matura ustna angielski zestawy cke

( matura_ustna_angielski_zestawy_cke.pdf )

http://www1.fileserv.wf/dl/matura_ustna_angielski_zestawy_cke#

Podobne: matura ustna angielski zestawy cke, matura ustna angielski zestawy 2017, matura ustna angielski zestawy 2014,

matura ustna angielski zestawy 2016, matura ustna angielski zestawy, matura ustna polski zestawy cke,

matura ustna angielski zestawy zdrowie, matura ustna angielski zestawy chomikuj, matura ustna angielski 2016 zestawy pdf,

jednej. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych racji, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: sprawa, w ktorej trzeba

bedzie dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami a, takze kazda rozstrzygniecie doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, z ktorych obie sa jednakowo wazne a, takze sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko organizm zmarlego

zostanie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona wejdzie w spor z uprawnieniem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt

zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, prawo boskie a,

takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia dzieki scenie puder doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy

patrzy podobienstwo miedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako

wyzwolenie na niego od nich. Losy herosa tragicznego pobudzaja odbiorce w celu niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a w ten sposob

pozwalaja jemu sie od czasu nich oswobodzic i dostac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc a, takze trwoge―,

baczac na akcje tragedii. Oficjalna (jezeli jestesmy widzami) milosierdzie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie

czlowieka, ktory to jest w celu nas podobny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii myslac o tych celach.

Fatum – inaczej los albo przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w

zyciu, jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie winien spotkac czlowieka i nie istnieje od tego ucieczki. Jest to najczesciej zapowiedz nieszczescia. Przykladem

beda dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze

trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi natomiast wlasnym

dzialaniem bohatera. Bohater jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego wylonienia. Dzialania tej prowadza w celu katastrofy. Jest on

jednoczesnie ofiara a, takze winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako

siostra a, takze wierna prawom boskim. Jako obywatelka was, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz zdrajcow ojczyzny.

Nad rodem Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

widziala mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw a, takze dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach a, takze zeslali dywanowi w beczce

Pandory nieszczescie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom dzieki zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go dzieki dwie

frakcji: osobno zlozyl mieso a, takze owinal je w skore, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czesc ludzie moga miec

skladac bogom. Zeus wybral druga czesc, myslac iz pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko ta czesc osobistosci skladali bogom w ofierze.

Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora wciaz odrastala.

Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z wybranki do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu jego imienia

powstalo okreslenie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie wybranki do osob.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w imieniu

osob Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, argumentuje, ze ma taka sile jak Pan, jego piosenka

jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to wielka, piesn robienie, taka piosenka jest moc, dzielnosc, taka piesn to niesmiertelnosc! Ja czuje

niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, azeby Bog dal mu moc wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi,

iz jezeli Pan mu do niej nie da, to maz odwroci od czasu Niego osob. Konrad wydaje sie cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie

najwazniejsza, potrzebuje sie na rzecz niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali na

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako glownego

smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl maz jednak dojsc do was cieni, bowiem zona nie zakopala tej ciala wedlug jego wczesniejszym przykazaniem.

Pozwolono mu wiec wrocic dzieki ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o nim. Zyl czasochlonnie, az

nareszcie przypomniano osobiscie o nim i wyslano Tanatosa na jego dusze. Za kare Syzyf puder wniesc duzy kamien dzieki gore. Syzyf wzial sie do

robocie, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Faktycznie bylo zbyt drugim, 3, dziesiatym wraz. Syzyf stale wznosi

kamien, ale za kazdym razem tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, dzialalnosci nie zakonczonego sukcesem,

bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji dzieki ziemiach lokalnych do robocie Syzyfa. Tok ten nie byl mogl zniszczyc polskosci

tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna a mianowicie Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby

jemu pozwolil powrocic do Tunezji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion,

by tym sposobem mogl wraz z synem powrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie zbyt wysoko, bowiem wosk ma mozliwosc sie stopic

i azeby nie schodzil zbyt skromnie wody, bowiem piora sa w stanie nasiaknac wilgocia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem

wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na glebe. Stal sie on

emblematem czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jest

zauwazona poprzez nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem naprawde Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez Niemcow.

Takze jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

na Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, azeby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na 3 miesiace po roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przykladow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zrodlo, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, pisarstwo, sztuka globu

zachodniego). Rodzaje nawiazan w celu kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie

konkretne a takze kanony a, takze zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu autorow, poetow. W tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli rozchodzi o postawy ludzkie lub wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna albo

hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy beda nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - beda archetypami uczuc i zadbaj. Mitologiczne postacie zyja po nowej mysli w takowym

wymiarze ktory wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy aktualna.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, co

niejasne pozostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - mit „Demeter a, takze Kora"). Legendy dla dawnych pelnily

opcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je dzieki

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Literatura antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie sposob w

pelni pojac literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie dobrem najwyzszym. Slowacki

przypomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia czlowieka w celu

nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny paliwa, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze

czlowiek powstaja w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego a, takze wytrwalego w ciagu

zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze projekty ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

student Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej

spolecznosci. Tylko w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych stworcow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat

niezmiennosci zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci.

Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami dotyczacymi zyjacych.

W taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej do niej

surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. gdyby

pozostawila zwloki brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w momencie kolejnego wylonienia. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z tej dziewczyny na przewaga szczescia prywatnego syna. Podczas gdy waha sie przed

pobraniem ostatecznej selekcji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie

zyje. Tegoz ciosu nie wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a malzonka Kreona odbiera sobie

zywot. Kreon, caly czas stawiany w momencie wyboru, winien rozwazyc, lub powinien wybierac dobro swego ludu, lub dobro swojej rodziny. Tej

nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej a, takze scharakteryzuj dzielo kilku z nich.

Az do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca w celu walki. W calej

obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematyka jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca polaczony byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to pociagajaca zaprawde, gdy kroczac po pierwszym szeregu

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje w celu trwania dzieki polu bitwy i w celu gotowosci oddania zycia zbyt swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tzw. anty model – odslania, co czeka tchorza, czlowieka, ktory nie chce przekazac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc na niego wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji.

Liryk poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec ewentualnych pokolen, natomiast imie owego, ktory nie

obcuje wraz ze sztuka, natomiast przede wszystkim z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie z tesknota nie wspomni,

zadnego serca nie wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze ow nie rozchodzi o bitwe na zejscie i zywot; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka dzieki piesci, ktora podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

co przyniesie wam jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze szczescie jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Los jest

grymasny, a przerabia sie naprawde szybko, iz niejednokrotnie trudno jest sie nam chociazby zorientowac, podczas gdy przestalismy okazac sie

ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, nim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow

a, takze epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy powazac rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Istnien nalezy wedlug natura, brac od globu tyle, jak duzo

potrzeba, nie za mnostwo, ale i nie za troche. Taka postura zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze zdanie, ze tworzenie wierszy

zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia osobiscie za zycia poeta, wydaje sie jego dzielo. Poeta zapewnia tym samym termin swojej

pewnosci, ze ma juz zagwarantowane wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc istnien bedzie po wierszach, po pamieci tych, ktorzy te wiersze sa kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje dzieje legendarnych albo

historycznych bohaterow na tle wydarzen przelomowych na rzecz danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu beda mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

tworzeniu dziela. W calej „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie walcza po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa

nad Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― a, takze ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia tylko w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, co widac dokladnie w sposobie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa one opisane naprawde, ze mozemy je bez trudnosci odtworzyc. To 10 scen – ujec z zycia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, dwoch miast a, takze zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon wydaje sie rozbudowany naprawde, ze ustala odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od czasu toku glownej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

zespolonego z nadrzedna fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

7. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa

zachodniej Europy - tez i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jako cos cudownego, a one

prowadza naszej firmy do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten mozemy uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, po odniesieniu w celu dorastajacych

osob. Ogolnie sprawa biorac wazne jest, ze ktorykolwiek ma po sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy zrywamy z dotychczasowym

ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, osobisty system ceny, stajemy sie

innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje pociechy. Bogini nie zniosla tak

znakomitej zniewagi a, takze jej pociechy: Apollin a, takze Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami z luku. Nieszczesliwa Niobe

powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja po kamien. Jednak i w

takim przypadku smutek srodku przebywajacej po glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten przedstawia nature macierzynstwa a, takze

wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swej dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

na Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i

nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na 3 miesiace po roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwa. maja rys uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o sprawach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych obszar w terazniejszosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one sens religijny a, takze duchowy. Aktualnie posiadaja walory kulturowe. Odrzucic znaczy to

aczkolwiek, ze mity odeszly gdzies w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Dawny one na rzecz nich naprawde cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich ogromna role. Obrazuje to fakt, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Za sprawa

mitom odkrywamy jakie mieli poglady dzieki dane kwestii, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

na temat powstaniu osob opowiada naszej firmie mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza trudnosc winy

a, takze kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, iz starozytni mieli podobny poglad

na fakty sprawy, jakim sposobem my dzisiaj.

Wrocmy aczkolwiek do czasow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem na wstepie "piekno

a, takze uniwersalizm opowiesci greckich dostrzega sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity byly i beda obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja na rzecz poetow, stworcow i immych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie przykladem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, bardzo duze,

pospolite, prywatne. W melodii - operetki Ofenbacha. W calej przenosni a mianowicie powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele innych.

Podsumowujac, po mitach zostaly utrwalone na wstepie wzory czlowieczych postaci a, takze zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo sie szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal ziemia

i istota ludzka, jaka wydaje sie jego natura i przeznaczenie. Dawni osobistosci odpowiadali dzieki te pytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Rozumienie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby wyboru

ceny przeciwstawnych ale jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa z gory skazane dzieki niepowodzenie natomiast sam akt wyboru,

niezaleznie od tego, ktore z wartosci zostanie wybrana winien doprowadzic w celu katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to postacie tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim natomiast boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma

mozliwosc ja spotykac za strony wladcy. Upowaznienie ludzkie wydane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Wybor jednego wytwarza kolizje innego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa

absolutnie rozne. Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Jest odwazna a, takze energiczna. Zechce uczcic zejscie brata,

chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena wydaje sie inna. Obawia sie na temat swoje zywot i nie chce zlamac

zakazu mistrza. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wzgledem niego. Jest oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze

ponad losem wlasnym i wlasnych bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie zanim Kreonem. Okazalaby sie

wtenczas slaba a, takze przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale jednoczesnie zlamal prawo boskie. Zatem zgineli tej bliscy. Gdyby

uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl przegrac caly swoj autorytet natomiast to moglo doprowadzic w celu anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze umie byc rzetelny i okrutny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Wzorem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj autorytet.

Bezwzgledny na rzecz wrogow a, takze zdrajcow. Jest tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W toku konfrontacji z

synem Hajmon pokazuje jemu jego defekty i przewage dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec zobaczyl

prawdziwy portret sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore

beda wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie w celu jego czlowieczych uczuc. Zechce by spojrzal na to jakim sposobem zwykly istota ludzka, a nie krol.

Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem. Mimo, iz Hajmon wystepuje w obronie demokracji

po panstwie, tej ojciec na niego nie slucha. Kreon zwaza sie zbyt nieomylnego. Odrzucic zwaza dzieki wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy od

czasu niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora z postaci

wydaje sie wartoscia po „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie sposob go uniknac. W tragedii „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest zejscie Polinejkesa. Jest on uznany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy ogolnokrajowej. Jest

maz wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Familia wedlug tej dziewczyny jest pierwszoplanowa i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony smierc.

Kobieta jednak zwaza, ze nie powinna postapic inaczej. Role ktora narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma w celu wyboru dwie mozliwosci a,

takze kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac zgonu. Dalsze zywot bedzie aczkolwiek pelne

wyrzutow sumienia. Przytomnosc, ze mogla by nie dopelnic musu pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, iz racja

wydaje sie po do niej stronie, winien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma niepewnosci, w odroznieniu od czasu

siostry Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde z nich wydaje sie przekonane na temat swojej racji. Nie ma miedzy nimi mozliwosci kompromisu. A, takze to jest przeslanie tragedii.

Czytajac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, ktora daje zadowolenie i wewnetrzna harmonie. Jest

symbolem a, takze personifikacja pewnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy zezwolic Antygonie zginac. Jest niesubordynowany i walczy z przeznaczeniem. Walka

z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny skraj. Nic nie moglo uratowac Antygony zanim

katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej kwestii, a nie zostac pokonanym mogla tylko jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje zanim nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine a, takze oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku dysponujemy do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. W calej utworze mozemy odnalezc prawdy uniwersalne a

mianowicie problem potegi, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt po imie ceny moralnych to glowne aspekty utworu. Korab

opowiadajaca sie po jakiejs ze witryn internetowych ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Mysl samo

wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu tez wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na mojej dziurki

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec strata Kreona.

10. Wymien rodzaje literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie rodzaje literackie, swietne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie a, takze wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie tylko, lecz jako przyklady uniwersalnych

prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych dziedziny.

Wlasciwa interpretacja przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto

posluguje sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa plany, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie przeznaczona jest w celu

Boga. Az do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to okazac sie takze patetyczny utwor poetycki, o

dziedziny patriotycznej albo religijnej. Dzielo ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby albo instytucji. Dla Biblii list gra role szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy miastami,

a takze dzieki trudy przejazdzki, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

KAZANIE:

Jest to tekst, wyglaszany poprzez duchowienstwo w celu wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez mozemy tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs zgonu, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi, zalety.

Tren wydaje sie gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden z podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z typow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ten jest najczesciej wierszowany a, takze bardzo rozbudowany. Przedstawia maz

losy bohaterow na tle wydarzen waznych na rzecz danej spolecznosci. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu wydaje

sie jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie polaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, fauny i flory, swiata a, takze milosci. Preferencje filozoficzne sygnalizuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez myslenie, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, struktury lub przedsiebiorstw. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna

a takze tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Czesto opowiadanie blokuje sie w celu jednego drutu fabularnego. Charakterystyczne dla opowiadania jest wystepowanie luznej

akcji (w jakiej czesto powstaja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani po kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie dzieki dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, innego - Ajschylos, trzeciego

a mianowicie Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie w celu trzech ludzi. Aktorami potrafili byc tylko mezczyzni, grali wiec podobnie i funkcje kobiece. W

calej tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze naraz przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie prowadzilo w celu uszlachetnienia

uczuc, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu dzieki akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii a, takze nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi na niego do

katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne beda przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt ceny i potrzeby, bowiem bohaterowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie

obronie placowki. Z owego wzgledu, iz racje obu stron beda rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie w celu kleski

bohaterow. Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci trzech osob

(Antygony, jej ukochanego, a prywatnego syna a mianowicie Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda na niego

dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie wywolany fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od krzepy charakteru a, takze

szlachetnych intencji sprowadzaja dzieki siebie zejscie lub kleske. Nalezy dorzucic, ze na temat ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum a

mianowicie przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest na stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu

uniwersalnych wartosci, chocby takich jak odwaga a, takze przeciwstawianie sie despotyzmowi a takze przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim

pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza wydaje sie obrazem zycia

codziennego, druga zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie z 3 trzonow: dwa na wstepie to przyklady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

kilku. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne beda osoby a, takze wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego rys

5. moga miec zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na obreb by zasiac ziarna. Jedno upadlo dzieki droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone poprzez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyraz boze, natomiast gleba wszelcy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna je albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu a, takze jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czesc majatku a, takze wyruszyl po

swiat. Dobrobyt roztrwonil aczkolwiek szybko dzieki zabawy. Zaczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Podczas gdy

skruszony synek wrocil w celu ojca ten sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu

syna, ktory to byl jakim sposobem umarly, natomiast teraz znow ozyl. Ojcem jest Pan, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to

zawolanie do dostrzegania swoich brakow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie na rzecz rannego a, takze obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za pobyt w

gospodzie. Wczesniej obslugi odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni

okazywac innym ludziom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione postacie i sytuacje nie sa wazne ze wzgledu na nie same, jednakze jako model uniwersalnych

prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje szersze, uniwersalne dziedziny.

Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na roznorodne podloze. Raz

padlo dzieki droge a, takze wydziobalo je ptaki, nie wzeszlo dzieki kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami. Wowczas gdy ziarno trafilo dzieki zyzna

glebe, wydalo zniwa bogaty. Latwo odczytac istotnosc uniwersalne tejze przypowiesci, wyszukac jej sens, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Slowa

Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc miesci nakaz, aby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek

z nauczania. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda zawiera wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Pan cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl maz wczesniej a,

takze odszedl od czasu wiary, jednakze powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do dzinki

traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada pewne cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Pan Ojciec natomiast Jego synowie to

warianty ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem w celu ciaglego

powracania, dostrzegania wlasnych bledow a, takze checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie milosiernego, wyrozumialego

Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka. Wedlug

dzis dzionek samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego sporym cierpieniem autor probuje wylozyc tajemnice cierpienia niezasluzonego.

Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a w koncu i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob osobiscie walczy na temat swoja godnosc odpierajac cechujaca je racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob ustala symbol

wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie ma walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien uprawiac tajemnicze plany Opatrznosci, natomiast nie je badac;

a mianowicie Bog definitywnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie w celu wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Przylegaja do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja dusze i organizm

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), natomiast jego zywot podporzadkowane zostalo wlasciwie

przygotowaniu sie w celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe

sw. Franciszka. To tez wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do fauny i flory, do globu. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, iz jest to swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Szeroki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego zasobow sa:

wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest wiec symbolem perfekcyjnego wladcy a, takze doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi

role namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla Anonima―

Gall eksponuje bohaterstwo, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola

pozostala przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa,

wielkiego partnera.

ideal rycerza - jest to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec druhow i damy swego serduszka, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie a takze swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista dzialalnoscia

tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem tej zycia wydaje

sie walka po obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scenka smierci herosa,

w ktorej zbyt swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w raju. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, junak na do niej miejsce wybiera

wzgorze, azeby byc bardziej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego formy: miecz a, takze rog. W calej swej krancowej spowiedzi przypomina wartosci

ktore nadawaly sens tej zyciu. W calej scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac pozostac ascetami wielokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim punktem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Jednak na plan pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu, ktory

to oznacza zlokalizowanie Boga po centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej ciekawy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje dobre zasady prezentowania sie przy stole ï‚® procedura wychowawcza a, takze dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym co powstaje na polu i niebawem zostanie zebrane i wyszuka sie dzieki biesiadnym stole.

Udziela rad kobietom a, takze mezczyznom. Pod koniec zacheca w celu przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga na temat

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci dzieki wszystkich osob. Nazywany wydaje sie takze naczelnym savoir-vivrem polskim, gdyz miesci zbior

nakazow i pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu

wzgledem kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej istota i atrybutami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Obrazuje smierc jako wszechobecna,

wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten odslania smierc, ktora zaprasza w celu tanca pracownik roznych stanow.

Obraz pojawia sie po tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera myslenie, ze zejscie zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak aby tego pragnal podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po kosciele

jednakze zostal w owa strone zabity.

Literatura sredniowiecza znalazla jeden plan parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy wytworne i

uznawane w konkretnej epoce. Wzorce osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, pomyslne, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore obyczaje a, takze wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre reguly zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie obslugi Bozej a mianowicie apostrofa. Pozniej autor opowiada o tym co rosnie dzieki polu a, takze niedlugo

zostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec naklania do przyswajania sobie

dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie uciechy na wszystkich ludzi. Zwany jest tez pierwszym savoir-vivrem

polskim, bowiem zawiera komplet nakazow a, takze pouczen, jakim sposobem powinien zachowac sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie czuje sie w

ponizszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza osobistosci interesowali

sie smiercia. Do niej istota a, takze cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje

zejscie jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego z nas. Motyw ten ukazuje zejscie, ktora zacheca do tanca przedstawicieli

rozmaitych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak aby tego pragnal podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po kosciele

jednakze zostal w owa strone zabity. Zauwazamy tu spor spoleczny miedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje.

Ozywia sie posrod nich pycha.

Jest wciaz duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis poranka, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat dacie do

niej powstania:

• piesn zaistniala w X w., natomiast jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala po 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego z 1506r., co nobilitowalo ten tekst w celu rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa zwrocony do Matki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, aby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, natomiast po zgonu przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

kazdym wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania stanu sylabicznego, co z czasem, po XVI po., doprowadzilo w

celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np.

„nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasami po nieco

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika dlatego, ze po

kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa a mianowicie pojedyncze zdanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Wedlug zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw dzieki jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na obrebie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen po

Szwajcarii. W calej XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) a, takze pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki,

matematyczna precyzja po ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore do niej cechy. Mozna powiedziec, iz na naprawde przemyslane a, takze

staranie dopracowane od strony formalnej czekac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range tejze piesni, czyniac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana wszystkim Polakom

tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi z 1407r., aczkolwiek juz w takim przypadku byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za pierwszy hymn lokalny. Pierwsza do niej zwrotka przeznaczona jest w celu Matki

Boskiej, druga w celu Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa natomiast Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim a, takze wieczne zywot po zgonu. Uwage zwraca symboliczna cyfra

4, w celu ktorej wielokrotnie nawiazywali osobistosci sredniowiecza, ktora wspoltworza po Bogurodzicy religijne osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog a,

takze Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy mnostwo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych,

np. po funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica miast Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ),

wyrazy, gdzie nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy

dziela zamiast na rzecz, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane beda rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, innymi slowy rownolegly, obustronny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Jest niezbitym dowodem na to, ze w

Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lkanie swietokrzyski

to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze przede wszystkim

podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek, ludziom opowiada swoj

bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu z konca XV wieku wydaje sie

zabytkiem literatury polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis zycia swietego, innymi slowy hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa tez znane a, takze wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich zywocie i czynach,,

Legenda na temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty polaczona tematycznie z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, beda rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Narasta w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), zasobnosc zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior ustala psalterz., byly bardzo popularne w sredniowieczu,

opiewaja miare i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszar np. terytorium szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; wydaje

sie glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec tym wiecej

boli tej zniewazanie. Matka Boska odslania losy swego Syna od chwili biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go poprzez Zydow, na

przybicie w celu krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim, chce czuc tak samo jak On, myslec podobnie. Jednakze przede wszystkim podsluchujemy tu lkanie

matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek, ludziom opowiada swoj bol. Heroina utworu

prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po miasteczku,

postrzegana poprzez ludzi jako szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca dwoch barw: ciemnej i

srebrzystej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie totez, ze ubiera sie dzieki czarno, ma mozliwosc dlatego, iz jej karnacja juz zszarzala, stracila witalny

kolor, srebrny - gdyz jej klaki sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez przerazenie spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Matka

powieszonych utracila jedno z podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu utraty swoich pociechy, ale tez

z powodu kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w pewnym stopniu. Wedlug mnie Matka z wiersza Rozewicza

Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa koniecznosci niesienia do

niej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych pociechy lecz tez przyjmuje dzieki swoje barki

cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, ktorzy walczyli po obronie wlasnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja w celu szalenstwa.

Natomiast Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia sprzecznego z prawami

naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze ta jedna zejscie,

smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma zyczenia, ze aktualnie zadna matka nie pozostanie musiala naprawde cierpiec jakim sposobem

ona.

dwadziescia. Wskaz cechy „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora moglibysmy nazwac

zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat wysluchanie

modlitwy, oraz wiecej specyficzne: na temat pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten posiada wielorakie opcje. Przede wszystkim wydaje sie refrenem,

wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze napisana zostala rozmyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie wieksza od pierwszej, podwojone formy wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze powiekszone wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, oraz na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu po wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + kilku;

* kilku. wers a mianowicie 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma cechy krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe ustala cala pierwsza zwrotka, ktora obejmuje zbior wolaczy a, takze dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piesn spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. po tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy z minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl z codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych dzis

wyrazen jest po „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca po tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory po centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osobistosci uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl na temat zyciu

posmiertnym.

W tejze epoce dwie pojecia beda centralne: Pan i istota ludzka. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Lecz to istota ludzka zostal

stworzony na portret i podobienstwo Boga a, takze dzieki temu madry jest wyszukac w osobiscie doskonalosc a, takze jednosc z Nim. Akcentuje ona

wazne wartosci czlowieka, jego godnosc zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania niezaplanowanego wyboru, w celu zdobywania zdolnosci,

do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i istota ludzka znacza coraz mniej. Wszyscy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami.

Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac dzieki filozofow z tamtej ery mozemy sie od nich uczyc harmonijnego postepowania. Jestesmy zobligowani

przystanac na krotko i przemyslec o wlasnej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz mniej istniejacy w

nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki byly: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja okazac sie dla nas

istotne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne takie jak: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i globu. „Wielki

testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze sprosnymi. Sam

„poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w opowiesciach o paniach i na temat

panach „minionego czasu―. Jak jest to terazniejsze w oplatajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, co najwazniejsze, innymi slowy nasze

zywot. Zapominamy jak jest ono ulotne a, takze kruche.

Namietnosc jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce po sredniowieczu. Wzorem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest istniejacy w wszelakiej epoce. Namietnosc to odczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie

nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna wielokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy

wyprowadzac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga a takze tym ktora wage ma dla jego zasobow honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil dzieki swojej waznosci.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza one czlowieka, natomiast czlowiek

sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. W polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych bohaterow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego

do Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych na rzecz tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska

poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do postepu hagiografii, dziedziny pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem zywotow kultu

religijnego, opartych dzieki legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory te mialy rys

dydaktyczny. Konstruowanie sie nowatorskich panstw a, takze dynastii stymuluje historiografii innymi slowy powstawaniu zbiorow dziel zabytowych.

Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie

dramat liturgiczny, wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy a, takze

zakonnikow po kosciolach albo w specjalnie wyznaczonych dodatkowo miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia

dramatyczna wydaje sie misterium, co po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze

Starego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek czlowieka, odkupienie a, takze sad zasadniczy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po Niemczech. Wylacznym ze wspanialych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu

Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z zycia Maryi. Z czasow odbywajacego sie w przyszlosci

sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez grzechy a,

takze upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celu skierowanie czlowieka na wlasciwa droge. Zrodlowym bohaterem moralitetow

byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy wewnetrzna bitwe miedzy

silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Tobie utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi po niej w celu glosu miedzy innymi

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

czlowieka. W sredniowieczu w srodku swiata czlowieka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary osob, ktorzy

postrzegali Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal cechujaca je glosy a, takze raczyl dac spokojne,

pobozne zycie a, takze miejsce po raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i ostatecznych -

zgonu, wiecznosci a, takze zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem jest pokoj.

Zycie ustala jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem a takze duszy z cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania tejze walki. W calej

utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O

nietrwalej wybranki rzeczy globu tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa one w stanie dac

czlowiekowi rzetelnego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy przedmiot milosci a,

takze piekna po Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do

"wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe ceny, ktorych nie nalezy lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo ma radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W calej baroku kreuje sie typ czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego zycia, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech

zycia, jakim sposobem wiemy to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego). Czas do

niej powstania w celu dzis ozywia zywe dysputy badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, urodzenie tekstu

powiazane sa z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy metrow. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy

prawdziwym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest jawnie do Matki

Boskiej z prosba na temat wstawiennictwo u Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego,

miesci blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie zrodlem wiadomosci o slownictwie i odmianach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego

- zyszczy, spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, predko wyszla procz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jakim sposobem twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem stanowila wciaz

nieodlaczna czesc wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - na wstepie polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych

kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany na polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia po

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i wylaczny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i cechujaca je odbicie po literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie dzieki

ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe organizm i demona. Nagroda zbyt jego cierpienia stalo sie bezzwloczne wziecie srodku do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza a, takze ich stanowisku do wiary.

Bunt autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja dusze i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski a, takze

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie po obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- koncentruje w osobiscie

szlachetnosc a, takze odwage, az do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje po zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej

Francji― i wierny damie swego serca. Jako rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy przyjaciel, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem po nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedlug Boleslaw narodzil sie

po sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka pozostal przedstawiony po utworze Dzieje Tristana a, takze Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla tez liryka milosna zgodnie z

maksyma, ze ktorykolwiek rycerz ma obowiazek miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych uczuc i sadzi

poetow, beda one wlasciwie wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a

przedstawienie uczuc rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana a, takze Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, tresciwym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo po parze wraz ze zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osob do myslenia o zgonu, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala w celu tzw.

rzeczy ostatecznych w poblizu sadu koncowego, piekla a, takze nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza znalazla

byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przyrzadzanie sie dzieki spotkanie wraz ze

smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi a, takze swiatem. Okazy motywow zgonu w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy roznorodne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte slepia i organizm, bez ukonczenia nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, z kosa po reku i tym podobne. Mowi pani, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych po dostatku

a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika dlatego, ze dywanowi czlowiek minie przez zywot skromniej, ow jego

spotkanie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― matka Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie bliska ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem natomiast ludzmi

Pierwsza zwrotka wydaje sie apostrofa w celu Matki Boskiej i miesci w osobiscie wiele okreslen skierowanych przy jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Znajdujemy w tej dziewczyny prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie sadzi.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Matki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

mowiaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako postac cierpiaca, zalaca sie ponad soba a, takze swoim synem. Oplakuje swej dziecko,

potrzebuje z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest nieporadna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi w celu obiecywal, tylko bano mnostwo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy tekst, prosi osob o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku a, takze zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej przede wszystkim cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria wydaje sie matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest waznym problemem utworu. Marie tym wiecej boli

zniewazenie syna, bowiem jest maz jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy wlasnego syna od chwili biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony,

bicie go poprzez zydow na przybyciu w celu krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak samo jak on, czuc. Wie, iz to aktualnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zabawny i dzieki blahy temat, dotyczy pewnego zdarzenia albo osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla charakter przede

wszystkim sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

samego zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czesc “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, nieskomplikowana skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos

szczegolu lub reguly budowy). Charakter piesni wynika z do niej zwiazkow z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni

Horacego nawiazal Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do

niej odmiany, powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet a, takze uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji polskiej

wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej dziedziny wiedzy. Narasta czesto po tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zespoly kazan przybraly charakter skladow

literackich nie zawsze pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu wzorom zycia

ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja one o zywocie pasterzy albo wiesniakow. Gatunek ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych a, takze oznaczal wtenczas wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta formie literackiej najczesciej pasterza, z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w srodek realistyczny

albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury a, takze niecheci w celu miasta,

charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z poprawnym jej zainteresowaniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny miejsce

kulminacyjny, puenta), ograniczenie cyfry postaci, wprowadzenie tylko konkretnego watku, skupienie sie dzieki jednym tylko problemie, pewien punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Zostala srodkiem wprowadzenia do literatury srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

codziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo ten gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) a, takze

nawolywanie w celu walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest aczkolwiek glosow

wymownych, ze na temat ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M.

Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, postepuje we

wszystkich nastepnych epokach literackich a, takze jest powiazane z zleceniami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc a, takze

dobro ojczyzny stawia ponad wlasnpe, wlasne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby naprawy, nie liczac sie z przykrymi na rzecz

niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde chociazby ta

przykra. Troska na temat losy ojczyzny i obywateli jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Poswieca dla tej dziewczyny wszystko, chociazby osobiste

ambicje i prywatne dobro. Potencjalow dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci takiego postepowania a, takze mysl, iz zasluguje osobiscie nim na

dobre imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina po przekazie Metrow. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania

czytelnika w celu refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy a,

takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Jest jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini, tatusiek

ksiedza, natomiast nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla". W calej "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl swej

rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, chocby takich jak

gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni dobre wychowanie, kwalifikacji praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot, odrzuca zas

dziedziczenie na przodkach tytulow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka

na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i robocie na wsi, totez uwaznie opisywal zajecia ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie zabraklo

rodzinie gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy dzieki wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek i

zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej a, takze

sprzedawac drozej w innych okolicach.

Wspolzycie Reja w celu spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w ponizszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac cechujaca je

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, iz moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, gdyz oprocz zdolnosci praktycznej ambasador tego duzego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza tez sympatii stosunek szlachcica w celu obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, dajac im mozg i mowe, Dlatego

tez, ktorykolwiek winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny -

borykac sie w obronie wiary a, takze ojczyzny. Ogromniejsza wartosc ma oddanie zycia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote

jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni na temat spustoszeniu Podola", po klesce

Polski z Turcja. Definiuje postawe Polaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa,

ktore glosi idealy, tylko z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje dzielo „O

doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot wspomina podroze (Francja,

Republika federalna niemiec, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac z chwili. „O zywocie

ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stulecia widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Jest oburzony obojetnoscia szlachty, brakiem

zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Sugeruje im bitwe, by placili na wojsko, na bron, by walczyli. Uwaza, iz

nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by walczyl caly narod. Zada patriotyzmu. O tej

oburzeniu oferuje ironiczne zakonczenie iz Kowalski jest glupek przed a, takze po szkodzie. Mimo szkody nie staraja sie oni naprawic bledu. Odrzucic

ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Odrzucic wyciagaja z tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed analogiczna sytuacja z

czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem wydaje sie aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i uratowac ojczyzne od czasu wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na

wojne. Staje sie to uniwersalnym problemem pokazania interesow niekomercyjnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny).

Troja to alegoria Krajowy, swiadczy o tym podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej,

podobienstwo Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to

pociaga ukonczone odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a,

takze madroscia. Stalosc i wladza panstwa jest zalezny od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie ma nic ponad ojczyzne, istota ludzka powinien chociazby z

rozkosza umierac zbyt nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic co ludzkie nie jest mi obce". Za

Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia a, takze podziw na rzecz urokow fauny i flory. We

fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy termin po temu",

"Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal brak cierpienia, radosc duchowa a, takze

intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy tuz przy dzwiekach muzyki, w atmosferze tanca,

dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet podczas zabawy powinno sie zachowac, naprawde ceniony poprzez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje tez

ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci czlowieka. Czestym powodem jego skladow jest niewinnosc, ktora uznaje za najlepsza wartosc a

mianowicie "Piesn na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji czlowieka

wyrazanej poprzez Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na lipe".

Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o unikalnosci

jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten pojawia sie po piesni

"Niezwyklym i nie lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu

mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" a

mianowicie Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego

epitafium. Przedluza w nich pochwale cnot i wartosci zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy

zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Czesto poeta nabiera do Horacego, lecz zmienia je, jednoczy rozne motywy w 1

tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow walki trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w owa strone problem

dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym a, takze ogolnym. W ponizszym utworze swobodnie odnalezc fragmenty,

w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki beda wyrazem intensywnej troski na temat losy wlasnej ojczyzny.

Jednym sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie

sprawe z odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad calkowitym narodem, dziac na strazy prawa a, takze

sprawiedliwosci. Odrzucic wolno dywanowi myslec na temat prywatnych biznesach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W

prekursorskim fragmencie tejze wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, wiecej jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem

mlodziezy (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie

dzieki obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodziez rycerska w celu grozacej aktualnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do

tragedii pewne detale, ktore wbrew umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak lokalny koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w

czasie obrad Rady panuje typowy lokalny balagan). Uwazaja przewodnia kompletnego utworu wydaje sie stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele

rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym literatury antyku, mocno zwiazanym z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z pania a.

Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem na rzecz Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego beda

przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w przewazajacej liczbie powazne, cechujaca je tematyka wydaje sie zas rozna. Wystarczy zrealizowac

przegladu rozmaitych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas na temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala swiata,

fauny i flory i zycia, milosci. Preferencje filozoficzne zazwyczaj stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge a, takze lament na klesce Polakow

poniesionej podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana ziemia i osobistosci ( damy i pociechy ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie w celu tych, ktorzy czuja wciaz milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla

wojsk, mysli na temat kraju natomiast nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie ten rym: „Polak madry na szkodzie―

Jednakze jesli mam racje i z tego naszej firmy zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze a, takze przed szkoda, i na szkodzie glupek.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

zdanie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego stanowiska dla wszystkich elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, nareszcie czlowieka

na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i osobistosci, bo ma czyste serduszko

i owego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Panie za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali ksiega

Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz pierwszy o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie

stawiam trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi po literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Pelny poemat zbudowany z 12 piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z w nocy swietojanska. To proba wykonania

pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zywot na wsi. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Autor nie przypomina o problemach i klopotach codziennych,

chociazby praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna wartosci, gdzie wyrasta sie

grzecznie, poboznie a, takze bezpiecznie. Praca na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale a, takze pewne koszty utrzymania, wysilek zas jest

procesem do pychy. Po robocie mozna odpoczac wesolo zapedzajac czas dzieki tancach a, takze spiewach. Czlek zyje dzieki wsi po harmonii z

przyroda. Dla Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, gdyz to w istocie oni pokazuja zmeczonej zyciem dworskim

szlachcie jak znalezc spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci a, takze staropolskich

weselach szlacheckich, A takze mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej

poczatkow 17 stulecia jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako protest poety

przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem pociagajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, iz stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie a, takze radosc. Zabawy plynace z zycia czlowieka na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione po

obcowaniu po z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych na temat

swojej wybranki prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien zawartej w nich

mitologizacji a, takze jezyk mozemy podzielic dzieki dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa lub przykladami, lub

przerobkami idylli antycznej, lub tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, ale alegorycznych, pelnych powiazan z mitologia±, gdzie pod

maska pasterzy a, takze pasterek prezentuje Szymonowic osob i sytuacja dworskie. Naturalnie obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych w

ogole nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie postacie wystepuja przy mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe

jednakze sztuczne a, takze zmyslone, ale prawdziwe bez watpliwosci sa odczucia, szczescie a, takze nieszczescie po milosci, jakich doswiadcza

niemalze kazdy, tak jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub wiecej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie

sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej a, takze celnej obserwacji i marki zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli

prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze ow poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie damy, narzekajace dzieki swoj los. Uderzajacy wydaje sie realizm, z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak tego ludu

wszakze wydaje sie przepych urodziny i zamozne zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja spor miedzy panskim dozorca a

mianowicie Starosta, ktory to wystepuje za kazdym razem z nieodlacznym symbolem naszej wladzy a mianowicie nahajka±, natomiast chlopem

bezwzglednie pedzonym w celu roboty.

Doswiadczamy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej literatury. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem". To

utwor na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw

nalezycie. Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to wielokrotnie. Pan leka sie, lub czasem za sprawa tego postepowaniu wszelcy wraz z

ksiedzem nie odnajda sie dzieki lewicy, a wiec czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Odrzucic atakuje wciaz ksiedza, gada tylko na temat

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa

praktycznie jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, winko, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust. Teraz

zamyka sie w celu rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze dzieki stu urzednikow, jeden wydaje sie

sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swoich procesow, chyba ze za suplementarne swiadczenia. Rozne lapowki a,

takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate

wyjawszy zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac owego sporu zamyka sie a, takze przedstawia przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz Pana

wini Tatusiek Ksiedza, natomiast nam nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba

dawac im to gesi, to kokosz. Pod spodem przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala znowu zwozic

ziarna poki nie wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest zawiklana, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie

pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach,

jakie szlachta ponosi wskutek zycia ponad stan. Zbytki powoduja brak rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie zadowolony

wraz ze swego losu. Jest osoba uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie sa zadowoleni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i

odwage. Utwor wydaje sie obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wsi, omawia proces calego do niej zycia. W calej mlodosci

wskazuje cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, natomiast

jezyka mozemy sie wyszkolic bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic ma obowiazek posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc wlasnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie gospodarstwem

a, takze ozenic. Alians malzenski trzeba zawierac z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Az do urzedow nie nalezy pretendowac. W trakcie roku

przewidzial rowniez Rej zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy w ogrodzie,

szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy z truskawkami i tym podobne. Latem mozemy z tych przygotowanych na

wiosne krzewow a, takze drzewek posiadac owoce a, takze pozytek. Znajduja sie juz w takim przypadku jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki,

malineczki. W szczycie sezonu gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko na rzecz uzytku

gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i osobistosci zle odrabiaja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W borach

polowania z przyjaciolmi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W domu wszystko preparowane jest to

biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Jednak i zima nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozemy z produktami, albo

podobnie u handlarza sie pobawic i baranow i cielat kupiwszy tanio sprzedac, po innej okolicy drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba na temat wygode

szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, natomiast korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia dzieki wsi. W calej Czarnolesie istnieje wiele pieknych tego typu skladow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Liryk zwraca uwage na to, jakie to wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow.

Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem.

Wlodarz odmawia dalszego picia z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina przeszlosc, kiedy obie strony posiadaly

wiecej powierzenia. Chlop podobnie o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden z utworow gdzie poeta porusza problem spoleczny

w Polsce. Opisywanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez

panny. Jest to dzielo oparty dzieki tradycjach ceremonii poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu podziwowi dla

obyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Jest mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie

to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter opisywanej uroczystosci. Piesn panny innej mowi na temat tancu a, takze radosci. Przekonuje

wszystkich w celu pojscia po jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze spokoj wsi. Chlop

utrzymuje ze swojej pracy mojej dziurki i rodzine, a zawod jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza lub pisarza.

Wylicza nastepnie wszelkie przyjemnosci robocie, chwali wieczorowe spiewy a, takze tance. Dzielo nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci

ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw dzieki uksztaltowanie herosa lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniem dlan postaci, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly

dwie glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w tej poezji odnajdujemy echa ideologii epoki.

Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego oddzialywania przyrody dzieki

ludzka psychike. Zawiera tez pochwale a, takze zachete w celu harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie a,

takze bez zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji a, takze umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte

humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola czlowieka w kuli ziemskiej,

zastanawiaja ponad nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale tez podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje niemalze

wszystkie rozwazania i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Jemu za ksiega stworzenia globu oraz czlowieka, a takze melodie miedzy

nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postawy

charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje cechujaca je syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze wydaje

sie miec czyste sumienie, radzi, aby uzywac z okazji do uciechy, ale racjonalnie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej po sobie. W calej „Piesni na temat cnocie― poeta stara sie

uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu wyraz „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz ze swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie

obowiazkiem kazdego z nas, a najlepsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage w celu slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez osobiscie proces kreatywny. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie

te banki pozostawic na sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym a, takze nielada piorem opatrzony... ―,

zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory to z racji dzieki posiadany warunki jest jednostka wybitna. Wizja lotu ponad roznymi krajami jest

wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze tej dziela sa tez swietne nie tylko rodakom, ale i daleko poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski

nawiazuje tez w celu antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko

jest hulac w nalezytym miejscu a, takze czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z

antyku, podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII mozemy odnalezc tez topos arkadii

– „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna wciaz pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe, idealy

godne nasladowania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu

swojej majetnosci. Wskazowki powstale sa po „Zywocie czlowieka poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac

uposazenia, rozkoszujac sie darami fauny i flory o wszelakiej porze roku kalendarzowego, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale

rowniez rozrywke. Pokrewny model ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota ludzka

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy tez wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swoich dobr wiecej jeszcze zycia. Taki ideal wykreowany jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden standard

– typ renesansowego tworcy, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do jakiejs dziedziny tworzenia, jest wszechstronna, oprocz umiejetnosci

niezbednych ma rozlegla wiedze a takze zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, zywot zgodne z natura. Wlasciwy ozenek, zadania

gospodarskie a, takze obywatelskie rozstrzygaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace dzieki roli a, takze w ogrodzie, radosci plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie zadania szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza korzysta z

dobrodziejstw przyrody, rzetelnego ojca a, takze troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak z dziedzicznego lub

nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach pragnie Bozego

blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow najwyzsza wartoscia jest niewinnosc ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana jako czyste etyka, ludzka

zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i porzadku wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jakas z fraszek. Podmiot poetycki

uznaje wigor za jakas z najwazniejszych wartosci, wzgledem ktorej rozne dobra gubia swe istotnosc. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne

zywot w zgodzie z natura i nie szuka mnostwo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego zycia i tej prawdziwych ceny w wybranych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug czlowieka odrodzenia trzeba zyc wedlug natura a, takze jej prawami, pamietac, iz wszystko przemija ale trzeba przy tym afirmowac zycie a, takze

w pelni z niego korzystac. Wedlug stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny broniacy zanim

atakami fortuny.

38. Ustal, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie wydany

po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju idealnym

uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru fenomenalnego obywatela Rzeczypospolitej oraz

ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej na rzecz roznych osob jest rozmaite prawo. Miedzy innymi prawo

karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla osob z rozmaitych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty a, takze inne na rzecz mieszczan. Mysle ze,

ten problem wydaje sie nadal istniejacy. Tak aktualnie bylo a, takze jest, iz ludzie posiadajacy wplywy a, takze takze zamozni podlegaja nie zawsze tym

samym prawom co zwykly obywatel, jednakze zazwyczaj beda traktowani o wiele lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby wykupic. Czesto

osobistosci na wysokich stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie po ich kwestii jest o wiele przedluzone. Pozniejszym problemem, ktory to porusza

Modrzewski jest uzycie nauki a, takze wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc krzepy panstwa a, takze jego potencjalu

intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe szkoly i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Wspolczesnie

wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i operuje nadal z dobrej woli. Ostatnio

przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie po malych miejscowosciach, zamknieto a, takze dzieci czesto musza chodzic do

tych odleglych o wiele kilometrow. Ponadto szkoly moga miec zazwyczaj nazbyt male srodki pieniezne na rozwoj pracowni a, takze zakup obslugi

naukowych, niekiedy nawet dzieki utrzymanie. W calej ksiedze na temat wojnie natomiast mowi, ze kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie

zwyklych obywateli a nie tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie albo zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia odnosnie spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek mieszkaniec wydaje sie

obywatelem a, takze panstwo musi mu umozliwic szczescie, a mianowicie o ceny czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek czlowiek ma

obowiazek byc legalnie przygotowany w celu pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie

nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie dziedziny zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej facio byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac

nowy kodeks prawny z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci z wojny nie sa naprawde wielkie, azeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny

nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu po 1551 r. Modrzewski sugeruje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

czasu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob

wyksztalconych a, takze szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy bezuzyteczne, takie jak wspaniale domy a takze sute biesiady.

Proponuje srodki pieniezne przeznaczone dzieki ten plan wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie dzieki

dotowanie szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie zdolnosci i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie.

Modrzewski sugeruje przejecie pieczy nad budami przez panstwo, a prawo do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz pierwszy prawo chodzenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. W taki sposob pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, innymi slowy brak wybranki ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny

wydaje sie podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie ceny (Bog a, takze ojczyzna) winowajca sie wiazac w jakas

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra lacznego, dla zacna ojczyzny powinno sie poswiecic calosc: majatek, krzepy,

zdrowie, szczescie, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna byc zgoda, gdyz laczy na niego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga przyczynic sie niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, walki domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze

narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc,

oblude a, takze obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej w celu tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, zle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo a, takze herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo krajowe od

szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, aby stara religia ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie

beda spojni, nie tworza jednosci. A na rzecz Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale u

heretykow jest to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je.

Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich domenach zycia, zarowno publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie sa w stanie

nawet bronic panstwa zanim poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga

wzywa wiec krola w celu obrony religii katolickiej, jako straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej po

narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow a, takze pozbawienia cechujaca je ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc

a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Za prawa

sprawiedliwe uwaza tworzone, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe,

ustanowione na rzecz porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych

(Skarga byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim rozgardiasz (istnialo

wtenczas wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia praw

ograniczajacych a, takze naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. Jednoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi

wykonawczej a mianowicie np. bezzwloczne sadzenie a, takze bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku.

Wymienia wsrod nich herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo,

niemoralnosc a, takze brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne w celu matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek a takze do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, po chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla mase problemow a, takze zjawisk, jakie to maja obszar w kraju a takze

proponuje reperacje istniejacego formy rzeczy. Zarazem przepowiada maz, iz rozplenienie sie owych chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno

po piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O solidnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy na

rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej po Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic sa w stanie jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna rozne analogie w celu wydarzen politycznych tego okresu.

Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor

polskiego Sejmu. Spostrzec mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor ustala

ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie czlowieka poczciwego" wyszukac mozna standard prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace na niego sprawy a, takze swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwa jest

"Krotka rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, jakie to dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Zwlaszcza

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna dojrzec w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany z pozycji kalwina i po duzej

frakcji stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych poprzez protestantow, co jest zwlaszcza widoczne po krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej

atakuje z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na

poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, zamilowanie do zycia w przepychu i nienaturalne

zawyzanie cyfry swietych, dzieki ktorych bezustannie pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin a, takze „koled―,

ktore sa wedle niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a, takze zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow ale takze

papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym rys sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi pojac

istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak przykladowo epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia na niego i kosztuje ponad typowych ludzi.

Tymczasem mnich tenze jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbyt swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal wydaje sie anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swego psa dzieki cmentarzu w poblizu grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli

sie urazeni a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z

psa uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a,

takze lekcewazenie waznych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, ustala nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw po zrozumialych na rzecz wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie nie

rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja cechujaca je spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo po odprawianej

mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach wielokrotnie nawiazywal w celu filozofii stoickiej - osobiscie pragnal okazac sie stoikiem.

Byl przekonany, iz jest intymny osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow zeszlych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim warunki, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz znanych

a, takze zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal z ta maksyma. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie samodzielnie,

rownoczesnie chce dowiedziec, co obecnie dzieje sie z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego bycia. Brak wydaje sie na nie odpowiedzi wraz ze strony

kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne",

"szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz na smierci, w celu miejsc gdzie przebywala zanim

wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to po ostatnim z TRENOW, gdzie opowiada swoj sen a mianowicie we

snie ukazala jemu sie matka z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze tej coreczka wydaje sie szczesliwa.

Wizerunek ojca przerabia sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie zywot Jana dzieki wsi zostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, nie rozumie, czemu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta poprzez

nadgorliwego ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja sprawy pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka po odejsciu coreczki,

ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W ktoras strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w uczciwosc boska, wiedzie to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej jeszcze

w odcinku kulminacyjnym w celu zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje po watpliwosc sens calego zycia i aktualnych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolu, rozpaczy,

trwogi. W obliczu zgonu corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym

czasy swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, pewien z

wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - gada matka poety -

znos po czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc strategie ukazujaca sens boskiej selekcji - Urszula poprzez zejscie w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami beda pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane poprzez bohaterow, w celu epiki – fabula a, takze narracja, w celu dramatu zas - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi a, takze rozmowy poszczegolnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie najczesciej z humanistyczna pochwala pociagajaca swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie czesto tlem

na rzecz prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy portret wsi polskiej

Ostatnia z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; uciazliwa, codzienna robota w polu i tuz przy gospodarstwie czyni radosc mieszkancom wsi a,

takze jest na rzecz nich procesem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze dodac za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy po literaturze polskiej siegnal na

motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie nietypowa, prezentuje bowiem fuche panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica

decyduje wiec nie temat, ale srodek, w ktory zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki

motywach potocznych i skrzeczy razem z Oluchna dzieki ciezka fuche oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki tej dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Nasz kraj wies ukonczenia XVI stulecia jest,

wedle Szymonowica, stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie wielokrotnie dochodzi w celu naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika

spraw dotkliwych, pokazuje ujemne strony zycia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji globu i tworzac utwor zblizony raczej w celu antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle przyrody,

a do niej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i uciechy, jakie ciagnie ze soba afekt. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie z ukochanym przy umowionym

jaworem nikt dzieki nia nie czeka. Wytwarza to posadzenie o zdrada i relacja z rozna pasterka – Doryda, co konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w

czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza pobliskich zarosli wybiega Filon a, takze uspokaja Laure

tlumaczac, iz chcial tylko przekonac sie na temat jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem

wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, naprawde charakterystyczne na rzecz sentymentalizmu,

zwrocenie uwagi dzieki swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu wybranki na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do obecnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak rys jego wierszy

wykracza daleko poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, co

powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe, wynikaly

wraz ze zmiany wiary, gdyz prawdopodobnie Mikolaj po mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy wstrzas

swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niepewnosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dosyc uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy a, takze wszechmocny, ale, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do obecnie i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest wspanialym obrazem tych niepewnosci a, takze lekow. Szczegolnie wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w dwoch sonetach – IV a,

takze V.

Sonet IV: Na temat wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie wyrazem leki poety na temat wynik bezustannej

walki, ktora kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie zacna materialne a, takze pokusy doczesne,

ktore odciagaja czlowieka od czasu Boga. Az do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z

silami ciemnosci istota ludzka jest samotny, a stawka jest jednak zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na pomoc ktorego

kazdy istota ludzka powinien rachowac, bowiem tylko z pomoca Boska mozna pokonac szatana, ziemia i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata owego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest afekt do Boga. Bog wydaje sie wielki a, takze dokonaly, istota ludzka maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc

odciaga czlowieka od czasu Boga, zakloca mu droge do zycia wiecznego a, takze do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do

Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla przez kazdego znana ludziom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maske (pretekst), pod ktora

autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest silne, a podczas gdy slabe. Tresc rozwazan autora ma rys

uniwersalny (dotyczy kazdego was w kazdym czasie), aczkolwiek najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia, wowczas wciaz silna a,

takze znaczaca w Europie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow zanim tym, iz niewlasciwa

polityka moze przyczynic sie do upadku panstwa, tak jak Troje. W calej tekscie beda fragmenty swiadczace o tego typu intencjach autora.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie skierowana w celu rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jakim

sposobem maja wykonywac powierzona dywanowi wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro

ogolne. Na zakonczenie poeta przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy o tym polski srodek glosowania poprzez rozstapienie a takze

obecnosc marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak

odpowiedzialnosci zbyt losy was. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach, malo zas jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodziez magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu

pijanstwa a, takze obzarstwa, natomiast niezdolna w celu zadnego mordegi, a w szczegolnosci do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie

beda potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku was rzadzonego tak jak w Troi.

5. W calej kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. 1 z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia sie z

dobrem was, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, aczkolwiek sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia

jej, wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by poprzez atak zaszokowac wroga, nadszarpnac go a,

takze nie pozwolic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza gdyz tematy w najwyzszym stopniu istotne, terazniejsze i zawile.

Swoje poglady na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jako dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla zapewnienia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten trudnosc; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, lub wysoka kara

[120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O madrosci potrzebnej w celu rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, natomiast ci co sa dzieki jego czele

powinni dawac przyklad,

dwa. "O wybranki ku ojczyznie" - liczy 6 dolegliwosci Polski: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, iz milosc w celu ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Na nieszczescie jej nie istnieje, Skarga leka sie, iz fakt ten moze byc wykorzystany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

wykorzystywana poprzez magnaterie w celu osiagniecia wlasnych celow, co prowadzi w celu anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie dzieki jej zlych synow, niepokoj o

losy Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste w celu nieba to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego,

wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Krajowy, jesli do niej

obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

maz na obszarze niezaleznosci od czasu papiestwa a, takze cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla wszystkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o zywocie szlachcica od czasu narodzin az do smierci. Frapuje sie ponad edukacja a, takze

wychowaniem pociechy szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Mowiac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauczania Rej ceni dobre wyksztalcenie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec a, takze

spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Za wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy dzieki wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach roku kalendarzowego, przynosza

mnostwo pozytku, a takze dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i ogrody warzywne, aby niczego poprzez caly rok nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu autora do robocie na wsi swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw a takze innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odprezac sie w milym towarzystwie druhow i dzinki, zaleca uciechy, polowania, polow, co daje pozytek a, takze daje radosc. Dbajacy na

temat fortune liryk zaleca po wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, kupowac je taniej i zbywac drozej po innych obszarach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych a takze sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym przede wszystkim ksztaltowanie tej charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal na temat urzedach

ogolnych nie ceniac ich przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko totez, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie jest pozbawiony slabosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy uzytkowej przedstawiciel owego

wysokiego formy spolecznego ma obowiazek posiadac podobnie gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do musu sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow dzieki Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl po niej swej przemyslenia odnosnie tematu tego wydarzenia oraz propozycje, jak z czasem wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na

najazd Tatarow dzieki Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow a takze mysl na temat powetowaniu strat i zabezpieczeniu

sie zanim napascia Turkow, silniejszych o wiele od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co

formuluje slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka a, takze

niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety jego zdaniem jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i nie znajacy barier.

Piesn ta przekazuje przytomnosc wlasnej ceny Kochanowskiego jako poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia

dzieki wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia po jednosci z natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W

piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala zycia na wsi w zespole rodzinnym. Praca ziemianina dzieki roli przeciwstawiona jest odrebnym,

niemoralnym sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza,

a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie kierowac w zyciu.

Ogromny wplyw dzieki tworczosc poety mialo podobnie spotkanie z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z istota znakomitego polskiego poety, ktory to jako pewien z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jakim sposobem wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym

dzielo ten wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci ludzkiej, jest tez uwidocznieniem mysli wlasnej

ceny Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze czasochlonnie po tej smierci sa czytane a, takze podziwiane poprzez wszystkie

narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie zagadnienia z zycia codziennego, co bylo typowe dla owczesnych humanistow, do ktorych niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII a takze fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte po tej innej przemyslenia pokazuja wyraznie dzieki znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej, aczkolwiek nie da sie

schowac zawartej po niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, nie bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego rozwazania na ten temat

zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII a, takze XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora pielegnowana po sercu

czlowieka moze byc na rzecz niego rownolegle "nagroda a, takze placa" a takze swoista dekoracja zycia. Jawnie z cnota zwiazana wydaje sie tak

okreslana dobra slawa, tzn. zacna opinia u wspolczesnych, natomiast po zgonu pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od czasu rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc powszechne wsrod owczesnej

szlachty. Naturalnie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty nie moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz zartobliwy

"Na most warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy po "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala pani pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl po niej swej przemyslenia a, takze sugestie,

jakim sposobem w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale w najwyzszym stopniu emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat a, takze stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow.

Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszelkie zalety stanowiace

cnote beda cenne, ale najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta kosztowna do nieba, Tym, co sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym okresie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej po Czarnolesie, azeby tam komponowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem

ziemianina. Pisarz opowiada na temat poboznej a, takze spokojnej codziennosci gospodarza. Dla porownania przypomina takze na temat ludziach

tulajacych sie na swiecie po poszukiwaniu przygod i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie zyc dzieki roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz ze zbirow zdobytych z ofiarnej pracy

wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki a, takze pola, natomiast nastepnie calosc znosi w celu stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej

pracy za kazdym razem znajdzie termin na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby albo w lesie zastawia

sidla, dzieki czemu na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. W calej zagrodzie naturalnie pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze

na temat wychowaniu mlodego pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i wstyd. Poeta pragnie, aby tej wnuki byly dobrze wychowane i zeby

posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode globu, swojego domostwa – jest

to renesansowa pochwala zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, jakim holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby trzymac

dzien, a, takze stoickie, aby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta po „Piesniach― znalazla

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia czlowieka jest szczescie, rozumiane jako zycie zgodne z zasadami cnoty, daj

szanse czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z

radosci zyciowych. Wobec przemijalnosci globu, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do uzywania z chwili, cieszenia sie z zabawy

– echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac po Piesniach II, IX

a, takze XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora

byla nie wolna od czasu sprzecznosci. Dlatego tez fraszki byly tak rozmaite. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy

Zenona zalecal dystans do globu i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez

watpliwosci blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie do

szczescia wiazalo sie z sztuka wykorzystania wszelakiej chwili, ktora niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac zmartwien, ktore zdolaly zmacic

szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce

„Na budynek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem.

Poeta pragnie boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, czyste

sumienie, humanistyczna zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra owego swiata

nie zapewniaja rzetelnego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna tylko dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm a, takze przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna z fraszek – „Na zdrowie―.

Pochwale zycia w zgodzie z natura odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc globu: jego przemijalnosc

i stalosc wobec naprawde krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i umiejacego ze

duzym spokojem spostrzegac otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, po korzystaniu

z rozumu, ale rowniez w radosci „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia a, takze wizji Boga, jako

ogromnego Architekta, spotykamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem wzgledem Boga, ale tez wizja

czlowieka stosownego, umiejacego uzyc swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od czasu trosk a, takze cierpienia a takze obawy

zanim smiercia. Tymze dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety po ustalone poprzez myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, gdzie poeta z ironia wypowiada sie odnosnie tematu madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie z problemami,

dawac sile duchowa i solidne szczescie a takze czynic solidnym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie po swych piesniach

slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi wyszukac w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie dzieki tej harmonijnej i

calkowitej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po zgonu Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu a, takze

ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna „Iliade―.

Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow na porwana poprzez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska a, takze stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postawy

polityczne obywateli i bylo pretekstem w celu rozwazan fauny i flory ogolnej.

W calej konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, chociaz w pewnym stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w tragedii

greckiej, zachodzi podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob dzieki scenie nie przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal po

nagrode zbyt wyrok po sporze bogin, wine wiec ponosi laleczka, ktora na niego nagrodzila.

Istnieja jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tej okolicy takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu ustalic glownego herosa, bowiem postepuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno gdyz stawiac osobisty interes dzieki rowni wraz ze sprawa panstwa

odstepstwem od czasu reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos z bohaterow po tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin lub

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Wlasnoscia szczegolna skladow z owego okresu wydaje sie epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia orszaku: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w Az do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn

XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja, / A przy tym po

zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek swiatowy, ponad calosc przedkladajacy uciechy zycia

dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie

pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Az do gor a, takze lasow, napisana w

momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swej zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza

(starogrecki bozek, ktory puder dar przemieniania sie po rozne postacie, zwierzeta a, takze przedmioty). Aktualnie zas pyta z pewnym niepokojem:

„dalej co pozostanie? ―

dwa. Czarnolas.

Panuje tutaj absolutnie inny nastroj, inne beda tez zagadnienia. W mnostwo utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc domu

rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), okresla pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na pieczy /

Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie fauny i flory, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, gdyz wlasne zywot bylo na rzecz Kochanowskiego najbardziej istotnym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w tej zyciu najwazniejsza

byla tej poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbyt raz me rymy nie gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) a, takze nawet

polski pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, nalezacych do roznych wariantow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow a, takze zagadnien z zycia czlowieka, porusza kwestii jednostki, a takze calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez wprowadzenie w zywot prostego programu

wartosci. Czlek i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza po, odniesieniu w celu w/w tematu, na wstepie powinno sie stwierdzic, ze tematyka tej utworow dotyczy

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, oraz ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane jako wskazowka na rzecz jednostki,

jednakze dla wszystkich, bowiem stosowac sie ma mozliwosc do nich kazdy, bowiem ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kilku wersach po lapidarny srodek przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor zamierza odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty doktora i naklaniaja go

w celu kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane poprzez glownego herosa: „Trudny (... ) nasz rzad z tymi pany: szedlem

drzemac trzezwo, natomiast wstane na gazie. ― Fraszka ta ma na celu osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego rezultaty i niekontrolowane

zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, natomiast przede wszystkim niszcza swoje

drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem pozostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota

ludzka powinien wspominac o tym, iz cialo ludzkie ulega na smierci rozpadowi, w wiec kazdy ma obowiazek usilnie zabiegac, aby pozostawic po

osobiscie dobre wspomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem ten, kto sadzi tylko na temat piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie na

darmo Pan odroznil czlowieka od zwierzat, dajac jemu rozum a, takze mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze.

― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony

darem mowy powinien ksztalcic swych konsumentow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania

prawdziwej wolnosci. Natomiast ludzie posiadajacy odpowiednia sile i odwage powinni z bronia po reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet gdy

przyjdzie po walce przekazac zycie.

„Piesn o solidnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, porusza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka dopuszczalny kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac w celu walki jako jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

calosc dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci

dostalo sie w celu niewoli. Hanba Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma naprawde rozwinietej

cywilizacji; nie potrafi budowac budynkow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia na temat Polaku bystrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie pomysla juz

wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie

kupi, iz i zanim szkoda, a, takze po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jest glupi. Zeby to udowodnic potrzeba czynow, a dokladnie

– wysilku w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to w istocie odroznia polski narod od czasu plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i trudnosc calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, ale sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Czyni to na rzecz

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma dzieki celu ukazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal dzieki strazy porzadku juz od czasu

poczatku bycia naszego was, ale lub takie postepowanie duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni doglebnie sie

zastanowic ponad dalszymi swymi wlasnymi losami, azeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest tez problemem narodu, poniewaz komponuja go zwyczajny ludzie. O ile zawiedzie pewien element

po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a lecz rowniez czesc ciala – panstwa – mozemy tu zaczac do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze jakas z okolicznosci upadku niepodleglosci

Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty dzieki wzorach antycznych.

Utwor ten zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta z mitologii

a, takze przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz zle

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal z antyku:

chor stoi poprzez caly czas dzieki scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o zdarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach gada posel

-akcji – zredukowana do konkretnego watku – sporu na temat Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, co

ludzkie nie jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw formie, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

natomiast na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swej losy jednoczy

z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestii narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Jest wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie ponad konsekwencjami wszystkich czynu, nie

reprezentuje biznesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, wzmacniany na wzorach antycznych.

Dzielo ten pozostal napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i prezentuje jeden z epizodow walki trojanskiej. W calej utworze ow latwo wyszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow a takze zle ludzie.

Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, jakiej obszerny detal przelozyl. Budowe takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec brak parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie zanim palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i guzik, co ludzkie nie

jest mnie obce―. W calej odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg zadbaj postaci, cechujaca je zachowan; od czasu

patriotow zaczynajac, a dzieki zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, oddany sprawom was, zabiega na temat utrzymanie pomieszczenia, swoje losy

laczy z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem a, takze intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega zanim

zgubnym zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w ponizszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia

sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale kompletnego narodu.

Tresc dramatu ma charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze w istocie w tejze epoce tworzy sie popularny w Polsce mit sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa po „Nad Niemnem― itd.

Nie wydaje sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot czlowieka poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z natura przynosi czlowiekowi ukojenie,

afekt i zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa z „Piesni na temat Sobotce―:

„wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu dzieki prace, ktora

wszystkim zapewnia radosc a, takze rozrywke, ktora tez daje zadowolenie. Taki obraz prezentuje „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza czesc sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze odrebna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni, mysla

egoistycznie, beda chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Facio musi wykonywac prace na panskim polu, robota nie jest wesola piesnia a

mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei

z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― Metrow. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jakim sposobem widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z fundamentalnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje

komponuja: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza czescia dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w tej dziewczyny mysl, ze „bez praw nie moze

okazac sie prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszystkich warstw spolecznych - to

wlasnie slynna, nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy

przytacza przyklad a mianowicie w odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie

otrzymuje sankcje, a plebejusz traci zywot. Za co? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze istota ludzka ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za co innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac winien

rowniez opieke wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta prosperowac nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal zywnosc a,

takze nam a, takze bydlu, jesli zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to bronil

chlopow zanim wyzyskiem a, takze samowola mezczyzn, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak tej duchowy patron Erazm z Rotterdamu, wyznawca

irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych a, takze zaczepnych), natomiast zwolennikiem zgody i pomieszczenia,

chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, bowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage w celu edukacji

mlodego obywatela a, takze do rangi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy a, takze rzeczom humanistycznym

najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore istotniejsze jest po dalszym rozrachunku niz koszty na rozne rozmaitosci. Postulat ten

wydaje sie bardzo swobodnie zapamietac, bowiem dzis wydaje sie on takze aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada

powinnosci senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze

swiecka po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane po literaturze.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Wytyczne te powstale sa po „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac

sie darami fauny i flory w wszelakiej porze roku kalendarzowego. dbajac na temat harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt medrzec, lecz spokojny, szczesliwy,

niestraszne mu czy starosc, czy smierc. Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug rozumu i po bliskosci z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to istota

ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro ponad prywate, nie zaluje

do niej swoich dobr, a takze a, takze zycia a mianowicie taki ideal ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, jest to czlowiek kompleksowy, oprocz

umiejetnosci niezbednych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja tworcy tacy jakim

sposobem Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne a, takze lansujaca

porzadne. Przykladem tak znakomitej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem natomiast

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski stworcow tego okresu o losy ojczyzny. W

calej „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Dialog ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych

na rzecz polskiego spoleczenstwa stanow a, takze pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban porusza problemy sadownictwa,

sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych,

rozrzutnosci, hazardzie a, takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada

sie z 5 ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko

rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze

wymagal kierowania sie wylacznie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania

wszystkich wzgledem prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem bitew

zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy

ogolnokrajowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych.

Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych a, takze nakladow dzieki ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu po 1575 r.

Poeta wskazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju a, takze

wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor ten niesie po sobie dziedziny uniwersalne, prezentuje sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on rozsadny, nieprzekupny, dba o interesy narodu, nie unosi sie ambicja gdy

chodzi na temat dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu a, takze przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych ci wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten prezentuje

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dorobek poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej was tematyki. Postury patriotyczne wykazuja

niemal wszelcy humanisci, wszelkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie czlowieka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny uklad,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie to zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze

mysli na temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, zle sprawuje

sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - gada Pleban). Zatem Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana

wini, pan ksiedza A naszej firmie prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― po pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna role

przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednakze bardziej wciaz przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc dolegliwosci

spolecznych a mianowicie obojetnosc wzgledem ojczyzny, zachlannosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc

prawa a, takze grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, po XVI stulecia,

przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony wiary katolickiej, bitwy z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia w celu poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic moga miec fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych spotykamy tez po licznych fraszkach, a najwazniejsza

pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym ludziom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal na temat ksztalt wlasnego stylu, na

temat forme trzymanych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, a takze o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie byly mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski,

studiowal tez epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow

lokalnych. Nawiazania w celu antyku po dorobku Kochanowskiego widac chociazby w doborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat

wedle regul klasycznych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci Horacego,

po podejmowaniu motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego ponad tlumem.

Nasz wybitny istota ludzka zapisal sie w przeszlosci literatury polskiej nie tylko jako poeta a, takze dramaturg, jednakze takze jako tlumacz psalmow

Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady tworcy, ktory uznaje swiat zbyt

wielka melodie, znajduje wielkie wartosci fauny i flory i wsi, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jako nazwy ery uzyto owego terminu wowczas w 18 wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo na rzecz okreslenia zapozyczen i deseni wloskich po sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz

okreslenia czasow panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W ponizszym znaczenie okreslenie to

zostalo przyjete poprzez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we

Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie mialo okazac sie poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich".

Koncepcja ta wywarla mnostwo sporow a, takze polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu

aczkolwiek odrodzenia antyku lecz okres swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale potem sama

doszla do szczytow przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od czasu XIV w celu poczatkow XVI wieku, natomiast w

panstwach Europy polnocnej od ukonczenia XV do konca XVI stulecia. Jest maz rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie

czynniki jak: recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po okresie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych krolestw, na przyklad Norwegia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe

a, takze religie, najbardziej istotne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot a, takze kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, dzieki plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek okazuje w srodku

badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jako o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci uznajac wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania a, takze ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki ludzkiej. W calej mysl

humanizmu czlowiek wydaje sie wielce przydatny, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w srodku swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i guzik co ludzkie nie

jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za urzedowy jej

poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe prady religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej po Spirze dzieki sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze mozemy ja interpretowac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je dzieki jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia osob od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek ma swoj los zapisany po

gwiazdach. Oddane jest jemu niebo albo pieklo, natomiast zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i gromadzenie dobr.

Swoje to zaszczyt, a bezwlad to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch ten powstal z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial mu (odmowa

rozwodu). Zatem krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni dzieki sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem beda wydane po

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one w celu literatury religijnej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej w celu rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Autor charakteryzuje

przypadlosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa.

Dlatego najbardziej normalni powinni okazac sie ci, ktorzy stoja na czele narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc dolegliwosci Polski. Zawsze sa to: brak wybranki ojczyzny, brak zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesprawiedliwe prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania

poswieca autor pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora plynie z "chciwosci pokojowego lakomstwa". W calej

sposob wyrazny i wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie

bezinteresownosci milosci w celu ojczyzny, wybranki dla tej dziewczyny samej. Najscie skierowany wydaje sie w strone magnatow dbajacych jedynie na

temat swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz

laczy cechujaca je jedna religia, nakazujaca afekt blizniego, ten sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedobor tej zgody szczegolnie

dzieki sejmach ozywia u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV a, takze

V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa klapa dla Krajowy,

poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako tylko prawdziwej, prowadzacej do zgody i w celu potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac z absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani

winni beda swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne z

upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci.

Wylicza prawa niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski

akceptuje stany spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie

milosc w celu ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od czasu

zguby. Tytulowe grzechy jawne to: brak sprawiedliwego a, takze sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne

nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, natomiast jej

tresc zwiazana wydaje sie z pierwszym, pelnym wciaz nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech

glownych stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty po realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia podstawowe

problemy ciekawe owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy korzystania z zup roznych metod oczyszczania wody, czy brak

stalego programu obronnego panstwa. Wiele tez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia

publicznego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki wyprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu a, takze piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych lokalnych utworow o tematyce

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie w celu rodakow z prosba, azeby pomysleli w koncu o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac w celu

obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem ten,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, ale w

srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo a, takze umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na bazie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy po wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly w celu komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka jako czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia jako wiecznej bitwy o zywot

2. postura uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny neutralnosc, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. brak tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znajdowac odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, stare ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Odcienie i wigor mieszkancow. Jest on pelny podziwu na rzecz prostoty a, takze kontaktu z natura. Wies,

wspomnienia, jako miejsce istotne i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w owa strone zyjacych. Znajduja sie oni

skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wsi, tamtego zycia,

codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii autora. Pozostale sonety to wierszowe

nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora na stracie partnera sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z robocie rak, natomiast kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, potezny, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, ale to nie pomagalo. Odrzucic stac na niego na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie starsza

niewiasta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci zycia. Mlodosc, swiezy

powiew i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - brak wlasnej woli na dalszy los, przygnebiajaca wizja, batalia o zywot, przetrwanie

cztery. obiektywizm a, takze bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie po plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne ma ukazywac problemy duchowe czlowieka. Te dziedziny ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 szczatkowy zbiorek z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl odrebny,

glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia role symboli. 1 z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie w celu zimnej tuli sie

sciany". Losy rozy odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przedluza sie wiec jak istota ludzka (samotny, czuje sie zagrozony przez niebezpieczenstwa,

zadumane ma skronie), wydaje sie wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ten probuje sie

jednak bronic przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Jest ona symbolem uplywu

czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity rozklad. Podobnie wydaje

sie z osoba, ktory dzieki starosc wydaje sie chorowity, w mniejszym stopniu przydatny w celu zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze

tym pozostal przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie z Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn ten wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad zasadniczy i apokalipsa. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac

glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma rys symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w ponizszym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow

innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego rys skazony wydaje sie niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej

modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi a, takze przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Zmiana barw a, takze odcieni. Cztery opisy

konkretnego krajobrazu odmieniajacego sie przy wplywem czasu dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, refleks

2. Won: ziola

kilku. Wzrok: odcien, ksztalt

cztery. Nastroj: podziw, zaduma ponad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i wydaje sie piekna, szczedzi sie, wydaje sie delikatna, szuka wsparcia aby

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni podczas burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy zanim jej moca, ale dazy do przetrwania. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo

podtrzymuje sie zycia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly historyjke starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, bowiem dbal maz o zrecznosc jezyka, uklad swojego nurcie i postac uprawianych

typow, a przede wszystkim posiadl kompleksowa wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie jednoczy sie z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o tej wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemalze boska moc tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), innymi slowy przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - stosowac zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

przemija,

b) stoicka - zachowac umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

a mianowicie Piesn IX - rozkosz zycia, powinno sie sie bawic, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszej firmy czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto naprawde madry, iz zgadnie co nan nazajutrz przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten tatusiek zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa ceny materialne, jednakze moralne: cnota uczciwosci,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec dlaczego gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc z tego

co sie ma.

- Piesn XX a mianowicie w zyciu wydaje sie czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie pod zadnym pozorem bawic, ale mozna a, takze zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o wigor.

- rozne nawiazania w celu mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na sporym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl wielokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z glownych nurtow ery baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji,

jawnie tworzyl wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal dzieki roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel literatury sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ten ukazuje portret panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii, kleski.

Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna wymaga obrony a, takze pieniedzy dzieki wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem.

Ukazal po niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace sytuacja w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami po bitwie przy Chicimiem

po 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic patriotyzm, gotowosc w celu

ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie z 10 frakcji dosc precyzyjnie opisujacych najpierw obustronne przygotowywania, a potem

bardzo uwaznie, dzien na dniu sytuacje pamietnej batalii, az do rozpoczecia ukladow a, takze zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy

stosunek w celu opisywanych rzeczy: nad calkowitym obrazem goruje uczucie wybranki do ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych

przodkow a, takze krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage terazniejszych nalezy odwrocic na

kwestii naprawde istotne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnych wspolczesnych. Przedstawia w nich

zywy portret owczesnego zycia szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia wiadomosci o Naszym kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. W calej 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl przy dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciw Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod

Matwami w 1666 roku. Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl dzieki wsi po krakowskim, gospodarujac w dorobku i

pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami,

natomiast wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Pierwsza czesc niesie 1656-1666 r i miesci opis wydarzen wojennych, innymi slowy taki okres jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa w celu Danii, wojna z Moskwa.

Druga czesc 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, charakterystycznych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

awanturnictwem.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami po walce a, takze

sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie sprawy nie dostrzega przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; oryginalnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: team dodatnich wlasciwosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem na

rzecz zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie w celu zycia ponad stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem przyciagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania

postawa, ktora doprowadzila w celu upadku A, takze Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne beda dwa wzorce kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Autor w srodek mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu owymi jak: hiperbola,

metafora, porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje roznorodna kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej zajeciem jest ukazanie zycia a, takze urody po pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi mocny kontrast z pierwszym a

mianowicie jest dwubarwny (czern a, takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc uczuc,

wynika z kaprysu. Planuje to gre z uczuciem, nastroj uciechy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czesc zawiera probe identyfikacji podmiotu

lirycznego z sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Czesc druga a mianowicie zestawienie porzadku trupa z cierpieniami zakochanego.

Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od czasu nich

uwolnic. Pointa: zanim miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, autor w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela

na jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym a takze slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem).

Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji a takze

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa one cennym zrodlem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja obraz swiata,

widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane idee i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci wewnatrz stanowej, zdanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad innymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do innych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame staropolskiego

zycia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji dzieki tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych

przywilejow, natomiast zaniedbujacych zadania. Mialy one postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach formy rycerskiego a, takze

wojennego rzemiosla. Porownanie terazniejszych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo

terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie mysl, iz kobiety beda niestale po uczuciach. Myslenie ta

wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore wydaje sie porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono pelny szereg sprawy niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej mozemy je zrealizowac (uspokoic morze, wiatr zamknac w wor) niz

spostrzec stalosc po uczuciach damy.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo podobnie moga stac sie tematem na rzecz

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem

a na cale szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie innosc, wyrafinowany smak,

erudycja, interesujace szczegoly tez beda w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego stracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawy. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jako piekna a, takze zmyslowa niewiasta. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka a, takze nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku a, takze ich oddzialywanie na zywot umyslowe ery.

W pewnym uproszczeniu rozmawiamy, ze po literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, podstawowe prady. 1 - dworski – rozwijajacy sie dzieki dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, dalekich od w zamian, tetniacych wlasnych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska znalazla wiec zaskakiwac odbiorce, panowac

mistrzostwa autora, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z deseni

zachodnich, dywanowi skladajacy powazanie, a z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, lokalnych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ta wlasnie pisarstwo, odmiennie anizeli

nurt dworski, przykladala wielka wage w celu rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj lokalny rodowod

uznawala za najwyzszy tworcami owego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten nazywa sie tez sarmackim od czasu slynnej teorii

o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. a, takze oddzialywujacej dzieki pozniejsze ery.

Podzial literatury na dwie nurty wydaje sie wygodny, jednakze nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec dworski i byly

siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednakze byly tez miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem Sowizdrzalem.

Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn a, takze Naborowski beda poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna wiec mowic

przynajmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie po XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm ma dwa znaczenia - na wstepie oznacza styl zycia szlachty po XV a, takze XVI stulecia, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje rozwoj zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska znalazla poczucie, iz Polska ustala przedmurze religii chrzescijanskiej - winien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej dzieki

wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie

na temat szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej -

na temat szczegolnej pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - zywot na wsi, fascynacja

przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura

wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie

synonimem ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem wydaje sie

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie w celu Danii. Osiadl na stale po krakowskim, gdzie sady skazaly go dzieki infamie a, takze banicje. Tej pamietniki obejmuja okres ekipy

wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z

nich obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze

milosci fauny i flory - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym po mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna z pierwszych lokalnych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach 1688 -

1696 "Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie mnostwo wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie respektuje. Autor zwraca uwage

na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne podejscie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie czemu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, iz represje nie dotykaja

wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go fakt, ze w kraju, ktory nie istnieje za co oplacic armii, ludzie nie

lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z

nieprzecietnym realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje aktualnych. Termin Sarmata

oznacza u Potockiego synonim rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek badz z tych postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach niekomercyjnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszystkich mszy, natomiast mysli tylko i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic nadal formy obronnej kraju, gdyz szlachta po wojsku wykazuje

chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich po sluzbie

wojskowej. Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych po utworach W calej. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka rzeczy szlachty a, takze panstwa. Wielokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ukazal stan wewnetrzny panstwa

polskiego, ktore chyli sie w kierunku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze sa w stanie sluzyc dzieciom do uciechy.

Wszyscy dbaja o prywatne dobro, nie interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady spoleczenstwa. Polacy mysla tylko na temat

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta aczkolwiek

zyje tylko dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy ten lepszy" Potocki

porusza trudnosc nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory to nie moze obronic sie zanim lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy.

Jednak szlachta nie broni sie, bowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy przy Chocimiem po 1621r. Poemat

opisuje proces bitwy a, takze rokowan. Calosc przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc po zwyciestwie ponad

poganami. Umilowanie ojczyzny widac po przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow

przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Wiele jest po nich krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

dosc znaczna pozycje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do zobrazowanych faktow beda znakomitym zrodlem poznania

osob i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza czesc zawiera przedstawienie przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych.

Pasek opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia,

ktora przedstawil w oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji w celu walki

wytwarza mu szwung zdobycia lupow, a nie milosc w celu ojczyzny. Pasek mowi podobnie o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore byly wynikiem tej

zainteresowan a, takze ciekawosci. Pasek opisuje podobnie msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po

licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z innymi. Przykladem wydaje sie uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo w celu pojedynku Paska z

Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie chcial borykac sie w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni na niego. W koncu

Pasek zabil natreta i odcial reke tej bratu. Jednak taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W obszarach Krakowa upatrzyl sobie

kandydatke na zone. W innej czesci opisuje swe zaloty i decydujaca rozmowe z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz zycia

ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swoja klase zwaza za godna przedstawicielke

narodu. Zycie osobiste szlachty obudowane jest troska o majatek i zalety wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty. Bohater lubi

zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie,

jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

dwa. Monolog zwrocony do osoby, wziety po cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jako utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar a, takze ulomnosci czlowieczych. Zdajac osobiscie sprawe z ich oddzialywania na

zywot polityczne po owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym twierdzenia, do ktorych konfliktow a, takze klesk sa w stanie one przyczynic sie,

stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki z nimi uslugiwaly mu przede wszystkim bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak bajki, ukazuja portret zycia po XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal a, takze osmieszal po nich najdotkliwsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i dorazny, rownie wielokrotnie sa aczkolwiek uniwersalne a,

takze ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie okazac

sie nie tylko moralizatorem, lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na wejsciu utwor ten jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest umieszczony juz po

tytule, natomiast przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, nazbyt

mlody wiek, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie a, takze przesadna dbalosc o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z

takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i absurdalne, iz domyslec sie mozemy, ze tym sposobem Krasicki odslania

zalety mistrza. Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia na rzecz jego polityki wewnetrznej, natomiast

jednoczesnie wydaje sie atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej usterki i zle przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, rozmowki prowadzonej poprzez

dwoch szlachcicow. Jeden z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych cechujaca je konsekwencjach. Wymowa satyry

wydaje sie pesymistyczna a mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic odchodzi, by znalezc ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego

odslania rowniez typowe cechy Polakow, ktorzy tuz przy alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie pojmuja sie dzieki polityce, i jednoczesnie

uwielbiaja dyskutowac i przy lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Wychodzi na to, ze po Rzeczypospolitej dzieje sie coraz

gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Taki brak

poszanowania tradycji a, takze niszczenie ceny stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego upadku

i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

prezentowana byla po sposob jednoznaczny i bezposredni. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana w celu fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta

w cudzyslow, przez co autor chcial uwydatnic swoj dystans od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej po satyrach

dialogowych, szczegolnie zas w tych, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do samodzielnej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej dziedziny i

unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje siegaja V. po. p.

n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Scala w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety pozostaje

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem pokazania i stylem

wypowiedzi. Zawartoscia utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow. Mnisi walcza za

posrednictwem sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek posrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co mnostwo trunku mogl

pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody

zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego przedstawiaja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

czasow. Swoistym komentarzem do kompletnego zbioru wydaje sie „Wstep w celu bajek―. W calej sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie

wady, twierdzac ze mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale to tak specyficzne postawy, iz mozna je miedzy bajki wlozyc.

Historia „Szczur a, takze kot― wydaje sie atakiem dzieki jedna z najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy tak

zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera niezaprzeczalne pouczenie, iz w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za

kazdym razem trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem przewazajacy, wazny praktycznie dla wszelakiej zywej:

pragnienie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie aktualnie w

niewoli i nie zna posmaku wolnosci, nie rozumie do niej. Akceptuje swej zycie po klatce a, takze uwaza, iz jest to cos normalnego. Jednak stary czyzyk

nie zgadza sie z twierdzeniem mlodego. On niegdys byl wolny, zostal aczkolwiek uwieziony. W zadnym razie nie przyzwyczai sie w celu niewoli, za

kazdym razem bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac te bajke, wskazuje sie dzieki fakt, iz powstala pani po naczelnym rozbiorze Krajowy,

moze wiec Krasicki pragnal napisac na temat nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, jednakze zyl po nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl roznorodny. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osob

naturalne, owymi, jakimi beda, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna o wiele wiecej dostac.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest historia "Jagnie a, takze wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli

ziemskiej dominuje prawo silniejszego, ze racja wydaje sie po witrynie tego, kto ma sile. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdy jest opowiedziana

historyjka: slabe, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci a, takze okrucienstwa).

Kiedy pyta, ktorym prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, watly i po lesie", natomiast nastepnie pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― odslania uczonego czlowieka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca chociazby wiare po Boga

a, takze smieje sie ze wszystkich swietych. Jednak gdy spada na jego zasobow choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko po Pana

Boga―, ale takze w „upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we wlasnych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca

uwage, ze wielokrotnie teoretyczne madrosci nie pomagaja w zyciu.

A zatem ziemia w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki a, takze

zaprezentowane konsumenta.

79. Ocen role literatury oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: po Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Krajowy.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z intensywnej troski na temat kraj, z leku zanim

utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej zamyslem powinno okazac sie szczescie ojczyzny.

Poniewaz szczescie spoleczenstwa wynika z zdatnosci wszystkich tej mieszkancow, totez, jak pisal koncem edukacji krajowej okazac sie powinna

zdatnosc obywatela. Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki ponad szkolnictwem, czym poparl wyraznie program reform Komisji

Edukacji Narodowej.

Wiele rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Mowil o potrzeby utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszar w tej dzielach zajmuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbyt upadek panstwa. Pisal: Z samych mezczyzn zguba Polakow. Oni, wg

Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Pod

spodem swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie prognozuje

dwie izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny a, takze polityczny

anachronizm ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza

mezczyzn o nieludzkie traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra dzieki owczesne

ludzie.

Do ewidencje utworow powinno sie jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze anonimowe

np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal w trakcie kilkunastu dob, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma maz charakter

swietny – zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca a, takze akcji, brak jest takze scen masowych, calosc zas utrzymana wydaje sie w

jakiejs konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem wplynac na opinie publiczna

a takze na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Dzielo ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc

przemian ustrojowych Krajowy, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem a, takze ukazal bohaterow jednoczesnie

okreslonych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest

splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia rozwiazan fabularnych

prezentujacych poszczegolne poglady a takze racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― sa przedstawieni jako prawi a, takze wzorowi obywatele,

ci „zli― zas jako durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich

synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Za to ich przeciwnicy to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i

Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka problemy, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, co doprowadza w celu upadku Krajowy, podobnie

jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swego zycia wielka i

wyzwolona z przy obcych sladow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory to wiele gada, ale przewaznie bez sensu; zadziwia sie, iz

Starosta zezwala na wszelkie dziwne fantazje swojej zony (modnej); reasumujac okazuje sie, iz Podkomorzy nie jest goloslowny: zwalnia z poddanstwa

swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski

jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke przymusem za partner,

aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski prezentuje jego brak zainteresowania

znaja, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto,

konfederacje uznaje zbyt swiete prawo szlachty, na ktorym mozna naturalnie niezle zyskac; Szarmancki wydaje sie czlowiekiem, ktory to roztrwonil

majatek rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac okazje finansowa, jakim sposobem moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz

posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego na niego nie nauczyly, niczego interesujacego sie nie

dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przeswiadczenia o ogromnej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna kondycje czlowieka. Wplyw na rozwoj tego nurcie mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie sprzyja postepowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal odczucie –

byla to afekt, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali

sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on minimalny udzial po tworzeniu dorobku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Materia jego stalo sie rozumienie pociagajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Pomijajac literatura rokoko

najpelniej zostalo zrealizowane po malych odmianach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po eleganckiej

ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od czasu 1730 w celu 1822. rozpoczyna sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w trzech dziedzinach zycia:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. W calej 1740 wlozyl na fiuta szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam oryginalne metody ksztalcenia. Byl maz pijarem a, takze z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w

kierunku ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia slownika, zwalczal XVII wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 roku kalendarzowego oddano w celu uzytku publicznego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum sadzi naukowej

panstwa. Na sejmie konwokacyjnym po 1764 roku kalendarzowego krolem Krajowy zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku

wlozyl na fiuta Szkole Rycerzy. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, ale rowniez dawala

gruntowna a, takze wszechstronna wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane

dzieki angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna

programowania reform. Redagowany po pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor―

poruszal wiec terazniejsze i rozmaite tematy. W bazie tego miesieczniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton,

reportaz, listy w celu redakcji a, takze odpowiedzi dzieki nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego

szlachcica, biora w obrone mieszczan a, takze chlopow, pisza o problemach gospodarczych a, takze politycznych Krajowy. Wydawany poprzez 21 wielu

lat. Z inicjatywy krola po 1765 roku kalendarzowego zalozono w Warszawie pierwszy po dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego

zasobow gmach zwany Operalnia, gdzie zaczely wystepowac trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego

„Natreci―. W calej 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku

zaistniala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Krol przekazal

na niego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie

akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe a, takze podwydzialowe, te zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia

– parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie po jezyku polskim. Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia wlasciwego poziomu

nauczania potrzebne beda dobre ksiazki dlatego po 1775 roku kalendarzowego powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo sie

opracowanie a, takze wydanie nowatorskich podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego mistrza. Brali po

nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednakze jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie szczegoly bohaterskie a, takze komiczne. Skutek komiczny

osiagniety zostaje przez celowe uzycie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast powaznym a, takze

podnioslym wybiegiem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych

wowczas puchar, co wiele trunku mogl ulokowac, na widok ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu,

opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – w takim przypadku kuflem

od czasu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np.

pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Czesc pierwsza owego poematu na temat charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn

dzieki czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – ma poczucie mocy, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Podlozem jego macy jest

afekt, ogarniajaca pelny narod. W calej imie tejze milosci wymaga od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy po

uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz jego

zacna. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga na temat zlo dominujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie poswiecil

sie dla zacna ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje

sie sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny polega wiec dzieki buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w reputacja szczescia ludzkosci, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on po pyche a, takze megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos po dyskusji odnosnie tematu oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko proba marki ruchu listopadowego i okolicznosci jego katastrofy.

Nalezy podkreslic, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie w celu Paryza, gdzie uczestniczyl po

wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich miesiecznikow emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie maz o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze ow Slowacki pragnal dac riposta na watpliwosc dlaczego

zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka role powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, iz rzady tych ludzi byly jedna z przyczyn

katastrofy. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku wydaje sie zamach dzieki cara. Ludnosc jest po tej kwestii podzielone. Tylko mlodzi

oficerowie pragna bitwy. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly bedaca sposobem dzialania. Lud,

reprezentowany poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, ktora nienawidzi cara i pragnie powstania, jednakze potrzebuje

liderow. Wynik glosowania, ktore ma przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, aby zabic tyrana, lecz posiada kleske.

Mozna zatem po dramacie odczytac caly proces powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( zamach Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana a, takze calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, cechujaca je

pragnienie wolnosci jest w tej okolicy oceniane jako bardzo przydatne i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zapal zostal wyrzucony

w bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Krajowy. Krytykowal ludzie, ktoremu zabraklo

zdecydowania po walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz uchronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia po niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

to jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa przeszlosci i postepu.

Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie byly wiec

rozumiane a, takze doceniane poprzez wspolczesnych. Wowczas po zgonu toczono boje o slawe po nich lub stanowiska pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o nich w momencie cechujaca je smierci albo po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero cechujaca je

wielkosc. Liryk uwaza, iz moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzetelnego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi w celu grobu, po ktory nie sklada cialka bohatera. To symbol przetrwania idealow

Bema - bitwy o niepodleglosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Nastepuje

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze maz do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo zejscie Browne’a

wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych a, takze uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - czarna noc z twarza Murzyna―. W calej ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze utrzymac sie przy zyciu historie a, takze budzic w celu walki narody. Ale nim wielka koncepcja Browna

zostanie przez innych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, tej wielkosci. Muza Chopina wydaje sie

przedstawiona poprzez Norwida jako ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego dla

ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny absolut. Idealu

owego nie mozna dostac ale mozemy don zmierzac. Muzyka czyni z osob istoty idealne. Miara tejze doskonalosci wydaje sie porownanie w celu hostii. W

calej wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Jest tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja szczescia za zycia, a nawet na smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po

zgonu Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono dwie groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl po cieniu obszernych ludzi, nie doceniony, samotny, a

zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka zaplate musi uregulowac naleznosc kazda

osobowosc za wlasna odmiennosc, innosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa przyszlym

pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jakim sposobem pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne,

estetyczne.

96. Omow na pewnych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady trzech jednosci: termin miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miech, miejsce: akcja

rozgrywa sie w mnostwo miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – kompozycja otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne: wielkie

monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: basni

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek pani Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), porzadku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu

zabraklo zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic pelny narod, anizeli ocalic na niego

( „smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia po niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa

przeszlosci i postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie „anielska psyche narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki

hamowal aktywnosc sil politycznych o zakresie demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― dwie plaszczyzny historyczne, historie ogromna, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz historyjke obyczjowo-prywatna,

odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal cechujaca je od mojej dziurki, dzieki czemu dzieje ulegaja zdynamizowaniu.

Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie a, takze zolnierze walczacy o

niepodleglosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je wiec

autor po wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie w celu panstwa a, takze monarchy. Dla Sienkiewicza tej bohater na temat

wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor podkresla kilka glownych

typow cechujaca je charakteru. Wlasnosci typowe beda najlepiej zauwazalne w charakterystyce Zagloby, nadrzednego sprawcy powiesciowego

komizmu, ktory to to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, wobec tego posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym

utworze poeta ukazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez pelny narod lokalny oraz metryka grozy

polozenia naszego kraju w ciagu najazdu. Ukazanie wojny wraz ze Szwedami jako ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej

liczna wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc a, takze szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez

mistrza, brak odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna batalia

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia

Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i

izolowali sie od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce. Odslaniajac

szeroko okolicznosci kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc a takze brak wiary narodu we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy

w dzialach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do

powstania, zawiera mnostwo aluzji a, takze mozna uwazac go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa powstrzymac sie przy Termopilami, gdzie Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ta to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom owego brak. Liryk nakreslil

wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow wyznaje:

„Mowie - bom smutny a mianowicie i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu po powstaniu, wobec tego identyfikuje

sie z narodem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wzgledem

powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, autor pokazuje naszej firmie tylko represje popowstancze

( wydarzenia z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy dowiedziec sie z

polaczeniu naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Wychodza takze rozne postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow.

Mozemy tez odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o cierpieniach, walce a, takze

tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Zawarty jest trudnosc winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, natomiast Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje po

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym cierpien

a, takze goryczy. Drobne zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw a, takze pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud na ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic innego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na czyjes

cierpienie. Dla widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec odczucia innych, nie kpic

z nich a, takze samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory ma romantyczny poglad na nature milosci. Dusze kochankow, wedle niego, beda przeznaczone

nowego przez Boga i scalone na wieki. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc wraz z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, rozbieznosci

majatkowych a, takze nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i

odbierajacym ludziom prawo do osobistego szczescia a takze szydzi z tych ktorzy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Wedlug nauki moralnej

wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za zycia zazna maz szczescia ziemskiego, bo tego typu

fakt podobnie opoznia a, takze utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem podstawowe wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej na temat natchnienie, wsparcie w tworzeniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka na siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy bohaterow ( beda nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc pojawia

sie takze arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu albo klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona dzieki Moskwe).

Niedobor jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - globu bogow a, takze ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie