matura rozszerzona wos 2017

( matura_rozszerzona_wos_2017.pdf )

http://www2.extrafiles.be/hv/matura_rozszerzona_wos_2017#

Podobne: matura rozszerzona wos 2014 pdf, matura rozszerzona wos 2014 oke, matura operon wos 2014,

matura rozszerzona wos operon 2015, matura rozszerzona wos 2013 operon, matura rozszerzona wos operon 2013,

matura operon wos 2008, matura probna wos 2016, probna matura rozszerzony wos 2016,

jednej. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych racji, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: pozycja, w ktorej wypada

bedzie dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda wola doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, wraz z ktorych obie sa podobnie wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko cialo zmarlego

zostanie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona odwiedzi w zatarg z uprawnieniem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na

uwadze go zbytnio zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze swoim sumieniem, prawo boskie

jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie posiadal doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako

wyzwolenie na niego od nich. Losy herosa tragicznego stymuluja odbiorce az do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a przez to pozwalaja

mu sie od nich oswobodzic i dostac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―, patrzac na akcje

tragedii. Polska (jezeli przebywamy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory jest

az do nas analogiczny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tych celach.

Fatum – odmiennie los albo przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w

zyciu, ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane przez wyrocznie ma obowiazek spotkac mezczyzny i nie ma od tego ucieczki. Jest to z reguly zapowiedz klopoty. Przykladem istnieja

dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi natomiast wlasnym

dzialaniem bohatera. Junak jest wyzbyty mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wybrania. Dzialania swoim prowadza az do katastrofy. Staje sie on

zarazem ofiara jak i rowniez winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako

siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka was, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz

zdrajcow ojczyzny. Nad jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona

prezentowala racje serca, odrzucic widziala moznosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw jak i rowniez dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach jak i rowniez zeslali dywanowi w beczce

Pandory zmartwienie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom na zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go na

dwie czesci: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal je w skore, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek

ludzie maja skladac bogom. Zeus wybieral druga odsetek, myslac ze pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko te czesc osobistosci

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora

wciaz odrastala. Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z milosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego

godnosci powstalo objasnienie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie milosci do jednostek.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, przekonuje, ze ma taka potege

jak Pan, jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to ogromna, piesn robienie, taka piosenka jest moc, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, by Bog dal mu skala

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu do niej nie da, to on odwroci od Niego jednostek. Konrad jest cierpiacym patriota, dla jakiego

ojczyzna jest najwazniejsza, potrzebuje sie na rzecz niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow.

Wyslali po niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl on jednak dotrzec do was cieni, poniewaz zona odrzucic zakopala swoim ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic na ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

poprzednio. Zyl dlugo, az w koncu przypomniano sobie o poprzednio i wyslano Tanatosa po jego dusze. Za kare Syzyf posiadal wniesc wysoki kamien na

gore. Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Tak bylo zbytnio

drugim, 3, dziesiatym razem. Syzyf bezustannie wznosi kamien, ale za kazdym razem tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest emblematem

pracy, dzialalnosci nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji na ziemiach rodzimych do wykonywania zadan Syzyfa. Procedura ten odrzucic byl w

stanie zniszczyc polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby mu

pozwolil powrocic do Cypru. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w

ten sposob mogl wraz z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbytnio wysoko, poniewaz wosk ma mozliwosc sie stopic i by

nie schodzil zbyt skromnie wody, poniewaz piora moga nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on

emblematem czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie

jest zauwazona przez nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem faktycznie Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia przez Niemcow. Takze jego

znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

po Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, lecz nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, by oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do meza na 4 miesiace przy roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W

ten wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc zmian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie az do wybranych przypadkow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe podloze, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, pisarstwo, sztuka globu

zachodniego). Rodzaje nawiazan az do kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki

konkretne oraz kanony jak i rowniez zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu pisarzy, poetow. Na tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i powodow.

Jezeli rozchodzi o postury ludzkie lub wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka jest bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy istnieja nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie owe sa przyniesione niestety az do jednego wymiaru - istnieja archetypami uczuc i wybuduj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja przy nowej mysli

w tego typu wymiarze jaki to wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit jest opowiescia, ktora przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy

niejasne zostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por r. - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Legendy dla dawnych pelnily opcje

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez do niej

znajomosci nie mozna w pelni pojac literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta

wraz z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota jest dobrem najlepszym.

Slowacki wspomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia czlowieka az do

nowych odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny paliwa, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez czlowiek

wystepuja w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego jak i rowniez wytrwalego w ciagu zycia,

milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze wzorce ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci. Same w

sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych stworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Powtarzajacy sie obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serce strzala.

trzy. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on dokonac

wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami dotyczacymi

zyjacych. Na taki obrot sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo

grozacej do niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. jesliby

pozostawila odroczenia brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego wybrania. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z zonie na zaleta szczescia osobistego syna. Podczas gdy waha sie przed wykonaniem

ostatecznej decyzji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz odrzucic zyje.

Owego ciosu odrzucic wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka faceta, a malzonka Kreona odbiera sobie

zycie. Kreon, nieustannie stawiany w wypadku wyboru, ma obowiazek rozwazyc, lub powinien wyselekcjonowac dobro swojego ludu, lub dobro swojej

rodziny. Swoim nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku wraz z nich.

Do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca az do walki.

Po obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow wsrod poetow

doby aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy,

przekroczenie, biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca zwiazany byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac przy pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje az do trwania na polu wojny i az do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tzw. anty wzor – odslania, co czeka tchorza, mezczyzny, ktory odrzucic chce zwrocic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc na niego wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca image swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Poeta

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec spodziewanych pokolen, z kolei imie tego, ktory odrzucic obcuje ze

sztuka, natomiast przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... zadna osoba cie wraz z tesknota odrzucic wspomni,

zadnego serca odrzucic wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze tym nie rozchodzi o walke na smierc i zycie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka na piesci, jaka podmiot liryczny

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

, ktorzy przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Zycie jest kaprysny, a

przerabia sie faktycznie szybko, ze niejednokrotnie ciezko jest sie nam nawet zorientowac, kiedy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej przez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety jest okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze przenigdy nalezy

miec uznanie rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Istnien nalezy wedlug natura, brac od globu tyle, jak wiele potrzeba, odrzucic

za mnostwo, ale i odrzucic za malo. Taka wizerunek zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze mniemanie, ze tworzenie wierszy

daje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia sobie za zycia poeta, jest jego dzielo. Poeta daje tym samym wyraz swojej pewnosci, ze ma juz

zapewnione wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc istnien bedzie przy wierszach, przy pamieci tych, ktorzy owe wiersze pozostana kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki az do czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych albo

historycznych bohaterow na tle wydarzen przelomowych na rzecz danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Podlozem eposu istnieja mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

sporzadzaniu dziela. Po „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w globie bogow― (takze bogowie wojuja po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w globie ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem jest „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac otwarcie w sposobie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane faktycznie, ze mozemy je z latwoscia odtworzyc. To 10 scen – ujec z zycia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, niebios, morza, 3 miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego inny czlon jest rozbudowany faktycznie, ze przesadza odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od toku glownej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie zwiazanego z

naczelna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstwa zachodniej

Swiata - tez i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jako cos znakomitego, a ow lampy

prowadza naszej firmy do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten mozemy uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, przy odniesieniu az do dorastajacych

jednostek. Ogolnie sprawa biorac wazne jest, ze kazdy ma przy sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy wraz z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, osobisty system

ceny, stajemy sie innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i odrzucic rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje najmlodszych.

Bogini odrzucic zniosla takiej zniewagi jak i rowniez jej najmlodszych: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami

wraz z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie

zamienili ja przy kamien. Jednak i w takim przypadku smutek duszy przebywajacej przy glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow

przedstawia swoistosc macierzynstwa jak i rowniez wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swoje dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

po Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w

koncu i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do meza na 4 miesiace przy roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W

ten wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc zmian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwoch. maja rys uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o sytuacjach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych obszar w terazniejszosci

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one tresc religijny jak i rowniez duchowy. Aktualnie posiadaja przymioty kulturowe. Nie zaakceptowac

znaczy to jednak, ze legendy odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Byly one na rzecz nich faktycznie cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano az do nich spora role. Obrazuje to argument, ze obszar kulturowy i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za posrednictwem

mitom poznajemy jakie posiadali poglady na dane kwestii, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

na temat powstaniu jednostek opowiada mnie mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza trudnosc winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, ze starozytni posiadali podobny stanowisko

na informacje sprawy, jakim sposobem my dzis.

Wrocmy jednak do okresow obecnych. Jak wspomnialem na wstepie "piekno

jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich wykrywa sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni stuleci

mity byly i istnieja obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja na rzecz poetow, stworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie wzorem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, niepojete,

pospolite, osobiste. W muzyce - operetki Ofenbacha. Po przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele roznych.

Podsumowujac, przy mitach sa utrwalone pierwsze wzory ludzkich postaci jak i rowniez zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu stalo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal swiat

i czlowiek, jaka jest jego natura i przeznaczenie. Dawni osobistosci odpowiadali na te pytania

opowiescia, jaka byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego podrecznikow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu wyboru

ceny przeciwstawnych lecz jednakowo podstawowych. Dzialania herosa sa odgornie skazane na niepowodzenie natomiast sam akt wyboru, niezaleznie

od tego, ktore wraz z wartosci zostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic az do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to gwiazdy ekranu tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim natomiast boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma

mozliwosc ja spotykac za witryny wladcy. Upowaznienie ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Asortyment jednego sprawia kolizje kluczowego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie

siostry sa zupelnie rozne. Antygona jest wielka i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna.

Pragnie uczcic smierc brata, chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena jest inna. Obawia sie na temat swoje

zycie i odrzucic chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie byc oportunistka. Zatrudnia postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem losem swoim i swoich bliskich. Godzi sie na smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz odrzucic chce

upokorzyc sie poprzednio Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba jak i rowniez przecietna istota.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale zarazem zlamal prawo boskie. Dlatego zgineli swoim bliscy. O ile uniewinnil

jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl stracic caly swoj autorytet natomiast to moglo doprowadzic az do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze da rade byc porzadny i bezlitosny dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako lek zapobiegawczy. Modelem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest on rzadny wladzy. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet.

Bezwzgledny na rzecz wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, jakiego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc

konsekwentny. W czasie konfrontacji wraz z synem Hajmon pokazuje mu jego braki i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic

zaslone gniewu, chce zeby ojciec zobaczyl prawdziwy wizja sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed

kara za zlamanie praw boskich, ktore istnieja wazniejsze od niego. Odwoluje sie az do jego ludzkich uczuc. Pragnie by spojrzal na to jakim sposobem

zwykly czlowiek, a odrzucic krol. Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem. Mimo, ze

Hajmon poteznieje w obronie demokracji przy panstwie, swoim ojciec na niego nie slucha. Kreon uwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zaakceptowac

zwaza na wskazowki syna, ktory jest mlodszy od niego. Po przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora wraz z postaci jest

wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie mozna go unikac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest smierc Polinejkesa. Wydaje sie byc on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy ogolnokrajowej. Jest

on wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Rodzina wedlug zonie jest pierwszoplanowa i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Ona jednak uwaza,

ze nie powinna postapic odmiennie. Role ktora narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma az do wyboru 2-ie mozliwosci jak i rowniez kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac zgonu. Dalsze zycie bedzie jednak pelne wyrzutow sumienia.

Swiadomosc, ze potrafila by odrzucic dopelnic musu pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz smierc. Kreon takze uwaza, ze racja jest po do niej

stronie, ma obowiazek jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od siostry

Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde wraz z nich jest przekonane na temat swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi moznosci kompromisu. A, takze to jest przeslanie tragedii.

Odczytujac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje blogosc i wewnetrzna harmonie.

Wydaje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy zezwolic Antygonie zginac. Jest niesubordynowany i walczy z zastosowaniem. Walka

wraz z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny basta. Nic odrzucic moglo uratowac Antygony

poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej kwestii, a zwyciezyc mogla tylko i wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje poprzednio nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine jak i rowniez oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku dysponujemy do czynienia glownie z tragedia Kreona. Po utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne -

problem wladzy, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt przy imie ceny moralnych to glowne konteksty utworu. Korab opowiadajaca

sie po niejakiej ze stron ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Mysl samo

wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu tez wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na mojej dziurki

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, odrzucic tragiczna ofiara. W istocie to wiec strata Kreona.

dziesiec. Wymien typy literackie zwyczajne dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie typy literackie, popularne z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie jak i rowniez wydarzenia odrzucic sa wazne zwazywszy na nie tylko, lecz jako przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych

zawartosci. Wlasciwa interpretacja przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto

posluguje sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa plany, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie wycelowana jest az do Boga.

Do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to okazac sie takze patetyczny utwor liryczny, o

zawartosci patriotycznej albo religijnej. Utwor ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby albo instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze na trudy przejazdzki, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z Biblii,

przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to tekst, wyglaszany przez duchowienstwo az do wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez mozemy tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs zgonu, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

zalety. Tren jest gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden wraz z podstawowych aktow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z klas epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor ow jest z reguly wierszowany jak i rowniez bardzo powiekszony. Przedstawia on losy

bohaterow na tle wydarzen waznych na rzecz danej spolecznosci. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu jest jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie zwiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, dziewictwo,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, przyrody, swiata jak i rowniez milosci. Zapatrywania filozoficzne konstytuuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez mysl, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, struktury lub instytucji. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna oraz tym, ze

ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Najczesciej opowiadanie powstrzymuje sie az do jednego watku fabularnego. Reprezentatywne dla przekazywania jest

wystepowanie luznej dzialaniu (w ktorej czesto wystepuja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani przy kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch slow greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie na dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) wraz z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie az do trzech jednostek. Aktorami zdolali byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec rowniez i role kobiece. Po

tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - ryk bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo az do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu na akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu tragicznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi na niego do

kleski, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne istnieja przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt ceny i wymogu, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych racji.

Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z tego wzgledu, ze racje obu

stron istnieja rownorzedne, zatarg tragiczny jest nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie az do kleski bohaterow. Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie

rozkazowi krola, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej ukochanego, a osobistego syna - Hajmona jak i

rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda na niego dreczyly dozywotni. Tragizm jest wywolany fenomenalna konstrukcja losow

bohaterow, jacy niezaleznie od energii charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie smierc lub kleske. Nalezy dorzucic, ze na

temat ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo przy jego

odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy,

cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci

siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza jest obrazem zycia codziennego, 2 zas, jest

nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. tworzy sie wraz z 3 trzonow: dwa pierwsze to okazy, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

kilku. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne istnieja osoby jak i rowniez wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego rys

5. maja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na zakres by zasiac ziarna. Konkretne upadlo na droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone przez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

termin boze, natomiast gleba wszyscy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna je albo przyjac, albo odrzucic, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu jak i rowniez jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja odsetek majatku jak i rowniez

wyruszyl przy swiat. Dobrobyt roztrwonil jednak szybko na zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze.

Kiedy skruszony syn wrocil az do ojca ow sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z

powrotu syna, ktory byl jakim sposobem umarly, natomiast teraz znow ozyl. Ojcem jest Pan, ktory cieszy sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to

wezwanie do dostrzegania swoich bledow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie na rzecz rannego jak i rowniez obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za przebywanie

w gospodzie. Wczesniej obslugi odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem jest niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni

okazywac innym osobom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i wydarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na odrzucic same, ale jako

wzor uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze, uniwersalne

zawartosci. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na roznorodne podloze.

Jednego razu padlo na droge jak i rowniez wydziobalo je ptaki, odrzucic wzeszlo na kamiennym podlozu, ani miedzy cierniami. Dopiero gdy ziarno trafilo

na zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Latwo odczytac istotnosc uniwersalne tejze przypowiesci, znalezc jej tresc, ktory dotyczy ziarna madrej nauki

Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc obejmuje nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory

odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda dysponuje wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Pan cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl on wczesniej jak i

rowniez odszedl od wiary, ale powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi. Powrot do rodziny traktuje

faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada konkretne cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Pan Ojciec natomiast Jego synowie

to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem az do ciaglego

powracania, dostrzegania swoich bledow jak i rowniez checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego

Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka. Poprzez

dzis dzionek samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego duzym cierpieniem autor probuje objasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego. Pan

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a w koncu i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy. Hiob

samodzielnie walczy na temat swoja tytul odpierajac katalogow racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob przesadza symbol wiary,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie ma walor wychowawczy;

- czlowiek powinien ubostwiac tajemnicze plany Opatrznosci, natomiast nie je badac;

- Bog definitywnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie az do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Naleza do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialo

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), natomiast jego zycie podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu

sie az do godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw.

Franciszka. To tez wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do przyrody, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest

to swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol

Szeroki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami

dla niego sa: wiara, kosciol katolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest wiec symbolem perfekcyjnego wladcy jak i rowniez

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa jest meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Gra na

ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i mozgiem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena

zgonu krola pozostala przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec druhow i damy swego serca, za najlepsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem swoim zycia

jest walka przy obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scenka smierci herosa,

w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, mezny na do niej miejsce

wybiera wzgorze, by byc bardziej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz jak i rowniez rog. Po swej krancowej spowiedzi wspomina

wartosci nadajace sens swoim zyciu. Po scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac pozostawac ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek

kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Jednak na projekt pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wychodzi to

teocentryzmu, ktory oznacza umieszczenie Boga przy centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje porzadne zasady plywania przy stole ï‚® funkcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym co wzrasta na polu i wkrotce zostanie zebrane i wynajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela

rad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Na koniec zacheca az do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga na temat odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci na wszystkich jednostek. Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz obejmuje zbior nakazow i pouczen, jak

musi zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to znamionowal

epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej materia i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten odslania smierc, ktora zaprasza az do tanca pracownik roznych stanow.

Obraz pojawia sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze smierc zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak zeby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja wykonywania zadan. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele ale zostal w owa strone zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza miala jeden plan parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy

kulturalne i uznawane w poszczegolnej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pozytywne, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych na Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre zasady zachowania sie obok stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie obslugi Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor opowiada o tym , ktorzy rosnie na polu jak

i rowniez niedlugo zostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad paniom i mezczyznom. Pod koniec sklania do

przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie radosci na wszelkich ludzi. Nazywany jest tez

pierwszym savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera zestaw nakazow jak i rowniez pouczen, jakim sposobem powinien zachowac sie obok stole rycerz.

Wyraznie odczuwa sie w powyzszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Sen wieczny ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza.

Ukazuje smierc jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw ow ukazuje smierc, ktora zacheca do tanca

przedstawicieli roznych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak zeby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja wykonywania zadan. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele ale zostal w owa strone zabity. Uswiadamiamy tu zatarg spoleczny pomiedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo miec przywileje.

Wywoluje sie wsrod nich buta.

Jest w dalszym ciagu duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis poranka, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat dacie do niej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., natomiast jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala przy 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o czym swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego wraz z 1506r., , ktorzy nobilitowalo ow tekst az do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. To hymn az do Chrystusa zwrocony do Mateczki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, zeby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, natomiast po zgonu przebywanie przy

raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania stanu sylabicznego, , ktorzy z czasem, przy XVI przy., doprowadzilo az do

tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np.

„nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace niekiedy po nieco wersow,

uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika stad, ze przy

kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa - pojedyncze zdanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane wraz z odpowiednim

zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy tez opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Poprzez zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Stosunek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw na jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na obrebie nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen przy Szwajcarii. Po XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni - wielkanocna (strofy 3-6) jak i rowniez

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna

precyzja przy ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore do niej cechy. Mozna powiedziec, ze na faktycznie przemyslane jak i rowniez

staranie dopracowane od witryny formalnej oczekiwac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range tejze piesni, czyniac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed bitwa

pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana kazdemu Polakom tamtej

epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi wraz z 1407r., jednak juz w takim przypadku byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1 hymn naszego kraju. Pierwsza do niej zwrotka wycelowana jest az do Matki

Boskiej, druga az do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa natomiast Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt przenigdy ziemskim jak i rowniez wieczne zycie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna numer 4, az

do ktorej niejednokrotnie nawiazywali osobistosci sredniowiecza, jaka wspoltworza przy Bogurodzicy religijne osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog

jak i rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy mnostwo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i

fonetycznych, np. przy funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci!

(pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starszawych form

leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast na rzecz, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze w

srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane istnieja rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, oznacza to rownolegly, obustronny rozklad

zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym

argumentem na to, iz w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki

maryjnej. Lkanie swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa.

Lecz przede wszystkim podsluchujemy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek,

osobom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu

wraz z konca XV wieku jest zabytkiem podrecznikow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis zycia swietego, oznacza to hagiografia. Hhg jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana - lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa tez znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy ten jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich egzystencji i czynach,, Legenda na temat sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty zwiazana tematycznie wraz z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, istnieja rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Wystepuje w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), zasobnosc zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior przesadza psalterz., byly bardzo atrakcyjne w sredniowieczu, opiewaja

wysokosc i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszar np. panstwo szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; jest

glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec tym wiecej boli

swoim zniewazanie. Pierwowzor Boska odslania losy swojego Syna od chwili biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez Zydow, po

przybicie az do krzyza. Ciagle wspolcierpi wraz z nim, chce czuc w podobny sposob On, myslec podobnie. Lecz przede wszystkim podsluchujemy tu ryk

matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek, osobom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu

prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po metropolii, postrzegana

przez ludzi jako szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 3 barw: czarnej i srebrnej. Czarny -

prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie na czarno, ma mozliwosc dlatego, ze jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny - gdyz jej wlosy sa

juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez przerazenie spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor powieszonych utracila jedno wraz z

podstawowych zadan do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu straty swoich najmlodszych, ale tez z powodu kompletnego

wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w porzadnym stopniu. Moim zdaniem Matka wraz z wiersza

Rozewicza Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa

koniecznosci niesienia do niej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych najmlodszych lecz tez

przyjmuje na swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, jacy walczyli przy obronie wlasnej ojczyzny. Do niej rozpacz

doprowadza ja az do szalenstwa. Ale juz Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z przyczyny smierci syna,

wydarzenia sprzecznego z prawami naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do ekstrawagancji lecz jest przepelniona

nadzieja, ze ow jedna smierc, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma nadzieje, ze juz zadna oryginal nie pozostanie musiala faktycznie

cierpiec jakim sposobem ona.

20. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten jest nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, miesci w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora mielibysmy szanse

nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz wiecej specyficzne: na temat pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten pelni wielorakie opcje. Przede wszystkim jest refrenem, wobec

tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze zredagowana zostala celowo. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie potezniejsza od pierwszej, podwojone ksztalty wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze profesjonalne wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, oraz na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu przy wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + kilku;

* kilku. wers - 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma wlasnosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione przy tekst apostrofy. Apostrofe

przesadza cala glowna zwrotka, ktora obejmuje zbior wolaczy jak i rowniez dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. przy tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy wraz z

minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl wraz z codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych dzis slow jest

przy „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali sobie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca przy tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory przy centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Osobistosci uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl na temat zyciu

posmiertnym.

W tejze epoce dwie pojecia istnieja centralne: Pan i czlowiek. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Lecz to czlowiek zostal zbudowany na

wizja i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu sprawny jest znalezc w sobie doskonalosc jak i rowniez jednosc wraz z Nim. Akcentuje ona

fundamentalne wartosci mezczyzny, jego tytul zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania wolnego wyboru, az do zdobywania informacji, do

milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza raz za razem mniej. Wszelcy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z

konsekwencjami. Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac na filozofow wraz z tamtej ery mozemy sie od nich uczyc prawidlowego postepowania.

Trzeba przystanac na krotko i przemyslec o wlasnej sytuacji. Modelem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest raz za razem mniej

istniejacy w nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki byly: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore przestaja

okazac sie dla nas wazne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne np.: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w podaniach o

paniach i na temat panach „minionego czasu―. Jak jest to terazniejsze w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, , ktorzy

najwazniejsze, oznacza to nasze zycie. Zapominamy jak jest ono ulotne jak i rowniez kruche.

Milosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce przy sredniowieczu. Modelem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest istniejacy w kazdej epoce. Milosc to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci jest nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna niejednokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie ma juz rycerzy ani kroli, jednak my

mozemy czerpac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga oraz tym ktora wage ma dla niego honor, ktory we wspolczesnym

swieci stracil na swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza ow lampy czlowieka, natomiast

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. Na polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

bohaterow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do

Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych na rzecz tworczosci duchowej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do progresu hagiografii, dziedziny pismiennictwa wymagajacej sie

obrazowaniem zywotow swietych, opartych na legendach jak i rowniez dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―.

Utwory owe mialy rys dydaktyczny. Robienie sie nowych panstw jak i rowniez dynastii stymuluje historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel

historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku chrzescijanstwa

rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy jak i

rowniez zakonnikow przy kosciolach albo w celowo wyznaczonych dodatkowo miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ).

Pozniejsza odmiana dramatyczna jest misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla

najczesciej tematow ze Sedziwego i Nieznanego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow

zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek mezczyzny, odkupienie jak i rowniez sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria

zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech. Jedynym ze wybitnych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym

Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z zycia Maryi. Wraz z czasow pozniejszego sredniowiecza

pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez grzechy jak i rowniez

upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celem skierowanie mezczyzny na poprawna droge. Pierwszym bohaterem moralitetow byl

zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy

silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy fajne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od znanych Wam utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi przy niej az do glosu dla przykladu

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

mezczyzny. W sredniowieczu w srodku swiata mezczyzny stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem silnej wiary jednostek, ktorzy

postrzegali Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal katalogow glosy jak i rowniez raczyl ofiarowac

spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce przy raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i

ostatecznych - zgonu, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. Po sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem"

szczesciem jest apartament. Zycie przesadza jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem oraz duszy wraz z cialem. Pan stwarza nadzieje

wygrania tejze walki. Po utworze pojawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy globu tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa

ow lampy w stanie ofiarowac czlowiekowi rzeczywistego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Rowniez "I odrzucic milowac trudno, i milowac".

Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci jak i rowniez piekna przy Bogu. Wartoscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral sciezke walki ze swiatem

zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe ceny, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo ma radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Po baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego zycia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech

zycia, jakim sposobem wiemy to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 r. Jana Laskiego). Czas do niej powstania

az do dzis budzi zywe debaty badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu zwiazane sa wraz z

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko - bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest explicite do Mateczki Boskiej wraz z

prosba na temat wstawiennictwo obok Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, obejmuje

blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn jest zrodlem informacji o slownictwie i formach gramatycznych

owczesnej polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci,

raczy. Roznice przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla pomijajac mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie

stanowila wciaz nieodlaczna odsetek wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - pierwsze polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany po polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze

pelnia przy sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i jedyny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i katalogow odbicie przy literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie na ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialo i ducha. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie natychmiastowe wziecie duszy

do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich podejsciu do wiary.

Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

milosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja dusze i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie przy obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- skupia w sobie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje przy zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany

„slodkiej Francji― i wierny damie swojego serca. Zdecydowanie rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem przy nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedlug Boleslaw narodzil

sie przy sposob cudowny, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od malucha. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka jest przedstawiony przy utworze Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla tez liryka milosna zgodnie z

zasada, ze kazdy rycerz musi miec dame swego serca. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych uczuc i sadzi poetow, istnieja one

wlasciwie wyrazem tesknoty do milosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a opis uczuc rycerza -

calkiem stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, tresciwym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo przy parze ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial jednostek do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala az do

tzw. kwestii ostatecznych niedaleko sadu ostatecznego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza miala byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte formowanie sie na spotkanie ze

smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi jak i rowniez swiatem. Okazy motywow

zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy roznorodne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, bezbarwna, zolte oczy i cialo, bez ukonczenia nosa jak i rowniez

warg, zgrzytajaca zebami, wraz z kosa przy reku i tym podobne. Mowi jej osoba, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale najpierw grzesznikow, ksiezy

zyjacych przy dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika stad, ze dywanowi czlowiek minie przez

zycie skromniej, tym jego randka ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― oryginal Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie byc

ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem natomiast ludzmi

1-wsza zwrotka jest apostrofa az do Matki Boskiej i obejmuje w sobie wiele okreslen skierowanych pod jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem slawiena..

― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wierni zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Znajdujemy w zonie prosby ogolne: o wysluchanie modlitwy,

na temat natchnienie sadzi.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Mateczki Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba komunikujaca w tekscie jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie mnie jako forma cierpiaca, zalaca sie morzem soba jak i rowniez swoim synem.

Oplakuje swoje dziecko, potrzebuje z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest bezradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi

Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi az do obiecywal, tylko i wylacznie bano mnostwo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wytycza dwudziestozwrotkowy tekst, prosi jednostek o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z

Aniolem Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku jak i rowniez zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej glownie cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych uczestniczyla.

Maria jest matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest glownym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie syna, poniewaz jest on

jej jedynym dzieckiem. Odslania losy swojego wlasnego syna od chwili biczowania przez nakladanie cierniowej korony, bicie go przez zydow po przybyciu

az do krzyza. Ciagle wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec w podobny sposob on, czuc. Wie, ze to juz ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i na blahy rzecz, dotyczy jakiegos zdarzenia albo osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa miala

charakter przewaznie sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, latwa skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub

zasady budowy). Istote piesni wyplywa z do niej zwiazkow wraz z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej

odmiany, zwiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli ryk, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji

polskiej wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej dziedziny wiedzy. Wystepuje czesto przy tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne.

Kazania sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly

charakter skladow literackich niekoniecznie pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o egzystencji pasterzy albo wiesniakow. Gatunek ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtedy wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta postaci literackiej najczesciej pasterza, wraz z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w strategia

realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury jak i rowniez

niecheci az do miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z odpowiednim jej pragnieniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny miejsce kulminacyjny,

puenta), ograniczenie wielkosci postaci, zapoczatkowanie tylko okreslonego watku, skupienie sie na jednym tylko i wylacznie problemie, 1 punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Zostala srodkiem wprowadzenia do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z swoim

zyciem dziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo ow gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) jak i rowniez

nawolywanie az do walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wiecej jest jednak glosow przekonujacych, ze na temat

ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, funkcjonuje we wszelkich

nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest zwiazane z zadaniami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego obywatela stworzyl

J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny

stawia wiecej niz wlasnpe, osobiste sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby poprawy, nie liczac sie wraz z przykrymi na rzecz

niego konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde nawet ta

przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Oddaje dla zonie wszystko, nawet osobiste

ambicje i osobiste dobro. Potencjalow dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, ze zasluguje sobie

nim na stale imie.

30. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina przy przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika az do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych

mszy jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie

sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz

pana wini, pan ksiedza, natomiast nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Po "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej zawarl swoje

rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka,

logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od nauki Rej ceni porzadne wychowanie, kompetencji praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew). Ceni

prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca

natomiast dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

mezczyzny na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i wykonywania zadan na wsi, totez szczegolowo opisywal zajecia ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok

odrzucic zabraklo bliskim gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora az do pracy na wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i

warzyw oraz roznych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi zysk i daje

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej jak i rowniez sprzedawac drozej

w roznych okolicach.

Wspolzycie Reja az do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego

szlachcica, to upatrywal w powyzszym glownie modelowanie jego charakteru, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych

odrzucic ceniac katalogow zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, gdyz oprocz informacji praktycznej przedstawiciel tego wielkiego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza tez sympatii akt milosny szlachcica az do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od zwierzat, przynoszac im mozg i mowe,

Dlatego tez, kazdy winien poslugiwac krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Ktory ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory

jest mezny - walczyc w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wieksza wartosc ma oddanie zycia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni na temat spustoszeniu

Podola", po klesce Polski wraz z Turcja. Okresla postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce „O

kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu zarobku. Ksieza odrzucic chca istnien wedlug przykazan.

Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor jak i

rowniez la-sow". Podmiot wspomina wycieczki (Francja, Rfn, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac wraz z

chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia krajowe XVI wieku widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takiej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia szlachty,

niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psow tureckich. Ofiaruje im walke, by placili na wojsko, na orez, by walczyli.

Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by walczyl caly narod. Zada

patriotyzmu. O swoim oburzeniu zaswiadcza ironiczne ukonczenie iz Polak jest glupek przed jak i rowniez po krzywdzie. Mimo krzywdy nie chca oni

reperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja wraz z tragedii wnioskow.

Nie potrafia ustrzec sie przed podobna sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem jest aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy zwrocic Helene

poslom i uratowac ojczyzne od wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

uniwersalnym problemem pokazania interesow wlasnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Naszego

kraju, swiadczy o tym podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej

do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Moga miec dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez

madroscia. Trwalosc i wladza panstwa zalezy od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie ma nic wiecej niz ojczyzne, czlowiek powinien nawet z rozkosza umierac

zbytnio nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic , ktorzy ludzkie nie jest mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia jak i rowniez podziw na rzecz urokow

przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy termin

po temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, uciecha

duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy obok dzwiekach muzy, w

aurze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, ze nawet w toku zabawy powinno sie zachowac, faktycznie ceniony przez Grekow, umiar. Od dawnych

przejmuje tez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci mezczyzny. Czestym motywem jego skladow jest dziewictwo, ktora uznaje za

najlepsza wartosc - "Piesn na temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji

mezczyzny wyrazanej przez Platona - wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe".

Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o

niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten pojawia sie

przy piesni "Niezwyklym i odrzucic lada poslugi opatrzony". Powtarza za Horacym, ze swoim wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich.

Nawiazuje tez az do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i

rowniez lasow" - Proteusz (bozek lesny), przy utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje

w nich pochwale cnot i wartosci zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza.

Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta nabiera do Horacego, lecz zmienia je, laczy rozne powody w jednym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow rywalizacji trojanskiej, jednak przedstawiony w owa strone

problem dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W powyzszym utworze bez trudu

odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki istnieja wyrazem silnej troski na temat losy prywatnej

ojczyzny. Jednym sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy powinni

zdawac sobie sprawe wraz z odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, maja sprawowac wladze nad pelnym narodem, stac na strazy prawa jak i

rowniez sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno dywanowi myslec na temat prywatnych biznesach, powinni miec wylacznie na mysli dobro ogolu. W

swiezym fragmencie tejze wypowiedzi choru umieszczone jest ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, wiecej jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie na

obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodz rycerska az do grozacej juz wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do tragedii pewne

szczegoly, ktore wbrew umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w

czasie obrad Rady panuje typowy naszego kraju balagan). Rozumuja przewodnia kompletnego utworu jest stwierdzenie, ze panstwo jakiego obywatele

rzadza sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym podrecznikow antyku, mocno zwiazanym wraz z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z

pania a. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem na rzecz Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego istnieja przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w wiekszosci powazne, katalogow tematyka jest zas roznorodna. Wystarczy

dokonac przegladu roznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas po temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala swiata,

przyrody i zycia, milosci. Zapatrywania filozoficzne najczesciej stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge jak i rowniez lament po klesce Mlodych

polakow poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i osobistosci ( dziewczyny i najmlodszych ) uprowadzone

przez wroga. Poeta odwoluje sie az do tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania

finansow dla wojsk, mysli na temat kraju natomiast nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ow rym: „Polak madry po szkodzie―

Lecz jesli nie myle sie i wraz z tego naszej firmy zbodzie,

Nowa przypowiesc Polak sobie kupuje,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i po szkodzie glupek.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie patrzac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego obszaru dla kazdego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, w koncu czlowieka na

temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i osobistosci, bo ma czyste serce i tego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Panie za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa wizje swiata.

To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali utwor

Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz 1 o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam

trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi przy literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Pelny poemat skladajacy sie z 12 piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z w nocy swietojanska. To proba wytworzenia

pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali zycie na wsi. Obraz jest wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i klopotach codziennych, nawet

praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna wartosci, gdzie zyje sie uczciwie, poboznie

jak i rowniez bezpiecznie. Praca na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne utrzymanie, wysilek natomiast jest procesem do

pychy. Po wykonywania zadan mozna odetchnac wesolo spedzajac czas na tancach jak i rowniez spiewach. Czlowiek zyje na wsi przy harmonii wraz z

przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, gdyz to naturalnie oni pokazuja zmeczonej zyciem dworskim

szlachcie jak odszukac spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

wieku jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach zycia wiejskiego, na temat nierownosci

spolecznej, o negatywnych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako protest poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, ze stan

ziemianski jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie jak i rowniez radosc. Radosci plynace wraz z zycia mezczyzny

na wsi mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione przy obcowaniu przy

z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych na temat swojej milosci

prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tresc, stopien zawartej w nich

mitologizacji jak i rowniez jezyk mozemy podzielic na dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa badz przykladami, lub

przerobkami idylli antycznej, badz tez zestawem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, lecz alegorycznych, pelnych powiazan wraz z mitologia±, w

ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek przedstawia Szymonowic jednostek i sytuacja dworskie. Bez watpienia obrazy malowane w sielankach

konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis,

Licydas nie istnieja prawdziwe ale sztuczne jak i rowniez zmyslone, lecz prawdziwe niewatpliwie sa uczucia, szczescie jak i rowniez nieszczescie przy

milosci, ktorych doswiadcza prawie kazdy, jak wiele i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim skromniej lub wiecej dworskim sielankom

przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i weryfikacje zycia, takiej jak

"Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizja zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze tym poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie dziewczyny, narzekajace na swoj los. Uderzajacy jest realizm, wraz z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak tego ludu

wszakze jest przepych urodziny i bogate zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja zatarg miedzy panskim dozorca - Starosta,

ktory wystepuje za kazdym razem z nieodlacznym symbolem naszej wladzy - nahajka±, natomiast chlopem absolutnie pedzonym az do roboty.

Doswiadczamy wiec w tej okolicy krytyczna ocene zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest on autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem". To

utwor na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia

nabozenstw nalezycie. Rowniez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan leka sie, lub czasem za sprawa tego postepowaniu

wszyscy wraz z ksiedzem nie odszukaja sie na lewicy, to znaczy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje w

dalszym ciagu ksiedza, mowi tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje

krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa wlasciwie jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza,

spiewaja, za , ktorzy otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie az do rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Mowi,

ze na stu urzednikow, jeden jest sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swych procesow, chyba ze za dodatkowe

swiadczenia. Przerozne lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm

i swoim bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tego sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia smutny los

chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek Ksiedza, natomiast nam nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik,

Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to kokosz. Przy przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic

pozwala na nowo zwozic ziarna poki odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest zawiklana, bo jak i rowniez

Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie

panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia wiecej niz stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku jak i rowniez nieuchronne

zbankrtuowania. Chlop jest zadowolony ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan odrzucic sa

zadowoleni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnoszace sie do zycia szlachty na wsi, omawia proces calego do niej zycia. Po mlodosci

zaleca cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl,

natomiast jezyka mozemy sie nauczyc bez do niej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic musi posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci,

roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc prywatnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie

gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Stosunek malzenski wypada zawierac wraz z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Do urzedow nie

powinno sie pretendowac. Podczas roku przewidzial rowniez Rej zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic

drzewa jak i rowniez krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy wraz z truskawkami i tym

podobne. Latem mozemy z tych przygotowanych na wiosne krzewow jak i rowniez drzewek miec owoce jak i rowniez pozytek. Istnieja juz w takim

przypadku jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez kurki,

jagniatka, ryby. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i osobistosci zle pracuja. Zima

ciagnie najwieksze rozkosze. W lasach polowania z bliskimi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W

domu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Jednak i podczas mrozu nalezy nadzorowac gospodarstwa.

Wybrac sie na targ tez mozemy z wytworami, albo rowniez u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, przy innej obszarze

drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje

humanitarny stosunek, natomiast korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia na wsi. Po Czarnolesie powstalo wiele estetycznych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, celowo cenionym. Poeta zwraca atencje na to, jakie wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. To wartosci,

ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia dalszego

popijania z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina stare lata, kiedy obie strony mialy wiecej powierzenia. Chlop

rowniez o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. To jeden wraz z utworow gdzie poeta porusza problem spoleczny w Polsce.

Opisywanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to dzielo

oparty na tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych.

Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to

zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod atencje charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny odrebnej mowi na temat tancu jak i rowniez

radosci. Sklania wszystkich az do pojscia przy jej slady. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez

spokoj wsi. Chlop zachowuje ze swojej pracy mojej dziurki i rodzine, a praca jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza lub

pisarza. Wylicza nastepnie wszystkie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez tance. Utwor nalezy odnosic sie jako

artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw na uksztaltowanie herosa lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniem dlan form, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly dwie glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w swoim poezji odnajdujemy

echa ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego

oddzialywania przyrody na ludzka psychike. Zawiera tez pochwale jak i rowniez zachete az do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji jak i rowniez

umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola mezczyzny w globie,

zastanawiaja morzem nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale tez podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje niemal

wszystkie rozwazania i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia pochwalna,

hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Jemu za utwor stworzenia globu oraz mezczyzny, a takze harmonie miedzy nimi

panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, patrzac na owe czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postury charakterystyczne

na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje katalogow syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze jest miec dziewicze sumienie,

radzi, aby korzystac z okazji do rozrywki, ale madrze i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala

pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej przy sobie. Po „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie stworzyc swiadomosc

czytelnika. Kluczem jest tu termin „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze swiatem zewnetrznym,

odrzucenie uczuc niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty jest obowiazkiem kazdego z nas, a najlepsza cnota jest sluzba ojczyznie.

Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage az do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez samodzielnie proces tworczy. W „Piesni o solidnej

slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic po sobie slawe i dobre imie. Problematyke sztuki porusza

tez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory z racji na posiadany

zaciecie jest jednostka wybitna. Obraz lotu morzem roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze swoim dziela pozostana

tez popularne nie tylko rodakom, ale i daleko poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez az do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec,

kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest szalec w wlasciwym miejscu jak i rowniez czasie―.

Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie rowniez horacjanskie „carpe

diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozemy odnalezc tez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu pisarstwo parenetyczna wciaz pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

podpatrywania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie musi wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki wlaczone sa przy „Zywocie mezczyzny poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami przyrody o kazdej porze r., dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Analogiczny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek rycerski

szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych przez

literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr wiecej

jeszcze zycia. Tego typu ideal wykreowany jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden standard – typ

renesansowego tworcy, humanisty. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie do niejakiej dziedziny tworzenia, jest uniwersalna, oprocz talentu ma rozlegla

wiedze oraz zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako lojalnosc, patriotyzm, zycie zgodne wraz z natura. Adekwatny ozenek, zadania

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie definiuja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace na roli jak i rowniez w ogrodzie, uciech plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie zadania szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory jest dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza korzysta z

dobrodziejstw przyrody, rzetelnego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak wraz z

dziedzicznego lub nadanego tytulu, nie jest oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach pragnie

Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza korzyscia jest dziewictwo ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana jako czyste etyka, ludzka

przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego powodzenia i porzadku wiec

przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z

fraszek. Podmiot liryczny uznaje tezyzna fizyczna za wybrana z najwazniejszych wartosci, wzgledem ktorej inne dobra traca swe istotnosc. Poeta we

fraszce „Na lipe― chwali spokojne zycie w zgodzie z natura i odrzucic szuka mnostwo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego zycia i swoim prawdziwych ceny w niektorych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug mezczyzny odrodzenia wypada zyc wedlug natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, ze wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie jak

i rowniez w pelni z niego korzystac. Wedlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i wyrobic spokoj wewnetrzny broniacy

poprzednio atakami fortuny.

38. Ustal, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem jest wydany przy

1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju doskonalym

uszczesliwiajacym wszelkich obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru doskonalego obywatela Rzeczypospolitej oraz morzem

obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat rownosci

wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej na rzecz roznych jednostek jest zroznicowane prawo.

Miedzy innymi prawo karania smiercia jest zroznicowane dla osob z roznych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty jak i rowniez inne na rzecz

mieszczan. Mniemam ze, ow problem jest nadal istniejacy. Tak juz bylo jak i rowniez jest, ze ludzie posiadajacy wplywy jak i rowniez takze zamozni

podlegaja nie zawsze tym samym prawom co zwyczajny obywatel, ale zazwyczaj istnieja traktowani w duzej mierze lzej, w ogromnej liczbie przypadkow

moga sie chociazby kupic. Czesto osobistosci na ogromnych stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie przy ich sprawie jest w duzym stopniu

przedluzone. Pozostalym problemem, ktory porusza Modrzewski jest rola nauki jak i rowniez wiedzy przenigdy kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc

energii panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i poprawic

sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia instruktorow sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i

operuje nadal wraz z dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie przy malych miejscowosciach,

zamknieto jak i rowniez dzieci niejednokrotnie musza kroczyc do tych odleglych w duzej mierze kilometrow. Ponadto szkoly maja zazwyczaj zbytnio male

fundusze na progres pracowni jak i rowniez zakup obslugi naukowych, czasami nawet na utrzymanie. Po ksiedze na temat wojnie z kolei mowi, iz kazda

walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a odrzucic tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie albo

zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia odnoszace sie do spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja

postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy kraju w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - kazdy mieszkaniec jest obywatelem jak i

rowniez panstwo mialo mu zagwarantowac szczescie, - o ceny czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek musi byc legalnie przygotowany

az do pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pilnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie dziedziny zycia (urzedy

miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facet byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac nowy

regulamin prawny wraz z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci wraz z wojny odrzucic sa faktycznie wielkie, by mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny

wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu przy 1551 r. Modrzewski oferuje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny

od Rzymu, - wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez jednostek wyksztalconych jak i

rowniez szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy bezuzyteczne, takie jak wspaniale domy oraz sute biesiady. Proponuje

fundusze przeznaczone na ten plan wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie na dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie informacji i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski

oferuje przejecie kurateli nad szkolami przez panstwo, a prawo do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po

raz 1 prawo chodzenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. Tym sposobem pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, oznacza to brak milosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny

jest podstawowym przymusem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie ceny (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie wiazac w wybrana

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra lacznego, dla dobra ojczyzny powinno sie poswiecic calosc: majatek, energii,

zdrowie, fart, a nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna stac sie zgoda, gdyz laczy na niego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga spowodowac niezgodni obywatele - duzy

sejmowe, rywalizacji domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak

i rowniez narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo,

pyche, zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

az do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego zakresu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, zle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo krajowe od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, zeby stara religia ustapila swiezej. Jednak heretycy nie

istnieja spojni, odrzucic tworza jednosci. A na rzecz Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem

powodzenia Rzeczypospolitej jest jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale obok

heretykow to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je.

Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich dziedzinach zycia, zarowno publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie moga nawet

chronic panstwa poprzednio poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga

wzywa wiec krola az do obrony religii katolickiej, jako straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci religijnej przy

narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow jak i rowniez pozbawienia katalogow ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza

legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma autentycznej wolnosci. Zbyt prawa sprawiedliwe

uwaza zapisywane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione na rzecz

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim zamet (istnialo wtedy wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia praw ograniczajacych jak i rowniez naruszajacych

przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. natychmiastowe sadzenie

jak i rowniez bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod

nich herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc

jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne az do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek oraz do tonacego okretu, ktory

wszyscy, przy chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, jakie maja obszar w kraju oraz

proponuje naprawe istniejacego zakresu rzeczy. Rownoczesnie przepowiada on, iz rozplenienie sie tego typu chorob doprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek az do ojczyzny wyrazal

zarowno przy piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O solidnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i

sumiennej pracy na rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej przy Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Utwor, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic moga

jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna liczne analogie az do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu.

Zauwazyc mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, iz

nie przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie mezczyzny poczciwego" znalezc mozna standard prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace na niego sprawy jak i rowniez swoj lek o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow literackich.

M. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie mozna

dojrzec w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany wraz z pozycji kalwina i przy duzej czesci

stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych przez protestantow, , ktorzy jest w szczegolnosci widoczne przy krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej

atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl do zycia w przepychu i

nienaturalne zawyzanie wielkosci swietych, na ktorych nieustannie pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin jak i

rowniez „koled―, ktore sa wedlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego jak i rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow lecz takze

papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym rys sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi pojac

istniejace przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia na niego i rowna sie ponad zwyklych ludzi.

Aczkolwiek mnich tamten jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbytnio swietych, ochoczo ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal jest

anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swojego psa na cmentarzu niedaleko grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez

poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z czworonoga

uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez

lekcewazenie podstawowych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, przesadza nawiazanie az do czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw przy zrozumialych na rzecz wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie

odrzucic rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja katalogow spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo przy

odprawianej mszy swietej jest jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach niejednokrotnie nawiazywal az do filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal okazac sie

stoikiem. Byl przekonany, ze jest poufaly osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, w

jakim stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow zeszlych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim zaciecie, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, smierc malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz znanych

jak i rowniez zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal wraz z ta zasada. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie samemu,

rownoczesnie chce dowiedziec, , ktorzy obecnie dzieje sie wraz z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego bycia. Brak jest na odrzucic odpowiedzi ze

strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz po smierci, az do miejsc w ktorych

przebywala poprzednio wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek jest, jeslis

jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to przy ostatnim wraz z TRENOW, gdzie opowiada swoj sen - we

snie ukazala mu sie oryginal z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze swoim coreczka jest szczesliwa. Wizerunek

ojca przerabia sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zycie Jana na wsi zostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna jest do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil ukochana coreczke, odrzucic rozumie, dlaczego to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta przez

nadgorliwego ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po odejsciu coreczki,

ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna,

gdzies jest sie podziala, W ktoras strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w prawdomownosc boska, wykonuje to az do zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej jeszcze w

odcinku kulminacyjnym az do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc tresc calego zycia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, ze corka pozostanie dziedziczka swoim wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna smutku, rozpaczy, trwogi.

W obliczu zgonu corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym czasy swoje Za

zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, 1 z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po czlowieczemu co

los czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej decyzji - Urszula poprzez smierc w wieku dzieciecym uniknela cierpien

ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, ktorych bohaterami istnieja pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane przez bohaterow, az do epiki – fabula jak i rowniez narracja, az do dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy pojedynczych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie najczesciej z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie czesto tlem

na rzecz prezentowania zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizja wsi polskiej Ostatnia wraz z

panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; uciazliwa, codzienna robota w polu i obok gospodarstwie wywoluje radosc innym ludziom wsi jak i rowniez

jest na rzecz nich procesem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Ktory twe wakacje, kto pozytki?

Moze napomknac za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy przy literaturze polskiej siegnal po motywy

folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia jakosci gatunku, jest

nietypowa, przedstawia bowiem robote panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje

wiec nie rzecz, ale strategia, w jaki to zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na motywach

potocznych i skrzeczy razem wraz z Oluchna na ciezka robote oraz na srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki

zonie sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Nasz kraj wies ukonczenia XVI wieku jest, wedlug Szymonowica, miejscem

wyzysku: miejscem, gdzie niejednokrotnie dochodzi az do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw ciezkich, pokazuje ujemne

strony zycia na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji globu i tworzac utwor usredniony raczej az do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle

przyrody, a do niej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i radosci, jakie ciagnie ze soba afekt. Gdy Laura przybywa na spotkanie wraz z ukochanym

pod umowionym jaworem nikt na nia odrzucic czeka. Wytwarza to posadzenie o zdrada i alians z odmienna pasterka – Doryda, , ktorzy konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wowczas zza osciennych zarosli wybiega

Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko i wylacznie przekonac sie na temat jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia

sie kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, faktycznie

charakterystyczne na rzecz sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez

wplywu milosci na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego egzystencji do dzis wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak rys jego

wierszy wykracza daleko poza czysto renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, , ktorzy powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj przy mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go watpliwosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sluszny i dosyc uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, lecz, z

drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzis i pozostala wydana posmiertnie w tomiku

„Rytmy, abo wiersze polskie― jest wspanialym obrazem tych niepewnosci jak i rowniez lekow. Zwlaszcza wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w

3 sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, jest wyrazem niepokoje poety na temat wynik bezustannej

walki, ktora kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie dobra materialne jak i rowniez pokusy doczesne,

ktore odciagaja czlowieka od Boga. Do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami

ciemnosci czlowiek jest samotny, a stawka jest przeciez zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc jakiego

kazdy czlowiek powinien rachowac, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, swiat i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tego, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest afekt do Boga. Bog jest wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez pelen grzechu, doczesnosc

odciaga czlowieka od Boga, zakloca mu sciezke do zycia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do

Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla przez kazdego znana osobom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst),

pod jaka autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest silne, a kiedy slabe. Meritum rozwazan

pisarza ma rys uniwersalny (dotyczy kazdego was w kazdym czasie), jednak najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Nasz kraj XVI wieku, wowczas w

dalszym ciagu silna jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale juz z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec

rodakow poprzednio tym, ze niewlasciwa polityka moze spowodowac do upadku panstwa, jak wiele Troje. Po tekscie istnieja fragmenty swiadczace o

tego rodzaju intencjach pisarza.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") jest skierowana az do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jakim sposobem maja

sprawowac powierzona dywanowi wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro ogolne. Na zakonczenie

liryk przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy o tym polski strategia glosowania przez rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek

odpowiedzialnosci zbytnio losy was. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach, malo natomiast

jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodz magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna az do

pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, natomiast niezdolna az do zadnego znoju, a przede wszystkim do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie

beda zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku was rzadzonego jak wiele w Troi.

5. Po kreacjach nadrzednych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. 1-wszy z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie wraz z dobrem was, realizowania prywatnych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, chociaz sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, jest w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by przez atak zaszokowac wroga,

naruszyc go jak i rowniez nie zgodzic sie do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy najbardziej istotne, terazniejsze i zagmatwane.

Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jako dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla gwarancje czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Trusia elekcyjny

(wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie rodowe, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten trudnosc; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, badz wysoka

kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O madrosci potrzebnej az do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, natomiast ci , ktorzy sa na jego czele powinni

wreczac przyklad,

dwoch. "O milosci ku ojczyznie" - wylicza 6 niemocy Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, nielad religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, ze milosc az do ojczyzny glownym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny wraz z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie ma, Skarga leka sie, ze fakt ow moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

jest wykorzystywana przez magnaterie az do osiagniecia prywatnych celow, , ktorzy prowadzi az do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). zada

wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie na jej negatywnych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste az do nieba to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra

pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Naszego

kraju, jesli do niej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

on na gruncie niezaleznosci od papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszelkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o egzystencji szlachcica od narodzin az do smierci. Frapuje sie morzem edukacja jak i rowniez

wychowaniem najmlodszych szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Informujac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauczania Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci pozyteczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec jak i

rowniez spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez prywatnych

zaslug. Zbyt wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach r., przynosza mnostwo pozytku, jak

rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego przez caly dwanascie miesiecy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu pisarza do wykonywania zadan na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw

oraz innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi wypoczywac w lekkim towarzystwie druhow i rodziny, zaleca rozrywki, polowania, polow, co przynosi pozytek jak i rowniez daje uciecha.

Dbajacy na temat fortune liryk zaleca przy wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, nabywac je taniej i wyprzedawac drozej przy innych

rejonach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych oraz sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie swoim charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal na temat urzedach publicznych nie ceniac

ich zbyt. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko zatem, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony slabosci, poniewaz nie liczac wiedzy praktycznej przedstawiciel tego

wysokiego zakresu spolecznego musi posiadac rowniez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do musu sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow na Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl przy niej swoje przemyslenia odnosnie tematu tego wydarzenia oraz aluzje, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety

na najazd Tatarow na Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow oraz mysl na temat powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie

poprzednio napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci barier Kochanowski oferuje opodatkowanie

szlachty, co wyraza slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej - poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i odrzucic znajacy barier.

Piesn ow przekazuje intencjonalnosc wlasnej ceny Kochanowskiego jako poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" jest cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia na wsi.

Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia przy jednosci wraz z natura. Wyraza pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W

piesni Panny XII zawarta jest pochwala zycia na wsi w gronie rodzinnym. Praca ziemianina na roli przeciwstawiona jest odmiennym, niemoralnym

sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie prowadzic w

zyciu. Wielki wplyw na tworczosc poety mialo rowniez spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z istota znakomitego polskiego poety, ktory jako 1 z pierwszych tworzyl literature narodowa. Lecz

nawet on sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jakim sposobem wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten jest nie tylko

wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci ludzkiej, jest tez uwidocznieniem mysli wlasnej ceny Kochanowskiego jako

wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze dlugo po swoim smierci pozostana czytane jak i rowniez podziwiane przez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie tematy z zycia codziennego, , ktorzy bylo zwyczajne dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przykladami moga byc: Piesn XXIII oraz

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte przy tej odrebnej przemyslenia wskazuja wyraznie na znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej, chociaz

nie da sie schowac zawartej przy niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, odrzucic bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny. Jego rozwazania na ow

temat sa zawarte dla przykladu w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Wianek, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora pielegnowana przy sercu

mezczyzny moze byc na rzecz niego rownoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" oraz swoista dekoracja zycia. Otwarcie z cnota zwiazana jest tak

okreslana dobra slawa, tzn. dobra opinia obok wspolczesnych, natomiast po zgonu pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, odrzucic stronil od rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc powszechne wsrod owczesnej szlachty.

Bez watpienia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest fraszka "Na

most warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy przy "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl przy niej swoje przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jakim sposobem w przyszlosci podeprzec obrone barier, ale najbardziej emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela

wspolrodakow. Innym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszystkie zalety

stanowiace cnote istnieja cenne, lecz najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta kosztowna do niebios, Tym, ,

ktorzy sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym czasie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej przy Czarnolesie, by tam tworzyc i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Pisarz

opowiada na temat poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania wspomina takze na temat ludziach tulajacych sie po

swiecie przy poszukiwaniu przygod i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej jest zyc na roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz z zbirow uzyskanych z ofiarnej pracy

gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, natomiast nastepnie calosc znosi az do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej

pracy za kazdym razem znajdzie termin na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby albo w lesie zastawia

potrzask, dzieki czemu na strychu nigdy nie brakuje jedzenia. Po zagrodzie oczywiscie pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze na

temat wychowaniu mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i wstyd. Poeta pragnie, aby swoim wnuki byly dobrze wychowane i

zeby posiadaly owe zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode globu, swojego domostwa – to

renesansowa pochwala zycia, milosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby lapac w

pulapke dzien, jak i rowniez stoickie, zeby przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta przy „Piesniach―

miala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu.

Idee gloszone przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia mezczyzny jest fart, rozumiane jako zycie harmonijne z prawami cnoty, umozliwia

czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie az do korzystania z uciech

zyciowych. Wzgledem przemijalnosci globu, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do korzystania z chwili, cieszenia sie wraz z

zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc zaobserwowac przy Piesniach

II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej,

ktora byla odrzucic wolna od sprzecznosci. Dlatego tez fraszki byly tak odmienne. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal ostroznosc do globu i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl Zenon od Epikura. Dzialanie kazdego z nich we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej dazenie do

powodzenia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore mogly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na

gmach w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co zdaje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta pragnie boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie,

ludzka zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra tego swiata odrzucic zapewniaja

rzeczywistego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna wraz z fraszek – „Na

zdrowie―. Pochwale zycia w zgodzie z natura odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i stalosc wobec faktycznie krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i umiejacego

ze stoickim spokojem obserwowac otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu, przy

korzystaniu wraz z rozumu, ale i w uciech „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia jak i rowniez

wizji Boga, jako duzego Architekta, znajdujemy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wzgledem Boga,

lecz tez wizja czlowieka godnego, umiejacego uzywac swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do powodzenia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od trosk jak i rowniez cierpienia oraz obawy

poprzednio smiercia. Ow dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety przy ustalone przez myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, gdzie poeta wraz z ironia wytycza sie odnosnie tematu madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie wraz z

problemami, wreczac sile duchowa i stale szczescie oraz czynic solidnym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie przy swych

piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, odrzucic potrafi znalezc w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie na tej harmonijnej i

calkowitej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po zgonu Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak pocieszeniu jak i rowniez

ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow po porwana przez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne

postury polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem az do rozwazan przyrody ogolnej.

Po konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, chociaz w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Tak jak w tragedii greckiej, zachodzi

podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob na scenie odrzucic przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow problemow.

Ukazane konflikty prowadzic maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi. Tragizm

dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal przy

nagrode zbytnio wyrok przy sporze bogin, wine wiec ponosi laleczka, ktora na niego nagrodzila.

Istnieja jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie w tej okolicy takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno jest tu wyznaczyc glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes na rowni ze sprawa kraju

odstepstwem od reguly jest rowniez odrzucic umieszczenie godnosci ktoregos wraz z bohaterow przy tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin lub

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z tego okresu jest epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia dworu: O doktorze Hiszpanie

— huczna rozrywke, w Do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni wraz z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn

XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie przynaszaja, /

A przy tym przy zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek globalny, ponad calosc przedkladajacy

uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze sprawami

publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w

najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze!

―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka Do gor jak i rowniez lasow, zredagowana w

chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swoje zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie wraz z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki idol, ktory posiadal dar przemieniania sie przy rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Aktualnie zas pyta z porzadnym

niepokojem: „dalej co pozostanie? ―

dwoch. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny stan ducha, inne istnieja tez tematy. W duzej liczby utworach autor opisuje urok natury (Na lipe), zwieksza wartosc domu

rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), stawia pytania filozoficzne (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma miec na pieczy /

Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie przyrody, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, gdyz wlasne zycie bylo na rzecz Kochanowskiego najbardziej waznym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w swoim zyciu kluczowa

byla swoim poezja: „Prosze, niech ze mna zbytnio raz me rymy odrzucic gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez

nawet nasz pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tylu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, nalezacych do roznych wariantow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow jak i rowniez zagadnien wraz z zycia mezczyzny, porusza kwestii jednostki, jak rowniez calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w zycie prostego ukladu wartosci.

Czlowiek i swoim dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tego pisarza przy, odniesieniu az do w/w tematu, na wstepie powinno sie stwierdzic, iz tematyka swoim utworow dotyczy

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, oraz ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane jako wskazowka na rzecz

jednostki, ale dla wszelkich, bowiem stosowac sie ma mozliwosc do nich kazdy, poniewaz ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie 20 wersach przy lapidarny strategia przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie

ktorej doktor zamierza odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora i zachecaja go

az do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane przez glownego herosa: „Trudny (... ) nalezacy do mnie rzad wraz z tymi pany:

szedlem drzemac trzezwo, natomiast wstane wciety. ― Wiersz zartobliwy ta ma na celem osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego wyniki i

niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, natomiast przede

wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem pozostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien nie zapominac o tym, ze cialo ludzkie ulega po smierci rozpadowi, w wiec kazdy musi usilnie zabiegac, aby zostawic po sobie dobre

wspomnienie. Nie jest dobrym czlowiekiem ow, kto sadzi tylko na temat piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na darmo Pan

odroznil mezczyzny od zwierzat, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan – sluzba

ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

mowy powinien edukowac swych konsumentow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania

autentycznej wolnosci. Ale juz ludzie posiadajacy odpowiednia potege i odwage powinni wraz z bronia przy reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet gdy

przyjdzie przy walce zwrocic zycie.

„Piesn o solidnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, porusza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka dopuszczalny kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac az do walki jako jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic

calosc dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie az do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma faktycznie rozwinietej

cywilizacji; nie umie budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia na temat Polaku bystrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy odrzucic pomysla

zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc Polak sobie kupi, ze i poprzednio

szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory przeciez nie jest glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a dokladnie –

wysilku w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to naturalnie odroznia nasz narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zagadnienie i trudnosc calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, lecz sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Sprawia to na rzecz

pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma na celu ukazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal na strazy porzadku juz od

poczatku bycia naszego was, ale lub takie dzialanie duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni gruntownie sie

zastanowic morzem dalszymi swoimi losami, by problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest tez problemem narodu, poniewaz tworza go pojedynczy ludzie. O ile zawiedzie 1 element przy

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a lecz rowniez czesc organizmu – kraju – mozemy tu zaczac do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodz nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze wybrana z powodow upadku niepodleglosci Polski przy

XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty na wzorach starozytnych.

Utwor ow zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta wraz z

mitologii jak i rowniez przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz zle

spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal wraz z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora jak i rowniez Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o wydarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach mowi posel

-akcji – zredukowana do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, ,

ktorzy ludzkie nie jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw postaci, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

natomiast na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestii narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie morzem konsekwencjami

kazdego czynu, odrzucic reprezentuje interesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, oparty na okazach antycznych.

Utwor ten jest napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden wraz z epizodow rywalizacji trojanskiej. Po utworze tym latwo znalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz zle

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal wraz z „Iliady―, ktorej obszerny detal przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec niedostatek parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie poprzednio palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co ludzkie nie

jest jest obce―. Po odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg wybuduj postaci, katalogow zachowan; od patriotow

poczawszy, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom was, zabiega na temat utrzymanie apartamencie, swoje losy

laczy wraz z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem jak i rowniez intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w powyzszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale kompletnego narodu.

Tekst dramatu ma charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze naturalnie w tejze epoce produkuje sie wziety w Polsce mit sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa przy „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to jednak jednolite oblicze wsi. Do niej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej - „Zywot mezczyzny poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Od razu oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa wraz z „Piesni na temat Sobotce―:

„wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu na prace, ktora wszystkim

daje radosc jak i rowniez rozrywke, ktora tez przynosi zadowolenie. Tego typu obraz prezentuje „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze odmienna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni, uwazaja

egoistycznie, istnieja chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz odrzucic

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Chlopisko musi pracowac na panskim polu, robota nie jest wesola piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei wraz z „Krotkiej rozprawy miedzy

trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z podstawowych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad, Wojsko, Kosciol,

Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza czescia dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w zonie mysl, iz „bez praw nie moze

okazac sie prawdziwej wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszelkich warstw spolecznych - to

wlasnie slynna, nowatorska na cala Europe, demokratyczna mysl, wazna byc moze jak odkrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad

- w odczuciu wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic odrzucic otrzymuje

kary, a plebejusz traci zycie. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlowiek ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za , ktorzy innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac ma obowiazek

rowniez kontrole wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta prosperowac nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal

zywnosc jak i rowniez nam jak i rowniez bydlu, jezeli zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych,

to bronil chlopow poprzednio wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm wraz z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli duzym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), natomiast zwolennikiem zgody i apartamencie,

chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage az do edukacji mlodocianego obywatela jak i

rowniez do powagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o

koniecznosc finansowania szkol, ktore wazniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz naklady na inne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo bez trudu

zapamietac, poniewaz dzis jest on takze aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka przy panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane przy literaturze.

W wieku renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Sugestie te wlaczone sa przy „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami przyrody w kazdej porze r.. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt uczony, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy smierc.

Charakteryzuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug intelektu i przy bliskosci wraz z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlowiek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro wiecej niz prywate, odrzucic zaluje

do niej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia - taki wzorzec ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych

piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie tylko az do tworzenia, to czlowiek kompleksowy,

oprocz talentu posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja tworcy tacy jakim sposobem Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wyklaruj w jaki sposob autorzy polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez lansujaca

pochwalane. Przykladem takiej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem natomiast Plebanem―

M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski stworcow tego okresu o losy ojczyzny. Po „Krotkiej rozprawie....

― Rej zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten jest prowadzony pomiedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych na rzecz polskiego systemu

spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje zachowania kazdej ze stron. I tak Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i

starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na temat obyczajach. Na

temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych osobom

wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie jedynie dobrem

narodu i interesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Walczyl z korupcja

sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele

domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i swoim legatow. Krytykowal

negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych

jak i rowniez nakladow na ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje

choroby toczace Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu przy 1575 r. Poeta

obrazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju

jak i rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ow niesie przy sobie zawartosci uniwersalne, przedstawia sytuacje was w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on umiarkowany, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, odrzucic

unosi sie ambicja wowczas gdy chodzi na temat dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie az do szantazu jak i

rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo

ten przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal wszyscy humanisci, wszystkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie mezczyzny poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o swoim spoleczny ksztalt,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada nieprawidlowosci,

jakie zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli na temat zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, koszmarnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - mowi Pleban). Dlatego Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A mnie

prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― przy pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, ale bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne

do tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do do niej synow - czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc niemocy

spolecznych - obojetnosc wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa jak i

rowniez grzechy przeciw Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, przy XVI wieku, przedwczesne proroctwo nabralo

mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony wiary katolickiej, wojny z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia az do poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych znajdujemy tez przy licznych fraszkach, a najlepsza

pozycja jest tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem. Jest

z pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal na temat ksztalt swojego wlasnego

stylu, na temat forme trzymanych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, jak rowniez o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie byly mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka,

hebrajski, studiowal tez epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow

rodzimych. Nawiazania az do antyku przy dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug

regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci Horacego,

przy podejmowaniu powodow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i

wybranca postawionego wiecej niz tlumem.

Nasz wybitny czlowiek zapisal sie w przeszlosci literatury polskiej nie tylko jako poeta jak i rowniez dramaturg, ale takze jako tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady tworcy, ktory uznaje swiat zbytnio

wielka harmonie, znajduje duze wartosci przyrody i wsi, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jako nazwy ery uzyto tego terminu przed chwila w XVIII wieku we Francji - poczatkowo na rzecz

okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich przy sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz okreslenia okresow

panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W powyzszym znaczenie objasnienie to zostalo przyjete przez nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie mialo

okazac sie poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow wywarla mnostwo sporow jak i rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu jednak

odrodzenia antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale pozniej sama doszla do szczytow

przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od XIV az do poczatkow XVI wieku, natomiast w panstwach

Europy polnocnej od ukonczenia XV do samego konca XVI wieku. Jest on rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory

jak: kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po czasie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe jak i rowniez religie, najwazniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, na plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i zabawiac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie wraz z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek okazuje w srodku badan

jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jako o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do progresu

osobowosci majac na uwadze wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki

ludzkiej. Po mysl humanizmu czlowiek jest wielce wartosciowy, liczy sie swoim talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w srodku swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem

i nic co ludzkie nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do progresu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za urzedowy

jej zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich

wojen wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W r. 1529 - protest mniejszosci luteranskiej

przy Spirze na sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze mozemy ja oddawac indywidualnie, ze nalezy tlumaczyc je

na jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia oznacza

to uwolnienia jednostek od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze kazdy czlowiek ma swoj los zapisany przy

gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo albo pieklo, natomiast zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

gromadzenie dobr. Posiadanie to zaszczyt, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Anglii. Ruch ow powstal wraz z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Po polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni na sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem istnieja wydane przy

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one az do literatury duchowej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie

panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach katalogow przezwyciezania.

Strofowanie I - "O madrosci potrzebnej az do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Pisarz charakteryzuje choroby, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu jest warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Dlatego najbardziej

normalni powinni okazac sie ci, jacy stoja na czele narodu.

Strofowanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc niemocy Polski. To: brak milosci ojczyzny, niedostatek zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca autor

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie wraz z "chciwosci swojego lakomstwa". Po sposob

oczywisty i wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci

milosci az do ojczyzny, milosci dla zonie samej. Najscie skierowany jest w strone internetowa magnatow dbajacych jedynie na temat swoje bogactwa.

Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, najmlodszych jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz

laczy katalogow jedna religia, nakazujaca afekt blizniego, ow sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedostatek tej zgody

szczegolnie na sejmach budzi u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV

jak i rowniez V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa klapa dla Naszego kraju, poniewaz

poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, prowadzacej do zgody i az do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu jest jednowladztwo, jakiego nie mozna jednak

utozsamiac wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni

istnieja swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co jest jednoznaczne wraz z

upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma autentycznej wolnosci. Wylicza prawa

nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc az do ojczyzny,

oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od zguby. Tytulowe grzechy

jawne to: niedostatek sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek

Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, natomiast jej tresc

zwiazana jest z pierwszym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech nadrzednych

stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory ujawnia fundamentalne problemy

zastanawiajace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy korzystania z zup solnych, czy niedostatek stalego ukladu

obronnego kraju. Wiele tez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki wyprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie przy jedzeniu jak i rowniez piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych rodzimych utworow o tematyce

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie az do rodakow wraz z prosba, by pomysleli ostatecznie o grozacym im ryzyku; Polacy

powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac az do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem ow,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest zginac mlodo, lecz w strategia

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo jak i rowniez umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na bazie o niektore przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy przy wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly az do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka jako czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa przyrody

c) pojmowanie zycia jako wiecznej wojny o zywot

2. wizerunek uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny obiektywizm, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znajdowac odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Koloru i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie byc on pelen podziwu na rzecz prostoty jak i rowniez

kontaktu wraz z natura. Osada, wspomnienia, jako miejsce wazne i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w owa strone

zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego zycia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wsi,

tamtego zycia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii pisarza. Pozostale

sonety to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora po stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, natomiast kiedy jest stara to umiera.

19 Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, silny, wzor wykonywania zadan na wsi. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, lecz to odrzucic pomagalo. Nie

zaakceptowac stac na niego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza

kobieta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci zycia. Mlodosc, swiezy powiew i

spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja jednak na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - niedostatek wlasnej decyzji na dalszy los, przygniatajaca wizja, batalia o zywot, przetrwanie

trzy. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie przy plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne ma ukazywac klopoty duchowe mezczyzny. Te sfery ludzkich problemow

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizja, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Sen wieczny - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 strzepkowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety owe mozna uwazac za wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odmienny, glebszy. 2 pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z nich leka sie burzy - "skromnie az do zimnej tuli sie

sciany". Losy rozy odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przechowuje sie wiec jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka, zadumane

ma skronie), jest wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ow probuje sie jednak chronic

przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. Po I

sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz calkowity harmonogram. Podobnie jest z czlowiekiem,

ktory na starosc jest chorowity, skromniej przydatny az do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony tok

zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie wraz z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn ow wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje

do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad ostateczny i koniec swiata. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja zaprezentowac glebie

nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma rys symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Sam kowal

to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w powyzszym utworze sadzi o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego rys skazony jest niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi jak i rowniez przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw jak i rowniez odcieni. Cztery opisy

okreslonego krajobrazu odmieniajacego sie pod wplywem wysilku dnia.

jednej. Dzwiek: jeki, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, refleks

2. Zapach: ziola

kilku. Wzrok: odcien, ksztalt

trzy. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i jest piekna, ochrania sie, jest delikatna, wypatruje wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w toku burzy pozostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza leka sie ulewy drzy poprzednio jej sila, ale dazy do przezycia. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo

utrzymuje sie zycia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly historie starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, poniewaz dbal on o artyzm jezyka, ksztalt swojego stylu i postac uprawianych

klas, a nade wszystko posiadl wszechstronna wiedze. Swoim obfita dzielo nierozerwalnie laczy sie wraz z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy tworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o swoim wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemal boska skala tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), oznacza to przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzywac zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

mija,

b) stoicka - zachowac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - uciecha zycia, powinno sie sie zabawiac, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszej firmy czeka nastepnego

dnia

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, ze zgadnie , ktorzy nan nastepnego dnia przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa ceny materialne, ale moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc wraz z tego

, ktorzy sie ma.

- Piesn XX - w zyciu jest czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie przenigdy bawic, lecz mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- liczne nawiazania az do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na duzym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl niejednokrotnie

wykorzystywany przez tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z nadrzednych nurtow ery baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji, jawnie

tworzyl wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal na roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Do najwybitniejszych skladow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ow ukazuje wizja panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna postuluje obrony jak i rowniez pieniedzy na wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem. Ukazal

przy niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu liryk panujace sytuacja w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami przy bitwie pod Chicimiem

przy 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc az do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie wraz z 10 czesci dosc dokladnie opisujacych najpierw

obustronne przygotowywania, a pozniej bardzo szczegolowo, dzien po dniu wydarzenia pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow jak i rowniez

zaprzestania prac wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych kwestii: nad pelnym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i

Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny.

Poucza, ze uwage obecnych nalezy skierowac na kwestii naprawde wazne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swoich wspolczesnych. Hhg w nich zywy

wizja owczesnego zycia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacji o Kraju XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. Po 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666

roku. Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl na wsi przy krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, natomiast wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

1-wsza czesc niesie 1656-1666 r i obejmuje opis wydarzen wojennych, oznacza to taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

az do Danii, walka z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, charakterystycznych cechach, typie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

ofensywnoscia.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola odrzucic dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte uwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami przy walce jak i

rowniez sasiadami przenigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw na zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; poczatkowo nacechowane

jest dodatnio: team dodatnich jakosci odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem na rzecz

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem sarmatyzm

ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie az do zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem pociagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania

postawa, ktora doprowadzila az do upadku A, takze Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa projekty kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu takimi jak:

hiperbola, metafora, konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ),

ktorej zagadnieniem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody przy pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi wyrazisty kontrast wraz z pierwszym - jest

dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika wraz z

kaprysu. Sugeruje to gre z uczuciem, nastroj rozrywki dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego wraz z

sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Czesc druga - zestawienie porzadku trupa wraz z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od nich uwolnic. Pointa:

poprzednio miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, autor w wyszukany sposob pokazal zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela po jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym czasie ulegl nastrojom

elegijnym jak i rowniez sielankowym oraz slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem (gospodarzem).

Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija

sie faktami historycznymi. Sa ow lampy cennym podlozem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postury i zapatrywania owczesnego szlachcica,

przekazuja wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane idee i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska jest przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci w srodku stanowej, mniemanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad roznymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich refleksji na tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich przywilejow,

natomiast zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach zakresu rycerskiego jak i

rowniez wojennego rekodziela. Porownanie obecnych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo

terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja

rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz jest mysl, ze kobiety istnieja niestale przy uczuciach. Idea ta wyrazona

jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore jest porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono

kompletny szereg sytuacji niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej mozemy je zrealizowac (uspokoic morze, wiatr zapiac w wor) niz zauwazyc

stalosc przy uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo rowniez moga stac sie tematem na

rzecz artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe dazenie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa prawdziwym zywiolem specjalisty. Liczy sie innosc, wyrafinowany posmak,

erudycja, ciekawostki tez istnieja w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego zgubie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sytuacji. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor) sie

kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jako piekna jak i rowniez zmyslowa kobieta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka jak i

rowniez nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku jak i rowniez ich oddzialywanie na zycie umyslowe ery.

W porzadnym uproszczeniu mowimy, ze przy literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, fundamentalne prady. 1-wszy - uprzejmy – rozwijajacy sie na

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast, tetniacych prywatnych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska miala wiec zaskoczyc odbiorce, dowodzic

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z wzorow

zachodnich, dywanowi skladajacy zachwyt, a wraz z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, rodzimych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany jest takze swojskim, bo ow wlasnie pisarstwo, odmiennie niz nurt

uprzejmy, przykladala olbrzymia wage az do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj naszego kraju

rodowod uznawala za kluczowy tworcami tego nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten wskazuje sie tez sarmackim od slynnej

koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej na pozniejsze ery.

Podzial podrecznikow na dwie nurty jest wygodny, ale nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec uprzejmy i byly

siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Lecz byly tez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem Sowizdrzalem.

Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn jak i rowniez Naborowski istnieja poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna wiec mowic

przynajmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie przy XV wieku. Szlachta polska w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm ma dwa sensu - pierwsze oznacza sposob zycia szlachty przy XV jak i rowniez XVI wieku, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje progres zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

miala poczucie, ze Polska przesadza przedmurze chrzescijanstwa - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej na wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat

szczegolnej pozycji polityczno - religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - na temat

szczegolnej pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - zycie na wsi, fascynacja przyroda, jej

pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie przy zainteresowaniu kultura wschodu -

stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje az do laski, czego swiadectwem jest najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie az do Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, dokad sady skazaly go na infamie jak i rowniez banicje. Swoim pamietniki mieszcza okres sluzby

wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym podlozem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z

nich obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i rowniez

milosci przyrody - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna wraz z pierwszych rodzimych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy latach 1688 - 1696

"Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie mnostwo wagi az do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt odrzucic respektuje. Pisarz zwraca

atencje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne nastawienie szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie dlaczego represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, ze represje odrzucic

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go argument, ze w kraju, ktory nie ma za , ktorzy oplacic armii,

ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja kosztow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo r. 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z nieprzecietnym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego jest regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory wybuduj: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos odrzucic reprezentuje nawet najmniejszej z tych postaw, ulega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia wszelkich mszy, natomiast mysli zaledwie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, gdyz szlachta przy

wojsku wykazuje chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich przy sluzbie

wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, ofensywnoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych przy utworach Po. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka kwestii szlachty jak i rowniez panstwa. Niejednokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa

polskiego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze moga sluzyc dzieciom do rozrywki. Wszyscy

pilnuja o osobiste dobro, odrzucic interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady systemu spolecznego. Polacy uwazaja tylko na temat

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak

zyje osobiscie dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez jej osoba sama. Po wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy"

Potocki porusza trudnosc nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory nie moze obronic sie poprzednio

lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, poniewaz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod Chocimiem przy

1621r. Poemat opisuje proces bitwy jak i rowniez rokowan. Calosc przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc przy

zwyciestwie morzem poganami. Umilowanie ojczyzny widac przy przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie az

do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski. Wiele jest przy nich krytyki, bolesnej refleksji i

pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly calkiem znaczna

pozycje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow istnieja znakomitym podlozem poznania jednostek

i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza odsetek zawiera opis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia,

ktora przedstawil w oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji az do walki

zapewnia mu szwung zdobycia lupow, a odrzucic milosc az do ojczyzny. Pas mowi rowniez o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore byly wynikiem

swoim zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pas opisuje rowniez msze swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy

licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem jest uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo az do pojedynku Paska z

Nurzynskim. Chytry Pas, ktory odrzucic chcial walczyc w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni na niego. W koncu Pas

zabil natreta i odcial reke swoim bratu. Jednak taki tryb zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na

zone. W odrebnej czesci opisuje swe zaloty i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz zycia

ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swoja wlasna klase uwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty obudowane jest troska o dobrobyt i zalety wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie wizja typowego

sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki zwyczajne dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi tamtej epoki. Istnieja

pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwoch. Monolog zwrocony do partnera, wziety przy cudzyslow ( autor jest zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jako utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar jak i rowniez ulomnosci ludzkich. Zdajac sobie sprawe wraz z ich oddzialywania na

zycie polityczne przy owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym twierdzenia, do ktorych konfliktow jak i rowniez klesk moga one spowodowac, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki wraz z nimi sluzyly mu glownie bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak klechdy, ukazuja wizja zycia przy XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal jak i rowniez osmieszal przy nich najbardziej znaczne wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote

szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc az do hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i przygodny, rownie niejednokrotnie sa jednak

uniwersalne jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak samodzielnie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne

utwory staral sie okazac sie nie tylko moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor ow jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest

wymieniony juz przy tytule, natomiast przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie

pochodzenie, zbytnio mlody ilosc lat, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna staranie o nauke i kulture.

Zarzuty owe pokrywaja sie z takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle glupie i nonsensowne, iz domyslec sie mozemy, ze w ten

sposob Krasicki odslania zalety krola. Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia na rzecz jego polityki

wewnetrznej, natomiast jednoczesnie jest atakiem na sarmacje, na jej wady i zle przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje alkoholizm. Jest ona zbudowana na regule dialogu, rozmowy prowadzonej przez dwoch

szlachcicow. Jeden wraz z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych katalogow konsekwencjach. Mowa satyry jest

pesymistyczna - wymeczony alkoholem szlachcic ucieka, by odszukac ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez zwyczajne cechy

Mlodych polakow, ktorzy obok alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie znaja sie na polityce, a przy tym uwielbiaja debatowac i pod lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Dowiaduje sie, ze przy Rzeczypospolitej dzieje sie

raz za razem gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie ceny stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi

na skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci, nawykow

i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk

przedstawiana byla przy sposob niepodwazalny i bezposredni. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana az do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co autor chcial wyodrebnic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odejscie od szczerej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej przy

satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w tych, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbytnio reprezentanta pogladow

autora. Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie

odpowiedniej zawartosci i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje osiagaja V.

przy. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety zostaje

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem pokazania i

wzorem wypowiedzi. Trescia utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez karmelitow. Mnisi walcza z

wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek wsrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co mnostwo trunku

posiadal mozliwosc pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym

patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny

batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl wraz z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego portretuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

okresow. Swoistym wytlumaczeniem do kompletnego zbioru jest „Wstep az do bajek―. Po sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady,

deklarujac ze spotykamy ludzi perfekcyjnych, ale to tak wyjatkowe postawy, ze mozna je miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur jak i rowniez kot― jest atakiem na jedna wraz z najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy tak

zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera niezaprzeczalne pouczenie, ze w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za

kazdym razem trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem uniwersalny, wazny wlasciwie dla kazdej zywej:

zyczenie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie juz w

niewoli i odrzucic zna posmaku wolnosci, odrzucic rozumie do niej. Akceptuje swoje zycie przy klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to cos normalnego.

Jednak stary czyzyk nie zgadza sie wraz z twierdzeniem mlodocianego. On niegdys byl nieograniczony, zostal jednak uwieziony. W zadnym wypadku nie

przyzwyczai sie az do niewoli, za kazdym razem bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac te bajke, obrazuje sie na fakt, ze powstala jej

osoba po pierwszym rozbiorze Naszego kraju, moze wiec Krasicki pragnal napisac na temat nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, ale zyl przy nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, ale byl zasobny. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal jednostek

naturalne, takimi, jakimi istnieja, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna w duzej mierze wiecej dostac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w globie

dominuje prawo silniejszego, iz racja jest po stronie tego, kto ma potege. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdziwosci jest opowiedziana historyjka: slabe,

niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci jak i rowniez okrucienstwa). Kiedy

pyta, jakim prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, slaby i przy lesie", natomiast nastepnie zostaje pozarte.

Bajka „Filozof― odslania uczonego mezczyzny przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca nawet wiare przy Boga jak i

rowniez smieje sie ze wszelkich swietych. Jednak gdy maleje na niego choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale

takze w „upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we prywatnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca atencje,

ze niejednokrotnie teoretyczne madrosci nie wspieraja w zyciu.

A zatem swiat w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki jak i rowniez

zaprezentowane nabywcy.

79. Docen role podrecznikow oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: przy Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Naszego

kraju. Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z silnej troski na temat kraj, wraz z

leku poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej zamyslem powinno okazac sie szczescie

ojczyzny. Poniewaz fart spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich swoim mieszkancow, zatem, jak pisal koncem edukacji krajowej okazac sie

powinna zdatnosc obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl stanowczo program

reform Komisji Oswiaty Narodowej.

Wiele rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Przemawial o wymogu utworzenia stalej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszar w swoim dzielach zaprzata krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbytnio upadek kraju. Pisal: Wraz z samych mezczyzn zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Przy swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych struktury wladz

panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie izby: dla szlachty,

dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny jak i rowniez polityczny

anachronizm ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza

mezczyzn o nieludzkie traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― jest satyra na owczesne

spoleczenstwo.

Do ewidencje utworow powinno sie jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal podczas kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma on charakter

doskonaly – zachowana zostala regula trojjednosci: wysilku, miejsca jak i rowniez akcji, niedostatek jest takze scen masowych, calosc natomiast

utrzymana jest w niejakiej konwencji. „Powrot posla― jest napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na

renome publiczna oraz na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Utwor ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

zmian ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu jak i

rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal bohaterow

jednoczesnie poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego globu jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia

dialogow prezentujacych jednostkowe poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― pozostana przedstawieni jako prawi jak i rowniez

wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo,

Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Natomiast ich przeciwnicy to: ojciec Teresy – Starosta

Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka klopoty, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, , ktorzy doprowadza az do upadku Naszego

kraju, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku

swojego zycia wielka i wyzwolona z pod obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory wiele mowi, ale zwykle bez sensu;

dziwi sie, ze Starosta pozwala na wszystkie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); na koniec okazuje sie, ze Podkomorzy nie jest goloslowny: uwalnia

z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski

jest standardowym szlachcicem, odrzucic respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke przymusem

za malzonek, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski prezentuje jego

niedostatek zainteresowania wiedza, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; rowniez jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete prawo szlachty, do ktorego mozna oczywiscie niezle zapracowac; Szarmancki

jest czlowiekiem, ktory roztrwonil mienie rodzicow na zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac okazje finansowa, jakim sposobem moze byc

Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego na niego nie nauczyly, niczego

interesujacego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o ogromnej roli slowa jako sprzet oddzialywania na spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna sytuacje czlowieka. Dzialanie na progres tego nurcie mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja odrzucic sprzyja postepowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal

uczucie – byla to afekt, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on najmniejszy udzial przy tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Esencja jego stalo rozumienie zachwycajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Oprocz literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane przy malych formach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od 1730 az do 1822. startuje sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski, ktory

wypowiada sie w trzech dziedzinach zycia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Po 1740 zalozyl szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

swieze metody nauczania. Byl on pijarem jak i rowniez z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny

na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 r. oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 r. oddano az do uzytku ogolnego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum sadzi naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym przy 1764 r. krolem Naszego kraju zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku zalozyl Szkole Rycerzy.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane na

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany przy pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec terazniejsze i

odmienne tematy. W bazie tego tygodniki pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, reportaz, listy az do redakcji jak i

rowniez odpowiedzi na nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone

mieszczan jak i rowniez chlopow, odpowiadaja o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Naszego kraju. Wydawany przez 21 wielu lat. Z

inicjatywy krola przy 1765 r. zalozono w stolicy polski pierwszy przy dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach

znany jako Operalnia, gdzie zaczely zalegac trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po

1766 r. dla teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie

ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal na niego na rzecz planowanej KEN.

Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ),

ktorym podlegaly szkoly wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w

szkolach miala odbywac sie przy jezyku naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu nauczania potrzebne

istnieja dobre pozycje ksiazkowe dlatego przy 1775 r. powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo opracowanie jak i rowniez

wydanie nowych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane przez samego krola. Brali przy nich wklad

miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, ale jego dzieje siegaja

V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie elementy bohaterskie jak i rowniez komiczne. Skutek komiczny osiagniety zostaje

za posrednictwem celowe uzycie kontrastu pomiedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast powaznym jak i rowniez podnioslym

wybiegiem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora wybucha pomiedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych

przed chwila puchar, , ktorzy wiele trunku mogl zmiescic, na pejzaz ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym

patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal – w

takim przypadku kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu jest osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa,

np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Czesc pierwsza tego poematu na temat charakterze konfesyjnym to cudowny hymn na czesc

poezji. Konrad – romantyczny liryk – ma poczucie mocy, jest tworca, gra na gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Podlozem jego macy jest

afekt, ogarniajaca kompletny narod. Po imie tejze milosci zada od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy przy

uniesieniu. Swoim pragnienie wladzy bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz jego

dobra. Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil

sie dla dobra ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Mimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo jest

sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny polega wiec na buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w imie szczescia ludziom, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on przy pyche jak i rowniez megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos przy dyskusji odnosnie tematu oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba weryfikacje ruchu listopadowego i powodow jego

katastrofy. Nalezy podkreslic, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie az do Paryza, dokad uczestniczyl

przy wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich miesiecznikow emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie on o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze tym Slowacki pragnal dac replika na testowanie

dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego

oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, ze rzady tych ludzi byly jedna

wraz z przyczyn katastrofy. Ale odrzucic jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku jest zamach na cara. Ludnosc jest przy tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi oficerowie

pragna wojny. Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly bedaca sposobem dzialania. Lud, reprezentowany przez

zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, ktora nienawidzi cara i pragnie powstania, ale potrzebuje przywodcow. Wynik glosowania,

ktore ma przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozna zatem przy

dramacie odczytac caly proces powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana jak i rowniez calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

systemu spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych,

katalogow pragnienie wolnosci jest w tej okolicy oceniane jako bardzo pomocne i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zachwyt zostal

wyrzucony w bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich odrzucic znala dotad historia Naszego kraju. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania przy walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz uratowac

go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia przy niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa,

ktory jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa przeszlosci i

postepu. Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

wiec rozumiane jak i rowniez doceniane przez wspolczesnych. Dopiero po zgonu toczono boje o slawe po nich lub obszaru pochowku. ―.

Charakterystyczne, jest takze to, ze opowiada o nich w momencie katalogow smierci albo po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero katalogow wielkosc. Poeta

uwaza, ze moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

rzeczywistego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi az do grobu, przy ktory odrzucic sklada cialka bohatera. To symbol

przezycia idealow Bema - wojny o niepodleglosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze on do adresata przed

smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo smierc Browne’a jest

zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych jak i rowniez uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - czarna noc z twarza Murzyna―. Po ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze przetrwac historie jak i rowniez budzic az do walki narody. Ale przedtem wielka koncepcja Browna

zostanie przez roznych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, swoim wielkosci. Muzyka Chopina jest

przedstawiona przez Norwida jako ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu, nieosiagalnego dla

ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona wraz z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny absolut. Idealu tego nie

mozna dostac ale mozemy don dazyc. Muzyka czyni z jednostek istoty idealne. Miara tejze doskonalosci jest porownanie az do hostii. Po wierszu

zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo.

Dochodzi az do glosu zalozenie mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie odrzucic znajduja powodzenia za zycia, a nawet po smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa,

jakiemu po zgonu Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono dwie groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl przy cieniu wielkich ludzi, odrzucic doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka wartosc musi zaplacic kazda indywidualnosc

za swoja odmiennosc, innosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez prawdziwe, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie faktycznie dlugo jakim sposobem pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na niektorych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady trzech jednosci: termin miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miech, miejsce: fabula

rozgrywa sie w duzej liczby miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – mieszanka otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek rom.

mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne:

duze monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: legendy

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek kobieta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen senatora),

porzadku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa koncepcji wolnosci dobrze poswiecic kompletny narod, niz ocalic na niego

( „smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia przy niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa

przeszlosci i postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, ktorym przykryta jest „anielska psyche narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal czynnosc

sil politycznych o charakterze demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― 2-ie plaszczyzny historyczne, historie wspaniala, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz odrzucic oddzielal katalogow od mojej dziurki, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie jak i

rowniez zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa na ugruntowanych przez tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je wiec autor przy wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie az do panstwa jak i rowniez monarchy.

Gwoli Sienkiewicza swoim bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa

nieskomplikowane, autor zaznacza kilka elementarnych typow katalogow charakteru. Wlasciwosci typowe istnieja najlepiej dostrzegalne w

charakterystyce Zagloby, nadrzednego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez

grozy, wobec tego posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej

wraz z obcym najezdzca przez kompletny narod naszego kraju oraz metryka grozy polozenia naszego kraju podczas najazdu. Pokazanie wojny ze

Szwedami jako ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc prac powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie swoim moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki na temat wolne

panstwo bez krola, brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku.

Samotna batalia szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego

rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy

wierzyli tylko we wlasne energii i izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu

przy walce. Odslaniajac szeroko przyczyny kleski patrzyl z ogromnym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go

popowstaniowa beznadziejnosc oraz brak wiary narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej

interpretacji katastrofy w dzialach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do

powstania, zawiera mnostwo aluzji jak i rowniez mozna uwazac go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i przecietny Polak nie ma prawa wstrzymac sie pod Termopilami, dokad Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ow to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom tego brak. Poeta

nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac slow oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu przy powstaniu, wobec tego

identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wzgledem

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk odrzucic odnotowano, autor pokazuje mnie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia wraz z 1823 r., zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy otrzymac

wiadomosc z relacji naocznych swiadkow – harmonijne z prawda historyczna. Wystepuja takze liczne postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow.

Mozemy tez odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o cierpieniach, walce jak i rowniez

tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Zawarty jest trudnosc winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o

mekach, jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, natomiast Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz

pokazuje przy utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien jak i rowniez goryczy. Delikatne zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot odrzucic uprawnia az do uzyskania

powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud po ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic kluczowego czlowieka jak i rowniez patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo zbytnio zycia odrzucic postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie mozna uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec uczucia innych, odrzucic kpic wraz z

nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu jest postac Gustawa, Ktory ma romantyczny stanowisko na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, istnieja

przeznaczone niezwyklego przez Boga i polaczone na lata. Zakochanych na ziemi nie zdolali byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom prawo do prywatnego szczescia oraz szydzi wraz z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie.

Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za zycia zazna on

szczescia ziemskiego, bo ten fakt rowniez opoznia jak i rowniez utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem fundamentalne wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej na temat natchnienie, pomocna dlon w sporzadzaniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki

przyrody, niebios, obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy bohaterow ( istnieja nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc pojawia sie

takze arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu albo klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona na Moskwe).

Niedostatek jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie