matura ustna angielski wybor obrazka

( matura_ustna_angielski_wybor_obrazka.pdf )

http://www7.extrafiles.be/hdl/matura_ustna_angielski_wybor_obrazka#

Podobne: matura ustna angielski zwroty wybor obrazka, matura ustna angielski zwroty opis obrazka, matura ustna angielski temat praca,

matura ustna angielski pytania do obrazka, matura ustna angielski 2016 pytania, matura ustna angielski 2015 pytania,

matura ustna angielski 2014 pytania, matura ustna angielski pytania, matura ustna angielski praca,

1-wsza. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych racji, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: sytuacja, w ktorej wypada

bedzie zadecydowac pomiedzy takimi racjami i kazda decyzja doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, wraz z ktorych obie sa jednakowo wazne i sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko cialko zmarlego zostanie

pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona wejdzie w spor z prawem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbytnio zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze swoim sumieniem, prawo boskie i

wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz

sledzacy zdarzenia w scenie puder doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak

wyzwolenie na niego od nich. Losy bohatera tragicznego pobudzaja odbiorce az do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a przez to

pozwalaja jemu sie od momentu nich oswobodzic i uzyskac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc i trwoge―,

baczac na akcje tragedii. Nasza (jezeli istniejemy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie

czlowieka, ktory jest az do nas analogiczny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii myslac o takich celach.

Fatum – inaczej los badz przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w zyciu,

jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za sprawa wyrocznie winien spotkac mezczyzny i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to na ogol zapowiedz klopoty.

Przykladem sa dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi natomiast wlasnym

wplywem bohatera. Zuch jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego doboru. Dzialania tej prowadza az do katastrofy. Staje sie on zarazem ofiara i

winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra i wierna prawom

boskim. Jako obywatelka ciebie, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow i

Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, odrzucic widziala moznosci

rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw i dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach i zeslali im w beczce Pandory

zmartwienie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go w dwie czesci: osobno zlozyl

mieso i owinal te rolety w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka ludzie odgrywaja skladac bogom.

Zeus wybral druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko te czesc osobistosci skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to

Zeusa i kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, jaka wciaz odrastala. Prometeusz stal sie emblematem

czlowieka cierpiacego z milosci do ludzi, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od momentu jego imienia powstalo zdefiniowanie prometeizmu a

mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie milosci do ludzi.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on przeznaczyc sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu ludzi Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, twierdzi, ze ma taka potege jak Bog, jego

piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to rozlegla, piesn sporzadzanie, taka piosenka jest energia, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, azeby Bog dal

mu skala wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu do niej nie da, to on odwroci od momentu Niego ludzi. Konrad okazuje sie byc

cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, potrzebuje sie gwoli niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo

bogow. Wyslali poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga

smierci. Jako glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl on jednak dojsc do ciebie cieni, poniewaz zona odrzucic zakopala tej ciala wedle jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic w ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

poprzednio. Zyl dlugo, az w koncu przypomniano samemu o poprzednio i wyslano Tanatosa poprzez jego istote. Za kare Syzyf puder wniesc wielki

kamien w gore. Syzyf wzial sie do robocie, ale jak juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie i spadl. Faktycznie bylo zbytnio drugim, trzecim,

dziesiatym wspolnie. Syzyf nieprzerwanie wznosi kamyczek, ale stale tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, dzialania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji w ziemiach naszych do robocie Syzyfa. Proces ten odrzucic byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil wrocic do Grecji. On lecz na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by tym

sposobem mogl wraz z synem wrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbytnio wysoko, poniewaz wosk jest w stanie sie stopic i

azeby nie schodzil zbyt nisko wody, poniewaz piora potrafia nasiaknac wilgocia. Ikar lecz nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na ziemie. Stal sie on emblematem

czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jawi sie byc zauwazona za

sprawa nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem tak Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za sprawa

Niemcow. Dodatkowo jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony i glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre,

jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone.

Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na 4 miesiace po roku, wtedy to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie

srodek starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc zmian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie az do wybranych przypadkow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe zalazek, z jakiej wyrosla i na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka swiata zachodniego).

Metody nawiazan az do kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob konkretne jak

rowniez kanony i zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu pisarzy, poetow. W tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli idzie o postury ludzkie albo wzorce osobowe to kultura grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy sa nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety az do jednego wymiaru - sa archetypami wrazen i wybuduj. Mitologiczne postacie zyja po nowej mysli w jakims

wymiarze jaki wytworzyla literatura staropolska, europejska czy aktualna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, jaka przedstawia i organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie

mozliwosci niejasne zostaje przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por r. - legenda „Demeter i Kora"). Legendy dla starozytnych pelnily role poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci niepodobna w pelni

pojac literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta wraz z Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota okazuje sie byc dobrem najwyzszym. Slowacki

przypomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc wyrazem dazenia czlowieka az do

nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia i nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek

powstaja w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze projekty ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci. Tylko w

samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych tworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Wielokrotny obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy

serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego

zwlok, gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami

dotyczacymi zyjacych. W taki rotacja sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna

Kreona. Pomimo grozacej do niej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W

obu przypadkach (tzn. o ile pozostawila opoznienia brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w wypadku

kolejnego doboru. Musi zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z pani a na korzysc szczescia swojego syna. Podczas gdy waha

sie przed pobraniem ostatecznej wyborow, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno

- Antygona juz odrzucic zyje. Owego ciosu odrzucic wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka partnera, a

malzonka Kreona odbiera sobie los. Kreon, bez ustanku stawiany w wypadku wyboru, winien rozwazyc, albo powinien dobrac dobro swego ludu, albo

dobro swej rodziny. Swoim nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej i scharakteryzuj tworczosc kilku wraz z nich.

Sluzace do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca az do walki.

W obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej i rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca powiazany byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, jak kroczac po pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje az do trwania w polu walki i az do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tzw. anty przyklad – odslania, co oczekuje tchorza, mezczyzny, ktory odrzucic chce odstapic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc na niego wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy kawalek, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Poeta poprzez

swoja tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec ewentualnych pokolen, z kolei imie tegoz, ktory odrzucic obcuje ze sztuka,

natomiast przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie wraz z tesknota odrzucic wspomni,

zadnego serca odrzucic wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze tymze nie idzie o bitwe na sen wieczny i los; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka w piesci, ktora podmiot poetycki

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie wam jutro. ―

Nigdy bog wie, co przyniesie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fart jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Zycie jest grymasny, a przerabia

sie tak szybko, iz niejednokrotnie trudno jest sie nam chociazby zorientowac, gdy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze przenigdy

nalezy powazac rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Istnien nalezy wedle natura, brac od swiata tyle, ile potrzeba, odrzucic za

mnostwo, ale i odrzucic za malo. Taka wizerunek zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze wyobrazenie, ze zapisywanie wierszy

podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia samemu za zycia poeta, okazuje sie byc jego tworczosc. Poeta podaruje tym samym termin

swojej pewnosci, ze ma juz zapewnione wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc istnien bedzie po wierszach, po pamieci takich, ktorzy te wiersze pozostana kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych

badz historycznych bohaterow na tle wydarzen przelomowych gwoli danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Podlozem eposu sa mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

robieniu dziela. W „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i ludzi. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie wojuja po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― i ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac otwarcie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane tak, ze mozemy je bez problemu odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z zycia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, trzech miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon okazuje sie byc rozbudowany tak, ze przesadza odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od momentu toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

powiazanego z naczelna fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstw zachodniej Swiata

- dodatkowo i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jak cos wspanialego, a ow lampy

prowadza nasza firme do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten mozemy uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, po odniesieniu az do dorastajacych ludzi.

Ogolnie kwestia biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek ma po sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy wraz z dotychczasowym

ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, prywatny system zalety, stajemy sie

innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i odrzucic rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje pociechy. Bogini

odrzucic zniosla takowej zniewagi i jej pociechy: Apollin i Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami wraz z luku. Nieszczesliwa Niobe

powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja po kamien. Lecz i

wtedy smutek duszy przebywajacej po glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia swoistosc macierzynstwa i wielkie

zmartwienie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony i glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w

koncu i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na 4 miesiace po roku, wtedy to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie

srodek starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc zmian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwie. maja charakter uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o sprawach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych obszar w dzisiejszego swiata

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one sens religijny i duchowy. Dzis posiadaja przymioty kulturowe. Nie znaczy to lecz, ze legendy odeszly

gdzies w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Zostaly one gwoli nich tak cenne jak na przyklad Pismo Swiete.

Przywiazywano az do nich wielka role. Obrazuje to okolicznosc, ze kultura i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za pomoca

mitom odkrywamy jakie miec poglady w dane rzeczy, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

o powstaniu ludzi opowiada mnie mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza klopot winy

i kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, iz starozytni miec podobny stanowisko

na informacje sprawy, jak na przyklad my teraz.

Wrocmy lecz do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na wstepie "piekno

i uniwersalizm mitow greckich zauwaza sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni stuleci

mity dotychczasowy i sa obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja gwoli poetow, tworcow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W malarstwie przykladem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, bardzo duze,

pospolite, wlasne. W muzyce - operetki Ofenbacha. W przenosni a mianowicie powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele innych.

Podsumowujac, po mitach sa utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory czlowieczych postaci i zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu stalo sie szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal ziemia

i czlek, jaka okazuje sie byc jego przyroda i zastosowanie. Dawni osobistosci odpowiadali w te zapytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Rozumienie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec koniecznosci wyboru

zalety przeciwstawnych jednak jednakowo waznych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane w niepowodzenie natomiast sam swiadectwo wyboru,

niezaleznie od tego, ktore wraz z wartosci zostanie wybrana winien doprowadzic az do katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim natomiast boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie ja

spotykac za strony www wladcy. Prawo ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Asortyment jednego wywoluje kolizje kluczowego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa absolutnie

rozne. Antygona jest wielka i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Jest odwazna i energiczna. Chce uczcic sen wieczny brata, chowajac go.

Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena okazuje sie byc inna. Leka sie o swoje los i odrzucic chce zlamac zakazu krola. Boi

sie wladcy i sprzeciwu w stosunku do niego. Jest oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze nad losem swoim i wlasnych

bliskich. Godzi sie w smierc. Nie buntuje sie gdyz odrzucic chce upokorzyc sie poprzednio Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba i przecietna

jednostka.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale zarazem zlamal prawo boskie. Totez zgineli tej bliscy. Gdyby

uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl utracic caly wlasny autorytet natomiast to moglo doprowadzic az do anarchii i zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze potrafi byc porzadny i bezlitosny dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Wzorem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest on rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj wplyw. Bezwzgledny

gwoli wrogow i zdrajcow. Jest tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W toku konfrontacji wraz z synem Hajmon

pokazuje jemu jego braki i dominacje dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby ojciec zobaczyl prawdziwy obraz

sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore sa wazniejsze od

momentu niego. Odwoluje sie az do jego czlowieczych uczuc. Chce by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlek, a odrzucic krol. Wycofanie sie wraz z

decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem. Mimo, iz Hajmon narasta w obronie demokracji po panstwie, tej

ojciec na niego nie slucha. Kreon mniema sie zbytnio nieomylnego. Nie zwaza w wskazowki syna, ktory okazuje sie byc mlodszy od momentu niego. W

przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora wraz z

postaci okazuje sie byc wartoscia po „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze niepodobna go uniknac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Jest on uznany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy ogolnokrajowej.

Jest on wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Rodzina wedlug pani a jest 1-wsza i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony smierc. Jej osoba jednak

mniema, ze nie powinna postapic inaczej. Role ktora narzucilo do niej zycie przyjmuje bez buntu. Ma az do wyboru 2 mozliwosci i kazda zwienczona

nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac smierci. Dalsze los bedzie lecz pelne wyrzutow sumienia. Intencjonalnosc,

ze zdolala by odrzucic dopelnic musu pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, iz racja okazuje sie byc po do niej

stronie, winien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od momentu siostry Polinejkesa,

ktora nieustajaco i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde

wraz z nich okazuje sie byc przekonane o swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi moznosci kompromisu. A, takze to jest rola tragedii.

Czytajac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, jaka daje blogosc i wewnetrzna harmonie. Jest

symbolem i personifikacja pewnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy pozwalac Antygonie zginac. Jest niesubordynowany i walczy z zastosowaniem.

Walka wraz z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny wystarczy. Nic odrzucic moglo uchronic

Antygony poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej rzeczy, a odniesc zwyciestwo mogla tylko i wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje poprzednio nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine i oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku jest do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. W utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne a mianowicie

problem wladzy, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt po imie zalety moralnych to glowne aspekty utworu. Maly statek opowiadajaca sie po

jakiejs ze witryn www ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Kwestia

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu dodatkowo wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na wlasnej osoby

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, odrzucic tragiczna ofiara. W istocie to wiec strata Kreona.

dziesieciu. Wymien rodzaje literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie rodzaje literackie, znane z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wydarzenia odrzucic sa wazne z uwagi na nie same, lecz jak przyklady uniwersalnych prawidel i

zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych zawartosci. Wlasciwa

objasnienie przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie przeznaczona jest az do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to okazac sie takze patetyczny utwor poetycki, o

zawartosci patriotycznej badz religijnej. Kawalek ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem i wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby badz instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze w trudy przejazdzki, list stawal sie forma przekazu Wyrazenia Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to tekst, wyglaszany za sprawa duchowienstwo az do wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez mozemy tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs smierci, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

zalety. Tren okazuje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden wraz z podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor tenze jest na ogol wierszowany i bardzo powiekszony. Przedstawia on losy

bohaterow na tle wydarzen waznych gwoli danej spolecznosci. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu okazuje sie byc

jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie powiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

wianek, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, fauny i flory, swiata i milosci. Preferencje filozoficzne egzystuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez idea, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej i refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, strukturze lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna jak

rowniez tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Przewaznie opowiadanie ogranicza sie az do jednego watku fabularnego. Charakterystyczne dla przekazywania jest

wystepowanie luznej akcji (w jakiej czesto wspolwystepuja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani po kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch slow greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla

sie w dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) wraz z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis,

kluczowego - Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Team aktorski ograniczal sie az do trzech jednostek. Aktorami mogli byc tylko i wylacznie

mezczyzni, grali wiec takze i role kobiece. W tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo az do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu w akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii i nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega w zderzeniu sie przeciwstawnych,

rownorzednych racji, miedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi na niego do kleski, czyli katastrofy.

Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne sa

przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt zalety i koniecznosci, bowiem smialkowie bronia przeciwnych racji. Mozg

zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie jednostki. Z tegoz

wzgledu, iz racje obu stron sa rownorzedne, spor tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie az do kleski bohaterow. Antygona,

zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej ukochanego, a

swojego syna a mianowicie Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda na niego dreczyly do konca zycia. Tragizm okazuje sie

byc wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od krzepy charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie sen wieczny

lub kleske. Nalezy dorzucic, ze o ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest

poprzez stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, chocby takich jak odwaga i przeciwstawianie sie

despotyzmowi jak rowniez przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara,

szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza okazuje sie byc obrazem zycia codziennego, 2 zas,

okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie wraz z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to przyklady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

3. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne sa osoby i wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego charakter

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na obreb by zasiac ziarna. Konkretne upadlo w droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone

za sprawa slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest slowo

boze, natomiast gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna te rolety albo przyjac, albo zrezygnowac, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu i jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku i wyruszyl po swiat. Wlasnosc

roztrwonil lecz szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Podczas gdy skruszony syn wrocil az do ojca tenze

sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotow syna, ktory byl jak na przyklad

umarly, natomiast teraz znowu ozyl. Ojcem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do

dostrzegania swoich brakow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego i obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za pobyt w gospodzie. Wczesniej

obslugi odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem okazuje sie byc niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni okazywac innym

osobom milosc i milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na odrzucic same, lecz jako przyklad

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze,

uniwersalne zawartosci. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce padlo na

roznorodne podloze. Raz padlo w droge i wydziobalo te rolety ptaki, odrzucic wzeszlo w kamiennym ziemi, ani miedzy cierniami. Dopiero gdy ziarno

trafilo w zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Prosto odczytac istota uniwersalne naszej przypowiesci, wyszukac jej sens, ktory tyczy sie ziarna madrej nauki

Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc obejmuje nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory

odnajduje pozytek z nauki. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Bog cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl on wczesniej i

odszedl od momentu wiary, lecz powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi. Powrot do bliskich

traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada niektore cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Bog Ojciec natomiast Jego synowie

to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem az do ciaglego

powracania, dostrzegania wlasnych bledow i checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Wedlug

dzis dzien samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego duzym cierpieniem autor probuje wytlumaczyc tajemnice cierpienia

niezasluzonego. Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a wreszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest

kara za grzechy. Hiob osobiscie walczy o swoja urzad odpierajac pierwotnego racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob przesadza

symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie ma walor wychowawczy;

- czlek powinien ubostwiac tajemnicze pomysly Opatrznosci, natomiast nie te rolety badac;

a mianowicie Bog calkowicie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie az do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialko

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), natomiast jego los podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie az

do godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec postawe sw.

Franciszka. To dodatkowo wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do fauny i flory, do swiata. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, iz jest to przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga i religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol Wysoki

z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa: wiara, kosciol

katolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest zatem symbolem idealnego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem

panstwa okazuje sie byc meznym i odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w

zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje odwaga, odwage i

mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena smierci krola jest przedstawiona wraz z wielkim patosem. W

spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serduszka, za najlepsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie jak rowniez swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista realizacja tego sredniowiecznego

wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol rycerstwa. Najwazniejsza

wartosc stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem tej zycia okazuje sie byc walka po

obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena smierci bohatera, w ktorej zbytnio

swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, zuch na do niej miejsce wybiera wzgorze,

azeby byc bardziej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz i rog. W swej ostatecznej spowiedzi przypomina wartosci ktore nadawaly

sens tej zyciu. W scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac pozostac ascetami niejednokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim punktem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Lecz na pomysl pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Jest to wynikiem

teocentryzmu, ktory oznacza umiejscowienie Boga po centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, iz mniej interesujacy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje dobre zasady plywania przy stoliku ï‚® procedura wychowawcza i dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna zawolanie pomocy

Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada na temat co rosnie na polu i niebawem zostanie zebrane i wynajdzie sie w biesiadnym stoliku. Udziela porad

kobietom i mezczyznom. Na koniec zacheca az do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi takze Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie

radosci w wszystkich ludzi. Nazywany okazuje sie byc takze naczelnym savoir-vivrem polskim, gdyz obejmuje zbior nakazow i pouczen, jak ma

obowiazek zachowac sie przy stoliku rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do kobiety, ktory to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej istota i atrybutami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje smierc jak wszechobecna,

wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten odslania smierc, jaka zaprasza az do tanca przedstawicieli roznych stanow.

Obraz pojawia sie po tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze sen wieczny zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

relacje spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak zeby tego chcial podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele lecz zostal w owa strone zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza znalazla jeden zamysl parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy

modne i uznawane w konkretnej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, korzystne, idealne. Tworczosc literacka

sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych w Zachodzie, ktore obyczaje i wyzsza kulture

chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre reguly zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie obslugi Bozej a mianowicie apostrofa. W dalszej kolejnosci autor opowiada o tym jakie mozliwosci rosnie w polu i

niedlugo zostanie zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania sobie

rzetelnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na wszelkich ludzi. Nazywany jest dodatkowo pierwszym savoir-vivrem

polskim, poniewaz zawiera zbior nakazow i pouczen, jak na przyklad powinien zatrzymac sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie czuje sie w tym utworze

rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Do niej istota i cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje

sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw tenze ukazuje sen wieczny, ktora zacheca do tanca

przedstawicieli roznorodnych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

relacje spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak zeby tego chcial podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele lecz zostal w owa strone zabity. Zauwazamy tu spor spoleczny pomiedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo dysponowac

przywileje. Budzi sie wsrod nich buta.

Jest wciaz duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis dnia, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie do niej

powstania:

• piesn stanela w X w., natomiast jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, iz powstala po 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego wraz z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo tenze tekst az

do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa zwrocony do Mateczki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, natomiast po smierci przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania zakresu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, po XVI

po., doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace

niekiedy po pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika

skutkiem tego, ze po kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa a mianowicie pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane wraz z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy tez opadajaca

(kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Wedlug zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw w jego konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― stanela na obrebie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen po

Szwajcarii. W XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy role

konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna precyzja po

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore do niej cechy. Wolno powiedziec, iz na tak przemyslane i staranie dopracowane od strony

www formalnej czekac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range naszej piesni, dzialajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszystkim

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi wraz z 1407r., lecz juz wtedy byla to piesn starodawna. Popularnosc i

wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1 hymn krajowy. Pierwsza do niej zwrotka przeznaczona jest az do Matki Boskiej, druga az do Chrystusa.

Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa natomiast Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, o

dobrobyt przenigdy ziemskim i wieczne los po smierci. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, az do ktorej niejednokrotnie nawiazywali osobistosci

sredniowiecza, ktora wspoltworza po Bogurodzicy religijne osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy mnostwo

historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica

w zamian Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przyszedl jeszcze przeglos polski:

(zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz w zamian ktora.

Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane sa rowniez paralelizm

skladniowy jak rowniez paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Jest niezbitym argumentem na to, iz w

Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lkanie swietokrzyski to

glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz przede wszystkim

slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do innych matek, osobom opowiada wlasny bol.

Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Tekst Lamentu wraz z konca XV wieku okazuje

sie byc zabytkiem tekstow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, czyli hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy sklada slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie postulaty gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa dodatkowo znane i wciaz funkcjonujace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich egzystencji i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zlaczona tematycznie wraz z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia―

Biblii. Narasta w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior przesadza psalterz., dotychczasowy bardzo atrakcyjne w

sredniowieczu, opiewaja wysokosc i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszar np. panstwo szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny,

wiec tym bardziej boli tej zniewazanie. Oryginal Boska odslania losy swego Syna od momentu biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie

go za sprawa Zydow, poprzez przybicie az do krzyza. Nieustannie wspolcierpi wraz z nim, chce czuc w podobny sposob On, rozmyslac podobnie. Lecz

przede wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do innych matek, osobom

opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po metropolii, postrzegana

za sprawa ludzi jak szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca trzech barw: ciemnej i srebrnej. Czarny

a mianowicie prawdopodobnie totez, ze ubiera sie w czarno, jest w stanie dlatego, iz jej karnacja juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny - bowiem jej

wlosy sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych utracila

jedno wraz z podstawowych zagadnien do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu utraty swoich pociechy, ale dodatkowo z

powodu pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie lecz w pewnym stopniu. Moim zdaniem Matka wraz z wiersza Rozewicza

Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa potrzeby niesienia do

niej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych pociechy lecz dodatkowo przyjmuje w swoje barki cierpienie

powstajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, jacy walczyli po obronie wlasnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja az do szalenstwa.

Natomiast Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

sprawami naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do szalenstwa lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze ow jedna

sen wieczny, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna matka nie zostanie musiala tak cierpiec jak na przyklad

ona.

20. Wskaz cechy „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana jest za cacko naszej sredniowiecznej

poezji. Kawalek ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej, powtarzanie formuly

liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, miesci w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora mielibysmy okazje

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy,

oraz wybitniej specyficzne: o pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten pelni wielorakie role. Przede wszystkim okazuje sie byc refrenem, otoz

podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za posrednictwem

Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze napisana zostala rozmyslnie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― jest do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie ogromniejsza od czolowej, podwojone odmiany wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze powiekszone wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace otwarcie zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, jak i na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu po wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + 3;

* 3. wers a mianowicie 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak

rowniez pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma cechy krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala glowna zwrotka, jaka obejmuje uklad wolaczy i dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. po tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy wraz z minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl wraz z codziennego uzycia. Tych nieuzywanych dzis slow jest

po „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali samemu tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca po tych latach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory po centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno i prawde. Osobistosci uwazali wyzszosc

dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu posmiertnym.

W naszej epoce wiecej niz jeden pojecia sa centralne: Bog i czlek. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jednakze to czlek

zostal stworzony na obraz i podobienstwo Boga i dzieki temu zdolny jest wyszukac w samemu doskonalosc i jednosc wraz z Nim. Akcentuje ona

fundamentalne wartosci mezczyzny, jego urzad zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania wolnego wyboru, az do zdobywania zdolnosci, do

milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlek znacza raz za razem mniej. Wszelcy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z konsekwencjami.

Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac w filozofow wraz z tamtej ery mozemy sie od nich uczyc wlasciwego postepowania. Trzeba przystanac na

moment i przemyslec o wlasnej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest raz za razem mniej biezacy w nowoczesnym

swieci. Glownymi zrebami tej nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja okazac sie dla nas

wazne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne np.: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w basniach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jakze jest to obecne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, jakie mozliwosci najwazniejsze, czyli nasze los.

Zapominamy jakze jest to siano ulotne i kruche.

Namietnosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce po sredniowieczu. Wzorem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest biezacy w wszelkiej epoce. Namietnosc to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci okazuje sie byc

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna niejednokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak my

mozemy wyprowadzac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga jak rowniez tym ktora wage ma dla faceta honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil w swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow lampy czlowieka, natomiast

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. W polnocy Swiata i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

bohaterow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do Portugalii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Liryka odwolywala sie

zarowno do klas charakterystycznych gwoli tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i kreowaly

nowe odmiany zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska tworczosc poetycka

milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do progresu hagiografii, dziedziny pismiennictwa wymagajacej sie prezentowaniem zywotow swietych,

opartych w legendach i dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy charakter dydaktyczny. Sporzadzanie

sie swiezych panstw i dynastii sprzyja historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima,

Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne.

Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy i zakonnikow po kosciolach badz w planowo wyznaczonych do tego miejscach

poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna okazuje sie byc misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica.

Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano

zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek mezczyzny, odkupienie

i sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po Niemczech. Wylacznym ze swietnych

misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli

okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z zycia Maryi. Wraz z czasow pozniejszego

sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa grzechy i

upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamiarze skierowanie mezczyzny na prawidlowa droge. Pierwotnym bohaterem moralitetow byl

typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna bitwe miedzy silami dobra i

zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Panstwu utworow.

Naczelna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi po niej az do glosu miedzy

innymi tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, mezczyzny. W sredniowieczu w srodku swiata mezczyzny stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary ludzi,

ktorzy postrzegali Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal pierwotnego glosy i raczyl dac spokojne,

pobozne zycie i miejsce po raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych -

smierci, wiecznosci i zbawieniu. W sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie przesadza

jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem jak rowniez duszy wraz z cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania naszej walki. W utworze

pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej

milosci rzeczy swiata tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa ow lampy w stanie dac

czlowiekowi doglebnego szczescia i bezpieczenstwa. Takze "I odrzucic milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt milosci i piekna

po Bogu. Korzyscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral sciezke walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej

milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe zalety, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo ma radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami sredniowiecznymi.

W baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego zycia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jak na przyklad wiemy

zawsze sa to wzorce osobowe zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 r. Jana Laskiego). Czas do niej powstania

az do dzis wywoluje zywe dysputy badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu zlaczone sa wraz z

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy metrow. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy

prawdziwym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest otwarcie do Mateczki

Boskiej wraz z prosba o wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego,

obejmuje blagania o "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacje o slownictwie i postaciach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, szybko wyszla pomijajac mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle stanowila nadal

nieodlaczna czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) i nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - w pierwszej kolejnosci polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany poprzez polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia po

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i jedyny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i pierwotnego odbicie po literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie w

ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe cialko i demona. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie bezzwloczne wziecie duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza i ich podejsciu do wiary. Bunt autora przeciw

ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja istote i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych dookola legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie po obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- skupia w samemu szlachetnosc i

odwage, az do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje po zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji― i oddany

damie swego serca. Jako rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel,

wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem po nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Nazywa go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedlug Boleslaw narodzil

sie po sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od maluszka. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka zostal przedstawiony po utworze Dzieje Tristana i Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla dodatkowo liryka milosna zgodnie z

maksyma, ze ktorykolwiek rycerz ma obowiazek miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych wrazen i rozumuje

poetow, sa one raczej wyrazem tesknoty do milosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a spis uczuc rycerza - dosyc

stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Dzieje Tristana i Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, tresciwym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo po parze ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial ludzi do rozmyslania o smierci, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala az do tzw.

kwestii ostatecznych nieopodal sadu zasadniczego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza znalazla

byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przygotowywanie sie w spotkanie ze smiercia.

Mialy temu sluzyc: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi i swiatem. Wzory motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy roznorodne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte oczy i cialko, bez konca nosa i warg, zgrzytajaca

zebami, wraz z kosa po reku itp. Mowi kobieta, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy zyjacych po dostatku i

rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika skutkiem tego, ze im czlowiek minie przez los skromniej, tymze jego

zgromadzenie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― matka Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem natomiast ludzmi

Naczelna zwrotka okazuje sie byc apostrofa az do Matki Boskiej i obejmuje w samemu wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem.

„Bogurodzica, Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W innej zwrotce wyznawcy zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Odkrywamy w pani a prosby uniwersalne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie rozumuje.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mateczki Boskiej i jej syna. Osoba

komunikujaca w artykule jest Oryginal Jezusa. Jawi sie mnie jako forma cierpiaca, zalaca sie nad soba i swoim synem. Oplakuje swe dziecko, potrzebuje

z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest bezsilna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest to siano twe wesele

Co zes mi az do obiecywal, tylko i wylacznie bano mnostwo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy tekst, prosi ludzi o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku i zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej zwlaszcza cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka i to cierpiaca. Wlasnie bol jest waznym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna,

poniewaz jest on jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy swojego wlasnego syna od momentu biczowania za sprawa nakladanie cierniowej korony, bicie go

za sprawa zydow poprzez przybyciu az do krzyza. Nieustannie wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec w podobny sposob on, przeczuwac. Wie, iz to aktualnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i w blahy rzecz, dotyczy pewnego zdarzenia badz osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla charakter

przewaznie sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, prosta skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub reguly budowy).

Koloryt piesni wyplywa z do niej zwiazkow wraz z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal Kochanowski. Obok

najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany, zlaczone z rama

sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet i uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji polskiej wprowadzil na niego

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej dziedziny wiedzy. Narasta czesto po tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

utworow literackich nie zawsze pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu wzorom

zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o egzystencji pasterzy badz wiesniakow. Klasa ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych i oznaczal wowczas wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej z reguly pasterza, wraz z przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki narracyjne wystepowal

takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w srodek realistyczny badz

konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury i niecheci az do miasta,

charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z odpowiednim jej pragnieniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny punkt kulminacyjny,

puenta), ograniczenie liczby postaci, zapoczatkowanie tylko okreslonego watku, skupienie sie w jednym tylko i wylacznie problemie, jeden punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Zostala srodkiem przedlozenia do tekstow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

dziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo tenze gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) i

nawolywanie az do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wiecej jest lecz glosow wymownych, ze o ojczyzne wypada sie

troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J.

Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie

patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, funkcjonuje we wszelkich nastepnych epokach literackich i

jest zlaczone z zadaniami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z

„Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, wlasne sprawy.

Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby poprawy, nie liczac sie wraz z przykrymi gwoli niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby

przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde chociazby ta przykra. Troska o losy ojczyzny i

mieszkancowrezydentow jest gwoli niego naczelna wartoscia. Poswieca dla pani a wszystko, chociazby osobiste ambicje i wlasne dobro. Potencjalow

dodaje jemu przekonanie o slusznosci tego rodzaju postepowania i mysl, iz zasluguje samemu nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina po przekazie M. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep zacheca

czytelnika az do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych

mszy i czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Jest jednak sprzeczny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini,

mezczyzna ksiedza, natomiast nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". W "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej zawarl

swe rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, chocby takich jak

gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni dobre wychowanie, zdolnosci praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca

natomiast dziedziczenie poprzez przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche

prowadzaca czesto mezczyzny na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i robocie na wioski, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok odrzucic zabraklo bliskim

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora az do pracy w wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz innych plodow rolnych:

wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci przynosi

pozytek i podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej i

sprzedawac drozej w innych okolicach.

Seks Reja az do spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac

pierwotnego zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, iz moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, bowiem oprocz zdolnosci praktycznej reprezentant tego wysokiego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza dodatkowo sympatii wspolzycie szlachcica az do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, dajac im mozg i mowe, Dlatego tez,

ktorykolwiek winien sluzyc krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest mezny -

zmagac sie w obronie wiary i ojczyzny. Ogromniejsza wartosc ma oddanie zycia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote

jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski wraz

z Turcja. Oznacza postawe Polaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi

idealy, tylko i wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza odrzucic chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje kawalek

„O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Niemcy,

Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac wraz z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz

dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stulecia widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Nazywa ich zbojcami. Jednoczesnie

zacheca Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli

ich innowiercy, koczownicy, odrzucic godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takowej hanby. Jest oburzony obojetnoscia szlachty,

deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Ofiaruje im bitwe, by placili na wojsko, na bron, by walczyli. Uwaza, iz

nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by walczyl caly narod. Zada patriotyzmu. O tej

oburzeniu swiadczy ironiczne zakonczenie iz Kowalski jest glupek przed i po szkodzie. Mimo krzywdy nie staraja sie oni reperowac bledu. Nie ucza sie na

nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja wraz z tragedii wnioskow. Nie umieja ustrzec sie przed blizniacza sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem okazuje sie byc aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

odstapic Helene poslom i uchronic ojczyzne od momentu wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na

wojne. Staje sie to ogolnym problemem pokazania interesow prywatnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Naszego kraju, swiadczy na temat podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej,

podobienstwo Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to

pociaga za soba odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i

madroscia. Solidnosc i wladza panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa i przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie ma nic powyzej ojczyzne, czlek powinien chociazby z

rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien i omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic jakie mozliwosci ludzkie nie jawi sie byc mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia i podziw gwoli urokow fauny i flory. We fraszce "O

doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy epoka po temu",

"Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia, uciecha duchowa i

intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy tuz przy dzwiekach muzy, w atmosferze tanca,

dowcipu, radosci. Dowodzi tez, iz nawet w czasie zabawy trzeba zachowac, tak ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje dodatkowo

ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci mezczyzny. Czestym motywem jego utworow jest wianek, ktora uznaje za najlepsza wartosc a

mianowicie "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji mezczyzny wyrazanej za

sprawa Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku

odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o niezwyklosci

jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten pojawia sie po piesni

"Niezwyklym i odrzucic lada poslugi opatrzony". Powtarza za Horacym, ze tej wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez

az do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" a

mianowicie Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego

epitafium. Przechowuje w nich pochwale cnot i wartosci zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy

panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta siega do Horacego, lecz zmienia je, scala rozne motywy w 1 tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow rywalizacji trojanskiej, lecz przedstawiony w owa strone

problem dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym i ogolnym. W ponizszym utworze prosto odnalezc fragmenty, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki sa wyrazem intensywnej troski o losy wlasnej ojczyzny. Jednym sposrod

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe wraz z

odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, stac na strazy prawa i sprawiedliwosci. Nie wolno im

myslec o prywatnych interesach, powinni dysponowac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W prekursorskim fragmencie naszej wypowiedzi choru

umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, co wiecej wielkich

mocarstw. W utworze zawarte sa takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali

nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodz rycerska az

do grozacej aktualnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do katastrofy pewne detale, ktore pomimo umiejscowienia akcji w

Troi nadaja do niej jednak krajowy koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy krajowy balagan). Rozumuja

przewodnia pelnego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym wraz z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z ta kobieta.

Pierwszym tworca piesni i wzorem gwoli Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego sa przekladami

rzymskiego poety. Znajduja sie one w przewazajacej liczbie powazne, pierwotnego tematyka okazuje sie byc zas bogata. Wystarczy zrealizowac

przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas poprzez temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda swiata,

fauny i flory i zycia, milosci. Preferencje filozoficzne najczesciej stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge i lament poprzez klesce Polakow poniesionej

w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i osobistosci ( damy i pociechy ) uprowadzone przez nieprzyjaciela. Poeta

odwoluje sie az do tych, jacy czuja wciaz milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania zasobow dla wojsk, mysli

o kraju natomiast nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie tenze rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Lecz jesli racja i wraz z tego nasza firme zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Kowalski sobie nabedzie,

Ze i przed szkoda, i poprzez szkodzie glupek.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego stanowiska dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, w koncu

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osobistosci, bo ma czyste serduszko

i tegoz „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Kobiety za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa

wizje swiata. Oto kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

dzielo sztuki Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz 1 o tym slyszymy, przeciez Horacy w

wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam trwalszy niz ze

spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi po literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obszerny poemat skladajacy sie z 12 piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z w nocy swietojanska. Jest to proba

stworzenia pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali los na wioski. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna wartosci, gdzie

wyrasta sie grzecznie, poboznie i bezpiecznie. Profesja na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale i pewne utrzymanie, wysilek natomiast jest

procesem do pychy. Po robocie mozna odpoczac wesolo zapedzajac czas w tancach i spiewach. Czlowiek zyje w wsi po harmonii wraz z przyroda. Gwoli

Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, bowiem to oczywiscie oni pokazuja zmeczonej zyciem dworskim

szlachcie jak znalezc spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci i staropolskich weselach szlacheckich, Jak i

rowniez mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17 stulecia jest

wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o negatywnych

cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej,

ktora stale dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, iz stan

ziemianski jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie i radosc. Rozkoszy plynace wraz z zycia mezczyzny na wioski

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione po

obcowaniu po z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej milosci

prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie i swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w nich mitologizacji i jezyk

mozemy podzielic w dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa albo przykladami, albo przerobkami idylli antycznej, albo

tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednak alegorycznych, pelnych powiazan wraz z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy i pasterek

przedstawia Szymonowic ludzi i relacje dworskie. Oczywiscie obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja

prawdziwego zycia wsi. Ow wszystkie postacie wystepuja ponizej mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe lecz sztuczne i zmyslone,

jednak prawdziwe na pewno sa odczucia, szczescie i nieszczescie po milosci, jakich doswiadcza niemalze kazdy, podobnie jak i smialkowie utworow

Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub wybitniej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace wraz z

trafnej i celnej obserwacji i oceny zycia, takowej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od

momentu siebie tematycznie.

"Zency". W utworze tymze poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace w swoj los. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, wraz z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

dloni tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych urodziny i obfite zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja spor miedzy

panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory wystepuje stale z przyrodzonym symbolem swej wladzy a mianowicie nahajka±, natomiast chlopem

zdecydowanie pedzonym az do roboty.

Zobaczymy wiec w tej okolicy krytyczna ocene zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest on autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem". Jest to

utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw

nalezycie. Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to niejednokrotnie. Pan boi sie, albo czasem dzieki czemu postepowaniu ogol wraz z ksiedzem

nie odszukaja sie w lewicy, czyli czy odrzucic zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie atakuje wciaz ksiedza, twierdzi tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami.

Osobistosci znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie az do

rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze w stu urzednikow, jeden okazuje sie byc sprawiedliwy i

nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swych procesow, chyba ze za poboczne swiadczenia. Rozmaite lapowki i daniny przypominaj zbiory

mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia kwestii

narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu zamyka sie i przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, natomiast nam zwyklym

zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Pod spodem przymusem

przeprowadzic trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala znowu zwozic zboza poki odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod

lepszych kop snopkow. Zwozka takze jest zawiklana, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec

faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja

niedobor rozsadku i nieuchronne zbankrtuowania. Chlop okazuje sie byc zadowolony ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym i nie zal mu zywota.

Ksiadz i Pan odrzucic sa nasyceni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wioski, omawia tok calego do niej zycia. W mlodosci wskazuje

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim i rzemioslem militarnym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, natomiast jezyka mozemy

sie przyuczyc bez do niej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic ma obowiazek posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc i zdolnosc prywatnych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie gospodarstwem i ozenic.

Alians malzenski wypada zawierac wraz z osoba rownego stanu i majetnosci. Sluzace do urzedow nie powinno sie pretendowac. Podczas roku

przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepic galezie,

obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy wraz z truskawkami itp. Latem mozemy z takich przygotowanych wiosna krzewow i

drzewek dysponowac owoce i pozytek. Znajduja sie juz wtedy jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W szczycie sezonu gospodarstwo

podaruje takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo

to wznieca niechec i osobistosci zle dzialaja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W borach polowania z przyjaciolmi, a takze lowienie ryb w przereblach,

zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Lecz

i podczas mrozu nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozemy z towarami, albo takze u handlarza sie zabawic i baranow i cielat

kupiwszy niedrogo sprzedac, po innej obszarze drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej,

wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, natomiast korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia w wsi. W Czarnolesie istnieje wiele milych dla oczu tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, planowo cenionym. Poeta zwraca atencje na to, ktore wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi

dalszego popijania z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy obie strony mialy wiecej zaufania.

Chlop takze o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden wraz z utworow w ktorym poeta dotyka problem spoleczny w Polsce.

Zaprezentowanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest

to kawalek oparty w tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla zwyczajow

ludowych. Chwali wies i zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Jest mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli

wezmiemy pod atencje charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny innej mowi o tancu i radosci. Sklania wszystkich az do pojscia po jej slady.

Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wioski. Chlop utrzymuje ze swej pracy wlasnej osoby i

rodzine, a fach jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza albo pisarza. Oblicza nastepnie wszelakie

przyjemnosci robocie, chwali wieczorne spiewy i tance. Kawalek nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w

czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw w uksztaltowanie bohatera lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan form, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na podstawie tych zrodel powstaly

wiecej niz jeden glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w tej poezji znajdziemy echa ideologii

epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego wplywu przyrody w ludzka

psychike. Zawiera dodatkowo pochwale i zachete az do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i bez

zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola mezczyzny w kuli ziemskiej, zastanawiaja

nad nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje

niemal wszystkie rozwazania i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Jemu za dzielo sztuki stworzenia swiata oraz mezczyzny, a takze melodie miedzy

nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postury

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje pierwotnego syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze okazuje sie

byc miec nieskalane sumienie, radzi, aby uzytkowac z okazji do rozrywki, ale rozwaznie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej po sobie. W „Piesni o cnocie― liryk stara sie

stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu slowo „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych ze swiatem podworza, odrzucenie wrazen niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty okazuje sie byc obowiazkiem

kazdego czlowieka, a najlepsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage az do slawy doczesnej i posmiertnej,

istotny byl tez osobiscie proces kreatywny. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie te banki

pozostawic poprzez sobie slawe i honor. Problematyke sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym i nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie

tworczoscia ale i samym artysta, ktory z racji w posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Wizja lotu nad roznymi krajami jest wyrazem przekonania

podmiotu lirycznego na temat, ze tej dziela pozostana tez znane nie tylko rodakom, ale i hen poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez

az do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest szalec w

odpowiednim miejscu i czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie takze

horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII mozemy odnalezc dodatkowo topos

arkadii – „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu literatura parenetyczna nadal pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe, idealy

godne podpatrywania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu

swojej majetnosci. Wskazowki zawarte sa po „Zywocie mezczyzny poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac dobytku,

rozkoszujac sie darami fauny i flory o wszelkiej porze r., dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Analogiczny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― co wiecej „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery i znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych za

sprawa literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych

dobr co wiecej zycia. Tego typu ideal stworzony jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden wzorzec – rodzaj

renesansowego stworcy, humanisty. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie do jakiejs dziedziny sporzadzania, jest wszechstronna, oprocz talentu ma

rozlegla wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, pojmowana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, los zgodne wraz z natura. Adekwatny ozenek, obowiazki

gospodarskie i obywatelskie okreslaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia gospodarskie,

prace w roli i w ogrodzie, przyjemnosci plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli

czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody,

porzadnego ojca i troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak wraz z dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest

podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach potrzebuje Bozego blogoslawienstwa. Wedlug

faceta najwyzsza wartoscia jest wianek ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana jak czyste etyka, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc

spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego powodzenia i pokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i

przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot poetycki uznaje zdrowie za jedna z kluczowych wartosci,

w stosunku do ktorej rozne dobra traca swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne los w zgodzie z przyroda i odrzucic szuka mnostwo

do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego zycia i tej prawdziwych zalety w niejakich utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

mezczyzny odrodzenia wypada zyc wedle natura i jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie i w pelni z niego

korzystac. Wedlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i wypracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy poprzednio atakami

fortuny.

38. Ustal, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem okazuje sie

byc wydany po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju

wspanialym uszczesliwiajacym wszelkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru niesamowitego obywatela

Rzeczypospolitej oraz nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu

takze postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej gwoli roznych ludzi jest rozne prawo.

Miedzy innymi prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla ludzi z roznorodnych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty i inne gwoli

mieszczan. Sadze ze, tenze problem okazuje sie byc nadal biezacy. Tak aktualnie bylo i jest, iz ludzie majacy wplywy i takze bogaci podlegaja

niekoniecznie tym samym prawom co typowy obywatel, lecz zazwyczaj sa traktowani o wiele lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby kupic. Czesto

osobistosci na kolosalnych stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie po ich kwestii jest w duzym stopniu przedluzone. Nastepnym problemem, ktory

porusza Modrzewski jest znaczenie nauki i wiedzy przenigdy kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc krzepy panstwa i jego potencjalu

intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe uczelni i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie

wynagrodzenia instruktorow sa skromne i kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i jest zatrudnionych nadal wraz z

dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie po malych miasteczkach, zamknieto i dzieci niejednokrotnie

musza chodzic do takich odleglych o wiele kilometrow. Poza tym szkoly odgrywaja zazwyczaj nazbyt male srodki pieniezne na postep pracowni i zakup

obslugi naukowych, czasem nawet w utrzymanie. W ksiedze o wojnie z kolei mowi, iz kazda walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych

mieszkancowrezydentow a odrzucic tych, jacy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia odnosnie spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad struktura panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek mieszkaniec okazuje sie byc

obywatelem i panstwo mialo mu umozliwic szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - ktorykolwiek czlowiek ma

obowiazek byc prawnie przygotowany az do pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do pani a powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie nalezy

ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie dziedziny zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Pisarz proponowal

opracowac nowy prawo prawny wraz z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci wraz z wojny odrzucic sa tak wielkie, azeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny

oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu po 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez ludzi

wyksztalconych i szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbyteczne, takie jak doskonale domy jak rowniez sute biesiady. Proponuje

srodki pieniezne przeznaczone w ten zamysl wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie w dotowanie

szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie zdolnosci i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie. Modrzewski

ofiaruje przejecie pieczy nad budami przez panstwo, a prawo do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego.

(Po raz 1 prawo chodzenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. Tym sposobem pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, czyli brak milosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny okazuje sie

byc podstawowym przymusem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie zalety (Bog i ojczyzna) winowajca sie wiazac w jedna calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra polaczonego, dla rzetelna ojczyzny trzeba poswiecic caloksztalt: majatek, krzepy, zdrowie, fart, a

nawet los.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy na niego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele - znaczny

sejmowe, rywalizacji domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude

i obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej az do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego zakresu rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo i herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo krajowe od szesciuset lat

opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, zeby stara religia ustapila swiezej. Jednak heretycy nie sa spojni,

odrzucic tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem powodzenia

Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc i zgoda, jakiej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode u katolikow,

ale u heretykow to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia

je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich dziedzinach zycia, w podobny sposob publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie

potrafia nawet bronic panstwa poprzednio poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest sprawne do wygrania wojny.

Skarga wzywa zatem krola az do obrony religii katolickiej, jak straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci religijnej

po narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow i pozbawienia pierwotnego ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i

znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza tworzone, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione

gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim balagan (istnialo wowczas wiele sadow -

ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze w problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia praw ograniczajacych i naruszajacych

przywileje Kosciola i krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np. bezzwloczne sadzenie i

bezwzgledne robienie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia

wsrod nich herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne az do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek jak rowniez do tonacego okretu, ktory

wszyscy, po chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla wage problemow i zjawisk, ktore maja obszar w kraju jak rowniez proponuje

reperacje istniejacego zakresu rzeczy. Rownolegle przepowiada on, iz rozplenienie sie owych chorob doprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek az do ojczyzny wyrazal

zarowno po piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O dobrej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy

gwoli dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej po Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic potrafia jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna rozne analogie az do wydarzen politycznych tego czasu. Priam

wykazuje zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu.

Zanotowac mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, iz nie przetrwa

zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda stawiane ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie mezczyzny poczciwego" wyszukac mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace na niego sprawy i swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Zwlaszcza podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci utworow literackich.

M. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna dojrzec w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany wraz z pozycji

kalwina i po duzej czesci stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za sprawa protestantow, jakie mozliwosci jest przede wszystkim widoczne po

krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, zamilowanie do

zycia w przepychu i sztuczne zawyzanie liczby swietych, w ktorych nieprzerwanie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin

i „koled―, ktore sa podlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow jednak takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym charakter sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi pojac istniejace po

owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia na niego i wynosi ponad powszednich ludzi. Tymczasem mnich ten

jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow

zbytnio swietych, chetnie ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal okazuje sie byc anegdotka o

plebanie, ktory pochowal swego psa w cmentarzu nieopodal grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie biskupowi, pleban

przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z psa uczynil parafianina. Jest to wyrazista

krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie naczelnych zasad wiary. Inny

epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, przesadza nawiazanie az do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania

nabozenstw po zrozumialych gwoli wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie odrzucic rozumieja lacinskiej liturgii,

odrzucic wzruszaja pierwotnego spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo po odprawianej mszy swietej

okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega dramat ojca i kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach niejednokrotnie nawiazywal az do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal okazac sie

stoikiem. Byl przekonany, iz jest konfidencjonalny osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej

Urszulki pokazala, jak bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow zeszlych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim zaciecie, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen

wieczny malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych i

zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal wraz z ta maksyma. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie samemu, rownoczesnie

chce dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie dzieje sie wraz z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego bycia. Brak okazuje sie byc na odrzucic odpowiedzi

ze strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz poprzez smierci, az do miejsc gdzie

przebywala poprzednio wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje sie byc,

jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to po ostatnim wraz z TRENOW, w ktorym opowiada wlasny sen a

mianowicie we snie ukazala jemu sie matka z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze tej coreczka okazuje sie byc

szczesliwa. Postura ojca przerabia sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie los Jana w wsi pozostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja cyklu

19 trenow podobna okazuje sie byc do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie, -

pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, odrzucic rozumie, czemu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta za

sprawa nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja sprawy pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po

odejsciu coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana jest jego wiara w praworzadnosc boska, wiedzie to az do zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w

punkcie kulminacyjnym az do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje po watpliwosc sens calego zycia i aktualnych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, iz corka zostanie dziedziczka tej wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna smutku,

rozpaczy, trwogi. W obliczu smierci corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym

czasy swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, jeden z

wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos

po czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc strategie ukazujaca sens boskiej wyborow - Urszula poprzez sen wieczny w

stulecia dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami sa pasterze badz rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

przedlozenia czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, az do epiki – fabula i narracja, az do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci, wypowiedzi i

rozmowy konkretnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie z reguly z

humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie nierzadko tlem gwoli prezentowania

zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie zwyczaje,

wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy obraz wsi polskiej Ostatnia wraz z panien

wyglasza pochwale zycia wiejskiego; uciazliwa, codzienna robota w polu i tuz przy gospodarstwie powoduje radosc innym ludziom wsi i jest gwoli nich

procesem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Ktory twe urlop, kto pozytki?

Moze wspomniec za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy po literaturze polskiej

siegnal poprzez motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, okazuje

sie byc nietypowa, przedstawia bowiem fuche panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje

zatem nie rzecz, ale srodek, w jaki zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach

ludowych i skrzeczy razem wraz z Oluchna w ciezka fuche oraz w srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki pani

a sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna przyjaznosc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI stulecia jest, podlug Szymonowica, mieszkaniem

wyzysku: mieszkaniem, gdzie niejednokrotnie dochodzi az do naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw dotkliwych, pokazuje ujemne strony

zycia na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji swiata i tworzac utwor zblizony raczej az do antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a do niej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i radosci, jakie obejmuje ze soba afekt. Gdy Laura przybywa w spotkanie wraz z ukochanym

ponizej umowionym jaworem nikt w nia odrzucic czeka. Powoduje to podejrzenie o zdrada i zwiazek z inna pasterka – Doryda, jakie mozliwosci konczy

sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza sasiednich zarosli wybiega Filon i

uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko i wylacznie przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym

wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne gwoli sentymentalizmu, zwrocenie

uwagi w swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu milosci na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego egzystencji do obecnie wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak charakter jego

wierszy wykracza hen poza czysto renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj po mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niejasnosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dosyc uzasadniony. Wiersze

Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, jednak, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do obecnie i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest wspanialym obrazem takich niepewnosci i lekow. W szczegolnosci wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w trzech sonetach – IV i V.

Sonet IV: O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, okazuje sie byc wyrazem obawy poety o wynik bezustannej walki, ktora kazdy

czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od

momentu Boga. Sluzace do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z silami ciemnosci

czlek jest samotny, a stawka jest w koncu zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy czlek

powinien polegac, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, ziemia i odepchnac pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata tegoz, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest afekt do Boga. Bog okazuje sie byc wielki i dokonaly, czlek maly i pelen grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka

od momentu Boga, zawadza mu sciezke do zycia wiecznego i do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega

Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla ogolnie znana osobom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest potezne, a gdy slabe. Tresc rozwazan autora ma

charakter uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w kazdym czasie), lecz najbardziej ciekawi Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia, wowczas wciaz silna i

znaczaca na starym kontynencie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow poprzednio tym, iz

niewlasciwa polityka moze doprowadzic do upadku panstwa, podobnie jak Troje. W tekscie sa fragmenty swiadczace o tego rodzaju intencjach autora.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") okazuje sie byc skierowana az do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak na

przyklad maja wykonywac powierzona im wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie liryk

przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy na temat polski srodek glosowania za sprawa rozstapienie jak rowniez obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor odpowiedzialnosci

zbytnio losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo natomiast jest Antenorow

troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodz magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna az do

pijanstwa i obzarstwa, natomiast niezdolna az do zadnego mordegi, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie beda

mogli w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku ciebie rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. W kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. Glowny z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie wraz z dobrem ciebie, realizowania prywatnych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, chociaz sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, okazuje

sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by za sprawa atak zadziwiac wroga, oslabic go i nie

przyjac do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza poniewaz tematy w stopniu daleko idacym istotne, obecne i

zawile. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jak dobrowolna struktura spoleczna stanela dla gwarancje czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Trusia

elekcyjny (wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten klopot; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, albo

wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i rozewrzenia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O madrosci potrzebnej az do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, natomiast ci jakie mozliwosci sa w

jego czele powinni podarowac przyklad,

dwie. "O milosci ku ojczyznie" - oblicza 6 dolegliwosci Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Nadal mowi, iz milosc az do ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny wraz z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie istnieje, Skarga boi sie, iz fakt tenze moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz okazuje sie

byc wykorzystywana za sprawa magnaterie az do osiagniecia prywatnych celow, jakie mozliwosci prowadzi az do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). zada

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie w jej negatywnych synow, niepokoj o

losy Rzeczypospolitej i nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste az do nieba zawsze sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego,

wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Naszego kraju, jesli

do niej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie on na

obszarze niezaleznosci od momentu papiestwa i cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla wszelkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o egzystencji szlachcica od momentu narodzin az do smierci. Frapuje sie nad edukacja i wychowaniem

pociechy szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew).

Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez prywatnych

zaslug. Zbytnio wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy w wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach r., przynosza mnostwo pozytku, a takze

dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego za sprawa caly dwanascie miesiecy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu autora do robocie na wioski swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow i warzyw jak rowniez innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi wypoczywac w milym towarzystwie kumpli i bliskich, zaleca rozrywki, polowania, lowienie ryb, co daje pozytek i daje uciecha. Dbajacy o

fortune liryk zaleca po wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, kupic je taniej i wyprzedawac drozej po innych okolicach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej przenigdy mlodego szlachcica,

to upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie tej charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich

zbyt. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko totez, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie jawi sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz nie liczac wiedzy uzytkowej

przedstawiciel tegoz wysokiego zakresu spolecznego ma obowiazek posiadac takze gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze sympatii stosunek

szlachcica do musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow w Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl po niej swe przemyslenia odnosnie tego sytuacje oraz aluzje, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na najazd

Tatarow w Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow jak rowniez mysl o powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie poprzednio

napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci barier Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co

formuluje slowami: "Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka i niesmiertelnej a

mianowicie poety. Dusza poety jego zdaniem jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i odrzucic znajacy barier. Piesn ow

przekazuje przytomnosc wlasnej zalety Kochanowskiego jak poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza

forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" okazuje sie byc cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale

zycia w wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem wody i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia po jednosci wraz z natura. Wyraza pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W

piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala zycia na wioski w zespole rodzinnym. Profesja ziemianina w roli przeciwstawiona jest innym,

niemoralnym sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu i stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Obszerny wplyw w

tworczosc poety mialo takze spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z postacia znakomitego naszego poety, ktory jako jeden z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Lecz nawet on sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jak na przyklad wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten

okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest dodatkowo uwidocznieniem mysli

wlasnej zalety Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze dlugo po tej smierci pozostana czytane i podziwiane za sprawa wszystkie

narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie tematy z zycia codziennego, jakie mozliwosci bylo typowe dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego wzorami moga byc: Piosenka XXIII jak

rowniez fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte po tej innej przemyslenia pokazuja wyraznie w znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, chociaz nie da sie

zamaskowac zawartej po niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, odrzucic bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny. Jego rozwazania

na tenze temat sa zawarte miedzy innymi w Piesniach XII i XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, jaka pielegnowana po sercu

mezczyzny moze byc gwoli niego jednoczesnie "nagroda i placa" jak rowniez swoista dekoracja zycia. Bezposrednio z cnota zwiazana okazuje sie byc

tak zwana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia u wspolczesnych, natomiast po smierci pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, odrzucic stronil od momentu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc powszechne wsrod

owczesnej szlachty. Oczywiscie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn

IX).

W utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest fraszka "Na most

warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy po "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl po niej swe przemyslenia i sugestie, jak na

przyklad w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale w stopniu daleko idacym emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat i stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Odrebnym

jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszelakie zalety

stanowiace cnote sa cenne, jednak najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta cenna do niebios, Tym,

jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym okresie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej po Czarnolesie, azeby tam tworzyc i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Liryk opowiada o

poboznej i spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie poprzez swiecie po poszukiwaniu bitew i

forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej okazuje sie byc zyc w roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Ze zbirow uzyskanych z ofiarnej pracy

wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki i pola, natomiast nastepnie caloksztalt znosi az do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy stale

znajdzie epoka na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby badz w lesie zastawia potrzask, dzieki czemu w

domu nigdy nie zabraknie jedzenia. W zagrodzie oczywiscie pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze o wychowaniu mlodego

pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i wstyd. Poeta potrzebuje, aby tej wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i aby posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale dodatkowo

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode swiata, swojego domostwa –

to renesansowa zgoda zycia, milosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby chwytac dzien, i stoickie,

zeby przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta po „Piesniach― znalazla charakter horacjanski. Podobnie

jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez faceta byly

wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia mezczyzny jest fart, rozumiane jak zycie harmonijne z regulami cnoty, umozliwia

czyste etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje lecz przez epikurejskie nawolywanie az do korzystania z

przyjemnosci zyciowych. W stosunku do przemijalnosci swiata, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta zacheca do korzystania z chwili,

cieszenia sie wraz z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc

zaobserwowac po Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka

byla odrzucic wolna od momentu sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki dotychczasowy tak roznorodne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal ostroznosc do swiata i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy

od Zenona, lecz na pewno blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii antycznej

dazenie do powodzenia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, ktora niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac zmartwien, ktore

mogly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie jemu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce „Na

domek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta potrzebuje

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie, ludzka

zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tegoz swiata odrzucic zapewniaja doglebnego

szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan.

Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna wraz z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale zycia w zgodzie z przyroda

odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i stalosc wobec tak krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i

umiejacego ze duzym spokojem sledzic otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu,

po korzystaniu wraz z rozumu, ale rowniez w przyjemnosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci

zycia i wizji Boga, jako duzego Architekta, odkrywamy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem w stosunku do

Boga, jednak tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego uzywac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do powodzenia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od momentu trosk i cierpienia jak rowniez

obawy poprzednio smiercia. Tymze dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety po ustalone za sprawa myslicieli zalety – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta wraz z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi

radzenie sobie wraz z problemami, podarowac sile duchowa i solidne szczescie jak rowniez czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski,

ktory wielokrotnie po swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, odrzucic potrafi wyszukac w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja

zalamanie w tej harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po smierci Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja lecz

pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow poprzez porwana za sprawa Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska i stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne

postury polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem az do rozwazan fauny i flory ogolnej.

W konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, jakkolwiek w pewnym stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w katastrofy

greckiej, przebiega podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob w scenie odrzucic przekracza 3

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal po nagrode zbytnio wyrok po sporze bogin, wine zatem ponosi laleczka, ktora na niego nagrodzila.

Sa jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tej okolicy takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno okazuje sie byc tu zdefiniowac glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes w rowni ze sprawa panstwa

odstepstwem od momentu reguly okazuje sie byc rowniez odrzucic umieszczenie imienia ktoregos wraz z bohaterow po tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin albo ziemianin a

mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Cecha szczegolna utworow z tegoz okresu okazuje sie byc epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni wraz z tego czasu opisuja sercowe klopoty (Piesn

XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie przynaszaja, / A przy tym po

zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek swiatowy, ponad caloksztalt przedkladajacy uciechy zycia

dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), narasta wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie

pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Sluzace do gor i lasow, napisana w

momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swe zycie, sentymentalne i zarazem ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie wraz z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza

(starogrecki idol, ktory puder dar przemieniania sie po rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Dzis zas pyta z pewnym niepokojem: „dalej co

zostanie? ―

dwie. Czarnolas.

Dominuje tutaj absolutnie inny samopoczucie, inne sa tez tematy. W duzej liczby utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi wartosc

mieszkania rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), definiuje pytania myslicielskie (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma

dysponowac na pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie fauny i flory, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje nad

ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, bowiem wlasne los bylo gwoli Kochanowskiego najwazniejszym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w tej zyciu zasadnicza

byla tej poezja: „Prosze, niech ze mna zbytnio raz me rymy odrzucic gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i nawet ten pierwszy

liryk nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, bedacych wlasnoscia roznych typow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow i zagadnien wraz z zycia mezczyzny, porusza rzeczy jednostki, a takze calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w los prostego ukladu

wartosci. Czlowiek i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka tegoz pisarza po, odniesieniu az do w/w tematu, na wstepie trzeba stwierdzic, iz tematyka tej utworow tyczy sie

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i ogolu ludzi. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane jak wskazowka gwoli jednostki, lecz dla

wszelkich, bowiem aplikowac sie jest w stanie do nich kazdy, poniewaz ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kilku wersach po lapidarny srodek przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie jakiej

doktor postanawia odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty doktora i

zachecaja go az do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja wyrazenia wypowiedziane za sprawa glownego bohatera: „Trudny (... ) moj rzad wraz z

tymi pany: szedlem kimac trzezwo, natomiast wstane pijany. ― Fraszka ta ma na zamiarze osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego rezultaty i

niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, natomiast przede wszystkim

uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem zostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

pomniec o tym, iz cialo czlowiecze ulega poprzez smierci rozpadowi, w zatem kazdy ma obowiazek usilnie zabiegac, aby zostawic po samemu dobre

retrospekcja. Nie jest odpowiednim czlowiekiem tenze, kto rozumuje tylko o piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na darmo Bog

odroznil mezczyzny od zwierzakow, dajac jemu rozum i mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba ojczyznie, w

celu zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy

powinien ksztalcic swych nabywcow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzetelnej wolnosci.

Natomiast ludzie posiadajacy odpowiednia potege i odwage powinni wraz z bronia po reku zmagac sie z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie po walce

odstapic zycie.

„Piesn o dobrej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, dotyka wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

dopuszczalny kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac az do walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic caloksztalt

dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo sie

az do niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak rozwinietej cywilizacji; nie wie

budowac domow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia o Polaku bystrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy odrzucic pomysla juz

wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi, iz i

poprzednio szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej opinii o narodzie polskim, ktory przeciez nie jawi sie byc glupi. Aby to pokazac potrzeba czynow, a konkretnie –

poswiecenia w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to oczywiscie odroznia ten narod od momentu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zagadnienie i klopot calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednak sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to gwoli

pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma w celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku juz od

momentu poczatku bycia naszego ciebie, ale albo takie procedura duchownych dopuszczalny przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni

doglebnie sie zastanowic nad dalszymi swymi wlasnymi losami, azeby problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz tworza go pojedynczy ludzie. Wowczas gdy zawiedzie

jeden element po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos wiecej niz czesc ukladu organicznego – panstwa – mozemy tu

rozpoczac do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodz nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze jedna z pobudek upadku

niepodleglosci Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty w wzorach starozytnych.

Utwor tenze zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta wraz z

mitologii i przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc fragmenty, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz kiepskie

spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture dodatkowo zaczerpnal wraz z

antyku:

chor stoi za sprawa caly czas w scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora i Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach twierdzi posel

-akcji – ograniczona do okreslonego watku – sporu o Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, jakie mozliwosci

ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

natomiast na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swe losy scala z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na rzeczy narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad konsekwencjami wszelakiego

czynu, odrzucic reprezentuje interesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, bazujacy na okazach antycznych.

Kawalek ten zostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta

z mitologii i przedstawia jeden wraz z epizodow rywalizacji trojanskiej. W utworze tymze latwo wyszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow jak

rowniez zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal wraz z „Iliady―, jakiej obszerny odlamek przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z

antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec niedobor parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie poprzednio palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co czlowiecze

nie jest mnie obce―. W odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg wybuduj postaci, pierwotnego zachowan; od

momentu patriotow poczawszy, a w zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, istotny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy wraz z

losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w tym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale pelnego narodu.

Tekst dramatu ma charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze oczywiscie w naszej epoce produkuje sie atrakcyjny w Polsce legenda sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa po „Nad

Niemnem― itd. Nie wydaje sie byc to lecz jednolite oblicze wsi. Do niej obraz formuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot mezczyzny poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Od razu oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa wraz z „Piesni o Sobotce―: „wsi spokojna,

wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu w prace, jaka wszystkim podaruje radosc i

rozrywke, jaka tez daje zadowolenie. Tego typu obraz przedstawia „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―,

„Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze odrebna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni,

uwazaja egoistycznie, sa chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz

odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Chlop musi wykonywac prace na panskim polu, robota nie jest radosna

piesnia a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei wraz z

„Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― M. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z waznych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza elementem dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w pani a mysl, iz „bez praw nie moze okazac sie

prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska w cala Europe, demokratyczna idea, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic odrzucic

otrzymuje sankcje, a plebejusz traci los. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―.

„Prawo dac winien rowniez opieke wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta prosperowac nie moze, bowiem a ktoz

bedzie dawal zywnosc i nam i bydlu, jezeli zadnego oracza nie zostanie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow poprzednio wyzyskiem i samowola panow, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak tej duchowy patron Erazm wraz z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu a mianowicie czyli duzym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych i zaczepnych), natomiast zwolennikiem zgody i pokoju, chociaz

uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage az do edukacji

mlodego obywatela i do wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy i rzeczom humanistycznym najpozytniejszy―

– i wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore wazniejsze jest po dalszym rozrachunku niz wydatki na rozne rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie

byc bardzo prosto zapamietac, poniewaz dzis okazuje sie byc on takze aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka po

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane po literaturze.

W czasach renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci. Wskazowki

te zawarte sa po „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie darami

fauny i flory w wszelkiej porze r.. dbajac o harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt medrzec, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc, ani

smierc. Cechuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug intelektu i po bliskosci wraz z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro powyzej prywate,

odrzucic zaluje do niej swoich dobr, a takze i zycia a mianowicie taki wzorzec ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach

P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie tylko az do tworzenia, to czlowiek uniwersalny, oprocz talentu

posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak na przyklad Jan Kochanowski,

Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wytlumacz w jaki sposob autorzy polscy ery odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne i lansujaca pozytywne.

Przykladem takowej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem natomiast Plebanem― M. Reja,

„O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i „Odprawa

poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski tworcow tego czasu o losy ojczyzny. W „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal

postac dialogu. Dialog ten okazuje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych gwoli polskiego spoleczenstwa stanow i

pietnuje czynu kazdej ze stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan twierdzi o

dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast.

Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole.

Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym wlasciwego

przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal kierowania sie jedynie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W ksiedze O

prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa az do

obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola,

uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia

sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych i nakladow w ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i sobkostwo

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace Rzeczpospolita.

Choroby te to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu po 1575 r. Poeta pokazuje

jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju i wsparciem finansowym

wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow greckich―. Utwor tenze niesie po

sobie zawartosci uniwersalne, przedstawia sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego i zlego

obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on uwazny, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, odrzucic unosi sie ambicja jak chodzi o

dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie az do szantazu i przekupstwa mlodzieniec. Wsrod

niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten przedstawia niebezpieczenstwa grozace

panstwu ze strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej i dotyczacej ciebie tematyki. Postury patriotyczne wykazuja niemal ogol

humanisci, wszelakie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie mezczyzny poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny ksztalt,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada

nieprawidlowosci, ktore zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz

mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, koszmarnie sprawuje sie

w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - twierdzi Pleban). Totez Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana

wini, pan ksiedza A mnie prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i charakteryzuje owa

„poprawe kraju― po pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, lecz bardziej wciaz przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, oznacza go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Odslaniajac szesc dolegliwosci spolecznych a

mianowicie obojetnosc w stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciw

Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, po XVI stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie

rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna i heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia az do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga mniema, ze: afekt do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic odgrywaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych odkrywamy tez po licznych fraszkach, a szczegolnie

istotna pozycja okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest z

pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal o ksztalt swojego

wlasnego stylu, o forme uprawianych gatunkow i o artyzm jezyka, a takze o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly o erudycji poety. Nie dotychczasowy mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski,

studiowal dodatkowo epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i

wspolczesnych tworcow naszych. Nawiazania az do antyku po dorobku Kochanowskiego widac choc w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni,

fraszki, dramat podlug regul klasycznych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do

tworczosci Horacego, po podejmowaniu motywow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego powyzej tlumem.

Ten wybitny czlek zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko jak poeta i dramaturg, lecz takze jak tlumacz psalmow Starego Testamentu –

Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze myslicielskie poglady stworcy, ktory uznaje swiat zbytnio wielka melodie, znajduje

duze wartosci fauny i flory i wioski, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jak nazwy ery uzyto tegoz terminu przed chwila w 18 wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i deseni wloskich po sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia

okresow panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W ponizszym znaczenie zdefiniowanie to pozostalo przyjete

za sprawa nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860).

Wedlug niego odrodzenie mialo okazac sie poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow

wywarla mnostwo sporow i polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu lecz

odrodzenia antyku lecz sezon swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama

dotarla do szczytow przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach kultury trwajaca we Wloszech od momentu XIV az do poczatkow XVI wieku, natomiast w panstwach Europy

polnocnej od konca XV do konca XVI stulecia. Jest on rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak: recesja

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po okresie rozbicia feudalnego) zjednoczonych

panstw, na przyklad Hiszpania, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe i

religie, najbardziej istotne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, w plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i zabawiac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie wraz z asceza i teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek okazuje w srodku badan i

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jak o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do progresu osobowosci majac

na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania i ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. W mysl humanizmu

czlowiek okazuje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w srodku swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i zero co

czlowiecze nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do progresu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur narodowych.

Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za formalny jej zaczatek uznaje sie

ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe prady religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen wyznaniowych np.

wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W r. 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej po Spirze w sejmie.

Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze mozemy ja oddawac indywidualnie, iz nalezy

tlumaczyc je w jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia czyli uwolnienia ludzi od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek ma swoj los zapisany po

gwiazdach. Przeznaczone jest jemu niebo badz pieklo, natomiast zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zbieranie dobr.

Swoje to zaszczyt, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Wielkiej brytanii. Ruch tenze powstal wraz z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil

ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni w sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem sa wydane po 1597

r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one az do literatury religijnej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o

sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej az do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Pisarz charakteryzuje

slabosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem powodzenia i potegi

panstwa. Tak wiec najbardziej normalni powinni okazac sie ci, jacy stoja naprzod narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc dolegliwosci Polski. Sa to: brak milosci ojczyzny, niedobor zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niezasadne prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca autor

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", jaka plynie wraz z "chciwosci swojego lakomstwa". W sposob

sugestywny i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci az do ojczyzny, milosci dla pani a samej. Najscie skierowany okazuje sie byc w strone internetowa magnatow dbajacych

jedynie o swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem

laczy pierwotnego jedna religia, nakazujaca afekt blizniego, tenze sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedostatek tej zgody

szczegolnie w sejmach wywoluje u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV i V a

mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa kleska dla Naszego

kraju, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, prowadzacej do zgody i az do

potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza forma rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna lecz utozsamiac wraz

z absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani winni sa

swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co okazuje sie byc jednoznaczne wraz z upadkiem

ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Oblicza

prawa niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie

milosc az do ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze odpowiedni Bog ustrzeze Polske od momentu

zguby. Tytulowe grzechy jawne to: niedobor sprawiedliwego i sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne

nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, natomiast jej tresc

zwiazana okazuje sie byc z pierwszym, pelnym wciaz nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech

podstawowych stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty po realia zyciowe dialog, ktory ujawnia

podstawowe problemy ciekawe owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy wykorzystywania zup ozonatorow wody, czy

niedobor stalego ukladu obronnego panstwa. Wiele dodatkowo uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno -

obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z

praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego:

nieumiarkowanie po jedzeniu i piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z

pierwszych naszych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie az do rodakow wraz z prosba, azeby pomysleli nareszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac az do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem tenze, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest zginac mlodo, jednak w

srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo i umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu w oparciu o niektore przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy po wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly az do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka jak czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa fauny i flory

c) rozumienie zycia jak wiecznej walki o byt

2. wizerunek uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny neutralnosc, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znalezc odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, cienkie bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i zdrowie mieszkancow. Jest on pelen podziwu gwoli prostoty i kontaktu wraz z natura. Wies,

wspomnienia, jak miejsce wazne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w owa strone zyjacych. Znajduja sie oni

skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wioski, tamtego zycia,

codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii autora. Pozostale sonety to wierszowe nowelki.

Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora poprzez stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z robocie rak, natomiast kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor robocie na wioski. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, jednak to odrzucic pomagalo. Nie stac na niego na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie byc

starsza niewiasta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) i mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci zycia. Mlodosc, swiezy powiew

i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja lecz na nedzny zywot i ubostwo.

Cechy naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - niedobor wlasnej woli na drugi los, przygnebiajaca wizja, walka o byt, przetrwanie

cztery. obiektywizm i bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie po plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne ma ukazywac zmartwienia duchowe mezczyzny. Te dziedziny ludzkich

trudnosci nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to

symbol (przedmiot, sytuacja, obraz, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 czesciowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz zaintrygowania Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl odmienny, glebszy. 2 pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie az do zimnej tuli

sie sciany". Losy rozy odnosza sie zatem do losow czlowieka. Przechowuje sie zatem jak czlek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane ma skronie), okazuje sie byc wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie),

krzak tenze probuje sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za sprawa burze. Jest ona

symbolem uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity rozklad.

Podobnie okazuje sie byc z czlowiekiem, ktory w starosc okazuje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu przydatny az do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie

nie jest latwe). W utworze tym zostal przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie wraz z Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn tenze wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad podstawowy i koniec swiata. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma charakter symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Juz sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w tym utworze rozumuje o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow innych

poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego charakter skazony okazuje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi i przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Odmiana barw i odcieni. Cztery opisy okreslonego krajobrazu

zmieniajacego sie ponizej wplywem periodu dnia.

1-wsza. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, refleks

2. Won: ziola

3. Wzrok: odcien, ksztalt

cztery. Nastroj: podziw, zaduma nad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i okazuje sie byc piekna, ochrania sie, okazuje sie byc delikatna, poszukuje

wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w czasie burzy zostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza boi sie ulewy drzy poprzednio jej sila, ale dazy do przezycia. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo trzyma

sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed smiercia.

Obawy.

Skladniki symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly opowiastke starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, poniewaz dbal on o artyzm jezyka, ksztalt swojego nurtu i postac uprawianych

klas, a nade wszystko posiadl wszechstronna wiedze. Swoim obfita tworczosc nierozerwalnie scala sie wraz z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy stworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o tej wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemal boska skala tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), czyli przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

mija,

b) stoicka - zatrzymac umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach i piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, trzeba sie zabawiac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nasza firme czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak madry, iz zgadnie jakie mozliwosci nan jutro przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, lecz moralne: cnota uczciwosci,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc wraz z tego

jakie mozliwosci sie ma.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie przenigdy bawic, jednak mozna i zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o zdrowie.

- rozne nawiazania az do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na duzym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl niejednokrotnie

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z podstawowych nurtow ery baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

wyraznie tworzyl osobista szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale los gospodarowal w roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w zyciu

sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych utworow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel tekstow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor tenze ukazuje obraz panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, kiedy ojczyzna potrzebuje obrony i pieniedzy w wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal po

niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace relacje w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami po bitwie

ponizej Chicimiem po 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc az do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie wraz z 10 czesci dosc dokladnie opisujacych w pierwszej kolejnosci

obustronne przygotowania, a nastepnie bardzo uwaznie, dzien poprzez dniu wydarzenia pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow i zaprzestania dzialan

wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych kwestii: nad calkowitym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta

formuluje pochwale walecznych przodkow i krytyke ludzi wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage

wspolczesnych nalezy skierowac na rzeczy naprawde wazne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnych wspolczesnych. Przedstawia w nich

zywy obraz owczesnego zycia szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia informacje o Kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. W 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza i walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego przeciw Szwedom i

Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej i wojnie przeciw Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od chwili nastepnego

roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl w wsi po krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami,

natomiast wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Naczelna czesc niesie 1656-1666 r i obejmuje opis wydarzen wojennych, czyli taki sezon jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa az

do Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

szczegolnych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i ofensywnoscia.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk i niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola odrzucic dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami po

walce i sasiadami przenigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie sprawy nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw w zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; oryginalnie nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: team dodatnich cech odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem gwoli

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie i obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie az do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem podniecajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania

postawa, jaka doprowadzila az do upadku A, takze Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne sa dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski (J.

A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia srodkow

wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Pisarz w srodek mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu danymi jak: hiperbola, metafora, porownanie,

antyteza, wyszukane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje roznorodna kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej zadaniem jest ukazanie zycia i urody po pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi wyrazisty kontrast wraz z pierwszym a

mianowicie jest dwubarwny (czern i biel, motyw smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc wrazen, wynika wraz z

kaprysu. Planuje to gre z uczuciem, nastroj rozrywki dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego wraz z sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Czesc druga a mianowicie zestawienie pokoju trupa wraz z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od momentu nich

uwolnic. Pointa: poprzednio miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, autor w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela

poprzez jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym okresie ulegl nastrojom

elegijnym i sielankowym jak rowniez slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral

wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji jak rowniez

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow lampy cennym podlozem w innym sensie: oddaja wiernie postury i zapatrywania owczesnego szlachcica, przekazuja portret

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Cechami Paska okazuje sie byc przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci we wnetrzu stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do innych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji w

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych

przywilejow, natomiast zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach zakresu rycerskiego i

wojennego rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo

terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja

rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz okazuje sie byc mysl, iz kobiety sa niestale po uczuciach. Pomysl ta

wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore okazuje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono calkowity szereg kwestii niemozliwych i stwierdzono, iz predzej mozemy je przeprowadzic (uspokoic morze, wiatr zapiac

w wor) niz zauwazyc stalosc po uczuciach damy.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota i okrucienstwo takze moga stac sie tematem gwoli artysty. Np. „Do

trupa― Tytul formuluje barokowe dazenie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwie

zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa glebokim zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany

posmak, erudycja, nowinki tez sa w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej kwestii. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i autor)

sie kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jak piekna i zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka i nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku i ich wplyw na los umyslowe ery.

W pewnym uproszczeniu rozmawiamy, ze po literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, istotne prady. Glowny - gentlemenski – rozwijajacy

sie w dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast, tetniacych

prywatnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska znalazla wiec zaskakiwac

odbiorce, panowac mistrzostwa autora, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

deseni zachodnich, im skladajacy uznanie, a wraz z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, naszych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie dworki. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ow wlasnie literatura, odmiennie niz

nurt gentlemenski, przykladala ogromna wage az do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj krajowy rodowod uznawala za

najistotniejszy tworcami tegoz nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten oznacza sie dodatkowo sarmackim od momentu slynnej

koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. i oddzialywujacej w pozniejsze ery.

Podzial tekstow na wiecej niz jeden nurty okazuje sie byc wygodny, lecz nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec

gentlemenski i dotychczasowy siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Lecz byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej

ze slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn i Naborowski sa poetami, jacy znacznie sie roznia –

mozna zatem mowic przynajmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie po XV stulecia. Szlachta polska w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm ma dwa sensu - w pierwszej kolejnosci oznacza sposob zycia szlachty po XV i XVI stulecia, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje postep zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta

polska znalazla poczucie, iz Polska przesadza przedmurze chrzescijanstwa - winien stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej w wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej - o

szczegolnej pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - los na wioski, fascynacja przyroda, jej

pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura

wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje az do laski, czego swiadectwem okazuje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie az do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, gdzie sady skazaly go w infamie i banicje. Swoim pamietniki zawieraja okres ekipy wojskowej.

Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z nich obraz autora -

zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci fauny i flory - wraz z

rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym po mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna wraz z pierwszych naszych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach 1688

- 1696 "Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie mnostwo wagi az do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych lecz nikt odrzucic respektuje. Pisarz zwraca atencje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne stanowisko szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie czemu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz represje odrzucic

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go okolicznosc, ze w kraju, ktory nie istnieje za jakie mozliwosci

oplacic armii, ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja wydatkow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo r. 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z nietypowym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego okazuje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory wybuduj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos odrzucic reprezentuje jakiejkolwiek z takich postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach prywatnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia wszelkich mszy, natomiast mysli zaledwie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk nedznej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic potem formy obronnej kraju, bowiem szlachta po wojsku

wykazuje chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny ludzi i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich po sluzbie

wojskowej. Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, ofensywnoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych i politycznych po utworach W. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka kwestii szlachty i panstwa. Niejednokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ukazal stan lezacy wewnatrz

panstwa naszego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze potrafia sluzyc pociechom do

rozrywki. Wszyscy pilnuja o wlasne dobro, odrzucic interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady spoleczenstwa. Polacy uwazaja

tylko o zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi.

Szlachta lecz zyje tylko dla siebie i nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez kobieta sama. W wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy"

Potocki porusza klopot nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory nie moze obronic sie poprzednio lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, poniewaz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem

po 1621r. Poemat opisuje tok bitwy i rokowan. Komplet przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc po zwyciestwie

nad poganami. Umilowanie ojczyzny widac po przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie az do czasow

przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Sporo jest po nich opinii, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna

sytuacje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow sa znakomitym podlozem poznania ludzi i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera spis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada o

walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje do niej

uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji az do walki dostarcza mu pragnienie zdobycia lupow, a odrzucic

milosc az do ojczyzny. Pas mowi takze o odbytych podrozach obcych, ktore dotychczasowy wynikiem tej zainteresowan i ciekawosci. Pas opisuje takze

msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z pozostalymi. Przykladem

okazuje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo az do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory odrzucic chcial zmagac sie w

obozie wojskowym, wylonil sie z niego, wiedzac, ze rywal dogoni na niego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej bratu. Lecz taki zwyczaj zycia

znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W okolicach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W innej czesci charakteryzuje swe zaloty i

decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz zycia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor mniema

ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy. Swoja wlasna klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty nacechowane jest troska o

posiadanie i korzysci wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater lubi zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla

owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym w

gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady ludzi, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob pokazania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwie. Monolog zwrocony do kogos, wziety po cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jak utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar i ulomnosci czlowieczych. Zdajac samemu sprawe wraz z ich wplywu na los

polityczne po owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym zdania, do jakich konfliktow i klesk potrafia one doprowadzic, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. Sluzace do walki wraz z nimi sluzyly mu zwlaszcza bajki i satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak bajki, ukazuja obraz zycia po XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tych czasow. Krasicki

obnazal i osmieszal po nich najogromniejsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc az do

hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie niejednokrotnie sa lecz uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki tak

osobiscie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie okazac sie nie tylko moralizatorem, lecz

jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na wejsciu utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest umieszczony juz po tytule,

natomiast przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, nazbyt

mlody wiek, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie i przesadna dbalosc o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa lecz na tyle bezsensowne i nonsensowne, iz domyslec sie mozemy, ze tym sposobem Krasicki odslania zalety

krola. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego strategii wewnetrznej, natomiast

jednoczesnie okazuje sie byc atakiem w sarmacje, w jej usterki i kiepskie przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje opilstwo. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, gadki prowadzonej za sprawa dwoch szlachcicow.

Jeden wraz z nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych pierwotnego konsekwencjach. Wymowa satyry okazuje sie byc pesymistyczna

a mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic odchodzi, by znalezc ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez typowe

cechy Polakow, ktorzy tuz przy alkoholu stale sa odwazni, swietnie znaja sie w polityce, a przy tym uwielbiaja debatowac i ponizej lada pretekstem

wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Dowiaduje sie, ze po Rzeczypospolitej dzieje sie raz za

razem gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Tego

typu brak poszanowania tradycji i niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i

kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk prezentowana

byla po sposob niewatpliwy i bezposredni. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana az do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w cudzyslow, przez co

autor chcial wyodrebnic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej po satyrach dialogowych,

szczegolnie natomiast w takich, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej zawartosci i unikniecie

bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje siegaja V. po.

p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem

pokazania i stylem wypowiedzi. Trescia utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza

przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co mnostwo trunku mogl pomiescic i na pejzaz

ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, uzywajac

powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl wraz z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego portretuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter

tamtych okresow. Swoistym wytlumaczeniem do pelnego zbioru okazuje sie byc „Wstep az do bajek―. W sposob zartobliwy autor wymienia rozne

czlowiecze wady, deklarujac ze mozna spotkac ludzi doskonalych, ale zawsze sa to tak wyjatkowe postawy, iz mozna te rolety miedzy bajki wlozyc.

Historia „Szczur i kot― okazuje sie byc atakiem w jedna wraz z najgorszych niedoskonalosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej

okolicy tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem

szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest ze

sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera wyrazne pouczenie, iz w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale trafi

sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem wszechstronny, wazny odpowiednio dla wszelkiej zywej:

zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie

aktualnie w niewoli i odrzucic zna zapachu wolnosci, odrzucic rozumie do niej. Akceptuje swe zycie po klatce i uwaza, iz jest to nieco normalnego. Lecz

stary czyzyk nie zgadza sie wraz z twierdzeniem mlodego. On ongis byl nieograniczony, zostal lecz uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie az do

niewoli, stale bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac te bajke, pokazuje sie w fakt, iz powstala kobieta po naczelnym rozbiorze Naszego

kraju, moze zatem Krasicki chcial napisac o nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl po nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, lecz byl bogaty. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal ludzi

naturalne, danymi, jakimi sa, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej i najniebezpieczniej

mowic ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna o wiele wiecej uzyskac.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest historia "Jagnie i wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w kuli ziemskiej

dominuje prawo silniejszego, iz racja okazuje sie byc po stronie tego, ktory ma potege. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest opowiedziana

historyjka: slabowite, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci i okrucienstwa).

Gdy pyta, jakim prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, niedysponowany i po lesie", natomiast nastepnie

zostaje pozarte.

Historia „Filozof― odslania uczonego mezczyzny przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca chociazby wiare po Boga i smieje

sie ze wszelkich swietych. Lecz gdy maleje na faceta choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we prywatnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze niejednokrotnie

teoretyczne madrosci nie wspomagaja w zyciu.

Natomiast zatem ziemia w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki i

zaprezentowane odbiorcy.

79. Ocen role tekstow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: po Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Naszego kraju. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z intensywnej troski o kraj, wraz z leku

poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej zamyslem powinno okazac sie szczescie

ojczyzny. Poniewaz fart spoleczenstwa wyplywa z zdatnosci wszystkich tej mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej okazac sie powinna

uzytecznosc obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki nad szkolnictwem, czymze poparl znacznie program reform Komisji

Edukacji Narodowej.

Sporo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Przemawial o koniecznosci utworzenia stabilnej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszar w tej dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Wraz z samych panow zguba Polakow. Oni,

wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Pod spodem swoim

przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny i polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie traktowanie

chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra w owczesne

ludnosc.

Do ewidencje utworow trzeba jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w czasie kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma on charakter doskonaly –

zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca i akcji, niedobor jest takze scen masowych, calosc natomiast utrzymana okazuje sie byc w jakiejs

konwencji. „Powrot posla― zostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem wplynac na opinie publiczna jak rowniez

na postawe polityczna konkretnych poslow.

Kawalek ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc zmian

ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu i

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem i ukazal bohaterow jednoczesnie

poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego swiata

jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia dialogow prezentujacych pojedyncze

poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― pozostana przedstawieni jak prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie i

pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich syn Walery, Teresa (wychowanka

Podkomorzego i tej zony). Natomiast ich przeciwnicy to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka zmartwienia, jakie stwarza szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jakie mozliwosci doprowadza az do upadku Naszego

kraju, podobnie jak samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swego zycia

potezna i wyzwolona z ponizej obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele twierdzi, ale przewaznie bez sensu; dziwi sie,

iz Starosta zezwala na wszelakie dziwne fantazje swojej zony (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: zwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, odrzucic respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke

przymusem za partner, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski

przedstawia jego niedobor zainteresowania znaja, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; takze jest poslem na sejm (niestety);

elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete prawo szlachty, na ktorym mozna oczywiscie niezle zyskac; Szarmancki okazuje sie byc

czlowiekiem, ktory roztrwonil mienie rodzicow w zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac sposobnosc finansowa, jak na przyklad moze byc

Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego na niego nie nauczyly,

niczego ciekawego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o ogromnej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania w spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka

poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na postep tego stylu mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja odrzucic sprzyja postepowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie –

byla to afekt, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali

sie natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on minimalny udzial po tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Podstawa jego stalo sie rozumienie zachwycajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Oprocz

literatura rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane po malych postaciach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po

eleganckiej ornamentyce, lekkosci i dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej problematyce

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od momentu 1730 az do 1822. startuje sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w 3 dziedzinach zycia:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W 1740 wlozyl na fiuta szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam swieze metody nauczania. Byl on pijarem i z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny na rzecz

jezyka polskiego

-w 1741 r. oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 r. oddano az do uzytku publicznego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozumuje naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym po 1764 r. krolem Naszego kraju zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Szlachcicow.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna i wszechstronna

wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane w angielskim „Spektakorze―,

wydawane stalo sie dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform. Redagowany po pierwszym

okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec obecne i roznorodne tematy. Na lamach

tego miesieczniki pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, reportaz, listy az do redakcji i odpowiedzi w nie. Pisarze

krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan i chlopow, odpowiadaja o klopotach

gospodarczych i politycznych Naszego kraju. Wydawany za sprawa 21 wielu lat. Z inicjatywy krola po 1765 r. zalozono w Warszawie pierwszy po

dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach znany jako Operalnia, w ktorym zaczely wystepowac trzy zestawy:

francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W 1766 r. dla teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec.

Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego

przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal na niego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol prac dotyczacych

organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni wydzialowe i podwydzialowe, te zas

pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie po jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe,

ze w celu zapewnienia wlasciwego poziomu nauki potrzebne sa dobre pozycje ksiazkowe dlatego po 1775 r. powolana Kompania do Ksiag

Elementarnych, ktorego celem stalo sie opracowanie i wydanie swiezych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego krola. Brali po nich

wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury i sztuki, omawiano projekty reform. Nieoficjalnym

narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, lecz jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie skladniki bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety zostaje

poprzez celowe wykorzystanie kontrastu pomiedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast powaznym i podnioslym pomyslem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow.

Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych przed chwila puchar, jakie mozliwosci

wiele trunku mogl ulokowac, na pejzaz ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody

poprzednio bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np. „wojne domowa

spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtedy kuflem od momentu wina legl z slawnej reki ojca

Zefiryna―. Zamyslem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Czesc pierwsza tegoz poematu o charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn w czesc poezji.

Konrad – romantyczny liryk – ma poczucie mocy, jest tworca, gra w gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy i rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Podlozem jego macy jest afekt, ogarniajaca

calkowity narod. W imie naszej milosci zada od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy po uniesieniu. Swoim

pragnienie wladzy bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego rzetelna.

Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga o zlo dominujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil sie dla rzetelna

ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo okazuje sie byc

sam.

Prometeizm polski i romantyczny opiera sie wiec w buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w reputacja szczescia ludzkosci, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on po pyche i megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos po dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba oceny ruchu listopadowego i pobudek jego katastrofy.

Nalezy zaznaczyc, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie az do Paryza, gdzie uczestniczyl po

wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie on o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze tymze Slowacki chcial dac odpowiedz na pytanie dlaczego zrealizowany

zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle za sprawa

zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego

oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, iz rzady takich ludzi dotychczasowy jedna

wraz z przyczyn katastrofy. Ale odrzucic jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku okazuje sie byc zamach w cara. Spoleczenstwo jest po tej kwestii podzielone. Tylko mlodzi

oficerowie pragna walki. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly bedaca sposobem dzialania. Narod,

reprezentowany za sprawa zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, jaka nienawidzi cara i potrzebuje powstania, lecz potrzebuje

wodzow. Wynik glosowania, ktore ma przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz posiada kleske.

Wolno zatem po dramacie odczytac caly tok powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( atak Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, pierwotnego

pragnienie wolnosci jest w tej okolicy oceniane jak bardzo pomocne i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki entuzjazm zostal wyrzucony w

bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich odrzucic znala dotad historia Naszego kraju. Krytykowal ludnosc, ktoremu

zabraklo zdecydowania po walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narod, niz uratowac go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia po niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest

idealem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa relacji i postepu. Poeta

nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

zatem rozumiane i doceniane za sprawa wspolczesnych. Dopiero po smierci toczono boje o slawe po nich lub stanowiska pochowku. ―.

Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze opowiada o nich w momencie pierwotnego smierci badz po smierci. Smierc uwydatnia dopiero

pierwotnego wielkosc. Poeta uwaza, iz moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

doglebnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi az do grobu, po ktory odrzucic sklada organizmu bohatera. Jest to symbol

przezycia idealow Bema - walki o niepodleglosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze on do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych ludzi, bo sen wieczny Browne’a

okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia

sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych i

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - ciemna noc jakos Murzyna―. W ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie i budzic az do walki narody. Ale przedtem wielka koncepcja Browna

zostanie przez innych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Muza Chopina okazuje sie byc przedstawiona za

sprawa Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Podstawa

sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona wraz z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny absolut. Idealu tegoz

nie mozna uzyskac ale mozemy don zmierzac. Muzyka robi z ludzi istoty doskonale. Miara naszej doskonalosci okazuje sie byc porownanie az do hostii.

W wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi az do glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Jest tez w owa strone

triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie odrzucic znajduja powodzenia za zycia, a nawet poprzez smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono wiecej niz jeden groby. Pokrewne byly losy

Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl po cieniu ogromnych ludzi,

odrzucic doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka koszty musi zaplacic kazda osobowosc za

swoja odmiennosc, oryginalnosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - postacie przeciez prawdziwe, kiedys istniejace, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak dlugo jak na przyklad pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na wybranych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady 3 jednosci: epoka miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miech, miejsce: fabula rozgrywa sie

w duzej liczby miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy

wypadek rom. mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem.

liryczne: duze monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: opowiesci

Nastroj: istotny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek kobieta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen senatora),

pokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa koncepcji wolnosci poprawniej poswiecic calkowity narod, niz ocalic na niego

( „smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia po niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa,

ktory jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa relacji i postepu.

Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―,

ktorym przykryta okazuje sie byc „anielska psyche narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal czynnosc sil

politycznych o zakresie demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― 2 plaszczyzny historyczne, historie wspaniala, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz odrzucic oddzielal pierwotnego od wlasnej osoby, dzieki czemu dzieje

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie i

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa w ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je zatem autor po wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie az do panstwa i monarchy. Gwoli Sienkiewicza tej bohater

o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor zaznacza kilka zasadniczych typow

pierwotnego charakteru. Cechy typowe sa najlepiej dostrzegalne w charakterystyce Zagloby, zasadniczego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to

komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu i grozy, otoz posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz

wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z obcym najezdzca przez calkowity narod krajowy oraz metryka grozy lokalizacji miasta

naszego kraju podczas najazdu. Pokazanie wojny ze Szwedami jak ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc i szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie tej moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola, brak brawury, by

siegnac po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc

wodzow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna walka szlachetnych

patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi

doktor, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i izolowali sie

od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce. Odslaniajac szeroko

przyczyny kleski patrzyl z duzym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc jak rowniez brak

wiary narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w dzialach wznioslego

cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera mnostwo aluzji i mozna miec

sie na bacznosci go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa powstrzymac sie ponizej Termopilami, gdzie

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom tegoz brak.

Poeta nakreslil wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie szczedzac slow oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wzial udzialu po powstaniu, otoz identyfikuje sie

z narodem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska w

stosunku do powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk odrzucic odnotowano, autor pokazuje mnie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia wraz z 1823 r., zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy dowiedziec sie z

polaczeniu naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Wystepuja takze rozne postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow.

Mozemy dodatkowo odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce i tragedii narodu

przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Zawarty jest klopot winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie znosza

w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, natomiast Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje po utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien i goryczy. Drobne zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw i pieszczot odrzucic uprawnia az do uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic kluczowego czlowieka i patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia odrzucic postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie mozna uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec odczucia innych, odrzucic kpic wraz

z nich i samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego cierpienia z

powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory ma romantyczny stanowisko na swoistosc milosci. Dusze kochankow, podlug niego, sa przeznaczone

fajnego przez Boga i scalone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie mogli byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, roznic

majatkowych i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i odbierajacym

ludziom prawo do prywatnego szczescia jak rowniez szydzi wraz z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedlug nauki moralnej

wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za zycia zazna on szczescia ziemskiego, bo tego

rodzaju fakt takze opoznia i utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem istotne wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej o natchnienie, wsparcie w robieniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, niebios, obyczajow,

strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy bohaterow ( sa nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc pojawia sie takze

arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu badz klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona w Moskwe).

Niedostatek jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow i ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie