piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Pan odroznil czlowieka

od zwierzakow, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba ojczyznie, dla

zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako kto moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby sluzenia

ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy

powinien szkolic swych konsumentow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania prawdziwej

wolnosci. Ale juz ludzie posiadajacy odpowiednia potege i odwage powinni wraz z bronia po reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie po

walce przekazac zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, dotyka wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze byc kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac az do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic komplet

dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez dzieci dostalo sie

az do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak rozwinietej cywilizacji; nie potrafi

budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia o Polaku inteligentnym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie pomysla

zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi,

ze i poprzednio szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory przeciez nie jawi sie byc glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a wyraznie –

zaangazowania w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to naturalnie odroznia wlasny narod od czasu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zajecie i klopot calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, ale sam ich nie przestrzega w zyciu. Czyni to gwoli pieniedzy:

„kazaniu sie nie dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma w celu ukazanie postaw pracownik kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku juz od

czasu poczatku istnienia naszego ciebie, ale czy takie zachowanie duchownych moze byc przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni gleboko

sie zastanowic morzem dalszymi swoimi losami, azeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest takze problemem narodu, poniewaz konstruuja go pojedynczy ludzie. Wowczas gdy zawiedzie 1

element po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos wiecej niz czesc ukladu organicznego – panstwie – mozemy tu rozpoczac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze wybrana z okolicznosci upadku

niepodleglosci Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty w wzorach antycznych.

Utwor ow zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta wraz z

mitologii jak i rowniez przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz

podle spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal wraz z

antyku:

chor stoi poprzez caly czas w scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – nie przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o zdarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach mowi posel

-akcji – obnizona do konkretnego watku – sporu o Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic,

jakie mozliwosci ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw istot, ich zachowan; od

patriotow poczawszy, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, wlasne losy jednoczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie morzem konsekwencjami

wszelakiego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma koloryt uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, wzmacniany na przykladach antycznych.

Kawalek ten jest napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i hhg jeden wraz z epizodow walki trojanskiej. W utworze naszym latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow jak rowniez zle

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal wraz z „Iliady―, jakiej obszerny odlamek przelozyl. Konstrukcje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec niedobor parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie poprzednio palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co czlowiecze nie jest

jest obce―. W odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg postaw postaci, ich zachowan; od czasu patriotow poczawszy,

a w zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy wraz z

losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem jak i rowniez intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio

zgubnym zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w powyzszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia

sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu dzierzy charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze naturalnie w naszej epoce konstruuje sie popularny w Polsce mit sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa po „Nad Niemnem― itd. Nie

jawi sie byc to jednak jednolite oblicze wsi. Do niej obraz formuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot czlowieka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie,

milosc i zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa wraz z „Piesni o Sobotce―:

„wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu w prace, ktora to wszystkim

przynosi radosc jak i rowniez rozrywke, ktora to tez daje zadowolenie. Tego typu obraz przedstawia „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze odmienna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni,

uwazaja egoistycznie, istnieja chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Chlopisko musi dzialac na panskim polu, profesja nie jest radosna piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei wraz z „Krotkiej rozprawy

miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jakim sposobem widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z istotnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza czescia dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- a w pani a mysl, ze „bez norm nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska w cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna byc moze jak wykrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje sankcje, a plebejusz

traci zywot. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlowiek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac

ma obowiazek rowniez opieke wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta udawac sie nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal

zywnosc jak i rowniez nam jak i rowniez bydlu, jesli zadnego oracza nie bedzie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to

bronil chlopow poprzednio wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm wraz z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), a zwolennikiem zgody i pokoju, chociaz

uzasadnial potrzebe walki obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage az do edukacji mlodocianego obywatela jak i rowniez

do powagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola

o potrzebe finansowania szkol, ktore istotniejsze jest po dalszym rozrachunku niz koszty na rozne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie byc bardzo

swobodnie zapamietac, poniewaz dzis wydaje sie byc on tez aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane po literaturze.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Instrukcje te zawarte sa po „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac

sie darami przyrody w kazdej porze r.. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc, ani

smierc. Cechuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug intelektu i po bliskosci wraz z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i

rowniez muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro ponad prywate, nie zaluje

jej swoich towarow, a takze jak i rowniez zycia - taki wzorzec ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko az do tworzenia, to czlowiek uniwersalny, oprocz umiejetnosci

niezbednych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja autora tacy jak Jan Kochanowski, Klemens

Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez

lansujaca pochwalane. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem

a Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski tworcow tego okresu o losy ojczyzny. W

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Interlokucja ten wydaje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami czterech

reprezentatywnych gwoli polskiego spoleczenstwa stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej wraz z stron. I tak Pleban dotyka problemy sadownictwa,

sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych,

rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada

sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych

jednostkom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym stosownego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie tylko

dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. W ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Walczyl z korupcja

sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele

domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i jego legatow. Krytykowal

negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach

publicznych jak i rowniez nakladow w ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i sobkostwo

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby ow to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu po 1575 r. Poeta okresla

jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju jak i rowniez

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor ow niesie po sobie dziedziny uniwersalne, hhg sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego jak i

rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on uwazny, nieprzekupny, dba o interesy narodu, nie unosi sie ambicja gdy

chodzi o dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie az do szantazu jak i rowniez przekupstwa mlodzieniec.

Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec utwor ten hhg niebezpieczenstwa grozace

panstwu wraz z strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej ciebie tematyki. Postury patriotyczne

wykazuja niemal wszelcy humanisci, kazde swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie czlowieka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o jego spoleczny ksztalt,

odnajdujemy nade wszystko w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli o

zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei - mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, koszmarnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - mowi Pleban). Zatem Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszemu

portalowi prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― po pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, ale bardziej nadal przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, wskazuje go matka i grzmi do jej synow - czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Ukazujac szesc zachorowan spolecznych - obojetnosc

wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez grzechy przeciwko

Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, po XVI stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie

rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia az do poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga uwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic posiadaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych znajdujemy tez po licznych fraszkach, a szczegolnie

istotna pozycja wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym internautom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan jak i rowniez swoim

wyksztalceniem. Jest na pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal o ksztalt

wlasnego stylu, o forme trzymanych gatunkow jak i rowniez o zrecznosc jezyka, oraz o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly o erudycji poety. Nie dotychczasowy mu tez obce jezyki klasyczne: lacina, greka,

hebrajski, studiowal takze epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych

tworcow rodzimych. Nawiazania az do antyku po dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni,

fraszki, dramat wedle regul kapitalnych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci

Horacego, po podejmowaniu motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci

i wybranca postawionego ponad tlumem.

Nasz wybitny czlowiek zapisal sie w historii literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta jak i rowniez dramaturg, ale takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze myslicielskie poglady autora, ktory uznaje swiat za

wielka melodie, znajduje ogromne wartosci przyrody i wsi, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. w charakterze nazwy ery uzyto owego terminu nie wczesniej w XVIII wieku we Francji - poczatkowo

gwoli okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich po sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia okresow

panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W powyzszym znaczenie ustalenie to zostalo przyjete poprzez nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo

byc poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta wywarla mnostwo sporow jak i rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu jednak

odrodzenia antyku lecz sezon swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale potem sama

trafila do szczytow przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach kultury trwajaca we Wloszech od czasu XIV az do poczatkow XVI wieku, a w krajach Europy polnocnej od

konca XV do samego konca XVI stulecia. Jest mezczyzna rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak:

kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Norwegia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe jak

i rowniez religie, najwazniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, w plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i zabawiac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie wraz z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek okazuje w srodku badan

jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku w charakterze o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do rozwoju

osobowosci majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki

ludzkiej. W mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce przydatny, liczy sie jego talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

piekno, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w srodku swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i nic co czlowiecze nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do rozwoju tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za

formalny jej poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich

wojen religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W r. 1529 - protest mniejszosci luteranskiej po Spirze w

sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze mozemy ja oddawac indywidualnie, ze nalezy

tlumaczyc je w jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze

dawac udzielenia rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia jednostek od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek dzierzy swoj zycie

zapisany po gwiazdach. Przeznaczone jest jemu niebo albo pieklo, a zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i

zachowywanie dobr. Swoje to zaszczyt, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch ow powstal wraz z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal

na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni w sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem istnieja wydane po 1597

r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one az do literatury duchowej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa

naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdjecie krzywd spolecznych i

norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o

sposobach ich przezwyciezania.

Kazanie I - "O wiedzy potrzebnej az do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Autor charakteryzuje przypadlosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Dlatego najbardziej

normalni powinni byc ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc zachorowan Polski. To: brak wybranki ojczyzny, niedobor zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niezasadne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca autor pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora to plynie wraz z "chciwosci pokojowego lakomstwa". W sposob sugestywny i

wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci

az do ojczyzny, wybranki dla pani a samej. Najscie skierowany wydaje sie byc w witryne magnatow dbajacych jedynie o swoje bogactwa. Widmo

tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, najmlodszych jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, poniewaz

laczy ich jedna kult, nakazujaca milosc blizniego, ow sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedobor tej zgody szczegolnie w

sejmach ozywia u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV jak i rowniez V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa klapa dla Polski, poniewaz poglebia niezgode

narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, prowadzacej do zgody i az do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna jednak

utozsamiac wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni

istnieja swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co wydaje sie byc jednoznaczne

wraz z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Oblicza prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc az do ojczyzny, oburzenie na

jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ochroni Polske od czasu zguby. Tytulowe grzechy jawne to: niedobor

sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

porzadna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, a jej tekst zwiazana

wydaje sie byc z pierwszym, pelnym nadal nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech kluczowych stanow:

Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty po realia zyciowe dialog, ktory ujawnia zasadnicze problemy zastanawiajace

owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy eksploatacji zup ozonatorow wody, czy niedobor stalego ukladu obronnego

panstwie. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej.

Pan i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie

szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda).

Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi

mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych rodzimych utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie az do rodakow wraz z prosba, azeby pomysleli nareszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w razie potrzeby na wlasna reke stanac az do obrony

barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem ow, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest zginac mlodo, ale w

srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo jak i rowniez umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na bazie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy po wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly az do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa przyrody

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej walki o byt

2. wizerunek uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny neutralnosc, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znajdowac odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, chude bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i zdrowie mieszkancow. Wydaje sie on pelny podziwu gwoli prostoty jak i rowniez kontaktu wraz z

natura. Osada, wspomnienia, w charakterze miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi tam

zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego zycia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do

wsi, tamtego zycia, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii pisarza. Pozostale

sonety to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora po stracie partnera sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z robocie rak, a kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, mocny, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, ale to nie pomagalo. Nie zaakceptowac stac jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

byc starsza niewiasta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci zycia.

Mlodosc, swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja jednak na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Cechy naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedobor wlasnej woli na dalszy los, przykra wizja, batalia o byt, przetrwanie

trzy. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie po plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne dzierzy ukazywac troski duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 strzepkowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety ow mozna zaliczac wyraz zaintrygowania Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odrebny, glebszy. Dwie pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z nich leka sie burzy - "skromnie az do zimnej tuli sie

sciany". Losy rozety odnosza sie zatem do losow czlowieka. Zachowuje sie zatem jak czlowiek (samotny, czuje sie zagrozony przez ryzyka, zadumane

dzierzy skronie), wydaje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ow probuje sie

jednak bronic przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Jest ona symbolem uplywu czasu.

W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity rozklad. Podobnie wydaje sie byc z

osoba, ktory w starosc wydaje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu przydatny az do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym

jest przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie wraz z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ow wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad podstawowy i apokalipsa. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma koloryt symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w powyzszym utworze rozumuje o potedze ducha. Na tle dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego koloryt skazony wydaje sie byc niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi jak i rowniez przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Zmiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy konkretnego

krajobrazu odmieniajacego sie pod wplywem czasu dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, refleks

2. Zapach: ziola

trzech. Wzrok: odcien, ksztalt

trzy. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i wydaje sie byc piekna, ochrania sie, wydaje sie byc delikatna, poszukuje

wsparcia aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w czasie burzy pozostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza leka sie ulewy drzy poprzednio jej krzepa, ale dazy do przetrwania. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza

kurczowo trzyma sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly historyjke starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, poniewaz dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, ksztalt swojego wzoru i odmiane

uprawianych gatunkow, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie jednoczy sie wraz z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o jego wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie niemal boska sila tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), oznacza to przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

przemija,

b) stoicka - oszczedzic umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - zabawa zycia, trzeba sie zabawiac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nas czeka nastepnego dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak madry, ze zgadnie jakie mozliwosci nan nastepnego dnia przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, ale moralne: cnota uczciwosci,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec dlaczego gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc wraz z tego

jakie mozliwosci sie dzierzy.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie byc czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie pod zadnym pozorem bawic, ale mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o zdrowie.

- najrozniejsze nawiazania az do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl czesto

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z kluczowych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych

tradycji, wrecz tworzyl swoja szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal w roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Do najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel literatury sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ow ukazuje wizerunek panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna chce obrony jak i rowniez pieniedzy w wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem.

Ukazal po niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace sytuacja w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami po bitwie pod

Chicimiem po 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc az do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie wraz z 10 fragmentu dosc precyzyjnie opisujacych najpierw

obustronne przygotowywania, a potem bardzo dokladnie, dzien po dniu zdarzenia pamietnej bitwy, az do rozpoczecia ukladow jak i rowniez zaprzestania

prac wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych rzeczy: nad calkowitym obrazem goruje uczucie wybranki do ojczyzny i Boga.

Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza,

ze uwage obecnych nalezy odwrocic na sprawy naprawde fundamentalne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swych wspolczesnych. Prezentuje w nich

zywy wizerunek owczesnego zycia szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia informacje o Polsce XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. W 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciwko Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666

roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl w wsi po krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami, a

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

1-wsza czesc obejmuje 1656-1666 r i obejmuje opis wydarzen wojennych, oznacza to taki sezon jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa az do Danii, walka z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

specyficznych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami po walce jak i rowniez sasiadami

pod zadnym pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw w zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: sklad dodatnich wlasciwosci odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem

gwoli zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie az do zycia ponad stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem przyciagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania postawa,

ktora to doprowadzila az do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa projekty kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski

(J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w srodek mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi jak: hiperbola,

metafora, porownanie, antyteza, wyszukane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej zadaniem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody po pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi ostry kontrast wraz z pierwszym - jest dwubarwny

(czern jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika wraz z kaprysu. Planuje

to gre z czuciem, nastroj rozrywki dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego wraz z

sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Czesc druga - zestawienie spoczynku trupa wraz z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta:

sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od czasu nich uwolnic. Pointa:

poprzednio miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, autor w wyszukany sposob pokazal zalety psa i rozpacz wlasciciela po jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym jak rowniez slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota

obszar wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji jak rowniez

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym zrodlem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postawy i zapatrywania owczesnego szlachcica,

przekazuja wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie byc przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci w srodku stanowej, zdanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad roznymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji w

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swych

przywilejow, a zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy led postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach formy rycerskiego jak i rowniez

wojennego rzemiosla. Porownanie obecnych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy upadek

etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki chocimskiej... ".

Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz wydaje sie byc mysl, ze kobiety istnieja niestale po uczuciach. Mysl ta

wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Dzieki calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore wydaje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono kompletny szereg sprawy niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej mozemy je zrealizowac (uspokoic morze,

wiatr zapiac w wor) niz spostrzec stalosc po uczuciach kobiety.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo tez moga stac sie tematem gwoli artysty.

Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa fachowym zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany smak,

erudycja, nowinki tez istnieja w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego zgubie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawy. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor) sie

kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest w charakterze piekna jak i rowniez zmyslowa niewiasta. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka

jak i rowniez nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku jak i rowniez ich oddzialywanie na zywot umyslowe ery.

W porzadnym uproszczeniu rozmawiamy, ze po literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, istotne prady. Glowny - dworski – rozwijajacy sie w dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miejscowosci, tetniacych

wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza modna stala sie

tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce,

dowodzic mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli

czerpiacy z wzorow zachodnich, dywanowi skladajacy szacunek, a wraz z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, rodzimych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo ta wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie anizeli nurt dworski, przykladala ogromna wage az do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i

rowniez swoj naszego kraju rodowod uznawala za najwyzszy tworcami owego nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten

wskazuje sie takze sarmackim od czasu slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej w pozniejsze ery.

Podzial literatury na dwie nurty wydaje sie byc wygodny, ale nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec dworski i

dotychczasowy siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Jednak byly takze miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski istnieja poetami, jacy znacznie sie roznia

– mozna zatem mowic co najmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie po XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie swojej

swietnosci poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy

dorzecze Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm dzierzy dwa sensu - na wstepie oznacza sposob zycia szlachty po XV jak i rowniez XVI stulecia, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje progres zakresu znaczeniowego o

kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska posiadala poczucie, ze

Polska przesadza przedmurze chrzescijanstwa - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej w wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej roli polityczno -

religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej - o szczegolnej roli jaka odgrywa Matka Boza.

Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - zywot na wsi, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego

sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior

konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje az do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie byc najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie az do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, gdzie sady skazaly go w infamie jak i rowniez banicje. Tej pamietniki mieszcza okres ekipy wojskowej.

Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym zrodlem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z nich obraz pisarza -

zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i rowniez milosci przyrody -

wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym po mowe potoczna, laczyl czesto polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna wraz z pierwszych rodzimych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach 1688 - 1696

"Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie mnostwo wagi az do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt nie respektuje. Autor zwraca atencje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne podejscie szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie czemu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, ze represje nie dotykaja

wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go fakt, ze w polsce, ktory nie wystepuje za jakie

mozliwosci oplacic armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo r. 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z nieprzecietnym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie byc regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory postaw: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek badz z tych postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego mszy, a mysli zaledwie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic dalej formy obronnej kraju, poniewaz szlachta po wojsku wykazuje

chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich po sluzbie

wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych po utworach W. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa.

Niejednokrotnie poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" pokazal stan lezacy

wewnatrz panstwa naszego, ktore chyli sie ku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze potrafia sluzyc wychowankom do rozrywki.

Wszyscy dbaja o prywatne dobro, nie interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady spoleczenstwa. Polacy uwazaja tylko o

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak zyje

czysta dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. W wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy" Potocki

porusza klopot nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory nie moze obronic sie poprzednio lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy.

Jednak szlachta nie broni sie, poniewaz jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod Chocimiem po 1621r.

Poemat opisuje przebieg bitwy jak i rowniez rokowan. Komplet przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc po

zwyciestwie morzem poganami. Patriotyzm widac po przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie az

do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest po nich krytyki, bolesnej

refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna pozycje

w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do zobrazowanych faktow istnieja znakomitym zrodlem poznania jednostek i obyczajow

tamtych okresow. Pierwsza odsetek zawiera przedstawienie przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada o

walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje

jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji az do walki zapewnia mu chec zdobycia lupow, a nie milosc az

do ojczyzny. Pas mowi tez o odbytych podrozach zagranicznych, ktore dotychczasowy wynikiem jego zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pas

opisuje tez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi.

Przykladem wydaje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo az do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial

wojowac w obozie wojskowym, wylazl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni jego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke jego bratu. Jednak taki zwyczaj

zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W pozostalej czesci charakteryzuje swe zaloty

i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Ta czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz zycia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor

uwaza ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swa klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty polaczone jest troska o

majatek i przewagi wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe

dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym w

gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

dwoch. Monolog skierowany do osoby, wziety po cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego w charakterze utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar jak i rowniez ulomnosci ludzkich. Zdajac osobiscie sprawe wraz z ich

oddzialywania na zywot polityczne po owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym twierdzenia, do ktorych konfliktow jak i rowniez klesk potrafia one

spowodowac, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki wraz z nimi sluzyly mu nade wszystko bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak klechdy, ukazuja wizerunek zycia po XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal jak i rowniez osmieszal po nich najbardziej znaczne wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc az do hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie czesto sa jednak uniwersalne jak i rowniez

ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie byc nie tylko

moralizatorem, lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Od razu utwor ow jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest wymieniony juz po tytule, a

przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, za mlody wiek, zbyt

sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna troska o nauke i kulture. Zarzuty ow pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle glupie i nonsensowne, iz domyslec sie mozemy, ze tym sposobem Krasicki obrazuje zalety krola.

Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego polityki wewnetrznej, a jednoczesnie wydaje sie byc

atakiem w sarmacje, w jej niedoskonalosci i podle przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje alkoholizm. Jest ona skonstruowana na regule dialogu, rozmowy prowadzonej poprzez

dwoch szlachcicow. Jeden wraz z nich opowiada o bogato zakrapianych biesiadach i o przykrych ich konsekwencjach. Wymowa satyry wydaje sie byc

pesymistyczna - wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by odszukac ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez szablonowe cechy

Polakow, ktorzy wobec alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie widza sie w polityce, a przy tym uwielbiaja zastanawiac sie i pod lada pretekstem

wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Dowiaduje sie, ze po Rzeczypospolitej przebieg zdarzen

sie raz za razem gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak

honor, uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na

skraju calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci, nawykow

i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk przedstawiana

byla po sposob niepodwazalny i jowialny. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana az do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w cudzyslow, przez

co autor chcial podkreslic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odejscie od szczerej perswazji widac najwyrazniej po satyrach dialogowych,

szczegolnie zas w tych, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze byc uznany za reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do

samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej dziedziny i unikniecie

bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje dosiegaja V.

po. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Scala w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez

karmelitow. Mnisi walcza za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek wsrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych

pucharem, co mnostwo trunku mial szanse pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje

wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak

sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl wraz z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora to wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego przedstawiaja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

okresow. Swoistym wytlumaczeniem do calego zbioru wydaje sie byc „Wstep az do bajek―. W sposob humorystyczny autor wymienia rozne

czlowiecze wady, twierdzac ze spotykamy ludzi perfekcyjnych, ale to tak fenomenalne postawy, ze mozna te rolety miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie byc atakiem w jedna wraz z najgorszych slabosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej

okolicy tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur

to zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera niezaprzeczalne pouczenie, ze w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym

razem trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem wszechstronny, wazny faktycznie dla kazdej zywej: zyczenie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i nie

zna zapachu wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje wlasne zycie po klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to nieco normalnego. Jednak stary czyzyk nie

zgadza sie wraz z twierdzeniem mlodocianego. On kiedys byl nieskrepowany, zostal jednak uwieziony. W zadnym razie nie przyzwyczai sie az do

niewoli, za kazdym razem bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac te bajke, okresla sie w fakt, ze powstala pani po naczelnym rozbiorze

Polski, moze zatem Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, ale zyl po nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, ale byl obfity. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal jednostek naturalne,

takimi, jakimi istnieja, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez najniebezpieczniej

powiadamiac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna o wiele wiecej uzyskac.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest bajka "Jagnie jak i rowniez wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli

ziemskiej dominuje uprawnienie silniejszego, ze racja wydaje sie byc po stronie tego, kto ma potege. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci

jak i rowniez okrucienstwa). Kiedy pyta, ktorym prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, watly i po lesie", a

nastepnie pozostanie pozarte.

Bajka „Filozof― obrazuje uczonego czlowieka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca chociazby wiare po Boga jak i rowniez

smieje sie ze kazdego swietych. Jednak gdy maleje na niego choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale tez w

„upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo ludzie sa chwiejni we wlasnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze czesto

teoretyczne wiedzy nie pomagaja w zyciu.

Natomiast zatem swiat w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki jak i

rowniez zaprezentowane konsumenta.

79. Zanalizuj role literatury oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: po Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Polski.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z glebokiej troski o kraj, wraz z leku

poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej obiektem powinno byc szczescie ojczyzny.

Poniewaz fart spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich jego mieszkancow, zatem, jak pisal koncem edukacji krajowej byc powinna zdatnosc

obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki morzem szkolnictwem, czym poparl wyraznie program reform Komisji

Edukacji Narodowej.

Mnostwo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie

za tronem dziedzicznym. Powiedzial o potrzeby utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszar w jego dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini za upadek panstwie. Pisal: Wraz z samych mezczyzn zguba Polakow. Oni,

wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzech maja. Pod spodem

swoim przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny jak i rowniez polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra w

owczesne spoleczenstwo.

Do listy utworow trzeba jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na krola―,

„Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w trakcie kilkunastu dob, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter swietny – zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca jak i rowniez akcji, niedobor jest tez scen zbiorowych, calosc zas utrzymana

wydaje sie byc w jednej konwencji. „Powrot posla― jest napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem wplynac na opinie

publiczna jak rowniez na postawe polityczna konkretnych poslow.

Kawalek ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

odmian ustrojowych Polski, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu jak i rowniez

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal chojrakow jednoczesnie

okreslonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego

swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia rozwiazan

fabularnych prezentujacych pojedyncze poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― beda przedstawieni w charakterze prawi

jak i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform

to: Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Z kolei ich przeciwnicy to: tata Teresy

– Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly utwor jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka troski, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza az do upadku

Polski, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku

swego zycia potezna i wyzwolona z pod obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele mowi, ale przewaznie bez sensu;

dziwi sie, ze Starosta zezwala na kazde dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); na koncu okazuje sie, ze Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny:

zwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, nie respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke przymusem za

mezczyzna, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski przedstawia jego niedobor

zainteresowania zasobem wiadomosci, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; tez jest poslem na sejm (niestety);

elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za swiete uprawnienie szlachty, na ktorym mozna naturalnie niezle zapracowac; Szarmancki wydaje sie

byc czlowiekiem, ktory roztrwonil majatek rodzicow w zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac szanse finansowa, jak moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, ze posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego jego nie nauczyly, niczego atrakcyjnego sie

nie dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o rozleglej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania w spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na progres tego nurcie mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory glosil,

ze cywilizacja nie sprzyja progresowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal

uczucie – byla to milosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on minimalny udzial po tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Esencja jego stalo sie rozumienie olsniewajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Pomijajac

literatura rokoko najpelniej zostalo zrealizowane po malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci,

po eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od czasu 1730 az do 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w czterech dziedzinach zycia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W 1740 wlozyl na fiuta szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowe metody nauczania. Byl mezczyzna pijarem jak i rowniez z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 r. oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia slownika, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 r. oddano az do uzytku publicznego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozumuje naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym po 1764 r. krolem Polski zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Rycerzy. Komendantem

uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, ale rowniez dawala gruntowna jak i rowniez wszechstronna wiedze

oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane w angielskim „Spektakorze―,

wydawane stalo sie dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform. Redagowany po pierwszym

momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec terazniejsze i roznorodne tematy. Na

lamach tego miesieczniki pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, reportaz, listy az do redakcji jak i rowniez odpowiedzi w

nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan jak i rowniez chlopow,

konweniuja o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Polski. Wydawany poprzez 21 czasow. Z inicjatywy krola po 1765 r. zalozono w

Warszawie pierwszy po dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach okreslany mianem Operalnia, w ktorym zaczely odbyc sie

trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W 1766 r. dla teatru zaczyna tworzyc F.

Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego

przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej caloksztalt prac dotyczacych

organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe jak i rowniez

podwydzialowe, ow zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac sie po jezyku

naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia stosownego poziomu nauczania potrzebne istnieja dobre pozycje ksiazkowe dlatego po

1775 r. powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo sie opracowanie jak i rowniez wydanie nowatorskich podrecznikow

oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego krola. Brali po nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, ale jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie elementy bohaterskie jak i rowniez komiczne. Efekt

komiczny osiagniety zostaje poprzez celowe wykorzystanie kontrastu pomiedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym jak i

rowniez podnioslym sposobem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora to wybucha

pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw jak i rowniez rumoru.

Godzi zwasnionych nie wczesniej puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje

wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak

sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal –

wtenczas kuflem od czasu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod

duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Czesc pierwsza owego poematu o charakterze konfesyjnym to niesamowity hymn w czesc

poezji. Konrad – romantyczny liryk – dzierzy poczucie dyspozycji, jest tworca, gra w gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Pochodzeniem jego macy jest

milosc, ogarniajaca kompletny narod. W imie naszej milosci zada od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy po

uniesieniu. Tej pragnienie wladzy bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego

porzadna. Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a jedynie madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga o zlo dominujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil sie dla porzadna

ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje sie

byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny polega wiec w buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom wolnosci

ludzkiej w imie szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on po pyche jak i rowniez megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos po dyskusji odnosnie do oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest jedynie proba weryfikacje ruchu listopadowego i okolicznosci jego kleski.

Nalezy podkreslic, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie az do Paryza, gdzie uczestniczyl po wielkiej

dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie mezczyzna o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze naszym Slowacki pragnal dac riposta na zapytanie dlaczego

zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie sugerujac, ze rzady

tych ludzi dotychczasowy jedna wraz z przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku wydaje sie byc zamach w cara. Ludnosc jest po tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi

oficerowie pragna walki. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly bedaca sposobem dzialania. Narod,

reprezentowany poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, ktora to nienawidzi cara i potrzebuje powstania, ale potrzebuje

liderow. Wynik glosowania, ktore dzierzy przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, aby zabic tyrana, lecz posiada kleske.

Mozemy zatem po dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( zamach Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, ich pragnienie

wolnosci jest w tej okolicy oceniane w charakterze bardzo wartosciowe i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zachwyt zostal wyrzucony

w bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania po walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narodowosc, niz uratowac go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia po niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest

przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa historii i postepu. Poeta

nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie byly

zatem rozumiane jak i rowniez doceniane poprzez wspolczesnych. Nie wczesniej po zgonu toczono boje o slawe po nich lub obszaru pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze opowiada o nich w momencie ich smierci albo po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero ich wielkosc. Poeta

uwaza, ze moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzetelnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich. Zalobny

orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi az do grobu, po ktory nie sklada cialka bohatera. Jest to symbol przetrwania idealow

Bema - walki o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Nastepuje

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze

mezczyzna do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo zejscie

Browne’a wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych jak i

rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - ciemna noc jakos Murzyna―. W ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze przetrwac historie jak i rowniez budzic az do walki narody. Ale przedtem wielka kwestia Browna

bedzie przez pozostalych pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, jego wielkosci. Melodia Chopina wydaje sie byc przedstawiona

poprzez Norwida w charakterze ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu, nieosiagalnego

dla ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona wraz z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt wieczny. Idealu

owego nie mozna uzyskac ale mozemy don dazyc. Muzyka robi z jednostek istoty bardzo dobre. Miara naszej doskonalosci wydaje sie byc porownanie

az do hostii. W wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi az do glosu zalozenie mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez tam

triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja szczescia za zycia, a nawet po smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po

zgonu Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono dwie groby. Podobne byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona.

Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl po cieniu wspanialych ludzi, nie doceniony, samotny, a zmarl w

przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jak wielka cene musi uregulowac naleznosc kazda osobowosc za

wlasna odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzetelne, kiedys istniejace, niosa przyszlym

pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie tak dlugo jak pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na wybranych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady czterech jednosci: termin miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) trwa 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa sie w

duzej ilosci miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja koloryt rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom.

mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem.

liryczne: ogromne monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: opowiesci

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek pani Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

spoczynku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa koncepcji wolnosci swietnie poswiecic kompletny narod, anizeli ocalic jego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia po niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa,

ktory jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa historii i

postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie byc „anielska psyche narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal inicjatywa

sil politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― 2 plaszczyzny historyczne, historie ogromna, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal ich od mojej dziurki, dzieki czemu przebieg zdarzen ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Wraz z tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i rowniez

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa w ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je zatem autor po wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie az do panstwa jak i rowniez monarchy. Dla

Sienkiewicza jego bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane,

autor uwypukla kilka elementarnych typow ich charakteru. Cechy typowe istnieja najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby, glownego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, a wiec posrednio sluzy „krzepieniu

serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z obcym najezdzca przez kompletny narod

naszego kraju oraz cenzurka grozy polozenia naszego kraju w czasie najazdu. Ukazanie wojny wraz z Szwedami w charakterze ogolnonarodowego

powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc prac powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki o wolne panstwo bez

krola, brak brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna batalia

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu uswiadamia

Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne energii i

izolowali sie od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce. Ukazujac

szeroko przyczyny kleski patrzyl z ogromnym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc jak

rowniez brak wiary narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w dzialach

wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera mnostwo aluzji

jak i rowniez mozna miec sie na bacznosci go za utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie wystepuje prawa zachowac sie pod Termopilami, gdzie

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ta to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom owego brak.

Poeta nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac wyrazen oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wyzebral udzialu po powstaniu, a wiec identyfikuje sie z

ludem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska

wzgledem powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, autor pokazuje naszemu portalowi tylko

represje popowstancze ( wydarzenia wraz z 1823 r., zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac

poinformowanym z zwiazku naocznych swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Wystepuja takze najrozniejsze postacie historyczne, w

tym takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach, walce jak

i rowniez tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest klopot winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, a Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje po utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Drobne zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot nie uprawnia az do uzyskania szczescia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud po ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic pozostalego czlowieka jak i rowniez patrzec obojetnie

na czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo za zycia nie postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie mozna uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec uczucia innych, nie

kpic wraz z nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem

jego cierpienia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny stanowisko na nature milosci. Dusze kochankow, wedle niego,

istnieja przeznaczone nowego przez Boga i zwiazane na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie zdolali byc wraz z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i

konwencjom krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do osobistego szczescia jak rowniez szydzi wraz z tych jacy w dostaniu bogactwa

upatruja szczescie. Wedle nauki moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za zycia zazna

mezczyzna szczescia ziemskiego, bo taki fakt tez opoznia jak i rowniez utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem istotne wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej o natchnienie, wsparcie w tworzeniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka po siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki

przyrody, niebios, obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chojrakow ( istnieja nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc mozna

przeczytac sie tez arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu albo klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod Napoleona w

Moskwe).

Niedobor jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - swiata bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie