matura matematyka 2017 cke

( matura_matematyka_2017_cke.pdf )

http://www2.fileserv.wf/get/matura_matematyka_2017_cke#

Podobne: matura matematyka 2017 cke, matura matematyka 2014 cke, matura matematyka 2013 cke,

matura matematyka 2012 cke, matura matematyka 2017 pdf, matura z matematyki 2017 cke,

matura matematyka 2016 pdf, matura matematyka 2017 kiedy, matura matematyka 2015 pdf,

1-wsza. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych racji, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: sprawa, w ktorej nalezy bedzie dokonac wyboru

pomiedzy tymi racjami i kazda decyzja doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, pochodzace z ktorych dwie sa jednakowo wazne i sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko trup zmarlego bedzie

pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona wejdzie w spor z uprawnieniem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze

go zbytnio zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze swoim sumieniem, prawo boskie i

wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie mial doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo miedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz zdecydowanie

wyzwolenie go od nich. Losy bohatera tragicznego poteguja odbiorce w celu niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a skutkiem tego

pozwalaja mu sie od nich wyzwolic i dostac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc i trwoge―, zwazajac na akcje

tragedii. Oficjalna (jezeli istniejemy widzami) litosc wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory to jest w

celu nas pokrewny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o ludzi celach.

Fatum – w inny sposob los czy tez przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie winien spotkac czlowieka i nie istnieje od tego ucieczki. Jest to najczesciej zapowiedz klopoty. Przykladem sa dzieje

rodu Labdakidow – od Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym wplywem

bohatera. Junak jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wylonienia. Dzialania jego prowadza w celu katastrofy. Staje sie on

jednoczesnie ofiara i winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, zdecydowanie

siostra i wierna prawom boskim. W charakterze obywatelka was, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny.

Nad jak Labdakidow i Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie widziala

mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw i dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach i zeslali dywanowi w beczce Pandory

zmartwienie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom pod zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go pod dwie fragmentu: osobno

zlozyl mieso i owinal halasuje w skore, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka ludzie odgrywaja skladac

bogom. Zeus wybieral druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc jednostki skladali bogom w ofierze.

Rozgniewalo to Zeusa i kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka wciaz odrastala. Prometeusz stal sie

znakiem czlowieka cierpiacego z namietnosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego imienia powstalo zdefiniowanie

prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie namietnosci do jednostek.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on oddac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, argumentuje, ze posiada taka

sile jak Bog, jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to wielka, piesn tworzenie, taka piesn jest energia, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, azeby Bog dal mu skala

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu jej nie da, to pan odwroci od Niego jednostek. Konrad wydaje sie byc cierpiacym patriota, dla

ktorego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, zechce sie dla niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali

wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako glownego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl pan jednak dotrzec do was cieni, poniewaz zona nie zakopala jego ciala zgodnie z jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic pod ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim. Zyl

dlugo, az wreszcie przypomniano samemu o zanim i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf mial wniesc wysoki kamien pod gore. Syzyf

wzial sie do roboty, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie i spadl. Tak bylo zbytnio drugim, trzecim, dziesiatym razem. Syzyf

ciagle wznosi kamien, ale za kazdym razem tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, operowania nie zakonczonego sukcesem,

bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji pod ziemiach rodzimych do roboty Syzyfa. Procedura ten nie byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby mu pozwolil wrocic

do Cypru. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w taki

sposob mogl wraz z synem wrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbytnio wysoko, poniewaz wosk jest w stanie sie stopic i azeby

nie schodzil zbyt skromnie wody, poniewaz piora sa w stanie nasiaknac wilgocia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na glebe. Stal sie on znakiem czlowieka

dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jawi sie byc zauwazona

poprzez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem naprawde

Michas oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez

Niemcow. Tez jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony i glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, azeby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do

malzonka na trzy miesiace w calej roku, wtenczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W ten wlasnie

strategia starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc zmian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przykladow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe podloze, z jakiej wyrosla i na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka otoczenia

zachodniego). Rodzaje nawiazan w celu kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki

konkretne a takze kanony i zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu pisarzy, poetow. Dzieki tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli rozchodzi o postawy ludzkie albo wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna czy tez

hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy sa nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie owe sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - sa archetypami uczuc i zadbaj. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej mysli w tego

typu wymiarze jaki wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie byc opowiescia, jaka przedstawia i organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne

pozostanie przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - legenda „Demeter i Kora"). Legendy dla starozytnych pelnily opcje

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je pod

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Pisarstwo antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci niepodobna w pelni pojac

literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje sie byc dobrem najwyzszym. Slowacki

przypomina Homera zdecydowanie piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie byc wyrazem dazenia

czlowieka w celu nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny nawadniania, powietrza, ziemi, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek wychodza w

wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska

prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze wzorce ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci. Same

w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Powtarzajacy sie obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat

niezmiennosci zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci.

Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy serce strzala.

4. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac

wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Dzieki taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo

grozacej jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. jesliby

pozostawila opoznienia brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w przypadku kolejnego wylonienia. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z niej na zaleta szczescia osobistego syna. Podczas gdy waha sie przed pobraniem

ostatecznej decyzji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje.

Tegoz ciosu nie wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka partnera, a zona Kreona odbiera sobie zycie.

Kreon, caly czas stawiany w przypadku wyboru, winien rozwazyc, albo powinien wybrac dobro swojego ludu, albo dobro swojej rodziny. Jego

nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod smierc).

Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej i scharakteryzuj tworczosc kilku pochodzace z nich.

Do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca w celu

walki. Przy obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej i rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca powiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje w celu trwania pod polu walki i w celu gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tzw. anty przyklad – obrazuje, co wyczekuje tchorza, czlowieka, ktory nie chce oddac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc go wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca image swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji.

Poeta poprzez swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec ewentualnych pokolen, natomiast imie tego, ktory nie obcuje

wraz z sztuka, zas przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie pochodzace z tesknota nie wspomni,

zadnego serca nie wzruszysz, nikt nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze tym nie rozchodzi o bitwe na sen wieczny i zycie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu zdecydowanie potyczka pod piesci, ktora

podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

jak przyniesie wam jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest kaprysny, a

przeksztalca sie naprawde szybko, iz niejednokrotnie trudno jest sie nam poniekad zorientowac, kiedy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego i wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy cenic rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Egzystowac nalezy zgodnie z natura, brac od otoczenia tyle, jak

wiele potrzeba, nie za wiele, ale i nie za troche. Taka wizerunek zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze zdanie, ze tworzenie wierszy

zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia samemu za istnienia poeta, wydaje sie byc jego tworczosc. Poeta zapewnia tym samym

termin swojej pewnosci, ze posiada juz zagwarantowane wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc istnien bedzie w calej wierszach, w calej pamieci ludzi, ktorzy owe wiersze pozostana

kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje dzieje legendarnych czy

tez historycznych chojrakow na tle zdarzen przelomowych dla danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu sa mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

tworzeniu dziela. Przy „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie wojuja po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― i ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia tylko w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, jak widac otwarcie w sposobie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane naprawde, ze jest dozwolone je bez trudnosci odtworzyc. To 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, niebios, morza, 2 miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego inny czlon wydaje sie byc rozbudowany naprawde, ze ustala odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od toku glownej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie scalonego z nadrzedna

fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez

spondejow.

7. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno i uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod panstwa zachodniej

Europy - tez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy zdecydowanie cos

znakomitego, a ow lampy prowadza naszego biura do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten jest dozwolone uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, w calej odniesieniu w celu

dorastajacych jednostek. Ogolnie kwestia biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek badz ma w calej sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to

zrywamy pochodzace z dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy

nowy, wlasny system wartosci, stajemy sie innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje pociechy. Bogini nie zniosla

takowej zniewagi i jej pociechy: Apollin i Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do

rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w calej kamien. Jednak i wtenczas

smutek duszy przebywajacej w calej glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia istote macierzynstwa i wielkie zmartwienie

rodzicow, jacy utracili swej dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter i Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony i glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

wreszcie i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone,

na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do

malzonka na trzy miesiace w calej roku, wtenczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W ten wlasnie

strategia starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc zmian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwie. maja istote uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o materiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie stosowane w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do wydarzen majacych miejsce w wspolczesnosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one sens religijny i duchowy. Obecnie posiadaja przymioty kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy

to jednakze, ze legendy odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Zostaly one dla nich naprawde cenne jak na przyklad Pismo Religijne.

Przywiazywano w celu nich duza role. Obrazuje to fakt, ze obszar kulturowy i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za posrednictwem

mitom poznajemy jakie dysponowali poglady pod dane kwestii, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

na temat powstaniu jednostek opowiada nam mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza trudnosc winy

i kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, iz starozytni dysponowali podobny poglad

na wiadomosci sprawy, jak na przyklad my obecnie.

Wrocmy jednakze do okresow obecnych. Jak wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

i uniwersalizm opowiesci greckich dostrzega sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni wiekow

mity zostaly i sa obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja dla poetow, konstruktorow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie modelem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, nieogarnione,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. Przy przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele innych.

Podsumowujac, w calej mitach sa utrwalone na wstepie wzory ludzkich postaci i zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu bylo szukanie odpowiedzi na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal ziemia

i czlek, jaka wydaje sie byc jego natura i przeznaczenie. Dawni jednostki odpowiadali pod te testowania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego podrecznikow antycznej.

Rozumienie tragizmu zdecydowanie kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

potrzeby wyboru wartosci przeciwstawnych jednak jednakowo waznych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane pod niepowodzenie zas sam

swiadectwo wyboru, bez wzgledu na to, ktore pochodzace z wartosci bedzie wybrana winien doprowadzic w celu katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim zas boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie

ja napotkac za strony www wladcy. Upowaznienie ludzkie wydane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Selekcja jednego sprawia kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa

absolutnie rozne. Antygona jest wielka i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie byc odwazna i energiczna. Pragnie uczcic sen

wieczny brata, chowajac go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena wydaje sie byc inna. Boi sie na temat swoje zycie

i nie chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy i sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie byc oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie.

Antygona placze ponad losem swoim i swoich bliskich. Godzi sie pod smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce upokorzyc sie przed Kreonem.

Okazalaby sie wtedy slaba i przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale jednoczesnie zlamal prawo boskie. Dlatego zgineli jego bliscy.

Gdyby uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl przegrac caly wlasny autorytet zas to potrafilo doprowadzic w celu anarchii i zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze umie byc porzadny i

bezwzgledny dla wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako srodek zapobiegawczy.

Wzorem moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny potegi. Chce umocnic ja i swoj autorytet.

Bezwzgledny dla wrogow i zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. W trakcie

konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje mu jego defekty i dominacje dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce

aby ojciec zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw

boskich, ktore sa wazniejsze od niego. Odwoluje sie w celu jego ludzkich uczuc. Pragnie by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlek, a nie krol.

Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, iz Hajmon poteznieje w obronie

demokracji w calej panstwie, jego ojciec go nie slucha. Kreon zwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza pod wskazowki syna, ktory

wydaje sie byc mlodszy od niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tu poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora pochodzace z

postaci wydaje sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze niepodobna go uniknac. W tragedii „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy ogolnokrajowej.

Jest pan wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Rodzina wedlug niej jest pierwsza i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony smierc. Kobieta

jednak zwaza, ze nie moze postapic w inny sposob. Role jaka narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma w celu wyboru 2-ie mozliwosci i kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac zgonu. Dalsze zycie bedzie jednakze pelne wyrzutow

sumienia. Intencjonalnosc, ze zdolala by nie dopelnic musu pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, iz racja wydaje

sie byc po jej stronie, winien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu od

siostry Polinejkesa, ktora nieustajaco i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde pochodzace z nich wydaje sie byc przekonane na temat swojej racji. Nie ma miedzy nimi mozliwosci kompromisu. A, takze to jest

osobowosc tragedii.

Czytajac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, jaka daje blogosc i wewnetrzna harmonie.

Wydaje sie byc symbolem i personifikacja mocnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie umrzec. Jest buntowniczy i walczy z wdrozeniem. Walka

pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny koniec. Nic nie moglo uchronic Antygony przed

katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej kwestii, a nie zostac pokonanym mogla tylko jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine i oskarza sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku jest do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. Przy utworze jest dozwolone odnalezc prawdziwosci uniwersalne -

problem potegi, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt w calej imie wartosci moralnych to glowne wzgledy utworu. Jednostka miary

opowiadajaca sie po jednej ze witryn www ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Kwestia

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu tez wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na wlasnej osoby

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec strata Kreona.

10. Wymien gatunki literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie gatunki literackie, popularne z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie i wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie tylko, lecz zdecydowanie przyklady uniwersalnych prawidel i

zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych zawartosci. Wlasciwa

rozumienie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie znakiem.

Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa plany, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe

pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie skierowana jest w celu Boga.

Do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to okazac sie takze patetyczny utwor liryczny, o zawartosci

patriotycznej czy tez religijnej. Kawalek ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem i wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby czy tez instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odstepie miedzy

miastami, a takze pod trudy podrozy, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszystkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to napis, wyglaszany poprzez duchowienstwo w celu wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez jest dozwolone tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs zgonu, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi, zalety.

Tren wydaje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden pochodzace z podstawowych aktow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy dziela

sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z typow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor tenze jest najczesciej wierszowany i bardzo powiekszony. Przedstawia pan losy

chojrakow na tle zdarzen waznych dla danej wspolnoty. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu wydaje sie byc jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie powiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

dziewictwo, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, fauny i flory, swiata i milosci. Poglady filozoficzne stanowia

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez pomysl, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej i refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, struktury lub sekcji. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna a takze

tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Zazwyczaj opowiadanie blokuje sie w celu jednego drutu fabularnego. Reprezentatywne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w jakiej czesto powstaja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani w calej kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos,

trzeciego - Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie w celu trzech internautow. Aktorami zdolali byc tylko mezczyzni, grali wiec takze i funkcje kobiece. Przy

tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze wtem przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie prowadzilo w celu uszlachetnienia

uczuc, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu pod akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii i nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi go do katastrofy,

czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne sa przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt wartosci i potrzeby, bowiem herosowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z tego wzgledu, iz racje

obu stron sa rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie w celu kleski chojrakow. Antygona, zbytnio

przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory to jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej ukochanego, a

osobistego syna - Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje sie byc wywolany

fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od krzepy charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja pod siebie sen wieczny lub kleske.

Nalezy dopisac, ze na temat ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest wedlug

stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga i przeciwstawianie sie

despotyzmowi a takze przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc i

spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza wydaje sie byc obrazem istnienia

codziennego, 2 zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie pochodzace z 3 trzonow: dwa na wstepie to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

kilku. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne sa osoby i wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego istote

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na pole by zasiac ziarna. 1 upadlo pod droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone poprzez

slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest slowo boze,

zas gleba wszelcy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna halasuje albo przyswajac, albo odrzucic, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu i jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czastka majatku i wyruszyl w calej swiat. Majatek

roztrwonil jednakze szybko pod zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Jak skruszony syn wrocil w celu ojca

tenze sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow syna, ktory to byl jak na przyklad umarly,

zas teraz raz jeszcze ozyl. Ojcem jest Bog, ktory cieszy sie z wszelkiego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich niedoborow

i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie dla rannego i obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za przebywanie w gospodzie. Wczesniej

wsparcia odmowili mu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie byc niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni okazywac innym

osobom milosc i milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione postacie i sytuacje nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, lecz jako przyklad

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje szersze,

uniwersalne zawartosci. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na

roznorodne podloze. Jednego razu padlo pod droge i wydziobalo halasuje ptaki, nie wzeszlo pod kamiennym podlozu, ani pomiedzy cierniami. Dopiero

gdy ziarno trafilo pod zyzna ziemie, wydalo zbior bogaty. Swobodnie odczytac przeslanie uniwersalne tej przypowiesci, odnalezc jej sens, ktory odnosi sie

do ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc obejmuje nakaz, aby byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda ma wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl pan

wczesniej i odszedl od wiary, lecz powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z wloczegi. Powrot do

bliskich traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada niektore cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej przypowiesci to Bog Ojciec

zas Jego synowie to typy ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie pochodzace z

wezwaniem w celu ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow i checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie milosiernego,

wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Poprzez

dzis dzionek samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje wytlumaczyc tajemnice cierpienia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a nareszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy. Hiob

juz sam walczy na temat swoja urzad odpierajac pierwotnego racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob ustala symbol religii,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlek powinien wielbic tajemnicze plany Opatrznosci, zas nie halasuje badac;

- Bog calkowicie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie w celu wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja dusze i trup

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), zas jego zycie podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu

sie w celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw.

Franciszka. To tez wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do fauny i flory, do otoczenia. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, iz jest to wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga i religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Duzy z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa: wiara, kosciol

katolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest dlatego symbolem doskonalego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem

panstwa wydaje sie byc meznym i odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Gra na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje

sie w zyciu przezornoscia i rozumem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje

bohaterstwo, odwage i mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola jest przedstawiona

pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego

malzonka.

ideal rycerza - jest to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kompanow i damy swego serca, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie a takze swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista dzialalnoscia tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza wartosc stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem jego zycia wydaje sie byc

walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scenka smierci bohatera, w

ktorej zbytnio swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, junak na jej miejsce wybiera

wzgorze, azeby byc bardziej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego postaci: miecz i rog. Przy swej ostatniej spowiedzi wspomina wartosci nadajace

sens jego zyciu. Przy scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac zostac ascetami czesto oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Jednak na projekt pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu, ktory

to oznacza umiejscowienie Boga w calej centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej interesujacy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady zachowania sie przy stoliku ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna wezwanie pomocy

Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada o tym co wzrasta na polu i wkrotce zostanie zebrane i wynajdzie sie pod biesiadnym stoliku. Udziela rad

kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca w celu przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi takze Boga na temat odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci pod wszystkich jednostek. Nazywany wydaje sie byc takze naczelnym savoir-vivrem polskim, gdyz obejmuje zbior nakazow i pouczen,

jak winien zachowac sie przy stoliku rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest zdecydowanie rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej materia i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Obrazuje smierc

zdecydowanie wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, jaka zaprasza w celu tanca pracownik roznych

stanow.

Obraz ukazuje sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera pomysl, ze sen wieczny zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak aby tego pragnal podmiot liryczny.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja roboty. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w calej kosciele lecz zostal w tym miejscu zabity.

Pisarstwo sredniowiecza znalazla jeden zamysl parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy modne i uznawane w

danej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pozadane, idealne. Pisarstwo sredniowiecza zarysowuje taki

portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych pod Zachodzie, ktore to obyczaje i wyzsza kulture

chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre maksymy zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie wsparcia Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor opowiada o tym jak rosnie pod polu i niedlugo bedzie

zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania sobie rzetelnych

obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie rozkoszy na wszystkich ludzi. Zwany jest tez pierwszym savoir-vivrem polskim, poniewaz

zawiera komplet nakazow i pouczen, jak na przyklad powinien oszczedzic sie obok stole rycerz. Wyraznie czuje sie w powyzszym utworze

rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Do niej istota i cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje sen

wieczny jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw tenze ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli

roznych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak aby tego pragnal podmiot liryczny.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja roboty. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w calej kosciele lecz zostal w tym miejscu zabity. Uswiadamiamy tu spor spoleczny miedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo dysponowac

przywileje. Pobudza sie wsrod nich buta.

Jest wciaz duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., zas jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala w calej 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor

„Bogurodzicy― jest bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o czym swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., jak nobilitowalo tenze tekst w celu rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa skierowany do Mamusi Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, aby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, zas po zgonu przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania stanu sylabicznego, jak z czasem, w calej XVI w calej.,

doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace czasem po

nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika skutkiem

tego, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa - pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane

pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) badz opadajaca (kadencja),

np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Poprzez zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw pod jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na obrebie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen w calej Szwajcarii. Przy XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy role

kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna precyzja w

calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore jej cechy. Mozna powiedziec, iz na naprawde przemyslane i staranie dopracowane od strony

www formalnej czekac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range tej piesni, wykonywajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana kazdemu Polakom

tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi pochodzace z 1407r., jednakze juz wtenczas byla to piesn

starodawna. Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1 hymn lokalny. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest w celu Matki Boskiej,

druga w celu Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa zas Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim i wieczne zycie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, w celu ktorej

czesto nawiazywali jednostki sredniowiecza, ktora wspoltworza w calej Bogurodzicy swiete osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza

wystepuje nominativus (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie

przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast dla, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, oznacza to rownolegly, symetryczny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym

argumentem na to, iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej.

Ryk swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale przede

wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do innych matek, osobom opowiada

wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Tekst Lamentu pochodzace z

konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem podrecznikow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, oznacza to hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, zas bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa tez znane i wciaz dzialajace modlitwy ten jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich zyciu i czynach,, Legenda na temat sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Poteznieje w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), bogactwo zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe

np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior ustala psalterz., zostaly bardzo chodliwe w sredniowieczu, opiewaja

skale i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub miejsce np. panstwo szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec

tym chetniej boli jego zniewazanie. Pierwowzor Boska obrazuje losy swojego Syna od momentu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie

go poprzez Zydow, wedlug przybicie w celu krzyza. Ciagle wspolcierpi pochodzace z nim, stara sie czuc tak jak On, sadzic podobnie. Ale przede

wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do innych matek, osobom opowiada

wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miescie, postrzegana

poprzez ludzi zdecydowanie szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 2 barw: czarnej i srebrnej.

Czarny - prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie pod czarno, jest w stanie dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny - bowiem jej klaki

sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor powieszonych utracila jedno

pochodzace z podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu straty swoich pociechy, ale tez z powodu

kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w pewnym stopniu. W mojej opinii Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa

zapotrzebowania niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych pociechy lecz tez

przyjmuje pod swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli w calej obronie polskiej ojczyzny. Do niej rozpacz

doprowadza ja w celu szalenstwa. Natomiast Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie na skutek smierci syna,

wydarzenia sprzecznego z prawami naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do szalenstwa lecz wydaje sie byc

przepelniona nadzieja, ze nasza jedna sen wieczny, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma nadzieje, ze obecnie zadna matka nie pozostanie

musiala naprawde cierpiec jak na przyklad ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana jest za cacko naszej sredniowiecznej

poezji. Kawalek ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora mielibysmy

szanse nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: na temat pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten posiada wielorakie opcje. Przede wszystkim wydaje sie byc

refrenem, czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze zredagowana zostala celowo. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― jest do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie ogromniejsza od pierwszej, podwojone postaci wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze powiekszone wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, jak i na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + kilku;

* kilku. wers - 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• wszelka strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma wlasciwosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione w calej tekst

apostrofy. Apostrofe ustala cala naczelna zwrotka, jaka obejmuje ciag wolaczy i dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piesn spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy pochodzace z minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym i wyszedl pochodzace z codziennego zastosowania. Tych

nieuzywanych dzis slow jest w calej „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali samemu tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w calej tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno i prawde. Jednostki

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala mysl na temat

zyciu posmiertnym.

W tej epoce 2 pojecia sa centralne: Bog i czlek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Jednakze to czlek zostal utworzony na obraz i

podobienstwo Boga i dzieki temu madry jest odnalezc w samemu doskonalosc i jednosc pochodzace z Nim. Akcentuje ona istotne wartosci czlowieka,

jego urzad zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania nieograniczonego wyboru, w celu zdobywania informacji, do namietnosci i czynieniu

dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i czlek znacza raz za razem mniej. Ogol gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac pod filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc prawidlowego

postepowania. Powinnismy przystanac na chwile i zastanowic sie o polskiej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest

raz za razem mniej aktualny w nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki zostaly: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli owe

wartosci, ktore przestaja okazac sie dla nas fundamentalne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne np.: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i

otoczenia. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w basniach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jakze jest to terazniejsze w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, jak najwazniejsze, oznacza to nasze

zycie. Zapominamy jakze jest to siano ulotne i kruche.

Namietnosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce w calej sredniowieczu. Wzorem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest aktualny w wszelkiej epoce. Namietnosc to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie

byc nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna czesto propagowala wzorce parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma mozemy

siegac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga a takze tym jaka wage posiada dla faceta honor, ktory to we wspolczesnym swieci

stracil pod swojej wadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow lampy czlowieka, zas czlowiek

sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Dzieki polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych chojrakow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego

do Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych dla tworczosci religijnej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―,

jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska tworczosc

poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do wzrostu hagiografii, dziedziny pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem zywotow swietych,

opartych pod legendach i dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory owe mialy istote dydaktyczny.

Robienie sie nowatorskich panstw i dynastii stymuluje historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa kroniki np.

Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej

kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy i zakonnikow w calej kosciolach czy tez w celowo

wyznaczonych na dodatek miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna wydaje sie byc misterium,

jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowatorskiego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludzkosci, upadek czlowieka, odkupienie i sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej

Niemczech. Wylacznym ze wybitnych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z

Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z istnienia Maryi. Z czasow pozniejszego

sredniowiecza pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez

grzechy i upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamiarze skierowanie czlowieka na odpowiednia droge. Pierwotnym bohaterem

moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej ukochany zycia, toczacy wewnetrzna

bitwe miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy fajne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od znanych Tobie utworow.

Naczelna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej w celu glosu na przyklad

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

czlowieka. W sredniowieczu w centrum swiata czlowieka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary jednostek, ktorzy

postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal pierwotnego glosy i raczyl ofiarowac

spokojne, pobozne zycie i miejsce w calej raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i

ostatecznych - zgonu, wiecznosci i zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest pokoj.

Zycie ustala jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem a takze duszy pochodzace z cialem. Bog stwarza wiare wygrania tej walki. Przy utworze

ukazuje sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej

namietnosci rzeczy otoczenia tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow lampy w stanie ofiarowac

czlowiekowi rzetelnego szczescia i bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci i piekna w calej

Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski wybral sciezke walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej

milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe wartosci, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo posiada radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Przy baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia,

jak na przyklad wiemy to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 roku kalendarzowego Jana

Laskiego). Czas jej powstania w celu dzis budzi zywe dyskusje badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, narodziny

tekstu polaczone sa pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy m. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest bezposrednio do Mamusi Boskiej

pochodzace z prosba na temat wstawiennictwo u Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna

Bozego, obejmuje blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie byc zrodlem dane o slownictwie i postaciach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu rozkazujacego -

zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej

zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla procz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem stanowila ciagle

nieodlaczna czastka wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) i nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - na wstepie polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy napis napisany wedlug polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia w calej

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i wylaczny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie w calej literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie pod ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe trup i ducha. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie szybkie wziecie duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza i ich stanowisku do religii. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja dusze i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych dookola legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w calej obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- koncentruje w samemu

szlachetnosc i odwage, az do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje w calej zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany

„slodkiej Francji― i oddany damie swojego serca. W charakterze rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory nie spi―. Podlug Boleslaw powstal sie

w calej sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od maluszka. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka jest przedstawiony w calej utworze Historia Tristana i Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla tez liryka milosna zgodnie z

maksyma, ze ktorykolwiek badz rycerz winien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych uczuc i mysli poetow,

sa one poniekad wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a przedstawienie uczuc

rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana i Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, krotkim etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz z zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial jednostek do myslenia o zgonu, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala w celu tzw. rzeczy

ostatecznych nieopodal sadu zasadniczego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza znalazla byc

przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowywanie sie pod spotkanie wraz z

smiercia. Posiadaly temu poslugiwac: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi i swiatem. Wzory motywow

zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy roznorodne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i trup, bez konca nosa i warg, zgrzytajaca

zebami, pochodzace z kosa w calej reku itp. Mowi kobieta, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych w calej

dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika skutkiem tego, ze dywanowi czlowiek minie przez zycie skromniej,

tym jego randka ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― matka Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie

byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem zas ludzmi

Naczelna zwrotka wydaje sie byc apostrofa w celu Matki Boskiej i obejmuje w samemu wiele okreslen skierowanych przy jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Odkrywamy w niej prosby ogolne: o wysluchanie

modlitwy, na temat natchnienie mysli.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Mamusi Boskiej i jej syna. Osoba

komunikujaca w artykule jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie nam jako forme cierpiaca, zalaca sie ponad soba i swoim synem. Oplakuje swej dziecko,

zechce z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest niezaradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest to siano twe wesele

Co zes mi w celu obiecywal, tylko bano wiele..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wytycza dwudziestozwrotkowy napis, prosi jednostek o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku i zalosci―

Mozemy zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej przede wszystkim cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka i to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest waznym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie syna,

poniewaz jest pan jej wylacznym dzieckiem. Obrazuje losy swego syna od momentu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go poprzez

zydow wedlug przybyciu w celu krzyza. Ciagle wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak jak on, przeczuwac. Wie, iz to obecnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zartobliwy i pod blahy sprawa, dotyczy jakiegos zdarzenia czy tez osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla charakter zwlaszcza

sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

danego zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, latwa skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub maksymy

budowy). Istote piesni wyplywa z jej zwiazkow pochodzace z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, polaczone z

rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet i uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji krajowej wprowadzil go

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej dziedziny wiedzy. Poteznieje czesto w calej tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter utworow

literackich niekoniecznie pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu wzorom

istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o zyciu pasterzy czy tez wiesniakow. Rodzaj ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych i oznaczal wtedy wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej najczesciej pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana

byla w strategia realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury i

niecheci w celu miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z stosownym jej zainteresowaniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny punkt

kulminacyjny, puenta), ograniczenie ilosci postaci, przedstawienie tylko jednego watku, skupienie sie pod jednym tylko problemie, jeden punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem

powszednim i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo tenze gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Dzieki sokalskie mogily ) i

nawolywanie w celu walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest jednakze glosow

przekonujacych, ze na temat ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym

M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, funkcjonuje we

wszystkich nastepnych epokach literackich i jest polaczone z zleceniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny

stawia powyzej wlasnpe, osobiste sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby naprawy, nie liczac sie pochodzace z przykrymi dla

niego konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde poniekad ta

przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest dla niego naczelna wartoscia. Oddaje dla niej wszystko, poniekad osobiste ambicje

i osobiste dobro. Sil dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego postepowania i mysl, iz zasluguje samemu nim na dobre imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep zacheca czytelnika w

celu refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy i czynienie

jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi w

ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, pan ksiedza, zas nam

zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl

swej rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, jak na przyklad

gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew). Ceni

sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca natomiast

dziedziczenie wedlug przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka na

manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i roboty na wsi, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok nie zabraklo

bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy pod wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz innych plodow

rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi zysk i zapewnia

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej i sprzedawac drozej w

innych okolicach.

Stosunek Reja w celu spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego

szlachcica, to upatrywal w powyzszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac

pierwotnego zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, iz moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, bowiem oprocz informacji praktycznej ambasador tego duzego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza tez sympatii stosunek szlachcica w celu obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od zwierzat, dajac im mozg i mowe, Dlatego

tez, ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Kto ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - zmagac sie w obronie wiary i ojczyzny. Wieksza wartosc posiada oddanie istnienia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni na temat spustoszeniu

Podola", po klesce Polski pochodzace z Turcja. Nazywa postawe Polaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje

oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad,

atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina wedrowki

(Francja, Rfn, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim"

stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia polskie XVI stuleciu widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie zacheca

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takowej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia szlachty,

deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Proponuje im bitwe, by placili na wojsko, na orez, by

walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski zechce by wojowal caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O jego oburzeniu wykonuje ironiczne ukonczenie iz Polak jest niemadry przed i po szkodzie. Mimo szkody nie pragna oni reperowac bledu.

Nie zaakceptowac ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja pochodzace z tragedii wnioskow. Nie potrafia

ustrzec sie przed blizniacza sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem wydaje sie byc aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

oddac Helene poslom i uchronic ojczyzne od wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

uniwersalnym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Naszego kraju, swiadczy o tym podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia.

Solidnosc i wladza panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa i przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie istnieje nic powyzej ojczyzne, czlek powinien poniekad z

rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien i omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic jak ludzkie nie jawi sie byc mi obce". Za

Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia i podziw dla urokow fauny i flory. We fraszce "O doktorze

Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy termin po temu", "Chcemy okazac sie

sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia, przyjemnosc duchowa i intelektualna.

Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy obok dzwiekach muzyki, w aurze tanca, dowcipu, radosci.

Dowodzi tez, iz nawet w toku zabawy wypada zachowac, naprawde ceniony poprzez Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje tez ideal wychowawczy i

wiare w pomyslowe mozliwosci czlowieka. Czestym motywem jego utworow jest dziewictwo, ktora uznaje za najlepsza wartosc - "Piesn na temat cnocie".

Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji czlowieka wyrazanej poprzez Platona - wylacznie

element duchowy u czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie

zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza

poete za wybranca o niemal boskiej dyspozycji tworzenia. Motyw ten ukazuje sie w calej piesni "Niezwyklym i nie lada poslugi opatrzony". Powtarza za

Horacym, ze jego wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O

spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na

lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w nich pochwale cnot i wartosci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, haslo

zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta siega do Horacego, lecz

przeksztalca je, laczy rozne powody w 1 tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej, jednakze przedstawiony w tym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym i ogolnym. W niniejszym utworze prosto odnalezc fragmenty, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem mocnej troski na temat losy osobistej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe pochodzace

z odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, dziac na strazy prawa i sprawiedliwosci. Nie

zaakceptowac wolno dywanowi myslec na temat prywatnych romansach, powinni dysponowac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W prekursorskim

fragmencie tej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane

ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie pod obronce ojczyzny (mialo

to zachecic mlodziez rycerska w celu grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do tragedii pewne szczegoly, ktore mimo

umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak lokalny koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy

lokalny balagan). Rozumuja przewodnia kompletnego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie

miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo starym, siegajacym podrecznikow antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z pania

a. Pierwszym tworca piesni i wzorem dla Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego sa

przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w wiekszosci powazne, pierwotnego tematyka wydaje sie byc zas obfita. Wystarczy wykonac przegladu

roznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, fauny i flory i istnienia, milosci. Poglady filozoficzne przewaznie stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge i lament wedlug klesce Mlodych

polakow poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i jednostki ( damy i pociechy ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie w celu tych, jacy czuja wciaz milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla

wojsk, mysli na temat kraju zas nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie tenze rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Ale jesli nie myle sie i pochodzace z tego naszego biura zbodzie,

Swieza przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze i przed szkoda, i wedlug szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piesn pt. „Serce roscie zwazajac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, zdanie o

harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego miejsca dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, wreszcie czlowieka na temat

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i jednostki, bo posiada czyste serce i tego „kogo

gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali dzielo sztuki

Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, jego tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz 1 o tym slyszymy, przeciez Horacy w

swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam trwalszy niz wraz z

spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Wyczerpujacy poemat zbudowany z 12 piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, polaczone z w nocy swietojanska. To proba

wykonania pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali zycie na wsi. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o problemach i klopotach

codziennych, poniekad praca ukazana jest zdecydowanie czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie zdecydowanie szczesliwa egzystencja

pelna wartosci, gdzie dorosleje sie uczciwie, poboznie i bezpiecznie. Robota na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale i pewne utrzymanie, wysilek

natomiast jest motywem do pychy. Po roboty mozna odetchnac wesolo spedzajac czas pod tancach i spiewach. Czlowiek zyje pod wsi w calej harmonii

pochodzace z przyroda. Dla Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, bowiem to naturalnie oni demonstruja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow

17 stulecia jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o zlych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako protest poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, iz stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie i radosc. Uciechy plynace pochodzace z zycia czlowieka na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione w calej obcowaniu w

calej z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych na temat swojej namietnosci

prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie i swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tresc, stopien zawartej w nich

mitologizacji i jezyk jest dozwolone podzielic pod dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa czy tez przykladami,

albo przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednak alegorycznych, pelnych powiazan pochodzace

z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy i pasterek prezentuje Szymonowic jednostek i zwiazki dworskie. Oczywiscie obrazy malowane w sielankach

konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Owe wszystkie postacie wystepuja przy mitologicznymi imionami: Dafnis,

Licydas nie sa prawdziwe lecz sztuczne i zmyslone, jednak prawdziwe bez watpliwosci sa uczucia, szczescie i nieszczescie w calej milosci, jakich

doswiadcza prawie kazdy, tak jak i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub w wyzszym stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie

sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej i celnej obserwacji i oceny zycia, takowej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli

prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze tym poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace pod swoj los. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, pochodzace z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem rak tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych urodziny i obfite zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja spor miedzy panskim

dozorca - Starosta, ktory to wystepuje za kazdym razem z wiernym symbolem swej wladzy - nahajka±, zas chlopem absolutnie pedzonym w celu

roboty.

Zobaczymy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". To utwor na

temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to czesto. Pan boi sie, albo czasem dzieki czemu postepowaniu wszelcy wraz z ksiedzem nie odnajda sie

pod lewicy, czyli czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje wciaz ksiedza, powiada tylko na temat dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa odpowiednio

jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie w celu

rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze pod stu urzednikow, jeden wydaje sie byc sprawiedliwy i

nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swych procesow, chyba zeby za poboczne swiadczenia. Roznorodne lapowki i daniny przypominaj

zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia rzeczy

narodowych. Wojt sluchajac tego sporu zamyka sie i przedstawia przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, zas nam

zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to kokosz. Przy przymusem

zrealizowac trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala znowu zwozic zboza poki nie wybierze dziesieciny, wsrod

dogodniejszych kop snopkow. Zwozka takze jest klopotliwa, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty

wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia powyzej stan. Zbytki powoduja

niedobor rozsadku i nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie byc zadowolony wraz z swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym i nie zal mu zywota.

Ksiadz i Pan nie sa nasyceni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wsi, omawia proces calego jej zycia. Przy mlodosci wskazuje

cwiczenia polaczone z obyciem towarzyskim i rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka jest dozwolone sie

wyszkolic bez jej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic winien posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc i zdolnosc wlasnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem i ozenic. Alians malzenski

nalezy zawierac pochodzace z osoba rownego stanu i majetnosci. Do urzedow nie nalezy pretendowac. W czasie roku przewidzial rowniez Rej zajecia

dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki

okopac, przyrzadzac grzedy pochodzace z truskawkami itp. Latem jest dozwolone z ludzi przygotowanych na wiosne krzewow i drzewek dysponowac

owoce i pozytek. Istnieja juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W szczycie sezonu gospodarstwo zapewnia takze:

maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca

niesmak i jednostki zle operuja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W borach polowania z przyjaciolmi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i

potrzaskow na zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja wreszcie pozytek. Jednak i podczas

zimy nalezy dogladac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez jest dozwolone z produktami, albo takze u handlarza sie pobawic i baranow i cielat kupiwszy

niedrogo sprzedac, w calej innej okolicy drozej. Zobaczymy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej,

wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia pod wsi. Przy Czarnolesie powstalo wiele estetycznych tego typu utworow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo lubiany drzewie, celowo cenionym. Poeta zwraca uwage na to, jakie wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. To

wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego picia z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony posiadaly wiecej zaufania.

Chlop takze o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na jego niekorzysc. To jeden pochodzace z utworow gdzie poeta porusza problem spoleczny w

Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to

dzielo oparty pod tradycjach ceremonii poganskich ku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali

wies i zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie byc mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie

zrozumiale, jezeli wezmiemy pod uwage charakter prezentowanej uroczystosci. Piesn panny odrebnej mowi na temat tancu i radosci. Naklania

wszystkich w celu pojscia w calej jej slady. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wsi. Chlop

zachowuje ze swojej pracy wlasnej osoby i rodzine, a praca jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza albo

pisarza. Wylicza nastepnie kazde przyjemnosci roboty, chwali wieczorowe spiewy i tance. Kawalek nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci

ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw pod uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniem dlan form, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na podstawie tych

zrodel powstaly 2 glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w jego poezji

odnajdujemy echa ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego

oddzialywania przyrody pod ludzka psychike. Zawiera tez pochwale i zachete w celu harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach

zartobliwych umiejetnie i bez zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji i umiejetnosc krytycznego

spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola czlowieka w kuli ziemskiej, zastanawiaja

ponad nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale tez podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje niemal

wszystkie rozwazania i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia pochwalna,

hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Mu za dzielo sztuki stworzenia otoczenia oraz czlowieka, a takze harmonie miedzy nimi

panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, zwazajac na owe czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postawy

charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje pierwotnego syntezy. Przenigdy najwazniejsze wydaje sie byc miec

dziewicze sumienie, radzi, aby skorzystac z mozliwosci do zabawy, ale racjonalnie i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w calej sobie. Przy „Piesni na temat cnocie―

liryk stara sie zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu slowo „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i

cierpien zwiazanych wraz z swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty wydaje sie byc

obowiazkiem kazdego czlowieka, a najlepsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage w celu slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez juz sam proces tworczy. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie te

banki pozostawic wedlug sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym i nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje

sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory to z racji pod posiadany warunki jest jednostka wybitna. Obraz lotu ponad roznymi krajami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze jego dziela pozostana tez popularne nie tylko rodakom, ale i w oddali poza barierami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi

„slodko jest hulac w wlasciwym miejscu i czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku,

podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII jest dozwolone odnalezc tez topos

arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

podpatrywania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie winien wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki powstale sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie

darami fauny i flory o wszelkiej porze roku kalendarzowego, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Podobny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― co wiecej „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery i znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych

poprzez literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr co

wiecej zycia. Tego typu ideal stworzony jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi,

a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden wzorzec – typ

renesansowego tworcy, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do jednej dziedziny konstruowania, jest wszechstronna, oprocz talentu ma obszerna

wiedze a takze zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, postrzegana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, zycie zgodne pochodzace z natura.

Adekwatny ozenek, obowiazki gospodarskie i obywatelskie okreslaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i rozkosza

opisuje rej zajecia gospodarskie, prace pod roli i w ogrodzie, radosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie obowiazki

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka zdecydowanie bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym szefem, dba na temat swoja rodzine, z

rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, dobrego ojca i troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak

pochodzace z dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we

fraszkach pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza korzyscia jest dziewictwo ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana zdecydowanie

czyste sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego powodzenia

i pokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z

fraszek. Podmiot liryczny uznaje wigor za wybrana z najwazniejszych wartosci, wzgledem ktorej inne dobra traca swe przeslanie. Poeta we fraszce

„Na lipe― chwali spokojne zycie w aprobacie z natura i nie szuka wiele do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego istnienia i jego prawdziwych wartosci w niejakich utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug czlowieka odrodzenia nalezy zyc zgodnie z natura i jej prawami, pamietac, iz wszystko mija ale nalezy przy tym afirmowac zycie i w pelni z niego

korzystac. Podlug stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wyrobic spokoj wewnetrzny broniacy przed atakami fortuny.

38. Okresl, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie

byc wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat

ustroju idealnym uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru fenomenalnego obywatela

Rzeczypospolitej oraz ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu

takze postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej dla roznych jednostek jest

rozmaite prawo. Dla przykladu prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla ludzi z roznych warstw spolecznych, inne dla szlachty i inne dla

mieszczan. Rozmyslam ze, tenze problem wydaje sie byc nadal aktualny. Tak obecnie bylo i jest, iz ludzie posiadajacy wplywy i takze zamozni podlegaja

nie zawsze tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, lecz zazwyczaj sa traktowani w duzej mierze lzej, w wielu przypadkach moga sie chociazby

wykupic. Czesto jednostki na kolosalnych stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie w calej ich sprawie jest w znacznym stopniu przedluzone.

Kolejnym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest uzycie nauki i wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc krzepy

panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe uczelni i polepszyc sytuacje finansowa

nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia instruktorow sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i operuje

nadal pochodzace z dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w calej malych miasteczkach, zamknieto i

dzieci wielokrotnie musza spacerowac do ludzi odleglych w duzej mierze kilometrow. Dodatkowo szkoly odgrywaja zazwyczaj za male srodki pieniezne

na progres pracowni i zakup wsparcia naukowych, niekiedy nawet pod utrzymanie. Przy ksiedze na temat wojnie natomiast mowi, iz kazda wojna

powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni ludzie czy tez

zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia dotyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwie w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek badz mieszkaniec wydaje

sie byc obywatelem i panstwo powinno mu dac mozliwosc szczescie, - o wartosci czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz czlowiek winien

byc legalnie przygotowany w celu pracy, zas ludzmi niezdolnymi do niej powinno opiekowac sie panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie

dziedziny zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac nowy

kodeks prawny pochodzace z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie sa naprawde wielkie, azeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych

wojny oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski oferuje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny

od Rzymu, - wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez jednostek wyksztalconych i

szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy zbyteczne, takie jak swietne domy a takze sute biesiady. Proponuje

srodki pieniezne przeznaczone pod ten zamysl wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie pod dotowanie

szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie informacji i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski

oferuje przejecie opieki nad budami przez panstwo, a prawo do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego.

(Po raz 1 prawo chodzenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. W ten sposob pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, oznacza to brak namietnosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny wydaje sie byc

podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Owe dwie wartosci (Bog i ojczyzna) winny sie dobierac w wybrana calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra polaczonego, dla rzetelna ojczyzny wypada poswiecic komplet: majatek, krzepy, zdrowie,

fart, a nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna byc zgoda, bowiem laczy go jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do ktorych moga doprowadzic niezgodni obywatele - duzy sejmowe,

walki domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod wymra, a obywatele

stana sie internacjonalnymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude i obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej w celu tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, zle funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Podlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo polskie od szesciuset lat polega na wierze

Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, aby stara kult ustapila swiezej. Jednak heretycy nie sa spojni, nie tworza jednosci. A dla Skargi

jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej wydaje sie byc jednosc i zgoda, jakiej

podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow jest to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc

wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie

ujemnie pod wszystkich domenach zycia, zarowno publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie sa w stanie nawet bronic panstwa przed poganami,

bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa dlatego krola w celu obrony religii katolickiej,

zdecydowanie straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie. Wymaga odciecia

roznowiercow od wszystkich urzedow i pozbawienia pierwotnego ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji

warszawskiej.

- niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbyt prawa sprawiedliwe

uwaza realizowane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione dla

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim zamet (istnialo wtedy wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia praw ograniczajacych i naruszajacych przywileje

Kosciola i krola. Rownolegle walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. szybkie sadzenie i bezwzgledne robienie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne w celu matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek a takze do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla wage problemow i zjawisk, jakie maja miejsce w kraju a takze proponuje

reperacje istniejacego postaci rzeczy. Zarazem przepowiada pan, iz rozplenienie sie owych chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, dla ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno w

calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O solidnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy dla

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej w calej Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic sa w stanie jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna rozne analogie w celu wydarzen politycznych tego czasu.

Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu.

Zanotowac mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor ustala ostrzezenie, iz nie przetrwa

zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda stawiane ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" odnalezc mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace go sprawy i swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka rozprawa... ".

W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla wyzysk stanu

chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja zdecydowanie pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna dojrzec w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany pochodzace z pozycji

kalwina i w calej duzej fragmentu stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych poprzez protestantow, jak jest szczegolnie widoczne w calej krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do istnienia w

przepychu i sztuczne zawyzanie ilosci swietych, pod ktorych nieustannie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin i

„koled―, ktore sa podlug niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow jednak

takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi pojac

istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia go i wynosi ponad zwyklych ludzi. Aczkolwiek

mnich tenze jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbytnio swietych, chetnie ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie byc anegdotka

na temat plebanie, ktory to pochowal swojego psa pod cmentarzu nieopodal grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z czworonoga uczynil parafianina. Jest

to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie waznych zasad religii.

Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, ustala nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w

calej zrozumialych dla wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja

pierwotnego spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo w calej odprawianej mszy swietej wydaje sie byc

jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca i kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach czesto nawiazywal w celu filozofii stoickiej - juz sam pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, iz jest bliski osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo

sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow zeszlych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim warunki, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny

malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych i

zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta maksyma. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie samemu,

rownoczesnie stara sie dowiedziec, jak obecnie dzieje sie pochodzace z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego egzystowania. Brak wydaje sie byc

na nie odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow

dusz wedlug smierci, w celu miejsc gdzie przebywala przed wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to w calej ostatnim pochodzace z TRENOW, gdzie opowiada wlasny

sen - we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze jego coreczka wydaje sie byc

szczesliwa. Wizerunek ojca przeksztalca sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zycie Jana pod wsi pozostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej

Urszulki). Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do kompozycji starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala

osoby zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie rozumie, z jakiego powodu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta poprzez

nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia stale drecza, pustka po odejsciu

coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana jest jego wiara w sprawiedliwosc boska, prowadzi to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w odcinku

kulminacyjnym w celu zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc sens calego istnienia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka jego wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolesci, rozpaczy, strachu. W obliczu

zgonu corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym okres swoje Na tym

strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jeden z wiela policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca sens boskiej decyzji - Urszula poprzez sen wieczny w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke zdecydowanie gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami sa pasterze czy tez rolnicy. Sielanke

umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane poprzez bohaterow, w celu epiki – fabula i narracja, w celu dramatu natomiast - dialogowe partie tresci, wypowiedzi i

rozmowy poszczegolnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie najczesciej z

humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie czesto tlem dla prezentowania

zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie zwyczaje,

wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy obraz wsi krajowej Ostatnia pochodzace z

panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; uciazliwa, codzienna robota w polu i obok gospodarstwie czyni radosc mieszkancom wsi i jest dla nich

motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze nadmienic za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy w calej literaturze krajowej siegnal

wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie byc nietypowa, prezentuje bowiem robote panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje dlatego nie sprawa, ale strategia, w jaki zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod

motywach ludowych i narzeka razem pochodzace z Oluchna pod ciezka robote oraz pod srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki niej sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna przyjaznosc czlowieka. Polska wies konca XVI stuleciu jest, podlug Szymonowica,

miejscem wyzysku: miejscem, gdzie czesto dochodzi w celu naduzyc i niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw przykrych, pokazuje ujemne strony

istnienia na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji otoczenia i komponujac utwor usredniony raczej w celu antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle przyrody, a

jej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie niesie ze soba milosc. Gdy Laura przybywa pod spotkanie pochodzace z ukochanym przy

umowionym jaworem nikt pod nia nie czeka. Sprawia to podejrzenie o zdrada i stosunek z odmienna pasterka – Doryda, jak konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wowczas zza osciennych zarosli wybiega Filon i uspokaja

Laure tlumaczac, iz chcial tylko przekonac sie na temat jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym

wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, naprawde charakterystyczne dla

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu namietnosci na zachowanie

czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zyciu do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza w oddali poza czysto renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jak powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany religii, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w calej mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u

poety prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go zastrzezen, czy wybor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy i wszechmocny, jednak, z

drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzisiaj i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy,

abo wiersze polskie― jest swietnym obrazem ludzi niepewnosci i lekow. Przede wszystkim wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w 2 sonetach –

IV i V.

Sonet IV: O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, wydaje sie byc wyrazem leki poety na temat wynik bezustannej walki, jaka

kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od

Boga. Do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z silami ciemnosci czlek jest osamotniony, a

stawka jest przeciez zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy czlek powinien zawierzyc,

bowiem tylko z pomoca Boska mozna pokonac szatana, ziemia i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata tego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest milosc do Boga. Bog wydaje sie byc wielki i dokonaly, czlek maly i pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka

od Boga, zakloca mu sciezke do istnienia wiecznego i do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do

pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla ogolnie znana osobom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod ktora autor

ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest silne, a kiedy slabe. Sens rozwazan pisarza ma istote

uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), jednakze najbardziej zajmuje Kochanowskiego Polska XVI stuleciu, wowczas wciaz silna i

znaczaca w Europie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow przed tym, iz niewlasciwa

polityka moze doprowadzic do upadku panstwa, tak jak Troje. Przy tekscie sa fragmenty swiadczace o tego typu intencjach pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie byc skierowana w celu rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak

na przyklad maja sprawowac powierzona dywanowi wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat

dobro publiczne. Na zakonczenie liryk przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy o tym polski strategia glosowania poprzez rozstapienie a takze

obecnosc marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor

odpowiedzialnosci zbytnio losy was. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych romansach, malo natomiast

jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu

pijanstwa i obzarstwa, zas niezdolna w celu zadnego mordegi, a zwlaszcza do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie osoby beda zdolali w

przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku was rzadzonego tak jak w Troi.

5. Przy kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. Pierwszy z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie pochodzace z dobrem was, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, jakkolwiek sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, wydaje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by poprzez atak zaszokowac

wroga, naruszyc go i nie pozwolic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza poniewaz tematy w stopniu daleko idacym istotne,

terazniejsze i zlozone. Swoje preferencje na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo zdecydowanie dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla zapewnienia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten trudnosc; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, czy tez

wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i rozewrzenia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej w celu rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, zas ci jak sa pod jego czele powinni dawac

przyklad,

dwie. "O namietnosci ku ojczyznie" - oblicza 6 niemocy Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, bezlad religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, iz milosc w celu ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Niestety jej nie istnieje, Skarga boi sie, iz fakt tenze moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie byc wykorzystywana poprzez magnaterie w celu osiagniecia wlasnych celow, jak prowadzi w celu anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). wymaga wolnosci

osobistej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie pod jej zlych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste w celu nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot

poprzez zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Naszego kraju, jesli jej obywatele sie nie

poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

pan na gruncie niezaleznosci od papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszystkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie ponad edukacja i wychowaniem pociechy

szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Informujac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od nauczania Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i

rowniez taniec i spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Zbyt wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy pod wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku kalendarzowego, przynosza wiele

pozytku, jak i rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i ogrody warzywne, aby niczego poprzez caly dwanascie

miesiecy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu pisarza do roboty na wsi swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow i warzyw a takze

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w przyjemnym towarzystwie kompanow i bliskich, zaleca zabawy, polowania, polow, co zapewnia pozytek i daje

przyjemnosc. Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, nabywac je taniej i zbywac drozej

w calej innych strefach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych a takze sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie jego charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal na temat urzedach publicznych nie

ceniac ich przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko zatem, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie jawi sie byc pozbawiony ulomnosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy praktycznej

przedstawiciel tego wysokiego postaci spolecznego winien posiadac takze gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do

musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow pod Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swej przemyslenia odnosnie do tego wydarzenia oraz aluzje, jak z czasem wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety

na najazd Tatarow pod Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow a takze mysl na temat powetowaniu klesk i zabezpieczeniu

sie przed napascia Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci granic Kochanowski oferuje opodatkowanie

szlachty, co wyraza slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie zdecydowanie postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka i

niesmiertelnej - poety. Dusza poety jego zdaniem jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i nie znajacy granic. Piesn nasza

przekazuje swiadomosc wlasnej wartosci Kochanowskiego zdecydowanie poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie byc cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale

zycia pod wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem nawadniania i

Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci pochodzace z natura. Wyraza pochwale okres i zniw -

owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala istnienia na wsi w gronie rodzinnym. Robota ziemianina pod roli

przeciwstawiona jest innym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu i stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie kierowac w zyciu. Duzy wplyw pod tworczosc

poety mialo takze spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z odmiana znakomitego polskiego poety, ktory to jako jeden z glownych tworzyl literature

narodowa. Ale nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jak na przyklad wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten

wydaje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest tez uwidocznieniem mysli wlasnej

wartosci Kochanowskiego zdecydowanie wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze dlugo po jego smierci pozostana czytane i podziwiane poprzez

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie tematy z istnienia codziennego, jak bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII a takze fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej odrebnej przemyslenia pokazuja wyraznie pod znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, jakkolwiek nie da sie

schowac zawartej w calej niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, zdecydowanie humaniscie, nie bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego rozwazania na

tenze temat sa zawarte na przyklad w Piesniach XII i XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, jaka pielegnowana w calej sercu

czlowieka moze byc dla niego w tym samym czasie "nagroda i placa" a takze swoista ozdoba zycia. Otwarcie z cnota zwiazana wydaje sie byc tak

okreslana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia u wspolczesnych, zas po zgonu pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc ogolne wsrod owczesnej szlachty. Oczywiscie

jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz zartobliwy "Na

most warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej

"Piesni na temat spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej swej

przemyslenia i sugestie, jak na przyklad w przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale w stopniu daleko idacym emanuje pochodzace z tego utworu

wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat i stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii

oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Pozostalym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan

Kochanowski zwaza, ze kazde zalety stanowiace cnote sa cenne, jednak najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A

jesli dla kogo otwarta kosztowna do niebios, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym sezonie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w calej Czarnolesie, azeby tam

konstruowac i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety pod zadnym

pozorem ziemianina. Pisarz opowiada na temat poboznej i spokojnej rutyny gospodarza. Dla porownania przypomina takze na temat ludziach tulajacych

sie wedlug swiecie w calej poszukiwaniu przygod i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie byc zyc pod roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz z zbirow osiaganych z ofiarnej

pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki i pola, zas nastepnie komplet znosi w celu stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy za kazdym

razem znajdzie termin na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia sidla, dzieki

czemu na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. Przy zagrodzie z pewnoscia pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze na temat

wychowaniu mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i zazenowanie. Poeta pragnie, aby jego wnuki zostaly dobrze wychowane i

zeby posiadaly owe zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy myslicielskie znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa

– jest to renesansowa afirmacja zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby lapac w

pulapke dzien, i stoickie, aby przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w calej „Piesniach―

znalazla charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia czlowieka jest fart, rozumiane zdecydowanie zycie zgodne z prawami cnoty,

zapewnia czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie w celu

korzystania z radosci zyciowych. Wobec przemijalnosci otoczenia, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta zacheca do korzystania z chwili,

cieszenia sie pochodzace z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka

byla nie wolna od sprzecznosci. Stad fraszki zostaly tak odmienne. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona

zalecal odleglosc do otoczenia i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez

watpliwosci blizszy byl Zenon od Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej dazenie do powodzenia

wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac klopotow, ktore mogly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie mu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce „Na dom

w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co zdaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta pragnie boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie, ludzka

zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra tego swiata nie zapewniaja rzetelnego

szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan.

Specjalne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w aprobacie z

natura odnalezc mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec naprawde krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty

i umiejacego ze duzym spokojem spostrzegac otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, w

calej korzystaniu pochodzace z rozumu, ale rowniez w radosci „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia i

wizji Boga, jako ogromnego Architekta, znajdujemy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wzgledem Boga,

jednak tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego wykorzystac swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do powodzenia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od trosk i cierpienia a takze obawy przed

smiercia. Ow dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone poprzez myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta pochodzace z ironia wytycza sie odnosnie do madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie

pochodzace z problemami, dawac sile sakralna i porzadne szczescie a takze czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to

wielokrotnie w calej swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi odnalezc w niej ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie

pod tej harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po zgonu Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze

pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow wedlug porwana poprzez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska i stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne

postawy polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem w celu rozwazan fauny i flory ogolnej.

Przy konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, aczkolwiek w pewnym stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w tragedii greckiej,

nastepuje podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob pod scenie nie przekracza kilku

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w calej nagrode zbytnio wyrok w calej sporze bogin, wine dlatego ponosi kociak, ktora go nagrodzila.

Sa jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie tu takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie byc tu ustalic glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes pod rowni wraz z sprawa panstwie

odstepstwem od reguly wydaje sie byc rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos pochodzace z bohaterow w calej tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin albo ziemianin -

pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Jakoscia szczegolna utworow z tego okresu wydaje sie byc epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego czasu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie przynaszaja, / A

przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek swiatowy, ponad komplet przedkladajacy

uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze sprawami

publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy zdecydowanie krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak

nawet w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki

niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Do gor i lasow, zredagowana w

momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swej zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki idol, ktory mial dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Obecnie zas pyta z pewnym niepokojem:

„dalej co pozostanie? ―

dwie. Czarnolas.

Panuje tutaj absolutnie inny stan ducha, inne sa tez tematy. W duzej ilosci utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc budynku

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma dysponowac na

pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie fauny i flory, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim

losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, bowiem wlasne zycie bylo dla Kochanowskiego najbardziej

waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w jego zyciu

zasadnicza byla jego poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i nawet

nasz pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tylu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, nalezacych do roznych rodzajow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow i zagadnien pochodzace z zycia czlowieka, porusza kwestii jednostki, jak i rowniez calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez przedstawienie w zycie prostego

systemu alarmowego wartosci. Czlowiek i jego dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka tego pisarza w calej, odniesieniu w celu w/w przedmiotu, na wstepie wypada stwierdzic, iz tematyka jego utworow odnosi

sie do jednoczesnie zwyklego czlowieka, jak i ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane zdecydowanie wskazowka dla

jednostki, lecz dla wszystkich, bowiem wykorzystywac sie jest w stanie do nich kazdy, poniewaz ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilkunastu wersach w calej lapidarny strategia przedstawia proces wydarzen – trwa

uczta, w trakcie jakiej doktor zamierza odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwi

drewnianych komnaty doktora i prowokuja go w celu kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane poprzez glownego bohatera:

„Trudny (... ) nasz rzad pochodzace z tymi pany: szedlem spac trzezwo, zas wstane na gazie. ― Fraszka ta posiada na zamiarze osmieszenie i

krytyke pijanstwa. Jego efekty i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu,

zaufania, zas przede wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem pozostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek

powinien pamietac o tym, iz cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w dlatego kazdy winien usilnie zabiegac, aby zostawic po samemu dobre

przypomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem tenze, kto mysli tylko na temat piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Bog

odroznil czlowieka od zwierzakow, dajac mu rozum i mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba ojczyznie, dla

zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako kto moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych mozliwosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy

powinien edukowac swych odbiorcow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzeczywistej

wolnosci. Natomiast ludzie majacy odpowiednia sile i odwage powinni pochodzace z bronia w calej reku zmagac sie z wrogiem ojczyzny, nawet gdy

przyjdzie w calej walce oddac zycie.

„Piesn o solidnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, porusza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka dopuszczalny kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac w celu walki zdecydowanie jedna, zwarta calosc, zdecydowana

poswiecic komplet dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na

poczatku prezentuje tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci

dostalo sie w celu niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma naprawde

rozwinietej cywilizacji; nie umie budowac budynkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia na temat Polaku bystrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie pomysla juz

wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi, iz i

przed szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jawi sie byc glupi. Aby to udowodnic potrzeba czynow, a

konkretnie – poswiecenia w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to naturalnie odroznia nasz

narod od plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zadanie i trudnosc calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Robi to dla

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma pod celu pokazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal pod strazy porzadku juz od

poczatku egzystowania naszego was, ale albo takie postepowanie duchownych dopuszczalny przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni

doglebnie sie zastanowic ponad dalszymi swoimi losami, azeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest tez problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwykly ludzie. O ile zawiedzie jeden element w

calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos wiecej niz czesc ciala – panstwie – jest dozwolone tu nawiazac do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze wybrana z pobudek upadku niepodleglosci

Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty pod wzorach starozytnych.

Utwor tenze zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta

pochodzace z mitologii i przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc fragmenty, w ktorych liryk krytykuje wladcow

oraz zle spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal

pochodzace z antyku:

chor stoi poprzez caly czas pod scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora i Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach powiada posel

-akcji – obnizona do jednego watku – sporu na temat Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, jak ludzkie nie

jawi sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow poczawszy, zas na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swej losy laczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestii narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie ponad

konsekwencjami wszelkiego czynu, nie reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, bazujacy na przykladach antycznych.

Kawalek ten jest napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i prezentuje jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej. Przy utworze tym latwo odnalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje

wladcow a takze zle ludzie. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, jakiej obszerny detal przelozyl. Budowe takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec niedobor parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co ludzkie

nie jest jest obce―. Przy odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg zadbaj postaci, pierwotnego zachowan; od patriotow

zaczynajac, a pod zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, oddany sprawom was, zabiega na temat utrzymanie apartamencie, swoje losy

laczy pochodzace z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w powyzszym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia

sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale kompletnego narodu.

Tresc dramatu posiada charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze naturalnie w tej epoce konstruuje sie popularny w Polsce legenda sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to jednakze jednolite oblicze wsi. Do niej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej - „Zywot czlowieka poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Od razu oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni na temat Sobotce―:

„wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu pod prace, jaka wszystkim

zapewnia radosc i rozrywke, jaka tez zapewnia zadowolenie. Tego typu obraz uosabia „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska

o Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze inna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, sadza

egoistycznie, sa chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Chlopisko musi manipulowac na panskim polu, robota nie jest wesola piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei pochodzace z „Krotkiej rozprawy miedzy 3

osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z waznych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja: „Sad, Wojsko, Kosciol,

Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza frakcja dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w niej mysl, iz „bez praw nie moze okazac sie prawdziwej

wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska pod cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna prawdopodobnie jak odkrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie otrzymuje sankcje, a

plebejusz traci zycie. Za jak? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za jak innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac winien

rowniez kontrole wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta kwitnac nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i bydlu,

jesli zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych,

to bronil chlopow przed wyzyskiem i samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych i zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i apartamencie, chociaz

uzasadnial potrzebe walki obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage w celu edukacji mlodocianego obywatela i do

rangi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy i rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania

szkol, ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz koszty na inne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie byc bardzo prosto zapamietac, poniewaz

dzis wydaje sie byc on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka w

calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w calej literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci. Wytyczne

te powstale sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami fauny i flory w wszelkiej porze roku kalendarzowego. dbajac na temat harmonie. Nie jawi sie byc zbyt uczony, lecz staly, szczesliwy, niestraszne

mu czy starosc, czy smierc. Charakteryzuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug intelektu i w calej bliskosci pochodzace z

natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin

to czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro powyzej prywate, nie zaluje

jej swoich towarow, a takze i zycia - taki wzor ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych

piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, jest to czlowiek uniwersalny, oprocz talentu

posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja tworcy tacy jak na przyklad Jan Kochanowski, Klemens

Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyklaruj w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne i lansujaca pochwalane.

Przykladem takowej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja,

„O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski konstruktorow tego czasu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Interlokucja ten wydaje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych dla

polskiego spoleczenstwa stanow i pietnuje zachowania kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, finansow

wojennych myt i starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O

wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym

wlasciwego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal kierowania sie wylacznie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate.

Przy ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w

celu obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa i

Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci

moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych i nakladow pod ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

sobkostwo stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu w calej 1575 r.

Poeta obrazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w

calej boju i wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor tenze niesie w calej sobie zawartosci uniwersalne, prezentuje sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego i zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on uwazny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu, nie

unosi sie ambicja wowczas gdy chodzi na temat dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie w celu szantazu

i przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych ci wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten prezentuje

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dorobek poetow i pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej i dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal

wszelcy humanisci, kazde swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie czlowieka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o jego spoleczny obrys,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz

mysli na temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, fatalnie sprawuje sie w

sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - powiada Pleban). Dlatego Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana

wini, pan ksiedza A nam prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w calej pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, lecz bardziej wciaz przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow - czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Ukazujac szesc niemocy spolecznych - obojetnosc

wzgledem ojczyzny, zachlannosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciw Bogu - glosi wizje

upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, w calej XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow

Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony religii katolickiej, walki z tolerancja religijna i heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia w celu poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych znajdujemy tez w calej licznych fraszkach, a najwazniejsza pozycja

wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego zdecydowanie artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym osobom moze zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest z pewnoscia

najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal na temat ksztalt swego stylu, na temat forme

trzymanych gatunkow i o zrecznosc jezyka, jak i rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie zostaly mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal tez

epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow rodzimych.

Nawiazania w celu antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chocby w doborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul

klasycznych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w

calej podejmowaniu motywow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i

wybranca postawionego powyzej tlumem.

Nasz wybitny czlek zapisal sie w opowiesci literatury krajowej nie tylko zdecydowanie poeta i dramaturg, lecz takze zdecydowanie tlumacz psalmow

Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze myslicielskie poglady tworcy, ktory uznaje swiat zbytnio

wielka harmonie, znajduje duze wartosci fauny i flory i wsi, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. zdecydowanie nazwy epoki uzyto tego terminu dopiero w 18 wieku we Francji - poczatkowo dla

okreslenia zapozyczen i modeli wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia okresow panowania

Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W niniejszym znaczenie zdefiniowanie to pozostalo przyjete poprzez nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie mialo

okazac sie poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla wiele sporow i polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu jednakze

odrodzenia antyku lecz sezon swietnosci dziel sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale potem sama dotarla do

szczytow przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od XIV w celu poczatkow XVI wieku, zas w krajach Europy

polnocnej od konca XV do samego konca XVI stuleciu. Jest pan rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory jak:

kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe i religie, najbardziej istotne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, pod plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i rozrywac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza i teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek przybywa w centrum badan i

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku zdecydowanie o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do wzrostu

osobowosci majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania i ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki ludzkiej. Przy

mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce przydatny, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar, patriotyzm.

Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w centrum swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic co

ludzkie nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do wzrostu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za formalny jej zaczatek

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 - protest mniejszosci luteranskiej

w calej Spirze pod sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze jest dozwolone ja oddawac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je pod jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia

rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia jednostek od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek posiada swoj los

zapisany w calej gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo czy tez pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i

zbieranie dobr. Dobrobyt to zasluga, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Wielkiej brytanii. Ruch tenze powstal pochodzace z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i

poslubil ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne. Arianie

potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni pod sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem sa wydane w calej 1597

r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one w celu literatury religijnej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa polskiego.

Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdjecie krzywd spolecznych i praw

niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, na

temat sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Kazanie I - "O wiedzy potrzebnej w celu rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje slabosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni okazac sie ci, jacy stoja na czele narodu.

Kazanie II - "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc niemocy Polski. To: brak namietnosci ojczyzny, niedobor zgody politycznej, anarchia religijna,

oslabienie potegi krolewskiej, niesluszne prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca pisarz pierwszej chorobie, tzn.

"niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", jaka plynie pochodzace z "chciwosci swojego lakomstwa". Przy sposob sugestywny i wzruszajacy mowi

Skarga o swojej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci w celu

ojczyzny, namietnosci dla niej samej. Napad skierowany wydaje sie byc w witryne magnatow dbajacych jedynie na temat swoje majatku. Widmo

tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem laczy pierwotnego

jedna kult, nakazujaca milosc blizniego, tenze sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Brak tej zgody szczegolnie pod sejmach

budzi u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV i V - "O naruszeniu religii

katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa kleska dla Naszego kraju, poniewaz poglebia niezgode narodowa.

Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, prowadzacej do zgody i w celu potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna jednakze

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu.

Poddani winni sa swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co wydaje sie byc jednoznaczne

pochodzace z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Wylicza prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc w celu ojczyzny, oburzenie na

jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. Tytulowe grzechy jawne to: niedobor

sprawiedliwego i sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tresc zwiazana wydaje sie

byc z pierwszym, pelnym wciaz nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech glownych stanow: Mezczyzna

(szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia istotne problemy nurtujace owczesne

ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy korzystania z zup solnych, czy niedobor stalego systemu alarmowego obronnego panstwie.

Wiele tez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej.

Mezczyzna i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu i piciu, niszczacemu

zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych rodzimych utworow o tematyce

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie w celu rodakow pochodzace z prosba, azeby pomysleli nareszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby sami stanac w celu obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem

tenze, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia samemu dobrej

slawy; sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest umrzec

mlodo, jednak w strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo i umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu w oparciu o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly w celu komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka zdecydowanie czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa fauny i flory

c) rozumienie zycia zdecydowanie wiecznej walki o zywot

2. wizerunek uczonego i badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i wigor mieszkancow. Wydaje sie byc on pelen podziwu dla prostoty i kontaktu pochodzace z

natura. Wies, wspomnienia, zdecydowanie miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tym

miejscu zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

przywiazanie do wsi, tamtego istnienia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza.

Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora wedlug stracie malzonka sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z roboty rak, zas kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor roboty na wsi. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, jednak to nie pomagalo. Nie zaakceptowac stac go na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie byc

starsza niewiasta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) i mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci istnienia. Mlodosc, swiezy

powiew i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot i ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedobor wlasnej woli na dalszy los, przykra wizja, bitwa o zywot, przetrwanie

4. obiektywizm i bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne posiada ukazywac problemy duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich

problemow nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to

symbol (przedmiot, sytuacja, obraz, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 szczatkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety owe mozna uwazac za wyraz zainteresowania Kasprowicza

Tatrami. Cel poety byl inny, glebszy. Dwie pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Pierwszy z nich leka sie burzy - "skromnie w celu

zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Zachowuje sie dlatego jak czlek (samotny, czuje sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane posiada skronie), wydaje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie),

krzak tenze probuje sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze.

Ow firma symbolem uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie

calkowity harmonogram. Podobnie wydaje sie byc z czlowiekiem, ktory pod starosc wydaje sie byc chorowity, wiecej przydatny w celu zycia niz ludzie

mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn tenze wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien

zaduszny. Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad koncowy i apokalipsa. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma istote symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Juz sam kowal to

czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w powyzszym utworze mysli o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich pogladow

innych poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego istote skazony wydaje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi i przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Poprawka barw i odcieni. 4 opisy jednego krajobrazu odmieniajacego

sie przy wplywem periodu dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, rezonans

2. Zapach: ziola

kilku. Wzrok: barwa, ksztalt

4. Nastroj: zachwyt, zaduma ponad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i wydaje sie byc piekna, chroni sie, wydaje sie byc delikatna, szuka wsparcia

aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w toku burzy zostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy przed jej moca, ale dazy do przetrwania. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo trzyma

sie istnienia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly opowiastke starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, poniewaz dbal pan o zrecznosc jezyka, obrys swojego nurtu i forme

uprawianych typow, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Jego obfita tworczosc nierozerwalnie laczy sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy tworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o jego wyjatkowosci, zdecydowanie jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemal boska skala tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), oznacza to przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzyc zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

przemija,

b) stoicka - oszczedzic umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady mozemy odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - uciecha zycia, wypada sie rozrywac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszego biura czeka jutro

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto naprawde madry, iz zgadnie jak nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa wartosci materialne, lecz moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jak sie posiada.

- Piesn XX - w zyciu wydaje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie pod zadnym pozorem bawic, jednak mozna i zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o wigor.

- rozne nawiazania w celu mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na sporym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl czesto

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z glownych nurtow epoki baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych

tradycji, jawnie tworzyl wlasna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki,

Jan Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal pod roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Do najwybitniejszych utworow naleza:

„Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki zdecydowanie przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor tenze ukazuje obraz panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna potrzebuje obrony i pieniedzy pod wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace zwiazki w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w calej

bitwie przy Chicimiem w calej 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc w celu ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie pochodzace z 10 fragmentu dosc precyzyjnie opisujacych najpierw

obustronne przyrzadzania, a potem bardzo uwaznie, dzien wedlug dniu sytuacje pamietnej batalii, az do rozpoczecia ukladow i zaprzestania dzialan

wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych rzeczy: nad skonczonym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga.

Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow i krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage

wspolczesnych nalezy skierowac na kwestii naprawde fundamentalne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swoich wspolczesnych. Hhg w nich zywy

obraz owczesnego istnienia szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia dane o Naszym kraju XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Przy 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza i walczyl przy dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej i wojnie przeciw Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami

w 1666 roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl pod wsi w calej krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami, zas wreszcie

oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

Naczelna czesc miesci 1656-1666 r i obejmuje opis zdarzen wojennych, oznacza to taki sezon jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa w celu Danii, wojna z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, specyficznych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

napastliwoscia.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w calej walce i sasiadami pod

zadnym pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

- w istniejacym stanie przedmioty nie dostrzega przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: zespol dodatnich wlasciwosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem

dla zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie w celu zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako idea calkiem przyciagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa, jaka

doprowadzila w celu upadku A, takze Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne sa dwa wzorce kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski (J.

A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia srodkow

wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu owymi jak: hiperbola, metafora, konfrontacja,

antyteza, wyszukane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje zasobna kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej zadaniem jest pokazanie zycia i urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi przenikliwy kontrast pochodzace z pierwszym - jest

dwubarwny (czern i biel, motyw smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika pochodzace z kaprysu.

Proponuje to gre z wrazeniem, nastroj zabawy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego pochodzace

z sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Czastka druga - zestawienie pokoju trupa pochodzace z cierpieniami zakochanego.

Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od nich uwolnic. Pointa: przed

miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ujawnil zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela

wedlug jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym sezonie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym a takze slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty krajowej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem).

Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji a takze

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow lampy cennym pochodzeniem w innym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja obraz

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie byc przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci we wnetrzu stanowej, zdanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do innych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich

refleksji pod tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

swoich przywilejow, zas zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach postaci rycerskiego i

wojennego rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy

upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki chocimskiej...

". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy wraz z wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz wydaje sie byc mysl, iz kobiety sa niestale w calej uczuciach. Idea ta

wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Dzieki calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore wydaje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono kompletny szereg sprawy niemozliwych i stwierdzono, iz predzej jest dozwolone je zrealizowac (uspokoic morze, wiatr

zapiac w wor) niz spostrzec stalosc w calej uczuciach damy.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota i okrucienstwo takze moga stac sie tematem dla artysty. Np. „Do

trupa― Tytul wyraza barokowe dazenie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na cale szczescie

zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie innosc, wyrafinowany posmak,

erudycja, ciekawostki tez sa w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego stracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawy. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja –

dziewczyna zaprezentowana jest zdecydowanie piekna i zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka i nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku i ich oddzialywanie na zycie umyslowe epoki.

W pewnym uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, zasadnicze prady. Pierwszy - dworski – rozwijajacy sie pod dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miejscowosci, tetniacych wlasnych zyciem,

kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska znalazla wiec zaskoczyc odbiorce, dowodzic

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z modeli

zachodnich, dywanowi skladajacy powazanie, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, rodzimych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo nasza wlasnie literatura, odmiennie niz

nurt dworski, przykladala wielka wage w celu rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj lokalny rodowod uznawala za

kluczowy tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten oznacza sie tez sarmackim od slynnej koncepcji o Sarmatach,

bardzo rozpowszechnionej w XVII w. i oddzialywujacej pod pozniejsze epoki.

Podzial podrecznikow na 2 nurty wydaje sie byc wygodny, lecz nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec dworski

i zostaly siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Ale byly tez miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn i Naborowski sa poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna dlatego mowic

przynajmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w calej XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy

dorzecze Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - na wstepie oznacza sposob zycia szlachty w calej XV i XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje progres zakresu znaczeniowego

o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla

poczucie, iz Polska ustala przedmurze chrzescijanstwa - winien stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej pod wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat szczegolnej pozycji

polityczno - religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci krajowej - na temat szczegolnej pozycji

jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zycie na wsi, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne zostaly takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu - stroj

szlachecki, bron, ubior konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem wydaje sie byc najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie w celu Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, porzadnych sady skazaly go pod infamie i banicje. Jego pamietniki obejmuja okres ekipy wojskowej.

Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym pochodzeniem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z nich obraz

pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci fauny i flory -

pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl czesto polski pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych rodzimych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach

1688 - 1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie wiele wagi w celu konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie respektuje. Pisarz zwraca uwage na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne stanowisko szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiego powodu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia zdecydowanie element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go fakt, ze w kraju, ktory nie istnieje za jak oplacic

armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z

niebanalnym realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza u

Potockiego bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek badz z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach wlasnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszystkich mszy, zas mysli wylacznie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk nedznej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic dalej formy obronnej kraju, bowiem szlachta w calej wojsku

wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich w calej sluzbie

wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych i politycznych w calej utworach Przy. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka rzeczy szlachty i panstwa. Wielokrotnie poddaje krytyce wady

narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ujawnil stan wewnetrzny panstwa polskiego, ktore chyli sie ku

upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze sa w stanie sluzyc wychowankom do zabawy. Wszyscy dbaja o osobiste dobro, nie interesuja

sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady spoleczenstwa. Polacy sadza tylko na temat zabawach, balach, wygodach zyciowych.

Przejmuja obce wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze zyje tylko dla siebie i nie zdaje sobie

sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez kobieta sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza trudnosc nietolerancji religijnej.

Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio

bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie,

poniewaz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy przy Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje proces bitwy i

rokowan. Komplet przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc w calej zwyciestwie ponad poganami. Umilowanie

ojczyzny widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby

Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Sporo jest w calej nich krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

dosc znaczna pozycje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do opisanych faktow sa znakomitym pochodzeniem

poznania jednostek i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera przedstawienie przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu

wyprawach wojennych. Pas opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat

odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak

ambicji w celu walki zapewnia mu gotowosc zdobycia lupow, a nie milosc w celu ojczyzny. Pas mowi takze o odbytych podrozach zagranicznych, ktore

zostaly wynikiem jego zainteresowan i ciekawosci. Pas opisuje takze msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl

w calej licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z pozostalymi. Przykladem wydaje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo w celu

pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial zmagac sie w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni go. W

koncu Pas zabil natreta i odcial reke jego bratu. Jednak taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W strefach Krakowa upatrzyl sobie

kandydatke na zone. W odrebnej czesci opisuje swe zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ta czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz

istnienia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swoja klase zwaza za godna przedstawicielke

narodu. Zycie wlasne szlachty polaczone jest troska o posiadanie i zalety wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater lubi

zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Istnieja pisane barwnie, jezykiem

potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

dwie. Monolog skierowany do kogos, wziety w calej cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego zdecydowanie utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar i ulomnosci ludzkich. Zdajac samemu sprawe pochodzace z ich oddzialywania na zycie

polityczne w calej owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym faktu, do ktorych konfliktow i klesk sa w stanie one doprowadzic, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki pochodzace z nimi uslugiwaly mu przede wszystkim bajki i satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak klechdy, ukazuja obraz zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal i osmieszal w calej nich najbardziej znaczne wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie czesto sa jednakze uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki

tak juz sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie okazac sie nie tylko moralizatorem,

lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest

zastapiony juz w calej tytule, zas przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie,

za mlody ilosc lat, zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie i przesadna troska o nauke i kulture. Zarzuty owe pokrywaja sie z

tymi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle bezsensowne i bezsensowne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze w taki sposob Krasicki

obrazuje zalety mistrza. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia dla jego polityki wewnetrznej, zas

jednoczesnie wydaje sie byc atakiem pod sarmacje, pod jej usterki i zle przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, rozmowki prowadzonej poprzez

dwoch szlachcicow. Jeden pochodzace z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych pierwotnego konsekwencjach. Mowa

satyry wydaje sie byc pesymistyczna - wymeczony napojem alkoholowym szlachcic ucieka, by znalezc ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego

obrazuje rowniez szablonowe cechy Mlodych polakow, ktorzy obok alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie widza sie pod polityce, a przy tym

uwielbiaja debatowac i przy lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Dowiaduje sie, ze w calej Rzeczypospolitej dzieje

sie raz za razem gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji i niszczenie wartosci stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na

skraju calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk

prezentowana byla w calej sposob niekwestionowany i przystepny. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana w celu fikcyjnego adresata,

niejednokrotnie ujeta w cudzyslow, przez co pisarz chcial uwydatnic swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji mozna dojrzec

najwyrazniej w calej satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w ludzi, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbytnio

reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne

sugerowanie odpowiedniej zawartosci i unikniecie bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje siegaja V. w

calej. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Laczy w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Zawartoscia utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow.

Mnisi walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele trunku posiadal

mozliwosc pomiescic i na pejzaz ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac

narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika pochodzace

z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego prezentuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

okresow. Swoistym wytlumaczeniem do kompletnego zbioru wydaje sie byc „Wstep w celu bajek―. Przy sposob zartobliwy autor wymienia rozne

ludzkie wady, zachowujac ze mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale to tak specyficzne postawy, iz mozna halasuje miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― wydaje sie byc atakiem pod jedna pochodzace z najgorszych ulomnosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak

zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera bezsporne pouczenie, iz w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym razem

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl tu problem uniwersalny, wazny odpowiednio dla wszelkiej zywej: zamilowanie

wolnosci. Ptaszki w klatce to gadanina dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i nie zna zapachu

wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje swej zycie w calej klatce i uwaza, iz jest to cos normalnego. Jednak stary czyzyk nie zgadza sie pochodzace z

twierdzeniem mlodocianego. On dawniej byl nieskrepowany, zostal jednakze uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie w celu niewoli, za kazdym razem

bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac te bajke, obrazuje sie pod fakt, iz powstala kobieta po naczelnym rozbiorze Naszego kraju, moze

dlatego Krasicki pragnal napisac na temat nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich,

Piotr, byl malarzem dobrym, lecz zyl w calej nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, lecz byl obfity. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal

jednostek naturalne, owymi, jakimi sa, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna w duzej mierze wiecej dostac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest bajka "Jagnie i wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w kuli ziemskiej

dominuje prawo silniejszego, iz racja wydaje sie byc po stronie tego, kto ma sile. Potwierdzeniem tej smutnej prawdziwosci jest opowiedziana historyjka:

slabe, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci i okrucienstwa). Kiedy pyta, jakim prawem

posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, slaby i w calej lesie", zas nastepnie pozostanie pozarte.

Bajka „Filozof― obrazuje uczonego czlowieka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca poniekad wiare w calej

Boga i smieje sie ze wszystkich swietych. Jednak gdy spada na faceta choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale

takze w „upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo jednostki sa chwiejni we wlasnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze czesto

teoretyczne wiedzy nie asystuja w zyciu.

A zatem ziemia w bajkach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki i zaprezentowane

konsumenta.

79. Zanalizuj role podrecznikow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: w calej Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Naszego kraju. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z mocnej troski na temat kraj, pochodzace z

leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, dla ktorej obiektem powinno okazac sie szczescie ojczyzny.

Poniewaz fart spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich jego mieszkancow, zatem, jak pisal koncem edukacji krajowej okazac sie powinna

uzytecznosc obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki ponad szkolnictwem, czymze poparl wyraznie program reform

Komisji Edukacji Narodowej.

Sporo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Gadal o potrzeby utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne miejsce w jego dzielach zajmuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwie. Pisal: Z samych panow zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal system reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Przy swoim

przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny i polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie traktowanie

chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra pod owczesne

ludzie.

Do listy utworow wypada jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w czasie kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma pan charakter klasyczny

– zachowana zostala zasada trojjednosci: periodu, miejsca i akcji, niedobor jest takze scen masowych, calosc natomiast utrzymana wydaje sie byc w

jednej konwencji. „Powrot posla― jest napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na reputacje publiczna a

takze na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Kawalek ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc zmian

ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu i

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem i ukazal chojrakow jednoczesnie ustalonych jako

pozytywni (patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych jednostkowe poglady a

takze racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― pozostana przedstawieni zdecydowanie prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas zdecydowanie

durnie i pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich syn Walery, Teresa (wychowanka

Podkomorzego i jego zony). Natomiast ich wrogowie to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka problemy, jakie tworzy szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jak doprowadza w celu upadku Naszego kraju, podobnie

jak samowola, prywata i egoizm, ktory to wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swojego zycia potezna i wyzwolona z

przy obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory to wiele powiada, ale zwykle bez sensu; dziwi sie, iz Starosta pozwala na

kazde dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: zwalnia z poddanstwa swoich

chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke przymusem za

partner, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski uosabia jego niedobor zainteresowania

wiedza, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; takze jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto,

konfederacje uznaje zbytnio swiete prawo szlachty, na ktorym mozna z pewnoscia niezle zyskac; Szarmancki wydaje sie byc czlowiekiem, ktory to

roztrwonil dobrobyt rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac okazje finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie,

iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego go nie nauczyly, niczego ciekawego sie nie dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o rozleglej roli wyrazenia jako sprzet oddzialywania pod spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na progres tego nurcie mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie sprzyja rozwojowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal uczucie – byla to

milosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie

natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial w calej tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Podstawa jego bylo rozumienie olsniewajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Pomijajac

literatura rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane w calej malych postaciach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w

calej eleganckiej ornamentyce, lekkosci i dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od 1730 w celu 1822. rozpoczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw Konarski, ktory to

wypowiada sie w kilku dziedzinach istnienia:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fallusa szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowe metody nauczania. Byl pan pijarem i z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny na rzecz

slownika polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia slownika, zwalczal XVII

wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania maksymy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 roku kalendarzowego oddano w celu uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum mysli naukowej

panstwie. Na sejmie konwokacyjnym w calej 1764 roku kalendarzowego krolem Naszego kraju zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w

1765 roku wlozyl na fallusa Szkole Rycerzy. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak

rowniez dawala gruntowna i wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor―

wzorowane pod angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna

programowania reform. Redagowany w calej pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor―

poruszal wiec terazniejsze i odmienne tematy. Na lamach tego miesieczniki pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton,

reportaz, listy w celu redakcji i odpowiedzi pod nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica,

zabieraja w obrone mieszczan i chlopow, pisza o problemach gospodarczych i politycznych Naszego kraju. Wydawany poprzez 21 czasow. Z inicjatywy

krola w calej 1765 roku kalendarzowego zalozono na warszawskim rynku pierwszy w calej dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono

dla faceta gmach znany jako Operalnia, gdzie zaczely miec miejsce trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia

Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773

roku zaistniala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Krol przekazal

go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej caloksztalt prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie

akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe i podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia –

parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia wlasciwego poziomu

nauczania potrzebne sa dobre ksiazki dlatego w calej 1775 roku kalendarzowego powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, ktorego celem bylo

opracowanie i wydanie nowatorskich podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego mistrza. Brali w

calej nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie elementy bohaterskie i komiczne. Wynik komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe wdrozenie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym i podnioslym rodzajem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, jaka wybucha miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi

wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych dopiero puchar, jak wiele trunku mogl

ulokowac, na pejzaz ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa,

wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i

glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu wydaje

sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Czastka pierwsza tego poematu na temat charakterze konfesyjnym to cudowny hymn pod czesc

poezji. Konrad – romantyczny liryk – posiada poczucie dyspozycji, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Pochodzeniem jego macy jest milosc,

ogarniajaca kompletny narod. Przy imie tej milosci wymaga od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy w calej

uniesieniu. Jego pragnienie potegi bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego

rzetelna. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga na temat zlo panujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil sie dla

rzetelna ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo

wydaje sie byc sam.

Prometeizm polski i romantyczny opiera sie wiec pod buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom wolnosci

ludzkiej w reputacja szczescia ludzkosci, narodu, dla ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on w calej pyche i megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego zdecydowanie glos w calej dyskusji odnosnie do oceny powstania

listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko proba oceny ruchu listopadowego i pobudek jego katastrofy. Nalezy

zaakcentowac, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie w celu Paryza, porzadnych

uczestniczyl w calej wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich prasy emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie pan o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze tym Slowacki pragnal dac odpowiedz na zapytanie

dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, iz rzady ludzi ludzi zostaly jedna pochodzace z

przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku wydaje sie byc zamach pod cara. Ludzie jest w calej tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi oficerowie

pragna walki. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly bedaca sposobem dzialania. Lud, reprezentowany poprzez

zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, jaka nienawidzi cara i pragnie powstania, lecz potrzebuje wodzow. Wynik glosowania, ktore

posiada przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, aby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Mozna zatem w calej

dramacie odczytac caly proces powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa, ukazuje

bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, pierwotnego pragnienie wolnosci jest tu

oceniane zdecydowanie bardzo pozyteczne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki entuzjazm zostal zmarnowany, niz krytyke dzialan

mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Naszego kraju. Krytykowal ludzie, ktoremu zabraklo

zdecydowania w calej walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narodowosc, niz uratowac go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa opowiesci i

postepu. Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie byly dlatego

rozumiane i doceniane poprzez wspolczesnych. Dopiero po zgonu toczono boje o slawe po nich lub miejsca pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje

sie byc takze to, ze opowiada o nich w momencie pierwotnego smierci czy tez po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero pierwotnego wielkosc. Poeta uwaza,

iz moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzetelnego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi w celu grobu, w calej ktory nie sklada organizmu bohatera. To symbol

przetrwania idealow Bema - walki o niepodleglosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody...

―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze pan

do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo sen wieczny

Browne’a wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych i

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - ciemna noc jakos Murzyna―. Przy ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie i budzic w celu walki narody. Ale zanim wielka idea Browna bedzie

przez innych pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, jego wielkosci. Muza Chopina wydaje sie byc

przedstawiona poprzez Norwida zdecydowanie ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Podstawa sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― -

nieosiagalny byt wieczny. Idealu tego nie mozna dostac ale jest dozwolone don zmierzac. Muzyka robi z jednostek istoty idealne. Miara tej doskonalosci

wydaje sie byc porownanie w celu hostii. Przy wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami

ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu hipoteza mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada

wartosci. Wydaje sie byc tez w tym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za istnienia, a nawet wedlug smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po

zgonu Atenczycy postawili statue wraz z zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono 2 groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl w calej cieniu wielkich ludzi, nie doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka koszty musi uregulowac naleznosc kazda

indywidualnosc za swoja odmiennosc, innosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzeczywiste, kiedys istniejace, niosa przyszlym

pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jak na przyklad pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na wybranych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do kulturze dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady kilku jednosci: termin miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) trwa 1 miech, miejsce: fabula rozgrywa sie

w duzej ilosci miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom.

mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne: duze

monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: basni

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek pani Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen senatora),

pokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa mysli wolnosci swietnie poswiecic kompletny narod, niz ocalic go ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) dla zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa opowiesci i

postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie byc „anielska psyche narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

dzialalnosc sil politycznych o charakterze demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― 2-ie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wielka, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz

opowiastke obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal pierwotnego od wlasnej osoby, dzieki czemu dzieje

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Z tej warstwy wywodza sie bohaterowie i zolnierze

walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je

dlatego autor w calej wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie w celu panstwa i monarchy. Dla Sienkiewicza jego bohater

na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor podkresla kilka

elementarnych typow pierwotnego charakteru. Wlasciwosci typowe sa najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby, glownego sprawcy powiesciowego

komizmu, ktory to to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu i grozy, czyli posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze

poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca przez kompletny narod lokalny oraz

swiadectwo grozy polozenia naszego kraju w trakcie najazdu. Ukazanie wojny wraz z Szwedami zdecydowanie ogolnonarodowego powstania przeciwko

zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc i szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie jego moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez mistrza, brak

odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna bitwa

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia Kordianowi

doktor, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i izolowali sie od

mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Ukazujac szeroko okolicznosci

kleski patrzyl z duzym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc a takze brak religii narodu

we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w kategoriach wznioslego cierpienia i

mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania, zawiera wiele aluzji i mozna

miec sie na bacznosci go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa zachowac sie przy Termopilami,

porzadnych Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom tego brak. Poeta

nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac slow oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny - i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wzial udzialu w calej powstaniu, czyli identyfikuje sie z ludem -

oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wzgledem

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje nam tylko represje popowstancze ( wydarzenia

pochodzace z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac

poinformowanym z polaczeniu naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Powstaja takze rozne postacie o tematyce historycznej, w

tym takze Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o cierpieniach,

walce i tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest trudnosc winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, zas Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w calej

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu doczesnym

cierpien i goryczy. Blogie zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka i patrzec obojetnie na czyjes

cierpienie. Dla widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec uczucia innych, nie kpic

pochodzace z nich i samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego cierpienia

z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny poglad na istote milosci. Dusze kochankow, podlug niego, sa przeznaczone

niezwyklego przez Boga i powiazane na lata. Zakochanych na calym swiecie nie zdolali byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, roznic

majatkowych i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym uczucia i odbierajacym

ludziom prawo do prywatnego szczescia a takze szydzi pochodzace z tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki moralnej

wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za istnienia zazna pan szczescia ziemskiego, bo

ten fakt takze opoznia i utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza zdecydowanie romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej na temat natchnienie, pomocna dlon w tworzeniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody, niebios,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chojrakow ( sa nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc ukazuje sie takze

arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu czy tez klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona pod Moskwe).

Brak jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - otoczenia bogow i ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie