matura ustna angielski zestawy

( matura_ustna_angielski_zestawy.pdf )

http://www3.extrafiles.be/hf/matura_ustna_angielski_zestawy#

Podobne: matura ustna angielski zestawy, matura ustna angielski zestawy cke, matura ustna angielski zestawy 2017,

nowa matura ustna angielski zestawy, matura ustna angielski 2017 zestawy, matura ustna angielski zestawy 2014,

matura ustna angielski zestawy 2016, matura ustna polski zestawy, matura ustna angielski zwroty,

1. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych racji, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: pozycja, w ktorej nalezy bedzie

zadecydowac pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda wola doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, wraz z ktorych dwie sa tak samo wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko

cialko zmarlego pozostanie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona wejdzie w spor z prawem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze wlasnym sumieniem, ustawa

boskie jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia dzieki scenie proch doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo miedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako wyzwolenie fita

od nich. Losy herosa tragicznego poteguja odbiorce w celu niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a w ten sposob pozwalaja jemu sie od nich

oswobodzic i osiagnac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―, baczac na akcje tragedii.

Oficjalna (jezeli jestesmy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory to jest w celu

nas podobny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii myslac o takich celach.

Fatum – inaczej los badz przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen

w zyciu, ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane przez wyrocznie winien spotkac dziecka i nie wystepuje od tego ucieczki. Jest to z reguly zapowiedz nieszczescia. Przykladem znajduja

sie dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi oraz wlasnym

wplywem bohatera. Mezny jest wyzbyty mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wybrania. Dzialania tej prowadza w celu katastrofy. Jest on zarazem

ofiara jak i rowniez winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako siostra jak i

rowniez wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka was, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz zdrajcow ojczyzny.

Nad rodem Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

widziala mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw jak i rowniez dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach jak i rowniez zeslali dywanowi w

beczce Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom dzieki zlosc. W tym celu zabil wolu i

podzielil go dzieki dwie fragmentu: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal gryzie w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal

wybierac Zeusowi, ktora odsetek ludzie moga miec skladac bogom. Zeus wybral druga odsetek, myslac ze pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso.

Odtad tylko ta czesc osobistosci skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu.

Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora to wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z milosci do osob, czlowieka

zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego imienia powstalo objasnienie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie milosci do

osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on przeznaczyc sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, argumentuje, ze dysponuje taka

energie jak Pan, jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to ogromna, piesn sporzadzanie, taka piosenka jest moc, dzielnosc,

takowa piesn to niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce,

by Bog dal mu sila wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu jej nie da, to mezczyzna odwroci od Niego osob. Konrad wydaje sie

cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, potrzebuje sie na rzecz niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow.

Wyslali na niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl mezczyzna jednak trafic do was cieni, gdyz zona nie zakopala tej ciala wedle jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic dzieki ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie zapomnieli o przedtem. Zyl

dlugo, az nareszcie przypomniano sobie o przedtem i wyslano Tanatosa na jego istote. Za kare Syzyf proch wniesc wysoki kamien dzieki gore. Syzyf

wzial sie do pracy, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Naprawde bylo zbyt drugim, trzecim,

dziesiatym wespol. Syzyf ciagle wznosi kamien, ale w kazdej sytuacji tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, dzialania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji dzieki ziemiach naszych do pracy Syzyfa. Procedura ten nie byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil wrocic do Tunezji. On lecz na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by dzieki

temu mogl z synem wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbyt wysoko, gdyz wosk moze sie stopic i by nie schodzil zbyt nisko

wody, gdyz piora sa w stanie nasiaknac wilgocia. Ikar lecz nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i

wyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on znakiem czlowieka strasznego, ktorego

zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie byc zauwazona przez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem faktycznie

Michas zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia przez Niemcow.

Rowniez jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

na Ziemi w poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac, strumienie

powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre,

jednakze nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol

piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na cztery miesiace w roku, wtenczas to natura zamierala, by ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc zmian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przykladow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zalazek, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, pisarstwo, sztuka globu

zachodniego). Metody nawiazan w celu kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki

konkretne a takze kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i motywow.

Jezeli kroczy o postury ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy znajduja sie nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - znajduja sie archetypami uczuc i zadbaj. Mitologiczne postacie zyja w nowej mysli w

takowym wymiarze ktory wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora to przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, ,

ktorzy niejasne zostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Legendy dla

starozytnych pelnily role poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bogow i rytualnych obrzedow).

Dzielimy je dzieki teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna stanowi zrodlo nawiazan;

bez jej znajomosci nie sposob w pelni uchwycic literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, typow, archetypow, toposow oraz

filozofii (Demokryta wraz z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota

wydaje sie dobrem najlepszym. Slowacki wspomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje

sie wyrazem dazenia czlowieka w celu nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny paliwa, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali poczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat

jak i rowniez czlowiek wychodza w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego jak i rowniez

wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa

i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze projekty ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci. Same w

sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych tworcow i epok.

Z historii wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Wielokrotny obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci zwiazanych z

kultura srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Pod taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo grozacej jej

surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. gdyby

pozostawila opoznienia brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w sytuacji kolejnego wybrania. Musi

zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z zonie na przewaga szczescia prywatnego syna. Kiedy waha sie przed podjeciem

ostatecznej selekcji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zyje. Tegoz

ciosu nie wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a zona Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon,

bezustannie stawiany w sytuacji wyboru, winien rozwazyc, badz powinien wybrac dobro swego ludu, badz dobro swojej rodziny. Tej nieustepliwosc idzie

ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku wraz z nich.

W celu przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca w celu walki. Przy

obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca powiazany byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, wowczas gdy kroczac w pierwszym zbioru

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje w celu trwania dzieki polu walki i w celu gotowosci oddania zycia zbyt swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tak zwanym. anty wzorzec – ukazuje, co wyczekuje tchorza, dziecka, ktory nie chce oddac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy kawalek, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Liryk

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec spodziewanych pokolen, z kolei imie owego, ktory nie obcuje ze sztuka,

oraz przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... pies z kulawa noga cie wraz z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek serca nie wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze tymze nie kroczy o walke na zejscie i istnienie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka dzieki piesci, jaka podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

, ktorzy przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze szczescie jutro moze obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Los jest kaprysny, a

przeksztalca sie faktycznie szybko, ze niejednokrotnie nielatwo jest sie nam nawet zorientowac, kiedy przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej przez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy cenic rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Trwac nalezy wedle natura, zabierac od globu tyle, tak jak

potrzeba, nie za wiele, ale i nie za malo. Taka wizerunek zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze przekonanie, ze zapisywanie

wierszy przynosi poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia sobie za zycia poeta, wydaje sie jego dzielo. Poeta przynosi tym samym termin

swojej pewnosci, ze dysponuje juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc zyc bedzie w wierszach, w pamieci takich, ktorzy te wiersze pozostana kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje dzieje legendarnych badz

historycznych chwatow na tle wydarzen przelomowych na rzecz danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Podlozem eposu znajduja sie mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

czynieniu dziela. Przy „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie walcza po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w swiecie ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac dokladnie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane faktycznie, ze mozemy je latwo odtworzyc. To 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, trzech miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon wydaje sie rozbudowany faktycznie, ze stanowi odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

powiazanego z kluczowa fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

7. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno jak i rowniez uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej

Swiata - tez i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy jako cos cudownego, a ow

kredyty prowadza nas do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozemy uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, w odniesieniu w celu dorastajacych osob. Ogolnie

materia biorac chodzi o to, ze jakikolwiek ma w sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy wraz z dotychczasowym ukladem

wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, osobisty system wartosci, stajemy sie innymi

ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje podopieczni.

Bogini nie zniosla tak znakomitej zniewagi jak i rowniez jej podopieczni: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami

wraz z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili

ja w kamien. Jednak i wtenczas smutek duszy przebywajacej w glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia swoistosc

macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

na Ziemi w poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac, strumienie

powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

nareszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na

dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na cztery miesiace w roku, wtenczas to natura zamierala, by ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc zmian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwoch. maja istote uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o sprawach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych obszary w dzisiejszego swiata

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one sens religijny jak i rowniez duchowy. Dzis posiadaja przymioty kulturowe. Nie znaczy to lecz, ze

legendy odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy duze znaczenie. Zostaly one na rzecz nich faktycznie cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich ogromna role. Obrazuje to okolicznosc, ze obszar kulturowy i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach,

tworczosc poetycka, przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Dzieki

mitom poznajemy jakie posiadali poglady dzieki dane sprawy, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

o powstaniu osob opowiada naszej firmie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza trudnosc winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, ze starozytni posiadali podobny poglad

na informacje sprawy, jak my dzisiaj.

Wrocmy lecz do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na poczatku "piekno

jak i rowniez uniwersalizm historii greckich wykrywa sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni stuleci

mity dotychczasowy i znajduja sie obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja na rzecz poetow, tworcow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie modelem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, niepojete,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. Przy przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele pozostalych.

Podsumowujac, w mitach zostaly utrwalone od razu wzory ludzkich postaci jak i rowniez zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu stalo szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak powstal rzeczywistosc

i istota ludzka, jaka wydaje sie jego natura i wykorzystanie. Dawni osobistosci odpowiadali dzieki te zapytania

opowiescia, jaka byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego podrecznikow antycznej.

Rozumienie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu wyboru

wartosci przeciwstawnych jednakze jednakowo istotnych. Dzialania herosa sa z gory skazane dzieki niepowodzenie oraz sam swiadectwo wyboru,

niezaleznie od tego, ktore wraz z wartosci pozostanie wybrana winien doprowadzic w celu katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych chwatow to postacie tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim oraz boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja spotykac

za witryny wladcy. Uprawnienie ludzkie wydane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Dobor jednego

wywoluje kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa calkowicie rozne.

Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Okazuje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna. Pragnie uczcic zejscie

brata, chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena wydaje sie inna. Obawia sie o swoje istnienie i nie chce

zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu w stosunku do niego. Okazuje sie byc oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla

siebie. Antygona placze morzem losem wlasnym i wlasnych bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Nie buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie poprzednio

Kreonem. Okazalaby sie w takim przypadku slaba jak i rowniez przecietna istota.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale zarazem zlamal ustawa boskie. Wiec zgineli tej bliscy. O ile uniewinnil

jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl przegrac caly wlasny autorytet oraz to zdolalo doprowadzic w celu anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze umie byc porzadny i nielitosciwy dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Wzorem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny wladzy. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj

wplyw. Bezwzgledny na rzecz wrogow jak i rowniez zdrajcow. Okazuje sie byc tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Okazuje sie byc

konsekwentny. Podczas konfrontacji wraz z synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic

zaslone gniewu, chce by ojciec zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed

kara za zlamanie praw boskich, ktore znajduja sie wazniejsze od niego. Odwoluje sie w celu jego ludzkich uczuc. Pragnie by spojrzal na to jak zwykly

istota ludzka, a nie krol. Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, ze Hajmon

zachodzi w obronie demokracji w panstwie, tej ojciec fita nie slucha. Kreon mniema sie zbyt nieomylnego. Nie zwaza dzieki wskazowki syna, ktory wydaje

sie mlodszy od niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora wraz z

postaci wydaje sie wartoscia w „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie sposob go unikac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Okazuje sie byc on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant

wladzy ogolnokrajowej. Jest mezczyzna wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Familia wedlug zonie jest pierwsza i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony

smierc. Pani jednak mniema, ze nie powinna postapic inaczej. Role ktora narzucilo jej zycie zatrudnia bez buntu. Ma w celu wyboru 2 mozliwosci jak i

rowniez kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac smierci. Dalsze istnienie bedzie lecz pelne wyrzutow

sumienia. Przytomnosc, ze zdolala by nie dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, ze racja

wydaje sie po jej stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Okazuje sie byc pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od

siostry Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde wraz z nich wydaje sie przekonane o swojej racji. Nie ma miedzy nimi mozliwosci kompromisu. Jak i rowniez to jest osobowosc

tragedii.

Czytajac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Okazuje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora to daje spoczynek i wewnetrzna

harmonie. Okazuje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy pozwalac Antygonie umrzec. Jest rewolucyjny i walczy z przeznaczeniem.

Walka wraz z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny koniec. Nic nie moglo zachowac Antygony

poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej sprawy, a odniesc zwyciestwo mogla tylko i wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje poprzednio nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine jak i rowniez oskarza

sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku jest do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. Przy utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne -

problem wladzy, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w imie wartosci moralnych to glowne aspekty utworu. Korab opowiadajaca

sie po jakiejs ze witryn internetowych ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Mysl samo

wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu tez wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na wlasnej osoby

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec strata Kreona.

dziesieciu. Wymien rodzaje literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie rodzaje literackie, znane z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie sa wazne zwazywszy na nie tylko, lecz jako przyklady uniwersalnych

prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych

tresci. Wlasciwa odczytanie przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto

posluguje sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa plany, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie przeznaczona jest w celu

Boga. W celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to istniec takze patetyczny utwor poetycki, o tresci

patriotycznej badz religijnej. Dzielo ten nacechowany byl czesto patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby badz instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze dzieki trudy przejazdzki, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i finiszu swiata.

KAZANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany przez duchowienstwo w celu wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez mozemy tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs smierci, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

zalety. Tren wydaje sie gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden wraz z podstawowych dokumentow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z typow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor tenze jest z reguly wierszowany jak i rowniez bardzo powiekszony. Przedstawia

mezczyzna losy chwatow na tle wydarzen waznych na rzecz danej wspolnoty. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu

wydaje sie jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie powiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, przyrody, swiata jak i rowniez milosci. Zapatrywania filozoficzne

stanowia najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez mysl, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, struktury lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna a

takze tym, ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Najczesciej opowiadanie powstrzymuje sie w celu jednego watku fabularnego. Wyrazne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w ktorej czesto wspolwystepuja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani w kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol

i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie dzieki dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) wraz z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Team aktorski ograniczal sie w celu trzech osob. Aktorami mogli byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec podobnie i role kobiece. Przy

tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie prowadzilo w celu

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu dzieki akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru jak i rowniez dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi fita do

katastrofy, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne znajduja sie przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt wartosci i wymogu, bowiem bohaterowie bronia

przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z owego

wzgledu, ze racje obu stron znajduja sie rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie w celu kleski chwatow. Antygona,

zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej narzeczonego, a

prywatnego syna - Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie

wywolany fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od krzepy charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja dzieki siebie

zejscie lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze o ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest na

stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie

despotyzmowi a takze przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc

jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza wydaje sie obrazem zycia codziennego, 2 zas,

wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie wraz z 3 trzonow: dwa od razu to okazy, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

kilku. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne znajduja sie osoby jak i rowniez wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego istote

5. moga miec zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na zakres by zasiac ziarna. Konkretne upadlo dzieki droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i

pozostalo wypalone przez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest termin boze, oraz gleba kazdy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna gryzie albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale rezultaty sa

jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu jak i rowniez jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja odsetek majatku jak i rowniez wyruszyl

w swiat. Wlasnosc roztrwonil lecz szybko dzieki zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Kiedy

skruszony synek wrocil w celu ojca tenze sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z

powrotu syna, ktory to byl jak umarly, oraz teraz znow ozyl. Ojcem jest Pan, ktory cieszy sie z wszelkiego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do

dostrzegania swoich brakow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie na rzecz rannego jak i rowniez obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej obslugi odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni

okazywac innym spoleczenstwom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, lecz jako wzorzec

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje glebsze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na

przerozne podloze. Raz padlo dzieki droge jak i rowniez wydziobalo gryzie ptaki, nie wzeszlo dzieki kamiennym ziemi, ani miedzy cierniami. Dopiero gdy

ziarno trafilo dzieki zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Swobodnie odczytac przeslanie uniwersalne naszej przypowiesci, wyszukac jej sens, ktory tyczy sie

ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc miesci nakaz, by byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem,

ktory to odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda zawiera wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl mezczyzna

wczesniej jak i rowniez odszedl od wiary, lecz powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi. Powrot do

rodziny traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada pewne cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Pan Ojciec oraz

Jego synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem w

celu ciaglego powracania, dostrzegania wlasnych bledow jak i rowniez checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec stanowi alegorie milosiernego,

wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka. Po dzis

dzionek samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego ogromnym cierpieniem pisarz probuje wytlumaczyc tajemnice nieszczescia niezasluzonego.

Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a nareszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob osobiscie walczy o swoja godnosc odpierajac pierwotnego racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob stanowi

symbol religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien ubostwiac tajemnicze plany Opatrznosci, oraz nie gryzie badac;

- Bog nieodwolalnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie w celu wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Zaliczane sa do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialko

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), oraz jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie w

celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka. To tez

wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do przyrody, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to swoisty wariant

swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol

Szeroki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla

niego sa: wiara, kosciol katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest totez symbolem wspanialego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi

funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje bohaterstwo, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena

smierci krola zostala przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec przyjaciol i damy swego serduszka, za

najwyzsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie a takze swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu

wyrazista dzialalnoscia tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z

oddzialow, symbol rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym

celem tej zycia wydaje sie walka w obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scenka

smierci herosa, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, bohater na jej

miejsce wybiera wzgorze, by byc bardziej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego stanu: miecz jak i rowniez rog. Przy swej ostatecznej spowiedzi

wspomina wartosci nadajace sens tej zyciu. Przy scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac zostac ascetami czesto oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Jednak na zamiar pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu,

ktory to oznacza zlokalizowanie Boga w centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej interesujacy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje rzetelne zasady zachowania sie przy stoliku ï‚® procedura wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna

wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada w ten sposob co wstaje na polu i wkrotce zostanie zebrane i wynajdzie sie dzieki

biesiadnym stoliku. Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Na koniec zacheca w celu przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi podobnie

Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci dzieki wszystkich osob. Nazywany wydaje sie takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz miesci

zbior nakazow i pouczen, jak winien zachowac sie przy stoliku rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w

stosunku do kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej podstawa i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Obrazuje smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, ktora to zaprasza w celu tanca czlonkow roznych stanow.

Obraz objawia sie w tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze zejscie zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak by tego chcial podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele lecz zostal w tym miejscu zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza posiadala jeden plan parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania,

idealy modne i uznawane w okreslonej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pomyslne, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez

wyzsza kulture chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre reguly zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie obslugi Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor mowi o tym , ktorzy rosnie dzieki polu jak i

rowniez niedlugo pozostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec sklania do

przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie radosci na kazdego ludzi. Zwany jest tez

pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera komplet nakazow jak i rowniez pouczen, jak powinien zatrzymac sie wobec stole rycerz. Wyraznie

odczuwa sie w powyzszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Sen wieczny ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza.

Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw tenze ukazuje zejscie, ktora zacheca do tanca

przedstawicieli rozmaitych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak by tego chcial podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele lecz zostal w tym miejscu zabity. Dostrzegamy tu spor spoleczny miedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym

przywileje. Pobudza sie posrod nich buta.

Jest w dalszym ciagu duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis poranka, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie jej

powstania:

• piesn stanela w X w., oraz jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, ze powstala w 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego wraz z 1506r., , ktorzy nobilitowalo tenze tekst w celu rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z

prosba o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, by Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, oraz po smierci przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania zakresu sylabicznego, , ktorzy z czasem, w

XVI w., doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace niekiedy

po kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych

wynika tym samym, ze w kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane wraz z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja),

np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Po zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw dzieki jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― stanela na obszarze nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen w

Szwajcarii. Przy XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni - wielkanocna (strofy 3-6) jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez

prosba, pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna

precyzja w ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore jej cechy. Jest dozwolone powiedziec, ze na faktycznie przemyslane jak i

rowniez staranie dopracowane od witryny formalnej oczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range naszej piesni, dzialajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla

znana wszelkim Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV

wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi wraz z 1407r., lecz juz wtenczas byla to piesn starodawna. Popularnosc

jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1 hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka przeznaczona jest w celu Matki Boskiej, druga w celu

Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim jak i rowniez wieczne istnienie po smierci. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, w celu ktorej czesto

nawiazywali osobistosci sredniowiecza, jaka wspoltworza w Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji wolacza

wystepuje nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przybyl

jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast na rzecz,

jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane znajduja

sie rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Okazuje sie byc niezbitym

argumentem na to, ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki

maryjnej. Ryk swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa.

Jednakze przede wszystkim slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do pozostalych

matek, spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza

odbiorcy. Wpis Lamentu wraz z konca XV wieku wydaje sie zabytkiem podrecznikow polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki

lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis zycia swietego, czyli hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa Famijana - lecz

sw. Aleksy komponuje slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, oraz bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw.

Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa tez znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich istnieniu i czynach,, Legenda o sw. Aleksym―

apokryfy - teksty zlaczona tematycznie wraz z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, znajduja sie rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Narasta w nich wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania

przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Cechujaca je zbior stanowi psalterz., dotychczasowy bardzo chodliwe w sredniowieczu,

opiewaja wysokosc i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszary np. kraj szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy, wiec

tym chetniej boli tej zniewazanie. Matka Boska ukazuje losy swego Syna od momentu biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez

Zydow, na przybicie w celu krzyza. Caly czas wspolcierpi wraz z nim, stara sie czuc w podobny sposob On, rozmyslac podobnie. Jednakze przede

wszystkim slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do pozostalych matek,

spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza

odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miescie, postrzegana

przez ludzi jako szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca trzech barw: ciemnej i srebrzystej. Czarny

- prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie dzieki czarno, moze dlatego, ze jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny - bowiem jej wlosy sa

obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych utracila jedno wraz z

podstawowych zajec do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu straty swoich podopieczni, ale tez z powodu

pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie lecz w porzadnym stopniu. W mojej opinii Matka wraz z wiersza Rozewicza

Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa wymagania

niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz tez przyjmuje dzieki swoje barki

cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli w obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja w celu szalenstwa.

Jakkolwiek Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia sprzecznego z prawami

naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do ekstrawagancji lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze ponizsza jedna

zejscie, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna pierwowzor nie pozostanie musiala faktycznie cierpiec jak

ona.

dwadziescia. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana zostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie jak i rowniez

tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, miesci w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora moglibysmy nazwac

zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy, oraz w

wyzszym stopniu specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten posiada wielorakie role. Przede wszystkim wydaje sie

refrenem, wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do

Chrystusa za posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze napisana zostala celowo. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― jest do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie wieksza od krytycznej, podwojone postaci wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze profesjonalne wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, a takze na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + kilku;

* kilku. wers - 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasciwosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione w tekst apostrofy.

Apostrofe stanowi cala naczelna zwrotka, ktora to obejmuje uklad wolaczy jak i rowniez dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy wraz z

minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl wraz z codziennego zastosowania. Tych nieuzywanych dzis wyrazen

jest w „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali sobie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca w tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Ludzie uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W naszej epoce dwie pojecia znajduja sie centralne: Pan i istota ludzka. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jakkolwiek to istota ludzka

zostal zmajstrowany na obraz i zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu zdolny jest wyszukac w sobie doskonalosc jak i rowniez jednosc wraz z Nim.

Akcentuje ona fundamentalne wartosci dziecka, jego godnosc zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania niezaplanowanego wyboru, w celu

zdobywania informacji, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i istota ludzka znacza raz za razem mniej. Ogol gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z konsekwencjami.

Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac dzieki filozofow wraz z tamtej ery mozemy sie od nich uczyc harmonijnego postepowania. Musimy przystanac

na chwile i przemyslec o wlasnej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest raz za razem mniej biezacy w wspolczesnym

swieci. Glownymi zrebami tej nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja istniec dla nas

zasadnicze.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne na przyklad: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i

globu. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w legendach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jakze jest to obecne w otaczajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, , ktorzy najwazniejsze, czyli nasze istnienie.

Zapominamy jakze jest ono ulotne jak i rowniez kruche.

Afekt jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce w sredniowieczu. Wzorem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest biezacy w wszelakiej epoce. Afekt to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna czesto propagowala projekty parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli, jednak my

mozemy siegac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga a takze tym ktora wage dysponuje dla niego honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil dzieki swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza ow kredyty czlowieka, oraz

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

chwatow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do Portugalii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych na rzecz tworczosci duchowej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska

tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do postepu hagiografii, sfery pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem zywotow

swietych, opartych dzieki legendach jak i rowniez dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy istote

dydaktyczny. Robienie sie nowatorskich panstw jak i rowniez dynastii poteguje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny,

wystawiany w kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy jak i rowniez zakonnikow w kosciolach

badz w planowo wyznaczonych do tego miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna wydaje sie

misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i

Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski

dziejow ludzkosci, upadek dziecka, odkupienie jak i rowniez sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii

Zebrzydowskiej) oraz w Niemczech. Wylacznym ze wspanialych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim―

Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli istniec tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z zycia Maryi. Sposrod czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez grzechy jak i

rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celem skierowanie dziecka na odpowiednia droge. Pierwszym bohaterem moralitetow

byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy silami

dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od znanych Tobie utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w niej w celu glosu dla przykladu

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

dziecka. W sredniowieczu w srodek swiata dziecka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary osob, ktorzy

postrzegali Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal pierwotnego glosy jak i rowniez raczyl podarowac

spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce w raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem"

szczesciem jest pokoj. Zycie stanowi jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem a takze duszy wraz z cialem. Pan stwarza wiare wygrania naszej

walki. Przy utworze objawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc.

Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy globu tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow kredyty w stanie

podarowac czlowiekowi prawdziwego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Rowniez "I nie milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy

kompleks milosci jak i rowniez piekna w Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral sciezke walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy

teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo dysponuje radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Przy baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego zycia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z

uciech zycia, jak wiemy sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego). Czas

jej powstania w celu dzis budzi zywe debaty badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, narodziny tekstu zlaczone sa wraz z

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy m. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest explicite do Mateczki Boskiej wraz z prosba o

wstawiennictwo obok Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, miesci blagania o "zbozny

pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem dane o slownictwie i postaciach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy.

Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla pomijajac mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza).

Rownoczesnie stanowila nadal nieodlaczna odsetek wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - od razu polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany na polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i unikatowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie w literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie dzieki ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie duszy do

Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do religii. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja istote i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wokol legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- skupia w sobie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje w zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany

„slodkiej Francji― i oddany damie swego serca. Zdecydowanie rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Nazywa go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedle Boleslaw powstal sie w

sposob cudowny, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od maluszka. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka zostal przedstawiony w utworze Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla tez liryka milosna

zgodnie z maksyma, ze jakikolwiek rycerz winien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych uczuc i mysli

poetow, znajduja sie one predzej wyrazem tesknoty do milosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a

wykaz uczuc rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, zwiezlym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial osob do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala

w celu tzw. rzeczy ostatecznych w poblizu sadu ostatecznego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przyrzadzanie sie dzieki

spotkanie ze smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi jak i rowniez swiatem. Przyklady

motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy przerozne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i cialko, bez finiszu nosa jak i rowniez

warg, zgrzytajaca zebami, wraz z kosa w reku i tym podobne. Mowi kobieta, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci

grzesznikow, ksiezy zyjacych w dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika tym samym, ze

dywanowi czlowiek przejdzie przez istnienie skromniej, tymze jego spotkanie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie krewna ludziom.

Okazuje sie byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem oraz ludzmi

1-wsza zwrotka wydaje sie apostrofa w celu Matki Boskiej i miesci w sobie wiele okreslen skierowanych pod spodem jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Odkrywamy w zonie prosby uniwersalne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie mysli.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mateczki Boskiej jak i rowniez jej syna. Osoba

mowiaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako postac cierpiaca, zalaca sie morzem soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje swe

dziecko, potrzebuje z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest bezsilna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi w celu obiecywal, tylko i wylacznie bano wiele..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osob o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku jak i rowniez zalosci―

Mozemy zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej przede wszystkim cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym chetniej boli

zniewazenie syna, gdyz jest mezczyzna jej wylacznym dzieckiem. Obrazuje losy wlasnego syna od momentu biczowania przez nakladanie cierniowej

korony, bicie go przez zydow na przybyciu w celu krzyza. Caly czas wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec w podobny sposob on, odczuc. Wie, ze to obecnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i dzieki blahy sprawa, dotyczy jakiegos zdarzenia badz osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala charakter

przewaznie sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn cechuje

ulatwienie budowy, prosta skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub reguly budowy).

Charakter piesni wynika z jej zwiazkow wraz z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal Kochanowski. Obok

czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zlaczone z rama sytuacyjna (powitalna,

pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji polskiej

wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej sfery wiedzy. Narasta czesto w tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o istnieniu pasterzy badz wiesniakow. Typ ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal w takim przypadku wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej ogolnie pasterza,

wraz z przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal

sielanki narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana

byla w srodek realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i

rowniez niecheci w celu miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc formy (wyrazny pozycja kulminacyjny,

puenta), ograniczenie wielkosci postaci, wprowadzenie tylko okreslonego watku, koncentracja sie dzieki jednym tylko i wylacznie problemie, jeden punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Zostala srodkiem powtykania do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

codziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo tenze gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) jak i rowniez

nawolywanie w celu walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wiecej jest lecz glosow przemawiajacych, ze o ojczyzne nalezy

sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―,

J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To

pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, funkcjonuje we kazdego nastepnych epokach

literackich jak i rowniez jest zlaczone z zleceniami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci

Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny stawia przeszlo

wlasnpe, osobiste sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby naprawy, nie liczac sie wraz z przykrymi na rzecz niego konsekwencjami.

Odrzuca nawet przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde nawet ta przykra. Troska o

losy ojczyzny i obywateli jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Poswieca dla zonie wszystko, nawet osobiste ambicje i prywatne dobro. Potencjalow

dodaje jemu przekonanie o slusznosci takowego postepowania jak i rowniez mysl, ze zasluguje sobie nim na stale imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika w celu refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy jak i

rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Okazuje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek

ksiedza, oraz nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Przy "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl

swe rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, takich jak gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, umiejetnosci praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew).

Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca

natomiast dziedziczenie na przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

dziecka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i pracy na wioski, totez szczegolowo opisywal lekcje ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie

zabraklo rodzinie gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy dzieki wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw

oraz pozostalych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi zysk i

przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej jak i rowniez

sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Seks Reja w celu spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to upatrywal

w powyzszym glownie modelowanie jego zakresu, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac pierwotnego zbytnio.

Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, ze moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, bowiem oprocz informacji praktycznej przedstawiciel tego wysokiego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza tez sympatii wspolzycie szlachcica w celu obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od zwierzat, zapewniajac im mozg i mowe, Dlatego tez,

jakikolwiek winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma podarunek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny - wojowac

w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wyzsza wartosc dysponuje oddanie zycia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako

dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski wraz z

Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu zarobku. Ksieza nie chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje

kawalek „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot wspomina

wedrowki (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac wraz z chwili.

„O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stuleciu widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Nazywa ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Okazuje sie byc oburzony obojetnoscia szlachty,

niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec pieskow tureckich. Sugeruje im walke, by placili na wojsko, na orez, by walczyli.

Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by walczyl caly narod. Zada

patriotyzmu. O tej oburzeniu swiadczy ironiczne sfinalizowanie iz Kowalski jest glupi przed jak i rowniez po krzywdzie. Mimo szkody nie pragna oni

zreperowac bledu. Nie ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja wraz z tragedii wnioskow. Nie umieja ustrzec sie przed

podobna sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem wydaje sie aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy oddac

Helene poslom i zachowac ojczyzne od wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

przewazajacym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Polski, swiadczy w ten sposob podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do Sejmu i

analogia w obradach tych cial. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba odpowiedzialnosc. Maja dbac o

swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia. Wytrzymalosc i potega panstwa jest

zalezny od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie ma nic przeszlo ojczyzne, istota ludzka powinien nawet z

rozkosza umierac zbyt nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic , ktorzy ludzkie nie

wydaje sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia jak i rowniez podziw

na rzecz urokow przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W

piesniach "Milo szalec, kiedy czas po temu", "Chcemy istniec sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal

niedostatek cierpienia, radosc duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu

zabawy wobec dzwiekach muzyki, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, ze nawet w toku zabawy trzeba zachowac, faktycznie ceniony

przez Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje tez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci dziecka. Czestym powodem jego utworow jest

niewinnosc, ktora uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu

koncepcji dziecka wyrazanej przez Platona - wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na

lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o

wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten objawia

sie w piesni "Niezwyklym i nie lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez

w celu mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" objawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez

lasow" - Proteusz (bozek lesny), w utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w nich

pochwale cnot i wartosci zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza.

Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta nabiera do Horacego, lecz zamienia je, spaja rozne motywy w okreslonym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow rywalizacji trojanskiej, lecz przedstawiony w tym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W ponizszym utworze prosto odnalezc

urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki znajduja sie wyrazem intensywnej troski o losy prywatnej

ojczyzny. Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie

sprawe wraz z odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad skonczonym narodem, stac na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Nie wolno dywanowi myslec o prywatnych interesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na mysli dobro ogolu. W prekursorskim

fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie dzieki

obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodziez rycerska w celu grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do katastrofy

pewne elementy, ktore wbrew umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad

Rady panuje typowy krajowy balagan). Uwazaja przewodnia pelnego utworu wydaje sie stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata,

a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo starym, siegajacym podrecznikow antyku, silnie zwiazanym wraz z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z ta

kobieta. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem na rzecz Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego znajduja sie przekladami rzymskiego poety. Sa one w wiekszosci powazne, pierwotnego tematyka wydaje sie zas bogata. Wystarczy

doprowadzic do realizacji przegladu rozmaitych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas na temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala swiata,

przyrody i zycia, milosci. Zapatrywania filozoficzne czesto stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge jak i rowniez lament na klesce Polakow poniesionej w

toku napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i osobistosci ( panie i podopieczni ) uprowadzone przez wroga. Poeta

odwoluje sie w celu tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla

wojsk, mysli o kraju oraz nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie tenze rym: „Polak madry na szkodzie―

Jednakze jesli nie myle sie i wraz z tego nas zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Kowalski sobie kupuje,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i na szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, przekonanie o

harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego obszaru dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, nareszcie czlowieka o prawym

sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osobistosci, bo dysponuje czyste serduszko i owego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Panie za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje swiata.

Oto kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali dzielo sztuki

Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz 1 o tym slyszymy, przeciez Horacy

w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam trwalszy niz ze

spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi w literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Pelny poemat skladajacy sie z dwunastu piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z noca swietojanska. To proba zrobienia

pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali istnienie na wioski. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i klopotach

codziennych, nawet praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna wartosci, gdzie

dojrzewa sie uczciwie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Profesja na roli choc ciezka daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne wikt, wysilek natomiast

jest procesem do pychy. Po pracy mozna zrelaksowac sie wesolo zapedzajac czas dzieki tancach jak i rowniez spiewach. Czlowiek zyje dzieki wsi w

harmonii wraz z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, bowiem to w istocie oni pokazuja zmeczonej

zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17

wieku jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o

zlych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora

w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, ze stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie jak i rowniez radosc. Zabawy plynace wraz z zycia dziecka na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione w

obcowaniu w z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o swojej

milosci prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tekst, stopien zawartej w nich

mitologizacji jak i rowniez jezyk mozemy podzielic dzieki dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa badz przykladami,

badz przerobkami idylli antycznej, badz tez zestawem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednakze alegorycznych, kompletnych powiazan wraz z

mitologia±, gdzie pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek prezentuje Szymonowic osob i sytuacja dworskie. Bez watpienia obrazy malowane w

sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie postacie wystepuja pod spodem mitologicznymi

imionami: Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe lecz sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednakze prawdziwe na pewno sa uczucia, szczescie jak i

rowniez nieszczescie w milosci, ktorych doswiadcza niemal kazdy, jak wiele i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub w

wyzszym stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i

oceny zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze tymze poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace dzieki swoj los. Uderzajacy wydaje sie realizm, wraz z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni

tego ludu wszakze wydaje sie przepych wesela i obfite zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja spor miedzy panskim dozorca -

Starosta, ktory to wystepuje w kazdej sytuacji z przyrodzonym symbolem wlasnej wladzy - nahajka±, oraz chlopem nieodwolalnie pedzonym w celu

roboty.

Doswiadczamy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem".

To utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw

nalezycie. Rowniez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to czesto. Pan leka sie, badz czasem dzieki czemu postepowaniu kazdy wraz z ksiedzem nie

znajda sie dzieki lewicy, to znaczy czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Nie atakuje w dalszym ciagu ksiedza, powiada tylko o

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa praktycznie

jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie w celu

rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze dzieki stu urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy

jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swoich procesow, chyba zeby za dodatkowe swiadczenia. Przerozne lapowki jak i

rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady,

prywate bez zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac owego sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz

Pana wini Pan Ksiedza, oraz nam nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba

podarowac im to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala na nowo zwozic

ziarna poki nie wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest zawiklana, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja

sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie

szlachta ponosi na skutek zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku jak i rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie

zadowolony ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie sa zadowoleni. Pan karci Wojta zbyt

zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wioski, omawia przebieg calego jej zycia. Przy mlodosci wskazuje

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka

mozemy sie nauczyc bez jej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic winien posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc prywatnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem jak i rowniez

ozenic. Alians malzenski nalezy zawierac wraz z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. W celu urzedow nie powinno sie pretendowac. W czasie

roku przewidzial rowniez Rej zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa jak i rowniez krzewy w ogrodzie,

szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy wraz z truskawkami i tym podobne. Latem mozemy z takich

przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek byc wyposazonym owoce jak i rowniez pozytek. Sa juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki,

ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko na rzecz

uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i osobistosci zle pracuja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W

lasach polowania z przyjaciolmi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W domu wszystko przyrzadzane

jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Jednak i zima nalezy dogladac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez mozemy z towarami,

albo podobnie u handlarza sie pobawic i baranow i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, w innej rejonie drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba o wygode

szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia dzieki wsi. Przy Czarnolesie powstalo wiele milych dla oczu tego typu utworow.

"Na lipe" to wiersz o bardzo lubiany drzewie, planowo cenionym. Liryk zwraca uwage na to, ktore wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow.

Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmowi dalszego picia z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony mialy wiecej powierzenia.

Chlop podobnie o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden wraz z utworow w ktorym poeta porusza problem spoleczny w Polsce.

Opisywanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny. Jest to kawalek

oparty dzieki tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych.

Chwali wies jak i rowniez zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Okazuje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to

zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod uwage charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny innej mowi o tancu jak i rowniez radosci. Naklania

wszystkich w celu pojscia w jej slady. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wioski. Chlop

podtrzymuje ze swojej pracy wlasnej osoby i rodzine, a fach jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza badz

pisarza. Liczy nastepnie kazde przyjemnosci pracy, chwali wieczorowe spiewy jak i rowniez tance. Dzielo nalezy odnosic sie jako artystyczne

uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw dzieki uksztaltowanie herosa lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan odmian, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Na podstawie tych zrodel powstaly

dwie glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w tej poezji znajdujemy echa ideologii epoki.

Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego wplywu przyrody dzieki

ludzka psychike. Zawiera tez pochwale jak i rowniez zachete w celu harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie

jak i rowniez bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji jak i rowniez umiejetnosc

krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola dziecka w swiecie, zastanawiaja morzem

nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale tez podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje niemalze

wszystkie rozwazania i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za dzielo sztuki stworzenia globu oraz dziecka, a takze harmonie

miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postury

charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje pierwotnego syntezy. Przenigdy najwazniejsze wydaje sie miec

nieskalane sumienie, radzi, aby skorzystac z szansie do uciechy, ale rozwaznie i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w sobie. Przy „Piesni o cnocie― liryk stara sie

uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu termin „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty wydaje sie obowiazkiem

kazdego czlowieka, a najwyzsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej,

istotny byl tez osobiscie proces kreatywny. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie te banki

pozostawic na sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje

sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory to z racji dzieki posiadany dar jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem roznymi krajami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob, ze tej dziela pozostana tez znane nie tylko rodakom, ale i hen poza granicami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku. Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi

„slodko jest szalec w odpowiednim miejscu jak i rowniez czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach

zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII mozemy odnalezc tez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu pisarstwo parenetyczna nadal pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe, idealy godne

podpatrywania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie winien wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki wlaczone sa w „Zywocie dziecka poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie

darami przyrody o wszelakiej porze roku kalendarzowego, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Pokrewny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― co wiecej „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota

ludzka rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych przez literature renesansowa mozemy tez wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swoich

dobr co wiecej zycia. Tego typu ideal stworzony jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden

schemat – typ renesansowego tworcy, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do jakiejs dziedziny robienia, jest uniwersalna, oprocz

umiejetnosci potrzebnych ma obszerna wiedze a takze zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A.

Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, pojmowana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, istnienie zgodne wraz z natura. Dobry ozenek, obowiazki

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie rozstrzygaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace dzieki roli jak i rowniez w ogrodzie, radosci plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie obowiazki

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z rozkosza korzysta

z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak wraz z

dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce

Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza korzyscia jest niewinnosc ( jak u stoikow) rozumiana jako czyste etyka, ludzka przyjaznosc i

wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i spokoju wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot

poetycki uznaje wigor za pewna z najwazniejszych wartosci, w stosunku do ktorej inne dobra traca swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na lipe―

chwali spokojne istnienie w zgodzie z natura i nie szuka wiele do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego zycia i tej prawdziwych wartosci w niejakich utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug dziecka odrodzenia nalezy zyc wedle natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, ze wszystko mija ale nalezy przy tym afirmowac zycie jak i

rowniez w pelni tu korzystac. Wedle stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i wyrobic spokoj wewnetrzny broniacy poprzednio

atakami fortuny.

38. Ustal, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie wydany

w 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju swietnym

uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru fenomenalnego obywatela Rzeczypospolitej oraz

morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej na rzecz roznych osob jest rozmaite prawo. Przykladowo prawo

karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla osob z rozmaitych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty jak i rowniez inne na rzecz mieszczan.

Sadze ze, tenze problem wydaje sie nadal biezacy. Tak obecnie bylo jak i rowniez jest, ze ludzie majacy wplywy jak i rowniez takze bogaci podlegaja nie

zawsze tym samym prawom co zwykly obywatel, lecz zazwyczaj znajduja sie traktowani w duzej mierze lzej, w ogromnej liczbie przypadkow moga sie

chociazby wykupic. Czesto osobistosci na wysokich stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie w ich kwestii jest znacznie przedluzone. Nastepnym

problemem, ktory to porusza Modrzewski jest uzycie nauki jak i rowniez wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc krzepy

panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe uczelni i poprawic sytuacje

finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i

pracuje nadal wraz z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie w malych miasteczkach, zamknieto jak i

rowniez dzieci niejednokrotnie musza isc do takich odleglych w duzej mierze kilometrow. W dodatku szkoly moga miec zazwyczaj zbytnio male fundusze

na wzrost pracowni jak i rowniez zakup obslugi naukowych, czasami nawet dzieki utrzymanie. Przy ksiedze o wojnie z kolei mowi, ze kazda walka

powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych obywateli a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac

w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia dotyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwa w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad struktura panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - jakikolwiek mieszkaniec wydaje sie

obywatelem jak i rowniez panstwo powinno mu dac mozliwosc szczescie, - o wartosci czlowieka nie decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek winien byc

legalnie przygotowany w celu pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pielegnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie

sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej chlop byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac nowy

regulamin prawny wraz z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci wraz z wojny nie sa faktycznie wielkie, by mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny nazywa

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w 1551 r. Modrzewski oferuje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny od

Rzymu, - wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob wyksztalconych jak i rowniez

szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy zbyteczne, takie jak wspaniale domy a takze sute biesiady.

Proponuje fundusze przeznaczone dzieki ten plan wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie dzieki dotowanie

szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie informacji i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie. Modrzewski oferuje

przejecie pieczy nad szkolami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz

1 prawo chodzenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. Tym sposobem pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, czyli brak milosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny wydaje sie

podstawowym przymusem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie wartosci (Bog jak i rowniez ojczyzna) winny sie zestawiac w pewna calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra lacznego, dla porzadna ojczyzny trzeba poswiecic komplet: majatek, krzepy, zdrowie,

szczescie, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do jakich moga spowodowac niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, rywalizacji domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez

narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche,

zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

w celu tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego stanu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo krajowe od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, by stara religia ustapila swiezej. Jednak heretycy nie znajduja sie

spojni, nie tworza jednosci. A na rzecz Skargi zadne krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow,

ale obok heretykow jest to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i

gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich dziedzinach zycia, takze publicznego, a takze prywatnego. Heretycy nie sa

w stanie nawet odparowac panstwa poprzednio poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest zdolne do wygrania

wojny. Skarga wzywa totez krola w celu obrony religii katolickiej, jako straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci

religijnej w narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow jak i rowniez pozbawienia pierwotnego ochrony sadowej. Rownoczesnie

podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe uwaza

zapisywane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione na rzecz

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim balagan (istnialo w takim przypadku wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia norm ograniczajacych jak i

rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. szybkie

sadzenie jak i rowniez bezwzgledne robienie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich herezje,

mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc jak i rowniez brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne w celu matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek a takze do tonacego okretu, ktory

to wszyscy, w chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, ktore maja obszary w kraju

a takze proponuje reperacje istniejacego stanu rzeczy. Rownoczesnie przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tych chorob dojdzie do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno

w piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O dobrej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy na

rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej w Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow greckich".

Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic sa w

stanie jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna mnogie analogie w celu wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Zauwazyc

mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor stanowi ostrzezenie, ze nie przetrwa

zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie dziecka poczciwego" wyszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace fita sprawy jak i rowniez swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwa jest

"Krotka rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie widac

w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany wraz z pozycji kalwina i w duzej fragmentu

stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych przez protestantow, , ktorzy jest w szczegolnosci widoczne w krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej

atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie

na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do zycia w przepychu i nienaturalne

zawyzanie wielkosci swietych, dzieki ktorych nieprzerwanie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin jak i

rowniez „koled―, ktore sa wedlug niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednakze takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym istote sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi uchwycic istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich―

to portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia fita i siega ponad zwyklych ludzi.

Aczkolwiek mnich tenze jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbyt swietych, z przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal

wydaje sie anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swego psa dzieki cmentarzu w poblizu grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i

rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednakze z

czworonoga uczynil parafianina. Jest to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak

i rowniez lekcewazenie naczelnych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, stanowi nawiazanie w celu czesto wysuwanego

przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w zrozumialych na rzecz wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci

ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja pierwotnego spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo w

odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega dramat ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach czesto nawiazywal w celu filozofii stoickiej - osobiscie pragnal istniec stoikiem. Byl

przekonany, ze jest bliski osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie

mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow niedawnych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim dar, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz znanych

jak i rowniez zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal wraz z ta maksyma. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie osobiscie,

rownoczesnie stara sie dowiedziec, , ktorzy obecnie dzieje sie wraz z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego bycia. Brak wydaje sie na nie odpowiedzi

ze strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz na smierci, w celu miejsc gdzie

przebywala poprzednio wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis

jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to w ostatnim wraz z TRENOW, w ktorym opowiada

wlasny sen - we snie ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze tej coreczka wydaje sie

szczesliwa. Wizerunek ojca przeksztalca sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie istnienie Jana dzieki wsi pozostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej

Urszulki). Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do formy starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie rozumie, z jakiej przyczyny to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala scieta przez

nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia stale drecza, pustka po odejsciu coreczki,

ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W jakas strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana zostala jego wiara w sprawiedliwosc boska, prowadzi to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w punkcie

kulminacyjnym w celu zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w watpliwosc sens calego zycia i istniejacych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, ze corka pozostanie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna smutku, rozpaczy, trwogi. W

obliczu smierci corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym czasy swoje Na

tym strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jeden z wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca sens boskiej selekcji - Urszula poprzez zejscie w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, ktorych bohaterami znajduja sie pasterze badz rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane przez bohaterow, w celu epiki – fabula jak i rowniez narracja, w celu dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy poszczegolnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie ogolnie z humanistyczna pochwala piekna swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie nierzadko tlem na

rzecz prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy obraz wsi polskiej

Ostatnia wraz z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; ciezka, codzienna profesja w polu i wobec gospodarstwie sprawia radosc innym ludziom wsi

jak i rowniez jest na rzecz nich procesem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze nadmienic za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w literaturze

polskiej siegnal na motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, wydaje

sie nietypowa, prezentuje bowiem prace panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje

totez nie sprawa, ale srodek, w ktory zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki motywach

potocznych i skrzeczy razem wraz z Oluchna dzieki ciezka prace oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma,

dzieki zonie sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna przyjaznosc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI stuleciu jest, wedlug Szymonowica,

stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie czesto dochodzi w celu naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw bolesnych, pokazuje

ujemne strony zycia na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji globu i sporzadzajac utwor zblizony raczej w celu antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle przyrody,

a jej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i radosci, jakie obejmuje ze soba milosc. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie wraz z ukochanym pod

spodem umowionym jaworem nikt dzieki nia nie czeka. Sprawia to posadzenie o zdrada i zwiazek z inna pasterka – Doryda, , ktorzy konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wowczas zza osciennych zarosli wybiega Filon

jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko i wylacznie przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, faktycznie charakterystyczne na

rzecz sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu milosci na styl

zycia czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego istnieniu do obecnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak istote

jego wierszy wykracza hen poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, , ktorzy powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany religii, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go watpliwosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez

wszechmocny, jednakze, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do obecnie i zostala wydana

posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest wspanialym obrazem takich niepewnosci jak i rowniez lekow. W szczegolnosci wyraznie

widac niepokoje poety w trzech sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie wyrazem leki poety o wynik bezustannej walki,

ktora kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne jak i rowniez pokusy doczesne,

ktore odciagaja czlowieka od Boga. W celu grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z silami

ciemnosci istota ludzka jest osamotniony, a stawka jest przeciez zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc Boga, na pomoc

ktorego kazdy istota ludzka powinien polegac, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy

prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata owego, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest milosc do Boga. Bog wydaje sie wielki jak i rowniez dokonaly, istota ludzka maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc odciaga czlowieka od Boga, utrudnia mu sciezke do zycia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla ogolnie znana spoleczenstwom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium historyczny, maske

(pretekst), pod jaka autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest intensywne, a kiedy slabe. Sens rozwazan

pisarza ma istote uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), lecz najbardziej zajmuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu, wowczas w

dalszym ciagu silna jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec

rodakow poprzednio tym, ze niewlasciwa polityka moze spowodowac do upadku panstwa, jak wiele Troje. Przy tekscie znajduja sie fragmenty

swiadczace o tego typu intencjach pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita rzecza wladacie") wydaje sie skierowana w celu rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jak maja

wykonywac powierzona dywanowi wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie liryk

przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski srodek glosowania przez rozstapienie a takze obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek odpowiedzialnosci

zbyt losy was. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych

sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu

pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, oraz niezdolna w celu zadnego trudu, a szczegolnie do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie beda mogli

w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku was rzadzonego jak wiele w Troi.

5. Przy kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy

narodowych. Glowny z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie wraz z dobrem was, realizowania prywatnych celow kosztem narodu.

6. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, chociaz sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, wydaje sie

w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by przez atak zaszokowac wroga, nadszarpnac go jak i

rowniez nie przyjac do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy w najwiekszym stopniu istotne, obecne i

zawile. Swoje poglady na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jako dobrowolna struktura spoleczna stanela dla przyrzeczenia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol elekcyjny

(wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten trudnosc; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, badz

wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O wiedzy potrzebnej w celu rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, oraz ci , ktorzy sa dzieki jego czele powinni podarowac

przyklad,

dwoch. "O milosci ku ojczyznie" - wylicza 6 zachorowan Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, nielad religijna, wyczerpanie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, ze milosc w celu ojczyzny fundamentalnym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny wraz z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Na nieszczescie jej nie wystepuje, Skarga leka sie, ze fakt tenze moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

wykorzystywana przez magnaterie w celu osiagniecia prywatnych celow, , ktorzy prowadzi w celu anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). zada wolnosci

prywatnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie dzieki jej zlych synow, zamieszanie o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste w celu nieba sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna

pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Polski,

jesli jej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na gruncie niezaleznosci od papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o istnieniu szlachcica od narodzin do smierci. Zastanawia sie morzem edukacja jak i rowniez

wychowaniem podopieczni szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Komunikujac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauki Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci pozyteczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec jak i rowniez

spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez prywatnych

zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy dzieki wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach roku kalendarzowego,

przynosza wiele pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i parki warzywne, by niczego przez caly rok

kalendarzowy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu pisarza do pracy na wioski swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow jak i

rowniez warzyw a takze innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi wypoczywac w blogim towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca uciechy, polowania, rybactwo, co zapewnia pozytek jak i rowniez daje

radosc. Dbajacy o fortune liryk zaleca w wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, kupic je oszczedniej i sprzedawac drozej w innych

okolicach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych a takze sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie tej charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich

zbyt. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko dlatego, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz oprocz wiedzy praktycznej przedstawiciel

owego wysokiego stanu spolecznego winien posiadac podobnie gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow dzieki Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w niej swe przemyslenia odnosnie do tego zdarzenia oraz propozycje, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety na

najazd Tatarow dzieki Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow a takze mysl o powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie

poprzednio napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci barier Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co

formuluje slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej - poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jak ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie znajacy barier. Piesn ponizsza

przekazuje intencjonalnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego jako poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia dzieki wsi.

Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w jednosci wraz z natura. Wyraza pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W

piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala zycia na wioski w gronie rodzinnym. Profesja ziemianina dzieki roli przeciwstawiona jest pozostalym,

niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie prowadzic w

zyciu. Duzy wplyw dzieki tworczosc poety mialo podobnie spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z istota znakomitego naszego poety, ktory to jako jeden z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek

ten wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest tez uwidocznieniem mysli wlasnej

wartosci Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze dlugo po tej smierci pozostana czytane jak i rowniez podziwiane przez

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie tematy z zycia codziennego, , ktorzy bylo zwykle dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przykladami moga byc: Piesn XXIII a takze

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w tej innej przemyslenia wskazuja wyraznie dzieki znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej, chociaz nie

da sie zakamuflowac zawartej w niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, nie bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego rozwazania na tenze temat

zostaly zawarte dla przykladu w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Cnota, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora to pielegnowana w sercu

dziecka moze byc na rzecz niego rownoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" a takze swoista dekoracja zycia. Explicite z cnota zwiazana wydaje sie tak

okreslana dobra slawa, tzn. porzadna opinia obok wspolczesnych, oraz po smierci pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc powszechne wsrod owczesnej szlachty. Bez

watpienia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest fraszka "Na most

warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w niej swe przemyslenia jak i rowniez sugestie,

jak w przyszlosci pokrzepic obrone barier, ale w najwiekszym stopniu emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow.

Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze kazde zalety

stanowiace cnote znajduja sie cenne, jednakze najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta kosztowna do

niebios, Tym, , ktorzy sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym momencie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w Czarnolesie, by tam konstruowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina. Liryk

opowiada o poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie na swiecie w

poszukiwaniu przygod i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie zyc dzieki roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz ze zbirow uzyskanych z ofiarnej

pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, oraz nastepnie komplet znosi w celu stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej

pracy w kazdej sytuacji znajdzie czas na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby badz w lesie zastawia sidla,

dzieki czemu na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. Przy zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze o

wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zazenowanie. Poeta chce, aby tej wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i

by posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i humanista,

ale tez glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode globu, swojego domostwa – jest to

renesansowa pochwala zycia, milosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby porywac dzien,

jak i rowniez stoickie, by przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w „Piesniach― posiadala

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu.

Idee gloszone przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia dziecka jest szczescie, rozumiane jako zycie zgodne z zasadami cnoty, daj szanse

czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje lecz przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z radosci

zyciowych. W stosunku do przemijalnosci globu, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania chwili, cieszenia sie wraz z

zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy zaobserwowac w Piesniach II, IX jak i

rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora to byla

nie wolna od sprzecznosci. Dlatego tez fraszki dotychczasowy tak rozmaite. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy

Zenona zalecal opanowanie do globu i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz na

pewno blizszy byl Zenon od Epikura. Oddzialywanie kazdego z nich we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej dazenie do szczescia

wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac zmartwien, ktore mogly zmacic

szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. Przy autobiograficznej

fraszce „Na domek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem.

Poeta chce boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie,

nieskalane sumienie, ludzka zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra owego

swiata nie zapewniaja prawdziwego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna jedynie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna wraz z fraszek

– „Na zdrowie―. Pochwale zycia w zgodzie z natura odnalezc mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec faktycznie krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze duzym spokojem spostrzegac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, w

korzystaniu wraz z rozumu, ale i takze w radosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia jak i

rowniez wizji Boga, jako wielkiego Architekta, znajdujemy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem w

stosunku do Boga, jednakze tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego uzywac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jak uwolnic sie od trosk jak i rowniez cierpienia a takze obawy poprzednio

smiercia. Tym dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety w ustalone przez myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren

IX―, w ktorym poeta wraz z ironia wypowiada sie odnosnie do madrosci, ktora to powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie wraz z

problemami, podarowac sile sakralna i solidne szczescie a takze czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w

swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi wyszukac w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie dzieki tej

harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja lecz pocieszeniu jak i

rowniez ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow na porwana przez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne

postury polityczne obywateli i stalo sie pretekstem w celu rozwazan przyrody ogolnej.

Przy konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, choc w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Tak jak w katastrofy greckiej,

przebiega podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob dzieki scenie nie przekracza kilku

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w nagrode zbyt wyrok w sporze bogin, wine totez ponosi kociak, ktora fita nagrodzila.

Istnieja jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tym miejscu takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie tu zdefiniowac glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes dzieki rowni ze sprawa panstwa

odstepstwem od reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos wraz z bohaterow w tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin

badz ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z owego okresu wydaje sie epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w W celu Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni wraz z tego okresu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie

przynaszaja, / A przy tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek swiatowy, ponad komplet

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany

takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski

jednak w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze!

―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka W celu gor jak i rowniez lasow,

napisana w chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swe zycie, sentymentalne i jednoczesnie

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie wraz z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, ze podmiot poetycki porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory proch dar przemieniania sie w rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzis zas pyta z porzadnym

niepokojem: „dalej co pozostanie? ―

dwoch. Czarnolas.

Dominuje tutaj calkowicie inny stan ducha, inne znajduja sie tez tematy. W mnostwo utworach pisarz opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc

mieszkania rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), definiuje pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma byc

wyposazonym na pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie przyrody, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje

morzem ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, bowiem wlasne istnienie bylo na rzecz Kochanowskiego

najbardziej istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze

w tej zyciu zasadnicza byla tej poezja: „Prosze, niech ze mna zbyt raz me rymy nie gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i

rowniez nawet ten pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, bedacych wlasnoscia roznych gatunkow i typow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow jak i rowniez zagadnien wraz z zycia dziecka, porusza sprawy jednostki, a takze calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez wprowadzenie w istnienie prostego systemu

alarmowego wartosci. Czlowiek i tej dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza w, odniesieniu w celu w/w tematu, na wstepie trzeba stwierdzic, ze tematyka tej utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, a takze ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane jako wskazowka na rzecz

jednostki, lecz dla kazdego, bowiem uzywac sie moze do nich kazdy, gdyz ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kilku wersach w lapidarny srodek przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w trakcie

ktorej doktor planuje odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty

doktora i prowokuja go w celu kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane przez glownego herosa: „Trudny (... ) nalezacy do

mnie rzad wraz z tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, oraz wstane na gazie. ― Fraszka ta dysponuje na celem osmieszenie jak i rowniez krytyke

pijanstwa. Jego wyniki i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Ludzie takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz

przede wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem pozostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien wspominac o tym, ze cialo ludzkie ulega na smierci rozpadowi, w totez kazdy winien usilnie starac sie, aby pozostawic po sobie dobre

przypomnienie. Nie jest dobrym czlowiekiem tenze, kto mysli tylko o piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Pan odroznil

dziecka od zwierzakow, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan – sluzba ojczyznie, w celu

zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ― Sposoby sluzenia

ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych mozliwosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy

powinien uczyc swych klientow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania prawdziwej wolnosci.

Jakkolwiek ludzie posiadajacy odpowiednia energie i odwage powinni wraz z bronia w reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie w walce

oddac zycie.

„Piesn o dobrej slawie― porusza problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, porusza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze byc kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac w celu walki jako jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic komplet dla

rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku prezentuje

tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez dzieci dostalo

sie w celu niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma faktycznie rozwinietej

cywilizacji; nie wie budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia o Polaku bystrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy nie pomysla zawczasu o

grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak sobie kupi, ze i poprzednio szkoda, jak i rowniez po

krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej opinii o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a

dokladnie – wysilku w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to w istocie odroznia ten narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zadanie i trudnosc calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednakze sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Czyni to

na rzecz pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma dzieki celu ukazanie postaw czlonkow kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal dzieki strazy porzadku juz od poczatku

bycia naszego was, ale badz takie postepowanie duchownych moze byc przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni do glebi sie zastanowic

morzem dalszymi swoimi losami, by problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest tez problemem narodu, poniewaz czynia go zwykly ludzie. O ile zawiedzie jeden element w calym

mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc organizmu – panstwa – mozemy tu nawiazac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze pewna z przyczyn upadku

niepodleglosci Polski w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty dzieki wzorach starozytnych.

Utwor tenze zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta wraz z

mitologii jak i rowniez przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz

nedzne spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal wraz

z antyku:

chor stoi przez caly czas dzieki scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – nie przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o zdarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach powiada posel

-akcji – zredukowana do okreslonego watku – sporu o Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, ,

ktorzy ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, oraz na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swe losy spaja z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory to wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Okazuje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie morzem konsekwencjami

wszelkiego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, wzmacniany na przykladach antycznych.

Dzielo ten zostal napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i prezentuje jeden wraz z epizodow rywalizacji trojanskiej. Przy utworze tymze latwo wyszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje

wladcow a takze zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal wraz z „Iliady―, ktorej obszerny kawalek przelozyl. Konstrukcje takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec niedostatek parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie poprzednio palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co ludzkie nie jest

mi obce―. Przy odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg zadbaj postaci, pierwotnego zachowan; od patriotow

poczawszy, a dzieki zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, oddany sprawom was, zabiega o utrzymanie apartamencie, swoje losy laczy wraz

z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem jak i rowniez intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio zgubnym

zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w powyzszym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale pelnego narodu.

Tekst dramatu dysponuje charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze w istocie w naszej epoce wyrabia sie chodliwy w Polsce mit sielskiej, cichej

wsi, szczesliwego dworku, mit podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w „Nad Niemnem― itd. Nie wydaje sie

byc to lecz jednolite oblicze wsi. Jej obraz formuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot dziecka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Od razu oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa wraz z „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu dzieki prace, ktora to wszystkim

przynosi radosc jak i rowniez rozrywke, ktora to tez zapewnia zadowolenie. Tego typu obraz przedstawia „Zywot dziecka poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze pozostala wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni,

mysla egoistycznie, znajduja sie chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Facio musi manipulowac na panskim polu, profesja nie jest wesola piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei wraz z „Krotkiej rozprawy

miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski zadnej z istotnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad, Wojsko, Kosciol,

Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza elementem dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w zonie mysl, ze „bez norm nie moze

istniec prawdziwej wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna mysl, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad -

w odczuciu wspolczesnego dziecka niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie otrzymuje sankcje, a

plebejusz traci istnienie. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze istota ludzka ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za , ktorzy innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac

winien rowniez kuratele wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta prosperowac nie moze, poniewaz a ktoz bedzie

dawal zywnosc jak i rowniez nam jak i rowniez bydlu, o ile zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to bronil

chlopow poprzednio wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak tej duchowy patron Erazm wraz z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), oraz zwolennikiem potwierdzenia i

apartamencie, chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, gdyz tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w

swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage w celu edukacji malolata obywatela jak i rowniez do

wagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy jak i rowniez rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o

koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w dalszym rozrachunku niz naklady na inne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo prosto

zapamietac, gdyz dzis wydaje sie on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w literaturze.

W dobie renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Instrukcje te wlaczone sa w „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami przyrody w wszelakiej porze roku kalendarzowego. dbajac o harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu

oraz starosc, oraz smierc. Cechuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug intelektu i w bliskosci wraz z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to istota

ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro przeszlo prywate, nie zaluje jej

swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia - taki ideal ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych

piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, jest to czlowiek wszechstronny,

oprocz umiejetnosci potrzebnych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja tworcy tacy

jak Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez lansujaca

porzadne. Przykladem tak znakomitej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem oraz

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski tworcow tego okresu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych na rzecz polskiego

spoleczenstwa stanow jak i rowniez pietnuje zachowania kazdej ze stron. I tak Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i

starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na temat obyczajach. Na

temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych osobom

wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal kierowania sie wylacznie dobrem narodu

i interesem panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Wojowal z korupcja

sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele

domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i tej legatow. Krytykowal

negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych

jak i rowniez nakladow dzieki ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i sobkostwo

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu w 1575 r. Poeta

pokazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Okazuje sie byc nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju jak

i rowniez wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor tenze niesie w sobie tresci uniwersalne, prezentuje sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on ostrozny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu, nie unosi

sie ambicja wowczas gdy chodzi o dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu jak i rowniez

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten

prezentuje niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal kazdy humanisci, kazde swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie dziecka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny forma, odnajdujemy

przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore

zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz mysli o zysku („na oltarzu

jajca licza―), Pan z kolei - mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma

w tym miejscu na pieczy― - powiada Pleban). Wiec Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszej firmie prostym z kazdej

strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― w pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, lecz bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne

do tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do jej synow - czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Ukazujac szesc zachorowan spolecznych -

obojetnosc w stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez

grzechy przeciwko Bogu - glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, w XVI stuleciu, przedwczesne

proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony religii katolickiej, walki z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia w celu poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga mniema, ze: milosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic moga miec fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych znajdujemy tez w licznych fraszkach, a

niebagatelnie wazna pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym spoleczenstwom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan jak i rowniez swoim

wyksztalceniem. Jest bez watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal o ksztalt

wlasnego stylu, o forme uprawianych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, a takze o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly o erudycji poety. Nie dotychczasowy mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina,

greka, hebrajski, studiowal tez epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i

terazniejszych tworcow naszych. Nawiazania w celu antyku w dorobku Kochanowskiego widac chocby w wyborze uprawianych typow, poeta pisze piesni,

fraszki, dramat wedlug regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci

Horacego, w podejmowaniu motywow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego przeszlo tlumem.

Ow wybitny istota ludzka zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko jako poeta jak i rowniez dramaturg, lecz takze jako tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady tworcy, ktory uznaje swiat zbyt wielka

harmonie, znajduje duze wartosci przyrody i wioski, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jako nazwy ery uzyto owego terminu nie wczesniej w XVIII wieku we Francji - poczatkowo na rzecz

okreslenia zapozyczen i deseni wloskich w sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz okreslenia czasow panowania

Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W ponizszym znaczenie objasnienie to pozostalo przyjete przez nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo

istniec poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza wywarla wiele sporow jak i rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu lecz

odrodzenia antyku lecz czas swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale pozniej sama trafila do

szczytow przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od XIV w celu poczatkow XVI wieku, oraz w panstwach Europy

polnocnej od finiszu XV do samego konca XVI stuleciu. Jest mezczyzna rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki

jak: recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Norwegia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe

jak i rowniez religie, najwazniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, dzieki plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie wraz z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek przybywa w

srodek badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jako o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci uznajac wartosc tej rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki ludzkiej. Przy

mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w srodek swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i

nic co ludzkie nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do postepu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za

formalny jej poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe prady religijne. Reformacja byla procesem wybuchu

dlugoletnich wojen religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 - protest mniejszosci

luteranskiej w Spirze dzieki sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze mozemy ja odtwarzac indywidualnie, ze nalezy

wyjasniac je dzieki jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia czyli uwolnienia osob od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek dysponuje swoj los zapisany w

gwiazdach. Oddane jest jemu niebo badz pieklo, oraz zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i gromadzenie dobr.

Posiadanie to zaszczyt, a bezczynnosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Anglii. Ruch tenze powstal wraz z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak skazal na

sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni dzieki sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem znajduja sie wydane w

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one w celu literatury duchowej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie

panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej,

o sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Strofowanie I - "O wiedzy potrzebnej w celu rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Pisarz charakteryzuje slabosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec najbardziej

normalni powinni istniec ci, jacy stoja naprzod narodu.

Strofowanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc zachorowan Polski. Zawsze sa to: brak milosci ojczyzny, niedostatek zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania

poswieca pisarz pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora to plynie wraz z "chciwosci pokojowego lakomstwa".

Przy sposob wyrazny i wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci w celu ojczyzny, milosci dla zonie samej. Napad skierowany wydaje sie w strone magnatow dbajacych jedynie o swoje

bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, podopieczni jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem

laczy pierwotnego jedna religia, nakazujaca milosc blizniego, tenze sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Brak tej potwierdzenia

szczegolnie dzieki sejmach budzi u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV jak i

rowniez V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa klapa dla Polski, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i w celu potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna lecz

utozsamiac wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani winni

znajduja sie swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co wydaje sie

jednoznaczne wraz z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Liczy prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc w celu ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

niedostatek sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci,

zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tekst zwiazana

wydaje sie z poczatkowym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech

podstawowych stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia fundamentalne

problemy interesujace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy wykorzystywania zup solnych, czy niedostatek stalego

systemu alarmowego obronnego panstwa. Wiele tez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia

publicznego Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki sprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w jedzeniu jak i rowniez piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych naszych utworow o tematyce

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie w celu rodakow wraz z prosba, by pomysleli wreszcie o grozacym im ryzyku; Polacy

musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac w celu obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem

tenze, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest umrzec mlodo,

jednakze w srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo jak i rowniez umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na podstawie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy w wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly w celu komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jako czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa przyrody

c) pojmowanie zycia jako wiecznej walki o byt

2. wizerunek uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny neutralnosc, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znajdowac odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, stare ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i wigor mieszkancow. Okazuje sie byc on absolutny podziwu na rzecz prostoty jak i rowniez

kontaktu wraz z natura. Osada, wspomnienia, jako miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w tym

miejscu zyjacych. Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

przywiazanie do wioski, tamtego zycia, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii

pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora na stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z pracy rak, oraz kiedy wydaje sie stara to umiera.

19 Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, mocny, wzor pracy na wioski. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, jednakze to nie pomagalo. Nie stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie starsza

kobieta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci zycia. Mlodosc, swiezy

powiew i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja lecz na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - niedostatek wlasnej woli na drugi los, przygniatajaca wizja, wojna o byt, przetrwanie

cztery. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne dysponuje ukazywac problemy duchowe dziecka. Te dziedziny ludzkich

zagrozen nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to

symbol (przedmiot, sytuacja, obraz, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Sen wieczny - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 ulamkowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl odrebny, glebszy. 2 pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z nich leka sie burzy - "skromnie w celu zimnej tuli sie sciany".

Losy rozety odnosza sie totez do losow czlowieka. Przechowuje sie totez jak istota ludzka (samotny, czuje sie zagrozony przez ryzyka, zadumane

dysponuje skronie), wydaje sie wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze probuje sie

jednak odparowac przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Jest ona symbolem uplywu

czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity rozklad. Podobnie wydaje sie z

czlowiekiem, ktory dzieki starosc wydaje sie chorowity, w mniejszym stopniu przydatny w celu zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze

tym zostal przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie wraz z Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn tenze wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad podstawowy i apokalipsa. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma istote symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w powyzszym utworze mysli o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego istote skazony wydaje sie niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi jak i rowniez przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Zmiana barw jak i rowniez odcieni. Cztery opisy

okreslonego krajobrazu zmieniajacego sie pod spodem wplywem czasu dnia.

1. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, rezonans

2. Posmak: ziola

kilku. Wzrok: barwa, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i wydaje sie piekna, ochrania sie, wydaje sie delikatna, wyszukuje wsparcia

by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w toku burzy zostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy poprzednio jej krzepa, ale dazy do przetrwania. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo

podtrzymuje sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly gawede starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, gdyz dbal mezczyzna o artyzm jezyka, forma swojego nurtu i forme uprawianych

typow, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie spaja sie wraz z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o tej wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie niemalze boska sila tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), czyli przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzyc zycia, poznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

mija,

b) stoicka - zatrzymac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady mozemy odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - rozkosz zycia, trzeba sie bawic, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nas czeka nastepnego dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, ze zgadnie , ktorzy nan nastepnego dnia przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, lecz moralne: cnota uczciwosci,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec w jakim celu gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc wraz z tego

, ktorzy sie dysponuje.

- Piesn XX - w zyciu wydaje sie czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie pod zadnym pozorem bawic, jednakze mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o wigor.

- mnogie nawiazania w celu mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl czesto

wykorzystywany przez tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z podstawowych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do

rodzinnych tradycji, wyraznie tworzyl osobista szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw

Potocki, Jan Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal dzieki roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny

wklad w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor tenze ukazuje obraz panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii, kleski.

Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna chce obrony jak i rowniez pieniedzy dzieki wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do walki z nieprzyjacielem.

Ukazal w niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace sytuacja w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami w bitwie pod spodem

Chicimiem w 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc w celu ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie wraz z 10 fragmentu dosc detalicznie opisujacych na

wstepie obustronne przyrzadzania, a pozniej bardzo szczegolowo, dzien na dniu zdarzenia pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow jak i rowniez

zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych rzeczy: nad skonczonym obrazem goruje uczucie milosci do

ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy

ojczyzny. Poucza, ze uwage terazniejszych nalezy skierowac na sprawy naprawde zasadnicze: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnych wspolczesnych. Hhg w nich zywy

obraz owczesnego zycia szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia dane o Naszym narodzie XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. Przy 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod spodem

dowodztwem Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciwko Moskwie. W trakcie rokoszu

lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl dzieki wsi w krakowskim,

gospodarujac w majatku i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami,

oraz wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

1-wsza czesc obejmuje 1656-1666 r i miesci opis wydarzen wojennych, czyli taki czas jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa w

celu Danii, walka z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach,

upodobaniach, szczegolnych cechach, typie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

awanturnictwem.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w walce jak i

rowniez sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: zbior dodatnich cech odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie przeciwienstwem na

rzecz zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie w celu zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem podniecajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania

postawa, ktora to doprowadzila w celu upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa wzory kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch.

Paska), i tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w srodek mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu owymi

jak: hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ),

ktorej zadaniem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody w pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi przenikliwy kontrast wraz z pierwszym - jest dwubarwny

(czern jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje zmiennosc uczuc, wynika wraz z kaprysu.

Proponuje to gre z czuciem, nastroj uciechy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego wraz z

sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Czesc druga - zestawienie spokoju trupa wraz z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa:

sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od nich uwolnic. Pointa:

poprzednio miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ujawnil zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela na

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym a takze slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji a takze

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow mija

sie faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym zrodlem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja

portret swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci wewnatrz stanowej, przekonanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji dzieki

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych

przywilejow, oraz zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow kredyty postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach stanu rycerskiego jak i rowniez

wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo

terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja

rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz wydaje sie mysl, ze kobiety znajduja sie niestale w uczuciach. Idea ta

wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore wydaje sie porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono pelny szereg sytuacji niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej mozemy je zrealizowac (uspokoic morze, wiatr zapiac w wor) niz

dostrzec stalosc w uczuciach panie.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo podobnie moga zostac tematem na rzecz

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe dazenie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa rzeczywistym zywiolem specjalisty. Liczy sie innosc, wyrafinowany smak,

erudycja, interesujace szczegoly tez znajduja sie w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego zgubie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sytuacji. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez

autor) sie kochaja – dziewczyna reprezentowana jest jako piekna jak i rowniez zmyslowa kobieta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka

jak i rowniez nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na istnienie umyslowe ery.

W porzadnym uproszczeniu mowimy, ze w literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, fundamentalne prady. Glowny - uprzejmy – rozwijajacy sie dzieki

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miejscowosci, tetniacych

prywatnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce, panowac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

deseni zachodnich, dywanowi skladajacy szacunek, a wraz z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, naszych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ponizsza wlasnie pisarstwo, odmiennie

anizeli nurt uprzejmy, przykladala wielka wage w celu rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj krajowy rodowod

uznawala za najistotniejszy tworcami owego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten nazywa sie tez sarmackim od slynnej

teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej dzieki pozniejsze ery.

Podzial podrecznikow na dwie nurty wydaje sie wygodny, lecz nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec uprzejmy

i dotychczasowy siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Jednakze byly tez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski znajduja sie poetami, jacy znacznie sie

roznia – mozna totez mowic co najmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w XV stuleciu. Szlachta polska w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm dysponuje dwa znaczenia - od razu oznacza styl zycia szlachty w XV jak i rowniez XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje wzrost zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

posiadala poczucie, ze Polska stanowi przedmurze chrzescijanstwa - winien stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej dzieki wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej roli polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o szczegolnej roli jaka

pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - istnienie na wioski, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu - stroj

szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie w celu Danii. Osiadl na stale w krakowskim, porzadnych sady skazaly go dzieki infamie jak i rowniez banicje. Tej pamietniki mieszcza okres ekipy

wojskowej. Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z nich

obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i rowniez

milosci przyrody - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w mowe potoczna, laczyl czesto polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna wraz z pierwszych naszych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach 1688 - 1696 "Moralia",

w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie wiele wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych lecz nikt nie respektuje. Pisarz zwraca uwage na ucisk

biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne stanowisko szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, ze represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go okolicznosc, ze w kraju, ktory nie wystepuje za , ktorzy oplacic

armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja nakladow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z

niebanalnym realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza

obok Potockiego synonim rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory zadbaj: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje zadnej z takich postaw, ulega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego mszy, oraz mysli jedynie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk biednej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, bowiem szlachta w wojsku wykazuje

chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak jak Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich w sluzbie wojskowej.

Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w utworach Przy. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa. Niejednokrotnie poddaje krytyce

wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan wewnetrzny panstwa naszego, ktore

chyli sie w kierunku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze sa w stanie sluzyc potomkom do uciechy. Wszyscy pilnuja o

prywatne dobro, nie interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady spoleczenstwa. Polacy mysla tylko o zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta lecz zyje tylko dla siebie jak i

rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez kobieta sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza trudnosc

nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory to nie moze obronic sie poprzednio lwem. Wyrzucenie arian

Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak

szlachta nie broni sie, gdyz jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod spodem Chocimiem w 1621r. Poemat

opisuje przebieg bitwy jak i rowniez rokowan. Komplet przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc w zwyciestwie

morzem poganami. Umilowanie ojczyzny widac w przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu

czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Duzo jest w nich krytyki, bolesnej zadumy i

pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty w XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

raczej znaczna pozycje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do zobrazowanych faktow znajduja sie znakomitym zrodlem

poznania osob i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza odsetek zawiera wykaz przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych.

Pas opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu o relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji w celu walki wytwarza mu szwung

zdobycia lupow, a nie milosc w celu ojczyzny. Pas mowi podobnie o odbytych podrozach obcych, ktore dotychczasowy wynikiem tej zainteresowan jak i

rowniez ciekawosci. Pas opisuje podobnie msze swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w licznych ucztach. Lubil

pojedynki i zwady z pozostalymi. Przykladem wydaje sie uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim.

Chytry Pas, ktory nie chcial wojowac w obozie wojskowym, wylazl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni fita. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej bratu.

Jednak taki tryb zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W okolicach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W innej czesci

charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz zycia ziemianskiego jak i rowniez

obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swa klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste

szlachty polaczone jest troska o majatek i zalety wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater lubi zabawy, pijanstwo,

pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym

dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

dwoch. Monolog skierowany do partnera, wziety w cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego jako utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar jak i rowniez ulomnosci ludzkich. Zdajac sobie sprawe wraz z ich wplywu na istnienie

polityczne w owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym twierdzenia, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk sa w stanie one spowodowac, stal

sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. W celu walki wraz z nimi sluzyly mu przede wszystkim bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak opowiesci, ukazuja obraz zycia w XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal jak i rowniez osmieszal w nich najogromniejsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i dorazny, rownie czesto sa lecz uniwersalne jak i rowniez

ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie istniec nie tylko

moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pozor utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest wymieniony juz w

tytule, oraz przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, zbytnio mlody

wiek, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna zabieganie o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z

takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa lecz na tyle glupie i absurdalne, iz domyslec sie mozemy, ze dzieki temu Krasicki ukazuje zalety krola.

Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia na rzecz jego polityki wewnetrznej, oraz jednoczesnie wydaje

sie atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej niedoskonalosci i nedzne przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje opilstwo. Jest ona zrobiona na zasadzie dialogu, gadki prowadzonej przez dwoch

szlachcicow. Jeden wraz z nich mowi o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych pierwotnego konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie pesymistyczna

- wymeczony alkoholem szlachcic odchodzi, by odnalezc ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez zwykle cechy Polakow, ktorzy wobec

alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie pojmuja sie dzieki polityce, i jednoczesnie uwielbiaja debatowac i pod spodem lada pretekstem

wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie czasow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Dowiaduje sie, ze w Rzeczypospolitej dzieje sie raz

za razem gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Cechujaca je miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na

skraju calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk przedstawiana byla w

sposob niepodwazalny i jowialny. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana w celu fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w przytoczenie, przez co

pisarz chcial podkreslic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji widac najwyrazniej w satyrach dialogowych, szczegolnie

natomiast w takich, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze istniec uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do

samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i unikniecie

bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje siegaja V. w. p.

n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety zostaje

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem przedstawiania i

stylem wypowiedzi. Trescia utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez karmelitow. Zakonnicy walcza

za pomoca sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele trunku mial

szanse pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac

narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl wraz z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora to wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego przedstawiaja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

czasow. Swoistym komentarzem do pelnego zbioru wydaje sie „Wstep w celu bajek―. Przy sposob zartobliwy autor wymienia rozne ludzkie wady,

deklarujac ze mozna spotkac ludzi swietnych, ale sa to tak fenomenalne postawy, ze mozna gryzie miedzy opowiesci wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie atakiem dzieki jedna wraz z najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tym

miejscu tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed

rodzenstwem szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle

zrownywany jest ze sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera bezsporne pouczenie, ze w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i

pokora, poniewaz w kazdej sytuacji trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem wszechstronny, wazny praktycznie dla wszelakiej zywej:

zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i nie zna

posmaku wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje swe zycie w klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to troche normalnego. Jednak stary czyzyk nie zgadza sie

wraz z twierdzeniem malolata. On ongis byl nieskrepowany, zostal lecz uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai sie w celu niewoli, w kazdej

sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac te bajke, pokazuje sie dzieki fakt, ze powstala kobieta po pierwszym rozbiorze Polski,

moze totez Krasicki chcial napisac o nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl w nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, lecz byl obfity. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal osob

naturalne, owymi, jakimi znajduja sie, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej jak i

rowniez najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna w duzej mierze wiecej

osiagnac.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w swiecie

dominuje ustawa silniejszego, ze racja wydaje sie po stronie internetowej tego, kto ma energie. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci jak i

rowniez okrucienstwa). Kiedy pyta, jakim prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, watly i w lesie", oraz

nastepnie zostaje pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego dziecka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca nawet wiare w Boga jak i rowniez

smieje sie ze kazdego swietych. Jednak gdy spada na niego choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor pokaze jak bardzo osobistosci sa chwiejni we prywatnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze czesto

teoretyczne wiedzy nie asystuja w zyciu.

Zas zatem rzeczywistosc w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki jak i

rowniez zaprezentowane odbiorcy.

79. Docen role podrecznikow oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: w Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Polski.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z intensywnej troski o kraj, wraz z leku

poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej obiektem powinno istniec szczescie ojczyzny.

Poniewaz szczescie spoleczenstwa wynika z zdatnosci wszystkich tej mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem edukacji krajowej istniec powinna

zdatnosc obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki morzem szkolnictwem, czym poparl wyraznie program reform

Komisji Oswiaty Narodowej.

Duzo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie

za tronem dziedzicznym. Gadal o wymogu utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszary w tej dzielach zaprzata krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbyt upadek panstwa. Pisal: Sposrod samych mezczyzn zguba Polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja kilku maja.

Ponizej swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych struktury wladz

panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie prognozuje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny jak i rowniez polityczny anachronizm

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra dzieki

owczesne spoleczenstwo.

Do listy utworow trzeba jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych w celu zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal podczas kilkunastu dni, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter wspanialy – zachowana zostala zasada trojjednosci: czasu, miejsca jak i rowniez akcji, niedostatek jest takze scen masowych, calosc

natomiast utrzymana wydaje sie w jakiejs konwencji. „Powrot posla― zostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki

temu wplynac na reputacje publiczna a takze na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Dzielo ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc zmian

ustrojowych Polski, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu jak i rowniez

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal chwatow

jednoczesnie ustalonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego globu jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia

dialogow prezentujacych pojedyncze poglady a takze racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― pozostana przedstawieni jako prawi jak i

rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Za to ich przeciwnicy to: tata Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w

dysputy wytyka problemy, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, , ktorzy doprowadza w celu upadku

Polski, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku

swego zycia silna i wyzwolona z pod spodem obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory to wiele powiada, ale zwykle bez

sensu; dziwi sie, ze Starosta zezwala na kazde dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); na koncu okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc

goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, nie respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke przymusem za

mezczyzna, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski przedstawia jego

niedostatek zainteresowania znaja, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety);

elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete ustawa szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zapracowac; Szarmancki wydaje

sie czlowiekiem, ktory to roztrwonil wlasnosc rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac sposobnosc finansowa, jak moze byc

Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego fita nie nauczyly, niczego

ciekawego sie nie dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o wielkiej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka

poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna kondycje czlowieka. Oddzialywanie na wzrost tego nurcie mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil,

ze cywilizacja nie sprzyja progresowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal

wrazenie – byla to milosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on najmniejszy udzial w tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Esencja jego stalo rozumienie piekna jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Oprocz literatura rokoko najpelniej

pozostalo zrealizowane w malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej

ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej problematyce

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od 1730 w celu 1822. zaczyna sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw Konarski, ktory

to wypowiada sie w kilku dziedzinach zycia:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fiuta szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowe metody ksztalcenia. Byl mezczyzna pijarem jak i rowniez z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal

SIEDEMNASTEGO wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 roku kalendarzowego oddano w celu uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum mysli naukowej

panstwa. Na sejmie konwokacyjnym w 1764 roku kalendarzowego krolem Polski zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku

wlozyl na fiuta Szkole Szlachcicow. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednakze

rowniez dawala gruntowna jak i rowniez wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo

„Monitor― wzorowane dzieki angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie

glowna trybuna programowania reform. Redagowany w pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza.

„Monitor― poruszal wiec obecne i rozmaite tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, artykul,

felieton, reportaz, listy w celu redakcji jak i rowniez odpowiedzi dzieki nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy

oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, pisza o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Polski.

Wydawany przez 21 wielu lat. Z inicjatywy krola w 1765 roku kalendarzowego zalozono na warszawskim rynku pierwszy w dziejach Polski staly Teatr

Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach okreslany mianem Operalnia, w ktorym zaczely odbyc sie trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Team

polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem

byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez

papieza pozostal pewny majatek. Krol przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol prac dotyczacych organizacja

szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas

pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie w jezyku naszym. Komisja zdawala sobie

kwestie, ze w celu zapewnienia wlasciwego poziomu nauki potrzebne znajduja sie dobre pozycje ksiazkowe dlatego w 1775 roku kalendarzowego

powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo opracowanie jak i rowniez wydanie nowatorskich podrecznikow szkolnych. KEN

przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane przez samego krola. Brali w nich wklad

miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie szczegoly bohaterskie jak i rowniez komiczne. Wynik komiczny

osiagniety zostaje przez celowe wykorzystanie kontrastu miedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym jak i rowniez

podnioslym pomyslem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora to wybucha miedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych nie wczesniej puchar, , ktorzy wiele trunku mogl pomiescic, na pejzaz ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem

pelnym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne,

np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od

wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa,

klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Czesc pierwsza owego poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn dzieki czesc

poezji. Konrad – romantyczny liryk – dysponuje poczucie mocy, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Podlozem jego macy jest milosc, ogarniajaca pelny

narod. Przy imie naszej milosci zada od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy w uniesieniu. Tej pragnienie

wladzy bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz jego porzadna. Pycha popycha go

w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o zlo

dominujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie poswiecil sie dla porzadna ludzi.

Konrad jest totez indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Mimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec dzieki buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w opinia szczescia ludzkosci, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on w pyche jak i rowniez megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos w dyskusji odnosnie do oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba oceny ruchu listopadowego i przyczyn jego

kleski. Nalezy podkreslic, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie w celu Paryza, porzadnych

uczestniczyl w wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze tymze Slowacki chcial dac odpowiedz na

pytanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, ze rzady takich ludzi

dotychczasowy jedna wraz z przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku wydaje sie zamach dzieki cara. Ludzie jest w tej kwestii podzielone. Tylko mlodzi oficerowie pragna

walki. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Szczep, reprezentowany przez

zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, ktora to nienawidzi cara i chce powstania, lecz potrzebuje wodzow. Wynik glosowania,

ktore dysponuje przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, by zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Jest dozwolone zatem w

dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( zamach Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, pierwotnego pragnienie

wolnosci jest w tym miejscu oceniane jako bardzo pozyteczne i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki entuzjazm zostal zmarnowany,

niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narod, niz ocalic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory to jest wzorem

patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa relacji i postepu. Poeta nawiazuje do

tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie byly totez

rozumiane jak i rowniez doceniane przez wspolczesnych. Dopiero po smierci toczono boje o slawe po nich lub obszaru pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze mowi o nich w momencie pierwotnego smierci badz po smierci. Smierc uwydatnia dopiero pierwotnego

wielkosc. Liryk uwaza, ze moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

prawdziwego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow minionych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi w celu grobu, w ktory nie sklada cialka bohatera. To symbol

przetrwania idealow Bema - walki o niezawislosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze

mezczyzna do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo zejscie

Browne’a wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja.

Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych jak i rowniez

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - ciemna noc jakos Murzyna―. Przy ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przetrwac historie jak i rowniez budzic w celu walki narody. Ale przedtem wielka koncepcja

Browna pozostanie przez pozostalych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, tej wielkosci. Melodia Chopina wydaje sie

przedstawiona przez Norwida jako ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego

dla ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona wraz z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt absolutny.

Idealu owego nie mozna osiagnac ale mozemy don dazyc. Muzyka czyni z osob istoty bardzo dobre. Miara naszej doskonalosci wydaje sie porownanie w

celu hostii. Przy wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu hipoteza mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Okazuje sie byc tez w

tym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie znajduja szczescia za zycia, a nawet na smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po smierci

Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono dwie groby. Podobne byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta

goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl w cieniu wielkich ludzi, nie doceniony, samotny, a zmarl w przytulku

dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak wielka koszty musi uiscic kazda indywidualnosc za wlasna

odmiennosc, innosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzetelne, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom przeslanie, ktore

egzystowac bedzie faktycznie dlugo jak pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na wybranych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady kilku jednosci: czas miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) trwa 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa

sie w mnostwo miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – mieszanka otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom. mieszal

konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne: duze

monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: opowiesci

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen senatora),

spokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niezawislosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa mysli wolnosci dobrze poswiecic pelny narod, anizeli ocalic fita (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa

relacji i postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

dzialalnosc sil politycznych o charakterze demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― 2 plaszczyzny historyczne, historie wspaniala, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz gawede obyczjowo-prywatna,

odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal pierwotnego od wlasnej osoby, dzieki czemu dzieje ulegaja zdynamizowaniu. Swiat

powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Sposrod tej powierzchni wywodza sie bohaterowie jak i rowniez zolnierze walczacy

o niezawislosc Rzeczpospolitej. Cechujaca je kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je totez

autor w wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie w celu panstwa jak i rowniez monarchy. Gwoli Sienkiewicza tej bohater

o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor uwypukla kilka

glownych typow pierwotnego charakteru. Wlasnosci typowe znajduja sie najlepiej zauwazalne w charakterystyce Zagloby, zasadniczego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, wobec tego posrednio towarzyszy

„krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z obcym najezdzca przez pelny

narod krajowy oraz swiadectwo grozy polozenia naszego kraju w trakcie najazdu. Pokazanie wojny ze Szwedami jako ogolnonarodowego powstania

przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola,

brak brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku.

Samotna wojna szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takowego

pogladu uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli

tylko we wlasne krzepy i izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w

walce. Ukazujac szeroko przyczyny kleski patrzyl z ogromnym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc a takze brak religii narodu we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w

kategoriach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do

powstania, zawiera wiele aluzji jak i rowniez mozna zwazac go zbyt utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i przecietny Polak nie wystepuje prawa powstrzymac sie pod spodem Termopilami,

porzadnych Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom

owego brak. Liryk nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie szczedzac wyrazen oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wzial udzialu w powstaniu, wobec tego identyfikuje

sie z ludem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska w

stosunku do powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje naszej firmie tylko

represje popowstancze ( wydarzenia wraz z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu

walk mozemy otrzymac wiadomosc z zaleznosci naocznych swiadkow – zgodne z prawda historyczna. Powstaja takze mnogie postacie historyczne, w

tym takze Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce jak i

rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest trudnosc winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o

mekach, jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, oraz Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz

pokazuje w utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien jak i rowniez goryczy. Delikatne zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania

szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud na ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic drugiego czlowieka jak i rowniez patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie mozna uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec uczucia innych, nie kpic

wraz z nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem

jego nieszczescia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny poglad na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedlug niego,

znajduja sie przeznaczone dla siebie przez Boga i polaczone na lata. Zakochanych na ziemi nie mogli byc wespol z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom ustawa do osobistego szczescia a takze szydzi wraz z tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie.

Wedle nauki moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za zycia zazna mezczyzna

szczescia ziemskiego, bo tego rodzaju fakt podobnie opoznia jak i rowniez utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem fundamentalne wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej o natchnienie, pomocna dlon w czynieniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka na siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki

przyrody, niebios, obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chwatow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc objawia sie

takze arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu badz klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona

dzieki Moskwe).

Brak jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie