matura ustna angielski 2016 pdf

( matura_ustna_angielski_2016_pdf.pdf )

http://www6.fileserv.wf/view/matura_ustna_angielski_2016_pdf#

Podobne: matura ustna angielski 2016 pdf, matura ustna angielski 2015 pdf, matura ustna angielski 2014 pdf,

matura ustna angielski 2013 pdf, matura ustna angielski 2016, matura ustna angielski 2017,

matura ustna angielski pdf, matura ustna polski 2016 pdf, matura ustna angielski 2016 pytania,

1-wsza. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych przyczyny, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: stan rzeczy, w ktorej

powinno sie bedzie dokonac wyboru pomiedzy tymi racjami a, takze kazda decyzja doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, pochodzace z ktorych dwie sa rownie wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko organizm

zmarlego bedzie pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona wejdzie w konflikt z uprawnieniem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbytnio

zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze wlasnym sumieniem, ustawa

boskie a, takze wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy zdarzenia

pod scenie proch doznac swoistego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi podobienstwo

miedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze

wyzwolenie go od nich. Losy bohatera tragicznego poteguja odbiorce do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a przez to pozwalaja jemu sie

od nich oswobodzic i osiagnac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc a, takze trwoge―, baczac na akcje

tragedii. Polska (jezeli istniejemy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory to jest

do nas podobny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tychze celach.

Fatum – w inny sposob los lub przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg

wydarzen w zyciu, ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za sprawa wyrocznie ma obowiazek spotkac dziecka i nie wystepuje od tego ucieczki. Jest to zazwyczaj zapowiedz klopoty. Przykladem

znajduja sie dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi oraz wlasnym wplywem

bohatera. Junak jest wyzbyty mozliwosci zrealizowania pomyslnego wybrania. Dzialania jego prowadza do katastrofy. Staje sie on rownolegle ofiara a,

takze winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze siostra

a, takze wierna prawom boskim. Jak obywatelka was, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow ojczyzny. Nad jak

Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

zaakceptowac widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw a, takze dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach a, takze zeslali dywanom w

beczce Pandory zmartwienie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom pod zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go pod

dwie partii: osobno zlozyl mieso a, takze owinal halasuje w skore, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora frakcja

ludzie moga miec skladac bogom. Zeus wybral druga frakcja, myslac ze pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko ta czesc ludzie skladali bogom

w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora wciaz odrastala.

Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z namietnosci do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego godnosci powstalo

ustalenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie namietnosci do osoby.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, dowodzi, ze posiada taka energie jak

Pan, jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to wielka, piesn sporzadzanie, taka piesn jest sila, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, zeby Bog podarowal mu

moc wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu jej nie da, to mezczyzna odwroci od Niego osoby. Konrad wydaje sie byc cierpiacym

patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, pragnie sie w celu niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali

wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl mezczyzna jednak dojsc do was cieni, gdyz zona nie zaakceptowac zakopala jego ciala wedle jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic pod ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

przedtem. Zyl dlugo, az finalnie przypomniano sobie o przedtem i wyslano Tanatosa wedlug jego istote. Za kare Syzyf proch wniesc duzy kamien pod

gore. Syzyf wzial sie do robocie, ale jak juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Tak bylo zbytnio drugim, 3, dziesiatym wespol.

Syzyf nieprzerwanie wznosi kamien, ale stale tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, funkcjonowania nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji pod ziemiach polskich do robocie Syzyfa. Procedura ten nie zaakceptowac byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil powrocic do Cypru. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by w ten sposob mogl z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbytnio wysoko, gdyz wosk jest w stanie sie stopic

i zeby nie schodzil zbyt nisko wody, gdyz piora moga nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na glebe. Stal sie on znakiem czlowieka

strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jawi sie byc zauwazona za

sprawa nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem tak bardzo

Michas oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za sprawa

Niemcow. Rowniez jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, zeby

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem

cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na cztery miesiace po roku, wowczas to natura zamierala, by ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W ten

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc odmian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie do wybranych przypadkow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zalazek, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, pisarstwo, sztuka globu

zachodniego). Metody nawiazan do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki konkretne i

kanony a, takze zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu pisarzy, poetow. W tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i powodow.

Jezeli rozchodzi o postawy ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy znajduja sie nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie owe sa sprowadzone niestety do jednego wymiaru - znajduja sie archetypami uczuc i wybuduj. Mitologiczne postacie zyja po nowej mysli w tego

typu wymiarze ktory wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit wydaje sie byc opowiescia, ktora przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, co

niejasne pozostanie przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por r. - mit „Demeter a, takze Kora"). Legendy dla starozytnych pelnily funkcje

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je pod

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Literatura antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie sposob w

pelni zrozumiec literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z Abdery,

Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie byc dobrem najwyzszym.

Slowacki przypomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie byc wyrazem

dazenia czlowieka do nowych odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny nawadniania, powietrza, gleby, ognia a, takze nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze

czlowiek wystepuja w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego a, takze wytrwalego w ciagu

zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze wzorce ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci. Tylko w

sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z mitow wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Wielokrotny obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serduszko strzala.

trzy. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego

zwlok, gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami dotyczacymi

zyjacych. W taki rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona.

Pomimo grozacej jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. jesliby

pozostawila opoznienia brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w przypadku kolejnego wybrania. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z niej na zaleta szczescia prywatnego syna. Gdy waha sie przed wykonaniem

ostatecznej wyborow, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz nie

zaakceptowac zyje. Tamtego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a zona

Kreona odbiera sobie los. Kreon, bezustannie stawiany w przypadku wyboru, ma obowiazek rozwazyc, badz powinien wybrac dobro swego ludu, badz

dobro wlasnej rodziny. Tej nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod

smierc). Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej a, takze scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

Sluzace do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. W

calej obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow posrod poetow

doby aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy,

przekroczenie, biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca zwiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, jak kroczac po pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania pod polu walki i do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty wzor – obrazuje, co oczekuje tchorza, dziecka, ktory nie zaakceptowac chce odstapic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc go wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca design swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Liryk

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec przyszlych pokolen, natomiast imie tamtego, ktory nie zaakceptowac

obcuje wraz z sztuka, oraz przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... pies z kulawa noga cie pochodzace z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

zadnego serca nie zaakceptowac wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze naszym nie rozchodzi o walke na smierc i los; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka pod piesci, ktora

podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

co przyniesie wam jutro. ―

Nigdy bog wie, co przywiedzie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fuks jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Los jest grymasny, a zmienia

sie tak bardzo szybko, ze niejednokrotnie ciezko jest sie nam co wiecej zorientowac, jak przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, przedtem

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow a, takze epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze w zyciu nalezy

lubowac sie rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Istnien nalezy wedle natura, zabierac od globu tyle, jak duzo potrzeba, nie

zaakceptowac za sporo, ale i nie zaakceptowac za malo. Taka wizerunek zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze wyobrazenie, ze zapisywanie

wierszy daje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia sobie za zycia poeta, wydaje sie byc jego dzielo. Poeta daje tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze posiada juz zapewnione wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc egzystowac bedzie po wierszach, po pamieci tychze, ktorzy owe wiersze pozostana kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki do czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych lub historycznych zuchow na tle wydarzen przelomowych w celu danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu znajduja sie mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

robieniu dziela. W calej „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w planecie bogow― (takze bogowie walcza po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w planecie ludzi― a, takze ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia tylko w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, co widac wyraznie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane tak bardzo, ze mozna je z latwoscia odtworzyc. To 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, trzech miast a, takze zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego dalszy czlon wydaje sie byc rozbudowany tak bardzo, ze stanowi odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od toku glownej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie scalonego z glowna fabula,

np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstwa zachodniej Europy - dodatkowo

i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy w charakterze cos

doskonalego, a ow lampy prowadza naszej firmy do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten mozna uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, po odniesieniu do dorastajacych osoby.

Ogolnie sprawa biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek badz ma po sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy pochodzace z

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, osobisty system

wartosci, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i nie zaakceptowac rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje

najmlodszych. Bogini nie zaakceptowac zniosla takiej zniewagi a, takze jej najmlodszych: Apollin a, takze Artemida zabily cale potomstwo krolowej

kilkoma strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na

wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja po kamien. Jednakze i wowczas smutek srodku przebywajacej po glazie powodowal, iz spod niego

wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz przedstawia istote macierzynstwa a, takze wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili swe dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci

zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na cztery miesiace po roku, wowczas to natura zamierala, by ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W ten

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc odmian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwa. maja charakter uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o materiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozna je przyrownac do zdarzen majacych obszary w wspolczesnosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one meritum religijny a, takze duchowy. Obecnie posiadaja walory kulturowe. Odrzucic znaczy to

aczkolwiek, ze mity odeszly gdzies w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Dotychczasowy one w celu nich tak bardzo cenne jakim sposobem Pismo Religijne.

Przywiazywano do nich duza role. Obrazuje to fakt, ze kultura i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za pomoca

mitom odkrywamy jakie posiadali poglady pod dane kwestii, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu osoby opowiada mnie mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza problem winy

a, takze kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, ze starozytni posiadali podobny stanowisko

na informacje sprawy, jakim sposobem my dzisiaj.

Wrocmy aczkolwiek do czasow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem na poczatku "piekno

a, takze uniwersalizm mitow greckich zauwaza sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i znajduja sie obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja w celu poetow, konstruktorow i immych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie wzorem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, nieogarnione,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. W calej przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele odmiennych.

Podsumowujac, po mitach sa utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory czlowieczych postaci a, takze zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu stalo sie szukanie odpowiedzi na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal glob

i czlowiek, jaka wydaje sie byc jego przyroda i zastosowanie. Dawni ludzie odpowiadali pod te pytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego podrecznikow antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

wymagania wyboru wartosci przeciwstawnych jednakze jednakowo istotnych. Dzialania bohatera sa z gory skazane pod niepowodzenie oraz sam akt

wyboru, bez wzgledu na to, ktore pochodzace z wartosci bedzie wybrana ma obowiazek doprowadzic do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych zuchow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim oraz boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie ja

spotykac za strony internetowej wladcy. Ustawa ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Selekcja jednego wywoluje kolizje drugiego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa

calkowicie rozne. Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Okazuje sie byc odwazna a, takze energiczna. Zechce

uczcic smierc brata, chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie byc inna. Leka sie o swoje los i nie

zaakceptowac chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wobec niego. Okazuje sie byc oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza

dla siebie. Antygona placze ponad losem wlasnym i wlasnych bliskich. Godzi sie pod smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce

upokorzyc sie poprzednio Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba a, takze przecietna istota.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownolegle zlamal ustawa boskie. Totez zgineli jego bliscy. Jesliby

uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl stracic caly wlasny autorytet oraz to zdolalo doprowadzic do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze da rade byc rzetelny i

nielitosciwy dla wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako sposob zapobiegawczy.

Modelem moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj

autorytet. Bezwzgledny w celu wrogow a, takze zdrajcow. Okazuje sie byc tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Okazuje sie byc

konsekwentny. W trakcie konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje jemu jego defekty i przewage dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie

zrzucic zaslone gniewu, chce by ojciec zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca

przed kara za zlamanie praw boskich, ktore znajduja sie wazniejsze od niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Zechce by spojrzal na to jakim

sposobem zwykly czlowiek, a nie zaakceptowac krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie

potworem. Mimo, ze Hajmon narasta w obronie demokracji po panstwie, jego ojciec go nie slucha. Kreon uwaza sie zbytnio nieomylnego. Odrzucic

zwaza pod wskazowki syna, ktory wydaje sie byc mlodszy od niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora pochodzace

z postaci wydaje sie byc wartoscia po „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie sposob go unikac. W tragedii „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest smierc Polinejkesa. Okazuje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy panstwowej. Jest

mezczyzna wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Rodzina wedlug niej jest pierwsza i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony smierc. Jej osoba jednak

uwaza, ze nie powinna postapic w inny sposob. Role ktora narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu. Ma do wyboru obie mozliwosci a, takze kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac smierci. Dalsze los bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow

sumienia. Przytomnosc, ze mogla by nie zaakceptowac dopelnic przymusu pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz smierc. Kreon takze uwaza, ze

racja wydaje sie byc po jej stronie, ma obowiazek jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Okazuje sie byc pelen rozterek, ma watpliwosci,

w odroznieniu od siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i

wiernoscia wobec brata. Kazde pochodzace z nich wydaje sie byc przekonane o swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi ewentualnosci kompromisu. A,

takze to jest przeslanie tragedii.

Odczytujac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Okazuje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje blogosc i wewnetrzna

harmonie. Okazuje sie byc symbolem a, takze personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie zginac. Jest rewolucyjny i walczy z przeznaczeniem.

Walka pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny skraj. Nic nie zaakceptowac moglo zachowac

Antygony poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej kwestii, a zwyciezyc mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje poprzednio nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine a, takze oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku dysponujemy do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. W calej utworze mozna odnalezc prawdziwosci

uniwersalne - problem potegi, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt po imie wartosci moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka

opowiadajaca sie po 1 ze stron ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Kwestia

samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu dodatkowo

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na zony sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

dziesiec. Wymien typy literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie typy literackie, znane z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie a, takze wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne z uwagi na nie same, lecz w charakterze przyklady

uniwersalnych prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych

zawartosci. Wlasciwa interpretacja przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto

posluguje sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa zamiary, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie przeznaczona jest do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to byc takze patetyczny utwor liryczny, o zawartosci

patriotycznej lub religijnej. Utwor ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem a, takze wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby lub instytucji. W celu Biblii list gra funkcje szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze pod trudy wycieczek, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym kazde watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany za sprawa duchowienstwo do wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez mozna tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs smierci, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren wydaje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden pochodzace z podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy

dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor nasz jest zazwyczaj wierszowany a, takze bardzo rozbudowany. Przedstawia

mezczyzna losy zuchow na tle wydarzen waznych w celu danej spolecznosci. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu

wydaje sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie zwiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, fauny i flory, swiata a, takze milosci. Poglady filozoficzne stanowia najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez pomysl, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej a, takze refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, struktury lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna i tym,

ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Zazwyczaj opowiadanie powstrzymuje sie do jednego drutu fabularnego. Reprezentatywne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej akcji (w jakiej czesto wychodza epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani po kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos,

trzeciego - Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie do trzech ludzi. Aktorami zdolali byc tylko mezczyzni, grali wiec podobnie i funkcje kobiece. W calej

tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze wtem przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu pod akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii a, takze nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi go do

katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne znajduja sie przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt wartosci i wymagania, bowiem bohaterowie

bronia przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z

tamtego wzgledu, ze racje obu stron znajduja sie rownorzedne, konflikt tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie do kleski

zuchow. Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory to jest winien smierci czterech osob

(Antygony, jej narzeczonego, a prywatnego syna - Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly dozywotni.

Tragizm wydaje sie byc wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od sily charakteru a, takze szlachetnych intencji

sprowadzaja pod siebie smierc lub kleske. Nalezy dopisac, ze o ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia

czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga a, takze

przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara,

szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza wydaje sie byc obrazem zycia

codziennego, druga zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. sklada sie pochodzace z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to przyklady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzech. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne znajduja sie osoby a, takze wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego charakter

5. moga miec zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na obreb by zasiac ziarna. Konkretne upadlo pod droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone za sprawa slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem

jest slowo boze, oraz gleba kazdy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna halasuje albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu a, takze jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja frakcja majatku a, takze wyruszyl po swiat.

Dobrobyt roztrwonil aczkolwiek szybko pod zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Jak skruszony syn wrocil

do ojca nasz sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotow syna, ktory to byl

jakim sposobem umarly, oraz teraz raz jeszcze ozyl. Tatem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do

dostrzegania swoich niedoborow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie w celu rannego a, takze obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej podpory odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie byc niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni

okazywac innym spoleczenstwom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione postacie i zdarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same, jednak jako wzor

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje glebsze,

uniwersalne zawartosci. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce

padlo na rozne podloze. Raz padlo pod droge a, takze wydziobalo halasuje ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo pod kamiennym ziemi, ani pomiedzy

cierniami. Przed chwila gdy ziarno trafilo pod zyzna ziemie, wydalo zbior bogaty. Prosto odczytac przeslanie uniwersalne tej przypowiesci, wyszukac jej

meritum, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc obejmuje nakaz, by byc zyzna

gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z nauki. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze

prawda posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl

mezczyzna wczesniej a, takze odszedl od wiary, jednak powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z

wloczegi. Powrot do dzinki traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada niektore cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej

przypowiesci to Pan Ojciec oraz Jego synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci

wiaze sie pochodzace z wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania wlasnych bledow a, takze checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec

stanowi alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka. Na

dzis dzien samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje wylozyc tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Pan

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a wreszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob sam walczy o swoja godnosc odpierajac pierwotnego racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob stanowi symbol

wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlowiek powinien uprawiac tajemnicze zamiary Opatrznosci, oraz nie halasuje badac;

- Bog nieodwolalnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Naleza do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja istote i organizm

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), oraz jego los podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec postawe sw.

Franciszka. To dodatkowo wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do fauny i flory, do globu. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, ze jest to wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Duzy z Piesni

o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa: wiara, kosciol

katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest wiec symbolem idealnego wladcy a, takze doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem

panstwa wydaje sie byc meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi funkcje namiestnika tworcy.

Kieruje sie w zyciu rozwaga i mozgiem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje

dzielnosc, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena smierci krola jest przedstawiona

pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego

partnera.

ideal rycerza - jest to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serduszka, za

najwyzsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie i swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista dzialalnoscia tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem jego zycia wydaje

sie byc walka po obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scenka smierci bohatera,

w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, bohater na jej miejsce

wybiera wzgorze, zeby byc bardziej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego postaci: miecz a, takze rog. W calej swej krancowej spowiedzi przypomina

wartosci nadajace sens jego zyciu. W calej scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami niejednokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim punktem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Jednakze na zamiar pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu,

ktory to oznacza umieszczenie Boga po centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, ze mniej zjawiskowy. Przykladami moze

okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje rzetelne zasady zachowania sie przy stole ï‚® procedura wychowawcza a, takze dydaktyczna. Utwor rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada w ten sposob co wzrasta na polu i niebawem zostanie zebrane i wynajdzie sie pod biesiadnym

stole. Udziela rad kobietom a, takze mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga o odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich osoby. Nazywany wydaje sie byc takze pierwotnym savoir-vivrem polskim, gdyz obejmuje zbior nakazow i

pouczen, jak winien zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej materia i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, ktora zaprasza do tanca pracownik roznych

stanow.

Obraz mozna przeczytac sie po tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera pomysl, ze smierc zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak by tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

po kosciele jednak zostal tam zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden zamiar parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy wytworne i

uznawane w poszczegolnej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozadane, idealne. Literatura

sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych pod Zachodzie, ktore to obyczaje a, takze wyzsza kulture

chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre maksymy zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie podpory Bozej - apostrofa. W dalszej kolejnosci autor mowi o tym co rosnie pod polu a, takze niedlugo bedzie

zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie porzadnych

obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie zabawy na wszelkich ludzi. Nazywany jest dodatkowo pierwszym savoir-vivrem

polskim, gdyz zawiera zbior nakazow a, takze pouczen, jakim sposobem powinien ochronic sie obok stole rycerz. Wyraznie czuje sie w niniejszym

utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Sen wieczny ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza

ludzie interesowali sie smiercia. Do niej istota a, takze cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza.

Ukazuje smierc jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw nasz ukazuje smierc, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli rozmaitych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak by tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

po kosciele jednak zostal tam zabity. Zauwazamy tu konflikt spoleczny miedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje. Budzi

sie posrod nich buta.

Jest jeszcze duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis poranka, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie jej powstania:

• piesn stanela w X w., oraz jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala po 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy―

jest anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o czym swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., co nobilitowalo nasz tekst do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn do Chrystusa skierowany do Mamusi Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, by Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, oraz po smierci przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania zakresu sylabicznego, co z czasem, po XVI po.,

doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace czasem po

kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika

stad, ze po kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa - pojedyncze zdanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane pochodzace z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy tez opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Na zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw pod jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― stanela na obszarze nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen po Szwajcarii. W calej XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni - wielkanocna (strofy 3-6) a, takze

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna

precyzja po ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore jej cechy. Wolno powiedziec, ze na tak bardzo przemyslane a, takze staranie

dopracowane od strony internetowej formalnej wyczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range tej piesni, dzialajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana wszystkim

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi pochodzace z 1407r., aczkolwiek juz wowczas byla to piesn

starodawna. Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za pierwszy hymn polski. Pierwsza jej zwrotka przeznaczona jest do

Matki Boskiej, druga do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego

o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt w zyciu ziemskim a, takze wieczne los po smierci. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, do ktorej niejednokrotnie

nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza po Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy

zauwazamy sporo historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po funkcji wolacza wystepuje

mianownik (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przyszedl

jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast w celu,

jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane znajduja

sie rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, to znaczy rownolegly, symetryczny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Okazuje sie byc niezbitym

argumentem na to, ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki

maryjnej. Ryk swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale

przede wszystkim podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do odmiennych matek,

spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz

Lamentu pochodzace z konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem podrecznikow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki

lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis zycia swietego, to znaczy hagiografia. Hhg jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa Famijana -

lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, oraz bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw.

Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa dodatkowo znane a, takze wciaz funkcjonujace modlitwy ten jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich zyciu i czynach,, Legenda o sw. Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Poteznieje w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior stanowi psalterz., dotychczasowy bardzo atrakcyjne w sredniowieczu,

opiewaja skale i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszary np. panstwo szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy,

wiec tym wiecej boli jego zniewazanie. Matka Boska obrazuje losy swego Syna od momentu biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie go

za sprawa Zydow, wedlug przybicie do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim, stara sie czuc tak samo jak On, myslec podobnie. Ale przede

wszystkim podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do odmiennych matek,

spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miasteczku,

postrzegana za sprawa ludzi w charakterze szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca trzech barw:

czarnej i srebrnej. Czarny - prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie pod czarno, jest w stanie dlatego, ze jej skora juz zszarzala, stracila zdrow kolor,

srebrny - gdyz jej klaki sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez strach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych

utracila jedno pochodzace z podstawowych zadan do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu utraty swoich najmlodszych, ale

dodatkowo z powodu kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w porzadnym stopniu. W moim odczuciu Matka pochodzace z

wiersza Rozewicza Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac

odczuwa potrzeby niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych najmlodszych lecz dodatkowo

przyjmuje pod swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, ktorzy walczyli po obronie wlasnej ojczyzny. Do niej rozpacz

doprowadza ja do szalenstwa. Jakkolwiek Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z powodu smierci syna,

wydarzenia sprzecznego z prawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do ekstrawagancji lecz wydaje sie byc

przepelniona nadzieja, ze nasza jedna smierc, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna pierwowzor nie

stanie sie musiala tak bardzo cierpiec jakim sposobem ona.

dwadziescia. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana jest za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie a, takze

tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy

okazje nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie

modlitwy, oraz wiecej specyficzne: o pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten gra wielorakie funkcje. Przede wszystkim wydaje sie byc

refrenem, otoz podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze zredagowana zostala zamierzenie.

Dwie strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie potezniejsza od pierwszej, podwojone formy wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze poszerzone wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, oraz na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu po wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzech;

* trzech. wers - 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily opcje

wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma wlasciwosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe stanowi cala naczelna zwrotka, ktora obejmuje uklad wolaczy a, takze dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. po tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy pochodzace

z minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl pochodzace z codziennego uzywania. Tych nieuzywanych dzis slow jest

po „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali sobie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca po tych latach filozofia.

Byl to teocentryzm, ktory po centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl glob, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osoby uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W tej epoce dwie pojecia znajduja sie centralne: Pan i czlowiek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Jednak to

czlowiek zostal zbudowany na portret i zwiazek Boga a, takze dzieki temu madry jest wyszukac w sobie doskonalosc a, takze jednosc pochodzace z Nim.

Akcentuje ona fundamentalne wartosci dziecka, jego godnosc zdolnosc do samopoznania, do dokonywania nieograniczonego wyboru, do zdobywania

wiedzy, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza coraz mniej. Kazdy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac pod filozofow pochodzace z tamtej ery mozemy sie od nich uczyc harmonijnego

postepowania. Jestesmy zobligowani przystanac na krotko i przemyslec o wlasnej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to

jest coraz mniej aktualny w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli owe

wartosci, ktore przestaja byc dla nas zasadnicze.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne np.: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w podaniach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jak jest to terazniejsze w otaczajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, co najwazniejsze, to znaczy nasze los.

Zapominamy jakze jest ono ulotne a, takze kruche.

Uczucie jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce po sredniowieczu. Modelem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest aktualny w wszelkiej epoce. Uczucie to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie byc

nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna niejednokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli, jednak my

mozemy czerpac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga i tym ktora wage posiada dla niego honor, ktory to we wspolczesnym

swieci stracil pod swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wynika to stad, ze dotycza ow lampy czlowieka,

oraz czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. W polnocy Europy i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca przebieg

zdarzen wybitnych zuchow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do

Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych w celu tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―,

jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie prowansalska tworczosc

poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do postepu hagiografii, branzy pismiennictwa wymagajacej sie obrazowaniem zywotow kultu

religijnego, opartych pod legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory owe mialy charakter

dydaktyczny. Sporzadzanie sie swiezych panstw a, takze dynastii sprzyja historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel zabytowych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat

liturgiczny, wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy a, takze zakonnikow po

kosciolach lub w planowo wyznaczonych do tego miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna wydaje sie

byc misterium, co po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludzkosci, upadek dziecka, odkupienie a, takze sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po

Niemczech. Wylacznym ze wspanialych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z

Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z zycia Maryi. Sposrod czasow pozniejszego

sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa grzechy a,

takze upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie dziecka na wlasciwa droge. Zrodlowym bohaterem moralitetow

byl zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy silami

dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy fajne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od znanych Panstwu utworow.

Naczelna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi po niej do glosu w szczegolnosci

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, dziecka.

W sredniowieczu w glowny punkt swiata dziecka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary osoby, ktorzy

postrzegali Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal pierwotnego glosy a, takze raczyl podarowac

spokojne, pobozne zycie a, takze miejsce po raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci a, takze zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem"

szczesciem jest pokoj. Zycie stanowi jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem i duszy pochodzace z cialem. Pan stwarza wiare wygrania tej

walki. W calej utworze mozna przeczytac sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy globu tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie

zaakceptowac sa ow lampy w stanie podarowac czlowiekowi prawdziwego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I nie zaakceptowac milowac

ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci a, takze piekna po Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski wybral droge

walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo posiada radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami sredniowiecznymi. W

calej baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego zycia, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech zycia, jakim

sposobem wiemy zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 r. Jana Laskiego). Czas jej

powstania do dzis budzi zywe dyskusje badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu zlaczone

sa pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest otwarcie do Mamusi Boskiej

pochodzace z prosba o wstawiennictwo obok Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego,

obejmuje blagania o "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie byc zrodlem wiadomosci o slownictwie i odmianach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego

- zyszczy, spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej

zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, predko wyszla poza mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jakim sposobem

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle

stanowila w dalszym ciagu nieodlaczna frakcja wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - w pierwszej kolejnosci polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany wedlug polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia

po sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i unikatowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie po literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie pod ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe organizm i ducha. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie biezace wziecie srodku do

Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza a, takze ich podejsciu do wiary. Bunt pisarza

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

namietnosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja istote i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski a, takze

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie po obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- koncentruje w sobie

szlachetnosc a, takze odwage, az do szalenstwa. Zawsze postepuje po zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i oddany damie swego serca. Jak rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy przyjaciel, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem po nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedle Boleslaw

powstal sie po sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od malucha. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka pozostal przedstawiony po utworze Dzieje Tristana a, takze Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla dodatkowo liryka milosna

zgodnie z zasada, ze ktorykolwiek badz rycerz winien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych uczuc i

rozmysla poetow, znajduja sie one wlasciwie wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a

opis uczuc rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Dzieje Tristana a, takze Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, tresciwym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo po parze wraz z zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial osoby do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala do

tzw. kwestii ostatecznych obok sadu zasadniczego, piekla a, takze nieba. Kosciol roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przygotowanie sie pod spotkanie wraz

z smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi a, takze swiatem. Wzory motywow

smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy rozne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte oczy i organizm, bez finiszu nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa po reku i tym podobne. Mowi pani, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci

grzesznikow, ksiezy zyjacych po dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika stad, ze dywanom czlowiek

minie przez los skromniej, naszym jego spotkanie ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie krewna ludziom.

Okazuje sie byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem oraz ludzmi

Naczelna zwrotka wydaje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i obejmuje w sobie wiele okreslen skierowanych pod spodem jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Spotykamy w niej prosby uniwersalne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie rozmysla.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Mamusi Boskiej a, takze jej syna. Osoba

komunikujaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie mnie jako postac cierpiaca, zalaca sie ponad soba a, takze swoim synem. Oplakuje swe dziecko,

pragnie z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest bezradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi do obiecywal, tylko bano sporo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Matka Boska wytycza dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osoby o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku a, takze zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej nade wszystko cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bol jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie

syna, gdyz jest mezczyzna jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy swojego syna od momentu biczowania za sprawa nakladanie cierniowej korony, bicie go

za sprawa zydow wedlug przybyciu do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec tak samo jak on, odczuwac. Wie, ze to aktualnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej humorystyczny i pod blahy idea, dotyczy pewnego zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa posiadala

charakter przede wszystkim sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, zwykla skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub

maksymy budowy). Istote piesni wynika z jej zwiazkow pochodzace z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany,

zlaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a do poezji krajowej

wprowadzil go Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej branzy wiedzy. Poteznieje czesto po tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

utworow literackich niekoniecznie pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o zyciu pasterzy lub wiesniakow. Gatunek ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych a, takze oznaczal wtedy wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta formie literackiej ogolnie pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana

byla w strategia realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury a,

takze niecheci do miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z stosownym jej zainteresowaniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny miejsce

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, przedlozenie tylko okreslonego watku, skupienie sie pod jednym tylko problemie, pewien punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Stala sie srodkiem wprowadzenia do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z jego

zyciem powszednim i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo nasz gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie

patriotyzmu. Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( W sokalskie

mogily ) a, takze nawolywanie do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest aczkolwiek glosow

przekonujacych, ze o ojczyzne powinno sie sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten

sposob M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P.

Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje

we wszelkich nastepnych epokach literackich a, takze jest zlaczone z zadaniami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny

stawia przeszlo wlasnpe, osobiste sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby poprawy, nie liczac sie pochodzace z przykrymi w celu

niego konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde co wiecej ta

przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest w celu niego naczelna wartoscia. Oddaje dla niej wszystko, co wiecej osobiste ambicje i prywatne dobro.

Sil dodaje jemu przekonanie o slusznosci takiego rodzaju postepowania a, takze mysl, ze zasluguje sobie nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina po przekazie M. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie

porannych mszy a, takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie

sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Okazuje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla -

„Ksiadz pana wini, tatusiek ksiedza, oraz nam prostym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". W calej "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl

swe rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka,

retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, kwalifikacji praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew). Ceni

prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca natomiast

dziedziczenie wedlug przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto dziecka na

manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i robocie na wsi, totez dokladnie opisywal lekcje ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok nie zaakceptowac

zabraklo bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do pracy pod wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz

odmiennych plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek i

daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej a, takze

sprzedawac drozej w odmiennych okolicach.

Seks Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie modelowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

zaakceptowac ceniac pierwotnego zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze mezczyzna pilnowac przywilejow

szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, gdyz oprocz wiedzy praktycznej przedstawiciel tego ogromnego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza dodatkowo sympatii stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od zwierzat, dajac im rozum i mowe, Dlatego tez,

ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma podarunek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest

mezny - walczyc w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wyzsza wartosc posiada oddanie zycia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje

cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski

pochodzace z Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu zarobku. Ksieza nie zaakceptowac chca egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do

biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot

wspomina jazdy (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac pochodzace z

chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia polskie XVI stulecia widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie sklania Polakow

do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy, koczownicy, nie

zaakceptowac godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takiej hanby. Okazuje sie byc oburzony obojetnoscia szlachty, deficytem

zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec pieskow tureckich. Proponuje im walke, by placili na wojsko, na bron, by walczyli. Uwaza,

ze nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski pragnie by walczyl caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O jego oburzeniu swiadczy ironiczne zakonczenie iz Kowalski jest niemadry przed a, takze po szkodzie. Mimo szkody nie pragna oni

naprawic bledu. Odrzucic ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja pochodzace z tragedii moralow. Nie umieja ustrzec sie

przed podobna sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem wydaje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

odstapic Helene poslom i zachowac ojczyzne od wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne. Staje sie

to wielozadaniowym problemem pokazania interesow prywatnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Lokalny, swiadczy w ten sposob podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia.

Wytrzymalosc i wladza panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa a, takze przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie istnieje nic przeszlo ojczyzne, czlowiek powinien co wiecej z

rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic co ludzkie nie jawi sie byc mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia a, takze podziw w celu urokow fauny i

flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy

okres po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia, przyjemnosc

duchowa a, takze intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy obok dzwiekach muzyki, w

atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, ze nawet w czasie zabawy trzeba zachowac, tak bardzo ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od

starozytnych przejmuje dodatkowo ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci dziecka. Czestym powodem jego utworow jest niewinnosc, ktora

uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji dziecka

wyrazanej za sprawa Platona - wylacznie element duchowy obok czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie

ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o wyjatkowosci jednostki

obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten mozna przeczytac sie po piesni

"Niezwyklym i nie zaakceptowac lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze jego wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich.

Nawiazuje tez do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny Mars", we fraszce "Do

gor a, takze lasow" - Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium.

Przechowuje w nich pochwale cnot i wartosci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac

nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta nabiera do Horacego, lecz zamienia je, laczy rozne motywy w 1 tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony tam problem

dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal konflikt pomiedzy interesem jednostkowym a, takze ogolnym. W ponizszym utworze prosto odnalezc swistki, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki znajduja sie wyrazem intensywnej troski o losy prywatnej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe pochodzace

z odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad pelnym narodem, dziac na strazy prawa a, takze sprawiedliwosci.

Odrzucic wolno dywanom myslec o prywatnych romansach, powinni posiadac wylacznie na mysli dobro ogolu. W prekursorskim fragmencie tej

wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, a

nawet wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami posla

Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie pod obronce ojczyzny (mialo to

zachecic mlodziez rycerska do grozacej aktualnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do tragedii pewne detale, ktore wbrew

umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak polski koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy polski balagan).

Uwazaja przewodnia kompletnego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac miloscia

ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym podrecznikow antyku, mocno zwiazanym pochodzace z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym

wraz z ta kobieta. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem w celu Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego znajduja sie przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w wiekszosci powazne, pierwotnego tematyka wydaje sie byc zas bogata.

Wystarczy wykonac przegladu rozmaitych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas wedlug temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, fauny i flory i zycia, milosci. Poglady filozoficzne przewaznie stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge a, takze lament wedlug klesce Mlodych

polakow poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i ludzie ( kobiety i najmlodszych ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie do tych, ktorzy czuja jeszcze milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania

zasobow dla wojsk, mysli o kraju oraz nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie nasz rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Ale jesli mam racje i pochodzace z tego naszej firmy zbodzie,

Swieza przypowiesc Kowalski sobie kupuje,

Ze a, takze przed szkoda, i wedlug szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie baczac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego obszaru dla kazdego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, finalnie czlowieka o

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i ludzie, bo posiada czyste serduszko i tamtego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Panie za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje swiata. To

kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali dzielo Boskie-od

dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest artysta, poeta, jego tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz pierwszy o tym

podsluchujemy, przeciez Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik

sobie stawiam trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi po literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat skladajacy sie z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z w nocy swietojanska. To proba wytworzenia

pierwszej krajowej sielanki. Liryk chwali los na wsi. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o problemach i klopotach codziennych,

co wiecej praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja pelna wartosci,

gdzie zyje sie grzecznie, poboznie a, takze bezpiecznie. Posada na pozycji choc ciezka daje czlowiekowi stale a, takze pewne koszty utrzymania, wysilek

natomiast jest procesem do dumy. Po robocie mozna odpoczac wesolo spedzajac czas pod tancach a, takze spiewach. Czlek zyje pod wsi po harmonii

pochodzace z przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, gdyz to oczywiscie oni demonstruja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci a, takze staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

wieku jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci spolecznej,

o zlych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, ze stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie a, takze radosc. Rozkoszy plynace pochodzace z zycia dziecka na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione po obcowaniu po z

przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych o swojej namietnosci prosto

pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w nich

mitologizacji a, takze jezyk mozna podzielic pod dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa lub przykladami, badz

przerobkami idylli antycznej, lub tez zestawem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednakze alegorycznych, kompletnych powiazan pochodzace z

mitologia±, gdzie pod maska pasterzy a, takze pasterek prezentuje Szymonowic osoby i stosunki dworskie. Naturalnie obrazy dekorowane w sielankach

konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie postacie wystepuja pod spodem mitologicznymi imionami: Dafnis,

Licydas nie znajduja sie prawdziwe jednak sztuczne a, takze zmyslone, jednakze prawdziwe bez watpliwosci sa odczucia, szczescie a, takze

nieszczescie po milosci, ktorych doswiadcza niemalze kazdy, podobnie jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim skromniej lub wiecej

dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej a, takze celnej obserwacji i oceny zycia, takiej

jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze naszym poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy

zajmuja spracowane wiejskie kobiety, narzekajace pod swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, pochodzace z ktorym liryk maluje tragedie ludu

wiejskiego, dzielem rak tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych sluby i bogate zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja

konflikt miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory to wystepuje stale z przyrodzonym symbolem swojej wladzy - nahajka±, oraz chlopem zdecydowanie

pedzonym do roboty.

Doswiadczamy wiec tutaj krytyczna ocene zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej podrecznikow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem".

To utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to niejednokrotnie. Pan boi sie, badz czasem za sprawa tego postepowaniu kazdy

wraz z ksiedzem nie wynajda sie pod lewicy, czyli czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Odrzucic atakuje jeszcze

ksiedza, gada tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje krytyke. Mowi o

odpustach, ktore sa faktycznie jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, winko, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust.

Teraz zamyka sie do rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze pod stu urzednikow, jeden wydaje sie byc

sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swych procesow, chyba ze za rownoczesne swiadczenia. Rozmaite lapowki a, takze

daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu zamyka sie a, takze przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini

Mezczyzna Ksiedza, oraz nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to

kokosz. Przy przymusem zrobic trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala na nowo zwozic ziarna poki nie

zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest zawiklana, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja

sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie

szlachta ponosi na skutek zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja niedobor rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie byc

zadowolony wraz z swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie zaakceptowac sa zadowoleni. Pan karci

Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wsi, omawia proces calego jej zycia. W calej mlodosci zaleca

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz

jezyka mozna sie przyuczyc bez jej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic winien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc wlasnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem a, takze

ozenic. Alians malzenski powinno sie zawierac pochodzace z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Sluzace do urzedow nie powinno sie

pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez Rej zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa a, takze

krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy pochodzace z truskawkami i tym podobne. Latem

mozna z tychze przygotowanych na wiosne krzewow a, takze drzewek posiadac owoce a, takze pozytek. Istnieja juz wowczas jabluszka, gruszeczki,

sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne.

Wszystko w celu uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca wrogosc i ludzie zle pracuja. Zima niesie najwieksze rozkosze.

W lasach polowania z bliskimi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W mieszkaniu wszystko

przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie pozytek. Jednakze i podczas zimy nalezy pilnowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez

mozna z towarami, albo podobnie u handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy tanio sprzedac, po innej rejonie drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba

o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci widzi dla

szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia pod wsi. W calej Czarnolesie istnieje wiele estetycznych tego typu utworow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo lubiany drzewie, planowo cenionym. Liryk zwraca obserwacje na to, jakie to wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow.

Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi

dalszego picia z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina stare lata, kiedy dwie strony posiadaly wiecej zaufania.

Chlop podobnie o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na jego niekorzysc. To jeden pochodzace z utworow gdzie poeta dotyka problem spoleczny w

Polsce. Przedstawionej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny.

Jest to dzielo oparty pod tradycjach ceremonii poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla zwyczajow

ludowych. Chwali wies a, takze zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Okazuje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to

zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter prezentowanej uroczystosci. Piesn panny odrebnej mowi o tancu a, takze radosci. Sklania

wszystkich do pojscia po jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze spokoj wsi. Chlop

zachowuje ze wlasnej pracy zony i rodzine, a fach jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza badz pisarza.

Oblicza nastepnie wszelakie przyjemnosci robocie, chwali wieczorowe spiewy a, takze tance. Utwor nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci

ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw pod uksztaltowanie bohatera lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniem dlan odmian, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Opierajac sie na tych zrodel

powstaly dwie glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w jego poezji znajdziemy echa

ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego wplywu przyrody pod

ludzka psychike. Zawiera dodatkowo pochwale a, takze zachete do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie

a, takze bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji a, takze umiejetnosc krytycznego

spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola dziecka w planecie, zastanawiaja

ponad nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich

swoje niemal wszystkie rozwazania i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Mu za dzielo stworzenia globu oraz dziecka, a takze melodie miedzy

nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, baczac na owe czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postawy

charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje pierwotnego syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze wydaje

sie byc miec nieskalane sumienie, radzi, aby skorzystac z okazji do rozrywki, ale racjonalnie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej po sobie. W calej „Piesni o cnocie― liryk

stara sie uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu slowo „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i

cierpien zwiazanych wraz z swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty wydaje sie byc

obowiazkiem kazdego czlowieka, a najwyzsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage do slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez sam proces kreatywny. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie

oni pozostawic wedlug sobie slawe i dobre imie. Problematyke dziel sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym a, takze nielada piorem

opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory to z racji pod posiadany warunki jest jednostka wybitna. Obraz lotu ponad roznymi

panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob, ze jego dziela pozostana tez znane nie tylko rodakom, ale i w oddali poza

barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni

Horacego, ktory to brzmi „slodko jest szalec w odpowiednim miejscu a, takze czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej

utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII mozna odnalezc dodatkowo topos

arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu pisarstwo parenetyczna w dalszym ciagu pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe,

idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie winien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej

majetnosci. Wskazowki zawarte sa po „Zywocie dziecka poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie

darami fauny i flory o wszelkiej porze r., dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Analogiczny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska o sobotce― a nawet „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek rycerski

szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych za

sprawa literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych

dobr a nawet zycia. Taki ideal stworzony jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a

nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden standard – rodzaj

renesansowego autora, humanisty. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do 1 dziedziny sporzadzania, jest wszechstronna, oprocz

umiejetnosci potrzebnych ma rozlegla wiedze i zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski,

M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, postrzegana jako lojalnosc, patriotyzm, los zgodne pochodzace z natura. Wlasciwy ozenek, obowiazki

gospodarskie a, takze obywatelskie oznaczaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace pod roli a, takze w ogrodzie, uciechy plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie obowiazki

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z

rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, dobrego ojca a, takze troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak

pochodzace z dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we

fraszkach potrzebuje Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza wartoscia jest niewinnosc ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana w

charakterze czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego

powodzenia i porzadku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu

poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje zdrowie za pewna z najwazniejszych wartosci, wobec ktorej rozne dobra gubia swe przeslanie.

Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne los w zgodzie z przyroda i nie zaakceptowac szuka sporo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego zycia i jego prawdziwych wartosci w niejakich utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug dziecka odrodzenia powinno sie zyc wedle natura a, takze jej prawami, pamietac, ze wszystko przemija ale powinno sie przy tym afirmowac zycie

a, takze w pelni z niego korzystac. Wedle stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wyrobic spokoj lezacy wewnatrz broniacy

poprzednio atakami fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie

byc wydany po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju

doskonalym uszczesliwiajacym wszelkich obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej

oraz ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej w celu roznych osoby jest zroznicowane prawo. Miedzy innymi prawo

karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla osob z rozmaitych warstw spolecznych, inne w celu szlachty a, takze inne w celu mieszczan. Mniemam

ze, nasz problem wydaje sie byc nadal aktualny. Tak aktualnie bylo a, takze jest, ze ludzie posiadajacy wplywy a, takze takze bogaci podlegaja

niekoniecznie tym samym prawom co zwyczajny obywatel, jednak zazwyczaj znajduja sie traktowani o wiele lzej, w ogromnej liczbie przypadkow moga

sie chociazby wykupic. Czesto ludzie na ogromnych stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie po ich sprawie jest w znacznym stopniu przedluzone.

Nastepnym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest uzycie nauki a, takze wiedzy w zyciu kazdego czlowieka i wspolzaleznosc sily panstwa a, takze

jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe szkoly i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli.

Dzis wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i manipuluje nadal

pochodzace z dobrej decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie po malych miejscowosciach, zamknieto a, takze

dzieci czesto musza spacerowac do tychze odleglych o wiele kilometrow. W dodatku szkoly moga miec zazwyczaj nazbyt male fundusze na postep

pracowni a, takze zakup podpory naukowych, czasami nawet pod utrzymanie. W calej ksiedze o wojnie natomiast mowi, ze kazda wojna powoduje

klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie zaakceptowac tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie lub zolnierze walczac

w interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia tyczace spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy kraju w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec

wydaje sie byc obywatelem a, takze panstwo powinno mu umozliwic szczescie, - o wartosci czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, -

ktorykolwiek badz czlowiek winien byc legalnie przygotowany do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do niej powinno opiekowac sie panstwo, - nalezy zalozyc

urzedy nadzorujace wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej chlop byl karany smiercia). Pisarz proponowal

zaplanowac nowy regulamin prawny pochodzace z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie zaakceptowac sa tak bardzo wielkie, zeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi

roztaczajacych wojny wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu po 1551 r. Modrzewski proponuje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osoby wyksztalconych a, takze

szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy zbedne, takie jak swietne domy i sute biesiady. Proponuje

fundusze przeznaczone pod ten zamiar wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie pod dotowanie szkolnictwa w

czasach, gdzie nie docenia sie wiedzy i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski proponuje przejecie

opieki nad budami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz pierwszy

prawo kroczenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Tym sposobem pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, to znaczy brak namietnosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny

wydaje sie byc podstawowym przymusem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie wartosci (Bog a, takze ojczyzna) winowajca sie zestawiac

w pewna calosc. Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra wspolnego, dla dobra ojczyzny trzeba poswiecic calosc: majatek, sily,

zdrowie, fuks, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna byc zgoda, gdyz laczy go jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do ktorych moga przyczynic sie niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, wojny domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze narod

wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude a,

takze obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo a, takze herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo polskie od szesciuset lat

polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, by stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy nie znajduja sie spojni, nie

zaakceptowac tworza jednosci. A w celu Skargi zadne krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem powodzenia

Rzeczypospolitej wydaje sie byc jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic niezgode u

katolikow, ale obok heretykow jest to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela

krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich domenach zycia, w podobny sposob publicznego, oraz

prywatnego. Heretycy nie moga nawet odparowac panstwa poprzednio poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest

sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec krola do obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz do

przywrocenia jednosci religijnej po narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow a, takze pozbawienia pierwotnego ochrony sadowej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Zbytnio prawa sprawiedliwe uwaza

zapisywane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione w celu porzadku,

sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca roznowiercow),

odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym

niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim zamet (istnialo wtedy wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki,

miejski). Wskazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia praw ograniczajacych a, takze naruszajacych przywileje Kosciola

a, takze krola. Jednoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. biezace sadzenie a, takze bezwzgledne sporzadzanie

wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich herezje,

mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc a, takze brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek i do tonacego okretu, ktory to wszyscy, po

chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow a, takze zjawisk, jakie to maja obszary w kraju i

proponuje reperacje istniejacego postaci rzeczy. Rownolegle przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie owych chorob zaprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno po

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O porzadnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy w celu

dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej po Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

moga jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna liczne analogie do wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Dostrzec mozna

prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor stanowi ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne

panstwo, w ktory to interesy obywateli beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie dziecka poczciwego" wyszukac mozna standard prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace go sprawy a, takze swoj strach o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka rozprawa... ". W

dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, jakie to dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko podkresla wyzysk stanu

chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

M. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany pochodzace z pozycji

kalwina i po duzej partii stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za sprawa protestantow, co jest zwlaszcza widoczne po krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do zycia w przepychu

i sztuczne zawyzanie liczby swietych, pod ktorych nieustannie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin a, takze

„koled―, ktore sa wedle niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego a, takze zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow

jednakze takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym charakter sporow religijnych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

zrozumiec istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to

portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia go i kosztuje ponad zwyczajnych

ludzi. Aczkolwiek mnich tamten jest faktycznie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbytnio swietych, ochoczo ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie

byc anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swego psa pod cmentarzu obok grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni a, takze poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednakze z czworonoga uczynil parafianina.

Jest to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze lekcewazenie

podstawowych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, stanowi nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu

odprawiania nabozenstw po zrozumialych w celu wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja

lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja pierwotnego spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo po

odprawianej mszy swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach niejednokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - sam pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, ze jest poufaly osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, w jakim stopniu

sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow zeszlych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim warunki, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, smierc malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych a,

takze zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta zasada. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie samemu,

rownoczesnie stara sie dowiedziec, co obecnie przebieg zdarzen sie pochodzace z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego bycia. Brak wydaje sie byc

na nie zaakceptowac odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z

miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu

powrotow dusz wedlug smierci, do miejsc gdzie przebywala poprzednio wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po

zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to po ostatnim pochodzace z TRENOW, gdzie

opowiada wlasny sen - we snie ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze jego

coreczka wydaje sie byc szczesliwa. Postawa ojca zmienia sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie los Jana pod wsi pozostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil ukochana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, z jakiej przyczyny to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala

scieta za sprawa nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia stale drecza, pustka

po odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana jest jego wiara w prawdomownosc boska, wykonuje to do zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w punkcie

kulminacyjnym do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje po watpliwosc meritum calego zycia i istniejacych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, ze corka stanie sie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna smutku, rozpaczy,

strachu. W obliczu smierci corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym czasy swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, pewien z wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc koncepcje ukazujaca meritum boskiej wyborow - Urszula poprzez smierc w

stulecia dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, ktorych bohaterami znajduja sie pasterze lub rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, do epiki – fabula a, takze narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi a, takze rozmowy pojedynczych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze

sie ogolnie z humanistyczna pochwala piekna swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie nierzadko tlem w celu

prezentowania zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy portret wsi krajowej

Ostatnia pochodzace z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; ciezka, codzienna praca w polu i obok gospodarstwie sprawia radosc sasiadom wsi

a, takze jest w celu nich procesem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Ktory twe urlop, kto pozytki?

Moze wspomniec za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury ludowej

przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy po literaturze krajowej siegnal wedlug motywy

folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, wydaje

sie byc nietypowa, prezentuje bowiem fuche panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje

wiec nie idea, ale strategia, w ktory zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach

ludowych i narzeka razem pochodzace z Oluchna pod ciezka fuche oraz pod srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma,

dzieki niej sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna przyjaznosc czlowieka. Polska wies finiszu XVI stulecia jest, wedle Szymonowica,

stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie niejednokrotnie dochodzi do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw przykrych,

pokazuje ujemne strony zycia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji globu i sporzadzajac utwor zblizony raczej do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle

przyrody, a jej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i zabawy, jakie niesie ze soba afekt. Gdy Laura przybywa pod spotkanie pochodzace z

ukochanym pod spodem umowionym jaworem nikt pod nia nie zaakceptowac czeka. Sprawia to posadzenie o niewiernosc i zwiazek z odmienna pasterka

– Doryda, co konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wowczas zza

sasiednich zarosli wybiega Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena

pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo

charakterystyczne w celu sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu

namietnosci na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zyciu do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak charakter jego wierszy

wykracza w oddali poza czysto renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, co powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany wiary, gdyz prawdopodobnie Mikolaj po mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go watpliwosci, czy selekcja ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dosyc uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy a, takze wszechmocny, jednakze, z

drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzis i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest wspanialym obrazem tychze niepewnosci a, takze lekow. Zwlaszcza wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w trzech

sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie byc wyrazem obawy poety o wynik bezustannej walki, ktora

kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie dobra materialne a, takze pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od Boga. Sluzace do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z silami ciemnosci

czlowiek jest samotny, a stawka jest w koncu zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy

czlowiek powinien liczyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, glob i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tamtego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest afekt do Boga. Bog wydaje sie byc wielki a, takze dokonaly, czlowiek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc

odciaga czlowieka od Boga, zakloca mu droge do zycia wiecznego a, takze do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii (

Ksiega Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla powszechnie znana spoleczenstwom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko kostium wiekopomny, maske (pretekst),

pod ktora autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest mocne, a jak slabe. Meritum rozwazan pisarza ma

charakter uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej zajmuje Kochanowskiego Polska XVI stulecia, wowczas jeszcze

silna a, takze znaczaca w Europie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow poprzednio tym, ze

niewlasciwa polityka moze przyczynic sie do upadku panstwa, podobnie jak Troje. W calej tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o takich intencjach

pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") wydaje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jakim

sposobem maja wykonywac powierzona dywanom wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na

zakonczenie liryk przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski strategia glosowania za sprawa rozstapienie i

obecnosc marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor

odpowiedzialnosci zbytnio losy was. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo natomiast jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do pijanstwa a, takze

obzarstwa, oraz niezdolna do zadnego wysilku, a zwlaszcza do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie beda zdolali w przyszlosci rzadzic

panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku was rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. W calej kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec kwestii

narodowych. 1 z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty, nieliczenia sie

pochodzace z dobrem was, realizowania wlasnych celow kosztem narodu.

6. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, aczkolwiek sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, wydaje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by za sprawa atak zaskoczyc

wroga, nadszarpnac go a, takze nie pozwolic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza bowiem tematy w najwyzszym stopniu istotne, terazniejsze i

skomplikowane. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo w charakterze dobrowolna struktura spoleczna stanela dla gwarancje czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Trusia

elekcyjny (wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo (wczesniej

wydal juz dzielo "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten problem; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, lub wysoka grzywna [120

grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O madrosci potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, oraz ci co sa pod jego czele powinni dawac

przyklad,

dwa. "O namietnosci ku ojczyznie" - liczy 6 dolegliwosci Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, wolnosc absolutna religijna,

oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Nadal mowi, ze milosc do ojczyzny fundamentalnym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Na nieszczescie jej nie wystepuje, Skarga boi sie, ze fakt nasz moze byc wykorzystany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz wydaje

sie byc wykorzystywana za sprawa magnaterie do osiagniecia wlasnych celow, co prowadzi do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie pod jej zlych synow, strach o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba zawsze sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego,

wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Lokalny, jesli jej

obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na rejonie niezaleznosci od papiestwa a, takze cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

- zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla wszelkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie ponad edukacja a, takze wychowaniem

najmlodszych szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Komunikujac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od nauki Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczowe oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec a,

takze spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Zbytnio wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych

czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy pod wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach r., przynosza sporo pozytku, oraz

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego za sprawa caly dwanascie miesiecy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu pisarza do robocie na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw i innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie kumpli i dzinki, zaleca rozrywki, polowania, lowienie ryb, co daje pozytek a, takze daje przyjemnosc.

Dbajacy o fortune pisarz zaleca po wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac je oszczedniej i zbywac drozej po innych strefach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych i sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przede wszystkim ksztaltowanie jego charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich

zbyt. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko zatem, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie jawi sie byc pozbawiony wad, poniewaz oprocz wiedzy praktycznej przedstawiciel tamtego

wysokiego postaci spolecznego winien posiadac podobnie gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do przymusu

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow pod Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl po niej swe przemyslenia odnosnie tematu tego wydarzenia oraz sugestie, jak z czasem wzmocnic obrone granic. W calej reakcji

poety na najazd Tatarow pod Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow i mysl o powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie

poprzednio napascia Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci granic Kochanowski proponuje opodatkowanie

szlachty, co wyraza slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka a,

takze niesmiertelnej - poety. Psyche poety w jego opinii jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy

granic. Piesn nasza przekazuje swiadomosc wlasnej wartosci Kochanowskiego w charakterze poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za

najgodniejsza i najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie byc cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale zycia

pod wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem nawadniania i Kupaly -

bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia po jednosci pochodzace z natura. Wyraza pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala zycia na wsi w zespole rodzinnym. Posada ziemianina pod roli przeciwstawiona

jest odrebnym, niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza,

a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie rzadzic w zyciu. Ogromny

wplyw pod tworczosc poety mialo podobnie spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z odmiana znakomitego naszego poety, ktory to jako pewien z pierwszych tworzyl

literature narodowa. Ale nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jakim sposobem wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza.

Poza tym dzielo ten wydaje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest dodatkowo

uwidocznieniem mysli wlasnej wartosci Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze dlugo po jego smierci pozostana

czytane a, takze podziwiane za sprawa wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z zycia codziennego, co bylo zwykle dla owczesnych humanistow, do ktorych niewatpliwie nalezal.

Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII i fraszka "O zywocie ludzkim".

Zawarte po tej odrebnej przemyslenia wskazuja wyraznie pod znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej, aczkolwiek nie da sie zakamuflowac

zawartej po niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie zaakceptowac bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka.

Jego rozwazania na nasz temat sa zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII a, takze XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia,

ktora pielegnowana po sercu dziecka moze byc w celu niego w tym samym czasie "nagroda a, takze placa" i swoista ozdoba zycia. Explicite z cnota

zwiazana wydaje sie byc tak zwana dobra slawa, tzn. dobra opinia obok wspolczesnych, oraz po smierci pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc pospolite wsrod owczesnej

szlachty. Naturalnie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest

fraszka "Na most warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy po "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala pani pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl po niej swe przemyslenia a, takze sugestie, jakim

sposobem w przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale w najwyzszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat a, takze stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela

wspolrodakow. Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszelakie

zalety stanowiace cnote znajduja sie cenne, jednakze najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta

cenna do nieba, Tym, co sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym momencie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej po Czarnolesie, zeby tam aranzowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Pisarz opowiada o

poboznej a, takze spokojnej rutyny gospodarza. W celu porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie wedlug swiecie po poszukiwaniu bitew i

gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie byc zyc pod roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz ze zbirow osiaganych z ofiarnej

pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki a, takze pola, oraz nastepnie calosc znosi do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy stale

znajdzie okres na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby lub w lesie zastawia potrzask, dzieki czemu na

strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. W calej zagrodzie oczywiscie pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze o wychowaniu

mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i wstyd. Poeta potrzebuje, aby jego wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i azeby

posiadaly owe zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale

dodatkowo glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode globu, swojego domostwa – jest to

renesansowa zgoda zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, jakim holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby porywac

dzien, a, takze stoickie, by przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta po „Piesniach― posiadala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia dziecka jest fuks, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z zasadami cnoty, daj

szanse czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie do

korzystania z uciechy zyciowych. W stosunku do przemijalnosci globu, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania z chwili,

cieszenia sie pochodzace z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc

zaobserwowac po Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora byla nie zaakceptowac wolna od sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki dotychczasowy tak odmienne. Sprzyjala dywanom recepcja

antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal dystans do globu i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym.

Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez watpliwosci blizszy byl Zenon od Epikura. Oddzialywanie kazdego z nich we fraszkach jest zauwazalny.

Wlasciwie filozofii antycznej staranie do powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, ktora niesie los. Przede wszystkim

nalezalo unikac zmartwien, ktore mogly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce

„Na budynek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co wydaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta potrzebuje

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane

sumienie, ludzka zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra tamtego swiata nie

zaakceptowac zapewniaja prawdziwego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie a, takze

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm a, takze przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna pochodzace z

fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale zycia w zgodzie z przyroda odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na glob renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i stalosc wobec tak bardzo krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze duzym spokojem obserwowac otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, po

korzystaniu pochodzace z rozumu, ale rowniez w uciechy „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia a, takze

wizji Boga, jako ogromnego Architekta, znajdujemy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem wobec Boga,

jednakze tez wizja czlowieka godnego, umiejacego wykorzystac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od trosk a, takze cierpienia i obawy poprzednio

smiercia. Naszym dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety po ustalone za sprawa myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta pochodzace z ironia wytycza sie odnosnie tematu madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie

pochodzace z problemami, dawac sile duchowa i porzadne szczescie i czynic odpornym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie po

swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi wyszukac w niej ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie pod

tej harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego autora po smierci Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek

pocieszeniu a, takze ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow wedlug porwana za sprawa Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska a, takze stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac

rozne postawy polityczne obywateli i stalo sie pretekstem do rozwazan fauny i flory ogolnej.

W calej konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, aczkolwiek w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Tak jak w tragedii greckiej,

nastepuje podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob pod scenie nie zaakceptowac przekracza czterech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal po

nagrode zbytnio wyrok po sporze bogin, wine wiec ponosi lacha, ktora go nagrodzila.

Sa jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tej okolicy takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie byc tu wyznaczyc glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno bowiem stawiac osobisty interes pod rowni wraz z sprawa kraju

odstepstwem od reguly wydaje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow po tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin badz

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Cecha szczegolna utworow z tamtego okresu wydaje sie byc epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia

orszaku: O doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego

czasu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego

przekroczenie przynaszaja, / A przy tym po zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek swiatowy, ponad

calosc przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany

takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), narasta wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie —

Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Sluzace do gor a, takze lasow,

zredagowana w momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swe zycie, sentymentalne i

jednoczesnie ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, ze podmiot

liryczny porownuje sie do Proteusza (starogrecki bozek, ktory proch dar przemieniania sie po rozne postacie, zwierzeta a, takze przedmioty). Obecnie zas

pyta z porzadnym niepokojem: „dalej co stanie sie? ―

dwa. Czarnolas.

Dominuje tutaj calkowicie inny stan ducha, inne znajduja sie tez tematy. W duzej liczby utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc

domu rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), stawia pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na pieczy

/ Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie fauny i flory, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, gdyz wlasne los bylo w celu Kochanowskiego najwazniejszym zrodlem

natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w jego zyciu kluczowa byla jego

poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) a, takze nawet

polski pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, nalezacych do roznych wariantow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow a, takze zagadnien pochodzace z zycia dziecka, porusza kwestii jednostki, oraz calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez przedlozenie w los prostego systemu

wartosci. Czlek i jego dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tamtego pisarza po, odniesieniu do w/w tematu, na wstepie trzeba stwierdzic, ze tematyka jego utworow dotyczy jednoczesnie

pojedynczego czlowieka, oraz ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane w charakterze wskazowka w celu jednostki,

jednak dla wszelkich, bowiem uzywac sie jest w stanie do nich kazdy, gdyz ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kliku wersach po lapidarny strategia przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor zamierza odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i

naklaniaja go do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja slowa wypowiedziane za sprawa glownego bohatera: „Trudny (... ) moj rzad

pochodzace z tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, oraz wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta posiada na celem osmieszenie a, takze krytyke

pijanstwa. Jego rezultaty i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa

autorytetu, zaufania, oraz przede wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem stanie sie „Piesn o dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek powinien

pomniec o tym, ze cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w wiec kazdy winien usilnie zabiegac, aby zostawic po sobie dobre retrospekcja. Nie jest

odpowiednim czlowiekiem nasz, kto rozmysla tylko o piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac na darmo Pan odroznil

dziecka od zwierzakow, dajac jemu rozum a, takze mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba ojczyznie, w celu

zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako ktory moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ― Sposoby sluzenia

ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy powinien

edukowac swych nabywcow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania prawdziwej wolnosci.

Jakkolwiek ludzie majacy odpowiednia energie i odwage powinni pochodzace z bronia po reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie po walce

odstapic zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, dotyka wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze okazac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic

calosc dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku prezentuje

tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci dostalo sie

do niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak bardzo rozwinietej cywilizacji; nie

wie budowac domkow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia o Polaku swiatlym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie zaakceptowac

pomysla juz wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc Polak

sobie kupi, ze i poprzednio szkoda, a, takze po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jawi sie byc glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow, a

konkretnie – poswiecenia w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to oczywiscie odroznia polski narod od

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zadanie i problem calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednakze sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to w

celu pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma pod celu pokazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal pod strazy porzadku juz od

poczatku bycia naszego was, ale badz takie procedura duchownych moze okazac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni do glebi sie

zastanowic ponad dalszymi swoimi losami, zeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz czynia go zwyczajny ludzie. Jezeli zawiedzie pewien

element po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a cos wiecej niz czesc ciala – kraju – mozna tu rozpoczac do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodziez nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze pewna z okolicznosci upadku niepodleglosci Polski po XVI

po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty pod wzorach starozytnych.

Utwor nasz zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta

pochodzace z mitologii a, takze przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje

wladcow oraz kiepskie spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture dodatkowo

zaczerpnal pochodzace z antyku:

chor stoi za sprawa caly czas pod scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o zdarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach gada posel

-akcji – obnizona do okreslonego watku – sporu o Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, co ludzkie

nie jawi sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw formie, ich zachowan; od patriotow poczawszy, oraz na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swe losy

laczy z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestii narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Okazuje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie ponad konsekwencjami

kazdego czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, bazujacy na wzorach antycznych.

Utwor ten pozostal napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i prezentuje jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej. W calej utworze naszym latwo wyszukac fragmenty, gdzie poeta

krytykuje wladcow i zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, jakiej obszerny odlamek przelozyl. Budowe takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec niedobor parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie poprzednio palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych pomieszczeniach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co ludzkie nie jest

mnie obce―. W calej odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg wybuduj postaci, pierwotnego zachowan; od patriotow

poczawszy, a pod zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, wierny sprawom was, zabiega o utrzymanie pomieszczenia, swoje losy laczy

pochodzace z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem a, takze intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w niniejszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale kompletnego narodu.

Tekst dramatu posiada charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze oczywiscie w tej epoce tworzy sie popularny w Polsce mit sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa po „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz formuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot dziecka poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Od razu oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni o Sobotce―:

„wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu pod prace, ktora wszystkim

daje radosc a, takze rozrywke, ktora tez daje zadowolenie. Taki obraz prezentuje „Zywot dziecka poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze pozostala wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni,

uwazaja egoistycznie, znajduja sie chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia.

Ksiadz nie zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Facio musi wykonywac prace na panskim polu, praca nie jest

radosna piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei pochodzace

z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― M. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to

tematy podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jakim sposobem widac - nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z istotnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza czescia dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w niej mysl, ze „bez praw nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska pod cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna mozliwe, iz jak wykrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego dziecka niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie zaakceptowac otrzymuje

sankcje, a plebejusz traci los. Za co? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze czlowiek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za co innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac ma obowiazek

rowniez kontrole wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta prosperowac nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc a, takze

nam a, takze bydlu, jezeli zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to bronil

chlopow poprzednio wyzyskiem a, takze samowola panow, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli sporym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych a, takze zaczepnych), oraz zwolennikiem potwierdzenia i

pomieszczenia, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, gdyz tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim

dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji mlodocianego obywatela a,

takze do powagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o

koniecznosc finansowania szkol, ktore wazniejsze jest po dalszym rozrachunku niz koszty na rozne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie byc bardzo

prosto zapamietac, gdyz dzis wydaje sie byc on takze aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze

swiecka po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane po literaturze.

W wieku renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci. Wytyczne

te zawarte sa po „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie darami fauny i flory

w wszelkiej porze r.. dbajac o harmonie. Nie jest zbyt badacz, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc, ani smierc. Charakteryzuje go

gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug intelektu i po bliskosci pochodzace z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlowiek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro przeszlo prywate, nie

zaakceptowac zaluje jej swoich towarow, a takze a, takze zycia - taki wzorzec ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach

P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek kompleksowy,

oprocz umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja autora tacy jakim

sposobem Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne a, takze lansujaca

pozytywne. Przykladem takiej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem oraz Plebanem― M.

Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski konstruktorow tego czasu o losy ojczyzny. W calej „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten wydaje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami czterech reprezentatywnych w

celu polskiego systemu spolecznego stanow a, takze pietnuje czynu kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu,

zasobow wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci,

hazardzie a, takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O

obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko

urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym stosownego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal kierowania sie tylko dobrem

narodu i interesem panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Wojowal z korupcja sadow,

podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal

sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w

zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych a, takze nakladow

pod ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i zapatrzenie we

wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje slabosci

toczace Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu po 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Okazuje sie byc nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju a,

takze wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor nasz niesie po sobie zawartosci uniwersalne, prezentuje sytuacje was w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on umiarkowany, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie

zaakceptowac unosi sie ambicja jak chodzi o dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie do szantazu a, takze

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten prezentuje

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dorobek poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej was tematyki. Postury patriotyczne wykazuja

niemal kazdy humanisci, wszelakie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie dziecka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o jego spoleczny ksztalt,

odnajdujemy nade wszystko w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie to zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich

obowiazkow, jednak mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, zle sprawuje sie

w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - gada Pleban). Totez Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza A mnie prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i charakteryzuje

owa „poprawe kraju― po pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednak bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do jej synow - czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Ukazujac szesc dolegliwosci spolecznych -

obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze grzechy przeciw Bogu

- glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, po XVI stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie

rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic moga miec fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych znajdujemy tez po licznych fraszkach, a najlepsza pozycja

wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym spoleczenstwom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan a, takze swoim

wyksztalceniem. Jest bez watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal o ksztalt

swojego stylu, o forme trzymanych gatunkow a, takze o artyzm jezyka, oraz o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly o erudycji poety. Nie dotychczasowy mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina, greka,

hebrajski, studiowal dodatkowo epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i

terazniejszych tworcow polskich. Nawiazania do antyku po dorobku Kochanowskiego widac chocby w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni,

fraszki, dramat wedle regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do

tworczosci Horacego, po podejmowaniu powodow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego przeszlo tlumem.

Ten wybitny czlowiek zapisal sie w przeszlosci literatury krajowej nie tylko w charakterze poeta a, takze dramaturg, jednak takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady autora, ktory uznaje swiat

zbytnio wielka melodie, znajduje ogromne wartosci fauny i flory i wsi, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. w charakterze nazwy ery uzyto tamtego terminu wowczas w XVIII wieku we Francji - poczatkowo w

celu okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich po sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu okreslenia czasow

panowania Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W ponizszym znaczenie ustalenie to pozostalo przyjete za sprawa

nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie

mialo byc poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla sporo sporow a, takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu

aczkolwiek odrodzenia antyku lecz czas swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama

dotarla do szczytow przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach kultury trwajaca we Wloszech od XIV do poczatkow XVI wieku, oraz w panstwach Europy polnocnej od

finiszu XV do samego konca XVI stulecia. Jest mezczyzna rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki jak: recesja

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady

umyslowe a, takze religie, najbardziej wazne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot a, takze kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, pod plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i rozrywac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek przybywa w glowny

punkt badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku w charakterze o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci uznajac wartosc jego rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania a, takze ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki ludzkiej. W calej

mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce przydatny, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar, patriotyzm.

Byl to antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w glowny punkt swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i zero co

ludzkie nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za oficjalny jej

poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe prady religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W r. 1529 - protest mniejszosci luteranskiej po Spirze pod sejmie.

Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze mozna ja odtwarzac indywidualnie, ze nalezy

tlumaczyc je pod jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia osoby od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek posiada swoj zycie

zapisany po gwiazdach. Kierowane jest jemu niebo lub pieklo, oraz zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zbieranie dobr.

Swoje to zasluga, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Anglii. Ruch nasz powstal pochodzace z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni pod sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem znajduja sie

wydane po 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one do literatury religijnej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o

zmianie panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz

zdejmowanie krzywd spolecznych i praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych

niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Strofowanie I - "O madrosci potrzebnej do rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Pisarz charakteryzuje slabosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni byc ci, ktorzy stoja na prowadzeniu narodu.

Strofowanie II - "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc dolegliwosci Polski. Zawsze sa to: brak namietnosci ojczyzny, niedobor zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania

poswieca pisarz pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora plynie pochodzace z "chciwosci domowego

lakomstwa". W calej sposob wyrazny i wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego

czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci do ojczyzny, namietnosci dla niej samej. Napad skierowany wydaje sie byc w strone internetowa

magnatow dbajacych jedynie o swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, najmlodszych jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz laczy

pierwotnego jedna religia, nakazujaca afekt blizniego, nasz sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedobor tej potwierdzenia

szczegolnie pod sejmach budzi u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV a,

takze V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa porazka dla Lokalny, poniewaz

poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, prowadzacej do potwierdzenia i do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani

winni znajduja sie swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co wydaje sie byc

jednoznaczne pochodzace z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Oblicza prawa

nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje

stany spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. Tytulowe grzechy jawne to: niedobor

sprawiedliwego a, takze sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra

pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tresc zwiazana

wydaje sie byc z pierwszym, pelnym jeszcze nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech podstawowych

stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty po realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia fundamentalne

problemy zastanawiajace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy eksploatacji zup ozonatorow wody, czy niedobor stalego

systemu obronnego kraju. Wiele dodatkowo uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia

publicznego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki

wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego:

nieumiarkowanie po jedzeniu a, takze piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden

pochodzace z pierwszych polskich utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow pochodzace z prosba, zeby pomysleli wreszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem nasz, kto myslitylko

o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy; sposoby sluzenia

ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, jednakze w strategia

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo a, takze umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu w oparciu o niektore przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy po wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej walki o byt

2. wizerunek uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znajdowac odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, stare ploty, chude bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i zdrowie mieszkancow. Okazuje sie byc on calkowity podziwu w celu prostoty a, takze kontaktu

pochodzace z natura. Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia

ludzi tam zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego zycia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie

do wsi, tamtego zycia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii pisarza. Pozostale

sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora wedlug stracie partnera sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z robocie rak, oraz kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, mocny, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, jednakze to nie zaakceptowac pomagalo. Odrzucic stac go na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie byc

starsza niewiasta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci zycia. Mlodosc, swiezy

powiew i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - niedobor wlasnej decyzji na drugi los, przykra wizja, bitwa o byt, przetrwanie

trzy. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie po plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne posiada ukazywac troski duchowe dziecka. Te sfery ludzkich problemow

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Sen wieczny - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 czesciowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety owe mozna zaliczac wyraz zainteresowania Kasprowicza

Tatrami. Cel poety byl odmienny, glebszy. 2 pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1 z nich leka sie burzy - "skromnie do zimnej tuli sie

sciany". Losy rozy odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przechowuje sie wiec jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez niebezpieczenstwa,

zadumane posiada skronie), wydaje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak nasz

probuje sie jednak odparowac przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za sprawa burze. Jest ona

symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity

harmonogram. Podobnie wydaje sie byc z czlowiekiem, ktory pod starosc wydaje sie byc chorowity, skromniej przydatny do zycia anizeli ludzie mlodzi.

(zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn nasz wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad koncowy i apokalipsa. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma charakter symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka.

Osobiscie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w niniejszym utworze rozmysla o potedze ducha. Na tle

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego charakter skazony wydaje sie byc niemoca.

Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi a, takze przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Odmiana barw a, takze odcieni. Cztery opisy okreslonego

krajobrazu zmieniajacego sie pod spodem wplywem czasu dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, poglos

2. Won: ziola

trzech. Wzrok: odcien, ksztalt

trzy. Nastroj: podziw, zaduma ponad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i wydaje sie byc piekna, chroni sie, wydaje sie byc delikatna, wypatruje wsparcia

by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w czasie burzy zostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza boi sie ulewy drzy poprzednio jej krzepa, ale dazy do przetrwania. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo

trzyma sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed smiercia.

Obawy.

Skladniki symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly gawede starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, gdyz dbal mezczyzna o artyzm jezyka, ksztalt swojego wzoru i postac

uprawianych klas, a nade wszystko posiadl wszechstronna wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie laczy sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

- duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o jego wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemal boska moc tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), to znaczy przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - stosowac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

przemija,

b) stoicka - ochronic umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

- Piesn IX - zabawa zycia, trzeba sie rozrywac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszej firmy czeka nastepnego dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, ze zgadnie co nan nastepnego dnia przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa wartosci materialne, jednak moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

co sie posiada.

- Piesn XX - w zyciu wydaje sie byc czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie w zyciu bawic, jednakze mozna a, takze zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o zdrowie.

- liczne nawiazania do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na sporym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl niejednokrotnie

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z podstawowych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do

rodzinnych tradycji, wprost tworzyl wlasna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw

Potocki, Jan Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale los gospodarowal pod roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor nasz ukazuje portret panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii, kleski.

Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty krajowej, myslacej o bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna chce obrony a, takze pieniedzy pod wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do walki z nieprzyjacielem.

Ukazal po niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu liryk panujace stosunki w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami po bitwie

pod spodem Chicimiem po 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic

patriotyzm, gotowosc do ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie pochodzace z 10 partii dosc dokladnie opisujacych w pierwszej

kolejnosci obustronne przygotowywania, a nastepnie bardzo dokladnie, dzien wedlug dniu zdarzenia pamietnej batalii, az do wszczecia ukladow a, takze

zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych kwestii: nad pelnym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny

i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy ojczyzny. Poucza,

ze uwage terazniejszych nalezy skierowac na kwestii naprawde zasadnicze: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnych wspolczesnych. Hhg w nich zywy

portret owczesnego zycia szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia wiadomosci o Naszym narodzie XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. W calej 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl pod spodem dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciw Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666

roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl pod wsi po krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, oraz wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

Naczelna czesc miesci 1656-1666 r i obejmuje opis wydarzen wojennych, to znaczy taki czas jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa do Danii, wojna z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, gatunku religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i ofensywnoscia.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami po walce a, takze sasiadami w zyciu

ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie zauwaza przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: zbior dodatnich cech odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie

przeciwienstwem w celu zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak

pozniej sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem przyciagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila do upadku A, takze Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa wzory kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tzw. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu danymi jak: hiperbola,

metafora, konfrontacja, antyteza, wyszukane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje roznorodna kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ),

ktorej zadaniem jest pokazanie zycia a, takze urody po pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi wyrazisty kontrast pochodzace z pierwszym - jest

dwubarwny (czern a, takze biel, motyw smierci a, takze rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika pochodzace z

kaprysu. Sugeruje to gre z wrazeniem, nastroj rozrywki dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego

pochodzace z sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga - zestawienie porzadku trupa pochodzace z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od nich uwolnic. Pointa:

poprzednio miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela

wedlug jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym i slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty krajowej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji i

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow lampy cennym zrodlem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postawy i zapatrywania owczesnego szlachcica, przekazuja

portret swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci w srodku stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji pod

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych

przywilejow, oraz zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego

a, takze wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo

terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie byc mysl, ze kobiety znajduja sie niestale po

uczuciach. Myslenie ta wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore wydaje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono kompletny szereg sprawie niemozliwych a, takze stwierdzono, ze predzej mozna je zrobic (uspokoic zatrzesienie, wiatr

zamknac w wor) niz zauwazyc stalosc po uczuciach kobiety.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota a, takze okrucienstwo podobnie moga stac sie tematem w celu artysty.

Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe staranie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa fachowym zywiolem specjalisty. Liczy sie innosc, wyrafinowany zapach,

erudycja, interesujace szczegoly tez znajduja sie w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego utracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sprawie. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna reprezentowana jest w charakterze piekna a, takze zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka a,

takze nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku a, takze ich oddzialywanie na los umyslowe ery.

W porzadnym uproszczeniu rozmawiamy, ze po literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, fundamentalne prady. 1 - gentlemenski – rozwijajacy sie pod

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miejscowosci, tetniacych

wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza

popularna stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce,

panowac mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy

z wzorow zachodnich, dywanom skladajacy szacunek, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, polskich tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo nasza wlasnie pisarstwo, odmiennie

anizeli nurt gentlemenski, przykladala ogromna wage do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj polski rodowod

uznawala za najwyzszy tworcami tamtego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten wskazuje sie dodatkowo sarmackim od

slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. a, takze oddzialywujacej pod pozniejsze ery.

Podzial podrecznikow na dwie nurty wydaje sie byc wygodny, jednak nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec

gentlemenski i dotychczasowy siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Ale byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze

slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn a, takze Naborowski znajduja sie poetami, ktorzy

znacznie sie roznia – mozna wiec mowic przynajmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie po XV stulecia. Szlachta polska w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - w pierwszej kolejnosci oznacza sposob zycia szlachty po XV a, takze XVI stulecia, drugie - rozbudowana ideologie

szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje postep zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

posiadala poczucie, ze Polska stanowi przedmurze chrzescijanstwa - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej pod wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej pozycji polityczno - religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci krajowej - o

szczegolnej pozycji jaka gra Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - los na wsi, fascynacja natura, jej pieknem,

wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura wschodu - stroj

szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie byc najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go pod infamie a, takze banicje. Tej pamietniki mieszcza okres sluzby

wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym zrodlem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z nich obraz pisarza

- zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze milosci fauny i

flory - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym po mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych polskich epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach 1688 -

1696 "Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie sporo wagi do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz

zwraca obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne nastawienie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie,

ze represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go fakt, ze w kraju, ktory nie wystepuje za co oplacic armii,

ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i

umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo r. 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z nietypowym

realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza obok

Potockiego bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory wybuduj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje nawet najmniejszej z tychze postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach prywatnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia wszelkich mszy, oraz mysli zaledwie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic nadal formy obronnej kraju, gdyz szlachta po wojsku wykazuje

chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich po sluzbie wojskowej.

Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, ofensywnoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych po utworach W calej. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka kwestii szlachty a, takze panstwa. Czesto poddaje krytyce

wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ukazal stan lezacy wewnatrz panstwa naszego, ktore

chyli sie w kierunku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze moga sluzyc wychowankom do rozrywki. Wszyscy dbaja

o prywatne dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady systemu spolecznego. Polacy uwazaja tylko o

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

aczkolwiek zyje tylko dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez pani sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy nasz

lepszy" Potocki porusza problem nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory to nie moze obronic sie

poprzednio lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Wczesnym rankiem

napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, gdyz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod spodem

Chocimiem po 1621r. Poemat opisuje proces bitwy a, takze rokowan. Calosc przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego

pomoc po zwyciestwie ponad poganami. Umilowanie ojczyzny widac po przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny

odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Sporo jest po nich krytyki,

bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna pozycje w

literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do przedstawionych faktow znajduja sie znakomitym zrodlem poznania osoby i obyczajow

tamtych czasow. Pierwsza frakcja zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada o walkach

Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje jej uczestnika.

Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji do walki zapewnia mu pragnienie zdobycia lupow, a nie zaakceptowac

milosc do ojczyzny. Pas mowi podobnie o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore dotychczasowy wynikiem jego zainteresowan a, takze ciekawosci.

Pas opisuje podobnie msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z

pozostalymi. Przykladem wydaje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie

zaakceptowac chcial walczyc w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni go. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke jego

bratu. Jednakze taki tryb zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W odrebnej

czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz zycia

ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swoja wlasna klase uwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty polaczone jest troska o majatek i przewagi wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie portret typowego

sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Istnieja

pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob pokazania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

dwa. Monolog skierowany do kogos, wziety po cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego w charakterze utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar a, takze ulomnosci czlowieczych. Zdajac sobie sprawe pochodzace z ich wplywu na

los polityczne po owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym argumentu, do ktorych konfliktow a, takze klesk moga one przyczynic sie, stal sie

ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki pochodzace z nimi sluzyly mu nade wszystko bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak klechdy, ukazuja portret zycia po XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tamtych czasow. Krasicki obnazal

a, takze osmieszal po nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc do hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i przygodny, rownie niejednokrotnie sa aczkolwiek uniwersalne a, takze

ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie byc nie tylko

moralizatorem, lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony

juz po tytule, oraz przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, nazbyt mlody

wiek, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna troska o nauke i kulture. Zarzuty owe pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i dziwaczne, iz domyslec sie mozna, ze w ten sposob Krasicki obrazuje zalety krola.

Tak wiec satyra ta faktycznie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia w celu jego strategii wewnetrznej, oraz jednoczesnie wydaje sie byc

atakiem pod sarmacje, pod jej niedoskonalosci i kiepskie przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona skonstruowana na regule dialogu, rozmowki prowadzonej za sprawa

dwoch szlachcicow. Jeden pochodzace z nich mowi o bogato zakrapianych biesiadach i o przykrych pierwotnego konsekwencjach. Wymowa satyry

wydaje sie byc pesymistyczna - wymeczony napojem alkoholowym szlachcic odchodzi, by odszukac ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje

rowniez zwykle cechy Mlodych polakow, ktorzy obok alkoholu stale sa odwazni, swietnie znaja sie pod polityce, a przy tym uwielbiaja rozwazac i pod

spodem lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Wychodzi na to, ze po Rzeczypospolitej przebieg zdarzen

sie coraz gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Taki brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie

zjawisk prezentowana byla po sposob niekwestionowany i prosty. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta

w cudzyslow, przez co pisarz chcial uwydatnic swoj dystans od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej po

satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w tychze, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze byc uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej

zawartosci i unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje

dosiegaja V. po. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt

komiczny osiagniety pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a solennym i

podnioslym sposobem pokazania i stylem wypowiedzi. Zawartoscia utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami

dominikanow a, takze karmelitow. Mnisi walcza za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek posrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi

zwasnionych pucharem, co sporo trunku posiadal mozliwosc pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk

opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim

sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego portretuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

czasow. Swoistym wytlumaczeniem do kompletnego zbioru wydaje sie byc „Wstep do bajek―. W calej sposob humorystyczny autor wymienia rozne

ludzkie wady, twierdzac ze spotykamy ludzi idealnych, ale zawsze sa to tak specyficzne postawy, ze mozna halasuje miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur a, takze kot― wydaje sie byc atakiem pod jedna pochodzace z najgorszych wad ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej

okolicy tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed

rodzenstwem szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany

jest wraz z sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera jasne pouczenie, ze w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz

stale trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem przewazajacy, wazny faktycznie dla wszelkiej zywej:

zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i nie

zaakceptowac zna zapachu wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje swe zycie po klatce a, takze uwaza, ze jest to cos normalnego. Jednakze

stary czyzyk nie zgadza sie pochodzace z twierdzeniem mlodocianego. On kiedys byl nieograniczony, zostal aczkolwiek uwieziony. Nigdy nie

przyzwyczai sie do niewoli, stale bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac te bajke, wskazuje sie pod fakt, ze powstala pani po pierwotnym rozbiorze

Lokalny, moze wiec Krasicki chcial napisac o nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednak zyl po nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, jednak byl bogaty. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal

osoby naturalne, danymi, jakimi znajduja sie, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa:

najtrudniej a, takze najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna o wiele wiecej

osiagnac.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest historia "Jagnie a, takze wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w planecie

dominuje ustawa silniejszego, ze racja wydaje sie byc po stronie tego, ktory ma energie. Potwierdzeniem tej smutnej prawdziwosci jest opowiedziana

historyjka: slabowite, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci a, takze

okrucienstwa). Kiedy pyta, jakim prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, slaby i po lesie", oraz nastepnie

pozostanie pozarte.

Bajka „Filozof― obrazuje uczonego dziecka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca co wiecej wiare po Boga a, takze

smieje sie ze wszelkich swietych. Jednakze gdy maleje na niego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo ludzie sa chwiejni we wlasnych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze

niejednokrotnie teoretyczne madrosci nie wspieraja w zyciu.

Natomiast zatem glob w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki a,

takze zaprezentowane odbiorcy.

79. Docen role podrecznikow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: po Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Lokalny.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z intensywnej troski o kraj,

pochodzace z leku poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, w celu ktorej zamyslem powinno byc

szczescie ojczyzny. Poniewaz fuks spoleczenstwa wynika z zdatnosci wszystkich jego mieszkancow, zatem, jak pisal koncem edukacji krajowej byc

powinna uzytecznosc obywatela. Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki ponad szkolnictwem, czymze poparl znacznie program

reform Komisji Edukacji Narodowej.

Sporo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa

w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Przemawial o wymagania utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszary w jego dzielach zajmuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek kraju. Pisal: Sposrod samych panow zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzech maja.

Przy swoim przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych struktury

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie przewiduje dwie izby:

dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny a, takze polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra pod

owczesne ludnosc.

Do ewidencje utworow trzeba jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych do

zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla Polski),

zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal podczas kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter doskonaly – zachowana zostala zasada trojjednosci: czasu, miejsca a, takze akcji, niedobor jest takze scen zbiorowych, calosc natomiast

utrzymana wydaje sie byc w 1 konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob

wplynac na opinie publiczna i na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Utwor ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc odmian

ustrojowych Lokalny, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu a, takze patriotycznemu

obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem a, takze ukazal zuchow jednoczesnie poszczegolnych jako

pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest splycenie

sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych

pojedyncze poglady i racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― pozostana przedstawieni w charakterze prawi a, takze wzorowi obywatele, ci

„zli― zas w charakterze durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze

ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Natomiast ich przeciwnicy to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona

Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka troski, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, co doprowadza do upadku Lokalny, podobnie jak

samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku swego zycia silna i

wyzwolona z pod spodem obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory to wiele gada, ale na ogol bez sensu; zadziwia sie, ze

Starosta pozwala na wszelakie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); wreszcie okazuje sie, ze Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: uwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu

konserwatywnego; Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest

przeznaczyc corke przymusem za partner, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski

prezentuje jego niedobor zainteresowania wiedza, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; podobnie jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete ustawa szlachty, na ktorym mozna oczywiscie niezle zyskac; Szarmancki

wydaje sie byc czlowiekiem, ktory to roztrwonil majatek rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac okazje finansowa, jakim sposobem

moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego go

nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o rozleglej roli slowa jako przybory oddzialywania pod spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na postep tego kierunku mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory to

glosil, ze cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja postepowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm

wprowadzal wrazenie – byla to afekt, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on najmniejszy udzial po tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Istota jego stalo sie rozumienie piekna jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Procz literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane po malych odmianach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po eleganckiej

ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej problematyce obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od 1730 do 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski,

ktory to wypowiada sie w czterech dziedzinach zycia:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. W calej 1740 zalozyl szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowatorskie metody nauczania. Byl mezczyzna pijarem a, takze z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia

laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 r. oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia slownika, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania maksymy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 r. oddano do uzytku publicznego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozmysla naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym po 1764 r. krolem Lokalny zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku zalozyl Szkole Rycerzy. Komendantem

szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednakze rowniez dawala gruntowna a, takze wszechstronna

wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane pod angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany po pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

terazniejsze i odmienne tematy. Na lamach tego czasopisma pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, dokument,

listy do redakcji a, takze odpowiedzi pod nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, biora w

obrone mieszczan a, takze chlopow, pisza o problemach gospodarczych a, takze politycznych Lokalny. Wydawany za sprawa 21 latek. Z inicjatywy krola

po 1765 r. zalozono w stolicy polski pierwszy po dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach okreslany mianem Operalnia,

gdzie zaczely odbyc sie trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 r. dla teatru

zaczyna aranzowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po

rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej

caloksztalt prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe

a, takze podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie po jezyku

polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia stosownego poziomu nauki potrzebne znajduja sie dobre ksiazki dlatego po 1775 r.

powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo sie opracowanie a, takze wydanie swiezych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala

do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego krola. Brali po nich

wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednak

jego przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie skladniki bohaterskie a, takze komiczne. Wynik

komiczny osiagniety zostaje poprzez celowe wykorzystanie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym a,

takze podnioslym rodzajem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw a, takze rumoru. Godzi

zwasnionych wowczas puchar, co wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym

patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne,

np. „wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wowczas kuflem od wina legl

z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci,

lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Frakcja pierwsza tamtego poematu o charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn pod czesc

poezji. Konrad – romantyczny liryk – posiada poczucie mocy, jest tworca, gra pod gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Podlozem jego macy jest afekt,

ogarniajaca kompletny narod. W calej imie tej milosci wymaga od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy po

uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie w celu jego

dobra. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga o zlo panujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie poswiecil sie dla

dobra ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje sie

byc sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny opiera sie wiec pod buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w imie szczescia ludzkosci, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on po pyche a, takze megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos po dyskusji odnosnie tematu oceny powstania

listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko proba oceny ruchu listopadowego i okolicznosci jego katastrofy.

Nalezy zaakcentowac, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie do Paryza, w ktorym miejscu

uczestniczyl po wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich miesiecznikow emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze naszym Slowacki chcial dac odpowiedz

na pytanie dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle za

sprawa zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, ze rzady tychze

ludzi dotychczasowy jedna pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku wydaje sie byc zamach pod cara. Spoleczenstwo jest po tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi

oficerowie pragna walki. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly jako sposob dzialania. Lud,

reprezentowany za sprawa zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, ktora nienawidzi cara i potrzebuje powstania, jednak potrzebuje

przywodcow. Wynik glosowania, ktore posiada przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, by zabic tyrana, lecz ponosi kleske.

Wolno zatem po dramacie odczytac caly proces powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych,

pierwotnego pragnienie wolnosci jest w tej okolicy oceniane w charakterze bardzo wartosciowe i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki

zachwyt zostal wyrzucony w bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Lokalny. Krytykowal ludnosc, ktoremu

zabraklo zdecydowania po walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narodowosc, niz uchronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia po niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory to

jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa przeszlosci i

postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly wiec rozumiane a, takze doceniane za sprawa wspolczesnych. Przed chwila po smierci toczono boje o slawe po nich lub obszaru

pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze mowi o nich w momencie pierwotnego smierci lub po smierci. Smierc uwydatnia dopiero

pierwotnego wielkosc. Liryk uwaza, ze moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje prawdziwego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi do grobu, po ktory nie zaakceptowac sklada cialka bohatera. To

symbol przetrwania idealow Bema - walki o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze

mezczyzna do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo smierc

Browne’a wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi porzadnych,

prawych a, takze uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - ciemna noc z twarza Murzyna―. W calej ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze przetrwac historie a, takze budzic do walki narody. Ale przedtem wielka kwestia Browna bedzie

przez odmiennych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, jego wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie byc przedstawiona

za sprawa Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla

ludzi. Istota sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny absolut.

Idealu tamtego nie mozna osiagnac ale mozna don sklaniac sie. Muzyka czyni z osoby istoty doskonale. Miara tej doskonalosci wydaje sie byc

porownanie do hostii. W calej wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian

na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu teoria mowiaca, ze zniszczenie towaru nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Okazuje sie byc tez

tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja powodzenia za zycia, a nawet wedlug smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, ktoremu po smierci Atenczycy postawili statue wraz z zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono dwie groby. Podobne byly losy

Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl po cieniu wspanialych ludzi, nie

zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka cene musi zaplacic kazda osobowosc za swoja

odmiennosc, innosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzeczywiste, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom przeslanie,

ktore istniec bedzie tak bardzo dlugo jakim sposobem pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na wybranych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady czterech jednosci: okres miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miech, miejsce: akcja

rozgrywa sie w duzej liczby miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy

wypadek rom. mieszal konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem.

liryczne: ogromne monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: legend

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek kobieta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), porzadku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa mysli wolnosci lepiej poswiecic kompletny narod, anizeli ocalic go (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia po niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa,

ktory to jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa

przeszlosci i postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie byc „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

inicjatywa sil politycznych o charakterze demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― obie plaszczyzny historyczne, historie wielka, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz gawede

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal pierwotnego od zony, dzieki czemu przebieg zdarzen

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Sposrod tej powierzchni wywodza sie bohaterowie a,

takze zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je wiec autor po wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie do panstwa a, takze monarchy. W celu

Sienkiewicza jego bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa

nieskomplikowane, autor podkresla kilka zasadniczych typow pierwotnego charakteru. Jakosci typowe znajduja sie najlepiej dostrzegalne w

charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu a, takze

grozy, otoz posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej

pochodzace z obcym najezdzca przez kompletny narod polski oraz poswiadczenie grozy lokalizacji miasta naszego kraju w czasie najazdu. Pokazanie

wojny wraz z Szwedami w charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc a, takze szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie jego moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola, brak

brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna bitwa

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu

uswiadamia Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne

sily i izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce. Ukazujac szeroko

pobudki kleski patrzyl z duzym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc i brak wiary

narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w dzialach wznioslego

nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania, zawiera sporo aluzji a, takze

mozna baczyc go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i zaden Polak nie wystepuje prawa zatrzymac sie pod spodem Termopilami, w

ktorym miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom

tamtego brak. Liryk nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac slow oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wzial udzialu po powstaniu, otoz identyfikuje sie z

narodem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec

powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje mnie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 r., zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy

dowiedziec sie z polaczeniu naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Wspolwystepuja takze liczne postacie historyczne, w tym

takze Nowosilcow. Mozemy dodatkowo odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o

cierpieniach, walce a, takze tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Wlaczony jest problem winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, oraz Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje po

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Lekkie zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw a, takze pieszczot nie zaakceptowac uprawnia do uzyskania powodzenia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka a, takze patrzec obojetnie

na czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie zaakceptowac postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec odczucia innych, nie zaakceptowac kpic

pochodzace z nich a, takze samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny stanowisko na istote milosci. Dusze kochankow, wedle niego,

znajduja sie przeznaczone niezwyklego przez Boga i scalone na wieki. Zakochanych na ziemi nie zdolali byc wespol z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom ustawa do prywatnego szczescia i szydzi pochodzace z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja

szczescie. Wedle nauki moralnej wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za zycia zazna

mezczyzna szczescia ziemskiego, bo ten fakt podobnie opoznia a, takze utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem fundamentalne wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej o natchnienie, pomocna dlon w robieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy zuchow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc mozna

przeczytac sie takze arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu lub klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod Napoleona

pod Moskwe).

Niedobor jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - globu bogow a, takze ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie