matura rozszerzona matematyka 2017 cke

( matura_rozszerzona_matematyka_2017_cke.pdf )

http://extrafiles.be/hdownload/matura_rozszerzona_matematyka_2017_cke#

Podobne: arkusz rozszerzony matematyka 2015 cke, matura rozszerzona matematyka na 100, matura probna matematyka 2017 cke,

matura rozszerzona matematyka wsip 2014, matura podstawowa matematyka 2011 cke, matura probna matematyka 2015 cke,

matura probna matematyka 2017 oke, matura probna matematyka 2011 cke, matura rozszerzona z matematyki 2015 opinie,

jednej. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych racji, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: pozycja, w ktorej

trzeba bedzie dokonac wyboru pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda decyzja doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, wraz z ktorych dwie sa rownie wazne jak i rowniez sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko

organizm zmarlego zostanie pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona wejdzie w spor z prawem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go zbyt

zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze wlasnym sumieniem, prawo

boskie jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia dzieki scenie puder doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy

widzi podobienstwo miedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz

jak wyzwolenie fita od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego poteguja odbiorce w celu niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a

skutkiem tego pozwalaja mu sie od momentu nich oswobodzic i uzyskac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc

jak i rowniez trwoge―, baczac na akcje tragedii. Oficjalna (jezeli przebywamy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast

trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory jest w celu nas pokrewny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o ludzi celach.

Fatum – w inny sposob los czy tez przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg

wydarzen w zyciu, jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane

przez bogow, przepowiedziane poprzez wyrocznie ma obowiazek spotkac jednostki i nie istnieje od tego ucieczki. Jest to najczesciej zapowiedz klopoty.

Przykladem beda dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym wplywem

bohatera. Mezny jest pozbawiony mozliwosci zrealizowania pomyslnego wylonienia. Dzialania tej prowadza w celu katastrofy. Staje sie on jednoczesnie

ofiara jak i rowniez winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra

jak i rowniez wierna prawom boskim. Jako obywatelka ciebie, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny. Nad

jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

zaakceptowac widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw jak i rowniez dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach jak i rowniez zeslali dywanom

w beczce Pandory zmartwienie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom dzieki zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil

go dzieki dwie partii: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal halasuje w skore, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac

Zeusowi, ktora frakcja ludzie moga miec skladac bogom. Zeus wybieral druga frakcja, myslac ze pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko ta

czesc ludzie skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu

watrobe, ktora to wciaz odrastala. Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z namietnosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko

bogom. To od momentu jego godnosci powstalo okreslenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie namietnosci do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on oddac sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, dowodzi, ze ma taka moc jak Pan, jego

piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to ogromna, piesn tworzenie, taka piosenka jest energia, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, by Bog podarowal mu moc wladania

osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu jej nie da, to pan odwroci od momentu Niego osob. Konrad okazuje sie byc cierpiacym patriota, dla

ktorego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, pragnie sie gwoli niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo

bogow. Wyslali poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga

zgonu. Jako glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl pan jednak dotrzec do ciebie cieni, poniewaz zona nie zaakceptowac zakopala tej ciala wedlug

jego wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic dzieki ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie

zapomnieli o zanim. Zyl dlugo, az wreszcie przypomniano osobiscie o zanim i wyslano Tanatosa poprzez jego istote. Za kare Syzyf puder wniesc wysoki

kamien dzieki gore. Syzyf wzial sie do pracy, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Tak bylo zbyt drugim, 3,

dziesiatym wespol. Syzyf bezustannie wznosi kamyczek, ale zawsze tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, dzialalnosci nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji dzieki ziemiach naszych do pracy Syzyfa. Przebieg ten nie zaakceptowac byl w stanie

zniszczyc polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby mu

pozwolil powrocic do Grecji. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by

dzieki temu mogl wraz z synem powrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbyt wysoko, poniewaz wosk ma mozliwosc sie stopic i by

nie schodzil zbyt skromnie wody, poniewaz piora moga nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na glebe. Stal sie on

emblematem czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie

wydaje sie byc zauwazona poprzez nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem tak bardzo Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia poprzez Niemcow.

Takze jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie poprzez Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal

Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre zwiazalo ja z

panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do partnera na 4 miesiace w roku, wtenczas to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie

strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc odmian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie w celu wybranych wzorcow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zalazek, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, pisarstwo, sztuka

otoczenia zachodniego). Rodzaje nawiazan w celu kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po

grupy osob konkretne i kanony jak i rowniez zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i powodow.

Jezeli idzie o postawy ludzkie czy wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy beda nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - beda archetypami uczuc i postaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w nowej mysli w

takowym wymiarze ktory wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, ktora to przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie

mozliwosci niejasne pozostanie przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla starozytnych

pelnily procedury poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bogow i rytualnych obrzedow).

Dzielimy je dzieki teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Literatura antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez jej

znajomosci niepodobna w pelni pojac literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii

(Demokryta wraz z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota okazuje sie

byc dobrem najwyzszym. Slowacki wspomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc

wyrazem dazenia czlowieka w celu nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny paliwa, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez czlowiek

wychodza w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego jak i rowniez wytrwalego w ciagu

zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze wzorce ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci. Same w

osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Wielokrotny obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat

niezmiennosci kultury srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

4. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on dokonac

wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Pod taki obrot sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona.

Wbrew grozacej jej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach

(tzn. jesliby pozostawila zwloki brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w przypadku kolejnego wylonienia.

Musi zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z tej dziewczyny na zaleta szczescia swojego syna. Podczas gdy waha sie przed

podjeciem ostatecznej selekcji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona

juz nie zaakceptowac zyje. Owego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka faceta, a zona

Kreona odbiera sobie zywot. Kreon, caly czas stawiany w przypadku wyboru, ma obowiazek rozwazyc, czy powinien wybierac dobro swego ludu, czy

dobro wlasnej rodziny. Jego nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku wraz z nich.

Do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca w celu walki. W

calej obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, wina,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca zwiazany byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, gdy kroczac w pierwszym szeregu

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje w celu trwania dzieki polu wojny i w celu gotowosci oddania zycia zbyt swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tak zwanym. anty wzorzec – ukazuje, co wyczekuje tchorza, jednostki, ktory nie zaakceptowac chce oddac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Liryk

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec ewentualnych pokolen, natomiast imie tamtego, ktory nie

zaakceptowac obcuje ze sztuka, zas przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... pies z kulawa noga cie wraz z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek serca nie zaakceptowac wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze tymze nie idzie o bitwe na zejscie i zywot; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka dzieki piesci, ktora podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie ci jutro. ―

Nigdy bog wie, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Zycie jest grymasny, a

przeksztalca sie tak bardzo szybko, ze niejednokrotnie trudno jest sie nam co wiecej zorientowac, gdy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zyciowej Horacego jak i rowniez wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow

jak i rowniez epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze

nigdy nalezy powazac rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Egzystowac nalezy wedlug natura, zabierac od otoczenia tyle, tak

jak potrzeba, nie zaakceptowac za wiele, ale i nie zaakceptowac za nieduzo. Taka wizerunek zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze zdanie, ze tworzenie wierszy przynosi

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia osobiscie za egzystencji poeta, okazuje sie byc jego dzielo. Poeta przynosi tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze ma juz zapewnione wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc egzystowac bedzie w wierszach, w pamieci ludzi, ktorzy te wiersze pozostana kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki w celu czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych

czy tez historycznych bohaterow na tle wydarzen przelomowych gwoli danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu beda mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o poparcie w

tworzeniu dziela. W calej „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie wojuja po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa

nad Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac otwarcie w

sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane tak bardzo, ze wolno je bez trudnosci odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, nieba, morza, trzech miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon okazuje sie byc rozbudowany tak bardzo, ze ustala odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od momentu toku glownej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

scalonego z nadrzedna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej Swiata - rowniez i

Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy jak cos doskonalego, a ow lampy

prowadza nasza firme do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten wolno uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w odniesieniu w celu dorastajacych osob.

Ogolnie sprawa biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek badz ma w sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy wraz z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, prywatny system

wartosci, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i nie zaakceptowac rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje

najmlodszych. Bogini nie zaakceptowac zniosla tak zaawansowanej zniewagi jak i rowniez jej najmlodszych: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale

potomstwo krolowej kilkoma strzalami wraz z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala

na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja w kamien. Jednakze i wtenczas smutek duszy przebywajacej w glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo

zrodlo lez. Mit tenze przedstawia swoistosc macierzynstwa jak i rowniez wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili swoje dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie poprzez Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca

Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore

czesciowo zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do partnera na 4 miesiace w roku, wtenczas to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie

strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc odmian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwoch. maja istote uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o materiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie uzywane w sztuce

5. wolno je przyrownac do wydarzen majacych miejsce w wspolczesnosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one tresc religijny jak i rowniez duchowy. Dzisiaj posiadaja atuty kulturowe. Nie znaczy to

jednakze, ze mity odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Dawny one gwoli nich tak bardzo cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich ogromna role. Ujawnia to okolicznosc, ze obszar kulturowy i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach,

tworczosc poetycka, przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za posrednictwem

mitom poznajemy jakie dysponowali poglady dzieki dane sprawy, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

na temat powstaniu osob opowiada mnie mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza trudnosc winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, ze starozytni dysponowali podobny stanowisko

na dane sprawy, jakim sposobem my obecnie.

Wrocmy jednakze do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na wstepie "piekno

jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich zauwaza sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni stuleci

mity zostaly i beda obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja gwoli poetow, kreatorow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie przykladem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, bardzo duze,

pospolite, prywatne. W melodii - operetki Ofenbacha. W calej przenosni - powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele innych.

Podsumowujac, w mitach sa utrwalone pierwsze wzory ludzkich postaci jak i rowniez zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu bylo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal glob

i istota ludzka, jaka okazuje sie byc jego przyroda i zastosowanie. Dawni ludzie odpowiadali dzieki te testowania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Rozumienie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymagania

wyboru wartosci przeciwstawnych jednakze jednakowo podstawowych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane dzieki niepowodzenie zas sam akt

wyboru, pomijajac fakt, ktore wraz z wartosci zostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic w celu katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to gwiazdy ekranu tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim zas boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja poznac

za strony internetowej wladcy. Ustawa ludzkie wydane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Dobor

jednego sprawia kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa zupelnie

rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna. Chce uczcic zejscie brata,

chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena okazuje sie byc inna. Boi sie na temat swoje zywot i nie

zaakceptowac chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie byc oportunistka. Zatrudnia postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze powyzej losem wlasnym i swych bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Nie buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce

zrobic afront sie przed Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba jak i rowniez przecietna osoba.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale jednoczesnie zlamal prawo boskie. Zatem zgineli tej bliscy.

Gdyby uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly swoj autorytet zas to zdolalo doprowadzic w celu anarchii jak i rowniez zguby

Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze da rade byc zacny i bezwzgledny

dla wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Wzorem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj wplyw. Bezwzgledny

gwoli wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. Podczas

konfrontacji wraz z synem Hajmon pokazuje mu jego bledy i przewage dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce azeby

ojciec zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore beda wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie w celu jego ludzkich uczuc. Chce by spojrzal na to jakim sposobem zwykly istota ludzka, a nie

zaakceptowac krol. Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, ze Hajmon wystepuje w

obronie demokracji w panstwie, tej ojciec fita nie slucha. Kreon mniema sie zbyt nieomylnego. Nie zwaza dzieki wskazowki syna, ktory okazuje sie byc

mlodszy od momentu niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tu poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora wraz z postaci

okazuje sie byc wartoscia w „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze niepodobna go uniknac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie byc on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest pan wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Rodzina wedlug tej dziewczyny jest pierwsza i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla

Antygony smierc. Pani jednak mniema, ze nie moze postapic w inny sposob. Role ktora narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu. Ma w celu wyboru 2

mozliwosci jak i rowniez kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac zgonu. Dalsze zywot bedzie

jednakze pelne wyrzutow sumienia. Swiadomosc, ze zdolala by nie zaakceptowac dopelnic przymusu pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz zejscie.

Kreon takze uwaza, ze racja okazuje sie byc po jej stronie, ma obowiazek jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen

rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od momentu siostry Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum.

Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde wraz z nich okazuje sie byc przekonane na temat swojej racji. Nie ma miedzy

nimi ewentualnosci kompromisu. Jak i rowniez to jest istota tragedii.

Odczytujac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora to daje blogosc i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja pewnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie zginac. Jest rewolucyjny i walczy z przeznaczeniem. Walka

wraz z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny skraj. Nic nie zaakceptowac moglo

uratowac Antygony przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej sprawy, a odniesc zwyciestwo mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine jak i rowniez oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku jest do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. W calej utworze wolno odnalezc prawdy uniwersalne - problem

potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w imie wartosci moralnych to glowne wzgledy utworu. Jednostka miary opowiadajaca

sie po 1 ze witryn www ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu rowniez

wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na mojej dziurki

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

dziesiec. Wymien typy literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie typy literackie, znakomite z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne ze wzgledu na nie tylko, lecz jak przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych zawartosci. Wlasciwa rozumienie przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego.

Przypowiesc czesto posluguje sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa zamiary, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc

exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie wycelowana jest w celu Boga. Do

niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to okazac sie takze patetyczny utwor poetycki, o zawartosci

patriotycznej czy tez religijnej. Kawalek ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby czy tez instytucji. W celu Biblii list gra role szczegolna. Ze wzgledu na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze dzieki trudy podrozy, list stawal sie forma przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany poprzez duchowienstwo w celu wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez wolno tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs zgonu, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden wraz z podstawowych aktow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z gatunkow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor tenze jest najczesciej wierszowany jak i rowniez bardzo powiekszony. Przedstawia

pan losy bohaterow na tle wydarzen waznych gwoli danej wspolnoty. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu okazuje sie

byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie zwiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, dziewictwo,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, przyrody, swiata jak i rowniez milosci. Zapatrywania filozoficzne sygnalizuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez pomysl, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z egzystencji panstwa, struktury lub przedsiebiorstw. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej ow firma

obiektywna i tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Zazwyczaj opowiadanie blokuje sie w celu jednego drutu fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie luznej akcji

(w ktorej czesto wspolwystepuja epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani w kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie dzieki dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) wraz z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Team aktorski ograniczal sie w celu trzech ludzi. Aktorami zdolali byc tylko mezczyzni, grali wiec rowniez i role kobiece. W calej tragedii

antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze naraz przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo w

celu uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu dzieki akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu dramatycznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi fita do

katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne beda przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt wartosci i wymagania, bowiem smialkowie bronia

przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z tamtego

wzgledu, ze racje obu stron beda rownorzedne, spor tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie w celu kleski bohaterow.

Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory jest winien smierci czterech osob (Antygony, jej

narzeczonego, a swojego syna - Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly do konca zycia. Tragizm

okazuje sie byc wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od moce charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji

sprowadzaja dzieki siebie zejscie lub kleske. Nalezy dopisac, ze na temat ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los.

Wspolczucie czytelnika (widza) jest poprzez stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu

odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, namietnosc do brata,

poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza okazuje sie byc obrazem egzystencji

codziennego, 2 zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. komponuje sie wraz z 3 trzonow: dwa pierwsze to okazy, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

3. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne beda osoby jak i rowniez wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego istote

5. moga miec zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na zakres by zasiac ziarna. 1 upadlo dzieki droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone poprzez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyrazenie boze, zas gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo zrezygnowac, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu jak i rowniez jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja frakcja majatku jak i

rowniez wyruszyl w swiat. Majatek roztrwonil jednakze szybko dzieki zabawy. Zaczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez

nedze. Kiedy skruszony synek wrocil w celu ojca tenze sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze

cieszy sie z powrotow syna, ktory byl jakim sposobem umarly, zas teraz znow ozyl. Tatem jest Pan, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego

grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich defektow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego jak i rowniez obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za pobyt w gospodzie.

Wczesniej pomocy odmowili mu duchowni, jakich zadaniem okazuje sie byc niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac innym

ludziom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i zdarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same, jednak

jako wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje

szersze, uniwersalne zawartosci. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce

padlo na rozmaite podloze. Raz padlo dzieki droge jak i rowniez wydziobalo halasuje ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo dzieki kamiennym ziemi, ani

miedzy cierniami. Dopiero gdy ziarno trafilo dzieki zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Latwo odczytac istotnosc uniwersalne tej przypowiesci, odszukac jej

tresc, ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc miesci nakaz, azeby byc zyzna

gleba, chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje zysk z edukacji. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez

prawda dysponuje wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl pan wczesniej jak i

rowniez odszedl od momentu wiary, jednak powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi. Powrot do

bliskich traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada pewne cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Pan Ojciec zas Jego

synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem w celu

ciaglego powracania, dostrzegania swych bledow jak i rowniez checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie milosiernego,

wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Wedlug

dzis dzionek samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego sporym cierpieniem autor probuje wytlumaczyc tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Pan

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a ostatecznie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob osobiscie walczy na temat swoja godnosc odpierajac pierwotnego racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob ustala

symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie ma walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien czcic tajemnicze zamiary Opatrznosci, zas nie halasuje badac;

- Bog definitywnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie w celu wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Zaliczane sa do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja istote i organizm

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), zas jego zywot podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie

w celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw.

Franciszka. To rowniez wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do przyrody, do otoczenia. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, ze jest to swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Wielki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego

sa: wiara, kosciol katolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest totez symbolem perfekcyjnego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Odgrywa

na ziemi role namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki

Galla Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego prawdomownosc i troske o poddanych.

Scena zgonu krola zostala przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego bohatera, wielkiego partnera.

ideal rycerza - jest to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec przyjaciol i damy swego serduszka, za

najlepsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie i swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista

dzialalnoscia tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z

oddzialow, symbol rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy.

Kluczowym celem tej zycia okazuje sie byc walka w obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza tej

rycerskich cnot ukazuje scenka smierci bohatera, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc

zblizajacej sie smierci, zuch na jej miejsce wybiera wzgorze, by byc blizej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz jak i rowniez rog. W calej

swej ostatniej spowiedzi przypomina wartosci nadajace sens tej zyciu. W calej scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego

ginacego zbyt wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostawac ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Jednakze na pomysl pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza umiejscowienie Boga w centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, ze mniej interesujacy. Przykladami

moze okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje rzetelne zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® mozliwosc wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym co wstaje na polu i niebawem zostanie zebrane i wyszuka sie dzieki biesiadnym

stoliku. Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Na koniec zacheca w celu przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga na

temat odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci dzieki wszystkich osob. Nazywany okazuje sie byc takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz miesci

zbior nakazow i pouczen, jak winien zachowac sie przy stoliku rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec

kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej istota i wlasciwosciami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, ktora to zaprasza w celu tanca przedstawicieli roznych

stanow.

Obraz mozna przeczytac sie w tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu

stosunkow spolecznych, zawiera pomysl, ze zejscie zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak

azeby tego pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele jednak zostal w owa strone zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden zamysl parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy wytworne i

uznawane w poszczegolnej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozytywne, idealne. Literatura

sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre maksymy zachowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. Pozniej autor opowiada o tym jakie mozliwosci rosnie dzieki polu jak i rowniez

niedlugo zostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad paniom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania

sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie uciechy na wszystkich ludzi. Nazywany jest rowniez pierwszym

savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera zbior nakazow jak i rowniez pouczen, jakim sposobem powinien zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie

odczuwa sie w powyzszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw tenze ukazuje zejscie, ktora zacheca do tanca

przedstawicieli roznych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak

azeby tego pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele jednak zostal w owa strone zabity. Diagnozujemy tu spor spoleczny miedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo dysponowac przywileje.

Wywoluje sie posrod nich pycha.

Jest nadal duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis miesiaca, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie

jej powstania:

• piesn zaistniala w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, ze powstala w 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o czym swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego wraz z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo tenze tekst w

celu rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. Jest to hymn w celu Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, azeby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, zas po zgonu przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania zakresu sylabicznego, jakie mozliwosci z

czasem, w XVI w., doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te,

ogarniajace czasami po nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc

klauzul wersowych wynika skutkiem tego, ze w kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa - pojedyncze przekonanie lub jednorodny

czlon zdaniowy, wypowiadane wraz z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy

opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Wedlug zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw dzieki jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― zaistniala na obszarze nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen

w Szwajcarii. W calej XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni - wielkanocna (strofy 3-6) jak i rowniez pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna

precyzja w ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore jej cechy. Jest dozwolone powiedziec, ze na tak bardzo przemyslane jak i rowniez staranie

dopracowane od strony internetowej formalnej wyczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tej piesni, wykonywajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszelkim Polakom

tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi wraz z 1407r., jednakze juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za glowny hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest w celu Matki

Boskiej, druga w celu Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt nigdy ziemskim jak i rowniez wieczne zywot po zgonu. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, w celu

ktorej niejednokrotnie nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza w Bogurodzicy swiete osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez

Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w

funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ),

wyrazy, gdzie nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np.

wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela

Krzcicela). Zastosowane beda rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, oznacza to rownolegly, obustronny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym argumentem na

to, ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Placz

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz przede

wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do innych matek, ludziom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu wraz z

konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem tekstow polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, oznacza to hagiografia. Hhg jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, zas bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami

na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa rowniez znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich zywocie i czynach,, Legenda na temat

sw. Aleksym―

apokryfy - teksty polaczona tematycznie wraz z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, beda rodzajem,, uzupelnienia―

Biblii. Narasta w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe

np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior ustala psalterz., zostaly bardzo chodliwe w sredniowieczu, opiewaja skale i

przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub miejsce np. kraina szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny,

wiec tym wiecej boli tej zniewazanie. Pierwowzor Boska ukazuje losy swego Syna od momentu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go

poprzez Zydow, poprzez przybicie w celu krzyza. Ciagle wspolcierpi wraz z nim, chce czuc tak samo jak On, myslec podobnie. Lecz przede wszystkim

podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do innych matek, ludziom opowiada

swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miasteczku,

postrzegana poprzez ludzi jak szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca trzech barw: ciemnej i

srebrnej. Czarny - prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie dzieki czarno, ma mozliwosc dlatego, ze jej skora juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny -

albowiem jej klaki sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez przerazenie spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor

powieszonych utracila jedno wraz z podstawowych zadan do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu utraty swoich najmlodszych,

ale rowniez z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w pewnym stopniu. Wedlug mnie Matka wraz z wiersza Rozewicza

Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa

zapotrzebowania niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych najmlodszych lecz rowniez

przyjmuje dzieki swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, ktorzy walczyli w obronie naszej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja

w celu szalenstwa. Ale juz Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z sprawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do szalenstwa lecz okazuje sie byc przepelniona

nadzieja, ze ta jedna zejscie, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna oryginal nie pozostanie musiala tak bardzo

cierpiec jakim sposobem ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana zostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, miesci w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, odczuwali uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora

mielibysmy szanse nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli,

na temat wysluchanie modlitwy, oraz bardziej specyficzne: na temat pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten odgrywa wielorakie procedury. Przede wszystkim okazuje sie byc

refrenem, wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do

Chrystusa za posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze zredagowana zostala zamierzenie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― jest do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie ogromniejsza od krytycznej, podwojone ksztalty wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze profesjonalne wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace otwarcie zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, a takze na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + 3;

* 3. wers - 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily funkcje

wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma wlasciwosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione w tekst apostrofy.

Apostrofe ustala cala naczelna zwrotka, ktora to obejmuje zbior wolaczy jak i rowniez dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy wraz z minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl wraz z codziennego uzycia. Tych nieuzywanych

dzis wyrazen jest w „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca w tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl glob, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Osoby uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tej filozofii dominowala mysl na temat

zyciu posmiertnym.

W tej epoce wiecej niz jeden pojecia beda centralne: Pan i istota ludzka. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Lecz to

istota ludzka zostal zmajstrowany na obraz i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu zdolny jest odszukac w osobiscie doskonalosc jak i rowniez

jednosc wraz z Nim. Akcentuje ona istotne wartosci jednostki, jego godnosc zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania niezaplanowanego

wyboru, w celu zdobywania informacji, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i istota ludzka znacza raz za razem mniej. Wszelcy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z

konsekwencjami. Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac dzieki filozofow wraz z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc poprawnego

postepowania. Musimy przystanac na krotko i zastanowic sie o naszej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest raz za

razem mniej aktualny w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki zostaly: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci,

ktore przestaja okazac sie dla nas wazne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne takie jak: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i

otoczenia. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w legendach o

paniach i na temat panach „minionego czasu―. Jakze jest to biezace w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, jakie mozliwosci

najwazniejsze, oznacza to nasze zywot. Zapominamy jakze jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Afekt jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce w sredniowieczu. Wzorem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest aktualny w kazdej epoce. Afekt to uczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci okazuje sie byc nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna niejednokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Moze dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy siegac z

tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga i tym ktora wage ma dla jego honor, ktory we wspolczesnym swieci stracil

dzieki swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wychodzi to stad, ze dotycza ow lampy czlowieka, zas

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych bohaterow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola

Ogromnego do Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez

Izoldy―. Wiersz odwolywala sie zarowno do gatunkow charakterystycznych gwoli tworczosci duchowej czego przykladem sa hymny oraz wiersz

maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze

okazac sie prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do rozwoju hagiografii, branzy pismiennictwa wymagajacej

sie obrazowaniem zywotow kultu religijnego, opartych dzieki legendach jak i rowniez dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw.

Aleksym―. Utwory te mialy istote dydaktyczny. Tworzenie sie swiezych panstw jak i rowniez dynastii poteguje historiografii oznacza to powstawaniu

zbiorow dziel zabytowych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku religii

chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez

ksiezy jak i rowniez zakonnikow w kosciolach czy tez w umyslnie wyznaczonych dodatkowo miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie

grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna okazuje sie byc misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne,

jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych.

Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek jednostki, odkupienie jak i rowniez sad podstawowy. W dawnym

ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w Niemczech. Wylacznym ze wspanialych misteriow naszych jest „Historia

o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z egzystencji Maryi. Wraz z czasow odbywajacego

sie w przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory

poprzez grzechy jak i rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celu skierowanie jednostki na odpowiednia droge.

Pierwotnym bohaterem moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej kosztowny

zycia, toczacy wewnetrzna bitwe miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy fajne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Panstwu utworow.

1-wsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w niej w celu glosu na przyklad

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

jednostki. W sredniowieczu w glowny punkt swiata jednostki stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary osob, ktorzy

postrzegali Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal pierwotnego glosy jak i rowniez raczyl dac spokojne,

pobozne zycie jak i rowniez miejsce w raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i

ostatecznych - zgonu, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem"

szczesciem jest pokoj. Zycie ustala jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem i duszy wraz z cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania tej walki. W

calej utworze mozna przeczytac sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc.

Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy otoczenia tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow

lampy w stanie dac czlowiekowi rzetelnego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Rowniez "I nie zaakceptowac milowac nielatwo, i milowac".

Szarzynski upatruje prawdziwy przedmiot milosci jak i rowniez piekna w Bogu. Wartoscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki

ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo ma radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W calej baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze jak i rowniez

korzystanie z uciech zycia, jakim sposobem wiemy to wzorce osobowe zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 rok Jana Laskiego). Czas jej powstania w

celu dzis ozywia zywe dysputy badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, urodzenie tekstu zwiazane sa wraz z

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy metrow. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest bezposrednio do Mateczki Boskiej

wraz z prosba na temat wstawiennictwo obok Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna

Bozego, miesci blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacji o slownictwie

i postaciach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc

(syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej

trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, szybko wyszla poza mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie

stanowila wciaz nieodlaczna frakcja wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - pierwsze polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany poprzez polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze

pelnia w sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i jedyny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i pierwotnego odbicie w literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie

dzieki ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe organizm i ducha. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie biezace wziecie duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do

wiary. Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly

do namietnosci do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja istote i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- skupia w osobiscie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. Stale postepuje w zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej Francji― i

oddany damie swego serca. Jako rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy

przyjaciel, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedle Boleslaw

powstal sie w sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od maluszka. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka pozostal przedstawiony w utworze Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla rowniez liryka

milosna zgodnie z maksyma, ze ktorykolwiek badz rycerz winien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych

uczuc i rozumuje poetow, beda one wlasciwie wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl

wyidealizowany a opis uczuc rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, zwiezlym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial osob do myslenia o zgonu, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala w celu tzw.

spraw ostatecznych obok sadu podstawowego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowanie sie dzieki spotkanie ze

smiercia. Mialy temu sluzyc: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi jak i rowniez swiatem. Wzory motywow zgonu w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy rozmaite wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte oczy i organizm, bez ukonczenia nosa jak i

rowniez warg, zgrzytajaca zebami, wraz z kosa w reku itp. Mowi jej osoba, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale najpierw grzesznikow, ksiezy

zyjacych w dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika skutkiem tego, ze dywanom czlowiek

przejdzie przez zywot skromniej, tymze jego randka ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― oryginal Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje

sie byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem zas ludzmi

1-wsza zwrotka okazuje sie byc apostrofa w celu Matki Boskiej i miesci w osobiscie wiele okreslen skierowanych pod jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Spotykamy w tej dziewczyny prosby ogolne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie rozumuje.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mateczki Boskiej jak i rowniez jej syna. Osoba

mowiaca w artykule jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie mnie jako forme cierpiaca, zalaca sie powyzej soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje swoje

dziecko, pragnie z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest niezaradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest to siano twe wesele

Co zes mi w celu obiecywal, tylko bano wiele..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osob o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku jak i rowniez zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej przede wszystkim cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bol jest waznym problemem utworu. Marie tym wiecej boli

zniewazenie syna, poniewaz jest pan jej wylacznym dzieckiem. Obrazuje losy swego syna od momentu biczowania poprzez nakladanie cierniowej

korony, bicie go poprzez zydow poprzez przybyciu w celu krzyza. Ciagle wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec tak samo jak on, odczuc. Wie, ze to aktualnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i dzieki blahy rzecz, dotyczy jakiegos zdarzenia czy tez osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala

charakter glownie sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

samego zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje uproszczenie budowy, prosta skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub

maksymy budowy). Rys piesni wynika z jej zwiazkow wraz z muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany,

zwiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji polskiej

wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej branzy wiedzy. Narasta czesto w tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne.

Kazania sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly

charakter utworow literackich niekoniecznie pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o zywocie pasterzy czy tez wiesniakow. Typ ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wowczas wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta postaci literackiej najczesciej pasterza, wraz z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

strategia realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak

i rowniez niecheci w celu miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z odpowiednim jej pragnieniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc kompozycji (wyrazny punkt

kulminacyjny, puenta), ograniczenie ilosci postaci, przedstawienie tylko poszczegolnego watku, skupienie sie dzieki jednym tylko problemie, 1 punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Stala sie srodkiem powtykania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

dziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo tenze gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) jak i rowniez

nawolywanie w celu walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wiecej jest jednakze glosow przekonujacych, ze na

temat ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, funkcjonuje we wszystkich

nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest zwiazane z zleceniami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro

ojczyzny stawia przeszlo wlasnpe, wlasne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby poprawy, nie liczac sie wraz z przykrymi gwoli

niego konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde co wiecej

ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest gwoli niego naczelna wartoscia. Poswieca dla tej dziewczyny wszystko, co

wiecej osobiste ambicje i prywatne dobro. Potencjalow dodaje mu przekonanie na temat slusznosci tego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, ze

zasluguje osobiscie nim na stale imie.

30. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina w przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika w celu refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie

porannych mszy jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje

mnie sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla -

„Ksiadz pana wini, tatusiek ksiedza, zas nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". W calej "Zywocie jednostki poczciwego" Rej

zawarl swoje rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, w stylu gramatyka,

logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, kompetencji praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot, odrzuca

natomiast dziedziczenie poprzez przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

jednostki na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i pracy na wioski, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie zaakceptowac

zabraklo bliskim gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy dzieki wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw

oraz innych plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci przynosi

zysk i przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej jak i

rowniez sprzedawac drozej w innych okolicach.

Seks Reja w celu spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w powyzszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

zaakceptowac ceniac pierwotnego zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, albowiem oprocz informacji praktycznej ambasador tego wysokiego

stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza rowniez sympatii stosunek szlachcica w celu obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, zapewniajac im rozum i

mowe, Dlatego tez, ktorykolwiek badz winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac

innych. Kto jest mezny - zmagac sie w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wieksza wartosc ma oddanie egzystencji za slawe, niz zejscie w

zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni na

temat spustoszeniu Podola", po klesce Polski wraz z Turcja. Definiuje postawe Polaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce

„O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie zaakceptowac chca egzystowac wedlug

przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do

gor jak i rowniez la-sow". Podmiot wspomina wycieczki (Francja, Niemcy, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac

wraz z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia polskie XVI stulecia widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie

przekonuje Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Wydaje sie byc

oburzony obojetnoscia szlachty, deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec pieskow tureckich. Proponuje im bitwe, by placili na

wojsko, na uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski

pragnie by wojowal caly narodowosc. Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu oferuje ironiczne ukonczenie iz Polak jest niemadry przed jak i rowniez po

krzywdzie. Mimo krzywdy nie pragna oni zreperowac bledu. Nie ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie wyciagaja

wraz z tragedii moralow. Nie umieja ustrzec sie przed podobna sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem okazuje sie byc aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu:

czy oddac Helene poslom i uratowac ojczyzne od momentu wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to ogolnym problemem pokazania interesow wlasnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Polski, swiadczy o tym podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej

do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba odpowiedzialnosc.

Posiadaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia. Solidnosc i

wladza panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie istnieje nic przeszlo ojczyzne, istota ludzka powinien co

wiecej z rozkosza umierac zbyt nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jakie mozliwosci ludzkie

nie wydaje sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia jak i rowniez

podziw gwoli urokow przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach

"Milo szalec, kiedy okres po temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal brak

cierpienia, radosc duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy przy

dzwiekach muzyki, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet w toku zabawy powinno sie zachowac, tak bardzo ceniony poprzez Grekow,

umiar. Od starozytnych przejmuje rowniez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego utworow jest

dziewictwo, ktora uznaje za najlepsza wartosc - "Piesn na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim"

(nawiazanie w celu koncepcji jednostki wyrazanej poprzez Platona - wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na domek w

Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne

zdanie o niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec

ten mozna przeczytac sie w piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze zapewnia mu slawe wsrod

narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny

Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" - Proteusz (bozek lesny), w utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do

greckiego epitafium. Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i zalet zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu, pocieszeniu,

pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta siega do Horacego, lecz zmienia je, laczy rozne

motywy w okreslonym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow walki trojanskiej, jednakze przedstawiony w owa strone

problem dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W powyzszym utworze swobodnie

odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki beda wyrazem glebokiej troski na temat losy

prywatnej ojczyzny. Jednym sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy

powinni zdawac sobie sprawe wraz z odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad skonczonym narodem,

stac na strazy prawa jak i rowniez sprawiedliwosci. Nie wolno dywanom myslec na temat prywatnych biznesach, powinni dysponowac wylacznie na

uwadze dobro ogolu. W ostatnim fragmencie tej wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow

niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod

adresem mlodziezy (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie

nadaje sie dzieki obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodz rycerska w celu grozacej aktualnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil

rowniez do katastrofy pewne detale, ktore mimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach,

starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy krajowy balagan). Uwazaja przewodnia calego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, ze panstwo

ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym wraz z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z

nia. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem gwoli Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego

beda przekladami rzymskiego poety. Sa one w wiekszosci powazne, pierwotnego tematyka okazuje sie byc zas rozna. Wystarczy zrealizowac przegladu

roznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas poprzez temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, przyrody i egzystencji, milosci. Zapatrywania filozoficzne najczesciej stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge jak i rowniez lament poprzez klesce

Polakow poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana gleba i ludzie ( kobiety i najmlodszych ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie w celu tych, ktorzy czuja nadal milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania zasobow

dla wojsk, mysli na temat kraju zas nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie tenze rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Lecz jesli racja i wraz z tego nasza firme zbodzie,

Nowa przypowiesc Polak sobie kupuje,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i poprzez szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

zdanie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego punktu dla wszystkich elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, wreszcie czlowieka na

temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i ludzie, bo ma czyste serduszko i

tamtego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa

wizje swiata. Oto kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym

swiecie, chwali utwor Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz glowny o tym

podsluchujemy, przeciez Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik

osobiscie stawiam trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi w literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Pelny poemat skladajacy sie z dwunastu piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z w nocy swietojanska. Jest to

proba wytworzenia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zywot na wioski. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o klopotach i

klopotach codziennych, co wiecej praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna zalet,

gdzie wyrasta sie uczciwie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Posada na pozycji choc masywna daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne koszty

utrzymania, wysilek natomiast jest powodem do dumy. Po pracy mozna odpoczac wesolo spedzajac czas dzieki tancach jak i rowniez spiewach. Czlek

zyje dzieki wsi w harmonii wraz z przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, albowiem to

oczywiscie oni demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci jak i rowniez

staropolskich weselach szlacheckich, A takze mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz

wioski polskiej poczatkow 17 stulecia jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach egzystencji

wiejskiego, na temat nierownosci spolecznej, o zlych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako

protest poety przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, ze stan

ziemianski jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie jak i rowniez radosc. Uciechy plynace wraz z zycia jednostki

na wioski mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione w obcowaniu w z

przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych na temat swojej

namietnosci prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w

tych propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk wolno podzielic dzieki dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa czy tez

przykladami, czy przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, jednakze alegorycznych, pelnych

powiazan wraz z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek hhg Szymonowic osob i sytuacja dworskie. Bez watpienia obrazy

malowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe jednak sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednakze prawdziwe niewatpliwie sa odczucia,

szczescie jak i rowniez nieszczescie w milosci, jakich doswiadcza nieomal kazdy, podobnie jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim w

mniejszym stopniu lub bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej jak i rowniez

celnej obserwacji i oceny zycia, tak zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od

momentu siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze tymze poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie kobiety, narzekajace dzieki swoj zycie. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, wraz z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem rak tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych wesela i obfite zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja spor miedzy

panskim dozorca - Starosta, ktory wystepuje zawsze z wiernym symbolem swej wladzy - nahajka±, zas chlopem absolutnie pedzonym w celu roboty.

Widzimy wiec w tej okolicy krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to utwor

na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Rowniez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan boi sie, czy czasem dzieki temu postepowaniu ogol wraz

z ksiedzem nie odnajda sie dzieki lewicy, to znaczy czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie atakuje nadal ksiedza,

gada tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi na temat

odpustach, ktore sa praktycznie jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, wino, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci

otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie w celu rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze dzieki stu

urzednikow, jeden okazuje sie byc sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swoich procesow, chyba zeby za

suplementarne swiadczenia. Przerozne lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz

krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu zamyka sie jak i rowniez

przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, zas nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy:

Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to kokosz. Pod spodem przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny.

Ksiadz nie zaakceptowac pozwala kolejny raz zwozic zboza poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka

rowniez jest zawila, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego,

podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja brak

rozsadku jak i rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop okazuje sie byc zadowolony ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal mu

zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie zaakceptowac sa zaspokojeni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem

rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wioski, omawia tok calego jej zycia. W calej mlodosci wskazuje

cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl,

zas jezyka wolno sie przyuczyc bez jej znajomosci. Mlody szlachcic winien posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc swoich korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem jak i

rowniez ozenic. Alians malzenski trzeba zawierac wraz z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Do urzedow nie powinno sie pretendowac. W

ciagu roku przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa jak i rowniez krzewy w ogrodzie,

szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy wraz z truskawkami itp. Latem wolno z ludzi przygotowanych wiosna

krzewow jak i rowniez drzewek dysponowac owoce jak i rowniez pozytek. Sa juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem

gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy

tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i ludzie zle dzialaja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z bliskimi, a takze

rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko przygotowywane jest to biesiady. Caloroczne

zapasy daja wreszcie pozytek. Jednakze i podczas mrozu nalezy pilnowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez wolno z produktami, albo rowniez u

handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w innej obszarze drozej. Widzimy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie

juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia dzieki wsi. W calej Czarnolesie powstalo wiele estetycznych tego typu utworow.

"Na lipe" to wiersz o bardzo popularny drzewie, umyslnie cenionym. Liryk zwraca obserwacje na to, ktore wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, trel

ptakow. Sa to wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego picia z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina stare lata, kiedy dwie strony posiadaly wiecej

powierzenia. Chlop rowniez o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden wraz z utworow w ktorym poeta dotyka problem

spoleczny w Polsce. Opisywanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni

spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty dzieki tradycjach ceremonii poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu

podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie byc mowa na temat

milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter opisywanej uroczystosci. Piosenka panny odrebnej

mowi na temat tancu jak i rowniez radosci. Naklania wszystkich w celu pojscia w jej slady. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale egzystencji

wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wioski. Chlop zachowuje ze wlasnej pracy mojej dziurki i rodzine, a fach jego okazuje sie byc znacznie

spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza czy pisarza. Liczy nastepnie wszelkie przyjemnosci pracy, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez

tance. Kawalek nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swe poganskie

tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw dzieki uksztaltowanie bohatera lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan form, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly wiecej

niz jeden glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w tej poezji znajdziemy echa

ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego wplywu przyrody

dzieki ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale jak i rowniez zachete w celu harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach

zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji jak i rowniez umiejetnosc

krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola jednostki w kuli ziemskiej,

zastanawiaja powyzej nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale rowniez podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji

swoje nieomal wszystkie rozwazania i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za utwor stworzenia otoczenia oraz jednostki, a takze

harmonie miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski tworzy

dwie postawy charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje pierwotnego syntezy. Przenigdy najwazniejsze okazuje

sie byc miec nieskalane sumienie, radzi, aby korzystac z mozliwosci do uciechy, ale madrze i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w sobie. W calej „Piesni na temat cnocie―

poeta stara sie uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie

od pokus i cierpien zwiazanych ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty

okazuje sie byc obowiazkiem kazdego czlowieka, a najlepsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage w

celu slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez osobiscie proces tworczy. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z

apelem, aby starali sie te banki pozostawic poprzez sobie slawe i honor. Problematyke sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez

nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji dzieki posiadany warunki jest jednostka wybitna. Obraz lotu

powyzej roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze tej dziela pozostana tez znakomite nie tylko rodakom, ale i hen

poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy okres po temu― sa parafraza

fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest szalec w stosownym miejscu jak i rowniez czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w

przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII wolno odnalezc rowniez topos

arkadii – „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu pisarstwo parenetyczna wciaz pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie winien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki zawarte sa w „Zywocie jednostki poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie darami

przyrody o kazdej porze rok, dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Analogiczny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota

ludzka rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swoich dobr nawet lepiej zycia. Ten ideal stworzony jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden

standard – rodzaj renesansowego artysci, humanisty. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do 1 dziedziny sporzadzania, jest

wszechstronna, oprocz umiejetnosci niezbednych ma obszerna wiedze i zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A.

Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc

stanowi ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, pojmowana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, zywot zgodne wraz z natura. Adekwatny ozenek,

obowiazki gospodarskie jak i rowniez obywatelskie definiuja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i rozkosza

opisuje rej zajecia gospodarskie, prace dzieki roli jak i rowniez w ogrodzie, radosci plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez

obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym szefem, dba na temat swoja

rodzine, z rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie

wynika jednak wraz z dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan

Kochanowski we fraszkach zechce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza wartoscia jest dziewictwo ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana

jak czyste etyka, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i

spokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu

jakas z fraszek. Podmiot poetycki uznaje tezyzna fizyczna za jakas z najwazniejszych wartosci, wobec ktorej odmienne dobra traca swe istotnosc. Poeta

we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zywot w aprobacie z przyroda i nie zaakceptowac szuka wiele do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego egzystencji i tej prawdziwych wartosci w poniektorych utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia trzeba zyc wedlug natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, ze wszystko przemija ale trzeba przy tym afirmowac zycie

jak i rowniez w pelni tu korzystac. Wedle stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wyrobic spokoj lezacy wewnatrz broniacy

przed atakami fortuny.

38. Ustal, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem okazuje sie byc

wydany w 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju

swietnym uszczesliwiajacym wszystkich obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru zachwycajacego obywatela

Rzeczypospolitej oraz powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia

sie tu takze postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej gwoli roznych osob jest rozne

prawo. Dla przykladu prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla osob z roznych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty jak i rowniez inne

gwoli mieszczan. Mysle ze, tenze problem okazuje sie byc nadal aktualny. Tak aktualnie bylo jak i rowniez jest, ze ludzie majacy wplywy jak i rowniez

takze bogaci podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, jednak zazwyczaj beda traktowani znacznie lzej, w ogromnej liczbie

przypadkow moga sie chociazby wykupic. Czesto ludzie na wielkich stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie w ich kwestii jest znacznie

przedluzone. Pozostalym problemem, ktory porusza Modrzewski jest rola nauki jak i rowniez wiedzy nigdy kazdego czlowieka i wspolzaleznosc moce

panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i poprawic sytuacje

finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z

bieda i jest zatrudnionych nadal wraz z dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w malych miasteczkach,

zamknieto jak i rowniez dzieci wielokrotnie musza chodzic do ludzi odleglych znacznie kilometrow. Ponadto szkoly moga miec zazwyczaj za male zasoby

finansowe na postep pracowni jak i rowniez zakup pomocy naukowych, nieraz nawet dzieki utrzymanie. W calej ksiedze na temat wojnie natomiast mowi,

ze kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie zaakceptowac tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach

gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia dotyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy kraju w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec

okazuje sie byc obywatelem jak i rowniez panstwo powinno mu dac mozliwosc szczescie, - o wartosci czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, -

ktorykolwiek badz czlowiek winien byc legalnie przygotowany w celu pracy, zas ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pilnowac panstwo, -

nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej facio byl karany smiercia). Pisarz proponowal

zaplanowac nowy regulamin prawny wraz z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci wraz z wojny nie zaakceptowac sa tak bardzo wielkie, by mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych

wojny nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w 1551 r. Modrzewski oferuje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob wyksztalconych jak i

rowniez szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy bezuzyteczne, takie jak doskonale domy i sute biesiady.

Proponuje zasoby finansowe przeznaczone dzieki ten zamysl wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie dzieki

dotowanie szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie informacji i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie.

Modrzewski oferuje przejecie pieczy nad szkolami przez panstwo, a prawo do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz glowny prawo kroczenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. W ten sposob pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, oznacza to brak namietnosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny

okazuje sie byc podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie wartosci (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie dobierac w

jakas calosc. Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra polaczonego, dla dobra ojczyzny powinno sie poswiecic komplet: majatek,

moce, zdrowie, fart, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna byc zgoda, albowiem laczy fita jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga przyczynic sie niezgodni obywatele - spory

sejmowe, walki domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez

narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc,

oblude jak i rowniez obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

w celu tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego zakresu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, zle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo polskie od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, azeby stara kult ustapila swiezej. Jednak heretycy nie beda spojni,

nie zaakceptowac tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode

u katolikow, ale obok heretykow jest to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy

dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich sferach zycia, rowniez publicznego, a takze prywatnego.

Heretycy nie moga nawet bronic panstwa przed poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest sprawne do wygrania wojny.

Skarga wzywa totez krola w celu obrony religii katolickiej, jak straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej w

narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow jak i rowniez pozbawienia pierwotnego ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza

legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Zbyt prawa sprawiedliwe uwaza

pisane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione gwoli porzadku,

sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim zamet (istnialo wowczas wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia norm ograniczajacych jak i rowniez

naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. biezace

sadzenie jak i rowniez bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych propozycji

herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc jak i

rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne w celu matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek i do tonacego okretu, ktory wszyscy,

w chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla mase problemow jak i rowniez zjawisk, ktore maja miejsce w kraju i proponuje

naprawe istniejacego zakresu rzeczy. Jednoczesnie przepowiada pan, iz rozplenienie sie owych chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek w celu ojczyzny wyrazal

zarowno w piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O solidnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i

sumiennej pracy gwoli dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej w Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic moga jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna najrozniejsze analogie w celu wydarzen politycznych tego czasu.

Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor

polskiego Sejmu. Spostrzec mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor ustala

ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie jednostki poczciwego" odszukac mozna standard prawego

obywatela. Lecz glownym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace fita sprawy jak i rowniez swoj lek o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie mozna dojrzec w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany wraz z pozycji

kalwina i w duzej partii stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych poprzez protestantow, jakie mozliwosci jest zwlaszcza widoczne w krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami,

zamilowanie do egzystencji w przepychu i sztuczne zawyzanie ilosci swietych, dzieki ktorych nieprzerwanie pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez

zwyczaj placenia ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa podlug niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak

i rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow jednakze takze

papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

pojac istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak przykladowo epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia fita i kosztuje ponad typowych ludzi. Podczas gdy

mnich ten jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow

zbyt swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal okazuje sie byc

anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swego psa dzieki cmentarzu obok grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez

poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednakze z czworonoga uczynil

parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez

lekcewazenie naczelnych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, ustala nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w zrozumialych gwoli wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie

zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja pierwotnego spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec

pierwotnego uczestnictwo w odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega katastrofa ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach niejednokrotnie nawiazywal w celu filozofii stoickiej - osobiscie pragnal okazac sie stoikiem.

Byl przekonany, ze jest intymny osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, w jakim

stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow minionych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim warunki, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych

jak i rowniez zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal wraz z ta maksyma. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie samemu,

rownoczesnie chce dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie dzieje sie wraz z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego bycia. Brak okazuje sie byc na nie

zaakceptowac odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc ostatecznych:

"raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz poprzez

smierci, w celu miejsc gdzie przebywala przed wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to w ostatnim wraz z TRENOW, w ktorym opowiada swoj

sen - we snie ukazala mu sie oryginal z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze tej coreczka okazuje sie byc

szczesliwa. Wizerunek ojca przeksztalca sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie zywot Jana dzieki wsi pozostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do kompozycji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, z jakiego powodu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala

scieta poprzez nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza,

pustka po odejsciu coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec

pyta sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W ktoras strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana zostala jego wiara w prawdomownosc boska, przewodzi to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w

odcinku kulminacyjnym w celu zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w watpliwosc tresc calego egzystencji i aktualnych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, ze corka pozostanie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolesci,

rozpaczy, strachu. W obliczu zgonu corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja istota

ludzka, ktorym czasy swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy

insze, 1 z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej selekcji - Urszula poprzez zejscie w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, jakich bohaterami beda pasterze czy tez rolnicy.

Sielanke umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane poprzez bohaterow, w celu epiki – fabula jak i rowniez narracja, w celu dramatu natomiast - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy konkretnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie najczesciej z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie nierzadko

tlem gwoli prezentowania zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy obraz wsi polskiej

Ostatnia wraz z panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; masywna, codzienna profesja w polu i przy gospodarstwie powoduje radosc innym

ludziom wsi jak i rowniez jest gwoli nich powodem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze wspomniec za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy w literaturze polskiej siegnal poprzez motywy

folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, okazuje

sie byc nietypowa, hhg bowiem robote panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje

totez nie rzecz, ale strategia, w ktory zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki motywach

potocznych i skrzeczy razem wraz z Oluchna dzieki ciezka robote oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma,

dzieki tej dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna przyjaznosc czlowieka. Nasz kraj wies ukonczenia XVI stulecia jest, podlug

Szymonowica, miejscem wyzysku: miejscem, gdzie niejednokrotnie dochodzi w celu naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw

bolesnych, pokazuje ujemne strony egzystencji na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji otoczenia i tworzac utwor usredniony raczej w celu antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a jej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i uciechy, jakie ciagnie ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie wraz z ukochanym

pod umowionym jaworem nikt dzieki nia nie zaakceptowac czeka. Wywoluje to podejrzenie o zdrada i stosunek z odmienna pasterka – Doryda, jakie

mozliwosci konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wowczas zza

sasiednich zarosli wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko przekonac sie na temat jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal

scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, tak

bardzo charakterystyczne gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i

rowniez wplywu namietnosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza hen poza czysto renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego,

jakie mozliwosci powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany wiary, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go watpliwosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sluszny i dostatecznie uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, jednakze, z drugiej

strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzisiaj i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest wspanialym obrazem ludzi niepewnosci jak i rowniez lekow. W szczegolnosci wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w trzech

sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, okazuje sie byc wyrazem obawy poety na temat wynik

bezustannej walki, ktora kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie dobra materialne jak i rowniez pokusy

doczesne, ktore odciagaja czlowieka od momentu Boga. Do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W

swojej walce z silami ciemnosci istota ludzka jest samotny, a stawka jest przeciez zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie

obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy istota ludzka powinien polegac, bowiem tylko z pomoca Boska mozna przemoc szatana, glob i odepchnac

pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata tamtego, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie

poprzedniego. Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co

emocjonalne, a najwznioslejsza wartoscia sakralna jest namietnosc do Boga. Bog okazuje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, istota ludzka maly jak i

rowniez pelen grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od momentu Boga, utrudnia mu koncepcje do egzystencji wiecznego jak i rowniez do zbawienia.

Widac tu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla powszechnie znana ludziom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest intensywne, a gdy slabe. Meritum rozwazan

pisarza ma istote uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), jednakze najbardziej zajmuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia,

wowczas nadal silna jak i rowniez znaczaca w Europie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow

przed tym, ze niewlasciwa polityka moze przyczynic sie do upadku panstwa, podobnie jak Troje. W calej tekscie beda fragmenty swiadczace o tego typu

intencjach pisarza.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita kwestia wladacie") okazuje sie byc skierowana w celu rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jakim

sposobem maja wykonywac powierzona dywanom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro

ogolne. Na zakonczenie poeta przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy o tym polski strategia glosowania poprzez rozstapienie i obecnosc marszalkow

stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci zbyt losy

ciebie. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych

sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodz magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu

pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, zas niezdolna w celu zadnego mordegi, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie beda

zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku ciebie rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. W calej kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec spraw

narodowych. 1-wszy z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest

synonimem prywaty, nieliczenia sie wraz z dobrem ciebie, realizowania swoich celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, aczkolwiek sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by poprzez atak zaszokowac wroga, oslabic go jak i

rowniez nie dopuscic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza gdyz tematy w stopniu daleko idacym istotne, biezace i

skomplikowane. Swoje poglady na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla gwarancje czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Krol elekcyjny

(wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten trudnosc; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, czy tez

wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i rozewrzenia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O madrosci potrzebnej w celu rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci jakie mozliwosci sa dzieki jego czele

powinni oferowac przyklad,

dwoch. "O namietnosci ku ojczyznie" - oblicza 6 dolegliwosci Polski: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, ze milosc w celu ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny wraz z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Nieszczesliwie jej nie istnieje, Skarga boi sie, ze fakt tenze moze byc wykorzystany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz okazuje

sie byc wykorzystywana poprzez magnaterie w celu osiagniecia swoich celow, jakie mozliwosci prowadzi w celu anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). zada

wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie dzieki jej zlych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste w celu nieba to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Polski, jesli

jej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

pan na rejonie niezaleznosci od momentu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszystkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o zywocie szlachcica od momentu narodzin do smierci. Zastanawia sie powyzej edukacja jak i

rowniez wychowaniem najmlodszych szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od edukacji Rej wielbi dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczowe oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec jak i

rowniez spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich

zaslug. Zbyt wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy dzieki wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach rok, przynosza wiele pozytku,

jak rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i ogrody warzywne, azeby niczego poprzez caly rok kalendarzowy nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu pisarza do pracy na wioski swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez

warzyw i innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odprezac sie w blogim towarzystwie przyjaciol i bliskich, zaleca uciechy, polowania, rybactwo, co pozyskuje pozytek jak i rowniez daje

radosc. Dbajacy na temat fortune liryk zaleca w wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupowac je oszczedniej i wyprzedawac

drozej w innych okolicach.

Stosunek Reja do spraw publicznych i sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie tej charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal na temat urzedach publicznych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko zatem, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz procz wiedzy uzytkowej przedstawiciel

tamtego wysokiego zakresu spolecznego winien posiadac rowniez gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do przymusu

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow dzieki Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w niej swoje przemyslenia odnosnie tego wydarzenia oraz aluzje, jak z czasem wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na

najazd Tatarow dzieki Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow i mysl na temat powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie

przed napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci granic Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co wyraza

slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej - poety. Psyche poety jego zdaniem jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy granic.

Piesn ta przekazuje intencjonalnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego jak poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" okazuje sie byc cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale

zycia dzieki wsi. Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie

sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w jednosci wraz z natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku.

W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala egzystencji na wioski w gronie rodzinnym. Posada ziemianina dzieki roli przeciwstawiona jest

odrebnym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie prowadzic w

zyciu. Ogromny wplyw dzieki tworczosc poety mialo rowniez spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z istota znakomitego polskiego poety, ktory jako 1 z glownych tworzyl literature

narodowa. Lecz nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jakim sposobem wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten

okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci ludzkiej, jest rowniez uwidocznieniem mysli

wlasnej wartosci Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze dlugo po tej smierci pozostana czytane jak i rowniez podziwiane poprzez

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z egzystencji codziennego, jakie mozliwosci bylo typowe dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przykladami moga byc: Piosenka XXIII i

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w tej odrebnej przemyslenia wskazuja wyraznie dzieki znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej,

aczkolwiek nie da sie zamaskowac zawartej w niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie zaakceptowac bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego

rozwazania na tenze temat sa zawarte na przyklad w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Wianek, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora to

pielegnowana w sercu jednostki moze byc gwoli niego rownolegle "nagroda jak i rowniez placa" i swoista dekoracja zycia. Otwarcie z cnota zwiazana

okazuje sie byc tak okreslana dobra slawa, tzn. dobra opinia obok wspolczesnych, zas po zgonu pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od momentu rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc powszechne wsrod

owczesnej szlachty. Bez watpienia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku

(Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest

fraszka "Na most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w niej swoje przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jakim sposobem w przyszlosci podeprzec obrone granic, ale w stopniu daleko idacym emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz

wscieklosc na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej

z kieszeni wspolrodakow. Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski

mniema, ze wszelkie zalety stanowiace cnote beda cenne, jednakze najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla

kogo otwarta droga do nieba, Tym, jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym momencie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w Czarnolesie, by tam aranzowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety nigdy ziemianina. Liryk opowiada

na temat poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. W celu porownania wspomina takze na temat ludziach tulajacych sie poprzez

swiecie w poszukiwaniu bitew i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej okazuje sie byc zyc dzieki roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz z zbirow osiaganych z

ofiarnej pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, zas nastepnie komplet znosi w celu stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy

zawsze znajdzie okres na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby czy tez w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. W calej zagrodzie oczywiscie pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze na temat

wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i wstyd. Poeta zechce, aby tej wnuki zostaly dobrze wychowane i zeby posiadaly

te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do moralu, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale rowniez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa –

jest to renesansowa pochwala zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby

lapac w pulapke dzien, jak i rowniez stoickie, azeby przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w

„Piesniach― posiadala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen trzech starozytnych pradow

filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia jednostki jest fart, rozumiane jak zycie zgodne z prawami cnoty, daj szanse czyste

etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z radosci

zyciowych. Wzgledem przemijalnosci otoczenia, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do korzystania z chwili, cieszenia

sie wraz z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc zaobserwowac

w Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora to byla nie zaakceptowac wolna od momentu sprzecznosci. Stad fraszki zostaly tak odmienne. Sprzyjala dywanom recepcja antyku,

ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal odleglosc do otoczenia i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym.

Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Wplyw kazdego z tych propozycji we fraszkach jest

dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej staranie do szczescia wiazalo sie z sztuka wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie zywot. Przede wszystkim

nalezalo unikac smutkow, ktore zdolaly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce

„Na domek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co zdaje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta zechce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie,

ludzka zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra tamtego swiata nie zaakceptowac

zapewniaja rzetelnego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna wraz z fraszek –

„Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w aprobacie z przyroda odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na glob renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec tak bardzo krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i

umiejacego ze ogromnym spokojem sledzic otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, w

korzystaniu wraz z rozumu, ale i takze w radosci „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia jak i rowniez wizji

Boga, jako duzego Architekta, odkrywamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem wobec Boga, jednakze tez

wizja czlowieka nalezytego, umiejacego uzyc swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od momentu trosk jak i rowniez cierpienia i

obawy przed smiercia. Ow dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety w ustalone poprzez myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta wraz z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, ktora to powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie wraz

z problemami, oferowac sile sakralna i stale szczescie i czynic odpornym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie w swych

piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odszukac w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie

dzieki tej harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego artysci po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja

jednakze pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil

wlasna „Iliade―. Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow poprzez porwana poprzez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu ukazac

rozne postawy polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem w celu rozwazan przyrody ogolnej.

W calej konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, jakkolwiek w pewnym stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w katastrofy

greckiej, zachodzi podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob dzieki scenie nie zaakceptowac przekracza czterech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w nagrode zbyt wyrok w sporze bogin, wine totez ponosi kociak, ktora fita nagrodzila.

Sa jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie tu takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno okazuje sie byc tu wyznaczyc glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno gdyz stawiac prywatny interes dzieki rowni ze sprawa kraju

odstepstwem od momentu reguly okazuje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos wraz z bohaterow w tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin

czy ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Cecha szczegolna utworow z tamtego okresu okazuje sie byc epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni wraz z tego czasu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja,

/ A przy tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad komplet przedkladajacy

uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany takze sprawami

publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak nawet w

najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze!

―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Do gor jak i rowniez lasow,

zredagowana w chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swoje zycie, sentymentalne i

rownolegle ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie wraz z przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, ze podmiot poetycki

porownuje sie do Proteusza (starogrecki idol, ktory puder dar przemieniania sie w rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzisiaj zas

pyta z pewnym niepokojem: „dalej co pozostanie? ―

dwoch. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny nastroj, inne beda tez tematy. W mnostwo utworach autor opisuje urok natury (Na lipe), zwieksza wartosc mieszkaniu

rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), stawia pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma dysponowac na pieczy /

Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie przyrody, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje powyzej ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, albowiem wlasne zywot bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej waznym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w tej zyciu najwazniejsza byla

tej poezja: „Prosze, niech ze mna zbyt raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez nawet

nasz pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tylu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i gatunkow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow jak i rowniez zagadnien wraz z zycia jednostki, porusza sprawy jednostki, jak rowniez calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do szczescia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez przedstawienie w zywot prostego ukladu

wartosci. Czlek i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tamtego pisarza w, odniesieniu w celu w/w tematu, na wstepie powinno sie stwierdzic, ze tematyka tej utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, a takze ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane jak wskazowka gwoli jednostki, jednak

dla wszystkich, bowiem uzywac sie ma mozliwosc do tych propozycji kazdy, poniewaz ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kliku wersach w lapidarny strategia przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie ktorej

doktor postanawia odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty doktora

i zachecaja go w celu kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja wyrazenia wypowiedziane poprzez glownego bohatera: „Trudny (... ) moj rzad

wraz z tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, zas wstane na gazie. ― Fraszka ta ma na celu osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego rezultaty

i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede

wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem pozostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota

ludzka powinien wspominac o tym, ze cialo czlowiecze ulega poprzez smierci rozpadowi, w totez kazdy winien usilnie zabiegac, aby zostawic po

osobiscie dobre wspomnienie. Nie jest wlasciwym czlowiekiem tenze, kto rozumuje tylko na temat piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie

zaakceptowac na darmo Pan odroznil jednostki od zwierzakow, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac

jeden zamysl – sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako ktory moze, niech ku pozytku dobra

polaczonego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji jak i rowniez

wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy powinien uczyc swych konsumentow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec

przestrzegania porzadku, norm, umilowania prawdziwej wolnosci. Ale juz ludzie majacy odpowiednia moc i odwage powinni wraz z bronia w reku zmagac

sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w walce oddac zycie.

„Piesn o solidnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, dotyka wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze okazac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac w celu walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic komplet dla

spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez dzieci dostalo sie

w celu niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak bardzo rozwinietej cywilizacji;

nie potrafi budowac domow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia na temat Polaku madrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy nie

zaakceptowac pomysla zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec metamorfozie: „Nowa

przypowiesc Polak osobiscie kupi, ze i przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. Zeby to udowodnic potrzeba czynow, a

dokladnie – poswiecenia w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to oczywiscie odroznia nasz narod od

momentu plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zlecenie i trudnosc calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednakze sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to

gwoli pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma dzieki celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal dzieki strazy

porzadku juz od momentu poczatku bycia naszego ciebie, ale czy takie zachowanie duchownych moze okazac sie przykladem dla osob? Czlonkowie

kosciola powinni doglebnie sie zastanowic powyzej dalszymi swymi losami, by problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac

rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest rowniez problemem narodu, poniewaz tworza go zwyczajny ludzie. Wowczas gdy zawiedzie 1

element w calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a nie tylko czesc organizmu – kraju – wolno tu rozpoczac do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej mlodz nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze jakas z pobudek upadku niepodleglosci Polski w

XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty dzieki wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta wraz z

mitologii jak i rowniez przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz

zle spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture rowniez zaczerpnal wraz z

antyku:

chor stoi poprzez caly czas dzieki scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora jak i rowniez Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o zdarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach gada posel

-akcji – ograniczona do poszczegolnego watku – sporu na temat Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez

nic, jakie mozliwosci ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw postaci, ich zachowan;

od patriotow poczawszy, zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swoje losy laczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na sprawy narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie powyzej konsekwencjami

wszystkich czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, wzmacniany na przykladach antycznych.

Kawalek ten pozostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden wraz z epizodow walki trojanskiej. W calej utworze tymze latwo odszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow i

zle ludzie. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal wraz z „Iliady―, ktorej obszerny detal przelozyl. Budowe takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec brak parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i pustka, co

czlowiecze nie jest mnie obce―. W calej odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw postaci, pierwotnego zachowan; od

momentu patriotow zaczynajac, a dzieki zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, wierny sprawom ciebie, zabiega na temat utrzymanie noclegu, swoje losy laczy

wraz z losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem jak i rowniez intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w powyzszym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calego narodu.

Tekst dramatu ma charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze oczywiscie w tej epoce produkuje sie atrakcyjny w Polsce legenda sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa w „Nad Niemnem―

itd. Nie jawi sie byc to jednakze jednolite oblicze wsi. Jej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej - „Zywot jednostki poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z przyroda przynosi czlowiekowi

ukojenie, namietnosc i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa wraz z „Piesni

na temat Sobotce―: „wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze jest to takze obraz harmonii, ladu,

czasu dzieki prace, ktora to wszystkim przynosi radosc jak i rowniez rozrywke, ktora to tez pozyskuje zadowolenie. Ten obraz prezentuje „Zywot

jednostki poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza frakcja sielanek

Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze odmienna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni,

sadza egoistycznie, beda chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz

nie zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Facio musi pracowac na panskim polu, profesja nie jest radosna

piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei

wraz z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi.

Ktore to tematy podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z podstawowych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza elementem dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w tej dziewczyny mysl, ze „bez norm nie

moze okazac sie prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszystkich warstw spolecznych

- to wlasnie slynna, nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna prawdopodobnie jak odkrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy

przytacza przyklad - w odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie

zaakceptowac otrzymuje kary, a plebejusz traci zywot. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze istota ludzka ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo

dac ma obowiazek rowniez kontrole wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta udawac sie nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal

zywnosc jak i rowniez nam jak i rowniez bydlu, o ile zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych,

to bronil chlopow przed wyzyskiem jak i rowniez samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak tej duchowy patron Erazm wraz z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli sporym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i noclegu,

chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage w celu edukacji malolata obywatela jak i

rowniez do powagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i

wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w dalszym rozrachunku niz naklady na odmienne rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie byc

bardzo swobodnie zapamietac, poniewaz dzis okazuje sie byc on takze aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w literaturze.

W wieku renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci.

Wskazowki te zawarte sa w „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami przyrody w kazdej porze rok. dbajac na temat harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy

smierc. Charakteryzuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug intelektu i w bliskosci wraz z natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

istota ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i

rowniez muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro przeszlo prywate, nie

zaakceptowac zaluje jej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia - taki wzorzec ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach

P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko w celu tworzenia, jest to czlowiek

wszechstronny, oprocz umiejetnosci niezbednych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja

artysci tacy jakim sposobem Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez lansujaca

porzadne. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem zas

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski kreatorow tego czasu o losy ojczyzny. W

calej „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten okazuje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami czterech

reprezentatywnych gwoli polskiego systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej ze stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy

sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach

wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej―

sklada sie z 5 ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko

rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od momentu

sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie wylacznie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze Na temat prawach

domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl

przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola,

uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia

sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow dzieki ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje

dolegliwosci toczace Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu w 1575 r.

Poeta wskazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w

boju jak i rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor tenze niesie w sobie zawartosci uniwersalne, hhg sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on ostrozny, nieprzekupny, dba o interesy narodu, nie

zaakceptowac unosi sie ambicja gdy chodzi na temat dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie w celu

szantazu jak i rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A

wiec dzielo ten hhg niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal ogol humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie jednostki poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny forma, odnajdujemy

przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore

zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli na

temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - gada Pleban). Zatem Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza A mnie prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i opisuje

owa „poprawe kraju― w pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

role przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednak bardziej nadal przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do jej synow - czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc dolegliwosci

spolecznych - obojetnosc wobec ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa jak i

rowniez grzechy przeciw Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, w XVI stulecia, przedwczesne

proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony wiary katolickiej, wojny z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia w celu poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga mniema, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic moga miec fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych odkrywamy tez w licznych fraszkach, a najlepsza pozycja okazuje

sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym ludziom moze zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem. Jest na

pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal na temat ksztalt swego stylu,

na temat forme trzymanych gatunkow jak i rowniez o zrecznosc jezyka, jak rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie zostaly mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka,

hebrajski, studiowal rowniez epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych

tworcow naszych. Nawiazania w celu antyku w dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki,

dramat podlug regul klasycznych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci

Horacego, w podejmowaniu powodow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i

wybranca postawionego przeszlo tlumem.

Tenze wybitny istota ludzka zapisal sie w opowiesci literatury polskiej nie tylko jak poeta jak i rowniez dramaturg, jednak takze jak tlumacz psalmow

Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady artysci, ktory uznaje swiat zbyt

wielka harmonie, znajduje rozlegle wartosci przyrody i wioski, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy epoki uzyto tamtego terminu wowczas w 18 wieku we Francji - poczatkowo gwoli

okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich w sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia czasow panowania

Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie okreslenie to pozostalo przyjete poprzez nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo

okazac sie poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta wywarla wiele sporow jak i rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu jednakze

odrodzenia antyku lecz czas swietnosci sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale potem sama dotarla

do szczytow przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach kultury trwajaca we Wloszech od momentu XIV w celu poczatkow XVI wieku, zas w krajach Europy polnocnej

od ukonczenia XV do konca XVI stulecia. Jest pan rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak:

dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po momencie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych panstw, na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe jak i rowniez religie, najwazniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, dzieki plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i bawic

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie wraz z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek okazuje w glowny punkt

badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jak o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do rozwoju

osobowosci majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki ludzkiej.

W calej mysl humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce przydatny, liczy sie tej talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w glowny punkt swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem

i pustka co czlowiecze nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do rozwoju tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za oficjalny jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich

wojen wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W rok 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w

Spirze dzieki sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze wolno ja interpretowac indywidualnie, ze nalezy

wyjasniac je dzieki jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia

rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia osob od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek ma swoj zycie

zapisany w gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo czy tez pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i

gromadzenie dobr. Swoje to zasluga, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Anglii. Ruch tenze powstal wraz z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni dzieki sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem beda wydane w

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one w celu literatury duchowej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Kazanie I - "O madrosci potrzebnej w celu rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Pisarz charakteryzuje dolegliwosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec najbardziej

normalni powinni okazac sie ci, ktorzy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II - "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc dolegliwosci Polski. Sa to: brak namietnosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesprawiedliwe prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca autor pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora to plynie wraz z "chciwosci swojego lakomstwa". W calej sposob wyrazny i

wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci w celu ojczyzny, namietnosci dla tej dziewczyny samej. Atak skierowany okazuje sie byc w witryne magnatow dbajacych

jedynie na temat swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, najmlodszych jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, albowiem

laczy pierwotnego jedna kult, nakazujaca namietnosc blizniego, tenze sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Deficyt tej zgody

szczegolnie dzieki sejmach ozywia u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV

jak i rowniez V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa klapa dla Polski, poniewaz

poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, oferujacej do zgody i w celu potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza forma rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna jednakze

utozsamiac wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani

winni beda swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co okazuje sie byc

jednoznaczne wraz z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Liczy prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc w celu ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze porzadny Bog ustrzeze Polske od momentu zguby. Tytulowe grzechy

jawne to: brak sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci,

zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tresc zwiazana

okazuje sie byc z pierwszym, pelnym nadal nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech kluczowych stanow:

Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w realia zyciowe dialog, ktory ujawnia podstawowe problemy ciekawe owczesne

ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy wykorzystywania zup roznych metod oczyszczania wody, czy brak stalego ukladu obronnego

kraju. Wiele rowniez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Pan i

Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie szeroka

i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda).

Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi

mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych naszych utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie w celu rodakow wraz z prosba, by pomysleli nareszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby sami stanac w celu obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem tenze,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo,

jednakze w strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo jak i rowniez umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na podstawie o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy w wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly w celu komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka jak czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa przyrody

c) pojmowanie zycia jak wiecznej wojny o zywot

2. wizerunek uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny obiektywizm, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. brak tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znajdowac odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Koloru i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie byc on calkowity podziwu gwoli prostoty jak i rowniez

kontaktu wraz z natura. Osada, wspomnienia, jak miejsce wazne i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w owa

strone zyjacych. Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego egzystencji. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

przywiazanie do wioski, tamtego egzystencji, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez

ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora poprzez stracie partnera sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z pracy rak, zas kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, silny, wzor pracy na wioski. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, jednakze to nie zaakceptowac pomagalo. Nie stac fita na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie

byc starsza dziewczyna (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci

egzystencji. Mlodosc, swiezosc i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - brak wlasnej woli na dalszy los, przygniatajaca wizja, wojna o zywot, przetrwanie

4. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne ma ukazywac problemy duchowe jednostki. Te sfery ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 szczatkowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz zaintrygowania Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl rozny, glebszy. Dwa pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia role symboli. 1-wszy z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie w celu zimnej

tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie totez do losow czlowieka. Zachowuje sie totez jak istota ludzka (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka,

zadumane ma skronie), okazuje sie byc wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze

probuje sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Jest ona

symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity rozklad.

Podobnie okazuje sie byc z czlowiekiem, ktory dzieki starosc okazuje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu przydatny w celu zycia anizeli ludzie mlodzi.

(zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie wraz z Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn tenze wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien

zaduszny. Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad podstawowy i koniec swiata. Szereg sielankowych wizji

symbolicznych, ktore maja ukazac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma istote symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w powyzszym utworze rozumuje o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego istote skazony okazuje sie byc niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi jak i rowniez przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy

poszczegolnego krajobrazu odmieniajacego sie pod wplywem periodu dnia.

jednej. Dzwiek: jeki, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, rezonans

2. Zapach: ziola

3. Wzrok: barwa, ksztalt

4. Nastroj: zachwyt, zaduma powyzej wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i okazuje sie byc piekna, szczedzi sie, okazuje sie byc delikatna, wypatruje

wsparcia azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w toku burzy zostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza boi sie ulewy drzy przed jej moca, ale dazy do przezycia. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo utrzymuje

sie egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly opowiastke starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, poniewaz dbal pan o zrecznosc jezyka, forma swojego nurtu i odmiane

uprawianych gatunkow, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Jego obfita dzielo nierozerwalnie laczy sie wraz z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o tej wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie nieomal boska moc tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), oznacza to przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzyc zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

mija,

b) stoicka - zachowac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - rozkosz zycia, powinno sie sie bawic, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nasza firme czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, ze zgadnie jakie mozliwosci nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, jednak moralne: cnota uczciwosci,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec w jakim celu gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc wraz z tego

jakie mozliwosci sie ma.

- Piosenka XX - w zyciu okazuje sie byc czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie nigdy bawic, jednakze mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- najrozniejsze nawiazania w celu mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na sporym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl niejednokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji,

jawnie tworzyl osobista szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal dzieki roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

udzial w zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu.

Wychowywany w srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel tekstow sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor tenze ukazuje obraz panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej

anarchii, kleski. Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna chce obrony jak i rowniez pieniedzy dzieki wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem.

Ukazal w niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu poeta panujace sytuacja w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie moze spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami w bitwie pod

Chicimiem w 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc w celu ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie wraz z 10 partii dosc dokladnie opisujacych najpierw

obustronne przygotowania, a potem bardzo dokladnie, dzien poprzez dniu zdarzenia pamietnej batalii, az do wszczecia ukladow jak i rowniez

zaprzestania prac wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych spraw: nad skonczonym obrazem goruje uczucie namietnosci do

ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy

ojczyzny. Poucza, ze uwage obecnych nalezy skierowac na sprawy naprawde wazne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swych wspolczesnych. Hhg w tych propozycji

zywy obraz owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacji o Naszym narodzie XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. W calej 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666

roku. Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl dzieki wsi w krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, zas wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

1-wsza czesc obejmuje 1656-1666 r i miesci opis wydarzen wojennych, oznacza to taki czas jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

w celu Danii, wojna z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, szczegolnych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w walce jak i rowniez sasiadami

nigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

- w istniejacym stanie przedmioty nie zauwaza przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; poczatkowo nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: zespol dodatnich cech odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem

gwoli zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie w celu zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako mysl calkiem podniecajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania postawa, ktora

to doprowadzila w celu upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne beda dwa wzory kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu danymi jak:

hiperbola, metafora, konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje roznorodna kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ),

ktorej zagadnieniem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody w pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi ostry kontrast wraz z pierwszym - jest dwubarwny

(czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika wraz z kaprysu.

Planuje to gre z uczuciem, nastroj uciechy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego wraz

z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Czastka druga - zestawienie spokoju trupa wraz z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa:

sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od momentu nich uwolnic. Pointa:

przed miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, autor w wyszukany sposob ukazal zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela

poprzez jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym i slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji i

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy cennym zrodlem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja

wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska okazuje sie byc przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci we wnetrzu stanowej, zdanie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad innymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do innych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji

dzieki tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swych

przywilejow, zas zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach zakresu

rycerskiego jak i rowniez wojennego rzemiosla. Porownanie obecnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym

stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja walki chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz okazuje sie byc mysl, ze kobiety beda niestale w

uczuciach. Idea ta wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore okazuje sie byc

porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono calkowity szereg sprawie niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej wolno je zrealizowac

(uspokoic zatrzesienie, wiatr zapiac w wor) niz spostrzec stalosc w uczuciach kobiety.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo rowniez moga stac sie tematem gwoli

artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe staranie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany smak,

erudycja, interesujace szczegoly tez beda w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego stracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawie. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna jak i

rowniez autor) sie kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jak piekna jak i rowniez zmyslowa dziewczyna. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka

jest brzydka jak i rowniez nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na zywot umyslowe epoki.

W pewnym uproszczeniu mowimy, ze w literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, zasadnicze prady. 1-wszy - dworski – rozwijajacy sie

dzieki dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miast, tetniacych

swoich zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza modna stala sie

tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce, zapewniac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z wzorow

zachodnich, dywanom skladajacy szacunek, a wraz z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, naszych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie dworki. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ta wlasnie pisarstwo, odmiennie

anizeli nurt dworski, przykladala olbrzymia wage w celu rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj

krajowy rodowod uznawala za najwyzszy tworcami tamtego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten nazywa sie rowniez

sarmackim od momentu slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej dzieki pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na wiecej niz jeden nurty okazuje sie byc wygodny, jednak nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec

dworski i zostaly siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Lecz byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski beda poetami, ktorzy znacznie sie roznia

– mozna totez mowic co najmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm ma dwa znaczenia - pierwsze oznacza sposob zycia szlachty w XV jak i rowniez XVI stulecia, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje postep zakresu znaczeniowego

o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska posiadala

poczucie, ze Polska ustala przedmurze religii chrzescijanskiej - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej dzieki wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat

szczegolnej pozycji polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - na temat

szczegolnej pozycji jaka gra Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - zywot na wioski, fascynacja natura,

jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne zostaly takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu -

stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem okazuje sie byc najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie w celu Danii. Osiadl na stale w krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go dzieki infamie jak i rowniez banicje. Jego pamietniki zawieraja okres

sluzby wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym zrodlem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych propozycji

obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i

rowniez milosci przyrody - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski wraz z

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna wraz z pierwszych naszych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach 1688 - 1696

"Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie wiele wagi w celu konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz

zwraca obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne nastawienie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie z jakiego powodu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa

sie, ze represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go okolicznosc, ze w polsce, ktory nie istnieje za jakie mozliwosci

oplacic armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim

skromnosc i umiar powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z niebanalnym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego synonim

rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego okazuje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory postaw: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje jakiejkolwiek z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia wszystkich mszy, zas mysli wylacznie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk biednej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, albowiem szlachta w wojsku

wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich w sluzbie wojskowej.

Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w utworach W calej. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka spraw szlachty jak i rowniez panstwa. Wielokrotnie poddaje

krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ukazal stan lezacy wewnatrz panstwa

polskiego, ktore chyli sie w kierunku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze moga sluzyc dzieciom do uciechy.

Wszyscy dbaja o prywatne dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady systemu spolecznego. Polacy

sadza tylko na temat zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku

upadkowi. Szlachta jednakze zyje sama dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez jej osoba sama. W calej

wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza trudnosc nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa,

ktory nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy.

Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, poniewaz jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o

przebiegu bitwy pod Chocimiem w 1621r. Poemat opisuje tok bitwy jak i rowniez rokowan. Calosc przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor

wierzy w Boga i tej pomoc w zwyciestwie powyzej poganami. Umilowanie ojczyzny widac w przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi pan o obrone

ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Duzo jest w nich

krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty w XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly calkiem znaczna

pozycje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do zobrazowanych faktow beda znakomitym zrodlem poznania osob i obyczajow

tamtych czasow. Pierwsza frakcja zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada na temat

walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji w celu walki dostarcza mu

pragnienie zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc w celu ojczyzny. Pas mowi rowniez o odbytych podrozach zagranicznych, ktore zostaly wynikiem

tej zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pas opisuje rowniez msze swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w

licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z innymi. Przykladem okazuje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo w celu pojedynku

Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie zaakceptowac chcial zmagac sie w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni fita.

W koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej bratu. Jednakze taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W okolicach Krakowa upatrzyl sobie

kandydatke na malzonke. W odrebnej czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly

obraz egzystencji ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja wlasna klase

mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty obudowane jest troska o posiadanie i zalety wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie

obraz typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej

epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

dwoch. Monolog skierowany do kogos, wziety w cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego jak utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar jak i rowniez ulomnosci ludzkich. Zdajac osobiscie sprawe wraz z ich wplywu na zywot

polityczne w owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym argumentu, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk moga one przyczynic sie, stal sie

ich najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki wraz z nimi uslugiwaly mu przede wszystkim bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak klechdy, ukazuja obraz zycia w XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tych czasow. Krasicki

obnazal jak i rowniez osmieszal w nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i dorazny, rownie niejednokrotnie sa jednakze uniwersalne jak i

rowniez ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie

okazac sie nie tylko moralizatorem, lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest

zastapiony juz w tytule, zas przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, za

mlody wiek, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie jak i rowniez przesadna dbalosc o nauke i tradycje. Zarzuty te

pokrywaja sie z tymi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle bezsensowne i absurdalne, iz domyslec sie wolno, ze dzieki temu

Krasicki ukazuje zalety krola. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia gwoli jego polityki wewnetrznej,

zas jednoczesnie okazuje sie byc atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej wady i zle przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zrobiona na regule dialogu, rozmowki prowadzonej

poprzez dwoch szlachcicow. Jeden wraz z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych pierwotnego konsekwencjach. Mowa

satyry okazuje sie byc pesymistyczna - wymeczony napojem alkoholowym szlachcic ucieka, by odszukac ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego

ukazuje rowniez typowe cechy Polakow, ktorzy przy alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie znaja sie dzieki polityce, i jednoczesnie uwielbiaja debatowac i

pod lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Dowiaduje sie, ze w Rzeczypospolitej dzieje sie raz

za razem gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Ten

brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie wartosci stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie zjawisk

przedstawiana byla w sposob niepodwazalny i przystepny. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana w celu fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co autor chcial podkreslic swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej w satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w ludzi, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbyt reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej

zawartosci i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje osiagaja V. w. p. n. e.,

w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Scala w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem pokazania i

stylem wypowiedzi. Zawartoscia utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez karmelitow. Mnisi

walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele trunku

posiadal mozliwosc pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym

patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne,

np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl wraz z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora to wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego prezentuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych czasow.

Swoistym wytlumaczeniem do calego zbioru okazuje sie byc „Wstep w celu bajek―. W calej sposob zartobliwy autor wymienia rozne czlowiecze

wady, deklarujac ze spotykamy ludzi idealnych, ale to tak rzadkie postawy, ze mozna halasuje miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― okazuje sie byc atakiem dzieki jedna wraz z najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie tu

tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera jasne pouczenie, ze w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie

na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl tu problem wszechstronny, wazny praktycznie dla kazdej zywej: pragnienie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i

nie zaakceptowac zna zapachu wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje swoje zycie w klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to troche

normalnego. Jednakze stary czyzyk nie zgadza sie wraz z twierdzeniem malolata. On ongis byl nieograniczony, zostal jednakze uwieziony. W zadnym

razie nie przyzwyczai sie w celu niewoli, zawsze bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac ta bajke, wskazuje sie dzieki fakt, ze powstala jej

osoba po pierwszym rozbiorze Polski, moze totez Krasicki pragnal napisac na temat nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, jednak zyl w nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednak byl obfity. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osob naturalne,

danymi, jakimi beda, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez najniebezpieczniej

mowic ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna znacznie wiecej uzyskac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest bajka "Jagnie jak i rowniez wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w

kuli ziemskiej dominuje prawo silniejszego, ze racja okazuje sie byc po witrynie tego, ktory ma moc. Potwierdzeniem tej smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem moce,

bezwzglednosci jak i rowniez okrucienstwa). Gdy pyta, ktorym prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys,

niedysponowany i w lesie", zas nastepnie pozostanie pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego jednostki przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca co wiecej wiare w Boga jak i

rowniez smieje sie ze wszystkich swietych. Jednakze gdy maleje na jego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale takze

w „upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo ludzie sa chwiejni we swoich pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze

niejednokrotnie teoretyczne madrosci nie wspomagaja w zyciu.

A zatem glob w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki jak i rowniez

zaprezentowane nabywcy.

79. Ocen role tekstow oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: w Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Polski.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z glebokiej troski na temat kraj, wraz z

leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej zamyslem powinno okazac sie szczescie

ojczyzny. Poniewaz fart spoleczenstwa wynika z zdatnosci wszystkich tej mieszkancow, zatem, jak pisal koncem oswiaty krajowej okazac sie powinna

zdatnosc obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki powyzej szkolnictwem, czymze poparl zdecydowanie program

reform Komisji Edukacji Narodowej.

Duzo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Powiedzial o wymagania utworzenia stabilnej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne miejsce w tej dzielach absorbuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbyt upadek kraju. Pisal: Wraz z samych panow zguba Polakow. Oni, wg

Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Pod spodem

swoim przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych struktury

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie prognozuje dwie izby:

dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny jak i rowniez polityczny relikt

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra dzieki

owczesne ludzie.

Do listy utworow powinno sie jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal podczas kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma pan

charakter klasyczny – zachowana zostala zasada trojjednosci: periodu, miejsca jak i rowniez akcji, brak jest takze scen zbiorowych, calosc natomiast

utrzymana okazuje sie byc w 1 konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu

wplynac na opinie publiczna i na postawe polityczna konkretnych poslow.

Kawalek ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

odmian ustrojowych Polski, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro

krolewskiemu jak i rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal

bohaterow jednoczesnie okreslonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej

prezentacji przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i

rowniez toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych jednostkowe poglady i racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― pozostana przedstawieni jak

prawi jak i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Z kolei ich wrogowie to: tata Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka problemy, jakie tworzy szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jakie mozliwosci doprowadza w celu upadku

Polski, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku

swego zycia wielka i wyzwolona z pod obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele gada, ale przewaznie bez sensu;

zdumiewa sie, ze Starosta zezwala na wszelkie dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); na koncu okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc

goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac

corke przymusem za partner, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski prezentuje jego

brak zainteresowania zasobem wiadomosci, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; rowniez jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete prawo szlachty, do ktorego mozna oczywiscie niezle zyskac; Szarmancki okazuje

sie byc czlowiekiem, ktory roztrwonil dobrobyt rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac sposobnosc finansowa, jakim sposobem

moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego fita nie

nauczyly, niczego atrakcyjnego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez

rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o rozleglej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na postep tego nurcie mialy poglady J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja postepowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm

wprowadzal uczucie – byla to namietnosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on minimalny udzial w tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Esencja jego bylo rozumienie zachwycajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Oprocz

literatura rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane w malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci,

w eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej tematyce

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od momentu 1730 w celu 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w czterech dziedzinach egzystencji:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W calej 1740 wlozyl na fallusa szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam swieze metody nauczania. Byl pan pijarem jak i rowniez z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania maksymy liberum veto,

sposobu elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 rok oddano w celu uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozumuje naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym w 1764 rok krolem Polski zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole Rycerzy.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednakze rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane dzieki

angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania

reform. Redagowany w pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

biezace i odmienne tematy. W bazie tego miesieczniki pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, dokument, listy w celu

redakcji jak i rowniez odpowiedzi dzieki nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone

mieszczan jak i rowniez chlopow, odpowiadaja o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Polski. Wydawany poprzez 21 czasow. Z inicjatywy

krola w 1765 rok zalozono na warszawskim rynku pierwszy w dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach zwany Operalnia, w

ktorym zaczely wystepowac trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 rok dla

teatru zaczyna aranzowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po

wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Krol przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej

kompleks prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe

jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor powyzej szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie w jezyku

naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia wlasciwego poziomu edukacji potrzebne beda dobre pozycje ksiazkowe dlatego w 1775 rok

powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie jak i rowniez wydanie swiezych podrecznikow oswiatowych. KEN

przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego krola. Brali w nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednak

jego dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie szczegoly bohaterskie jak i rowniez komiczne. Efekt

komiczny osiagniety zostaje za posrednictwem celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas

powaznym jak i rowniez podnioslym sposobem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora

to wybucha miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw jak i

rowniez rumoru. Godzi zwasnionych wowczas puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl zmiescic, na pejzaz ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda.

Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki.

Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez

miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu okazuje sie byc osmieszenie

stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Czastka pierwsza tamtego poematu na temat charakterze konfesyjnym to cudowny hymn dzieki

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – ma poczucie dyspozycji, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu.

Pochodzeniem jego macy jest namietnosc, ogarniajaca calkowity narod. W calej imie tej milosci zada od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj

mnie rzad dusz! ― – krzyczy w uniesieniu. Jego pragnienie potegi bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie

podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego dobra. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. W calej

pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego

Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla dobra ludzi. Konrad jest totez indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Wbrew szlachetnych

intencji jest zmuszony na kleske, bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny polega wiec dzieki buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w reputacja szczescia ludzkosci, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on w pyche jak i rowniez megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos w dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko proba oceny ruchu listopadowego i pobudek jego katastrofy.

Nalezy zaznaczyc, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie w celu Paryza, w ktorym miejscu

uczestniczyl w wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie pan o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze tymze Slowacki pragnal dac riposta na

pytanie dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka role powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle

poprzez zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, ze rzady ludzi

ludzi zostaly jedna wraz z przyczyn katastrofy. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku okazuje sie byc zamach dzieki cara. Spoleczenstwo jest w tej kwestii podzielone. Tylko mlodzi oficerowie

pragna wojny. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Lud, reprezentowany

poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora to nienawidzi cara i zechce powstania, jednak potrzebuje liderow. Wynik

glosowania, ktore ma przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Jest

dozwolone zatem w dramacie odczytac caly tok powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( zamach Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

systemu spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny

mlodych, pierwotnego pragnienie wolnosci jest tu oceniane jak bardzo przydatne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki entuzjazm zostal

zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Polski. Krytykowal ludzie,

ktoremu zabraklo zdecydowania w walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narodowosc, niz

uchronic go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia w niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa

opowiesci i postepu. Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly totez rozumiane jak i rowniez doceniane poprzez wspolczesnych. Dopiero po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub

punktu pochowku. ―. Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci czy tez po zgonu.

Smierc uwydatnia dopiero pierwotnego wielkosc. Liryk uwaza, ze moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje rzetelnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi w celu grobu, w ktory nie zaakceptowac sklada ciala bohatera. Jest to symbol

przezycia idealow Bema - wojny o niezawislosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―.

Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze pan do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo zejscie Browne’a

okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia

sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych jak i rowniez

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - czarna noc z twarza Murzyna―. W calej ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie jak i rowniez budzic w celu walki narody. Ale nim wielka mysl

Browna zostanie przez innych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Muzyka Chopina okazuje sie byc przedstawiona

poprzez Norwida jak ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Esencja

sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona wraz z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt absolutny. Idealu tamtego nie

mozna uzyskac ale wolno don dazyc. Muzyka czyni z osob istoty bardzo dobre. Miara tej doskonalosci okazuje sie byc porownanie w celu hostii. W calej

wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo.

Dochodzi w celu glosu teoria mowiaca, ze zniszczenie materialu nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja szczescia za egzystencji, a nawet poprzez smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci.

Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po zgonu Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono wiecej niz jeden groby.

Podobnej tresci byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl w cieniu

ogromnych ludzi, nie zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka zaplate musi zaplacic kazda

indywidualnosc za wlasna odmiennosc, oryginalnosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzeczywiste, kiedys istniejace,

niosa przyszlym pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie tak bardzo dlugo jakim sposobem pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne,

markowe.

96. Omow na wybranych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady czterech jednosci: okres miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miesiac, miejsce: fabula

rozgrywa sie w mnostwo miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne: rozlegle

monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: basni

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek kobieta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen senatora),

spokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania w walce o niezawislosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic calkowity narod, anizeli ocalic fita (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia w niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa,

ktory jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa opowiesci i

postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, jakim przykryta okazuje sie byc „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal dzialalnosc

sil politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― 2 plaszczyzny o tematyce historycznej, historie duza, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal pierwotnego od mojej dziurki, dzieki czemu dzieje

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Wraz z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie jak i

rowniez zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je totez autor w wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie w celu panstwa jak i rowniez monarchy.

W celu Sienkiewicza tej bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu

sa nieskomplikowane, autor uwypukla kilka glownych typow pierwotnego charakteru. Jakosci typowe beda najlepiej widoczne w charakterystyce Zagloby,

nadrzednego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, wobec tego

posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z obcym

najezdzca przez calkowity narod krajowy oraz swiadectwo grozy lokalizacji miasta naszego kraju w ciagu najazdu. Pokazanie wojny ze Szwedami jak

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc prac powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki na temat wolne

panstwo bez krola, brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku. Samotna

wojna szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu

uswiadamia Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne moce i izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w

walce. Odslaniajac szeroko pobudki kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go

popowstaniowa beznadziejnosc i brak wiary narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej

interpretacji katastrofy w kategoriach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie

jasno do powstania, zawiera wiele aluzji jak i rowniez mozna zwazac go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa zatrzymac sie pod Termopilami, w ktorym

miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa ta to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie Polakom tamtego brak.

Liryk nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny - i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu w powstaniu, wobec tego identyfikuje sie z

ludem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wobec

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, autor pokazuje mnie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia wraz z 1823 rok, zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy dowiedziec

sie z zwiazku naocznych swiadkow – zgodne z rzeczywistoscia historyczna. Wspolwystepuja takze najrozniejsze postacie o tematyce historycznej, w

tym takze Nowosilcow. Mozemy rowniez odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce

jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Wlaczony jest trudnosc winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o

mekach, jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz

pokazuje w utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Delikatne zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot nie zaakceptowac uprawnia w celu

uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka jak i rowniez patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie zaakceptowac postepowal jakim sposobem

czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie wolno uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec odczucia innych, nie zaakceptowac kpic

wraz z nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory ma romantyczny stanowisko na swoistosc milosci. Dusze kochankow, podlug niego, beda

przeznaczone niezwyklego przez Boga i zwiazane na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie zdolali byc wespol z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i

konwencjom krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom prawo do osobistego szczescia i szydzi wraz z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja

szczescie. Wedle nauki moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za egzystencji zazna

pan szczescia ziemskiego, bo tego typu fakt rowniez opoznia jak i rowniez utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem zasadnicze wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej na temat natchnienie, poparcie w tworzeniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy bohaterow ( beda nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc mozna przeczytac sie takze

arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu czy tez klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona dzieki Moskwe).

Deficyt jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie