matura ustna angielski 2016 cke

( matura_ustna_angielski_2016_cke.pdf )

http://www4.fileserv.wf/download/matura_ustna_angielski_2016_cke#

Podobne: matura ustna angielski 2016 pdf, matura ustna angielski 2015 pdf, matura ustna angielski 2014 pdf,

matura ustna angielski 2013 pdf, matura ustna angielski 2016, matura ustna polski 2016 cke,

matura ustna angielski 2017, matura ustna polski 2014 cke, matura ustna polski 2015 cke,

jednej. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: stan rzeczy, w ktorej powinno sie

bedzie dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami a, takze kazda postanowienie doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, z ktorych obie sa rownie wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko cialko zmarlego

zostanie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona odwiedzi w konflikt z uprawnieniem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbytnio zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze wlasnym sumieniem,

uprawnienie boskie a, takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie proch doznac swoistego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w

charakterze wyzwolenie go od tych propozycji. Losy herosa tragicznego wspieraja odbiorce az do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a z

tego powodu pozwalaja jemu sie od czasu nich oswobodzic i osiagnac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc a, takze

trwoge―, zwazajac na akcje tragedii. Polska (jezeli jestesmy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

nieszczescie czlowieka, ktory jest az do nas podobny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o tychze celach.

Fatum – odmiennie los badz przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w

zyciu, ktorych nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane przez wyrocznie winien spotkac mezczyzny i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to zazwyczaj zapowiedz nieszczescia.

Przykladem znajduja sie dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym wplywem

bohatera. Mezny jest wyzbyty mozliwosci zrealizowania pomyslnego wybrania. Dzialania swoim prowadza az do katastrofy. Staje sie on rownoczesnie

ofiara a, takze winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze siostra

a, takze wierna prawom boskim. Jak obywatelka was, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow ojczyzny. Nad rodem

Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie zaakceptowac

widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach a, takze zeslali wykladzinom w beczce

Pandory nieszczescie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom w zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go w dwie

fragmentu: osobno zlozyl mieso a, takze owinal halasuje w cere, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek

ludzie maja skladac bogom. Zeus wybieral druga odsetek, myslac iz pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc osoby skladali

bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, jaka wciaz

odrastala. Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z wybranki do ludzi, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu jego

godnosci powstalo ustalenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie wybranki do ludzi.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on zadedykowac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu ludzi Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, przekonuje, ze posiada taka moc jak Bog,

jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to duza, piesn konstruowanie, taka piesn jest sila, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, zeby Bog dal mu potega

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu jej nie da, to maz odwroci od czasu Niego ludzi. Konrad okazuje sie byc cierpiacym patriota, dla

jakiego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, pragnie sie w celu niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali wedlug

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako pierwszego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl maz jednak trafic do was cieni, gdyz zona nie zaakceptowac zakopala swoim ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic w ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

poprzednio. Zyl dlugo, az finalnie przypomniano sobie o poprzednio i wyslano Tanatosa wedlug jego istote. Za kare Syzyf proch wniesc szeroki kamien w

gore. Syzyf wzial sie do robocie, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Naprawde bylo zbytnio drugim, trzecim,

dziesiatym wraz. Syzyf nieprzerwanie wznosi kamien, ale zawsze tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, funkcjonowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji w ziemiach naszych do robocie Syzyfa. Proces ten nie zaakceptowac byl w stanie

zniszczyc polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil wrocic do Cypru. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w ten

sposob mogl wraz z synem wrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbytnio wysoko, gdyz wosk moze sie stopic i zeby nie schodzil

zbyt skromnie wody, gdyz piora sa w stanie nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie powyzej i

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na ziemie. Stal sie on emblematem

czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jest zauwazona

przez nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem naprawde Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia przez Niemcow. Rowniez

jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, ale nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal

Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z

panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac

do malzonka na cztery miesiace przy roku, wtedy to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W ten wlasnie srodek

starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc odmian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie az do wybranych przykladow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zalazek, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, pisarstwo, sztuka globu

zachodniego). Metody nawiazan az do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob

konkretne i kanony a, takze zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu autorow, poetow. Pod tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i motywow.

Jezeli kroczy o postury ludzkie badz wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy znajduja sie nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie owe sa przyniesione niestety az do jednego wymiaru - znajduja sie archetypami uczuc i ustaw. Mitologiczne postacie zyja przy nowej

swiadomosci w jakims wymiarze jaki wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy aktualna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, jaka przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, co niejasne

zostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por rok - mit „Demeter a, takze Kora"). Legendy dla dawnych pelnily procedury poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Literatura antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci niepodobna w pelni zrozumiec

literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura, Arystotelesa).

„Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota okazuje sie byc dobrem najwazniejszym. Slowacki przypomina

Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc wyrazem dazenia czlowieka az do

nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia boskiego). Z Chaosu wylonil

sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze czlowiek wystepuja w

wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego a, takze wytrwalego w ciagu zycia, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze projekty ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci. Same w

sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z historii wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat

niezmiennosci kultury srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu

jest Amor przeszywajacy serce strzala.

4. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Pod taki rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona.

Mimo grozacej jej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach

(tzn. jesliby pozostawila zwloki brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w wypadku kolejnego wybrania. Musi

zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z pani a na zaleta szczescia wlasnego syna. Podczas gdy waha sie przed podjeciem

ostatecznej decyzji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz nie

zaakceptowac zyje. Tamtego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka faceta, a

malzonka Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, nieustannie stawiany w wypadku wyboru, winien rozwazyc, badz powinien dobrac dobro swego ludu,

badz dobro wlasnej rodziny. Tej nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej a, takze scharakteryzuj dzielo kilku z nich.

W celu przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca az do walki. W

obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly wielu nasladowcow posrod poetow doby aleksandryjskiej

a, takze rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca zlaczony byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, kiedy kroczac przy pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje az do trwania w polu wojny i az do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tak zwanym. anty wzorzec – obrazuje, co wyczekuje tchorza, mezczyzny, ktory nie zaakceptowac chce przekazac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc go wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca image swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Liryk

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec przyszlych pokolen, natomiast imie owego, ktory nie zaakceptowac

obcuje wraz ze sztuka, zas przede wszystkim z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

zadnego serca nie zaakceptowac wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze tym nie kroczy o bitwe na zejscie i istnienie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka w piesci, ktora

podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

co przyniesie wam jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro moze obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Zycie jest grymasny, a przerabia

sie naprawde szybko, iz niejednokrotnie z trudem jest sie nam nawet zorientowac, kiedy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego a, takze wypracowanej przez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow

a, takze epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy lubowac sie rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Trwac nalezy wedlug natura, brac od globu tyle, tak jak

potrzeba, nie zaakceptowac za wiele, ale i nie zaakceptowac za niewiele. Taka wizerunek zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze przekonanie, ze pisanie wierszy

zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia sobie za zycia poeta, okazuje sie byc jego dzielo. Poeta zapewnia tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze posiada juz zagwarantowane wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc istnien bedzie przy wierszach, przy pamieci tychze, ktorzy owe wiersze pozostana

kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych

badz historycznych chwatow na tle zdarzen przelomowych w celu danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Zrodlem eposu znajduja sie mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

czynieniu dziela. W „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i ludzi. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w globie bogow― (takze bogowie wojuja po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w globie ludzi― a, takze ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, co widac zdecydowanie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane naprawde, ze wolno je latwo odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, niebios, morza, 3 miast a, takze zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon okazuje sie byc rozbudowany naprawde, ze ustala odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od czasu toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie

zespolonego z glowna fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstwa zachodniej Europy - tez i

Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia codziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy w charakterze cos wspanialego, a

ow lampy prowadza naszej firmy do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten wolno uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, przy odniesieniu az do dorastajacych ludzi.

Ogolnie sprawa biorac wazne jest, ze ktorykolwiek ma przy sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy z dotychczasowym ukladem

wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, osobisty system wartosci, stajemy sie innymi

ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie zaakceptowac rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje pociechy.

Bogini nie zaakceptowac zniosla tak znakomitej zniewagi a, takze jej pociechy: Apollin a, takze Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma

strzalami z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie

zamienili ja przy kamien. Lecz i wtedy smutek duszy przebywajacej przy glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz przedstawia istote

macierzynstwa a, takze wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac

do malzonka na cztery miesiace przy roku, wtedy to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W ten wlasnie srodek

starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc odmian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwie. maja charakter uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o sprawach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie uzywane w sztuce

5. wolno je przyrownac do zdarzen majacych miejsce w dzisiejszego swiata

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one tresc religijny a, takze duchowy. Obecnie posiadaja atuty kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to

aczkolwiek, ze legendy odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Dotychczasowy one w celu nich naprawde cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano az do nich duza role. Obrazuje to argument, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za sprawa

mitom poznajemy jakie dysponowali poglady w dane rzeczy, o czym marzyli dawni osoby, np.:

na temat powstaniu ludzi opowiada mnie mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza trudnosc winy

a, takze kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, iz starozytni dysponowali podobny stanowisko

na dane sprawy, jakim sposobem my teraz.

Wrocmy aczkolwiek do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na poczatku "piekno

a, takze uniwersalizm historii greckich wykrywa sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni wiekow

mity byly i znajduja sie obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja w celu poetow, kreatorow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W malarstwie wzorem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, niepojete,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. W przenosni - powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele pozostalych.

Podsumowujac, przy mitach zostaly utrwalone od razu wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal glob

i czlowiek, jaka okazuje sie byc jego natura i przeznaczenie. Dawni osoby odpowiadali w te pytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego podrecznikow antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

wymagania wyboru wartosci przeciwstawnych ale jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa z gory skazane w niepowodzenie zas sam

swiadectwo wyboru, pomijajac fakt, ktore z wartosci zostanie wybrana winien doprowadzic az do katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych chwatow to postacie tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim zas boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja

spotkac za strony internetowej wladcy. Uprawnienie ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Asortyment jednego sprawia kolizje innego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa

zupelnie rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie byc odwazna a, takze energiczna. Chce uczcic zejscie

brata, chowajac go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena okazuje sie byc inna. Leka sie na temat swoje istnienie i nie

zaakceptowac chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu w stosunku do niego. Wydaje sie byc oportunistka. Zatrudnia postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze ponad losem wlasnym i wlasnym bliskich. Godzi sie w smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie

zaakceptowac chce zrobic afront sie przed Kreonem. Okazalaby sie w takim przypadku slaba a, takze przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownoczesnie zlamal uprawnienie boskie. Dlatego zgineli swoim

bliscy. Gdyby uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl utracic caly swoj autorytet zas to potrafilo doprowadzic az do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze da rade byc sprawiedliwy i

bezlitosny dla wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako srodek

zapobiegawczy. Wzorem moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny wladzy. Chce umocnic ja a, takze

swoj wplyw. Bezwzgledny w celu wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc

konsekwentny. Podczas konfrontacji z synem Hajmon pokazuje jemu jego braki i przewage dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone

gniewu, chce aby ojciec zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za

zlamanie praw boskich, ktore znajduja sie wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie az do jego ludzkich uczuc. Chce by spojrzal na to jakim sposobem

zwykly czlowiek, a nie zaakceptowac krol. Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, iz

Hajmon narasta w obronie demokracji przy panstwie, swoim ojciec go nie slucha. Kreon zwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza w

wskazowki syna, ktory okazuje sie byc mlodszy od czasu niego. W przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora z

postaci okazuje sie byc wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze niepodobna go uniknac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie byc on uznany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest maz wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Rodzina wedlug pani a jest 1-wsza i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla

Antygony smierc. Jej osoba jednak zwaza, ze nie moze postapic odmiennie. Role ktora narzucilo jej zycie zatrudnia bez buntu. Ma az do wyboru obie

mozliwosci a, takze kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac smierci. Dalsze istnienie bedzie aczkolwiek

pelne wyrzutow sumienia. Przytomnosc, ze potrafila by nie zaakceptowac dopelnic musu pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz zejscie. Kreon

takze uwaza, iz racja okazuje sie byc po jej stronie, winien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma

niepewnosci, w odroznieniu od czasu siostry Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona

motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde z nich okazuje sie byc przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi

sposobnosci kompromisu. Jak i rowniez to jest osobowosc tragedii.

Odczytujac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, jaka daje spokoj i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem a, takze personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy pozwolic Antygonie zginac. Jest rewolucyjny i walczy z zastosowaniem. Walka z

czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny skraj. Nic nie zaakceptowac moglo uchronic

Antygony przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej rzeczy, a zwyciezyc mogla tylko i wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine a, takze oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku dysponujemy do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. W utworze wolno odnalezc prawdziwosci uniwersalne -

problem wladzy, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt przy imie wartosci moralnych to glowne aspekty utworu. Maly statek

opowiadajaca sie po jakiejs ze witryn internetowych ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu tez

wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na zony

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec strata Kreona.

10. Wymien typy literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie typy literackie, swietne z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie a, takze wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne z uwagi na nie tylko, lecz w charakterze przyklady

uniwersalnych prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych

zawartosci. Wlasciwa rozumienie przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto

posluguje sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa plany, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie przeznaczona jest az do Boga.

W celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to stanowic takze patetyczny utwor poetycki, o

zawartosci patriotycznej badz religijnej. Utwor ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem a, takze wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby badz instytucji. Na rzecz Biblii list gra funkcje szczegolna. Zwazywszy na duze odstepie

miedzy miastami, a takze w trudy wycieczek, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z Biblii,

przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i finiszu swiata.

KAZANIE:

Jest to napis, wyglaszany przez duchowienstwo az do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez wolno tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs smierci, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden z podstawowych aktow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor nasz jest zazwyczaj wierszowany a, takze bardzo rozbudowany. Przedstawia maz

losy chwatow na tle zdarzen waznych w celu danej wspolnoty. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu okazuje sie byc

jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie zlaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

dziewictwo, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, fauny i flory, swiata a, takze milosci. Preferencje filozoficzne egzystuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez mysl, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez danej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej a, takze refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z zycia panstwa, organizacji lub instytucji. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna i tym, iz

ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Najczesciej opowiadanie powstrzymuje sie az do jednego drutu fabularnego. Reprezentatywne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w jakiej czesto wychodza epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani przy kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch wyrazen greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie

w dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, innego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie az do trzech ludzi. Aktorami potrafili byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec podobnie i funkcje kobiece. W

tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze wtem przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo az do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu w akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii a, takze nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi go do

katastrofy, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne znajduja sie przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt wartosci i wymagania, bowiem bohaterowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z

owego wzgledu, iz racje obu stron znajduja sie rownorzedne, konflikt tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie az do kleski

chwatow. Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory jest winien smierci czterech osob

(Antygony, jej ukochanego, a wlasnego syna - Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly do konca zycia.

Tragizm okazuje sie byc wywolany fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od energii charakteru a, takze szlachetnych intencji

sprowadzaja w siebie zejscie lub kleske. Nalezy dopisac, ze na temat ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los.

Wspolczucie czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak

odwaga a, takze przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z

tradycja i wiara, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza okazuje sie byc obrazem zycia codziennego,

druga zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie z 3 trzonow: dwa od razu to okazy, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne znajduja sie osoby a, takze wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego charakter

5. maja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na zakres by zasiac ziarna. Konkretne upadlo w droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone przez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem

jest slowo boze, zas gleba wszelcy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo zrezygnowac, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu a, takze jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja odsetek majatku a, takze wyruszyl

przy swiat. Majatek roztrwonil aczkolwiek szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Kiedy skruszony

syn wrocil az do ojca nasz sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow syna, ktory

byl jakim sposobem umarly, zas teraz raz jeszcze ozyl. Tatem jest Bog, ktory cieszy sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do

dostrzegania swoich defektow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie w celu rannego a, takze obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za przebywanie w gospodzie.

Wczesniej podpory odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem okazuje sie byc niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze osoby powinni okazywac

innym osobom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i sytuacje nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same, jednakze jako

wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje

glebsze, uniwersalne zawartosci. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na

rozmaite podloze. Jednego razu padlo w droge a, takze wydziobalo halasuje ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo w kamiennym podlozu, ani miedzy

cierniami. Dopiero gdy ziarno trafilo w zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Latwo odczytac przeslanie uniwersalne tej przypowiesci, odszukac jej tresc,

ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc miesci nakaz, aby byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda

dysponuje wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Bog cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl maz wczesniej a,

takze odszedl od czasu wiary, jednakze powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do bliskich

traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada pewne cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Bog Ojciec zas Jego synowie

to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem az do ciaglego

powracania, dostrzegania wlasnym bledow a, takze checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka. Po

dzis dzionek samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje wytlumaczyc tajemnice cierpienia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a nareszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob samodzielnie walczy na temat swoja tytul odpierajac katalogow racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob ustala

symbol religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlowiek powinien ubostwiac tajemnicze plany Opatrznosci, zas nie halasuje badac;

- Bog calkowicie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie az do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Zaliczane sa do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialko

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), zas jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu

sie az do godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka. To

tez wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do fauny i flory, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to

swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol

Szeroki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla

jego sa: wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest dlatego symbolem wspanialego wladcy a, takze

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu.

Posiada na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki

Galla Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena

smierci krola zostala przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego

herosa, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kompanow i damy swego serca, za najlepsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie i swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista adaptacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem swoim zycia

okazuje sie byc walka przy obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scenka

smierci herosa, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w raju. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, bohater na jej

miejsce wybiera wzgorze, zeby byc blizej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego formy: miecz a, takze rog. W swej ostatecznej spowiedzi przypomina

wartosci ktore nadawaly sens swoim zyciu. W scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci osoby chcac stac sie ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim krokiem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w wielorakie tematy. Lecz na pomysl pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza umieszczenie Boga przy centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej przyciagajacy. Przykladami

moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje porzadne zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® mozliwosc wychowawcza a, takze dydaktyczna. Utwor rozpoczyna

wezwanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada na temat co rosnie na polu i moment zostanie zebrane i odnajdzie sie w biesiadnym

stoliku. Udziela rad kobietom a, takze mezczyznom. Na koniec zacheca az do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga na temat

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci w wszystkich ludzi. Nazywany okazuje sie byc takze pierwotnym savoir-vivrem naszym, gdyz miesci zbior

nakazow i pouczen, jak musi zachowac sie przy stoliku rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do

kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej esencja i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Odslania smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, jaka zaprasza az do tanca czlonkow roznych

stanow.

Obraz mozna przeczytac sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy osoby podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu

stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze zejscie zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje zwiazki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak aby

tego chcial podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele jednakze zostal w tamtym miejscu zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden cel parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy szykowne i uznawane w

konkretnej epoce. Wzorce osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, korzystne, idealne. Literatura sredniowiecza zarysowuje taki

portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych w Zachodzie, ktore to obyczaje a, takze wyzsza kulture

chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre maksymy zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie podpory Bozej - apostrofa. Pozniej autor opowiada o tym co rosnie w polu a, takze niedlugo zostanie zebrane a,

takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad paniom i mezczyznom. Pod koniec naklania do przyswajania sobie zacnych obyczajow. Prosi tez

Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie uciechy na kazdego ludzi. Zwany jest tez pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior

nakazow a, takze pouczen, jakim sposobem powinien zachowac sie obok stole rycerz. Wyraznie czuje sie w niniejszym utworze propagowanie

rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Sen wieczny ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza osoby

interesowali sie smiercia. Do niej istota a, takze cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza.

Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego z nas. Motyw nasz ukazuje zejscie, ktora zacheca do tanca

przedstawicieli roznych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje zwiazki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak aby

tego chcial podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele jednakze zostal w tamtym miejscu zabity. Zauwazamy tu konflikt spoleczny miedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac

przywileje. Wywoluje sie posrod nich buta.

Jest nadal duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis poranka, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat

dacie jej powstania:

• piesn powstala w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala przy 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o czym swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego z 1506r., co nobilitowalo nasz tekst az do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa zwrocony do Matki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, aby Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania zakresu sylabicznego, co z czasem, przy XVI

przy., doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace czasami po

pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika stad,

ze przy kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy tez opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Po zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw w jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na obrebie nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen

przy Szwajcarii. W XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni - wielkanocna (strofy 3-6) a, takze pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba, pelniacy

role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna precyzja

przy ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore jej cechy. Mozemy powiedziec, iz na naprawde przemyslane a, takze staranie

dopracowane od strony internetowej formalnej oczekiwac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range tej piesni, czyniac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana kazdemu Polakom tamtej

epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi z 1407r., aczkolwiek juz wtedy byla to piesn starodawna. Popularnosc

a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1 hymn naszego kraju. Pierwsza jej zwrotka przeznaczona jest az do Matki Boskiej, druga az do

Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, na temat dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim a, takze wieczne istnienie po smierci. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, az do ktorej

czesto nawiazywali osoby sredniowiecza, ktora wspoltworza przy Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. przy funkcji wolacza

wystepuje nominativus (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie

przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast

w celu, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane

znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym dowodem

na to, iz w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej.

Placz swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz

przede wszystkim podsluchujemy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych matek,

osobom opowiada swoj bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu z

konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem podrecznikow polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, czyli hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, zas bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami

na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa tez znane a, takze wciaz dzialajace modlitwy ten jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich zyciu i czynach,, Legenda na temat

sw. Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, znajduja sie rodzajem,, uzupelnienia―

Biblii. Poteznieje w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), zasobnosc zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior ustala psalterz., byly bardzo znane w sredniowieczu, opiewaja wielkosc i

dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub miejsce np. kraina szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny,

wiec tym wiecej boli swoim zniewazanie. Oryginal Boska obrazuje losy swego Syna od czasu biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go

przez Zydow, wedlug przybicie az do krzyza. Nieustannie wspolcierpi z nim, stara sie czuc tak jak On, sadzic podobnie. Lecz przede wszystkim

podsluchujemy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych matek, osobom opowiada

swoj bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miescie,

postrzegana przez ludzi w charakterze szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 3 barw: czarnej i

srebrnej. Czarny - prawdopodobnie totez, ze ubiera sie w czarno, moze dlatego, iz jej karnacja juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny - gdyz jej klaki

sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych utracila jedno z

podstawowych zagadnien do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu utraty swoich pociechy, ale tez z powodu pelnego

wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w pewnym stopniu. Moim zdaniem Matka z wiersza Rozewicza

Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa potrzeby

niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych pociechy lecz tez przyjmuje w swoje barki

cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, ktorzy walczyli przy obronie polskiej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja az do szalenstwa.

Natomiast Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia sprzecznego z prawami

naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do ekstrawagancji lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze ponizsza

jedna zejscie, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma zyczenia, ze w tej chwili zadna pierwowzor nie stanie sie musiala naprawde

cierpiec jakim sposobem ona.

20. Wskaz cechy „Bogurodzicy― kluczowe o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana zostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy okazje

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz wiecej specyficzne: na temat pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten gra wielorakie procedury. Przede wszystkim okazuje sie byc

refrenem, wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do

Chrystusa za posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze zredagowana zostala zamierzenie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie wieksza od krytycznej, podwojone odmiany wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze powiekszone wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace zdecydowanie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i rowniez na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu przy wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + trzy;

* trzy. wers - 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma cechy krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione przy tekst

apostrofy. Apostrofe ustala cala pierwsza zwrotka, jaka obejmuje szereg wolaczy a, takze dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piesn spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. przy tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy z minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl z codziennego uzywania. Tych nieuzywanych dzis wyrazen

jest przy „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali sobie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca przy tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory przy centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl glob, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Jednostki uwazali wyzszosc

dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tej filozofii dominowala mysl na temat zyciu

posmiertnym.

W tej epoce dwa pojecia znajduja sie centralne: Bog i czlowiek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jednakze to

czlowiek zostal zmajstrowany na portret i podobienstwo Boga a, takze dzieki temu sprawny jest odszukac w sobie doskonalosc a, takze jednosc z Nim.

Akcentuje ona wazne wartosci mezczyzny, jego tytul zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania niezaplanowanego wyboru, az do zdobywania

informacji, do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza coraz to mniej. Kazdy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac w filozofow z tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc poprawnego postepowania. Musimy

przystanac na chwile i zastanowic sie o polskiej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz to mniej biezacy w

dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki byly: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore przestaja stanowic dla

nas fundamentalne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne takie jak: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w podaniach o paniach i na temat

panach „minionego czasu―. Jakze jest to obecne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, co najwazniejsze, czyli nasze istnienie.

Zapominamy jak jest to siano ulotne a, takze kruche.

Namietnosc jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce przy sredniowieczu. Wzorem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest biezacy w kazdej epoce. Namietnosc to odczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci okazuje sie byc

nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna czesto propagowala projekty parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma mozemy

wyprowadzac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga i tym ktora wage posiada dla jego honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil w swojej wadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow lampy czlowieka,

zas czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Pod polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

chwatow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do Francji

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz odwolywala

sie zarowno do klas charakterystycznych w celu tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i kreowaly

nowe odmiany zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska tworczosc poetycka milosna.

Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do progresu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie obrazowaniem zywotow kultu religijnego,

opartych w legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory owe mialy charakter

dydaktyczny. Tworzenie sie oryginalnych panstw a, takze dynastii sprzyja historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii

sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny,

wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy a, takze zakonnikow przy kosciolach

badz w specjalnie wyznaczonych dodatkowo miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna okazuje

sie byc misterium, co po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nowego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludziom, upadek mezczyzny, odkupienie a, takze sad zasadniczy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz

przy Niemczech. Jedynym ze wspanialych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka.

(Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z zycia Maryi. Z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory

przez grzechy a, takze upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie mezczyzny na wlasciwa droge. Pierwotnym

bohaterem moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej ukochany zycia, toczacy

wewnetrzna bitwe miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Wam utworow.

Naczelna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi przy niej az do glosu na

przyklad tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, mezczyzny. W sredniowieczu w glowny punkt swiata mezczyzny stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem silnej wiary ludzi,

ktorzy postrzegali Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal katalogow glosy a, takze raczyl podarowac

spokojne, pobozne zycie a, takze miejsce przy raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich

i ostatecznych - smierci, wiecznosci a, takze zbawieniu. W sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem

jest pokoj. Zycie ustala jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem i duszy z cialem. Bog stwarza wiare wygrania tej walki. W utworze mozna

przeczytac sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O

nietrwalej wybranki rzeczy globu tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow lampy w stanie

podarowac czlowiekowi prawdziwego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Tez "I nie zaakceptowac milowac trudno, i milowac". Szarzynski upatruje

prawdziwy cel milosci a, takze piekna przy Bogu. Wartoscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral sciezke walki wraz ze swiatem zywiolow -

wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe wartosci, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bo pierwszenstwo posiada radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W baroku tworzy sie wariant czlowieka kierujacego sie regula dwoistego zycia, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech

zycia, jakim sposobem wiemy sa to wzorce osobowe zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 rok Jana Laskiego). Czas jej powstania az do

dzis ozywia zywe dysputy badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, urodzenie tekstu zwiazane sa z poczatkami

panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy metrow. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy

prawdziwym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest otwarcie do Matki

Boskiej z prosba na temat wstawiennictwo u Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego,

miesci blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po smierci. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacje o slownictwie i

odmianach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn

Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, szybko wyszla poza mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle stanowila w

dalszym ciagu nieodlaczna odsetek wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - od razu polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy napis napisany wedlug polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia

przy sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i katalogow odbicie przy literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie w ponizenie

a, takze cierpienie, umartwiajac swe cialko i demona. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie natychmiastowe wziecie duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza a, takze ich podejsciu do religii. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja istote i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie przy obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- skupia w sobie

szlachetnosc a, takze odwage, az do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje przy zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej

Francji― i oddany damie swego serca. Jak rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy druh, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem przy nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedle

Boleslaw narodzil sie przy sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od dziecka. Karol szeroki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka zostal przedstawiony przy utworze Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla tez liryka milosna

zgodnie z regula, ze ktorykolwiek rycerz musi miec dame swego serca. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych uczuc i rozmysla poetow,

znajduja sie one predzej wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a przedstawienie

uczuc rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, tresciwym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo przy parze wraz ze zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial ludzi do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny

nalezala az do tzw. rzeczy ostatecznych niedaleko sadu podstawowego, piekla a, takze nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal zejscie czlowieka

grzesznego i cnotliwego. Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte

przyrzadzanie sie w spotkanie wraz ze smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi a, takze

swiatem. Wzory motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy rozmaite wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, blada, zolte slepia i cialko, bez finiszu nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, z kosa przy reku i tym podobne. Mowi kobieta, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych przy

dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika stad, ze wykladzinom czlowiek minie przez istnienie

skromniej, tym jego randka ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie byc

ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem zas ludzmi

Naczelna zwrotka okazuje sie byc apostrofa az do Matki Boskiej i miesci w sobie wiele okreslen skierowanych przy jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Znajdujemy w pani a prosby publiczne: o wysluchanie

modlitwy, na temat natchnienie rozmysla.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Matki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie mnie jako postac cierpiaca, zalaca sie ponad soba a, takze swoim synem. Oplakuje swe dziecko,

pragnie z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest nieporadna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest to siano twe wesele

Co zes mi az do obiecywal, tylko i wylacznie bano wiele..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wytycza dwudziestozwrotkowy napis, prosi ludzi o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku a, takze zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej przede wszystkim cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest podstawowym problemem utworu. Marie tym wiecej boli

zniewazenie syna, gdyz jest maz jej jedynym dzieckiem. Odslania losy wlasnego syna od czasu biczowania przez nakladanie cierniowej korony, bicie go

przez zydow wedlug przybyciu az do krzyza. Nieustannie wspolcierpi z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak jak on, odczuwac. Wie, iz to w tej chwili ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i w blahy idea, dotyczy jakiegos zdarzenia badz osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala charakter

przede wszystkim sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

samego zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, zwykla skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub

maksymy budowy). Charakter piesni wynika z jej zwiazkow z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zwiazane z

rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji polskiej

wprowadzil go Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej specjalizacji wiedzy. Poteznieje czesto przy tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zespoly kazan przybraly charakter utworow

literackich nie w kazdym przypadku pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o zyciu pasterzy badz wiesniakow. Gatunek ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych a, takze oznaczal w takim przypadku wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta postaci literackiej ogolnie pasterza, z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w srodek

realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca

na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury a, takze niecheci az

do miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z odpowiednim jej pragnieniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny miejsce

kulminacyjny, puenta), ograniczenie wielkosci postaci, przedstawienie tylko okreslonego watku, skupienie sie w jednym tylko i wylacznie problemie, jakis

punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Zostala srodkiem wczytania do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z swoim

zyciem dziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo nasz gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) a,

takze nawolywanie az do walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Dluzej jest aczkolwiek glosow przemawiajacych,

ze na temat ojczyzne powinno sie sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w

„Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, postepuje we

kazdego nastepnych epokach literackich a, takze jest zwiazane z zajeciami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny stawia

wiecej niz wlasnpe, osobiste sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby poprawy, nie liczac sie z przykrymi w celu niego

konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde nawet ta przykra.

Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest w celu niego naczelna wartoscia. Poswieca dla pani a wszystko, nawet osobiste ambicje i

prywatne dobro. Sil dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju postepowania a, takze mysl, iz zasluguje sobie nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina przy przekazie M. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania czytelnika az

do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie porannych mszy a,

takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Wydaje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini, pan ksiedza,

zas nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". W "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej zawarl swe

rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, takich jak gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni porzadne wychowanie, kwalifikacji praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew).

Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca

natomiast dziedziczenie wedlug przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

mezczyzny na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i robocie na wsi, totez starannie opisywal zajecia ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie

zaakceptowac zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora az do pracy w wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw

oraz pozostalych plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi zysk i zapewnia

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej a, takze sprzedawac

drozej w pozostalych okolicach.

Seks Reja az do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

zaakceptowac ceniac katalogow zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, iz moze maz pilnowac przywilejow

szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, gdyz oprocz informacji praktycznej przedstawiciel tego wielkiego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza tez sympatii wspolzycie szlachcica az do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, przynoszac im rozum i mowe,

Dlatego tez, ktorykolwiek winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma podarunek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - borykac sie w obronie wiary a, takze ojczyzny. Ogromniejsza wartosc posiada oddanie zycia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni na temat spustoszeniu

Podola", po klesce Polski z Turcja. Oznacza postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei"

krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie zaakceptowac chca istnien wedlug przykazan.

Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor a, takze

la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac z

chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia lokalne XVI wieku widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Wydaje sie byc oburzony

obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Proponuje im bitwe, by placili na wojsko, na

orez, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski pragnie by walczyl caly

narod. Zada patriotyzmu. O swoim oburzeniu zaswiadcza ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupiec przed a, takze po szkodzie. Mimo szkody nie chca

oni zreperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja z tragedii

moralow. Nie umieja ustrzec sie przed blizniacza sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem okazuje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i uchronic ojczyzne od czasu wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to ogolnym problemem pokazania interesow prywatnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Krajowy, swiadczy na temat podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Maja dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia.

Solidnosc i wladza panstwa zalezy od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie ma nic wiecej niz ojczyzne, czlowiek powinien nawet z

radoscia umierac zbytnio nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic co ludzkie nie jest mi obce". Za

Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia a, takze podziw w celu urokow fauny i flory. We

fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy termin po temu",

"Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, uciecha duchowa a,

takze intelektualna. Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy obok dzwiekach muzyki, w aurze tanca,

dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w czasie zabawy trzeba zachowac, naprawde ceniony przez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje tez ideal

wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci mezczyzny. Czestym powodem jego utworow jest dziewictwo, ktora uznaje za najlepsza wartosc - "Piesn

na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji mezczyzny wyrazanej przez

Platona - wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci

materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o niezwyklosci jednostki obdarzonej

talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej dyspozycji tworzenia. Motyw ten mozna przeczytac sie przy piesni

"Niezwyklym i nie zaakceptowac lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze swoim wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich.

Nawiazuje tez az do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor

a, takze lasow" - Proteusz (bozek lesny), przy utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w

tych propozycji pochwale cnot i zalet zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad

rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta siega do Horacego, lecz zamienia je, laczy rozne motywy w okreslonym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow rywalizacji trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w tamtym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal konflikt pomiedzy interesem jednostkowym a, takze ogolnym. W niniejszym utworze prosto odnalezc

swistki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki znajduja sie wyrazem silnej troski na temat losy osobistej

ojczyzny. Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie

sprawe z odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, maja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, dziac na strazy prawa a, takze

sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno wykladzinom myslec na temat prywatnych romansach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W

ostatnim fragmencie tej wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem

mlodych ludzi (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza

sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodzi rycerska az do grozacej w tej chwili wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do tragedii

pewne detale, ktore wbrew umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w

czasie obrad Rady panuje typowy naszego kraju balagan). Mysla przewodnia pelnego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele

rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym podrecznikow antyku, mocno zwiazanym z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z nia.

Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem w celu Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego znajduja sie

przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w przewazajacej liczbie powazne, katalogow tematyka okazuje sie byc zas bogata. Wystarczy wykonac

przegladu roznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, fauny i flory i zycia, milosci. Preferencje filozoficzne zazwyczaj stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge a, takze lament wedlug klesce Polakow

poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i osoby ( damy i pociechy ) uprowadzone przez nieprzyjaciela.

Poeta odwoluje sie az do tych, ktorzy czuja nadal milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania zasobow dla

wojsk, mysli na temat kraju zas nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie nasz rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Lecz jesli racja i z tego naszej firmy zbodzie,

Swieza przypowiesc Kowalski sobie nabedzie,

Ze a, takze przed szkoda, i wedlug szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie zwazajac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego miejsca dla kazdego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, finalnie czlowieka na

temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osoby, bo posiada czyste serce i owego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

ksiega Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest artysta, poeta, swoim tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz 1 o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam

trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi przy literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Pelny poemat zbudowany z 12 piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z noca swietojanska. Jest to proba wytworzenia

pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali istnienie na wsi. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o problemach i klopotach

codziennych, nawet praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja pelna

zalet, gdzie dojrzewa sie uczciwie, poboznie a, takze bezpiecznie. Praca na roli choc masywna daje czlowiekowi stale a, takze pewne utrzymanie, wysilek

natomiast jest powodem do dumy. Po robocie mozna zrelaksowac sie wesolo spedzajac czas w tancach a, takze spiewach. Istota ludzka zyje w wsi przy

harmonii z przyroda. Na rzecz Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, gdyz to wlasnie oni pokazuja zmeczonej

zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci a, takze staropolskich weselach

szlacheckich, Oraz mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

stulecia jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, na temat nierownosci

spolecznej, o zlych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako protest poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, iz stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie a, takze radosc. Zabawy plynace z zycia mezczyzny na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione przy obcowaniu przy z

natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych na temat swojej wybranki

prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tekst, stopien wlaczonej w tych propozycji

mitologizacji a, takze jezyk wolno podzielic w dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa czy tez przykladami, badz

przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, ale alegorycznych, kompletnych powiazan z mitologia±, w

ktorych pod maska pasterzy a, takze pasterek hhg Szymonowic ludzi i zwiazki dworskie. Bez watpienia obrazy dekorowane w sielankach

konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie postacie wystepuja przy mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas

nie znajduja sie prawdziwe jednakze sztuczne a, takze zmyslone, ale prawdziwe na pewno sa uczucia, szczescie a, takze nieszczescie przy milosci,

ktorych doswiadcza niemalze kazdy, tak samo jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim skromniej lub wiecej dworskim sielankom

przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej a, takze celnej obserwacji i marki zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i

"Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". W utworze tym poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie damy, narzekajace w swoj los. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni tego ludu

wszakze okazuje sie byc przepych urodziny i obfite zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja konflikt miedzy panskim

dozorca - Starosta, ktory wystepuje zawsze z nieodlacznym symbolem wlasnej wladzy - nahajka±, zas chlopem bezwzglednie pedzonym az do roboty.

Doswiadczamy wiec tu krytyczna weryfikacje zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to utwor

na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Tez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to czesto. Pan leka sie, badz czasem z tej przyczyny postepowaniu wszelcy wraz z

ksiedzem nie znajda sie w lewicy, czyli czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje nadal

ksiedza, gada tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje krytyke.

Mowi na temat odpustach, ktore sa praktycznie jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, wino, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co

otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie az do rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze w stu urzednikow,

jeden okazuje sie byc sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swoich procesow, chyba ze za dodatkowe swiadczenia.

Przerozne lapowki a, takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim

bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac owego sporu wlacza sie a, takze przedstawia niepokojacy los

chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, zas nam nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban.

Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Przy przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac

pozwala ponownie zwozic zboza poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest klopotliwa, bo a, takze

Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny.

Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia wiecej niz stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku a, takze nieuchronne bankructwa.

Chlop okazuje sie byc zadowolony wraz ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie zaakceptowac sa

zadowoleni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wsi, omawia proces calego jej zycia. W mlodosci zaleca cwiczenia

zwiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka wolno

sie wyszkolic bez jej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic musi posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc prywatnych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem a, takze ozenic. Alians

malzenski powinno sie zawierac z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. W celu urzedow nie nalezy pretendowac. W ciagu roku przewidzial rowniez

Rej zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac,

mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy z truskawkami i tym podobne. Latem wolno z tychze przygotowanych na wiosne krzewow a, takze

drzewek posiadac owoce a, takze pozytek. Istnieja juz wtedy jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo zapewnia

takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko w celu uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola

chlopskiego, bo to wznieca wrogosc i osoby zle odrabiaja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z bliskimi, a takze rybactwo w

przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie

pozytek. Lecz i podczas mrozu nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez wolno z towarami, albo podobnie u handlarza sie zabawic i

baranow i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, przy innej okolicy drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz

caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia w wsi. W Czarnolesie istnieje wiele milych dla oczu tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, specjalnie cenionym. Liryk zwraca obserwacje na to, ktore to wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, spiew

ptakow. Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem.

Wlodarz odmowi dalszego picia z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina przeszlosc, kiedy obie strony posiadaly wiecej

powierzenia. Chlop podobnie o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na swoim niekorzysc. Jest to jeden z utworow w ktorym poeta dotyka problem

spoleczny w Polsce. Przedstawionej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni

spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty w tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz

swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa na temat

milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie wyrazne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter prezentowanej uroczystosci. Piesn panny innej mowi

na temat tancu a, takze radosci. Przekonuje wszystkich az do pojscia przy jej slady. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale zycia wiejskiego.

Chwali wesolosc a, takze spokoj wsi. Chlop utrzymuje ze wlasnej pracy zony i rodzine, a zawod jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i

bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza badz pisarza. Liczy nastepnie wszystkie przyjemnosci robocie, chwali wieczorowe spiewy a, takze tance. Utwor

nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw w uksztaltowanie herosa lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan postaci, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly dwa glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w swoim poezji odnajdujemy echa

ideologii epoki. Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego wplywu

przyrody w ludzka psychike. Zawiera tez pochwale a, takze zachete az do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji a, takze umiejetnosc krytycznego

spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola mezczyzny w globie,

zastanawiaja ponad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale tez podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji

swoje niemalze wszystkie rozwazania i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Mu za ksiega stworzenia globu oraz mezczyzny, a takze harmonie

miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, zwazajac na owe czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postury

charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje katalogow syntezy. W zyciu najwazniejsze okazuje sie byc miec

dziewicze sumienie, radzi, aby uzywac z sposobnosci do gry, ale racjonalnie i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej przy sobie. W „Piesni na temat cnocie― poeta stara sie

zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu slowo „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty okazuje sie byc

obowiazkiem kazdego z nas, a najlepsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage az do slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez samodzielnie proces kreatywny. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali

sie te banki pozostawic wedlug sobie slawe i honor. Problematyke sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym a, takze nielada piorem opatrzony... ―,

zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji w posiadany dar jest jednostka wybitna. Wizja lotu ponad roznymi panstwami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze swoim dziela pozostana tez swietne nie tylko rodakom, ale i daleko poza granicami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez az do antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi

„slodko jest hulac w stosownym miejscu a, takze czasie―. Tez filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala

z antyku, podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII wolno odnalezc tez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu pisarstwo parenetyczna w dalszym ciagu pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe,

idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie musi wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej

majetnosci. Wskazowki zawarte sa przy „Zywocie mezczyzny poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami fauny i flory o kazdej porze rok, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Podobny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― co wiecej „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery a, takze znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych

przez literature renesansowa mozemy tez wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swoich dobr co wiecej

zycia. Ten ideal stworzony jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a przede

wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden schemat – wariant

renesansowego stworcy, humanisty. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do jakiejs dziedziny tworzenia, jest wszechstronna, oprocz talentu

ma obszerna wiedze i zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, rozumiana jako uczciwosc, patriotyzm, istnienie zgodne z natura. Dobry ozenek, zadania gospodarskie a,

takze obywatelskie definiuja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia gospodarskie, prace w

roli a, takze w ogrodzie, uciechy plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka w

charakterze bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym szefem, dba na temat swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody,

dobrego ojca a, takze troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak z dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie

jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug

jego najwyzsza wartoscia jest dziewictwo ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana w charakterze czyste etyka, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca

dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego szczescia i pokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych

norm a, takze przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jakas z fraszek. Podmiot poetycki uznaje wigor za jakas z

najistotniejszych wartosci, w stosunku do ktorej rozne dobra traca swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne istnienie w aprobacie

z natura i nie zaakceptowac szuka wiele do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego zycia i swoim prawdziwych wartosci w wybranych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug mezczyzny odrodzenia powinno sie zyc wedlug natura a, takze jej prawami, pamietac, iz wszystko mija ale powinno sie przy tym afirmowac zycie

a, takze w pelni tu korzystac. Wedle stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny broniacy przed

atakami fortuny.

38. Ustal, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem okazuje

sie byc wydany przy 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat

ustroju idealnym uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru niesamowitego obywatela

Rzeczypospolitej oraz ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu

takze postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej w celu roznych ludzi jest

rozmaite prawo. Dla przykladu prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla ludzi z roznych warstw spolecznych, inne w celu szlachty a,

takze inne w celu mieszczan. Sadze ze, nasz problem okazuje sie byc nadal biezacy. Tak w tej chwili bylo a, takze jest, iz ludzie posiadajacy wplywy a,

takze takze zamozni podlegaja nie zawsze tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, jednakze zazwyczaj znajduja sie traktowani w duzej mierze lzej,

w ogromnej liczbie przypadkow moga sie chociazby kupic. Czesto osoby na kolosalnych stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie przy ich kwestii

jest w znacznym stopniu przedluzone. Kolejnym problemem, ktory porusza Modrzewski jest uzycie nauki a, takze wiedzy pod zadnym pozorem kazdego

czlowieka i wspolzaleznosc energii panstwa a, takze jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc

nowe uczelni i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub po

prostu zmaga sie z bieda i manipuluje nadal z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie przy malych

miasteczkach, zamknieto a, takze dzieci w wielu przypadkach musza spacerowac do tychze odleglych w duzej mierze kilometrow. Ponadto szkoly maja

zazwyczaj nazbyt male srodki pieniezne na progres pracowni a, takze zakup podpory naukowych, czasami nawet w utrzymanie. W ksiedze na temat

wojnie natomiast mowi, iz kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie zaakceptowac tych, ktorzy je wywoluja.

Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia tyczace spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwie w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek mieszkaniec okazuje sie

byc obywatelem a, takze panstwo powinno mu dac mozliwosc szczescie, - o wartosci czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - ktorykolwiek

czlowiek musi byc legalnie przygotowany az do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pilnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy

nadzorujace wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facet byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac

nowy regulamin prawny z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci z wojny nie zaakceptowac sa naprawde wielkie, zeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych

wojny oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu przy 1551 r. Modrzewski proponuje: - skonstruowac kosciol narodowy

niezalezny od czasu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez ludzi wyksztalconych

a, takze szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbyteczne, takie jak doskonale domy i sute biesiady. Proponuje srodki

pieniezne przeznaczone w ten cel wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie w dotowanie szkolnictwa w czasach, w

ktorych nie docenia sie informacji i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski proponuje przejecie

kurateli nad szkolami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz 1

prawo chodzenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. Tym sposobem pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, czyli brak wybranki ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny

okazuje sie byc podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie wartosci (Bog a, takze ojczyzna) winny sie wiazac w

jakas calosc. Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra polaczonego, dla rzetelna ojczyzny trzeba poswiecic caloksztalt: majatek,

energii, zdrowie, fart, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna stac sie zgoda, gdyz laczy go jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do jakich moga sprawic niezgodni obywatele - spory sejmowe,

rywalizacji domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze narod wymra, a

obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude a, takze

obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

az do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic krol,

wspierany madra sugestia, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka, podle

funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo a, takze herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat

opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, aby stara religia ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie znajduja sie spojni,

nie zaakceptowac tworza jednosci. A w celu Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode u

katolikow, ale u heretykow to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa

i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich dziedzinach zycia, w podobny sposob publicznego, jak i rowniez prywatnego.

Heretycy nie sa w stanie nawet odpierac panstwa przed poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest odpowiednie do

wygrania wojny. Skarga wzywa dlatego krola az do obrony wiary katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz az do

przywrocenia jednosci religijnej przy narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow a, takze pozbawienia katalogow ochrony sadowej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma autentycznej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza tworzone, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i panstwowe,

ustanowione w celu porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim chaos (istnialo w takim

przypadku wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze w problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia praw

ograniczajacych a, takze naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. Jednoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i wladzy

wykonawczej - np. natychmiastowe sadzenie a, takze bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych propozycji

herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc a, takze brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne az do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek i do tonacego okretu, ktory wszyscy,

przy chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla wage problemow a, takze zjawisk, ktore to maja miejsce w kraju i proponuje

reperacje istniejacego formy rzeczy. Rownolegle przepowiada maz, iz rozplenienie sie tego typu chorob doprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno przy

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O dobrej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy w

celu dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej przy Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic sa w stanie jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna rozne analogie az do wydarzen politycznych tego okresu.

Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor

polskiego Sejmu. Dostrzec mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor ustala

ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie mezczyzny poczciwego" odszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz glownym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace go sprawy a, takze swoj lek o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka rozprawa...

". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore to dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

M. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna zobaczyc w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany z pozycji kalwina i przy

duzej fragmentu stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych przez protestantow, co jest zwlaszcza widoczne przy krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do zycia w przepychu i

sztuczne zawyzanie wielkosci swietych, w ktorych ciagle pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin a, takze

„koled―, ktore sa wedle niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego a, takze zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow ale takze papieza,

oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym charakter sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi zrozumiec

istniejace przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia go i wynosi ponad zwyczajnych ludzi.

Jednakze mnich ten jest faktycznie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osoby, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbytnio swietych, chetnie ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal okazuje sie byc

anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swego psa w cmentarzu niedaleko grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni a, takze poskarzyli

sie biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z czworonoga uczynil parafianina.

Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze lekcewazenie

waznych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, ustala nawiazanie az do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu

odprawiania nabozenstw przy zrozumialych w celu wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja

lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja katalogow spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo przy

odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega dramat ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach czesto nawiazywal az do filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, iz jest konfidencjonalny osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow zeszlych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim dar, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych

a, takze zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal z ta regula. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie na wlasna reke, rownoczesnie

stara sie dowiedziec, co obecnie dzieje sie z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego istnienia. Brak okazuje sie byc na nie zaakceptowac odpowiedzi

wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz wedlug smierci, az do miejsc w

ktorych przebywala przed wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje

sie byc, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to przy ostatnim z TRENOW, w ktorym opowiada swoj sen - we

snie ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze swoim coreczka okazuje sie byc

szczesliwa. Postura ojca przerabia sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie istnienie Jana w wsi pozostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do kompozycji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, dlaczego to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta przez

nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po odejsciu

coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W ktoras strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana zostala jego wiara w praworzadnosc boska, wykonuje to az do zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w punkcie

kulminacyjnym az do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc tresc calego zycia i aktualnych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, iz corka stanie sie dziedziczka swoim wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolu, rozpaczy, trwogi.

W obliczu smierci corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym okres swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jakis z wiela policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej decyzji - Urszula poprzez zejscie w wieku dzieciecym

uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, ktorych bohaterami znajduja sie pasterze badz rolnicy.

Sielanke umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane przez bohaterow, az do epiki – fabula a, takze narracja, az do dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi

a, takze rozmowy pojedynczych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie ogolnie z

humanistyczna pochwala piekna swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie czestokroc tlem w celu prezentowania

zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie zwyczaje,

wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy portret wsi polskiej Ostatnia z panien wyglasza

pochwale zycia wiejskiego; masywna, codzienna praca w polu i obok gospodarstwie powoduje radosc mieszkancom wsi a, takze jest w celu nich

powodem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze wspomniec za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy przy literaturze polskiej

siegnal wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, okazuje

sie byc nietypowa, hhg bowiem fuche panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje dlatego nie

idea, ale srodek, w jaki zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach ludowych i narzeka

razem z Oluchna w ciezka fuche oraz w srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki pani a sielanka Szymonowica

potrafi odszukac pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI wieku jest, wedle Szymonowica, pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem,

gdzie czesto dochodzi az do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw dotkliwych, pokazuje ujemne strony zycia na wsi, oddalajac sie

od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji globu i tworzac utwor usredniony raczej az do antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle przyrody, a

jej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i uciechy, jakie ciagnie ze soba milosc. Gdy Laura przybywa w spotkanie z ukochanym przy umowionym

jaworem nikt w nia nie zaakceptowac czeka. Sprawia to posadzenie o zdrada i alians z rozna pasterka – Doryda, co konczy sie atakiem rozpaczy i

zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wtedy zza pobliskich zarosli wybiega Filon a, takze uspokaja

Laure tlumaczac, iz chcial tylko i wylacznie przekonac sie na temat jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym

wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, naprawde charakterystyczne w celu

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu wybranki na postepowanie

czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zyciu do obecnie wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak charakter jego wierszy

wykracza daleko poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, co

powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe,

wynikaly wraz ze zmiany religii, gdyz najwidoczniej Mikolaj przy mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy wstrzas

swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niepewnosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy a, takze wszechmocny, ale, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do obecnie i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest idealnym obrazem tychze niepewnosci a, takze lekow. Zwlaszcza wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w 3 sonetach – IV a, takze

V.

Sonet IV: O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, okazuje sie byc wyrazem obawy poety na temat wynik bezustannej

walki, ktora kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od czasu Boga. W celu grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z silami

ciemnosci czlowiek jest samotny, a stawka jest przeciez zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na pomoc jakiego

kazdy czlowiek powinien polegac, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna przemoc szatana, glob i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata owego, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest milosc do Boga. Bog okazuje sie byc wielki a, takze dokonaly, czlowiek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc

odciaga czlowieka od czasu Boga, utrudnia mu sciezke do zycia wiecznego a, takze do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie nawiazanie zarowno

do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i rowniez do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla powszechnie znana osobom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest potezne, a kiedy slabe. Sens rozwazan autora

ma charakter uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej ciekawi Kochanowskiego Nasz kraj XVI wieku, wowczas

nadal silna a, takze znaczaca w Europie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow przed tym,

iz niewlasciwa strategia moze sprawic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o tego rodzaju intencjach

autora.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") okazuje sie byc skierowana az do rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jakim

sposobem maja wykonywac powierzona wykladzinom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat

dobro publiczne. Na zakonczenie poeta przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy na temat polski srodek glosowania przez rozstapienie i obecnosc marszalkow

stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek odpowiedzialnosci zbytnio

losy was. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych romansach, malo natomiast jest Antenorow

troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna az do pijanstwa

a, takze obzarstwa, zas niezdolna az do zadnego mordegi, a przede wszystkim do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie osoby beda potrafili w

przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku was rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy narodowych.

Glowny z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty, nieliczenia

sie z dobrem was, realizowania prywatnych celow kosztem narodu.

6. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, aczkolwiek sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, okazuje sie

byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by przez atak zdziwic wroga, naruszyc go a, takze nie

pozwolic do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza bowiem tematy w najwyzszym stopniu istotne, obecne i

skomplikowane. Swoje poglady na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo w charakterze dobrowolna organizacja spoleczna powstala dla zapewnienia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Trusia

elekcyjny (wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten trudnosc; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, czy tez

wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O wiedzy potrzebnej az do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci co sa w jego czele powinni podarowac

przyklad,

dwie. "O wybranki ku ojczyznie" - oblicza 6 chorob Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, nielad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, iz milosc az do ojczyzny podstawowym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Nieszczesliwie jej nie istnieje, Skarga leka sie, iz fakt nasz moze byc wykorzystany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

4. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz okazuje sie byc

wykorzystywana przez magnaterie az do osiagniecia prywatnych celow, co prowadzi az do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ). zada

wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie w jej zlych synow, lek o losy Rzeczypospolitej a,

takze nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste az do nieba sa to: brak sprawiedliwie dzialajacego

wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych

opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Krajowy, jesli jej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

maz na obszarze niezaleznosci od czasu papiestwa a, takze cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o zyciu szlachcica od czasu narodzin az do smierci. Zastanawia sie ponad edukacja a, takze

wychowaniem pociechy szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Komunikujac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauczania Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczowe oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec a, takze

spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez prywatnych

zaslug. Zbytnio wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy w wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach rok, przynosza wiele pozytku, jak rowniez

dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i parki warzywne, aby niczego przez caly rok nie zabraklo rodzinie gospodarza. O

bardzo duzym zamilowaniu autora do robocie na wsi swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw i innych plodow rolnych: wineczko,

ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odpoczywac w lekkim towarzystwie kompanow i bliskich, zaleca gry, polowania, rybactwo, co daje pozytek a, takze daje uciecha. Dbajacy

na temat fortune liryk zaleca przy wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i wyprzedawac drozej przy innych

strefach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych i sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym przede wszystkim ksztaltowanie swoim charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal na temat urzedach

publicznych nie ceniac ich zbyt. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko totez, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony slabosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy praktycznej przedstawiciel owego

wysokiego formy spolecznego musi posiadac podobnie gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow w Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl przy niej swe przemyslenia odnosnie do tego zdarzenia oraz aluzje, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na najazd Tatarow w

Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow i mysl na temat powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie przed napascia Turkow,

silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski proponuje opodatkowanie szlachty, co formuluje

slowami: "Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka a, takze

niesmiertelnej - poety. Dusza poety jego zdaniem jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy barier.

Piesn ponizsza przekazuje przytomnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego w charakterze poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za

najgodniejsza i najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" okazuje sie byc cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia

w wsi. Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem wody i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w

piesni Panny VI podkresla wage zycia przy jednosci z natura. Formuluje pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W piesni Panny XII

zawarta okazuje sie byc pochwala zycia na wsi w zespole rodzinnym. Praca ziemianina w roli przeciwstawiona jest odmiennym, niemoralnym sposobom

zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie rzadzic w zyciu. Ogromny

wplyw w tworczosc poety mialo podobnie spotkanie z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z odmiana znakomitego polskiego poety, ktory jako jakis z glownych tworzyl literature

narodowa. Lecz nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jakim sposobem wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten

okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci czlowieka, jest tez uwidocznieniem swiadomosci

wlasnej wartosci Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze dlugo po swoim smierci pozostana czytane a, takze

podziwiane przez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie zagadnienia z zycia codziennego, co bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przykladami moga byc: Piesn XXIII i fraszka

"O zywocie ludzkim". Zawarte przy tej innej przemyslenia pokazuja wyraznie w znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej, aczkolwiek nie da sie

ukryc zawartej przy niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie zaakceptowac bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny. Jego

rozwazania na nasz temat zostaly zawarte na przyklad w Piesniach XII a, takze XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, jaka

pielegnowana przy sercu mezczyzny moze byc w celu niego w tym samym czasie "nagroda a, takze placa" i swoista ozdoba zycia. Jawnie z cnota

zwiazana okazuje sie byc tak okreslana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia u wspolczesnych, zas po smierci pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od czasu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc ogolne wsrod owczesnej

szlachty. Bez watpienia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka

"Na most warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy przy "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl przy niej swe przemyslenia a, takze sugestie,

jakim sposobem w przyszlosci podeprzec obrone barier, ale w najwyzszym stopniu emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat a, takze stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni

wspolrodakow. Pozostalym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszystkie

zalety stanowiace cnote znajduja sie cenne, ale najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta droga do niebios, Tym,

co sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym momencie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej przy Czarnolesie, zeby tam komponowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" okresla na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem

ziemianina. Liryk opowiada na temat poboznej a, takze spokojnej rutyny gospodarza. Na rzecz porownania przypomina takze na temat ludziach

tulajacych sie wedlug swiecie przy poszukiwaniu bitew i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej okazuje sie byc zyc w roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz z zbirow osiaganych z ofiarnej

pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki a, takze pola, zas nastepnie caloksztalt znosi az do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy

zawsze znajdzie termin na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby badz w lesie zastawia potrzask, dzieki

czemu w domu nigdy nie brakuje jedzenia. W zagrodzie naturalnie pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze na temat wychowaniu

mlodego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zawstydzenie. Poeta pragnie, aby swoim wnuki byly dobrze wychowane i by posiadaly owe

zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode globu, swojego domostwa – to

renesansowa zgoda zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, jakim holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby lapac w pulapke

dzien, a, takze stoickie, aby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta przy „Piesniach― posiadala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone

przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia mezczyzny jest fart, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z zasadami cnoty,

zapewnia czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie az do korzystania z

uciechy zyciowych. Wobec przemijalnosci globu, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do korzystania z chwili, cieszenia sie z

zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc zaobserwowac przy

Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej,

jaka byla nie zaakceptowac wolna od czasu sprzecznosci. Dlatego tez fraszki byly tak roznorodne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal dystans do globu i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy

od Zenona, lecz na pewno blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii

antycznej dazenie do szczescia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac

klopotow, ktore mogly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce „Na

dom w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta pragnie

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze

sumienie, humanistyczna zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra owego swiata nie

zaakceptowac zapewniaja prawdziwego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna tylko dzieki wiernosci sobie a, takze

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm a, takze przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna z fraszek –

„Na zdrowie―. Pochwale zycia w aprobacie z natura odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na glob renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc globu: jego przemijalnosc

i solidnosc wobec naprawde krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i umiejacego ze

stoickim spokojem spostrzegac otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu, przy

korzystaniu z rozumu, ale i takze w uciechy „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia a, takze

wizji Boga, jako wielkiego Architekta, znajdujemy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem w stosunku do Boga,

ale tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego wykorzystac swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od czasu trosk a, takze cierpienia i obawy przed

smiercia. Tymze dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety przy ustalone przez myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, w ktorym poeta z ironia wytycza sie odnosnie do madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie z problemami,

podarowac sile sakralna i porzadne szczescie i czynic odpornym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie przy swych piesniach slawil

madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odszukac w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej harmonijnej i

calkowitej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po smierci Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu a, takze

ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow wedlug porwana przez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska a, takze stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac

rozne postury polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem az do rozwazan fauny i flory ogolnej.

W konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, choc w pewnym stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w tragedii greckiej,

zachodzi podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob w scenie nie zaakceptowac przekracza czterech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal

przy nagrode zbytnio wyrok przy sporze bogin, wine dlatego ponosi lacha, ktora go nagrodzila.

Istnieja jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tym miejscu takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno okazuje sie byc tu okreslic glownego herosa, bowiem postepuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno bowiem stawiac prywatny interes w rowni wraz ze sprawa panstwie

odstepstwem od czasu reguly okazuje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos z bohaterow przy tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin badz ziemianin

- pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Cecha szczegolna utworow z owego okresu okazuje sie byc epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia orszaku: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w W celu Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn

XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie przynaszaja, / A przy

tym przy zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek swiatowy, ponad caloksztalt przedkladajacy

uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze sprawami

publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), narasta wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak nawet

w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech

pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka W celu gor a, takze lasow,

zredagowana w momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i

zarazem ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie

do Proteusza (starogrecki bozek, ktory proch dar przemieniania sie przy rozne postacie, zwierzeta a, takze przedmioty). Obecnie zas pyta z pewnym

niepokojem: „dalej co stanie sie? ―

dwie. Czarnolas.

Panuje tutaj zupelnie inny samopoczucie, inne znajduja sie tez zagadnienia. W wielu utworach pisarz opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc

mieszkaniu rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), okresla pytania filozoficzne (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma

posiadac na pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie fauny i flory, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje ponad

ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, gdyz wlasne istnienie bylo w celu Kochanowskiego najwazniejszym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w swoim zyciu

kluczowa byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbytnio raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) a, takze nawet polski pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow a, takze zagadnien z zycia mezczyzny, porusza rzeczy jednostki, jak rowniez calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do szczescia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez przedstawienie w istnienie prostego

systemu wartosci. Istota ludzka i swoim dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza przy, odniesieniu az do w/w tematu, na wstepie trzeba stwierdzic, iz tematyka swoim utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, jak i rowniez ogolu ludzi. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane w charakterze wskazowka

w celu jednostki, jednakze dla kazdego, bowiem uzywac sie moze do tych propozycji kazdy, gdyz ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie kilku wersach przy lapidarny srodek przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor planuje odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i prowokuja go az

do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja wyrazenia wypowiedziane przez glownego herosa: „Trudny (... ) nasz rzad z tymi pany: szedlem

drzemac trzezwo, zas wstane pijany. ― Fraszka ta posiada na celem osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego wyniki i niekontrolowane zachowanie

nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim wyniszcza swoje

drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem stanie sie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien wspominac o tym, iz cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w dlatego kazdy musi usilnie zabiegac, aby zostawic po sobie dobre

retrospekcja. Nie jest stosownym czlowiekiem nasz, kto rozmysla tylko na temat piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie

zaakceptowac na darmo Bog odroznil mezczyzny od zwierzakow, dajac jemu rozum a, takze mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac

jeden cel – sluzba ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako ktory moze, niech ku pozytku dobra

polaczonego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow.

Czlowiek obdarzony darem wymowy powinien edukowac swych konsumentow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania

porzadku, praw, umilowania autentycznej wolnosci. Natomiast ludzie posiadajacy odpowiednia moc i odwage powinni z bronia przy reku borykac sie z

wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie przy walce przekazac zycie.

„Piesn o dobrej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, dotyka wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze byc kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac az do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic caloksztalt dla

rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

hhg tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci dostalo

sie az do niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma naprawde rozwinietej cywilizacji;

nie wie budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia na temat Polaku swiatlym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie

zaakceptowac pomysla juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak sobie kupi,

iz i przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory przeciez nie jest glupi. Aby to udowodnic potrzeba czynow, a konkretnie –

wysilku w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to wlasnie odroznia polski narod od czasu plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zajecie i trudnosc calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, ale sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to w celu

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma w celu ukazanie postaw czlonkow kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku juz od

czasu poczatku istnienia naszego was, ale badz takie procedura duchownych moze byc przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni do glebi sie

zastanowic ponad dalszymi swoimi losami, zeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest tez problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwyczajny ludzie. Wowczas gdy zawiedzie jakis

element przy calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a nie tylko czesc ukladu organicznego – panstwie – wolno tu rozpoczac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze jakas z przyczyn upadku

niepodleglosci Polski przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty w wzorach starozytnych.

Utwor nasz zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii a, takze przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc swistki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz podle

spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas w scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora a, takze Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o zdarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach gada posel

-akcji – ograniczona do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, co

ludzkie nie jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw postaci, ich zachowan; od patriotow poczawszy, zas

na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swe losy laczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na rzeczy narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie ponad konsekwencjami

kazdego czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach antycznych.

Utwor ten zostal napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i hhg jeden z epizodow rywalizacji trojanskiej. W utworze tym latwo odszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow i zle ludnosc. Temat

„Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, jakiej obszerny detal przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec niedostatek parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co ludzkie nie

jest mi obce―. W odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg ustaw postaci, katalogow zachowan; od czasu patriotow

zaczynajac, a w zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, oddany sprawom was, zabiega na temat utrzymanie apartamencie, swoje losy

laczy z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem a, takze intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bo widzi w niniejszym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale pelnego narodu.

Tekst dramatu posiada charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze wlasnie w tej epoce tworzy sie popularny w Polsce mit sielskiej, spokojnej

wsi, szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa przy „Nad Niemnem― itd. Nie

wydaje sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot mezczyzny poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie,

milosc i zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa z „Piesni na temat Sobotce―:

„wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu w prace, jaka wszystkim

zapewnia radosc a, takze rozrywke, jaka tez daje zadowolenie. Ten obraz uosabia „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze odmienna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie

skloceni, mysla egoistycznie, znajduja sie chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia.

Ksiadz nie zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Facio musi manipulowac na panskim polu, praca nie jest

radosna piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei z „Krotkiej

rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― M. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie

tematy podejmuje autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z fundamentalnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza czescia dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w pani a mysl, iz „bez praw nie moze stanowic

prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska w cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, iz jak wykrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie zaakceptowac

otrzymuje kary, a plebejusz traci istnienie. Za co? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlowiek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za co innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac winien

rowniez kuratele wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta udawac sie nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc a, takze

nam a, takze bydlu, jesli zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem a, takze samowola mezczyzn, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli sporym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych a, takze zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i apartamencie, chociaz

uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, gdyz tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage az do edukacji mlodego obywatela a,

takze do rangi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o

koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz wydatki na rozne rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie byc bardzo

prosto zapamietac, gdyz dzis okazuje sie byc on takze aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze swiecka

przy panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane przy literaturze.

W dobie renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Wskazowki te zawarte sa przy „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego uposazenia,

rozkoszujac sie darami fauny i flory w kazdej porze rok. dbajac na temat harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt uczony, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu

oraz starosc, oraz smierc. Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug intelektu i przy bliskosci z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro wiecej niz prywate, nie

zaakceptowac zaluje jej swoich towarow, a takze a, takze zycia - taki ideal ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P.

Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko az do tworzenia, to czlowiek uniwersalny, oprocz

talentu posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja stworcy tacy jakim sposobem Jan Kochanowski,

Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wytlumacz w jaki sposob autorzy polscy ery odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze lansujaca

pochwalane. Przykladem tak znakomitej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem― M.

Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski kreatorow tego okresu o losy ojczyzny. W „Krotkiej rozprawie....

― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten okazuje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami czterech reprezentatywnych w celu polskiego

spoleczenstwa stanow a, takze pietnuje czynu kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych

myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: O obyczajach. O prawach, O

wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac

posiadajacym stosownego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie jedynie dobrem narodu i interesem panstwa,

potepial prywate. W ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc

respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania

stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu

Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych a, takze nakladow w ten

cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje

choroby toczace Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu przy 1575 r. Poeta

okresla jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju a,

takze wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor nasz niesie przy sobie zawartosci uniwersalne, hhg sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on uwazny, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie

zaakceptowac unosi sie ambicja kiedy chodzi na temat dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie az do

szantazu a, takze przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A

wiec dzielo ten hhg niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dorobek poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja

niemal wszelcy humanisci, wszystkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie mezczyzny poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o swoim spoleczny ksztalt,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada

nieprawidlowosci, ktore to zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich

obowiazkow, jednakze mysli na temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, fatalnie

sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - gada Pleban). Dlatego Wojt gada rozgoryczony:

„Ksiadz pana wini, pan ksiedza A mnie prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― przy pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej nadal przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow - czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Ukazujac szesc chorob spolecznych -

obojetnosc w stosunku do ojczyzny, zachlannosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze grzechy

przeciwko Bogu - glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, przy XVI wieku, przedwczesne proroctwo

nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony religii katolickiej, wojny z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia az do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga zwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych znajdujemy tez przy licznych fraszkach, a najlepsza

pozycja okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem. Jest z

pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal na temat ksztalt wlasnego stylu,

na temat forme trzymanych gatunkow a, takze o artyzm jezyka, jak rowniez o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie byly mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski,

studiowal tez epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow naszych.

Nawiazania az do antyku przy dorobku Kochanowskiego widac chocby w doborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul

imponujacych, elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci Horacego, przy

podejmowaniu motywow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i

wybranca postawionego wiecej niz tlumem.

Ow wybitny czlowiek zapisal sie w przeszlosci literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta a, takze dramaturg, jednakze takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje swiat

zbytnio wielka harmonie, znajduje duze wartosci fauny i flory i wsi, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. w charakterze nazwy ery uzyto owego terminu przed chwila w 18 wieku we Francji - poczatkowo w

celu okreslenia zapozyczen i deseni wloskich przy sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu okreslenia czasow

panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W niniejszym znaczenie ustalenie to pozostalo przyjete przez nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo

stanowic poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza wywarla wiele sporow a, takze polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu aczkolwiek

odrodzenia antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale pozniej sama doszla do

szczytow przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach kultury trwajaca we Wloszech od czasu XIV az do poczatkow XVI wieku, zas w krajach Europy polnocnej od

finiszu XV do oporu XVI wieku. Jest maz rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory jak: dekoniunktura papiestwa,

rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego) zjednoczonych panstw,

na przyklad Hiszpania, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe a, takze religie, najistotniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot a, takze kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, w plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i zabawiac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek przybywa w glowny punkt badan a,

takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku w charakterze o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do

progresu osobowosci majac na uwadze wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania a, takze ksztaltowania poszczegolnej, silnej

jednostki ludzkiej. W mysl humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce przydatny, liczy sie swoim talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano

przyrode, piekno, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w glowny punkt swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza:

„Czlowiekiem jestem i zero co ludzkie nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do progresu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za oficjalny jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich

wojen wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W rok 1529 - protest mniejszosci luteranskiej przy Spirze w

sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze wolno ja oddawac indywidualnie, iz nalezy wyjasniac

je w jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze dawac

udzielenia rozgrzeszenia czyli uwolnienia ludzi od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek posiada swoj los zapisany przy

gwiazdach. Przeznaczone jest jemu niebo badz pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zbieranie dobr.

Dobrobyt to zasluga, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Wielkiej brytanii. Ruch nasz powstal z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i

poslubil ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem znajduja sie

wydane przy 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one az do literatury religijnej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o

przebudowie panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdjecie

krzywd spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych

niedomaganiach Rzeczypospolitej, na temat sposobach katalogow przezwyciezania.

Strofowanie I - "O wiedzy potrzebnej az do rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Pisarz charakteryzuje choroby, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Dlatego najbardziej

normalni powinni stanowic ci, ktorzy stoja na prowadzeniu narodu.

Strofowanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc chorob Polski. Zawsze sa to: brak wybranki ojczyzny, niedostatek zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niezasadne prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca

pisarz pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", jaka plynie z "chciwosci swojego lakomstwa". W sposob

wyrazisty i wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie

bezinteresownosci milosci az do ojczyzny, wybranki dla pani a samej. Najscie skierowany okazuje sie byc w strone magnatow dbajacych jedynie na temat

swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz laczy

katalogow jedna religia, nakazujaca milosc blizniego, nasz sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedobor tej zgody szczegolnie

w sejmach ozywia u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV a, takze V -

"O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa porazka dla Krajowy, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako tylko prawdziwej, prowadzacej do zgody i az do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac z absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani winni znajduja

sie swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co okazuje sie byc jednoznaczne z

upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma autentycznej wolnosci. Liczy

prawa niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc az do ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze dobry Bog ustrzeze Polske od czasu zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

niedostatek sprawiedliwego a, takze sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki,

kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tekst zwiazana

okazuje sie byc z poczatkowym, pelnym nadal nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech glownych

stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory ujawnia fundamentalne problemy

interesujace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy wykorzystywania zup roznych metod oczyszczania wody, czy

niedostatek stalego systemu obronnego panstwie. Wiele tez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno -

obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki sprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie przy jedzeniu a, takze

piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych naszych utworow

poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie az do rodakow z prosba, zeby pomysleli ostatecznie o grozacym im ryzyku; Polacy

powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby sami stanac az do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem

nasz, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, ale w srodek

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo a, takze umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu w oparciu o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy przy wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly az do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej wojny o zywot

2. wizerunek uczonego a, takze badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znajdowac odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, stare ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i wigor mieszkancow. Wydaje sie byc on pelen podziwu w celu prostoty a, takze kontaktu z natura.

Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tamtym

miejscu zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie

do wsi, tamtego zycia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii autora. Pozostale

sonety to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora wedlug stracie malzonka sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z robocie rak, zas kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, ale to nie zaakceptowac pomagalo. Nie zaakceptowac

stac go na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie

byc starsza pani (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci zycia. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedostatek wlasnej woli na inny los, przygnebiajaca wizja, bitwa o zywot, przetrwanie

4. obiektywizm a, takze bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie przy plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne posiada ukazywac troski duchowe mezczyzny. Te sfery ludzkich problemow

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Sen wieczny - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 strzepkowy zbiorek z roku 1898. Sonety owe mozna uwazac za wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl

rozny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie az do

zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Przedluza sie dlatego jak czlowiek (samotny, czuje sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane posiada skronie), okazuje sie byc wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak nasz probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona

przez burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil w tej

chwili calkowity rozklad. Podobnie okazuje sie byc z czlowiekiem, ktory w starosc okazuje sie byc chorowity, skromniej przydatny az do zycia anizeli

ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym zostal przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn nasz wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad zasadniczy i koniec swiata. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma charakter symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka.

Osobiscie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w niniejszym utworze rozmysla o potedze ducha. Na tle

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego charakter skazony okazuje sie byc niemoca.

Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi a, takze przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Odmiana barw a, takze odcieni. 4 opisy okreslonego krajobrazu

zmieniajacego sie przy wplywem periodu dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, echo

2. Won: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

4. Nastroj: podziw, zaduma ponad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i okazuje sie byc piekna, chroni sie, okazuje sie byc delikatna, wypatruje

wsparcia aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w czasie burzy pozostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza leka sie ulewy drzy przed jej dynamicznoscia, ale dazy do przezycia. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo

utrzymuje sie zycia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly gawede starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, gdyz dbal maz o artyzm jezyka, ksztalt swojego wzoru i odmiane uprawianych

klas, a nade wszystko posiadl calosciowa wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie laczy sie z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy tworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o swoim wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemalze boska potega tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), czyli przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzywac zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

mija,

b) stoicka - zachowac umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

- Piesn IX - rozkosz zycia, trzeba sie zabawiac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszej firmy czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto naprawde madry, iz zgadnie co nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, jednakze moralne: uczciwosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc z tego

co sie posiada.

- Piesn XX - w zyciu okazuje sie byc czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie pod zadnym pozorem bawic, ale mozna a, takze zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o wigor.

- rozne nawiazania az do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na sporym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl czesto

wykorzystywany przez tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z glownych nurtow ery baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

wprost tworzyl wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal w roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych utworow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor nasz ukazuje portret panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii,

kleski. Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna potrzebuje obrony a, takze pieniedzy w wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, jaka przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem. Ukazal

przy niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu poeta panujace zwiazki w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie moze spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami przy bitwie przy

Chicimiem przy 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic patriotyzm,

gotowosc az do ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie z 10 fragmentu dosc precyzyjnie opisujacych wczesniej obustronne

przygotowywania, a pozniej bardzo starannie, dzien wedlug dniu sytuacje pamietnej batalii, az do rozpoczecia ukladow a, takze zaprzestania prac

wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych rzeczy: nad skonczonym obrazem goruje uczucie wybranki do ojczyzny i Boga. Poeta

formuluje pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke ludzi wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage

terazniejszych nalezy odwrocic na rzeczy naprawde fundamentalne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnym wspolczesnych. Prezentuje w tych

propozycji zywy portret owczesnego zycia szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia informacje o Naszym narodzie XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. W 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl w wsi przy krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami, zas

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

Naczelna czesc zawiera 1656-1666 r i miesci opis zdarzen wojennych, czyli taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa az do

Danii, walka z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej

zwyczajach, upodobaniach, specyficznych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

awanturnictwem.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami przy walce a, takze

sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw w zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: zespol dodatnich cech odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie

przeciwienstwem w celu zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa);

jednak z czasem sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady w obowiazki

spoleczne wobec ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo,

prywata, konserwatyzm, pycha, dazenie az do zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako mysl calkiem przyciagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa, jaka

doprowadzila az do upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa wzorce kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch.

Paska), i tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja

sie one bogactwem i roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Pisarz w srodek mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu

owymi jak: hiperbola, metafora, konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ), ktorej

zajeciem jest ukazanie zycia a, takze urody przy pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi ostry kontrast z pierwszym - jest dwubarwny (czern a, takze biel,

motyw smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc uczuc, wynika z kaprysu. Proponuje to gre z czuciem, nastroj

gry dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego z

sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga - zestawienie pokoju trupa z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa:

sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od czasu nich uwolnic. Pointa:

przed miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela wedlug

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym i slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem).

Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji i

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow lampy cennym zrodlem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja obraz

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane idee i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska okazuje sie byc przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci w srodku stanowej, przekonanie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad roznymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich refleksji w

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnym

przywilejow, zas zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach formy

rycerskiego a, takze wojennego rzemiosla. Porownanie terazniejszych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym

stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz okazuje sie byc mysl, iz kobiety znajduja sie niestale przy

uczuciach. Idea ta wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore okazuje sie byc

porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono calkowity szereg sprawy niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej wolno je zrealizowac (uspokoic

morze, wiatr zapiac w wor) niz spostrzec stalosc przy uczuciach damy.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo podobnie moga zostac tematem w celu artysty.

Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe dazenie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem specjalisty. Liczy sie innosc, wyrafinowany zapach,

erudycja, nowinki tez znajduja sie w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego stracie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest w charakterze piekna a, takze zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka a,

takze nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku a, takze ich oddzialywanie na istnienie umyslowe ery.

W pewnym uproszczeniu mowimy, ze przy literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, zasadnicze prady. Glowny - dworski – rozwijajacy sie w dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miejscowosci, tetniacych

prywatnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskoczyc odbiorce, zapewniac

mistrzostwa autora, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z deseni

zachodnich, wykladzinom skladajacy szacunek, a z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, naszych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ponizsza wlasnie pisarstwo,

odmiennie anizeli nurt dworski, przykladala olbrzymia wage az do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj naszego

kraju rodowod uznawala za najwyzszy tworcami owego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten oznacza sie tez sarmackim

od czasu slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. a, takze oddzialywujacej w pozniejsze ery.

Podzial podrecznikow na dwa nurty okazuje sie byc wygodny, jednakze nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec

dworski i byly siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Lecz byly tez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn a, takze Naborowski znajduja sie poetami, ktorzy znacznie sie roznia –

mozna dlatego mowic co najmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie przy XV wieku. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym osoby Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - od razu oznacza obyczaj szlachty przy XV a, takze XVI wieku, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka. Poczatkowo

sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje progres zakresu znaczeniowego o kult zlotej

wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska posiadala poczucie, iz

Polska ustala przedmurze religii chrzescijanskiej - winien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej w wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat szczegolnej roli

polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej roli jaka pelni

Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - istnienie na wsi, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci,

dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie przy zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje az do laski, czegoz swiadectwem okazuje sie byc najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie az do Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, gdzie sady skazaly go w infamie a, takze banicje. Tej pamietniki obejmuja okres sluzby wojskowej.

Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym zrodlem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych propozycji obraz autora

- zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze milosci fauny i flory - z

rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl czesto polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna z pierwszych naszych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy latach 1688 - 1696

"Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie wiele wagi az do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz

zwraca obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne nastawienie szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie dlaczego represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, iz

represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go argument, ze w polsce, ktory nie istnieje za co oplacic

armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim

skromnosc i umiar powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z nieprzecietnym

realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza u

Potockiego synonim rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego okazuje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory ustaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje jakiejkolwiek z tychze postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia kazdego mszy, zas mysli tylko i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic nadal formy obronnej kraju, gdyz szlachta przy wojsku wykazuje

chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny ludzi i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich przy

sluzbie wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych przy utworach W. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka rzeczy szlachty a, takze panstwa. Nierzadko poddaje krytyce wady

narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ukazal stan wewnetrzny panstwa polskiego, ktore chyli sie

w odniesieniu do upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze sa w stanie sluzyc pociechom do gry. Wszyscy dbaja o prywatne

dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady spoleczenstwa. Polacy mysla tylko na temat zabawach,

balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje

sama dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez kobieta sama. W wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy" Potocki

porusza trudnosc nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie

arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak

szlachta nie broni sie, gdyz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy przy Chocimiem przy 1621r. Poemat

opisuje proces bitwy a, takze rokowan. Komplet przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc przy zwyciestwie

ponad poganami. Patriotyzm widac przy przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie az do czasow przeszlych,

chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest przy nich krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna

sytuacje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do zobrazowanych faktow znajduja sie znakomitym zrodlem poznania ludzi i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza odsetek zawiera przedstawienie przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych.

Pasek opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia,

ktora przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji az do walki

dostarcza mu pragnienie zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc az do ojczyzny. Pasek mowi podobnie o odbytych podrozach zagranicznych, ktore

byly wynikiem swoim zainteresowan a, takze ciekawosci. Pasek opisuje podobnie msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow

rekami. Uczestniczyl przy licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem okazuje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej

doszlo az do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie zaakceptowac chcial borykac sie w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac

swiadomosc, ze rywal dogoni go. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke swoim bratu. Lecz taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal

zmiany. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W innej czesci opisuje swe zaloty i decydujaca rozmowe z ukochana. Ow czesc

"Pamietnikow" zawiera szeroki obraz zycia ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy. Swoja

klase zwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty nacechowane jest troska o dobrobyt i zalety wlasne. Z "Pamietnikow" wylania

sie portret typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi

tamtej epoki. Istnieja pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady ludzi, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

dwie. Monolog zwrocony do kogos, wziety przy cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego w charakterze utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac sobie sprawe z ich wplywu na istnienie polityczne

przy owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym zdania, do jakich konfliktow a, takze klesk sa w stanie one sprawic, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. W celu walki z nimi sluzyly mu przede wszystkim bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak klechdy, ukazuja portret zycia przy XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tych czasow. Krasicki

obnazal a, takze osmieszal przy nich najwieksze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc az do hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie czesto sa aczkolwiek uniwersalne a, takze ponadczasowe.

Krasicki tak samodzielnie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie stanowic nie tylko

moralizatorem, lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Od razu utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz przy

tytule, zas przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, nazbyt mlody ilosc

lat, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna staranie o nauke i kulture. Zarzuty owe pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle bezsensowne i absurdalne, iz domyslec sie wolno, ze w ten sposob Krasicki obrazuje zalety

mistrza. Tak wiec satyra ta faktycznie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia w celu jego polityki wewnetrznej, zas jednoczesnie okazuje

sie byc atakiem w sarmacje, w jej usterki i podle przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje opilstwo. Jest ona zrobiona na zasadzie dialogu, rozmowy prowadzonej przez dwoch szlachcicow.

Jeden z nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i na temat przykrych katalogow konsekwencjach. Wymowa satyry okazuje sie byc pesymistyczna

- wymeczony napojem alkoholowym szlachcic odchodzi, by odnalezc ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez szablonowe cechy

Polakow, ktorzy obok alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie znaja sie w polityce, a przy tym uwielbiaja debatowac i przy lada pretekstem wywolywac

awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Okazuje sie, ze przy Rzeczypospolitej dzieje sie coraz to

gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Ten brak

poszanowania tradycji a, takze niszczenie wartosci stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego

upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk prezentowana

byla przy sposob jednoznaczny i prosty. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana az do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w cudzyslow, przez

co pisarz chcial wyodrebnic swoj dystans od pogladow bohatera. Odejscie od bezposredniej perswazji mozna zobaczyc najwyrazniej przy satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w tychze, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej

zawartosci i unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje osiagaja V.

przy. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Scala w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym sposobem pokazania

i wzorem wypowiedzi. Problematyka utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow.

Zakonnicy walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek posrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele trunku

mogl pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody

przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego portretuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

czasow. Swoistym komentarzem do pelnego zbioru okazuje sie byc „Wstep az do bajek―. W sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady,

zachowujac ze mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale sa to tak specyficzne postawy, iz mozna halasuje miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur a, takze kot― okazuje sie byc atakiem w jedna z najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tym miejscu

tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem

szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera jasne pouczenie, iz w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem przewazajacy, wazny praktycznie dla kazdej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie w

tej chwili w niewoli i nie zaakceptowac zna posmaku wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje swe zycie przy klatce a, takze uwaza, iz jest to

nieco normalnego. Lecz stary czyzyk nie zgadza sie z twierdzeniem mlodego. On ongis byl nieskrepowany, zostal aczkolwiek uwieziony. W zadnym

wypadku nie przyzwyczai sie az do niewoli, zawsze bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac ta bajke, okresla sie w fakt, iz powstala kobieta po

pierwotnym rozbiorze Krajowy, moze dlatego Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl malarzem dobrym,

jednakze zyl przy nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl obfity. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal ludzi naturalne,

owymi, jakimi znajduja sie, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna w duzej mierze wiecej osiagnac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest historia "Jagnie a, takze wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w globie

dominuje uprawnienie silniejszego, iz racja okazuje sie byc po stronie www tego, ktory ma moc. Potwierdzeniem tej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci a,

takze okrucienstwa). Jak pyta, ktorym prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, slaby i przy lesie", zas

nastepnie zostaje pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego mezczyzny przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca nawet wiare przy Boga a,

takze smieje sie ze kazdego swietych. Lecz gdy spada na jego choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo osoby sa chwiejni we prywatnych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze czesto

teoretyczne wiedzy nie wspieraja w zyciu.

A zatem glob w dobranockach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki a, takze

zaprezentowane konsumenta.

79. Ocen role podrecznikow oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: przy Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Krajowy. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z silnej troski na temat kraj, z leku przed utrata

niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, w celu ktorej zamiarem powinno stanowic szczescie ojczyzny. Poniewaz fart

spoleczenstwa wynika z przydatnosci wszystkich swoim mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej stanowic powinna uzytecznosc

obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki ponad szkolnictwem, czym poparl wyraznie program reform Komisji Edukacji

Narodowej.

Mnostwo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Mowil o wymagania utworzenia stabilnej armii, gdzie utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne miejsce w swoim dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwie. Pisal: Z samych mezczyzn zguba Polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Przy swoim

przywodztwem skupil gromade radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny a, takze polityczny anachronizm

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra w

owczesne ludnosc.

Do ewidencje utworow trzeba jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w ciagu kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma maz charakter

doskonaly – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca a, takze akcji, niedostatek jest takze scen masowych, calosc natomiast utrzymana

okazuje sie byc w jakiejs konwencji. „Powrot posla― zostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na opinie

publiczna i na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Utwor ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc odmian

ustrojowych Krajowy, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem a, takze ukazal chwatow jednoczesnie

ustalonych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu

jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia rozwiazan fabularnych

prezentujacych pojedyncze poglady i racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― pozostana przedstawieni w charakterze prawi a, takze wzorowi

obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo,

Dobrobojscy a, takze ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Z kolei ich przeciwnicy to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski,

jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka troski, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, co doprowadza az do upadku Krajowy, podobnie jak

samowola, prywata a, takze egoizm, ktory wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swego zycia silna i wyzwolona z

przy obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele gada, ale na ogol bez sensu; zadziwia sie, iz Starosta pozwala na

wszystkie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); reasumujac okazuje sie, iz Podkomorzy nie jest goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow,

chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu

konserwatywnego; Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy

jest oddac corke przymusem za mezczyzna, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc;

Krasinski uosabia jego niedostatek zainteresowania znaja, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; podobnie jest poslem

na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete uprawnienie szlachty, do ktorego mozna naturalnie niezle zarobic;

Szarmancki okazuje sie byc czlowiekiem, ktory roztrwonil majatek rodzicow w zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac sposobnosc finansowa,

jakim sposobem moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne

niczego go nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o duzej roli wyrazenia jako narzedzia oddzialywania w spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na progres tego stylu mialy poglady J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja postepowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal

odczucie – byla to milosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on najmniejszy udzial przy tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Materia jego stalo rozumienie piekna jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Oprocz literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane przy malych odmianach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy eleganckiej

ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od czasu 1730 az do 1822. zaczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory wypowiada sie w czterech dziedzinach zycia:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. W 1740 wlozyl na fallusa szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam oryginalne metody ksztalcenia. Byl maz pijarem a, takze z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 rok oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia slownika, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania maksymy liberum veto,

sposobu elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 rok oddano az do uzytku publicznego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozmysla naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym przy 1764 rok krolem Krajowy zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole Szlachcicow.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, ale rowniez dawala gruntowna a, takze

wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane w

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany przy pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec obecne i

roznorodne tematy. W bazie tego tygodniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, reportaz, listy az do redakcji a,

takze odpowiedzi w nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan a,

takze chlopow, zapisuja o problemach gospodarczych a, takze politycznych Krajowy. Wydawany przez 21 wielu lat. Z inicjatywy krola przy 1765 rok

zalozono w stolicy polski pierwszy przy dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach znany jako Operalnia, w ktorym zaczely

odbyc sie trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W 1766 rok dla teatru zaczyna

komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu

Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej caloksztalt

prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe a, takze

podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie przy jezyku naszym.

Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia stosownego poziomu nauczania potrzebne znajduja sie dobre ksiazki dlatego przy 1775 rok

powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo opracowanie a, takze wydanie oryginalnych podrecznikow oswiatowych. KEN

przetrwala do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane przez samego mistrza. Brali przy nich

wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednakze

jego dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie czesci bohaterskie a, takze komiczne. Skutek komiczny osiagniety

zostaje przez celowe wykorzystanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym a, takze podnioslym rodzajem

przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha miedzy zakonem dominikanow i

karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych przed chwila

puchar, co wiele trunku mogl ulokowac, na widok ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody

przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np. „wojne domowa

spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wtedy kuflem od czasu wina legl z slawnej reki ojca

Zefiryna―. Celem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Frakcja pierwsza owego poematu na temat charakterze konfesyjnym to cudowny hymn w

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – posiada poczucie dyspozycji, jest tworca, gra w gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Zrodlem jego macy jest

milosc, ogarniajaca calkowity narod. W imie tej milosci zada od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy przy

uniesieniu. Tej pragnienie wladzy bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie w celu jego

rzetelna. Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo dominujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie

poswiecil sie dla rzetelna ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Mimo szlachetnych intencji jest zmuszony

na kleske, bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny polega wiec w buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w imie szczescia ludziom, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on przy pyche a, takze megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos przy dyskusji odnosnie do oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba marki ruchu listopadowego i przyczyn jego kleski.

Nalezy podkreslic, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie az do Paryza, gdzie uczestniczyl przy

wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie maz o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze tym Slowacki chcial dac odpowiedz na testowanie dlaczego

powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie sugerujac, iz rzady tychze ludzi byly jedna z

przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku okazuje sie byc zamach w cara. Ludnosc jest przy tej kwestii podzielone. Tylko mlodzi

oficerowie pragna wojny. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly jako sposob dzialania. Narod,

reprezentowany przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, jaka nienawidzi cara i pragnie powstania, jednakze potrzebuje wodzow.

Wynik glosowania, ktore posiada przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, aby zabic tyrana, lecz ponosi kleske.

Mozemy zatem przy dramacie odczytac caly proces powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana a, takze calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, katalogow pragnienie

wolnosci jest w tym miejscu oceniane w charakterze bardzo pomocne i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zapal zostal wyrzucony w

bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala dotad historia Krajowy. Krytykowal ludnosc, ktoremu

zabraklo zdecydowania przy walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz ocalic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia przy niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa,

ktory jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa przeszlosci i postepu.

Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly dlatego rozumiane a, takze doceniane przez wspolczesnych. Dopiero po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub miejsca

pochowku. ―. Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie katalogow smierci badz po smierci. Smierc

uwydatnia dopiero katalogow wielkosc. Liryk uwaza, iz moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje prawdziwego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi az do grobu, przy ktory nie zaakceptowac sklada cialka bohatera.

Jest to symbol przezycia idealow Bema - wojny o niezawislosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu

zgarna narody... ―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na temat

zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze

maz do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych ludzi, bo zejscie

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi zacnych,

prawych a, takze uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - ciemna noc jakos Murzyna―. W ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie a, takze budzic az do walki narody. Ale zanim wielka mysl

Browna zostanie przez pozostalych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Muzyka Chopina okazuje sie byc

przedstawiona przez Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny absolut.

Idealu owego nie mozna osiagnac ale wolno don dazyc. Muzyka czyni z ludzi istoty swietne. Miara tej doskonalosci okazuje sie byc porownanie az do

hostii. W wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi az do glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w

tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja szczescia za zycia, a nawet wedlug smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina

Norwid Sokratesa, jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono dwa groby. Podobnej tresci

byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl przy cieniu wielkich

ludzi, nie zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka koszty musi zaplacic kazda indywidualnosc za wlasna

odmiennosc, innosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez prawdziwe, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom przeslanie,

ktore istniec bedzie naprawde dlugo jakim sposobem pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na pewnych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady czterech jednosci: termin miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miech, miejsce: akcja

rozgrywa sie w wielu miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy

wypadek rom. mieszal konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np.

elem. liryczne: duze monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: basni

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen senatora),

pokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niezawislosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa koncepcji wolnosci lepiej poswiecic calkowity narod, anizeli ocalic go (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia przy niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa przeszlosci i

postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, jakim przykryta okazuje sie byc „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

czynnosc sil politycznych o zakresie demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― obie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wielka, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz gawede

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal katalogow od zony, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej warstwy wywodza sie bohaterowie a, takze zolnierze

walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa w ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je

dlatego autor przy wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie az do panstwa a, takze monarchy. Na rzecz Sienkiewicza

swoim bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor podkresla

kilka elementarnych typow katalogow charakteru. Wlasnosci typowe znajduja sie najlepiej zauwazalne w charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, wobec tego posrednio posluguje „krzepieniu

serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez calkowity narod naszego

kraju oraz metryka grozy lokalizacji miasta naszego kraju w ciagu najazdu. Ukazanie wojny wraz ze Szwedami w charakterze ogolnonarodowego

powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc a, takze szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie swoim moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez

mistrza, brak brawury, by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku. Samotna bitwa

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu uswiadamia

Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne energii i

izolowali sie od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce. Ukazujac

szeroko podstawy kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc i

brak religii narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w dzialach wznioslego

cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania, zawiera wiele aluzji a, takze

mozna uwazac go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa zatrzymac sie przy Termopilami, gdzie Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie Polakom owego brak. Liryk

nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny - i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal udzialu przy powstaniu, wobec tego identyfikuje

sie z narodem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska w stosunku do

powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje mnie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia z 1823 rok, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy dowiedziec sie z relacji

naocznych swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Wychodza takze rozne postacie o tematyce historycznej, w tym takze Nowosilcow.

Mozemy tez odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce a, takze tragedii narodu

przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Zawarty jest trudnosc winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, zas Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje przy

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Lekkie zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw a, takze pieszczot nie zaakceptowac uprawnia az do uzyskania

szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic innego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie zaakceptowac postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie mozna uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec uczucia innych, nie

zaakceptowac kpic z nich a, takze samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny stanowisko na istote milosci. Dusze kochankow, wedle niego, znajduja

sie przeznaczone dla siebie przez Boga i zwiazane na lata. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc wraz z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych a, takze nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do prywatnego szczescia i szydzi z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedle

nauki moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za zycia zazna maz szczescia ziemskiego,

bo ten fakt podobnie opoznia a, takze utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem zasadnicze wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej na temat natchnienie, pomocna dlon w czynieniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, niebios,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chwatow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni osoby, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc mozna

przeczytac sie takze arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu badz klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona w Moskwe).

Niedobor jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow a, takze ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie