matura matematyka 2017 cke odp

( matura_matematyka_2017_cke_odp.pdf )

http://www9.filehost.pm/v/matura_matematyka_2017_cke_odp#

Podobne: matura matematyka 2017 cke, matura matematyka 2017 operon, matura matematyka 2017 kiedy,

matura matematyka 2014 cke, matura matematyka 2013 cke, matura matematyka 2012 cke,

matura matematyka 2011 cke klucz, matura matematyka 2016 operon, matura matematyka 2017 pdf,

POLE PROSTOKATA

P = natomiast * b

POLE KWADRATA

P = a*a

POLE ROWNOLEGLOBOKU

P = natomiast * h

POLE DIAMENTU

Potega o wykladniku calkowitym ujemnym

a-n = 1an w celu a ∈ R\ 0 ∧ n ∈ N

Potega na temat wykladniku uchwytnym

Pole kuli

4Ï€r2 rozpocznij nauke

Objetosc kuli

4/3Ï€r2

Pole poczne stozka

Ï€rl

Pole podstawy stozka

Ï€r2

Pole stozka

Pp+Pb

V stozka

1/3Ï€r2*H

Pole walca

2Pp+Pb

Pole podstawy walca

2* πr2

Pole boczne walca

2Ï€r*h

V walca

Pp*H

Pole trapezu

[(a+b)*h]/2

Pole deltoidu

e*f/2

Dlugusc luku

l=(alfa/360)*2Ï€r

Pole wycinka kola

l=(alfa/360)*Ï€r2

Pole Graniastoslupa

Pb+2Pp

V graniastoslupa

V=Pp*H

V prostopadloscianu

abc

v szescianu

a3

Objetosc ostroslupa

1/3*pp*h

Pole ostroslupa

pb+pp

Pole rombu

e*f/2

Ob rombu

4a ah

P rownolegloboku

a*h

Ob trojkata rownoramiennego

2b+a

Pole trojkata

1/2*a*h

Przekatna szescianu

d=a^3

Objetosc szescianu

a3

obreb powierzchni szescianu

6*a2

przekatna w kwadracie

a^2

Wysokosc trojkata rownobocznego

a^3/2

obreb troj row

a2^3/4

a*o

0

Obwod kola

l=2Ï€2

Pole kola

Ï€r2

promien okregu wpisanego w trojkat rownoboczny

r=h/3

promien okrehu opisanego w troj row

R=2h/3

promien okregu opisanego na kwadracie

R=(a^2)/2

promien okregu wpisanego w szesciokat foremny

r=(a^3)/2

Funkcja

Jezeli kazdemu

Zapewnienie talea

Jezeli ramiona

Pitagoras

Jezeli trojkat jest

wielokat foremny

1-wsza. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie sluzace do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych racji, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: sprawa, w ktorej trzeba bedzie dokonac

wyboru pomiedzy takimi racjami i kazda postanowienie doprowadzi sluzace do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, sposrod ktorych obie sa rownie wazne i sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana sluzace do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko trup zmarlego

pozostanie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona wejdzie w konflikt z prawem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbytnio

zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze swoim sumieniem, uprawnienie

boskie i wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy zdarzenia

pod scenie proch doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak

wyzwolenie go od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego pobudzaja odbiorce sluzace do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a w ten

sposob pozwalaja mu sie od nich oswobodzic i uzyskac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc i trwoge―,

uwzgledniajac na akcje tragedii. Polska (jezeli jestesmy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie

czlowieka, ktory to jest sluzace do nas analogiczny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii pamietajac o takich celach.

Fatum – inaczej los lub przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w zyciu,

jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane

poprzez wyrocznie powinien spotkac dziecka i nie ma od tego ucieczki. Jest to na ogol zapowiedz nieszczescia. Przykladem beda dzieje rodu

Labdakidow – od Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi a wlasnym dzialaniem

bohatera. Junak jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wyboru. Dzialania jego prowadza sluzace do katastrofy. Staje sie on zarazem

ofiara i winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra i wierna

prawom boskim. W charakterze obywatelka was, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow ojczyzny. Nad jak Labdakidow i

Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie zaakceptowac widziala

moznosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw i dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach i zeslali wykladzinom w beczce

Pandory zmartwienie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom pod zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go pod dwie fragmentu:

osobno zlozyl mieso i owinal gryzie w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek ludzie odgrywaja

skladac bogom. Zeus wybral druga odsetek, myslac ze pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc jednostki skladali bogom w ofierze.

Rozgniewalo to Zeusa i kazal przykuc Prometeusza sluzace do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka wciaz odrastala. Prometeusz stal

sie symbolem czlowieka cierpiacego z milosci do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego godnosci powstalo okreslenie

prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie milosci do osoby.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on zadedykowac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga

w imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie sluzace do Boga, dowodzi, ze dysponuje taka

energie jak Bog, jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to wielka, piesn konstruowanie, taka piosenka jest moc, dzielnosc,

takowa piesn to niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog podarowal

mu sila wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu do niej nie da, to on odwroci od Niego osoby. Konrad jest cierpiacym patriota, dla

ktorego ojczyzna jest najwazniejsza, potrzebuje sie w celu niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali wedlug

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako pierwszego

smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl on jednak dojsc do was cieni, bowiem zona nie zaakceptowac zakopala jego ciala wedlug jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic pod ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim. Zyl

czasochlonnie, az nareszcie przypomniano samemu o zanim i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf proch wniesc duzy kamien pod gore.

Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale jak juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie i spadl. Tak bardzo bylo zbytnio drugim, trzecim,

dziesiatym razem. Syzyf nieprzerwanie wznosi kamien, ale w kazdej sytuacji tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy,

dzialalnosci nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji pod ziemiach polskich do wykonywania zadan Syzyfa. Procedura ten nie

zaakceptowac byl mogl zniszczyc polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby mu pozwolil wrocic

do Grecji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by tym sposobem

mogl z synem wrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbytnio wysoko, bowiem wosk jest w stanie sie stopic i aby nie schodzil zbyt

nisko wody, bowiem piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie powyzej i powyzej i

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na glebe. Stal sie on symbolem czlowieka

dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jest zauwazona

poprzez nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z trasy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem naprawde

Michas zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia poprzez

Niemcow. Takze jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod zaczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal

Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z

panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do

malzonka na 3 miesiace w calej roku, wtedy to natura zamierala, by ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W taki wlasnie strategia

starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc odmian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie sluzace do wybranych wzorcow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe podloze, z ktorej wyrosla i na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, tworczosc literacka, sztuka swiata

zachodniego). Metody nawiazan sluzace do kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie

konkretne oraz kanony i zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu pisarzy, poetow. W tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli idzie o postury ludzkie badz wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka jest bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy beda nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie owe sa sprowadzone niestety sluzace do jednego wymiaru - beda archetypami wrazen i wybuduj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w calej

nowej swiadomosci w jakims wymiarze jaki wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit jest opowiescia, jaka przedstawia i organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, co niejasne zostaje

przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - legenda „Demeter i Kora"). Mity dla starozytnych pelnily procedury poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je pod teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Literatura antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie sposob w pelni zrozumiec

literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc sluzace do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta sposrod Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja sluzace do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota jest dobrem najwyzszym. Slowacki wspomina

Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia czlowieka sluzace do nowych odkryc.

Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny h2o, powietrza, gleby, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu wylonil sie

Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali start tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek powstaja w wyniku batalii

bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe,

proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze projekty ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

student Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Tylko w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych stworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest

Amor przeszywajacy serduszko strzala.

czterech. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on dokonac

wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz uznaje

go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami dotyczacymi zyjacych. W taki obrot

sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej do niej surowej

kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile pozostawila odroczenia brata

pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w momencie kolejnego wyboru. Musi zdecydowac, czy wymierzyc surowa

kare, czy tez zrezygnowac z niej na zaleta szczescia osobistego syna. Gdy waha sie przed wykonaniem ostatecznej wyborow, Antygona popelnia

samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac zyje. Owego ciosu nie zaakceptowac

wytrzymuje Hajmon i rowniez popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym rowniez matka partnera, a zona Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, caly czas

stawiany w momencie wyboru, powinien rozwazyc, badz powinien wybrac dobro swego ludu, badz dobro swojej rodziny. Jego nieustepliwosc wiedzie ku

tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej i scharakteryzuj tworczosc kilku sposrod nich.

Do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca sluzace do

walki. W calej obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej i rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca zlaczony byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, jak kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje sluzace do trwania pod polu batalii i sluzace do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do

bohaterstwa, stosuje tzw. anty wzor – ukazuje, co wyczekuje tchorza, dziecka, ktory nie zaakceptowac chce odstapic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc go wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Poeta

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec ewentualnych pokolen, ale juz imie tamtego, ktory nie zaakceptowac

obcuje wraz z sztuka, a przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest nie pamietac:

„... nikt cie sposrod tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze naszym nie idzie o walke na zejscie i istnienie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka pod piesci, ktora podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

co przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy bog wie, co przywiedzie nadchodzacy dzien, dzisiejsze szczescie jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Zycie jest grymasny,

a przeksztalca sie naprawde szybko, ze niejednokrotnie trudno jest sie nam chociazby zorientowac, gdy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, nim

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety jest okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze nigdy nalezy miec

uznanie rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Trwac nalezy wedlug natura, brac od swiata tyle, jak duzo potrzeba, nie

zaakceptowac za duzo, ale i nie zaakceptowac za niewiele. Taka wizerunek zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze mniemanie, ze tworzenie wierszy przynosi

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia samemu za istnienia poeta, jest jego tworczosc. Poeta przynosi tym samym termin swojej pewnosci,

ze dysponuje juz zagwarantowane wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc trwac bedzie w calej wierszach, w calej pamieci takich, ktorzy owe wiersze sa kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki sluzace do czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych lub historycznych chwatow na tle zdarzen przelomowych w celu danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Podlozem eposu beda mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie sluzace do muzy, bostwa z prosba o poparcie w

sporzadzaniu dziela. W calej „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla,

syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie wojuja po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― i ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji, potem jest „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane sluzace do wagi opisywanych wypadkow, co widac dokladnie w sposobie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane naprawde, ze mozemy je z latwoscia odtworzyc. To 10 scen – obrazow z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, niebios, morza, 3 miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego inny czlon jest rozbudowany naprawde, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) sluzace do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie scalonego z glowna

fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

7. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej

Swiata - dodatkowo i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jak cos znakomitego, a ow

lampy led prowadza nasza firme do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten mozemy uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w calej odniesieniu sluzace do

dorastajacych osoby. Ogolnie kwestia biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek badz ma w calej sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli

zrywamy sposrod dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy,

osobisty system zalety, stajemy sie innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i nie zaakceptowac rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje

najmlodszych. Bogini nie zaakceptowac zniosla takowej zniewagi i jej najmlodszych: Apollin i Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami

sposrod luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie

zamienili ja w calej kamien. Lecz i wtedy smutek duszy przebywajacej w calej glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia

istote macierzynstwa i wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili swoje dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter i Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod zaczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca

Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze

zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do

malzonka na 3 miesiace w calej roku, wtedy to natura zamierala, by ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W taki wlasnie strategia

starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc odmian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwoch. maja charakter uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o kwestiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do wydarzen majacych miejsce w terazniejszosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one meritum religijny i duchowy. Aktualnie posiadaja walory kulturowe. Odrzucic znaczy to

aczkolwiek, ze mity odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow mity mialy duze znaczenie. Zostaly one w celu nich naprawde cenne jak na przyklad Pismo Swiete.

Przywiazywano sluzace do nich duza role. Ujawnia to okolicznosc, ze obszar kulturowy i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach,

poezja, przedstawiala bogow, herosow, batalii bohaterow. Dzieki

mitom poznajemy jakie dysponowali poglady pod dane kwestie, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

na temat powstaniu osoby opowiada mnie mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza problem winy

i kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, ze starozytni dysponowali podobny poglad

na fakty sprawy, jak na przyklad my dzis.

Wrocmy aczkolwiek do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na poczatku "piekno

i uniwersalizm mitow greckich dostrzega sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i beda obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja w celu poetow, stworcow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie wzorem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, astronomiczne,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. W calej przenosni - powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele innych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone od razu wzory ludzkich postaci i zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu bylo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal swiat

i istota ludzka, jaka jest jego natura i zastosowanie. Dawni jednostki odpowiadali pod te pytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby wyboru

zalety przeciwstawnych jednak jednakowo fundamentalnych. Dzialania bohatera sa z gory skazane pod niepowodzenie a sam swiadectwo wyboru, bez

wzgledu na to, ktore sposrod wartosci pozostanie wybrana powinien doprowadzic sluzace do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych chwatow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim a boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie ja

spotkac za strony www wladcy. Uprawnienie ludzkie wydane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Asortyment jednego powoduje kolizje kluczowego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa kompletnie

rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Jest odwazna i energiczna. Potrzebuje uczcic zejscie brata, chowajac go. Lecz

aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena jest inna. Boi sie na temat swoje istnienie i nie zaakceptowac chce zlamac zakazu krola.

Boi sie wladcy i sprzeciwu wzgledem niego. Jest oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze powyzej losem swoim i

wlasnych bliskich. Godzi sie pod smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce upokorzyc sie przed Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba i

przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale zarazem zlamal uprawnienie boskie. Wiec zgineli jego bliscy. Gdyby uniewinnil

i uwolnil Antygone, mogl przegrac caly wlasny autorytet a to moglo doprowadzic sluzace do anarchii i zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze zdola byc zacny i okrutny dla wrogow.

Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Przykladem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest on rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj wplyw. Bezwzgledny w celu wrogow i

zdrajcow. Jest tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W czasie konfrontacji sposrod synem Hajmon pokazuje mu jego

braki i przewage dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce by ojciec zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Uwaza, ze

Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore beda wazniejsze od niego. Odwoluje sie

sluzace do jego ludzkich uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jak na przyklad zwykly istota ludzka, a nie zaakceptowac krol. Wycofanie sie sposrod decyzji

uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, ze Hajmon narasta w obronie demokracji w calej panstwie, jego ojciec go

nie slucha. Kreon zwaza sie zbytnio nieomylnego. Odrzucic zwaza pod wskazowki syna, ktory jest mlodszy od niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon

wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora sposrod postaci jest

wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z przeroznych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie sposob go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Jest on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy ogolnokrajowej. Jest

on wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Familia wedlug niej jest 1-wsza i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Ona jednak

zwaza, ze nie moze postapic inaczej. Role ktora narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma sluzace do wyboru obie mozliwosci i kazda zwienczona

nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac smierci. Dalsze istnienie bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow sumienia.

Swiadomosc, ze potrafila by nie zaakceptowac dopelnic musu pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz zejscie. Kreon rowniez uwaza, ze racja jest

po do niej stronie, powinien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od siostry Polinejkesa,

ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza sluzace do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec brata.

Kazde sposrod nich jest przekonane na temat swojej racji. Nie ma miedzy nimi moznosci kompromisu. I to jest osobowosc tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, jaka daje spoczynek i wewnetrzna harmonie.

Jest symbolem i personifikacja mocnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy zezwolic Antygonie umrzec. Jest rewolucyjny i walczy z wdrozeniem. Walka

sposrod czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny koniec. Nic nie zaakceptowac moglo

zachowac Antygony przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej kwestie, a nie zostac pokonanym mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine i oskarza sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku mamy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. W calej utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne -

problem wladzy, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt w calej imie zalety moralnych to glowne konteksty utworu. Maly statek opowiadajaca sie

po jednej ze witryn internetowych ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Idea

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu dodatkowo wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na zony sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie to wiec kleska Kreona.

10-ciu. Wymien gatunki literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie gatunki literackie, popularne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne zwazywszy na nie same, lecz jak przyklady uniwersalnych

prawidel i zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci. Wlasciwa objasnienie

przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem. Wyroznia

sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa projekty, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie

bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie przeznaczona jest

sluzace do Boga. Do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to byc takze patetyczny utwor poetycki, o tresci

patriotycznej lub religijnej. Kawalek ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem i wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana sluzace do osoby lub instytucji. W celu Biblii list gra role szczegolna. Ze wzgledu na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze pod trudy podrozy, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i ukonczenia swiata.

KAZANIE:

Jest to tekst, wyglaszany poprzez duchowienstwo sluzace do wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez mozemy tresc

pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs smierci, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren jest gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden sposrod podstawowych aktow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor tenze jest na ogol wierszowany i bardzo rozbudowany. Przedstawia on losy chwatow

na tle zdarzen waznych w celu danej spolecznosci. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu jest jego podniosly i

patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie zlaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, przyrody, swiata i milosci. Poglady filozoficzne egzystuja najczesciej tematyke

piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez mysl, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej i refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, struktury lub instytucji. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna oraz tym,

ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Przewaznie opowiadanie blokuje sie sluzace do jednego watku fabularnego. Specyficzne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej akcji (w ktorej czesto wystepuja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani w calej kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) sposrod chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Sklad aktorski ograniczal sie sluzace do trzech osob. Aktorami zdolali byc tylko mezczyzni, grali wiec tez i role kobiece. W calej tragedii

antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze wtem przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo sluzace

do uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu pod akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii i nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi go do kleski, czyli

kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne beda

przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt zalety i potrzeby, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych racji. Mozg zostaje

przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z tamtego wzgledu, ze racje obu stron

beda rownorzedne, konflikt tragiczny jest nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie sluzace do kleski chwatow. Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie

rozkazowi krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej ukochanego, a osobistego syna - Hajmona i

swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly do konca zycia. Tragizm jest wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow,

ktorzy niezaleznie od energii charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja pod siebie zejscie lub kleske. Nalezy dorzucic, ze na temat ich losie

decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo w calej jego

odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, wytrwalosc i

wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza jest obrazem istnienia

codziennego, druga zas, jest nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie sposrod 3 trzonow: dwa od razu to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzech. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne beda osoby i wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego charakter

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na obreb by zasiac ziarna. Konkretne upadlo pod droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone

poprzez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyraz

boze, a gleba wszelcy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna gryzie albo przyswajac, albo pogardzic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu i jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja odsetek majatku i wyruszyl w calej swiat.

Majatek roztrwonil aczkolwiek szybko pod zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Jak skruszony syn wrocil

sluzace do ojca tenze sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotu syna, ktory to byl

jak na przyklad umarly, a teraz znow ozyl. Ojcem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszelkiego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do

dostrzegania swoich niedoborow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie w celu rannego i obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za pobyt w gospodzie.

Wczesniej obslugi odmowili mu duchowni, jakich zadaniem jest niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni okazywac innym internautom

milosc i milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i sytuacje nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same, lecz

jako wzor uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje glebsze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na

przerozne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo pod droge i wydziobalo gryzie ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo pod kamiennym podlozu, ani miedzy

cierniami. Przed chwila gdy ziarno trafilo pod zyzna ziemie, wydalo plon bogaty. Latwo odczytac znaczenie uniwersalne naszej przypowiesci, znalezc jej

meritum, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc obejmuje nakaz, by byc zyzna

gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z edukacji. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda

posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl on wczesniej i

odszedl od wiary, lecz powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi. Powrot do dzinki traktuje

naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada niektore cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Bog Ojciec a Jego synowie to

rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie sposrod wezwaniem sluzace do ciaglego

powracania, dostrzegania wlasnych bledow i checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka.

Poprzez dzis dzien samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje objasnic tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a ostatecznie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob sam walczy na temat swoja godnosc odpierajac katalogow racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob swiadczy

symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien wielbic tajemnicze projekty Opatrznosci, a nie gryzie badac;

- Bog calkowicie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie sluzace do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie sluzace do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie sluzace do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i trup

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), a jego istnienie podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie

sluzace do godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec

postawe sw. Franciszka. To dodatkowo wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do przyrody, do swiata. Mozna

zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga i religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol Duzy z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego sa: wiara, kosciol

rzymskokatolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest dlatego symbolem doskonalego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa jest meznym i odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Gra na ziemi role namiestnika tworcy. Kieruje

sie w zyciu rozwaga i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje odwaga, odwage i

mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena smierci krola pozostala przedstawiona sposrod wielkim

patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec przyjaciol i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza wartosc stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem jego zycia jest walka w

calej obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scena smierci bohatera, w ktorej

zbytnio swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w raju. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, zuch na do niej miejsce wybiera

wzgorze, aby byc blizej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz i rog. W calej swej ostatecznej spowiedzi wspomina wartosci ktore nadawaly

sens jego zyciu. W calej scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac zostac ascetami wielokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Lecz na zamiar pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory to

oznacza umieszczenie Boga w calej centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, ze mniej interesujacy. Przykladami moze okazac

sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje rzetelne zasady prezentowania sie przy stole ï‚® opcja wychowawcza i dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna wezwanie pomocy

Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada na temat co rosnie na polu i niebawem zostanie zebrane i znajdzie sie pod biesiadnym stole. Udziela porad

kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca sluzace do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi tez Boga na temat odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci pod wszystkich osoby. Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz obejmuje zbior nakazow i pouczen, jak ma

obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej esencja i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, jaka zaprasza sluzace do tanca przedstawicieli roznych

stanow.

Obraz ukazuje sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze zejscie zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

relacje spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak by tego chcial

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele lecz zostal w owa strone zabity.

Literatura sredniowiecza znalazla jeden zamiar parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy szykowne i

uznawane w konkretnej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pomyslne, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych pod Zachodzie, ktore to obyczaje i wyzsza kulture

chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre reguly zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie obslugi Bozej - apostrofa. Pozniej autor opowiada o tym co rosnie pod polu i niedlugo pozostanie zebrane i

znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania sobie zacnych obyczajow. Prosi

tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie uciechy na kazdego z ludzi. Nazywany jest dodatkowo pierwszym savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera

zestaw nakazow i pouczen, jak na przyklad powinien zachowac sie obok stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze rozpowszechnianie

rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza jednostki interesowali sie

smiercia. Jej istota i cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje zejscie jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw tenze ukazuje zejscie, ktora zacheca do tanca przedstawicieli przeroznych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie sluzace do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, ze

smierc zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

relacje spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak by tego chcial

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele lecz zostal w owa strone zabity. Uswiadamiamy tu konflikt spoleczny miedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym

przywileje. Pobudza sie wsrod nich buta.

Jest w dalszym ciagu duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana sluzace do dzis miesiaca, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat dacie do

niej powstania:

• piesn zaistniala w X w., a jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, ze powstala w calej 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o czym swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego sposrod 1506r., co nobilitowalo tenze tekst sluzace do

rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. To hymn sluzace do Chrystusa zwrocony do Mateczki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, by Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, a po smierci przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc sluzace do wyrownywania zakresu sylabicznego, co z czasem, w calej XVI w

calej., doprowadzilo sluzace do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace czasami

po nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika

skutkiem tego, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa - pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane sposrod odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) badz opadajaca

(kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Poprzez zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw pod jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na rejonie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w calej Szwajcarii. W calej XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy

role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna precyzja w

calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore do niej cechy. Wolno powiedziec, ze na naprawde przemyslane i staranie dopracowane od strony

www formalnej czekac bedziemy sluzace do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range naszej piesni, czyniac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed bitwa

pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana wszystkim Polakom tamtej

epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi sposrod 1407r., aczkolwiek juz wtedy byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1 hymn naszego kraju. Pierwsza do niej zwrotka przeznaczona jest sluzace do Matki

Boskiej, druga sluzace do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: sluzace do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa a Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt nigdy ziemskim i wieczne istnienie po smierci. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, sluzace do ktorej

wielokrotnie nawiazywali jednostki sredniowiecza, ktora wspoltworza w calej Bogurodzicy religijne osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog i Jan

Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy duzo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej

funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ),

wyrazy, w ktorych nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np.

wyrazy dziela zamiast w celu, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela

Krzcicela). Zastosowane beda rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Jest niezbitym argumentem na to, ze w

Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lkanie swietokrzyski to

glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede wszystkim

slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do innych matek, internautom opowiada wlasny

bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu sposrod konca XV wieku

jest zabytkiem literatury polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, czyli hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana - lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, a bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami na dworze ojca.

Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wyzwania gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa dodatkowo znane i wciaz funkcjonujace modlitwy taki jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich zywocie i czynach,, Legenda na temat sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty zlaczona tematycznie sposrod Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, beda rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Zachodzi w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), gama zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior swiadczy psalterz., dotychczasowy bardzo atrakcyjne w sredniowieczu,

opiewaja wysokosc i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub miejsce np. kraina szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; jest

glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy, wiec tym wiecej

boli jego zniewazanie. Pierwowzor Boska ukazuje losy swego Syna od chwili biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go poprzez Zydow,

wedlug przybicie sluzace do krzyza. Nieustannie wspolcierpi sposrod nim, pragnie czuc tak samo jak On, myslec podobnie. Jednak przede wszystkim

slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do innych matek, internautom opowiada wlasny

bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miasteczku,

postrzegana poprzez ludzi jak szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3 barw: ciemnej i

srebrzystej. Czarny - prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie pod czarno, jest w stanie dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny -

gdyz jej klaki sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez strach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor powieszonych

utracila jedno sposrod podstawowych zlecen do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu straty swoich najmlodszych, ale dodatkowo

z powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w porzadnym stopniu. W mojej opinii Matka sposrod wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac

odczuwa koniecznosci niesienia do niej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych najmlodszych lecz

dodatkowo przyjmuje pod swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, ktorzy walczyli w calej obronie naszej ojczyzny. Jej

rozpacz doprowadza ja sluzace do szalenstwa. Jakkolwiek Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z powodu

smierci syna, wydarzenia sprzecznego z prawami naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do szalenstwa lecz jest

przepelniona nadzieja, ze ponizsza jedna zejscie, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma nadzieje, ze obecnie zadna matka nie zostanie

musiala naprawde cierpiec jak na przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten jest nie tylko hymnem, ale rowniez modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane sluzace do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, miesci w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy

szanse nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: na temat pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten odgrywa wielorakie procedury. Przede wszystkim jest refrenem, czyli

podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za posrednictwem

Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze zredagowana zostala umyslnie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― mamy do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie ogromniejsza od czolowej, podwojone formy wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze profesjonalne wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + trzech;

* trzech. wers - 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma wlasnosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe swiadczy cala naczelna zwrotka, jaka obejmuje szereg wolaczy i dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w calej tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy sposrod

minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym i wyszedl sposrod codziennego uzycia. Tych nieuzywanych dzis wyrazen jest w calej

„Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali samemu tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca w calej tych latach filozofia.

Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno i prawde. Ludzie uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl na temat

zyciu posmiertnym.

W naszej epoce dwie pojecia beda centralne: Bog i istota ludzka. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Jakkolwiek to istota

ludzka zostal utworzony na wizerunek i zwiazek Boga i dzieki temu madry jest znalezc w samemu doskonalosc i jednosc sposrod Nim. Akcentuje ona

fundamentalne wartosci dziecka, jego godnosc zdolnosc sluzace do samopoznania, sluzace do dokonywania wolnego wyboru, sluzace do zdobywania

informacji, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo sluzace do Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i istota ludzka znacza raz za razem mniej. Wszelcy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod

konsekwencjami. Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac pod filozofow sposrod tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc poprawnego

postepowania. Musimy przystanac na chwile i przemyslec o naszej sytuacji. Przykladem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest raz za

razem mniej biezacy w nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli owe

wartosci, ktore przestaja byc dla nas fundamentalne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne takie jak: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w basniach o paniach i na temat

panach „minionego czasu―. Jak jest to terazniejsze w otaczajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, co najwazniejsze, czyli nasze istnienie.

Zapominamy jakze jest ono ulotne i kruche.

Uczucie jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce w calej sredniowieczu. Przykladem utworu moze okazac sie utwor pt.

„Dzieje Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest biezacy w kazdej epoce. Uczucie to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci jest

nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna wielokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie ma juz szlachcicow ani kroli, jednak my mozemy

siegac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga oraz tym ktora wage dysponuje dla jego honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil pod swojej waznosci.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wychodzi to stad, ze dotycza ow lampy led czlowieka, a

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. W polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca przebieg

zdarzen wybitnych chwatow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola

Wielkiego do Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―.

Liryka odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych w celu tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do postepu hagiografii, sfery pismiennictwa wymagajacej sie prezentowaniem zywotow

swietych, opartych pod legendach i dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory owe mialy charakter

dydaktyczny. Konstruowanie sie swiezych panstw i dynastii stymuluje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa

kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w

calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy i zakonnikow w calej kosciolach lub w

specjalnie wyznaczonych w dodatku miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna jest misterium, co

po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowatorskiego Testamentu.

Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek

dziecka, odkupienie i sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech.

Wylacznym ze znanych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to sztuki,

gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z istnienia Maryi. Z czasow pozniejszego sredniowiecza

znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez grzechy i upadki

przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie dziecka na odpowiednia droge. Zrodlowym bohaterem moralitetow byl zwykly

czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy silami dobra i zla.

Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od znanych Tobie utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w calej niej sluzace do glosu

miedzy innymi tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca sluzace do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji

Boga, swiata, dziecka. W sredniowieczu w srodek swiata dziecka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary osoby,

ktorzy postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal katalogow glosy i raczyl podarowac

spokojne, pobozne zycie i miejsce w calej raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci i zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest pokoj.

Zycie swiadczy jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem oraz duszy sposrod cialem. Bog stwarza wiare wygrania naszej walki. W calej utworze

ukazuje sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej

milosci rzeczy swiata tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow lampy led w stanie

podarowac czlowiekowi prawdziwego szczescia i bezpieczenstwa. Tez "I nie zaakceptowac milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy

przedmiot milosci i piekna w calej Bogu. Korzyscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy

teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo dysponuje radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania sluzace do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami sredniowiecznymi. W

calej baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jak na przyklad

wiemy to wzorce osobowe zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego).

Czas do niej powstania sluzace do dzis ozywia zywe dysputy badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, narodziny

tekstu zwiazane sa sposrod poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko - bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy metrow. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest bezposrednio do Mateczki Boskiej sposrod

prosba na temat wstawiennictwo u Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, obejmuje blagania na

temat "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn jest zrodlem informacje o slownictwie i postaciach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona),

zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice

w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica,

dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla poza mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie

stanowila nadal nieodlaczna odsetek wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko I oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) i nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - od razu polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany wedlug polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia w calej

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz sluzace do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i unikatowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i katalogow odbicie w calej literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie pod ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe trup i demona. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie natychmiastowe wziecie duszy do

Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza i ich stanowisku do wiary. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie sluzace do Boga

•umartwia swoja dusze i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w calej obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- koncentruje w samemu

szlachetnosc i odwage, do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje w calej zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i oddany damie swego serca. W charakterze rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy ziom, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedle Boleslaw

narodzil sie w calej sposob cudowny, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od pociechy. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka zostal przedstawiony w calej utworze Dzieje Tristana i Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla dodatkowo liryka milosna zgodnie

z zasada, ze ktorykolwiek badz rycerz ma obowiazek miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i mysli

poetow, beda one poniekad wyrazem tesknoty do milosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a przedstawienie

uczuc rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Dzieje Tristana i Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz z zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial osoby do rozmyslania o smierci, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala sluzace do tzw.

spraw ostatecznych nieopodal sadu podstawowego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza znalazla byc

przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przyrzadzanie sie pod spotkanie wraz z smiercia.

Posiadaly temu poslugiwac: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi i swiatem. Wzory motywow smierci w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy przerozne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, blada, zolte oczy i trup, bez ukonczenia nosa i warg, zgrzytajaca

zebami, sposrod kosa w calej reku itp. Mowi pani, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow, ksiezy zyjacych w calej

dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika skutkiem tego, ze wykladzinom czlowiek przejdzie przez istnienie

skromniej, naszym jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie mniej przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― matka Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem a ludzmi

1-wsza zwrotka jest apostrofa sluzace do Matki Boskiej i obejmuje w samemu wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W drugiej zwrotce wyznawcy zanosza sluzace do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Znajdujemy w niej prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie mysli.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Mateczki Boskiej i jej syna. Osoba

mowiaca w tekscie jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie mnie jako forma cierpiaca, zalaca sie powyzej soba i swoim synem. Oplakuje swoje dziecko,

potrzebuje z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest bezradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi sluzace do obiecywal, tylko bano duzo..: ―

W tym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wytycza dwudziestozwrotkowy tekst, prosi osoby o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje sluzace do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku i zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej zwlaszcza cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria jest matka i to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie syna, bowiem

jest on jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy swojego wlasnego syna od chwili biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go poprzez

zydow wedlug przybyciu sluzace do krzyza. Nieustannie wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec tak samo jak on, odczuc. Wie, ze to obecnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i pod blahy sprawa, dotyczy jakiegos zdarzenia lub osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa znalazla

charakter zwlaszcza sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, latwa skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub reguly

budowy). Charakter piesni wyplywa z do niej zwiazkow sposrod muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej

odmiany, zwiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet i uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a sluzace do poezji polskiej wprowadzil go

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej sfery wiedzy. Zachodzi czesto w calej tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

utworow literackich nie zawsze pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zywocie pasterzy lub wiesniakow. Typ ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych i oznaczal wtedy wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej najczesciej pasterza, sposrod

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne

wystepowal rowniez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w strategia

realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury i niecheci sluzace

do miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu sluzace do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie wielkosci postaci, przedlozenie tylko jednego watku, koncentracja sie pod jednym tylko problemie, jakis punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem powtykania do literatury srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem

dziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo tenze gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie

patriotyzmu. Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( W sokalskie

mogily ) i nawolywanie sluzace do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest

aczkolwiek glosow przemawiajacych, ze na temat ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i

poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―,

ks. P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie sluzace do

poprawy, postepuje we kazdego z nastepnych epokach literackich i jest zwiazane z zleceniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret

rzetelnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory cnota uczciwosci,

sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, wlasne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby renowacji, nie liczac

sie sposrod przykrymi w celu niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie

ujawnia prawde chociazby ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i obywateli jest w celu niego naczelna wartoscia. Oddaje dla niej wszystko,

chociazby osobiste ambicje i osobiste dobro. Sil dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju postepowania i mysl, ze zasluguje samemu

nim na stale imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w calej przekazie M. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika sluzace do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie

porannych mszy i czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami

chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Jest jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek

ksiedza, a nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". W calej "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl swoje

rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, jak na przyklad

gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, zdolnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew). Ceni

prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca

natomiast dziedziczenie wedlug przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto dziecka na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i wykonywania zadan na wioski, totez szczegolowo opisywal lekcje ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie zaakceptowac

zabraklo bliskim gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora sluzace do pracy pod wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw

oraz innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek i

przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej i sprzedawac drozej

w innych okolicach.

Seks Reja sluzace do spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica,

to upatrywal w tym glownie modelowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie zaakceptowac

ceniac katalogow zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, gdyz oprocz informacji praktycznej przedstawiciel tego ogromnego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza dodatkowo sympatii seks szlachcica sluzace do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od zwierzat, zapewniajac im mozg i mowe,

Dlatego tez, ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych.

Ktory jest mezny - wojowac w obronie wiary i ojczyzny. Wieksza wartosc dysponuje oddanie istnienia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni na temat spustoszeniu

Podola", po klesce Polski sposrod Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei"

krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu zarobku. Ksieza nie zaakceptowac chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo,

sklonnosc do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor i la-sow".

Podmiot wspomina podroze (Francja, Rfn, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac sposrod chwili.

„O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i osoba wlada Los.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stulecia widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow sluzace do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takowej hanby. Jest oburzony

obojetnoscia szlachty, niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec pieskow tureckich. Sugeruje im walke, by placili na

wojsko, na orez, by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by wojowal

caly narod. Zada patriotyzmu. O jego oburzeniu wykonuje ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupek przed i po szkodzie. Mimo szkody nie pragna oni

podreperowac bledu. Odrzucic ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Odrzucic wyciagaja sposrod tragedii wnioskow. Nie

potrafia ustrzec sie przed rownolegla sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem jest aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy odstapic

Helene poslom i zachowac ojczyzne od wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

przewazajacym problemem pokazania interesow niekomercyjnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Krajowy, swiadczy na temat podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Moga miec dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia.

Trwalosc i wladza panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa i przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie istnieje nic powyzej ojczyzne, istota ludzka powinien chociazby z

radoscia umierac zbytnio nia.

32. Wymien i omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce". Za

Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia i podziw w celu urokow przyrody. We fraszce "O doktorze

Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy czas po temu", "Chcemy byc

sobie radzi" nawiazuje sluzace do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, uciecha duchowa i intelektualna.

Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole sluzace do zabawy obok dzwiekach muzyki, w aurze tanca, dowcipu, radosci.

Twierdzi tez, ze nawet w czasie zabawy nalezy zachowac, naprawde ceniony poprzez Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje dodatkowo ideal

wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci dziecka. Czestym motywem jego utworow jest niewinnosc, ktora uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn na

temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie sluzace do koncepcji dziecka wyrazanej poprzez

Platona - wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci

materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten ukazuje sie w calej piesni "Niezwyklym i nie

zaakceptowac lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze jego wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez sluzace do

mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz

(bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych propozycji

pochwale cnot i cnot zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze

"Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta siega do Horacego, lecz zamienia je, jednoczy rozne motywy w konkretnym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow rywalizacji trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w owa

strone problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal konflikt pomiedzy interesem jednostkowym i ogolnym. W tym utworze swobodnie odnalezc urywki,

w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki beda wyrazem glebokiej troski na temat losy wlasnej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe sposrod

odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, stac na strazy prawa i sprawiedliwosci.

Odrzucic wolno wykladzinom myslec na temat prywatnych biznesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na mysli dobro ogolu. W swiezym fragmencie

naszej wypowiedzi choru umieszczone jest ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, a

nawet wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane ustami posla

Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie pod obronce ojczyzny (mialo to zachecic

ludzie mlodzi rycerska sluzace do grozacej obecnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do katastrofy pewne szczegoly,

ktore wbrew umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady

panuje typowy naszego kraju balagan). Uwazaja przewodnia calkowitego utworu jest stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a

nie zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym sposrod muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z nia.

Pierwszym tworca piesni i wzorem w celu Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego beda

przekladami rzymskiego poety. Sa one w dominujacej ilosci powazne, katalogow tematyka jest zas roznorodna. Wystarczy doprowadzic do realizacji

przegladu przeroznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, przyrody i istnienia, milosci. Poglady filozoficzne przewaznie stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge i lament wedlug klesce Mlodych

polakow poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i jednostki ( kobiety i najmlodszych ) uprowadzone

przez nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie sluzace do tych, ktorzy czuja w dalszym ciagu milosc sluzace do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu,

przygotowania finansow dla wojsk, mysli na temat kraju a nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie tenze rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednak jesli nie myle sie i sposrod tego nasza firme zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze i przed szkoda, i wedlug szkodzie glupek.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie uwzgledniajac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej

filozofii, mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego miejsca dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, nareszcie

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i jednostki, bo dysponuje

czyste serduszko i tamtego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Panie za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali dzielo

sztuki Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest tworca, poeta, jego tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz 1 o tym slyszymy, przeciez Horacy w

wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam trwalszy niz wraz

z spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi w calej literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obszerny poemat zbudowany z dwunastu piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z w nocy swietojanska. To proba

stworzenia pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali istnienie na wioski. Obraz jest wyidealizowany. Autor nie wspomina o problemach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna cnot, gdzie wyrasta

sie uczciwie, poboznie i bezpiecznie. Praca na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale i pewne utrzymanie, wysilek natomiast jest powodem do

dumy. Po wykonywania zadan mozna odetchnac wesolo zapedzajac czas pod tancach i spiewach. Czlek zyje pod wsi w calej harmonii sposrod przyroda.

W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, gdyz to wlasnie oni demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak

wyszukac spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci i staropolskich

weselach szlacheckich, A takze mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej

poczatkow 17 wieku jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o negatywnych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako sprzeciw poety

przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, ze stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie i radosc. Radosci plynace sposrod zycia dziecka na wioski mocno podkreslili w

swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione w calej obcowaniu w

calej z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych na temat swojej milosci

prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie i swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tresc, stopien zawartej w tych propozycji

mitologizacji i jezyk mozemy podzielic pod dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa czy tez przykladami, badz

przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednak alegorycznych, kompletnych powiazan sposrod

mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy i pasterek przedstawia Szymonowic osoby i relacje dworskie. Z pewnoscia obrazy malowane w sielankach

konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Ow wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja ponizej mitologicznymi imionami:

Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe lecz sztuczne i zmyslone, jednak prawdziwe niewatpliwie sa odczucia, szczescie i nieszczescie w calej milosci, jakich

doswiadcza prawie kazdy, podobnie jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub w wyzszym stopniu dworskim sielankom

przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej i celnej obserwacji i weryfikacje zycia, takowej jak "Kolacze" i

"Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze naszym poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie kobiety, narzekajace pod swoj los. Uderzajacy jest realizm, sposrod ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni tego

ludu wszakze jest przepych wesela i zamozne zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja konflikt miedzy panskim dozorca -

Starosta, ktory to wystepuje w kazdej sytuacji z przyrodzonym symbolem swojej wladzy - nahajka±, a chlopem bezwzglednie pedzonym sluzace do

roboty.

Doswiadczamy wiec tutaj krytyczna weryfikacje zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest on autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". To utwor na

temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Tez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to wielokrotnie. Pan leka sie, badz czasem dzieki temu postepowaniu wszelcy wraz

z ksiedzem nie odnajda sie pod lewicy, a wiec czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Odrzucic atakuje w dalszym ciagu ksiedza,

mowi tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi na temat

odpustach, ktore sa praktycznie jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, winko, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust.

Teraz wlacza sie sluzace do rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze pod stu urzednikow, jeden jest

sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swych procesow, chyba zeby za rownoczesne swiadczenia. Przerozne lapowki i daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate wyjawszy

zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu wlacza sie i przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek Ksiedza,

a nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Ponizej

przymusem zrobic trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala kolejny raz zwozic zboza poki nie zaakceptowac

wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka tez jest klopotliwa, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje

postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi rowniez o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia powyzej

stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku i nieuchronne zbankrtuowania. Chlop jest zadowolony wraz z swego losu. Jest osoba uczciwym i nie zal mu

zywota. Ksiadz i Pan nie zaakceptowac sa zadowoleni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnoszace sie do zycia szlachty na wioski, omawia przebieg calego do niej zycia. W calej

mlodosci zaleca cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim i rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi

umysl, a jezyka mozemy sie przyuczyc bez do niej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic ma obowiazek posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci,

stalosci, roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc i zdolnosc wlasnych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie

gospodarstwem i ozenic. Relacja malzenski trzeba zawierac sposrod osoba rownego stanu i majetnosci. Do urzedow nie nalezy pretendowac. W czasie

roku przewidzial rowniez Rej zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy na dzialce, szczepic

galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy sposrod truskawkami itp. Latem mozemy z takich przygotowanych na wiosne

krzewow i drzewek byc wyposazonym owoce i pozytek. Sa juz wtedy jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo

przynosi takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko w celu uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola

chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i jednostki zle dzialaja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z bliskimi, a takze lowienie ryb w

przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W mieszkaniu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja

nareszcie pozytek. Lecz i podczas zimy nalezy pilnowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozemy z produktami, albo tez u handlarza sie zabawic i

baranow i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w calej innej okolicy drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia

gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, a korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia pod wsi. W calej Czarnolesie istnieje wiele milych dla oczu tego typu utworow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Poeta zwraca obserwacje na to, ktore wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, spiew

ptakow. Sa to wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmowi dalszego picia z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina przeszlosc, kiedy obie strony posiadaly wiecej

powierzenia. Chlop tez o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na jego niekorzysc. To jeden sposrod utworow w ktorym poeta dotyka problem spoleczny w

Polsce. Opisywanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych

przez panny. Jest to kawalek oparty pod tradycjach ceremonii poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla

zwyczajow ludowych. Chwali wies i zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Jest mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to

zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter opisywanej uroczystosci. Piesn panny drugiej mowi na temat tancu i radosci. Sklania

wszystkich sluzace do pojscia w calej jej slady. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wioski.

Chlop zachowuje ze swojej pracy zony i rodzine, a praca jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza badz pisarza. Wylicza

nastepnie kazde przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorne spiewy i tance. Kawalek nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe.

Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw pod uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniami dlan form, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na bazie tych

zrodel powstaly dwie glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w jego poezji znajdujemy

echa ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego oddzialywania

przyrody pod ludzka psychike. Zawiera dodatkowo pochwale i zachete sluzace do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach

zartobliwych umiejetnie i bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji i umiejetnosc krytycznego

spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola dziecka w kuli ziemskiej, zastanawiaja

powyzej nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych

propozycji swoje nieomal wszystkie rozwazania i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do

Boga― jest piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Jemu za dzielo sztuki stworzenia swiata oraz dziecka, a takze

harmonie miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na owe czasy... ― Kochanowski

przypomina dwie postury charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje katalogow syntezy. Nigdy najwazniejsze jest

miec czyste sumienie, radzi, aby skorzystac z mozliwosci do rozrywki, ale rozwaznie i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w calej sobie. W calej „Piesni na temat cnocie―

liryk stara sie uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem jest tu wyraz „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz z swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty jest obowiazkiem kazdego

czlowieka, a najwyzsza cnota jest sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage sluzace do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez

sam proces tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic wedlug sobie

slawe i dobre imie. Problematyke sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym i nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i

danym artysta, ktory to z racji pod posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Wizja lotu powyzej roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu

lirycznego na temat, ze jego dziela sa tez popularne nie tylko rodakom, ale i hen poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez sluzace do

antyku. Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest szalec w

odpowiednim miejscu i czasie―. Tez filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie tez

horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII mozemy odnalezc dodatkowo

topos arkadii – „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu tworczosc literacka parenetyczna nadal pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe,

idealy godne podpatrywania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa w calej „Zywocie dziecka poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami przyrody o kazdej porze roku kalendarzowego, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke.

Pokrewny model ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― a nawet „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota

ludzka rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych

poprzez literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr a

nawet zycia. Tego typu ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden standard –

rodzaj renesansowego autora, humanisty. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do jednej dziedziny sporzadzania, jest uniwersalna, oprocz

umiejetnosci potrzebnych ma rozlegla wiedze oraz zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski,

M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, istnienie zgodne sposrod natura. Adekwatny ozenek,

zadania gospodarskie i obywatelskie definiuja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace pod roli i w ogrodzie, przyjemnosci plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot...

― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory jest dobrym szefem, dba na temat swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody,

rzetelnego ojca i troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak sposrod dziedzicznego badz nadanego tytulu,

nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug

jego najwyzsza korzyscia jest niewinnosc ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana jak czyste etyka, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc

spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego powodzenia i spoczynku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych

norm i przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot poetycki uznaje zdrowie za pewna z

zasadniczych wartosci, wzgledem ktorej inne dobra traca swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne istnienie w zgodzie z natura i

nie zaakceptowac szuka duzo do powodzenia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego istnienia i jego prawdziwych zalety w poniektorych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug dziecka odrodzenia trzeba zyc wedlug natura i jej prawami, pamietac, ze wszystko przemija ale trzeba przy tym afirmowac zycie i w pelni tu

korzystac. Wedle stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i wypracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy przed atakami fortuny.

38. Okresl, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem jest wydany w calej

1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju swietnym

uszczesliwiajacym kazdego z obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej

oraz powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie tu rowniez

postulat rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej w celu roznych osoby jest rozne prawo. Miedzy innymi

prawo karania smiercia jest zroznicowane dla ludzi z przeroznych warstw spolecznych, inne w celu szlachty i inne w celu mieszczan. Mniemam ze, tenze

problem jest nadal biezacy. Tak obecnie bylo i jest, ze ludzie majacy wplywy i takze bogaci podlegaja nie zawsze tym samym prawom co zwykly

obywatel, lecz zazwyczaj beda traktowani w duzej mierze lzej, w ogromnej liczbie przypadkow moga sie chociazby wykupic. Czesto jednostki na

ogromnych stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie w calej ich sprawie jest o wiele przedluzone. Pozostalym problemem, ktory to porusza

Modrzewski jest rola nauki i wiedzy nigdy kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc energii panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze

nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Dzis wynagrodzenia profesorow sa skromne i

kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i operuje nadal sposrod dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest

reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w calej malych miejscowosciach, zamknieto i dzieci niejednokrotnie musza spacerowac do takich

odleglych w duzej mierze kilometrow. Poza tym szkoly odgrywaja zazwyczaj nazbyt male fundusze na postep pracowni i zakup obslugi naukowych,

niekiedy nawet pod utrzymanie. W calej ksiedze na temat wojnie ale juz mowi, ze kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych obywateli a nie

zaakceptowac tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie lub zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie sluzace do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia odnoszace sie do spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwie w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec jest

obywatelem i panstwo powinno mu zagwarantowac szczescie, - o zalety czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz czlowiek

ma obowiazek byc legalnie przygotowany sluzace do pracy, a ludzmi niezdolnymi do niej powinno pilnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy

nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej chlop byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac nowy

przepis prawny sposrod udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci sposrod wojny nie zaakceptowac sa naprawde wielkie, aby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi

wywolujacych wojny wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski sugeruje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny

od Rzymu, - wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osoby wyksztalconych i szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy bezuzyteczne, takie jak doskonale domy oraz sute biesiady.

Proponuje fundusze przeznaczone pod ten zamiar wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie pod dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie informacji i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i

literackie. Modrzewski sugeruje przejecie pieczy nad budami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od

pochodzenia spolecznego. (Po raz 1 prawo chodzenia dziewczat sluzace do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej sluzace do chorob. W ten sposob pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, czyli brak milosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny jest podstawowym

musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie zalety (Bog i ojczyzna) winowajca sie wiazac w pewna calosc. Obywatele powinni porzucic dobro

osobiste dla ratowania dobra polaczonego, dla dobra ojczyzny nalezy poswiecic caloksztalt: majatek, energii, zdrowie, szczescie, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna byc zgoda, gdyz laczy go jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, rywalizacji domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche,

zazdrosc, oblude i obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

sluzace do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic krol,

wspierany madra sugestia, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego zakresu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Wedle Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat opiera sie na

wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, by stara kult ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie beda spojni, nie zaakceptowac

tworza jednosci. A w celu Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem powodzenia

Rzeczypospolitej jest jednosc i zgoda, ktorej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow to niemozliwe,

bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec

roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich dziedzinach zycia, takze publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie moga nawet odpierac panstwa

przed poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa dlatego krola sluzace do obrony

wiary katolickiej, jak straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz sluzace do przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie. Wymaga odciecia

roznowiercow od wszystkich urzedow i pozbawienia katalogow ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji

warszawskiej.

- niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbyt prawa sprawiedliwe

uwaza tworzone, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione w celu

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim zamet (istnialo wtedy wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia praw ograniczajacych i naruszajacych

przywileje Kosciola i krola. W tym samym czasie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. natychmiastowe sadzenie i

bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod

tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne sluzace do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek oraz do tonacego okretu,

ktory to wszyscy, w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla mase problemow i zjawisk, ktore maja miejsce w kraju oraz proponuje

naprawe istniejacego zakresu rzeczy. Jednoczesnie przepowiada on, iz rozplenienie sie tych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek sluzace do ojczyzny wyrazal

zarowno w calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O dobrej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i

sumiennej pracy w celu dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej w calej Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie sluzace do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

moga jedynie sluzace do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna mnogie analogie sluzace do wydarzen politycznych tego okresu. Priam

wykazuje zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Zanotowac

mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne

panstwo, w ktory to interesy obywateli beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie dziecka poczciwego" znalezc mozna standard prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace go sprawy i swoj strach o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka rozprawa...

". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci utworow literackich.

M. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie mozna

dojrzec w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany sposrod pozycji kalwina i w calej duzej

fragmentu stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych poprzez protestantow, co jest w szczegolnosci widoczne w calej krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do istnienia w przepychu i

sztuczne zawyzanie wielkosci swietych, pod ktorych ciagle pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin i „koled―,

ktore sa wedle niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow jednak takze

papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym charakter sporow religijnych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi zrozumiec

istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia go i siega ponad powszednich ludzi.

Aczkolwiek mnich tenze jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbytnio swietych, chetnie ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal jest

anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swego psa pod cmentarzu nieopodal grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z czworonoga uczynil

parafianina. Jest to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie

podstawowych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie sluzace do czesto wysuwanego przez protestantow

postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych w celu wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie

zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja katalogow spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow

uczestnictwo w calej odprawianej mszy swietej jest jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega dramat ojca i kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach wielokrotnie nawiazywal sluzace do filozofii stoickiej - sam pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, ze jest bliski osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie

mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow ostatnich zrzucony

I miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim zaciecie, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych i

zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal sposrod ta zasada. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie samemu, rownoczesnie pragnie

dowiedziec, co obecnie przebieg zdarzen sie sposrod Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego egzystowania. Brak jest na nie zaakceptowac

odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc ostatecznych: "raj",

"czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz wedlug smierci,

sluzace do miejsc w ktorych przebywala przed wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek jest, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to w calej ostatnim sposrod TRENOW, w ktorym opowiada wlasny

sen - we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze jego coreczka jest szczesliwa.

Wizerunek ojca przeksztalca sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy sluzace do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie istnienie Jana pod wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna jest do kompozycji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, z jakiej przyczyny to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta

poprzez nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja kwestii pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia stale drecza, pustka po

odejsciu coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W ktoras strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w prawdomownosc boska, wiedzie to sluzace do zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w

odcinku kulminacyjnym sluzace do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc meritum calego istnienia i aktualnych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, ze corka zostanie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolu, rozpaczy, trwogi.

W obliczu smierci corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie sluzace do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym

lata swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jakis z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc koncepcje ukazujaca meritum boskiej wyborow - Urszula poprzez zejscie w

stulecia dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami beda pasterze lub rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane poprzez bohaterow, sluzace do epiki – fabula i narracja, sluzace do dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi i rozmowy indywidualnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze

sie najczesciej z humanistyczna pochwala piekna swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie czesto tlem w celu

prezentowania zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizerunek wsi polskiej Ostatnia

sposrod panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; uciazliwa, codzienna robota w polu i obok gospodarstwie wywoluje radosc mieszkancom wsi i

jest w celu nich powodem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Ktory twe wakacje, kto pozytki?

Moze napomknac za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec sluzace do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy w calej literaturze polskiej siegnal

wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

jest nietypowa, przedstawia bowiem fuche panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje

dlatego nie sprawa, ale strategia, w jaki zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach

ludowych i narzeka razem sposrod Oluchna pod ciezka fuche oraz pod srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki niej

sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies ukonczenia XVI stulecia jest, wedle Szymonowica, stanowiskiem

wyzysku: stanowiskiem, gdzie wielokrotnie dochodzi sluzace do naduzyc i niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw dotkliwych, pokazuje ujemne strony

istnienia na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji swiata i sporzadzajac utwor usredniony raczej sluzace do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a do niej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i uciechy, jakie ciagnie ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa pod spotkanie sposrod ukochanym

ponizej umowionym jaworem nikt pod nia nie zaakceptowac czeka. Powoduje to posadzenie o niewiernosc i stosunek z rozna pasterka – Doryda, co

konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wowczas zza osciennych zarosli wybiega

Filon i uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko przekonac sie na temat jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, naprawde charakterystyczne w celu

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu milosci na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak charakter

jego wierszy wykracza hen poza schludno renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci

bytu ludzkiego, co powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie sluzace do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety posiadaly

podloze swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm.

Wywolalo to u poety prawdziwy szok swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go watpliwosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia rowniez lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, jednak, z

drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do aktualnie i pozostala wydana posmiertnie w tomiku

„Rytmy, abo wiersze polskie― jest doskonalym obrazem takich niepewnosci i lekow. Przede wszystkim wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w 3

sonetach – IV i V.

Sonet IV: Na temat wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, jest wyrazem niepokoje poety na temat wynik bezustannej walki, ktora

kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie dobra materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka

od Boga. Do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z silami ciemnosci istota ludzka jest

osamotniony, a stawka jest w koncu zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy istota ludzka

powinien liczyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna przemoc szatana, swiat i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata tamtego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co mentalne, a najwznioslejsza

wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog jest wielki i dokonaly, istota ludzka maly i pelen grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od Boga, utrudnia

mu koncepcje do istnienia wiecznego i do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do pogladow

filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla ogolnie znana internautom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod ktora

autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest intensywne, a gdy slabe. Tresc rozwazan pisarza ma

charakter uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej zajmuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia, wowczas w

dalszym ciagu silna i znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow

przed tym, ze niewlasciwa strategia moze doprowadzic do upadku panstwa, podobnie jak Troje. W calej tekscie beda fragmenty swiadczace o tego typu

intencjach pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita sprawa wladacie") jest skierowana sluzace do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak na

przyklad maja sprawowac powierzona wykladzinom wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro ogolne.

Na zakonczenie liryk przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy na temat polski strategia glosowania poprzez rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek

odpowiedzialnosci zbytnio losy was. Przewazaja poslowie podobni sluzace do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach, malo

natomiast jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia ludzie mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna sluzace do

pijanstwa i obzarstwa, a niezdolna sluzace do zadnego trudu, a zwlaszcza do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie beda zdolali w

przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku was rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. W calej kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec spraw

narodowych. Pierwszy z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie sposrod dobrem was, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca sluzace do wojny, jakkolwiek sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

jest w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by poprzez atak zaskoczyc wroga, oslabic go i nie pozwolic

do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza bowiem tematy w stopniu daleko idacym istotne,

terazniejsze i skomplikowane. Swoje poglady na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla zapewnienia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol elekcyjny

(wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten problem; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, czy tez

wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej sluzace do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, a ci co sa pod jego czele powinni

podarowac przyklad,

dwoch. "O milosci ku ojczyznie" - liczy 6 zachorowan Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, ze milosc sluzace do ojczyzny fundamentalnym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny sposrod kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie ma, Skarga leka sie, ze fakt tenze moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz jest

wykorzystywana poprzez magnaterie sluzace do osiagniecia wlasnych celow, co prowadzi sluzace do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie pod jej negatywnych synow, strach o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste sluzace do nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot poprzez

zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Krajowy, jesli do niej obywatele sie nie

poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie on

na gruncie niezaleznosci od papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego z stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej sluzace do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o zywocie szlachcica od narodzin do smierci. Zastanawia sie powyzej edukacja i wychowaniem

najmlodszych szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Komunikujac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od edukacji Rej docenia dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i

rowniez taniec i spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych

zaslug. Zbyt wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy pod wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w przeroznych porach roku kalendarzowego, przynosza duzo

pozytku, jak i rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i parki warzywne, by niczego poprzez caly dwanascie miesiecy nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu pisarza do wykonywania zadan na wioski swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow i warzyw

oraz innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi wypoczywac w milym towarzystwie przyjaciol i dzinki, zaleca rozrywki, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek i daje uciecha.

Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupowac je oszczedniej i wyprzedawac drozej

w calej innych obszarach.

Stosunek Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to upatrywal

w tym zwlaszcza ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal na temat urzedach ogolnych nie ceniac ich zbytnio. Najwyzej

cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko zatem, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz oprocz wiedzy praktycznej przedstawiciel tamtego

wysokiego zakresu spolecznego ma obowiazek posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do musu sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow pod Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swoje przemyslenia na temat tego wydarzenia oraz propozycje, jak z czasem wzmocnic obrone granic. W calej reakcji

poety na najazd Tatarow pod Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow oraz mysl na temat powetowaniu klesk i

zabezpieczeniu sie przed napascia Turkow, silniejszych o wiele od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski sugeruje

opodatkowanie szlachty, co wyraza slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka i niesmiertelnej

- poety. Psyche poety w jego opinii jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy barier. Piesn ponizsza

przekazuje swiadomosc wlasnej zalety Kochanowskiego jak poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza

forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" jest cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia pod wsi.

Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem h2o i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w calej jednosci sposrod natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym

wysilku. W piesni Panny XII zawarta jest pochwala istnienia na wioski w gronie rodzinnym. Praca ziemianina pod roli przeciwstawiona jest pozostalym,

niemoralnym sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu i stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie przewodzic w zyciu. Obszerny wplyw

pod tworczosc poety mialo tez spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z postacia znakomitego naszego poety, ktory to jako jakis z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednak nawet on sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak na przyklad wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek

ten jest nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest dodatkowo uwidocznieniem swiadomosci

wlasnej zalety Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po jego smierci sa czytane i podziwiane poprzez wszystkie

narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie tematy z istnienia codziennego, co bylo zwykle dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przykladami moga byc: Piesn XXIII oraz fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej drugiej przemyslenia wskazuja wyraznie pod znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, jakkolwiek nie da sie

zakamuflowac zawartej w calej niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie zaakceptowac bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego

rozwazania na tenze temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII i XIX. Cnota, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, jaka pielegnowana

w calej sercu dziecka moze byc w celu niego w tym samym czasie "nagroda i placa" oraz swoista dekoracja zycia. Jawnie z cnota zwiazana jest tak

okreslana dobra slawa, tzn. dobra opinia u wspolczesnych, a po smierci pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc pospolite wsrod owczesnej

szlachty. Z pewnoscia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej "Piesni na

temat spustoszeniu Podola". Powstala pani pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej swoje przemyslenia i sugestie,

jak na przyklad w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale w stopniu daleko idacym emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat i stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow.

Pozostalym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze kazde zalety stanowiace cnote beda

cenne, jednak najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta cenna do niebios, Tym, co sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym czasie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, aby tam

komponowac i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety nigdy

ziemianina. Pisarz opowiada na temat poboznej i spokojnej codziennosci gospodarza. W celu porownania wspomina takze na temat ludziach tulajacych

sie wedlug swiecie w calej poszukiwaniu przygod i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej jest zyc pod roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz ze zbirow zdobytych z ofiarnej pracy mistrz

moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki i pola, a nastepnie caloksztalt znosi sluzace do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy w

kazdej sytuacji znajdzie czas na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby lub w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu w domu nigdy nie zabraknie jedzenia. W calej zagrodzie bez watpienia pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze na temat

wychowaniu mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i zazenowanie. Poeta chce, aby jego wnuki dotychczasowy dobrze

wychowane i aby posiadaly owe zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale dodatkowo

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy myslicielskie znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode swiata, swojego domostwa –

to renesansowa afirmacja zycia, milosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby trzymac dzien, i

stoickie, by przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach― znalazla charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie sluzace do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia dziecka jest szczescie, rozumiane jak zycie harmonijne z zasadami cnoty, umozliwia

czyste etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie sluzace do korzystania

z przyjemnosci zyciowych. W stosunku do przemijalnosci swiata, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do korzystania z

chwili, cieszenia sie sposrod zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy

wstanie zaobserwowac w calej Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej,

jaka byla nie zaakceptowac wolna od sprzecznosci. Stad fraszki dotychczasowy tak odmienne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal opanowanie do swiata i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu

Horacy od Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl Zenon od Epikura. Wplyw kazdego z tych propozycji we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie filozofii

antycznej staranie do powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk,

ktore mogly zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski rowniez niejednokrotnie przypomina bliskie mu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce „Na

gmach w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co emituje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta chce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie, humanistyczna

zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tamtego swiata nie zaakceptowac zapewniaja

prawdziwego szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna jedynie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i

przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna sposrod fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w

zgodzie z natura odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc swiata: jego przemijalnosc i

wytrzymalosc wobec naprawde krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i umiejacego

ze ogromnym spokojem sledzic otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, w calej

korzystaniu sposrod rozumu, ale i takze w przyjemnosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga,

jako ogromnego Architekta, odkrywamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem wzgledem Boga, jednak tez

wizja czlowieka godnego, umiejacego zuzytkowac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do powodzenia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od trosk i cierpienia oraz obawy przed

smiercia. Tym dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety w calej ustalone poprzez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren

IX―, w ktorym poeta sposrod ironia wytycza sie na temat madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie sposrod problemami,

podarowac sile sakralna i porzadne szczescie oraz czynic odpornym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w calej swych

piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi znalezc w niej ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie pod tej

harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego autora po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek

pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer

poswiecil wlasna „Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow wedlug porwana poprzez Parysa

Helene. Misja poslancow skonczyla sie kleska i stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu

zaprezentowac rozne postury polityczne obywateli i bylo pretekstem sluzace do rozwazan przyrody ogolnej.

W calej konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, aczkolwiek w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w katastrofy

greckiej, przebiega podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob pod scenie nie zaakceptowac przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja sluzace do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal w calej nagrode zbytnio wyrok w calej sporze bogin, wine dlatego ponosi lacha, ktora go nagrodzila.

Istnieja jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie w tej okolicy takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno jest tu wyznaczyc glownego bohatera, bowiem postepuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno bowiem stawiac prywatny interes pod rowni wraz z sprawa panstwie

odstepstwem od reguly jest rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos sposrod bohaterow w calej tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin badz ziemianin -

pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Cecha szczegolna utworow z tamtego okresu jest epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w Do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni sposrod tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI,

Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle

albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek swiatowy, ponad caloksztalt przedkladajacy uciechy zycia

dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany rowniez sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), narasta wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta

na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka Do gor i lasow, zredagowana w momencie, gdy

liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swoje zycie, sentymentalne i rownoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie sposrod przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, ze podmiot poetycki porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory proch dar przemieniania sie w calej rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta i przedmioty). Aktualnie zas pyta z porzadnym

niepokojem: „dalej co zostanie? ―

dwoch. Czarnolas.

Dominuje tutaj kompletnie inny stan ducha, inne beda tez tematy. W duzej ilosci utworach pisarz opisuje urok natury (Na lipe), zwieksza wartosc budynku

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), stawia pytania myslicielskie (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma byc

wyposazonym na pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie przyrody, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje

powyzej ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, gdyz wlasne istnienie bylo w celu Kochanowskiego

najbardziej istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w

jego zyciu kluczowa byla jego poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna!

―(Ku Muzom) i nawet ten pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tak wielu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow i zagadnien sposrod zycia dziecka, porusza kwestie jednostki, jak i rowniez calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez przedlozenie w istnienie prostego programu

wartosci. Czlek i jego dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tamtego pisarza w calej, odniesieniu sluzace do w/w przedmiotu, na wstepie nalezy stwierdzic, ze tematyka jego utworow

dotyczy jednoczesnie zwyklego czlowieka, jak i ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane jak wskazowka w celu jednostki,

lecz dla kazdego z, bowiem stosowac sie jest w stanie do tych propozycji kazdy, bowiem ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kliku wersach w calej lapidarny strategia przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta,

w trakcie ktorej doktor postanawia odejsc sluzace do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie sposrod nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty

doktora i prowokuja go sluzace do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja wyrazenia wypowiedziane poprzez glownego bohatera: „Trudny (... )

moj rzad sposrod tymi pany: szedlem spac trzezwo, a wstane wypity. ― Wiersz zartobliwy ta dysponuje na celem osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego

wyniki i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Ludzie takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede

wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem zostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien pamietac o tym, ze cialo czlowiecze ulega wedlug smierci rozpadowi, w dlatego kazdy ma obowiazek usilnie zabiegac, aby pozostawic po

samemu dobre wspomnienie. Nie jest dobrym czlowiekiem tenze, kto mysli tylko na temat piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie

zaakceptowac na darmo Bog odroznil dziecka od zwierzat, dajac mu rozum i mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar –

sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego

pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych moznosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek

obdarzony darem mowy powinien uczyc swych konsumentow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw,

umilowania rzeczywistej wolnosci. Jakkolwiek ludzie posiadajacy odpowiednia energie i odwage powinni sposrod bronia w calej reku wojowac z wrogiem

ojczyzny, nawet gdy przyjdzie w calej walce odstapic zycie.

„Piesn o dobrej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, dotyka wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze okazac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac sluzace do walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa

poswiecic caloksztalt dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na

poczatku przedstawia tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i

dzieci dostalo sie sluzace do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma naprawde

rozwinietej cywilizacji; nie wie budowac budynkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia na temat Polaku madrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie zaakceptowac

pomysla zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak samemu

kupi, ze i przed szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jest glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow, a wyraznie –

zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to wlasnie odroznia ten narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i problem calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Czyni to w celu

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma pod celu pokazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal pod strazy porzadku

juz od poczatku egzystowania naszego was, ale badz takie postepowanie duchownych moze okazac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola

powinni gruntownie sie zastanowic powyzej dalszymi swoimi wlasnymi losami, aby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac

rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz czynia go pojedynczy ludzie. O ile zawiedzie jakis

element w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a nie tylko czesc ukladu organicznego – panstwie – mozemy tu zawrzec do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze pewna z przyczyn

upadku niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty pod wzorach starozytnych.

Utwor tenze zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

sposrod mitologii i przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz

podle spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture dodatkowo zaczerpnal

sposrod antyku:

chor stoi poprzez caly czas pod scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje sluzace do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, a o zdarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach mowi posel

-akcji – zredukowana do jednego watku – sporu na temat Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co ludzkie

nie jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow poczawszy, a na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy jednoczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestie narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Jest wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie powyzej konsekwencjami

wszelkiego czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na projektach antycznych.

Kawalek ten zostal napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i przedstawia jeden sposrod epizodow rywalizacji trojanskiej. W calej utworze naszym latwo znalezc fragmenty, w ktorych poeta

krytykuje wladcow oraz zle ludzie. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal sposrod „Iliady―, ktorej obszerny odlamek przelozyl. Budowe takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec niedostatek parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona sluzace do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie sluzace do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co

czlowiecze nie jest mi obce―. W calej odniesieniu sluzace do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg wybuduj postaci, katalogow

zachowan; od patriotow zaczynajac, a pod zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, wierny sprawom was, zabiega na temat utrzymanie pomieszczenia, swoje losy

laczy sposrod losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w tym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calkowitego narodu.

Tekst dramatu dysponuje charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze wlasnie w naszej epoce produkuje sie wziety w Polsce legenda sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Jej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej - „Zywot dziecka poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi

ukojenie, uczucie i zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa sposrod „Piesni na temat

Sobotce―: „wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu pod prace, jaka

wszystkim przynosi radosc i rozrywke, jaka tez przynosi zadowolenie. Tego typu obraz prezentuje „Zywot dziecka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze odrebna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni, rozumuja

egoistycznie, beda chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz nie

zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Chlop musi dzialac na panskim polu, robota nie jest radosna piesnia - jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei sposrod „Krotkiej rozprawy

miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― M. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to

tematy podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z fundamentalnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza elementem dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- a w niej mysl, ze „bez praw nie moze byc prawdziwej

wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego z warstw spolecznych - to wlasnie slynna, nowatorska

pod cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, ze jak odkrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego dziecka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac otrzymuje kary, a plebejusz

traci istnienie. Za co? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze istota ludzka ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za co innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac powinien

rowniez opieke wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta prosperowac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i bydlu,

jesli zadnego oracza nie zostanie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem i samowola mezczyzn, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak jego duchowy patron Erazm sposrod Rotterdamu, wyznawca

irenizmu - czyli sporym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych i zaczepnych), a zwolennikiem zgody i pomieszczenia, chociaz uzasadnial potrzebe

rywalizacji obronnej, bowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage sluzace do edukacji mlodocianego

obywatela i do rangi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy i rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o

koniecznosc finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady na inne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo swobodnie

zapamietac, bowiem dzis jest on rowniez aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka w

calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w calej literaturze.

W wieku renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki te powstale sa w calej „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego uposazenia,

rozkoszujac sie darami przyrody w kazdej porze roku kalendarzowego. dbajac na temat harmonie. Nie jawi sie byc zbyt uczony, lecz staly, szczesliwy,

niestraszne mu ani starosc, ani smierc. Charakteryzuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug intelektu i w calej bliskosci

sposrod natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin

to istota ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro powyzej prywate, nie

zaakceptowac zaluje do niej swoich towarow, a takze i zycia - taki wzor ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko sluzace do tworzenia, to czlowiek

wszechstronny, oprocz umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja autora

tacy jak na przyklad Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyklaruj w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne i lansujaca

pochwalane. Przykladem takowej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem a

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski stworcow tego okresu o losy ojczyzny. W

calej „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Dialog ten jest prowadzony miedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych w celu

polskiego spoleczenstwa stanow i pietnuje czynu kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych

myt i starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci

szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na temat obyczajach. Na temat

prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom wysoko

urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie tylko dobrem

narodu i interesem panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Walczyl z

korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa sluzace do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W

ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i jego legatow.

Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach

publicznych i nakladow pod ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga

ukazuje choroby toczace Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci sluzace do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu w calej 1575 r.

Poeta pokazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju i

wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor tenze niesie w calej sobie tresci uniwersalne, przedstawia sytuacje was w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego i zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on rozsadny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu, nie zaakceptowac unosi sie ambicja jak

chodzi na temat dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie sluzace do szantazu i przekupstwa mlodzieniec.

Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten przedstawia niebezpieczenstwa

grozace panstwu wraz z strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dorobek poetow i pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej i dotyczacej was tematyki. Postury patriotyczne wykazuja niemal

wszelcy humanisci, kazde swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie dziecka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o jego spoleczny uklad,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz mysli

na temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, koszmarnie sprawuje sie w

sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - mowi Pleban). Wiec Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza A mnie prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i charakteryzuje owa

„poprawe kraju― w calej pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna role przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, lecz bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do do niej synow - czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc zachorowan

spolecznych - obojetnosc wzgledem ojczyzny, zachlannosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy

przeciwko Bogu - glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, w calej XVI stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo

mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony wiary katolickiej, batalii z tolerancja religijna i heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia sluzace do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, kult katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych odkrywamy tez w calej licznych fraszkach, a szczegolnie istotna

pozycja jest tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym internautom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest z

pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal na temat ksztalt swojego wlasnego

stylu, na temat forme uprawianych gatunkow i o zrecznosc jezyka, jak i rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dotychczasowy mu tez obce jezyki klasyczne: lacina,

greka, hebrajski, studiowal dodatkowo epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu dotychczasowy dziela Erazma z

Rotterdamu i terazniejszych tworcow polskich. Nawiazania sluzace do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chocby w doborze uprawianych

klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul perfekcyjnych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez w calej propagowaniu filozofii

starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna

trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego powyzej tlumem.

Tenze wybitny istota ludzka zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko jak poeta i dramaturg, lecz takze jak tlumacz psalmow Starego Testamentu –

Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze myslicielskie poglady autora, ktory uznaje swiat zbytnio wielka harmonie,

znajduje duze wartosci przyrody i wioski, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy epoki uzyto tamtego terminu przed chwila w XVIII wieku we Francji - poczatkowo w celu

okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu okreslenia czasow

panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W tym znaczenie okreslenie to zostalo przyjete poprzez nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo

byc poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza wywarla duzo sporow i polemik.

Nazwy "Odrodzenie" swiadomie uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu aczkolwiek odrodzenia

antyku lecz czas swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale pozniej sama trafila do szczytow

przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od XIV sluzace do poczatkow XVI wieku, a w panstwach

Europy polnocnej od ukonczenia XV do oporu XVI stulecia. Jest on rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory jak:

dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po czasie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe i

religie, najbardziej istotne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot i kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, pod plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i zabawiac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie sposrod asceza i teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek staje w srodek badan i

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jak o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do postepu osobowosci

uznajac wartosc jego rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania i ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. W calej mysl humanizmu

czlowiek jest wielce przydatny, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok, patriotyzm. Byl to antropocentryzm.

Usytuowanie dziecka w srodek swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic co czlowiecze nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur narodowych.

Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za formalny jej start uznaje sie

ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen religijnych np. wojne

chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w calej Spirze pod sejmie.

Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze mozemy ja interpretowac indywidualnie, ze nalezy wyjasniac je

pod jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia rozgrzeszenia czyli

uwolnienia osoby od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek dysponuje swoj los

zapisany w calej gwiazdach. Oddane jest mu niebo lub pieklo, a zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

gromadzenie dobr. Swoje to zaszczyt, a bezczynnosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Anglii. Ruch tenze powstal sposrod natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych rowniez hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni pod sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem beda wydane w calej

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one sluzace do literatury religijnej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie

panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach katalogow przezwyciezania.

Kazanie I - "O wiedzy potrzebnej sluzace do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Autor charakteryzuje choroby, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu jest warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec najbardziej

normalni powinni byc ci, ktorzy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc zachorowan Polski. Sa to: brak milosci ojczyzny, niedostatek zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesluszne prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca pisarz pierwszej chorobie, tzn.

"niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", jaka plynie sposrod "chciwosci domowego lakomstwa". W calej sposob wyrazny i wzruszajacy

mowi Skarga o swojej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci sluzace

do ojczyzny, milosci dla niej samej. Atak skierowany jest w strone magnatow dbajacych jedynie na temat swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, najmlodszych jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz laczy katalogow

jedna kult, nakazujaca uczucie blizniego, tenze sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej zgody szczegolnie pod sejmach ozywia u

Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV i V - "O naruszeniu religii katolickiej".

Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa porazka dla Krajowy, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot

sluzace do religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, oferujacej do zgody i sluzace do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu jest jednowladztwo, ktorego nie mozna aczkolwiek utozsamiac

sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani

winni beda swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co jest jednoznaczne sposrod

upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Wylicza prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc sluzace do ojczyzny,

oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze porzadny Bog ochroni Polske od zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

niedostatek sprawiedliwego i sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

dobra pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, a jej tresc zwiazana jest z

pierwszym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech kluczowych stanow:

Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia podstawowe problemy

zastanawiajace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy wykorzystywania zup ozonatorow wody, czy niedostatek stalego

programu obronnego panstwie. Wiele dodatkowo uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia

publicznego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki sprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu i

piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych polskich utworow

poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie sluzace do rodakow sposrod prosba, aby pomysleli w koncu o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac sluzace do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem

tenze, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej

slawy; sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest umrzec

mlodo, jednak w strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo i umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na bazie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly sluzace do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka jak czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa przyrody

c) rozumienie zycia jak wiecznej batalii o byt

2. wizerunek uczonego i badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny neutralnosc, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, cienkie bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i zdrowie mieszkancow. Jest on absolutny podziwu w celu prostoty i kontaktu sposrod natura.

Osada, wspomnienia, jak miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w owa strone zyjacych. Sa

oni skazani na ubostwo. Wtloczeni sluzace do szarego istnienia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wioski,

tamtego istnienia, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza. Pozostale sonety to

wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora wedlug stracie malzonka sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, a kiedy jest stara to umiera.

XIX Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, potezny, wzor wykonywania zadan na wioski. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, jednak to nie zaakceptowac pomagalo. Odrzucic

stac go na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy

jest starsza pani (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) i mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory sluzace do szarosci istnienia. Mlodosc, swiezy

powiew i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot i ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - niedostatek wlasnej decyzji na dalszy los, przykra wizja, bitwa o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm i bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie w calej plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne dysponuje ukazywac klopoty duchowe dziecka. Te sfery ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Szczegoly w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 ulamkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety owe mozna zaliczac wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odrebny, glebszy. Dwa pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia role symboli. Pierwszy z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie sluzace do

zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Zachowuje sie dlatego jak istota ludzka (samotny, odczuwa sie zagrozony

przez ryzyka, zadumane dysponuje skronie), jest wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze

probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Ow firma

symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity

rozklad. Podobnie jest z osoba, ktory pod starosc jest chorowity, mniej przydatny sluzace do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze

tym zostal przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania sluzace do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie sposrod Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn tenze wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad podstawowy i apokalipsa. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja zaprezentowac

glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma charakter symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Sam kowal to

czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w tym utworze mysli o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow innych poetow wiersz

Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego charakter skazony jest niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi i przeszedl sluzace do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Zmiana barw i odcieni. 4 opisy jednego krajobrazu odmieniajacego

sie ponizej wplywem periodu dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, refleks

2. Posmak: ziola

trzech. Wzrok: odcien, ksztalt

czterech. Nastroj: podziw, zaduma powyzej wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i jest piekna, szczedzi sie, jest delikatna, wypatruje wsparcia by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w czasie burzy zostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy przed jej sila, ale dazy do przetrwania. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo utrzymuje

sie istnienia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Szczegoly symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly opowiastke starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, bowiem dbal on o zrecznosc jezyka, uklad swojego wzoru i postac uprawianych

klas, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Jego obfita tworczosc nierozerwalnie jednoczy sie sposrod antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

- duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o jego wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie nieomal boska sila tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), czyli przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

mija,

b) stoicka - zachowac umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - radosc zycia, nalezy sie zabawiac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nasza firme czeka jutro

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto naprawde madry, ze zgadnie co nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, lecz moralne: cnota uczciwosci,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec w jakim celu gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc sposrod tego

co sie dysponuje.

- Piesn XX - w zyciu jest czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie nigdy bawic, jednak mozna i zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o zdrowie.

- mnogie nawiazania sluzace do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na sporym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl wielokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji,

wprost tworzyl wlasna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal pod roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Do najwybitniejszych utworow naleza:

„Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel literatury sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor tenze ukazuje wizerunek panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna potrzebuje obrony i pieniedzy pod wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, jaka przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace relacje w

wojsku, poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie moze spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami w calej bitwie ponizej

Chicimiem w calej 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic patriotyzm,

gotowosc sluzace do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie sposrod 10 fragmentu dosc szczegolowo opisujacych najpierw obustronne

przygotowania, a pozniej bardzo szczegolowo, dzien wedlug dniu sytuacje pamietnej batalii, az do rozpoczecia ukladow i zaprzestania dzialan

wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek sluzace do opisywanych spraw: nad calkowitym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta

wyraza pochwale walecznych przodkow i krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage

terazniejszych nalezy odwrocic na kwestie naprawde fundamentalne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnych wspolczesnych. Hhg w tych

propozycji zywy wizerunek owczesnego istnienia szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia informacje o Polsce XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. W calej 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza i walczyl ponizej dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej i wojnie przeciwko Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod

Matwami w 1666 roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl pod wsi w calej krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i pelniac

urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, a

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

1-wsza czesc niesie 1656-1666 r i obejmuje opis zdarzen wojennych, czyli taki czas jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa sluzace

do Danii, walka z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

awanturnictwem.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie zaakceptowac dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w calej walce i sasiadami nigdy

ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

- w istniejacym stanie kwestii nie dostrzega przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

jest dodatnio: team dodatnich wlasciwosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem w celu

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie sluzace do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem podniecajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele sluzace do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania

postawa, jaka doprowadzila sluzace do upadku I Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne beda dwa wzorce kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Autor w strategia mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu owymi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, elitarne epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje roznorodna kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ),

ktorej zadaniem jest pokazanie zycia i urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi przenikliwy kontrast sposrod pierwszym - jest dwubarwny

(czern i biel, motyw smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika sposrod kaprysu. Planuje to gre z

czuciem, nastroj rozrywki dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego

sposrod sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie spoczynku trupa sposrod cierpieniami zakochanego.

Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od nich uwolnic. Pointa: przed

miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ujawnil zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela

wedlug jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym czasie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym oraz slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem).

Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji

oraz poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym pochodzeniem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica,

przekazuja portret swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska jest przywiazanie sluzace do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci w srodku stanowej, mniemanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad innymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do innych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji pod

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych

przywilejow, a zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy led postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach zakresu

rycerskiego i wojennego rzemiosla. Porownanie terazniejszych Polakow sluzace do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym

stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy wraz z wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz jest mysl, ze kobiety beda niestale w calej uczuciach.

Myslenie ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore jest porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono calkowity szereg sprawy niemozliwych i stwierdzono, ze predzej mozemy je zrobic (uspokoic morze, wiatr zapiac w wor)

niz zanotowac stalosc w calej uczuciach kobiety.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota i okrucienstwo tez moga zostac tematem w celu artysty. Np. „Do

trupa― Tytul wyraza barokowe staranie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwym trafem

zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie innosc, wyrafinowany smak,

erudycja, nowinki tez beda w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego zgubie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i autor) sie

kochaja – dziewczyna przedstawiona jest jak piekna i zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka i nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku i ich wplyw na istnienie umyslowe epoki.

W porzadnym uproszczeniu rozmawiamy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, fundamentalne prady. Pierwszy - gentlemenski –

rozwijajacy sie pod dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast,

tetniacych wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza

innowacyjna stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska znalazla wiec zaskoczyc odbiorce,

zapewniac mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z wzorow

zachodnich, wykladzinom skladajacy zachwyt, a sposrod niechecia odnoszacy sie sluzace do rodzinnych, polskich tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany jest takze swojskim, bo ponizsza wlasnie tworczosc literacka, odmiennie

anizeli nurt gentlemenski, przykladala duza wage sluzace do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj naszego

kraju rodowod uznawala za najwyzszy tworcami tamtego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten wskazuje sie dodatkowo

sarmackim od slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. i oddzialywujacej pod pozniejsze epoki.

Podzial literatury na dwie nurty jest wygodny, lecz nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec gentlemenski i

dotychczasowy siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Jednak byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn i Naborowski beda poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna

dlatego mowic przynajmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie w calej XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm dysponuje dwa sensu - od razu oznacza styl zycia szlachty w calej XV i XVI stulecia, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka. Oryginalnie

sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje postep zakresu znaczeniowego o kult zlotej

wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla poczucie, ze

Polska swiadczy przedmurze chrzescijanstwa - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej pod wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat szczegolnej pozycji

polityczno - religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej pozycji

jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - istnienie na wioski, fascynacja natura, jej pieknem,

wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu -

stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje sluzace do laski, czego swiadectwem jest najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie sluzace do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, gdzie sady skazaly go pod infamie i banicje. Jego pamietniki obejmuja okres ekipy wojskowej.

Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym pochodzeniem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z tych

propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii

i milosci przyrody - sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski sposrod

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna sposrod pierwszych polskich epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688 - 1696

"Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie duzo wagi sluzace do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie zaakceptowac respektuje. Autor

zwraca obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne stosunek szlachty sluzace do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia

sie, ze represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go okolicznosc, ze w kraju, ktory nie ma za co oplacic armii, ludzie nie

zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z

niebanalnym realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza u

Potockiego bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego jest regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory wybuduj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje nawet najmniejszej z takich postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach niekomercyjnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia kazdego z mszy, a mysli jedynie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk nedznej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic potem formy obronnej kraju, gdyz szlachta w calej wojsku wykazuje

chec sluzace do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich w calej sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych i politycznych w calej utworach W calej. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka spraw szlachty i panstwa. Czesto poddaje

krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan lezacy wewnatrz panstwa

naszego, ktore chyli sie w kierunku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze moga sluzyc wychowankom do rozrywki. Wszyscy dbaja

o osobiste dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady spoleczenstwa. Polacy rozumuja tylko na temat

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta aczkolwiek

zyje osobiscie dla siebie i nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki

porusza problem nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, bowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem w

calej 1621r. Poemat opisuje przebieg bitwy i rokowan. Calosc przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc w calej zwyciestwie

powyzej poganami. Patriotyzm widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie sluzace do czasow

przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Wiele jest w calej nich krytyki, bolesnej zadumy i

pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

raczej znaczna pozycje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do opisanych faktow beda znakomitym pochodzeniem

poznania osoby i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza odsetek zawiera przedstawienie przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu

wyprawach wojennych. Pas opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat

odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak

ambicji sluzace do walki zapewnia mu pragnienie zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc sluzace do ojczyzny. Pas mowi tez o odbytych podrozach

zagranicznych, ktore dotychczasowy wynikiem jego zainteresowan i ciekawosci. Pas opisuje tez msze swieta, do ktorej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia

wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z innymi. Przykladem jest uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo

sluzace do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie zaakceptowac chcial wojowac w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac swiadomosc,

ze rywal dogoni go. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke jego bratu. Lecz taki modus zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W obszarach

Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W drugiej czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Ow czesc

"Pamietnikow" zawiera szeroki obraz istnienia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swoja

wlasna klase zwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty polaczone jest troska o posiadanie i wartosci wlasne. Z "Pamietnikow"

wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja

wizerunek ludzi tamtej epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry rowniez za wzgledu na sposob pokazania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwoch. Monolog zwrocony do osoby, wziety w calej cudzyslow ( autor jest zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jak utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar i ulomnosci ludzkich. Zdajac samemu sprawe sposrod ich oddzialywania na istnienie

polityczne w calej owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym faktu, do jakich konfliktow i klesk moga one doprowadzic, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. Do walki sposrod nimi sluzyly mu zwlaszcza bajki i satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak bajki, ukazuja wizerunek zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tych czasow. Krasicki

obnazal i osmieszal w calej nich najwieksze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc sluzace

do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i przygodny, rownie wielokrotnie sa aczkolwiek uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki tak

sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie byc nie tylko moralizatorem, lecz w tym samym

czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na wejsciu utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest wymieniony

juz w calej tytule, a przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie,

nazbyt mlody wiek, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie i przesadna staranie o nauke i kulture. Zarzuty owe pokrywaja sie z

takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i absurdalne, iz domyslec sie mozemy, ze tym sposobem Krasicki ukazuje

zalety krola. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia w celu jego strategii wewnetrznej, a

jednoczesnie jest atakiem pod sarmacje, pod jej wady i podle przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje alkoholizm. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, rozmowki prowadzonej poprzez dwoch

szlachcicow. Jeden sposrod nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych katalogow konsekwencjach. Mowa satyry jest

pesymistyczna - wymeczony alkoholem szlachcic ucieka, by wyszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez zwykle cechy

Mlodych polakow, ktorzy obok alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie widza sie pod polityce, a przy tym uwielbiaja debatowac i ponizej lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie czasow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Okazuje sie, ze w calej Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie raz za razem gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty,

jak honor, uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji i niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci, nawykow

i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk

przedstawiana byla w calej sposob niepodwazalny i prosty. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana sluzace do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta

w cudzyslow, przez co pisarz chcial podkreslic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej w calej

satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w takich, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze byc uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i

unikniecie bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje dosiegaja V. w calej.

p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Spaja w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety zostaje

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem pokazania i wzorem

wypowiedzi. Problematyka utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Zakonnicy walcza za posrednictwem

sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co duzo trunku mial szanse pomiescic i na widok ktorego to

naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych

okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl sposrod slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego przedstawiaja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych czasow.

Swoistym komentarzem do calkowitego zbioru jest „Wstep sluzace do bajek―. W calej sposob zartobliwy autor wymienia rozne czlowiecze wady,

zachowujac ze mozna spotkac ludzi swietnych, ale to tak fenomenalne postawy, ze mozna gryzie miedzy bajki wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― jest atakiem pod jedna sposrod najgorszych wad ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy tak zwana maska:

wystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to zarozumialstwo, pycha,

czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz z sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia.

Bajka zawiera jasne pouczenie, ze w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej sytuacji trafi sie na silniejszego lub

sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem powszechny, wazny praktycznie dla kazdej zywej:

zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i nie

zaakceptowac zna zapachu wolnosci, nie zaakceptowac rozumie do niej. Akceptuje swoje zycie w calej klatce i uwaza, ze jest to troche normalnego. Lecz

stary czyzyk nie zgadza sie sposrod twierdzeniem mlodocianego. On ongis byl nieskrepowany, zostal aczkolwiek uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie

sluzace do niewoli, w kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac te bajke, pokazuje sie pod fakt, ze powstala pani po pierwszym

rozbiorze Krajowy, moze dlatego Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl w calej nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, lecz byl zasobny. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal

osoby naturalne, owymi, jakimi beda, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna w duzej mierze wiecej uzyskac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest historia "Jagnie i wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli

ziemskiej dominuje uprawnienie silniejszego, ze racja jest po stronie internetowej tego, ktory ma energie. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci

jest opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci i

okrucienstwa). Jak pyta, ktorym prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, niedysponowany i w calej lesie",

a nastepnie zostaje pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego dziecka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca chociazby wiare w calej Boga i

smieje sie ze kazdego z swietych. Lecz gdy maleje na jego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale rowniez w

„upiory―. Utwor pokaze jak bardzo jednostki sa chwiejni we wlasnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze wielokrotnie

teoretyczne wiedzy nie pomagaja w zyciu.

Oraz zatem swiat w dobranockach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki i

zaprezentowane nabywcy.

79. Docen role literatury oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w calej Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Krajowy. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z glebokiej troski na temat kraj, sposrod

leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, w celu ktorej celem powinno byc szczescie ojczyzny.

Poniewaz szczescie spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich jego mieszkancow, zatem, jak pisal koncem oswiaty krajowej byc powinna

zdatnosc obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki powyzej szkolnictwem, czymze poparl zdecydowanie program reform

Komisji Edukacji Narodowej.

Wiele rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Powiedzial o potrzeby utworzenia stabilnej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne miejsce w jego dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwie. Pisal: Z samych mezczyzn zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja trzech maja.

Ponizej swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie prognozuje

dwie izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny i polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― jest satyra pod owczesne ludzie.

Do listy utworow nalezy jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i sluzace do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych sluzace do zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal podczas kilkunastu dob, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma on charakter swietny –

zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca i akcji, niedostatek jest rowniez scen zbiorowych, calosc natomiast utrzymana jest w jednej

konwencji. „Powrot posla― zostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem wplynac na reputacje publiczna oraz na

postawe polityczna indywidualnych poslow.

Kawalek ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc odmian

ustrojowych Krajowy, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu i

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem i ukazal chwatow jednoczesnie konkretnych

jako pozytywni (patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych pojedyncze poglady

oraz racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― sa przedstawieni jak prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie i pozbawieni honoru

dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony).

Nastepnie ich przeciwnicy to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka klopoty, jakie tworzy szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, co doprowadza sluzace do upadku Krajowy, podobnie jak

samowola, prywata i egoizm, ktory to wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swego zycia wielka i wyzwolona z ponizej

obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory to wiele mowi, ale na ogol bez sensu; zadziwia sie, ze Starosta zezwala na kazde

dziwne zachcianki swojej zony (modnej); reasumujac okazuje sie, ze Podkomorzy nie jest goloslowny: zwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac

uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski jest

standardowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke przymusem za

partner, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski prezentuje jego niedostatek

zainteresowania znaja, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; tez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto,

konfederacje uznaje zbytnio swiete uprawnienie szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zyskac; Szarmancki jest czlowiekiem, ktory to roztrwonil

mienie rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac okazje finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu

nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego go nie nauczyly, niczego atrakcyjnego sie nie

zaakceptowac dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl napor na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o ogromnej roli wyrazenia jako sprzet oddzialywania pod spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na postep tego stylu mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, ze

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja postepowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka sluzace do natury. Sentymentalizm wprowadzal

wrazenie – byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on minimalny udzial w calej tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Esencja jego bylo rozumienie piekna jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Procz literatura rokoko

najpelniej zostalo zrealizowane w calej malych postaciach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej eleganckiej

ornamentyce, lekkosci i dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od 1730 sluzace do 1822. rozpoczyna sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w trzech dziedzinach istnienia:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W calej 1740 wlozyl na fiuta szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam nowatorskie metody ksztalcenia. Byl on pijarem i z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia jezyka, zwalczal

SIEDEMNASTEGO wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 roku kalendarzowego oddano sluzace do uzytku publicznego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum mysli naukowej

panstwie. Na sejmie konwokacyjnym w calej 1764 roku kalendarzowego krolem Krajowy zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765

roku wlozyl na fiuta Szkole Szlachcicow. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak

rowniez dawala gruntowna i wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo

„Monitor― wzorowane pod angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna

trybuna programowania reform. Redagowany w calej pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza.

„Monitor― poruszal wiec terazniejsze i odmienne tematy. Na lamach tego tygodniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej,

punkt, felieton, reportaz, listy sluzace do redakcji i odpowiedzi pod nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego

szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan i chlopow, pisza o problemach gospodarczych i politycznych Krajowy. Wydawany poprzez 21 czasow. Z

inicjatywy krola w calej 1765 roku kalendarzowego zalozono na warszawskim rynku pierwszy w calej dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny.

Wydzierzawiono dla jego gmach okreslany mianem Operalnia, w ktorym zaczely zalegac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Sklad polski zadebiutowal

komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W.

Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza

pozostal przekonany majatek. Krol przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol prac zwiazanych z organizacja

szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly wydzialowe i podwydzialowe, owe zas pelnily

nadzor powyzej szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku polskim. Komisja zdawala sobie

sprawe, ze w celu zapewnienia wlasciwego poziomu edukacji potrzebne beda dobre ksiazki dlatego w calej 1775 roku kalendarzowego powolana

Kompania do Ksiag Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie i wydanie swiezych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego krola. Brali w calej

nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego przebieg

zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie skladniki bohaterskie i komiczne. Skutek komiczny osiagniety

zostaje przez celowe wdrozenie kontrastu miedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym wybiegiem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi

wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych przed chwila puchar, co wiele trunku mogl

zmiescic, na widok ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac

powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne

okrutna, wyjawszy broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu jest

osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza tamtego poematu na temat charakterze konfesyjnym to wspanialy

hymn pod czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – dysponuje poczucie mocy, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na przyklad na instrumencie.

Czuje sie wiekszy, silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Podlozem jego macy jest

uczucie, ogarniajaca calkowity narod. W calej imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― –

krzyczy w calej uniesieniu. Jego pragnienie wladzy bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie w celu

jego dobra. Pycha popycha go sluzace do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil

sie dla dobra ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo jest

sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec pod buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w opinia szczescia ludziom, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on w calej pyche i megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos w calej dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest tylko proba weryfikacje ruchu listopadowego i przyczyn jego kleski. Nalezy

zaakcentowac, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie sluzace do Paryza, gdzie

uczestniczyl w calej wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich czasopism emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie on o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze naszym Slowacki chcial dac odpowiedz na

watpliwosc dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka role powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, ze rzady takich ludzi

dotychczasowy jedna sposrod przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku jest zamach pod cara. Ludnosc jest w calej tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi oficerowie

pragna batalii. Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly bedaca sposobem dzialania. Szczep, reprezentowany poprzez

zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, jaka nienawidzi cara i chce powstania, lecz potrzebuje przywodcow. Wynik glosowania,

ktore dysponuje przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, by zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Wolno zatem w

calej dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( atak Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, katalogow pragnienie

wolnosci jest w tej okolicy oceniane jak bardzo pozyteczne i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zapal zostal wyrzucony w bloto, niz

krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala dotad historia Krajowy. Krytykowal ludzie, ktoremu

zabraklo zdecydowania w calej walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz

uratowac go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia w calej niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory to jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie

rozwojowa relacji i postepu. Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly dlatego rozumiane i doceniane poprzez wspolczesnych. Przed chwila po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub miejsca

pochowku. ―. Charakterystyczne, jest takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie katalogow smierci lub po smierci. Smierc uwydatnia dopiero

katalogow wielkosc. Poeta uwaza, ze moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie jego dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje prawdziwego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi sluzace do grobu, w calej ktory nie zaakceptowac sklada

organizmu bohatera. To symbol przetrwania idealow Bema - batalii o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale

ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci

na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze on do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo zejscie Browne’a jest

zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych i uczciwych. Zapowiedz

przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - ciemna noc jakos Murzyna―. W calej ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przetrwac historie i budzic sluzace do walki narody. Ale nim wielka kwestia Browna pozostanie przez innych

pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, jego wielkosci. Melodia Chopina jest

przedstawiona poprzez Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci sluzace do idealu, nieosiagalnego

dla ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona sposrod ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt wieczny.

Idealu tamtego nie mozna uzyskac ale mozemy don starac sie. Muzyka robi z osoby istoty doskonale. Miara naszej doskonalosci jest porownanie sluzace

do hostii. W calej wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi sluzace do glosu teoria mowiaca, ze zniszczenie towaru nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Jest tez w owa strone

triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety sluzace do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja powodzenia za istnienia, a nawet wedlug smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci.

Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono dwie groby. Pokrewne

byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl w calej cieniu

obszernych ludzi, nie zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka cene musi pokryc koszta kazda indywidualnosc za

wlasna odmiennosc, innosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jak na przyklad pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na niektorych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady trzech jednosci: czas miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa sie w

duzej ilosci miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – mieszanka

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal konwencje i

gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem. liryczne: duze monologi w calej

Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Szczegoly epickie: opowiesci

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), spoczynku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa idei wolnosci swietnie poswiecic calkowity narod, anizeli ocalic go (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia w calej niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory to jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie

rozwojowa relacji i postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal

ow „czerep rubaszny―, ktorym przykryta jest „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

dzialalnosc sil politycznych o zakresie demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― obie plaszczyzny historyczne, historie wielka, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal katalogow od zony, dzieki czemu przebieg zdarzen

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie i

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je dlatego autor w calej wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie sluzace do panstwa i monarchy. W celu

Sienkiewicza jego bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa

nieskomplikowane, autor akcentuje kilka elementarnych typow katalogow charakteru. Jakosci typowe beda najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby,

nadrzednego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu i grozy, czyli posrednio towarzyszy

„krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod obcym najezdzca przez

calkowity narod naszego kraju oraz swiadectwo grozy lokalizacji miasta naszego kraju w czasie najazdu. Pokazanie wojny wraz z Szwedami jak

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc i szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie jego moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez krola, brak

brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna bitwa

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu uswiadamia

Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne energii i

izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Odslaniajac

szeroko przyczyny kleski patrzyl z ogromnym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc

oraz brak wiary narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w dzialach wznioslego

nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera duzo aluzji i mozna miec

sie na bacznosci go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie ma prawa zatrzymac sie ponizej Termopilami, gdzie Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom tamtego brak.

Poeta nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu w calej powstaniu, czyli identyfikuje sie z

narodem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska

wzgledem powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje mnie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia sposrod 1823 roku kalendarzowego, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk

mozemy zostac poinformowanym z polaczeniu naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Wychodza takze mnogie postacie

historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy dodatkowo odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o

cierpieniach, walce i tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest problem winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie

wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, a Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w calej

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien i goryczy. Delikatne zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot nie zaakceptowac uprawnia sluzace do uzyskania

powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic kluczowego czlowieka i patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie zaakceptowac postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie mozna uciekac sluzace do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec odczucia innych, nie zaakceptowac

kpic sposrod nich i samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu jest postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny poglad na istote milosci. Dusze kochankow, wedle niego, beda przeznaczone

niezwyklego przez Boga i polaczone na lata. Zakochanych na calym swiecie nie zdolali byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

rozbieznosci majatkowych i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i

odbierajacym ludziom uprawnienie do osobistego szczescia oraz szydzi sposrod tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedle nauki

moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za istnienia zazna on szczescia ziemskiego, bo

taki fakt tez opoznia i utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem fundamentalne wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej na temat natchnienie, poparcie w sporzadzaniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chwatow ( beda nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc ukazuje sie rowniez

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu lub klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona

pod Moskwe).

Brak jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow i ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie