matura ustna angielski punktacja 2017

( matura_ustna_angielski_punktacja_2017.pdf )

http://www9.extrafiles.be/hpob/matura_ustna_angielski_punktacja_2017#

Podobne: matura ustna angielski punktacja 2015, matura ustna angielski punktacja 2013, matura ustna angielski punktacja 2012,

matura ustna angielski punktacja 2014, matura ustna angielski punktacja, matura ustny angielski punktacja,

matura ustna angielski zestawy 2017, matura ustna angielski zestawy 2014, matura ustna angielski zestawy 2016,

1. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych przyczyny, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: pozycja, w ktorej trzeba bedzie

zadecydowac pomiedzy tymi racjami a, takze kazda decyzja doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, sposrod ktorych obie sa podobnie wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko cialo zmarlego

pozostanie pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona odwiedzi w konflikt z prawem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbytnio

zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze swoim sumieniem, uprawnienie

boskie a, takze wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie proch doznac swoistego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak

wyzwolenie fita od nich. Losy bohatera tragicznego pobudzaja odbiorce do niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a skutkiem tego pozwalaja

jemu sie od momentu nich oswobodzic i uzyskac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc a, takze trwoge―,

baczac na akcje tragedii. Nasza (jezeli przebywamy widzami) milosierdzie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

zmartwienie czlowieka, ktory to jest do nas podobny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii pamietajac o tych celach.

Fatum – inaczej los czy tez przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w

zyciu, ktorych nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie ma obowiazek spotkac mezczyzny i nie wystepuje od tego ucieczki. Jest to najczesciej zapowiedz

nieszczescia. Przykladem istnieja dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka a, takze taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi natomiast wlasnym

dzialaniem bohatera. Junak jest wyzbyty mozliwosci zrealizowania pomyslnego wylonienia. Dzialania jego prowadza do katastrofy. Jest on rownolegle

ofiara a, takze winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra a, takze

wierna prawom boskim. Jako obywatelka panstwa, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny. Nad jak

Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie widziala

ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach a, takze zeslali wykladzinom w

beczce Pandory zmartwienie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom na zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go na

dwie frakcji: osobno zlozyl mieso a, takze owinal halasuje w skore, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

czastka ludzie maja skladac bogom. Zeus wybral druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko te czesc jednostki

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora

wciaz odrastala. Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z milosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od momentu

jego imienia powstalo zdefiniowanie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie milosci do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on oddac sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, argumentuje, ze dzierzy taka moc jak

Pan, jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to rozlegla, piesn sporzadzanie, taka piosenka jest sila, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, azeby Bog podarowal mu potega

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu jej nie da, to pan odwroci od momentu Niego osob. Konrad wydaje sie cierpiacym patriota, dla

jakiego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, zechce sie gwoli niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali

wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako glownego

smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl pan jednak dojsc do panstwa cieni, gdyz zona nie zakopala jego ciala wedle jego wczesniejszym przykazaniem.

Pozwolono mu wiec wrocic na ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o nim. Zyl dlugo, az nareszcie

przypomniano w piwnicy o nim i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf proch wniesc duzy kamien na gore. Syzyf wzial sie do robocie, ale

kiedy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Tak bardzo bylo zbytnio drugim, 3, dziesiatym razem. Syzyf ciagle wznosi

kamien, ale za kazdym razem tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, dzialania nie zakonczonego sukcesem,

bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji na ziemiach rodzimych do robocie Syzyfa. Procedura ten nie byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil wrocic do Tunezji. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by tym

sposobem mogl wraz z synem wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbytnio wysoko, gdyz wosk byc moze sie stopic i azeby nie

schodzil zbyt nisko wody, gdyz piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na glebe. Stal sie on emblematem czlowieka strasznego,

ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jawi sie byc zauwazona za

posrednictwem nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z trasy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem faktycznie Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za posrednictwem Niemcow.

Takze jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone.

Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do partnera na trzy miesiace po roku, w takim przypadku to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego

odretwienia. W ten wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc zmian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zarzewie, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka

otoczenia zachodniego). Sposoby nawiazan do kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po osoby

konkretne oraz kanony a, takze zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu pisarzy, poetow. Na tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i powodow.

Jezeli kroczy o postury ludzkie lub wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna. Bogowie i

herosi greccy istnieja nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie ow sa sprowadzone niestety do jednego wymiaru - istnieja archetypami uczuc i ustaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja po nowej mysli w takim

wymiarze jaki to wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne

pozostanie przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por rok - mit „Demeter a, takze Kora"). Mity dla dawnych pelnily opcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie sposob w pelni

odgadnac literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc do tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta sposrod Abdery,

Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje sie dobrem najwyzszym. Slowacki

wspomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia czlowieka do nowych

wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny nawadniania, powietrza, gleby, ognia a, takze nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali start tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze czlowiek

wystepuja w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego a, takze wytrwalego w ciagu zycia,

milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze projekty ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci. Same w w

piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych stworcow i epok.

Z historii wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Powtarzajacy sie obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu

jest Amor przeszywajacy serce strzala.

trzy. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami dotyczacymi

zyjacych. Na taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo

grozacej jej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. o ile

pozostawila opoznienia brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w przypadku kolejnego wylonienia. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z niej na przewaga szczescia wlasnego syna. Gdy waha sie przed podjeciem ostatecznej

decyzji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zyje. Owego ciosu nie

wytrzymuje Hajmon i rowniez popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym rowniez matka partnera, a malzonka Kreona odbiera sobie los. Kreon, nieustannie

stawiany w przypadku wyboru, ma obowiazek rozwazyc, lub powinien wyselekcjonowac dobro swego ludu, lub dobro swej rodziny. Tej nieustepliwosc

wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na

smierc). Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej a, takze scharakteryzuj tworczosc kilku sposrod nich.

Sluzace do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca do walki. W

obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca polaczony byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, kiedy kroczac po pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania na polu wojny i do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tak

zwanym. anty model – odslania, co oczekuje tchorza, mezczyzny, ktory nie chce oddac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca design swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy kawalek, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Liryk

poprzez swa tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec spodziewanych pokolen, ale juz imie tego, ktory nie obcuje ze sztuka,

natomiast przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest nie pamietac:

„... pies z kulawa noga cie sposrod tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze ow nie kroczy o bitwe na zejscie i los; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka na piesci, ktora podmiot liryczny zamierza

stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

jak przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Zycie jest kaprysny, a

zmienia sie faktycznie szybko, iz niejednokrotnie ciezko jest sie nam poniekad zorientowac, jak przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, przedtem

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego a, takze wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza

pogladow stoikow a, takze epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze pod

zadnym pozorem nalezy lubowac sie rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Zyc nalezy wedle natura, brac od otoczenia tyle, jak

wiele potrzeba, nie za wiele, ale i nie za nieduzo. Taka postawa zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze mniemanie, ze redakcje wierszy

podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia w piwnicy za zycia poeta, wydaje sie jego tworczosc. Poeta podaruje tym samym wyraz

swojej pewnosci, ze dzierzy juz zapewnione wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc trwac bedzie po wierszach, po pamieci tych, ktorzy ow wiersze beda kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje historia legendarnych

czy tez historycznych bohaterow na tle wydarzen przelomowych gwoli danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Pochodzeniem eposu istnieja mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o poparcie w tworzeniu

dziela. W „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w planecie bogow― (takze bogowie walcza po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w planecie ludzi― a, takze ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jak widac zdecydowanie w wariancie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane faktycznie, ze wolno je bez trudnosci odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z zycia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, trzech miast a, takze zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon wydaje sie rozbudowany faktycznie, ze stanowi odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od momentu toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego,

nie zwiazanego z kluczowa fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej

Europy - takze i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy jak cos znakomitego, a ow

kredyty prowadza nas do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten wolno uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, po odniesieniu do dorastajacych osob. Ogolnie

kwestia biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek ma po sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy sposrod dotychczasowym systemem

wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, osobisty system wartosci, stajemy sie innymi

osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje pociechy. Bogini nie zniosla

takiej zniewagi a, takze jej pociechy: Apollin a, takze Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami sposrod luku. Nieszczesliwa Niobe

powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja po kamien.

Aczkolwiek i w takim przypadku smutek srodku przebywajacej po glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow przedstawia nature

macierzynstwa a, takze wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili wlasne dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i

nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do partnera na trzy miesiace po roku, w takim przypadku to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego

odretwienia. W ten wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc zmian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwa. maja charakter uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o kwestiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie stosowane w sztuce

5. wolno je przyrownac do zdarzen majacych polozenie w dzisiejszego swiata

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one meritum religijny a, takze duchowy. Dzisiaj posiadaja atuty kulturowe. Odrzucic znaczy to

jednak, ze mity odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Byly one gwoli nich faktycznie cenne jakim sposobem Pismo Religijne.

Przywiazywano do nich spora role. Udostepnia to okolicznosc, ze kultura i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za posrednictwem

mitom odkrywamy jakie miec poglady na dane sprawy, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

o powstaniu osob opowiada naszemu portalowi mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza problem winy

a, takze kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, iz starozytni miec podobny stanowisko

na dane sprawy, jakim sposobem my dzisiaj.

Wrocmy jednak do czasow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem na wstepie "piekno

a, takze uniwersalizm historii greckich wykrywa sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity byly i istnieja obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja gwoli poetow, stworcow i immych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W malarstwie modelem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, nieogarnione,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. W przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele roznych.

Podsumowujac, po mitach sa utrwalone od razu wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu stalo sie szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal swiat

i czlowiek, jaka wydaje sie jego natura i zastosowanie. Dawni jednostki odpowiadali na te testowania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego podrecznikow antycznej.

Rozumienie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu wyboru

wartosci przeciwstawnych lecz jednakowo istotnych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane na niepowodzenie natomiast sam swiadectwo wyboru, bez

wzgledu na to, ktore sposrod wartosci pozostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic do katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim natomiast boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja

poznac za strony internetowej wladcy. Ustawa ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Selekcja jednego sprawia kolizje drugiego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa

kompletnie rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Wydaje sie odwazna a, takze energiczna. Potrzebuje uczcic zejscie

brata, chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena wydaje sie inna. Obawia sie o swoje los i nie chce zlamac

zakazu krola. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu w stosunku do niego. Wydaje sie oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona

placze ponad losem swoim i wlasnych bliskich. Godzi sie na smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie chce upokorzyc sie zanim Kreonem. Okazalaby sie

wtedy slaba a, takze przecietna istota.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownolegle zlamal uprawnienie boskie. Wiec zgineli jego bliscy. Gdyby

uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl przegrac caly swoj autorytet natomiast to potrafilo doprowadzic do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze da rade byc sprawiedliwy i okrutny

dla wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako sposob zapobiegawczy.

Modelem moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny wladzy. Chce umocnic ja a, takze swoj

autorytet. Bezwzgledny gwoli wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W

czasie konfrontacji sposrod synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i dominacje dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce

zeby ojciec zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie

praw boskich, ktore istnieja wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie do jego ludzkich uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jakim sposobem zwykly

czlowiek, a nie krol. Wycofanie sie sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem. Mimo, iz Hajmon

wystepuje w obronie demokracji po panstwie, jego ojciec fita nie slucha. Kreon zwaza sie zbytnio nieomylnego. Odrzucic zwaza na wskazowki syna, ktory

wydaje sie mlodszy od momentu niego. W przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora sposrod

postaci wydaje sie wartoscia po „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze nie sposob go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest pan wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Familia wedlug niej jest 1 i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Pani jednak

zwaza, ze nie powinna postapic inaczej. Role ktora narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma do wyboru 2 mozliwosci a, takze kazda zwienczona

nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac zgonu. Dalsze los bedzie jednak pelne wyrzutow sumienia. Swiadomosc, ze

zdolala by nie dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz zejscie. Kreon rowniez uwaza, iz racja wydaje sie po jej stronie, ma

obowiazek jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od momentu siostry Polinejkesa,

ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde

sposrod nich wydaje sie przekonane o swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi ewentualnosci kompromisu. Jak i rowniez to jest osobowosc tragedii.

Odczytujac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora daje blogosc i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem a, takze personifikacja pewnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy zezwolic Antygonie zginac. Jest niesubordynowany i walczy z zastosowaniem.

Walka sposrod czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny koniec. Nic nie moglo zachowac Antygony

zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej sprawy, a odniesc zwyciestwo mogla tylko i wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje zanim nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine a, takze oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku dysponujemy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. W utworze wolno odnalezc prawdy uniwersalne - problem

wladzy, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt po imie wartosci moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka opowiadajaca sie po 1

ze witryn www ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu takze

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na wlasnej osoby

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec strata Kreona.

dziesieciu. Wymien rodzaje literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie rodzaje literackie, swietne z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie a, takze wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie same, lecz jak przyklady uniwersalnych prawidel

a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci. Wlasciwa

objasnienie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa pomysly, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie wycelowana jest do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to okazac sie takze patetyczny utwor liryczny, o tresci

patriotycznej czy tez religijnej. Kawalek ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem a, takze wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby czy tez instytucji. Dla Biblii list gra role szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy miastami,

a takze na trudy wycieczki, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszystkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez wolno tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs zgonu, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren wydaje sie gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden sposrod podstawowych dokumentow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie

na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z gatunkow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ow jest najczesciej wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia

pan losy bohaterow na tle wydarzen waznych gwoli danej wspolnoty. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu wydaje sie

jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie polaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, niewinnosc,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, natury, swiata a, takze milosci. Preferencje filozoficzne stanowia najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez mysl, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, organizacji lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna oraz

tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Czesto opowiadanie powstrzymuje sie do jednego drutu fabularnego. Specyficzne dla przekazywania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w jakiej czesto wychodza epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani po kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch wyrazen greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla

sie na dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) sposrod chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, drugiego -

Ajschylos, trzeciego - Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie do trzech internautow. Aktorami zdolali byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec rowniez i

funkcje kobiece. W tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze wtem przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie prowadzilo do uszlachetnienia

uczuc, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu na akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii a, takze nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru a, takze dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi fita do

katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne istnieja przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt wartosci i wymogu, bowiem smialkowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z tego

wzgledu, iz racje obu stron istnieja rownorzedne, konflikt tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie do kleski bohaterow. Antygona,

zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci czterech osob (Antygony, jej narzeczonego,

a wlasnego syna - Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie

wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od sily charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie zejscie

lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze o ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest wedlug

stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga a, takze przeciwstawianie sie despotyzmowi

oraz przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc a, takze

spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza wydaje sie obrazem zycia codziennego, 2 zas,

wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie sposrod 3 trzonow: dwa od razu to wzory, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzy. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne istnieja osoby a, takze wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego charakter

5. maja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na pole by zasiac ziarna. Konkretne upadlo na droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone za posrednictwem slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest slowo boze, natomiast gleba ogol ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo zrezygnowac, ale wyniki sa

jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu a, takze jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku a, takze wyruszyl po

swiat. Wlasnosc roztrwonil jednak szybko na zabawy. Zaczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Podczas gdy skruszony

synek wrocil do ojca ow sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow syna, ktory to

byl jakim sposobem umarly, natomiast teraz znow ozyl. Ojcem jest Pan, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do

dostrzegania swoich bledow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie gwoli rannego a, takze obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za

przebywanie w gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze jednostki

powinni okazywac innym spoleczenstwom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, jednak

jako model uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

szersze, uniwersalne tresci. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem siewce

padlo na przerozne podloze. Jednego razu padlo na droge a, takze wydziobalo halasuje ptaki, nie wzeszlo na kamiennym podlozu, ani pomiedzy

cierniami. Nie wczesniej gdy ziarno trafilo na zyzna ziemie, wydalo plon bogaty. Latwo odczytac przeslanie uniwersalne naszej przypowiesci, odnalezc jej

meritum, ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc miesci nakaz, zeby byc zyzna

gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z edukacji. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze

prawda dysponuje wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Pan cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl pan wczesniej a,

takze odszedl od momentu wiary, jednak powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi. Powrot do

bliskich traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada pewne cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Pan Ojciec

natomiast Jego synowie to typy ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie sposrod

wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania wlasnych bledow a, takze checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec stanowi alegorie

milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Poprzez dzis

dzionek samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje wytlumaczyc tajemnice nieszczescia niezasluzonego.

Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a wreszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob juz sam walczy o swoja urzad odpierajac cechujaca je racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob stanowi symbol religii,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- czlowiek powinien czcic tajemnicze pomysly Opatrznosci, natomiast nie halasuje badac;

- Bog definitywnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow stosownych nasladowania. Zaliczane sa do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialo

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), natomiast jego los podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu sie

do godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka. To

takze wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do natury, do otoczenia. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to

przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol

Szeroki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego

zasobow sa: wiara, kosciol katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest wiec symbolem doskonalego wladcy a, takze doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi role

namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i rozumem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki Galla Anonima― Gall

eksponuje odwaga, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola pozostala

przedstawiona sposrod wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera,

wielkiego partnera.

ideal rycerza - to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kompanow i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie oraz swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista adaptacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem jego zycia

wydaje sie walka po obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scenka smierci

bohatera, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, zuch na jej miejsce

wybiera wzgorze, azeby byc bardziej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego postaci: miecz a, takze rog. W swej krancowej spowiedzi wspomina wartosci

nadajace sens jego zyciu. W scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac stac sie ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim punktem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Aczkolwiek na plan pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to

teocentryzmu, ktory to oznacza zamieszczenie Boga po centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej przyciagajacy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje odpowiednie zasady prezentowania sie przy stole ï‚® opcja wychowawcza a, takze dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada na temat co wzrasta na polu i wkrotce zostanie zebrane i znajdzie sie na biesiadnym

stole. Udziela porad kobietom a, takze mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na wszystkich osob. Nazywany wydaje sie takze naczelnym savoir-vivrem polskim, gdyz miesci zbior nakazow

i pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do

kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej esencja i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Ukazuje smierc jak wszechobecna,

wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten odslania smierc, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli roznych stanow.

Obraz ukazuje sie po tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze zejscie zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak zeby tego pragnal podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele jednak zostal w owa strone zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza posiadala jeden zamysl parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy

szykowne i uznawane w poszczegolnej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pozytywne, idealne.

Tworczosc literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych na Zachodzie, ktore obyczaje a, takze wyzsza kulture

chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre maksymy zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor opowiada o tym jak rosnie na polu a, takze niedlugo

pozostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania sobie

dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie uciechy na wszelkich ludzi. Zwany jest takze pierwszym savoir-vivrem

polskim, gdyz zawiera zespol nakazow a, takze pouczen, jakim sposobem powinien zatrzymac sie obok stole rycerz. Wyraznie czuje sie w niniejszym

utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Sen wieczny ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Do niej istota a, takze cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ow ukazuje zejscie, ktora zacheca do tanca

przedstawicieli roznorodnych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak zeby tego pragnal podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele jednak zostal w owa strone zabity. Uswiadamiamy tu konflikt spoleczny pomiedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo byc

wyposazonym przywileje. Ozywia sie wsrod nich buta.

Jest jeszcze duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie jej powstania:

• piesn powstala w X w., natomiast jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala po 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o czym swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego sposrod 1506r., jak nobilitowalo ow tekst do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. Jest to hymn do Chrystusa zwrocony do Matki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, natomiast po zgonu przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania stanu sylabicznego, jak z czasem, po XVI po., doprowadzilo

do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np.

„nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy ow, ogarniajace czasami po kilkanascie wersow,

uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika stad, ze po kazdym

wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane sposrod odpowiednim

zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Poprzez zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw na jego konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― powstala na obszarze nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w Sankt Gallen

po Szwajcarii. W XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni - wielkanocna (strofy 3-6) a, takze pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna precyzja

po ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore jej cechy. Mozna powiedziec, iz na faktycznie przemyslane a, takze staranie

dopracowane od strony internetowej formalnej czekac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range naszej piesni, dzialajac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana wszystkim

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi sposrod 1407r., jednak juz w takim przypadku byla to piesn

starodawna. Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1-wszy hymn lokalny. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest do Matki

Boskiej, druga do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa natomiast Syna Bozego

o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim a, takze wieczne los po zgonu. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, do ktorej

niejednokrotnie nawiazywali jednostki sredniowiecza, ktora wspoltworza po Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan

Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po funkcji

wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie

nie przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast gwoli, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane istnieja rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, czyli rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym dowodem na

to, iz w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Placz

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz przede

wszystkim podsluchujemy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek,

spoleczenstwom opowiada swoj bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Tekst

Lamentu sposrod konca XV wieku wydaje sie zabytkiem podrecznikow polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, czyli hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana - lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod schodami na dworze

ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa takze znane a, takze wciaz funkcjonujace modlitwy ten jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich istnieniu i czynach,, Legenda o sw. Aleksym―

apokryfy - teksty zwiazana tematycznie sposrod Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, istnieja rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Zachodzi w nich wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), gama zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania

przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior stanowi psalterz., byly bardzo chodliwe w sredniowieczu, opiewaja miare i

dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub polozenie np. panstwo szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy,

wiec tym bardziej boli jego zniewazanie. Matka Boska odslania losy swego Syna od czasu biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony,

bicie go za posrednictwem Zydow, wedlug przybicie do krzyza. Bezustannie wspolcierpi sposrod nim, pragnie czuc tak jak On, sadzic podobnie. Lecz

przede wszystkim podsluchujemy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek,

spoleczenstwom opowiada swoj bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miasteczku,

postrzegana za posrednictwem ludzi jak szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca trzech barw:

czarnej i srebrzystej. Czarny - prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie na czarno, byc moze dlatego, iz jej skora juz zszarzala, stracila zdrowy kolor,

srebrny - gdyz jej wlosy sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Matka

powieszonych utracila jedno sposrod podstawowych zlecen do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu utraty swoich pociechy,

ale takze z powodu kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w pewnym stopniu. W moim odczuciu Matka sposrod wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa koniecznosci

niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych pociechy lecz takze przyjmuje na swoje barki

cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, jacy walczyli po obronie wlasnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja do szalenstwa.

Natomiast Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami

naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do szalenstwa lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze nasza jedna zejscie,

smierc jej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma nadzieje, ze obecnie zadna pierwowzor nie bedzie musiala faktycznie cierpiec jakim sposobem ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale rowniez modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora mielibysmy okazje

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy,

oraz w wyzszym stopniu specyficzne: o pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten gra wielorakie opcje. Przede wszystkim wydaje sie refrenem,

wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze zredagowana zostala rozmyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie potezniejsza od czolowej, podwojone postaci wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze profesjonalne wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace zdecydowanie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, jak i na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu po wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers - 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma wlasciwosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe stanowi cala 1-wsza zwrotka, ktora obejmuje ciag wolaczy a, takze dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piesn spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. po tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy sposrod minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl sposrod codziennego uzycia. Tych nieuzywanych

dzis wyrazen jest po „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali w piwnicy tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca po tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory po centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osoby uwazali wyzszosc

dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu posmiertnym.

W naszej epoce dwie pojecia istnieja centralne: Pan i czlowiek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jednakze to czlowiek zostal

zbudowany na portret i zwiazek Boga a, takze dzieki temu zdolny jest odnalezc w w piwnicy doskonalosc a, takze jednosc sposrod Nim. Akcentuje ona

wazne wartosci mezczyzny, jego urzad zdolnosc do samopoznania, do dokonywania wolnego wyboru, do zdobywania zdolnosci, do milosci i czynieniu

dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza coraz to mniej. Ogol gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac na filozofow sposrod tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc prawidlowego postepowania. Powinnismy

przystanac na moment i przemyslec o wlasnej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz to mniej aktualny w

nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki byly: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore przestaja okazac sie dla

nas istotne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne np.: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i otoczenia.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w legendach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jakze jest to aktualne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, jak najwazniejsze, czyli nasze los.

Zapominamy jakze jest to siano ulotne a, takze kruche.

Milosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce po sredniowieczu. Modelem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje Tristiana i Izoldy―.

Ten motyw jest aktualny w wszelakiej epoce. Milosc to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna niejednokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli,

jednak my mozemy czerpac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swa odwaga oraz tym ktora wage dzierzy dla jego zasobow honor, ktory to

we wspolczesnym swieci stracil na swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wywodzi to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka,

natomiast czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Na polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca historia wybitnych

bohaterow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do Francji

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz odwolywala

sie zarowno do gatunkow charakterystycznych gwoli tworczosci religijnej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe postaci zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska tworczosc poetycka

milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do progresu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie obrazowaniem zywotow swietych,

opartych na legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory ow mialy charakter dydaktyczny.

Konstruowanie sie swiezych panstw a, takze dynastii poteguje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel zabytowych. Przejawem historiografii sa

kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany po

kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy a, takze zakonnikow po kosciolach czy tez

w specjalnie wyznaczonych w dodatku miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna wydaje sie

misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nieznanego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludzkosci, upadek mezczyzny, odkupienie a, takze sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz

po Niemczech. Wylacznym ze wybitnych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja sposrod

Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z zycia Maryi. Wraz z czasow pozniejszego

sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za posrednictwem

grzechy a, takze upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamysle skierowanie mezczyzny na poprawna droge. Zrodlowym

bohaterem moralitetow byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy

wewnetrzna bitwe miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Panstwu utworow.

Glowna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi po niej do glosu w

szczegolnosci tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, mezczyzny. W sredniowieczu w srodku swiata mezczyzny stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary osob,

ktorzy postrzegali Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal cechujaca je glosy a, takze raczyl

ofiarowac spokojne, pobozne zycie a, takze miejsce po raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o wartosci dobr

ziemskich i ostatecznych - zgonu, wiecznosci a, takze zbawieniu. W sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem"

szczesciem jest pokoj. Zycie stanowi jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem oraz duszy sposrod cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania

naszej walki. W utworze ukazuje sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc.

Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy otoczenia tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow kredyty w

stanie ofiarowac czlowiekowi rzeczywistego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Rowniez "I nie milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje

prawdziwy obiekt milosci a, takze piekna po Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki ze swiatem zywiolow - wrogow

duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe wartosci, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bo pierwszenstwo dzierzy radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego zycia, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech

zycia, jakim sposobem wiemy zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 rok Jana Laskiego). Czas jej powstania do

dzis pobudza zywe dysputy badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu zwiazane sa sposrod

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest bezposrednio do Matki Boskiej

sposrod prosba o wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, miesci

blagania o "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie zrodlem wiadomosci o slownictwie i odmianach gramatycznych

owczesnej polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja pozostale archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni),

slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci,

raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla pomijajac mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jakim

sposobem twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie

stanowila w dalszym ciagu nieodlaczna czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - od razu polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany wedlug polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia po

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i wyjatkowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i cechujaca je odbicie po literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie na

ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe cialo i ducha. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie natychmiastowe wziecie srodku do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza a, takze ich podejsciu do religii. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly

do milosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych dookola legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie po obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- skupia w w piwnicy

szlachetnosc a, takze odwage, az do szalenstwa. Zawsze postepuje po zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i wierny damie swego serca. Jako rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy ziom, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem po nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedle Boleslaw narodzil sie

po sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od malucha. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka zostal przedstawiony po utworze Historia Tristana a, takze Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna zgodnie z

maksyma, ze ktorykolwiek rycerz ma obowiazek miec dame swego serca. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych uczuc i rozmysla poetow,

istnieja one predzej wyrazem tesknoty do milosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a spis uczuc

rycerza - dosyc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Historia Tristana a, takze Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, zwiezlym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo po parze ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osob do myslenia o zgonu, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala do tzw. spraw

ostatecznych w poblizu sadu koncowego, piekla a, takze nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza posiadala byc

przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przygotowanie sie na spotkanie ze smiercia. Mialy

temu poslugiwac: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi a, takze swiatem. Wzory motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy przerozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte oczy i cialo, bez finiszu nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, sposrod kosa po reku itp. Mowi ona, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow, ksiezy zyjacych

po dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika stad, ze wykladzinom czlowiek minie przez los skromniej,

ow jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie

ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem natomiast ludzmi

Glowna zwrotka wydaje sie apostrofa do Matki Boskiej i miesci w w piwnicy wiele okreslen skierowanych pod jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Znajdujemy w niej prosby ogolne: o wysluchanie modlitwy, o

natchnienie rozmysla.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Matki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

mowiaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako forme cierpiaca, zalaca sie ponad soba a, takze swoim synem. Oplakuje wlasne

dziecko, zechce z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest bezradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest to siano twe wesele

Co zes mi do obiecywal, tylko i wylacznie bano wiele..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Matka Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osob o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku a, takze zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej zwlaszcza cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bol jest glownym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna, gdyz

jest pan jej jedynym dzieckiem. Ukazuje losy swego syna od czasu biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej korony, bicie go za

posrednictwem zydow wedlug przybyciu do krzyza. Bezustannie wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak jak on, odczuwac. Wie, iz to obecnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i na blahy sprawa, dotyczy jakiegos zdarzenia czy tez osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala charakter

zwlaszcza sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, prosta skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub maksymy

budowy). Koloryt piesni wynika z jej zwiazkow sposrod muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego nawiazal Kochanowski.

Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zwiazane z rama

sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a do poezji krajowej wprowadzil

fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej specjalizacji wiedzy. Zachodzi czesto po tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zespoly kazan przybraly charakter utworow

literackich nie zawsze pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu wzorom zycia

ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o istnieniu pasterzy czy tez wiesniakow. Typ ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych a, takze oznaczal wtedy wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta formie literackiej ogolnie pasterza, sposrod

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki

narracyjne wystepowal rowniez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla

w rodzaj realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury a, takze

niecheci do miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z stosownym jej zainteresowaniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc formy (wyrazny miejsce kulminacyjny,

puenta), ograniczenie ilosci postaci, wprowadzenie tylko konkretnego watku, skupienie sie na jednym tylko i wylacznie problemie, jeden punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Zostala srodkiem wprowadzenia do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem

dziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo ow gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) a, takze

nawolywanie do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest jednak glosow przemawiajacych, ze

o ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, postepuje we wszelkich nastepnych

epokach literackich a, takze jest zwiazane z zajeciami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w

postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny stawia przeszlo

wlasnpe, osobiste sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby naprawy, nie liczac sie sposrod przykrymi gwoli niego

konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde poniekad ta

przykra. Troska o losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest gwoli niego naczelna wartoscia. Poswieca dla niej wszystko, poniekad osobiste ambicje i

wlasne dobro. Mocy dodaje jemu przekonanie o slusznosci takiego postepowania a, takze mysl, iz zasluguje w piwnicy nim na stale imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina po przekazie M. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep

przekonuje czytelnika do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych

mszy a, takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami

chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Wydaje sie jednak sprzeczny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek

ksiedza, natomiast nam prostym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". W "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej zawarl

wlasne rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, w stylu gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, zdolnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i

spiew). Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los,

odrzuca natomiast dziedziczenie wedlug przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche

prowadzaca czesto mezczyzny na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i robocie na wsi, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie zabraklo

bliskim gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora do pracy na wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz roznych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi pozytek i

podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej a, takze

sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Wspolzycie Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica,

to upatrywal w niniejszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac cechujaca je

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, iz moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, gdyz oprocz zdolnosci praktycznej przedstawiciel tego duzego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza takze sympatii akt milosny szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, przynoszac im mozg i mowe,

Dlatego tez, ktorykolwiek winien poslugiwac krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac

innych. Kto jest mezny - zmagac sie w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wyzsza wartosc dzierzy oddanie zycia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni o spustoszeniu

Podola", po klesce Polski sposrod Turcja. Oznacza postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce „O

kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca trwac wedlug przykazan.

Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor a,

takze la-sow". Podmiot wspomina wycieczki (Francja, Niemcy, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac

sposrod chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stuleciu widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie

przekonuje Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takiej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia szlachty,

deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psow tureckich. Proponuje im bitwe, by placili na wojsko, na bron, by walczyli.

Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski zechce by wojowal caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O jego oburzeniu zaswiadcza ironiczne zakonczenie iz Kowalski jest glupiec przed a, takze po szkodzie. Mimo szkody nie staraja sie oni

podreperowac bledu. Odrzucic ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja sposrod tragedii wnioskow. Nie umieja ustrzec sie

przed blizniacza sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem wydaje sie aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

oddac Helene poslom i zachowac ojczyzne od momentu wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na

wojne. Staje sie to przewazajacym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny).

Troja to alegoria Krajowy, swiadczy na temat podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek

Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba

odpowiedzialnosc. Moga miec dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia.

Solidnosc i wladza panstwa jest zalezne od poszanowania prawa a, takze przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie ma nic przeszlo ojczyzne, czlowiek powinien poniekad z

radoscia umierac zbytnio nia.

32. Wymien a, takze omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic jak ludzkie nie jawi sie byc mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia a, takze podziw gwoli urokow natury. We

fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy okres po

temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, uciecha duchowa

a, takze intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy obok dzwiekach muzyki, w atmosferze tanca,

dowcipu, radosci. Dowodzi tez, iz nawet w toku zabawy powinno sie zachowac, faktycznie ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od dawnych

przejmuje takze ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci mezczyzny. Czestym powodem jego utworow jest niewinnosc, ktora uznaje za

najwyzsza wartosc - "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji mezczyzny wyrazanej

za posrednictwem Platona - wylacznie element duchowy u czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku

odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o wyjatkowosci jednostki

obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej mocy tworzenia. Motyw ten ukazuje sie po piesni "Niezwyklym i

nie lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze jego wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, stosuje w

praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" - Proteusz (bozek lesny), po

utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w nich pochwale cnot i wartosci zmarlego,

ukazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod

antyczny. Czesto poeta nabiera do Horacego, lecz przeksztalca je, spaja rozne powody w okreslonym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow walki trojanskiej, jednak przedstawiony w owa strone

problem dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal konflikt pomiedzy interesem jednostkowym a, takze ogolnym. W powyzszym utworze swobodnie odnalezc

swistki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki istnieja wyrazem mocnej troski o losy prywatnej ojczyzny.

Jednym sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie

sprawe sposrod odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, maja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, dziac na strazy prawa a, takze

sprawiedliwosci. Odrzucic wolno wykladzinom myslec o prywatnych romansach, powinni byc wyposazonym wylacznie na uwadze dobro ogolu. W

swiezym fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych

ludzi (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie na

obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodziez rycerska do grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do katastrofy

pewne elementy, ktore wbrew umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak lokalny koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad

Rady dominuje typowy lokalny balagan). Sadza przewodnia kompletnego utworu wydaje sie stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie

prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym podrecznikow antyku, mocno zwiazanym sposrod muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z

pania a. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem gwoli Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego

istnieja przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w wiekszosci powazne, cechujaca je tematyka wydaje sie zas roznorodna. Wystarczy dokonac

przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas wedlug temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala swiata,

natury i zycia, milosci. Preferencje filozoficzne zazwyczaj stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge a, takze lament wedlug klesce Mlodych polakow

poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i jednostki ( kobiety i pociechy ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie do tych, jacy czuja jeszcze milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania finansow dla wojsk, mysli o

kraju natomiast nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie ow rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Lecz jesli mam racje i sposrod tego nas zbodzie,

Swieza przypowiesc Kowalski sobie nabedzie,

Ze a, takze przed szkoda, i wedlug szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie baczac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, mniemanie o

harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego obszaru dla wszystkich elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, nareszcie czlowieka o prawym

sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i jednostki, bo dzierzy czyste serce i tego „kogo gryzie

mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Kobiety za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

ksiega Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest artysta, poeta, jego tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz 1-wszy o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy

stawiam trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi po literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Pelny poemat skladajacy sie z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z w nocy swietojanska. Jest to proba zrobienia

pierwszej krajowej sielanki. Liryk chwali los na wsi. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o klopotach i klopotach codziennych,

poniekad praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna wartosci, gdzie zyje sie uczciwie,

poboznie a, takze bezpiecznie. Posada na roli choc zmudna daje czlowiekowi stale a, takze pewne koszty utrzymania, wysilek natomiast jest motywem

do pychy. Po robocie mozna odetchnac wesolo zapedzajac czas na tancach a, takze spiewach. Istota ludzka zyje na wsi po harmonii sposrod przyroda.

Dla Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, gdyz to w istocie oni pokazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak

wyszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci a, takze staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

stulecia jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci spolecznej,

o negatywnych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako protest poety przeciw niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, iz stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie a, takze radosc. Zabawy plynace sposrod zycia mezczyzny na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione po

obcowaniu po z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych o swojej

milosci prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie a, takze swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tekst, stopien wlaczonej w nich

mitologizacji a, takze jezyk wolno podzielic na dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa czy tez przykladami, lub

przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, lecz alegorycznych, kompletnych powiazan sposrod

mitologia±, gdzie pod maska pasterzy a, takze pasterek prezentuje Szymonowic osob i stosunki dworskie. Oczywiscie obrazy dekorowane w sielankach

konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Owe wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis,

Licydas nie istnieja prawdziwe jednak sztuczne a, takze zmyslone, lecz prawdziwe na pewno sa uczucia, szczescie a, takze nieszczescie po milosci,

ktorych doswiadcza nieomal kazdy, tak samo jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub w wyzszym stopniu dworskim

sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej a, takze celnej obserwacji i marki zycia, takiej jak "Kolacze" i

"Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". W utworze ow poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie kobiety, narzekajace na swoj los. Uderzajacy wydaje sie realizm, sposrod ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

dloni tego ludu wszakze wydaje sie przepych sluby i zasobne zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja konflikt miedzy

panskim dozorca - Starosta, ktory to wystepuje za kazdym razem z nieodlacznym symbolem wlasnej wladzy - nahajka±, natomiast chlopem

zdecydowanie pedzonym do roboty.

Zobaczymy wiec tutaj krytyczna weryfikacje zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej podrecznikow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem".

Jest to utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw

nalezycie. Rowniez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to niejednokrotnie. Pan leka sie, lub czasem z tej przyczyny postepowaniu ogol wraz z

ksiedzem nie wynajda sie na lewicy, czyli czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Odrzucic atakuje jeszcze ksiedza, powiada tylko o

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa

wlasciwie jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, wino, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie do

rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze na stu urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy a,

takze nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swoich procesow, chyba zeby za suplementarne swiadczenia. Rozne lapowki a, takze daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate wyjawszy

zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac tego sporu zamyka sie a, takze przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza,

natomiast nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Pod

przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala kolejny raz zwozic zboza poki nie wybierze dziesieciny,

wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest zawiklana, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje

postepowanie szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi rowniez o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek

zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku a, takze nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie zadowolony ze swego losu. Jest

czlowiekiem uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie sa zaspokojeni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor

wydaje sie obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wsi, omawia tok calego jej zycia. W mlodosci zaleca cwiczenia

zwiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, natomiast jezyka wolno sie

przyuczyc bez jej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic ma obowiazek posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc wlasnych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie gospodarstwem a,

takze ozenic. Alians malzenski trzeba zawierac sposrod osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Sluzace do urzedow nie nalezy pretendowac.

Podczas roku przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy w

ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy sposrod truskawkami itp. Latem wolno z tych przygotowanych na

wiosne krzewow a, takze drzewek byc wyposazonym owoce a, takze pozytek. Znajduja sie juz w takim przypadku jabluszka, gruszeczki, sliweczki,

ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo podaruje takze: maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko gwoli uzytku

gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i jednostki zle odrabiaja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W borach

polowania z przyjaciolmi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W domu wszystko przyrzadzane jest to

biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Aczkolwiek i podczas mrozu nalezy pilnowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez wolno z

towarami, albo rowniez u handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, po innej strefie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode

szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, natomiast korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia na wsi. W Czarnolesie istnieje wiele pieknych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Liryk zwraca uwage na to, jakie to wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow.

Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmowi dalszego popijania z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina stare lata, kiedy obie strony posiadaly wiecej

powierzenia. Chlop rowniez o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden sposrod utworow w ktorym poeta porusza problem

spoleczny w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny.

Jest to kawalek oparty na tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla zwyczajow

ludowych. Chwali wies a, takze zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie

zrozumiale, jezeli wezmiemy pod uwage charakter prezentowanej uroczystosci. Piesn panny innej mowi o tancu a, takze radosci. Naklania wszystkich do

pojscia po jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze swej

pracy wlasnej osoby i rodzine, a zawod jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza lub pisarza. Liczy nastepnie

wszystkie przyjemnosci robocie, chwali wieczorowe spiewy a, takze tance. Kawalek nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem

radosci zycia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw na uksztaltowanie bohatera lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan form, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly dwie glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w jego poezji znajdujemy echa

ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego wplywu

przyrody na ludzka psychike. Zawiera takze pochwale a, takze zachete do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji a, takze umiejetnosc krytycznego

spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola mezczyzny w planecie,

zastanawiaja ponad nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale takze podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje nieomal

wszystkie przemyslenia i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia pochwalna,

hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Mu za ksiega stworzenia otoczenia oraz mezczyzny, a takze melodie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, baczac na ow czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postury

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje cechujaca je syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze wydaje sie

miec czyste sumienie, radzi, aby skorzystac z okazji do gry, ale rozwaznie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej po sobie. W „Piesni o cnocie― poeta stara sie stworzyc

swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu slowo „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze

swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego czlowieka, a

najwyzsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez juz sam proces

kreatywny. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic wedlug sobie slawe i

honor. Problematyke sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym a, takze nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta,

ktory to z racji na posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Obraz lotu ponad roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego na

temat, ze jego dziela beda tez swietne nie tylko rodakom, ale i daleko poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Slowa z

piesni „Milo szalec, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest szalec w stosownym miejscu a,

takze czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie rowniez

horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII wolno odnalezc takze topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna w dalszym ciagu pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe,

idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, gospodarz

swojej majetnosci. Wskazowki wlaczone sa po „Zywocie mezczyzny poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac

uposazenia, rozkoszujac sie darami natury o wszelakiej porze rok, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Analogiczny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych

za posrednictwem literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swoich

dobr nawet lepiej zycia. Tego rodzaju ideal wykreowany jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden wzorzec –

wariant renesansowego autora, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do 1 dziedziny sporzadzania, jest uniwersalna, oprocz umiejetnosci

potrzebnych ma rozlegla wiedze oraz zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, los zgodne sposrod natura. Adekwatny ozenek, obowiazki

gospodarskie a, takze obywatelskie definiuja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace na roli a, takze w ogrodzie, przyjemnosci plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie obowiazki

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z

dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca a, takze troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak sposrod

dziedzicznego lub nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach

pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow najwyzsza wartoscia jest niewinnosc ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana jak czyste etyka,

ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i porzadku wiec

przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jakas z fraszek.

Podmiot liryczny uznaje zdrowie za jakas z zasadniczych wartosci, w stosunku do ktorej pozostale dobra traca swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na

lipe― chwali spokojne los w aprobacie z natura i nie szuka wiele do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego zycia i jego prawdziwych wartosci w niektorych utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug mezczyzny odrodzenia trzeba zyc wedle natura a, takze jej sprawami, pamietac, iz wszystko przemija ale trzeba przy tym afirmowac zycie a,

takze w pelni tu korzystac. Wedle stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i wyrobic spokoj lezacy wewnatrz broniacy zanim atakami

fortuny.

38. Okresl, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie

wydany po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju wspanialym

uszczesliwiajacym wszelkich obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru zachwycajacego obywatela Rzeczypospolitej oraz ponad

obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu rowniez postulat rownosci

wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej gwoli roznych osob jest rozne prawo. Na przyklad prawo karania

smiercia wydaje sie zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty a, takze inne gwoli mieszczan. Sadze ze, ow

problem wydaje sie nadal aktualny. Tak obecnie bylo a, takze jest, iz ludzie posiadajacy wplywy a, takze takze bogaci podlegaja nie zawsze tym samym

prawom co zwykly obywatel, jednak zazwyczaj istnieja traktowani w duzej mierze lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga sie chociazby kupic. Czesto

jednostki na wielkich stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie po ich kwestii jest o wiele przedluzone. Nastepnym problemem, ktory to porusza

Modrzewski jest uzycie nauki a, takze wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc sily panstwa a, takze jego potencjalu

intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie

wynagrodzenia profesorow sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i operuje nadal sposrod

dobrej decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie po malych miejscowosciach, zamknieto a, takze dzieci

niejednokrotnie musza isc do tych odleglych w duzej mierze kilometrow. W dodatku szkoly maja zazwyczaj za male srodki pieniezne na progres pracowni

a, takze zakup pomocy naukowych, nieraz nawet na utrzymanie. W ksiedze o wojnie ale juz mowi, iz kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie

zwyklych mieszkancowrezydentow a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie

roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia tyczace spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy kraju w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek mieszkaniec wydaje sie

obywatelem a, takze panstwo mialo mu zapewnic szczescie, - o wartosci czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek czlowiek ma obowiazek byc

legalnie przygotowany do pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do niej powinno opiekowac sie panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie

specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Pisarz proponowal

opracowac nowy prawo prawny sposrod udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci sposrod wojny nie sa faktycznie wielkie, azeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny

wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu po 1551 r. Modrzewski proponuje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob wyksztalconych a,

takze szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbyteczne, takie jak swietne domy oraz sute biesiady. Proponuje srodki

pieniezne przeznaczone na ten zamysl wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie na dotowanie szkolnictwa w

czasach, gdzie nie docenia sie zdolnosci i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski proponuje

przejecie opieki nad szkolami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po

raz 1-wszy prawo chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. W taki sposob pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, czyli brak milosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny wydaje sie

podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Owe dwie wartosci (Bog a, takze ojczyzna) winowajca sie wiazac w jakas calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra lacznego, dla porzadna ojczyzny powinno sie poswiecic wszystko: majatek, sily,

zdrowie, fart, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna byc zgoda, gdyz laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody obywatelskie,

identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele - duzy sejmowe, walki

domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze narod wymra, a

obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude a, takze

obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic krol,

wspierany madra rada, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka,

kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo a, takze herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo krajowe od szesciuset lat

polega na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, zeby stara religia ustapila swiezej. Jednak heretycy nie istnieja spojni, nie

tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej

wydaje sie jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow to

niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec

roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich dziedzinach zycia, zarowno publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie moga nawet odpierac panstwa

zanim poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec krola do obrony wiary

katolickiej, jak straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej po narodzie. Zada odciecia roznowiercow od

wszystkich urzedow a, takze pozbawienia cechujaca je ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie konfederacji

warszawskiej.

- niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione

gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim balagan (istnialo wtedy wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia norm ograniczajacych a, takze naruszajacych

przywileje Kosciola a, takze krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. natychmiastowe sadzenie a, takze

bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc a, takze brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, po chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla mase problemow a, takze zjawisk, jakie to maja polozenie w kraju oraz

proponuje naprawe istniejacego postaci rzeczy. Rownoczesnie przepowiada pan, iz rozplenienie sie owych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno po

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O porzadnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy gwoli

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej po Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic moga jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna rozne analogie do wydarzen politycznych tego czasu. Priam

wykazuje zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu.

Zauwazyc mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor stanowi ostrzezenie, iz nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda stawiane ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie mezczyzny poczciwego" odnalezc mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace fita sprawy a, takze swoj lek o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka rozprawa...

". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie to dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow literackich.

M. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

widac w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany sposrod pozycji kalwina i po duzej

frakcji stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za posrednictwem protestantow, jak jest szczegolnie widoczne po krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do zycia w przepychu i

sztuczne zawyzanie ilosci swietych, na ktorych ciagle pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin a, takze „koled―,

ktore sa podlug niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego a, takze zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow lecz

takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym charakter sporow religijnych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac

istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia fita i siega ponad zwyklych ludzi. Jednakze mnich

ten jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow

zbytnio swietych, z przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie anegdotka o

plebanie, ktory to pochowal swego psa na cmentarzu w poblizu grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni a, takze poskarzyli sie biskupowi,

pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa uczynil parafianina. Jest to wyrazna krytyka

duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze lekcewazenie naczelnych zasad religii. Inny

epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, stanowi nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw po

zrozumialych gwoli wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja cechujaca je

spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo po odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i

powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach niejednokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - juz sam pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, iz jest intymny osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie

mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow minionych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim zaciecie, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie

malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych a,

takze zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal sposrod ta maksyma. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie samemu,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, jak obecnie historia sie sposrod Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego istnienia. Brak wydaje sie na nie odpowiedzi

ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz wedlug smierci, do miejsc gdzie

przebywala zanim wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis

jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to po ostatnim sposrod TRENOW, w ktorym

opowiada swoj sen - we snie ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze jego coreczka wydaje sie

szczesliwa. Wizerunek ojca zmienia sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie los Jana na wsi pozostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do formy starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie, -

pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil ukochana coreczke, nie rozumie, czemu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta za posrednictwem

nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia stale drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W ktoras strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w prawdomownosc boska, przewodzi to do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w

punkcie kulminacyjnym do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje po watpliwosc meritum calego zycia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, iz corka bedzie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolu, rozpaczy, trwogi. W obliczu

zgonu corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym czasy swoje Na tym strawil, zebych

byl ujrzal progi twe! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, jeden z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca meritum boskiej decyzji - Urszula poprzez zejscie w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, ktorych bohaterami istnieja pasterze czy tez rolnicy.

Sielanke umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, do epiki – fabula a, takze narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi a, takze rozmowy indywidualnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie ogolnie z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie czesto tlem

gwoli prezentowania zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy portret wsi krajowej Ostatnia sposrod

panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; zmudna, codzienna profesja w polu i obok gospodarstwie sprawia radosc sasiadom wsi a, takze jest gwoli

nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze dodac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy po literaturze krajowej siegnal

wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie nietypowa, prezentuje bowiem fuche panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica

decyduje wiec nie sprawa, ale rodzaj, w jaki to zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na

motywach potocznych i narzeka razem sposrod Oluchna na ciezka fuche oraz na srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki niej sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI stuleciu jest, podlug Szymonowica,

miejscem wyzysku: miejscem, gdzie niejednokrotnie dochodzi do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw dotkliwych, pokazuje

ujemne strony zycia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji otoczenia i sporzadzajac utwor zblizony raczej do antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle przyrody, a

jej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i uciechy, jakie obejmuje ze soba milosc. Gdy Laura przybywa na spotkanie sposrod ukochanym pod

umowionym jaworem nikt na nia nie czeka. Sprawia to posadzenie o niewiernosc i relacja z inna pasterka – Doryda, jak konczy sie atakiem rozpaczy i

zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza osciennych zarosli wybiega Filon a, takze

uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko i wylacznie przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym

wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, faktycznie charakterystyczne gwoli sentymentalizmu,

zwrocenie uwagi na swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu milosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego istnieniu do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak charakter jego wierszy

wykracza daleko poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, jak

powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe,

wynikaly ze zmiany religii, gdyz prawdopodobnie Mikolaj po mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok

swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go watpliwosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem uzasadniony. Wiersze

Sepa Szarzynskiego przepelnia rowniez lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy a, takze wszechmocny, lecz, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzis i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest wspanialym obrazem tych niepewnosci a, takze lekow. Zwlaszcza wyraznie widac niepokoje poety w trzech sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: Na temat wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie wyrazem niepokoje poety o wynik bezustannej

walki, ktora kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne a, takze pokusy doczesne,

ktore odciagaja czlowieka od momentu Boga. Sluzace do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej

batalii z silami ciemnosci czlowiek jest osamotniony, a stawka jest przeciez zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc

Boga, na pomoc jakiego kazdy czlowiek powinien liczyc, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, swiat i odepchnac pokusy

wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest milosc do Boga. Bog wydaje sie wielki a, takze dokonaly, czlowiek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc

zabiera czlowieka od momentu Boga, zawadza mu koncepcje do zycia wiecznego a, takze do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla ogolnie znana spoleczenstwom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium wiekopomny, maske

(pretekst), pod ktora autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest mocne, a jak slabe. Tresc rozwazan

pisarza ma charakter uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w kazdym czasie), jednak najbardziej zajmuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu,

wowczas jeszcze silna a, takze znaczaca w Europie, ale obecnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow

zanim tym, iz niewlasciwa polityka moze doprowadzic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W tekscie istnieja fragmenty swiadczace o tego rodzaju

intencjach pisarza.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie skierowana do rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jakim sposobem

maja sprawowac powierzona wykladzinom wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie poeta

przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy na temat polski rodzaj glosowania za posrednictwem rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek odpowiedzialnosci

zbytnio losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo natomiast jest Antenorow

troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do pijanstwa a,

takze obzarstwa, natomiast niezdolna do zadnego wysilku, a przede wszystkim do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie beda zdolali w

przyszlosci rzadzic panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku panstwa rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W kreacjach nadrzednych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec spraw

narodowych. Glowny z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie sposrod dobrem panstwa, realizowania wlasnych celow kosztem narodu.

6. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, jakkolwiek sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by za posrednictwem atak zaskoczyc

wroga, naruszyc go a, takze nie dopuscic do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza bowiem tematy najbardziej istotne, aktualne i skomplikowane.

Swoje poglady na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna organizacja spoleczna powstala dla gwarancje czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Trusia elekcyjny

(wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten problem; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, czy tez

wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, natomiast ci jak sa na jego czele powinni podarowac

przyklad,

dwa. "O milosci ku ojczyznie" - oblicza 6 dolegliwosci Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, wolnosc absolutna religijna,

oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, iz milosc do ojczyzny glownym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny sposrod kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Niestety jej nie wystepuje, Skarga leka sie, iz fakt ow moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz wydaje

sie wykorzystywana za posrednictwem magnaterie do osiagniecia wlasnych celow, jak prowadzi do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ).

wymaga wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie na jej negatywnych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba zawsze sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna

pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek

Krajowy, jesli jej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie pan na

rejonie niezaleznosci od momentu papiestwa a, takze cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

- zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla wszelkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o istnieniu szlachcica od momentu narodzin az do smierci. Zastanawia sie ponad edukacja a, takze

wychowaniem pociechy szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od edukacji Rej docenia dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczowe oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec a,

takze spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Zbytnio wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych

czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy na wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach rok, przynosza wiele pozytku, oraz

dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego za posrednictwem caly dwanascie miesiecy nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu pisarza do robocie na wsi swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw oraz

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odprezac sie w milym towarzystwie kompanow i bliskich, zaleca gry, polowania, polow, co przynosi pozytek a, takze daje uciecha. Dbajacy

o fortune pisarz zaleca po wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupic je taniej i wyprzedawac drozej po innych obszarach.

Stosunek Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie jego charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

ceniac ich przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko dlatego, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jawi sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz procz wiedzy praktycznej

przedstawiciel tego wysokiego postaci spolecznego ma obowiazek posiadac rowniez gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze osoby stosunek

szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow na Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl po niej wlasne przemyslenia odnosnie tego wydarzenia oraz aluzje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na

najazd Tatarow na Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow oraz mysl o powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie zanim napascia

Turkow, silniejszych o wiele od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci barier Kochanowski proponuje opodatkowanie szlachty, co formuluje slowami:

"Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka a, takze

niesmiertelnej - poety. Psyche poety w jego opinii jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie znajacy barier. Piesn nasza

przekazuje przytomnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego jak poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza

forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych chwale

zycia na wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem nawadniania i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia po jednosci sposrod natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym

wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala zycia na wsi w gronie rodzinnym. Posada ziemianina na roli przeciwstawiona jest innym,

niemoralnym sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie rzadzic w zyciu.

Obszerny wplyw na tworczosc poety mialo rowniez spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z forma znakomitego naszego poety, ktory to jako jeden z glownych tworzyl literature narodowa.

Lecz nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jakim sposobem wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten

wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest takze uwidocznieniem mysli wlasnej

wartosci Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze dlugo po jego smierci beda czytane a, takze podziwiane za posrednictwem

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie tematy z zycia codziennego, jak bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, do ktorych niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przykladami moga byc: Piesn XXIII oraz fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte po tej innej przemyslenia wskazuja wyraznie na znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej, jakkolwiek nie da sie

zakamuflowac zawartej po niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny. Jego przemyslenia na ow

temat sa zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII a, takze XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, ktora pielegnowana po sercu

mezczyzny moze byc gwoli niego jednoczesnie "nagroda a, takze placa" oraz swoista ozdoba zycia. Jawnie z cnota zwiazana wydaje sie tak okreslana

dobra slawa, tzn. porzadna opinia u wspolczesnych, natomiast po zgonu pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od momentu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc pospolite wsrod owczesnej

szlachty. Oczywiscie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty nie moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy po "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala ona pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl po niej wlasne przemyslenia a, takze sugestie,

jakim sposobem w przyszlosci podeprzec obrone barier, ale najbardziej emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat a, takze stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow.

Pozostalym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszystkie zalety

stanowiace cnote istnieja cenne, lecz najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta droga do nieba,

Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym momencie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej po Czarnolesie, azeby tam konstruowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina.

Pisarz opowiada o poboznej a, takze spokojnej codziennosci gospodarza. Dla porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie wedlug swiecie po

poszukiwaniu bitew i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie zyc na roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz z zbirow otrzymanych z ofiarnej pracy

gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki a, takze pola, natomiast nastepnie wszystko znosi do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej

pracy za kazdym razem znajdzie okres na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia

potrzask, dzieki czemu na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. W zagrodzie naturalnie pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze o

wychowaniu mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zawstydzenie. Poeta pragnie, aby jego wnuki byly dobrze wychowane i

zeby posiadaly ow zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do moralu, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale takze

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa –

to renesansowa pochwala zycia, milosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby porywac dzien,

a, takze stoickie, zeby przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta po „Piesniach― posiadala

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu.

Idee gloszone przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia mezczyzny jest fart, rozumiane jak zycie harmonijne z regulami cnoty, gwarantuje

czyste etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z przyjemnosci

zyciowych. Wobec przemijalnosci otoczenia, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania chwili, cieszenia sie sposrod

zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy zaobserwowac po Piesniach II, IX a,

takze XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej,

ktora byla nie wolna od momentu sprzecznosci. Stad fraszki byly tak rozne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona

czy Zenona zalecal odleglosc do otoczenia i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz

na pewno blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie do

szczescia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, ktora niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac zmartwien, ktore mogly zmacic

fart.

We fraszkach Kochanowski rowniez niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce

„Na budynek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co emituje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta

pragnie boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, czyste

sumienie, humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tego swiata nie zapewniaja

rzeczywistego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna jedynie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu nieprzemijalnych

norm a, takze przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna sposrod fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale

zycia w aprobacie z natura odnalezc mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i solidnosc wobec faktycznie krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i umiejacego

ze stoickim spokojem obserwowac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu, po

korzystaniu sposrod rozumu, ale i w przyjemnosci „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia a,

takze wizji Boga, jako ogromnego Architekta, znajdujemy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem w stosunku

do Boga, lecz tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego zuzytkowac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od momentu trosk a, takze cierpienia oraz

obawy zanim smiercia. Naszym dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety po ustalone za posrednictwem myslicieli wartosci – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta sposrod ironia wytycza sie odnosnie madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi

radzenie sobie sposrod problemami, podarowac sile sakralna i stale szczescie oraz czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory to

wielokrotnie po swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi odnalezc w niej ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie na

tej harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego autora po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak

pocieszeniu a, takze ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swa „Iliade―.

Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow wedlug porwana za posrednictwem Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska a, takze stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postury

polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem do rozwazan natury ogolnej.

W konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, chociaz w pewnym stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w katastrofy greckiej,

przebiega podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob na scenie nie przekracza czterech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal po nagrode zbytnio wyrok po sporze bogin, wine wiec ponosi lacha, ktora fita nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tej okolicy takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu zdefiniowac glownego bohatera, bowiem postepuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno bowiem stawiac osobisty interes na rowni ze sprawa kraju

odstepstwem od momentu reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos sposrod bohaterow po tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski — dworzanin lub

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Jakoscia szczegolna utworow z tego okresu wydaje sie epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia orszaku: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni sposrod tego czasu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie

przynaszaja, / A przy tym po zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad wszystko

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany rowniez

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w

najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Sluzace do gor a, takze lasow,

zredagowana w momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na wlasne zycie, sentymentalne i

rownoczesnie ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie sposrod przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, iz podmiot liryczny

porownuje sie do Proteusza (starogrecki idol, ktory proch dar przemieniania sie po rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzisiaj zas pyta

z pewnym niepokojem: „dalej co bedzie? ―

dwa. Czarnolas.

Dominuje tutaj kompletnie inny humor, inne istnieja tez tematy. W mnostwo utworach pisarz opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc mieszkania

rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), definiuje pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma byc wyposazonym na

pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie natury, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, gdyz wlasne los bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej

waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w jego zyciu

najwazniejsza byla jego poezja: „Prosze, niech ze mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) a, takze

nawet polski pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tylu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, nalezacych do roznych typow i gatunkow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow a, takze zagadnien sposrod zycia mezczyzny, porusza sprawy jednostki, oraz calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez wprowadzenie w los prostego ukladu

wartosci. Istota ludzka i jego dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tego pisarza po, odniesieniu do w/w tematu, na wstepie powinno sie stwierdzic, iz tematyka jego utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, jak i ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane jak wskazowka gwoli jednostki, jednak

dla wszelkich, bowiem wykorzystywac sie byc moze do nich kazdy, gdyz ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie 20 wersach po lapidarny rodzaj przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie jakiej

doktor zamierza odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie sposrod nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty doktora i

prowokuja go do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja slowa wypowiedziane za posrednictwem glownego bohatera: „Trudny (... ) moj rzad sposrod

tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, natomiast wstane pijany. ― Fraszka ta dzierzy na zamysle osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego wyniki i

niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, natomiast przede wszystkim

wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem bedzie „Piesn o dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek powinien

pomniec o tym, iz cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w wiec kazdy ma obowiazek usilnie starac sie, aby zostawic po w piwnicy dobre

retrospekcja. Nie jest odpowiednim czlowiekiem ow, kto rozmysla tylko o piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Pan odroznil

mezczyzny od zwierzat, dajac jemu rozum a, takze mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba ojczyznie, dla

zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy

powinien uczyc swych nabywcow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzeczywistej wolnosci.

Natomiast ludzie posiadajacy odpowiednia moc i odwage powinni sposrod bronia po reku zmagac sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie po walce

oddac zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, porusza wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze byc kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac do walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic wszystko

dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku prezentuje

tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci dostalo sie do

niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma faktycznie rozwinietej cywilizacji; nie wie

budowac domkow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia o Polaku swiatlym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie pomysla zawczasu o

grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak w piwnicy kupi, iz i zanim szkoda, a, takze po

szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jawi sie byc glupi. By to pokazac potrzeba czynow, a

wyraznie – zaangazowania w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to w istocie odroznia polski narod od

momentu plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zajecie i problem calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, lecz sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Sprawia to

gwoli pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma na celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal na strazy porzadku juz

od momentu poczatku istnienia naszego panstwa, ale lub takie zachowanie duchownych moze byc przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni do

glebi sie zastanowic ponad dalszymi swymi losami, azeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest takze problemem narodu, poniewaz komponuja go zwyczajny ludzie. O ile zawiedzie jeden

element po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a lecz rowniez czesc organizmu – kraju – wolno tu zaczac do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze jakas z okolicznosci upadku

niepodleglosci Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty na wzorach starozytnych.

Utwor ow zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

sposrod mitologii a, takze przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc swistki, w ktorych poeta krytykuje

wladcow oraz kiepskie spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture takze

zaczerpnal sposrod antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas na scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – nie przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o wydarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach powiada posel

-akcji – obnizona do konkretnego watku – sporu o Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, jak

ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw formie, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

natomiast na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, wlasne losy spaja

z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie ponad konsekwencjami wszystkich

czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, wzmacniany na okazach antycznych.

Kawalek ten zostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i prezentuje jeden sposrod epizodow walki trojanskiej. W utworze ow latwo odnalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow

oraz zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal sposrod „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl. Konstrukcje takze zaczerpnal z

antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec niedostatek parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych pomieszczeniach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i pustka, co ludzkie nie jest

mnie obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg ustaw postaci, cechujaca je zachowan; od momentu patriotow

poczawszy, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, wierny sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie noclegu, swoje losy laczy sposrod

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem a, takze intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w niniejszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale kompletnego narodu.

Tekst dramatu dzierzy charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze w istocie w naszej epoce produkuje sie atrakcyjny w Polsce mit sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa po „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to jednak jednolite oblicze wsi. Do niej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej - „Zywot mezczyzny poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Na wstepie oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa sposrod „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu na prace, ktora wszystkim podaruje

radosc a, takze rozrywke, ktora tez przynosi zadowolenie. Tego rodzaju obraz przedstawia „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze pozostala wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni, mysla

egoistycznie, istnieja chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie spelnia

powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Chlop musi dzialac na panskim polu, profesja nie jest wesola piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei sposrod „Krotkiej rozprawy

miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― M. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jakim sposobem widac - nie pomija Modrzewski zadnej z istotnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza frakcja dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w niej mysl, iz „bez norm nie moze okazac

sie prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska na cala Europe, demokratyczna mysl, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie otrzymuje kary, a

plebejusz traci los. Za jak? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlowiek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za jak innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac ma obowiazek rowniez

kuratele wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta udawac sie nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc a, takze nam a,

takze bydlu, jezeli zadnego oracza nie bedzie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to bronil

chlopow zanim wyzyskiem a, takze samowola panow, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak jego duchowy patron Erazm sposrod

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych a, takze zaczepnych), natomiast zwolennikiem potwierdzenia i

noclegu, chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, gdyz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji mlodocianego obywatela a,

takze do wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o potrzebe

finansowania szkol, ktore istotniejsze jest po dalszym rozrachunku niz naklady na pozostale rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo swobodnie

zapamietac, gdyz dzis wydaje sie on rowniez aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze swiecka

po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane po literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci. Instrukcje

te wlaczone sa po „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie darami

natury w wszelakiej porze rok. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt uczony, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy smierc.

Znamionuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug intelektu i po bliskosci sposrod natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro przeszlo prywate, nie zaluje

jej swoich dobr, a takze a, takze zycia - taki wzor ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych

piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko do tworzenia, to czlowiek kompleksowy, oprocz umiejetnosci

potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja autora tacy jakim sposobem Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyjasnij w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze lansujaca

porzadne. Przykladem takiej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem natomiast Plebanem― M.

Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski stworcow tego czasu o losy ojczyzny. W „Krotkiej rozprawie.... ―

Rej zastosowal postac dialogu. Dialog ten wydaje sie prowadzony pomiedzy przedstawicielami czterech reprezentatywnych gwoli polskiego

spoleczenstwa stanow a, takze pietnuje czynu kazdej ze stron. I tak Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw.

Pan powiada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze nieuczciwosci

szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach,

Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom wysoko urodzonym,

ale nie posiadajacym nalezytego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal kierowania sie wylacznie dobrem narodu i interesem panstwa,

potepial prywate. W ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal

koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie

uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w

zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych a, takze nakladow na

ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace Rzeczpospolita.

Choroby ow to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu po 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju a,

takze wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ow niesie po sobie tresci uniwersalne, prezentuje sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on umiarkowany, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie unosi

sie ambicja kiedy chodzi o dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie do szantazu a, takze przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych ci wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten prezentuje

niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dorobek poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej panstwa tematyki. Postury patriotyczne

wykazuja niemal ogol humanisci, wszystkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie mezczyzny poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o jego spoleczny obrys, odnajdujemy

zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada nieprawidlowosci, jakie to

zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli o zysku („na

oltarzu jajca licza―), Pan z kolei - mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny

nie ma w owa strone na pieczy― - powiada Pleban). Wiec Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszemu portalowi prostym

z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― po pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna role przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednak bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do jej synow - czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Odslaniajac szesc dolegliwosci spolecznych -

obojetnosc w stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze grzechy

przeciw Bogu - glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, po XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w

dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony religii katolickiej, wojny z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia do poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych znajdujemy tez po licznych fraszkach, a najwazniejsza

pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym spoleczenstwom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem.

Jest bez watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal o ksztalt swego stylu,

o forme trzymanych gatunkow a, takze o artyzm jezyka, oraz o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie,

ktore to szkola wyzsza zadecydowaly o erudycji poety. Nie byly mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal takze epoke

starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow rodzimych. Nawiazania do

antyku po dorobku Kochanowskiego widac choc w wyborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul imponujacych,

elegie. Nawiazanie to widac rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci Horacego, po podejmowaniu powodow z

mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego przeszlo

tlumem.

Nasz wybitny czlowiek zapisal sie w historii literatury krajowej nie tylko jak poeta a, takze dramaturg, jednak takze jak tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady autora, ktory uznaje swiat zbytnio

wielka melodie, znajduje rozlegle wartosci natury i wsi, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy epoki uzyto tego terminu przed chwila w XVIII wieku we Francji - poczatkowo gwoli

okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich po sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia czasow panowania

Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie zdefiniowanie to pozostalo przyjete za

posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle

niego odrodzenie mialo okazac sie poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla wiele sporow a,

takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu jednak odrodzenia

antyku lecz szmat swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale pozniej sama trafila do szczytow

przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od momentu XIV do poczatkow XVI wieku, natomiast w krajach

Europy polnocnej od finiszu XV do oporu XVI stuleciu. Jest pan rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory jak:

recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Norwegia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe a,

takze religie, najistotniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot a, takze kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, na plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie sposrod asceza a, takze teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek staje w srodku badan a, takze

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jak o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do progresu

osobowosci uznajac wartosc jego rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania a, takze ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki ludzkiej. W mysl

humanizmu czlowiek wydaje sie wielce wartosciowy, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno, patriotyzm. Byl

to antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w srodku swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i pustka co ludzkie

nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do progresu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za oficjalny jej start

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen religijnych np. wojne

chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W rok 1529 - protest mniejszosci luteranskiej po Spirze na sejmie. Rozbily one

wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze wolno ja oddawac indywidualnie, iz nalezy wyjasniac je na

jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia czyli

uwolnienia osob od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek dzierzy swoj los zapisany po

gwiazdach. Przeznaczone jest jemu niebo czy tez pieklo, natomiast zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i gromadzenie

dobr. Swoje to zaszczyt, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Anglii. Ruch ow powstal sposrod natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na

sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych rowniez

hasla spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie byli obojetni na sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem istnieja wydane po

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one do literatury religijnej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

naszego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Strofowanie I - "O madrosci potrzebnej do rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Pisarz charakteryzuje slabosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa. Dlatego najbardziej

normalni powinni okazac sie ci, jacy stoja naprzod narodu.

Strofowanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc dolegliwosci Polski. Zawsze sa to: brak milosci ojczyzny, niedostatek zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania

poswieca pisarz pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora plynie sposrod "chciwosci swojego lakomstwa". W

sposob sugestywny i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci do ojczyzny, milosci dla niej samej. Najscie skierowany wydaje sie w strone magnatow dbajacych jedynie o swoje bogactwa.

Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz laczy

cechujaca je jedna religia, nakazujaca milosc blizniego, ow sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej potwierdzenia szczegolnie na

sejmach pobudza u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV a, takze V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa klapa dla Krajowy, poniewaz poglebia niezgode

narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, prowadzacej do potwierdzenia i do potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu wydaje sie jednowladztwo, jakiego nie mozna jednak

utozsamiac sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu.

Poddani winni istnieja swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co wydaje sie

jednoznaczne sposrod upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Liczy

prawa niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ochroni Polske od momentu zguby. Tytulowe grzechy jawne

to: niedostatek sprawiedliwego a, takze sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci,

zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek

Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, natomiast jej tekst zwiazana

wydaje sie z poczatkowym, pelnym jeszcze nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech nadrzednych

stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty po realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia istotne problemy interesujace

owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy eksploatacji zup ozonatorow wody, czy niedostatek stalego ukladu obronnego kraju.

Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej. Pan i

Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie zasobna i

nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda).

Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu a, takze piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi

mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych rodzimych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow sposrod prosba, azeby pomysleli w koncu o grozacym im ryzyku; Polacy

musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem ow, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, lecz w

rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo a, takze umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na bazie o pewne przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy po wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jak czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa natury

c) pojmowanie zycia jak wiecznej wojny o zywot

2. postawa uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i zdrowie mieszkancow. Wydaje sie on pelny podziwu gwoli prostoty a, takze kontaktu sposrod

natura. Osada, wspomnienia, jak miejsce istotne i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w owa strone zyjacych.

Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego zycia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wsi, tamtego

zycia, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii pisarza. Pozostale sonety to

wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora wedlug stracie partnera sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z robocie rak, natomiast kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, potezny, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, lecz to nie pomagalo. Odrzucic stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

starsza dziewczyna (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci zycia. Mlodosc,

swiezosc i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja jednak na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - niedostatek wlasnej decyzji na dalszy los, przykra wizja, walka o zywot, przetrwanie

trzy. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie po plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne dzierzy ukazywac problemy duchowe mezczyzny. Te dziedziny ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Szczegoly w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Sen wieczny - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 strzepkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety ow mozna uwazac za wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odrebny, glebszy. Dwa pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia role symboli. Glowny z nich leka sie burzy - "skromnie do zimnej tuli sie

sciany". Losy rozety odnosza sie wiec do losow czlowieka. Zachowuje sie wiec jak czlowiek (samotny, czuje sie zagrozony przez niebezpieczenstwa,

zadumane dzierzy skronie), wydaje sie wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ow probuje

sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za posrednictwem burze. Jest ona

symbolem uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity rozklad.

Podobnie wydaje sie z czlowiekiem, ktory na starosc wydaje sie chorowity, w mniejszym stopniu przydatny do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest

latwe). W utworze tym zostal przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie sposrod Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn ow wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad koncowy i apokalipsa. Szereg czulych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac glebie

nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma charakter symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w niniejszym utworze rozmysla o potedze ducha. W

porownaniu do dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego charakter skazony wydaje

sie niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi a, takze przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Poprawka barw a, takze odcieni. 4 opisy konkretnego krajobrazu

odmieniajacego sie pod wplywem periodu dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, refleks

2. Zapach: ziola

trzy. Wzrok: odcien, ksztalt

trzy. Nastroj: podziw, zaduma ponad wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i wydaje sie piekna, szczedzi sie, wydaje sie delikatna, szuka wsparcia zeby

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w toku burzy pozostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy zanim jej moca, ale dazy do przetrwania. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo

trzyma sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Szczegoly symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly historyjke starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, gdyz dbal pan o artyzm jezyka, obrys swojego wzoru i postac uprawianych

gatunkow, a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie spaja sie sposrod antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy tworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o jego wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie nieomal boska potega tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), czyli przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzyc zycia, poznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

przemija,

b) stoicka - zatrzymac umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady mozemy odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

- Piesn IX - radosc zycia, powinno sie sie rozrywac, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nas czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, iz zgadnie jak nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, jednak moralne: cnota uczciwosci,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec w jakim celu gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc sposrod tego

jak sie dzierzy.

- Piesn XX - w zyciu wydaje sie czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie pod zadnym pozorem bawic, lecz mozna a, takze zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o zdrowie.

- rozne nawiazania do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na sporym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl niejednokrotnie

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z nadrzednych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych

tradycji, jawnie tworzyl swoja szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale los gospodarowal na roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w zyciu

sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po srodowisku

arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ow ukazuje portret panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty krajowej, myslacej o bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna wymaga obrony a, takze pieniedzy na wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem. Ukazal

po niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu poeta panujace stosunki w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami po bitwie pod

Chicimiem po 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc do ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie sposrod 10 frakcji dosc dokladnie opisujacych najpierw obustronne

preparowania, a pozniej bardzo uwaznie, dzien wedlug dniu zdarzenia pamietnej bitwy, az do wszczecia ukladow a, takze zaprzestania dzialan

wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych spraw: nad calkowitym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta

formuluje pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage

terazniejszych nalezy odwrocic na sprawy naprawde istotne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnych wspolczesnych. Prezentuje w nich

zywy portret owczesnego zycia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia wiadomosci o Polsce XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. W 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciw Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl na wsi po krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, natomiast wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Glowna czesc obejmuje 1656-1666 r i miesci opis wydarzen wojennych, czyli taki szmat jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa do

Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

szczegolnych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami po walce a, takze

sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw na zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie dodatnio: zbior dodatnich wlasciwosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem

gwoli zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem przyciagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania postawa, ktora

doprowadzila do upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa projekty kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tak

zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Pisarz w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu owymi jak: hiperbola,

metafora, konfrontacja, antyteza, elitarne epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ), ktorej

zajeciem jest ukazanie zycia a, takze urody po pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi mocny kontrast sposrod pierwszym - jest dwubarwny (czern a,

takze biel, motyw smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc uczuc, wynika sposrod kaprysu. Proponuje to gre

z wrazeniem, nastroj gry dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego sposrod

sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie porzadku trupa sposrod cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od momentu nich uwolnic.

Pointa: zanim miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela wedlug jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym oraz slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty krajowej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem).

Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji oraz poczciwego

ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow kredyty cennym zrodlem w innym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja portret swiata,

widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci wewnatrz stanowej, mniemanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad innymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji na

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych

przywilejow, natomiast zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow kredyty postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego a, takze

wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo

terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie mysl, iz kobiety istnieja niestale po uczuciach. Mysl ta

wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore wydaje sie porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono caly szereg sprawie niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej wolno je zrealizowac (uspokoic zatrzesienie, wiatr zamknac w wor) niz

zanotowac stalosc po uczuciach kobiety.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo rowniez moga stac sie tematem gwoli

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a na cale szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa glebokim zywiolem artysty. Liczy sie innosc, wyrafinowany posmak, erudycja,

ciekawostki tez istnieja w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego utracie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sprawie. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna a, takze autor)

sie kochaja – dziewczyna przedstawiona jest jak piekna a, takze zmyslowa dziewczyna. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka a,

takze nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku a, takze ich dzialanie na los umyslowe epoki.

W pewnym uproszczeniu rozmawiamy, ze po literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, istotne prady. Glowny - dworski – rozwijajacy sie na dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast, tetniacych wlasnych zyciem,

kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskoczyc odbiorce, panowac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z wzorow

zachodnich, wykladzinom skladajacy zachwyt, a sposrod niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, rodzimych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo nasza wlasnie literatura, odmiennie

anizeli nurt dworski, przykladala wielka wage do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj lokalny rodowod uznawala

za kluczowy tworcami tego nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten wskazuje sie takze sarmackim od momentu slynnej teorii

o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. a, takze oddzialywujacej na pozniejsze epoki.

Podzial podrecznikow na dwie nurty wydaje sie wygodny, jednak nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec dworski

i byly siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Lecz byly takze miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn a, takze Naborowski istnieja poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna wiec

mowic co najmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie po XV stuleciu. Szlachta polska w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm dzierzy dwa znaczenia - od razu oznacza sposob zycia szlachty po XV a, takze XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje progres zakresu znaczeniowego

o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska posiadala poczucie, iz

Polska stanowi przedmurze chrzescijanstwa - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej na wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej roli polityczno -

religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci krajowej - o szczegolnej roli jaka gra Matka Boza.

Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - los na wsi, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa.

Obecne byly takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, dokad sady skazaly go na infamie a, takze banicje. Tej pamietniki obejmuja okres sluzby wojskowej. Staly

sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z nich obraz

pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze milosci

natury - sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym po mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski sposrod lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna sposrod pierwszych rodzimych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach 1688 - 1696

"Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie wiele wagi do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt nie respektuje. Pisarz zwraca uwage na ucisk

biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne stosunek szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie czemu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz represje nie dotykaja

wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go okolicznosc, ze w kraju, ktory nie wystepuje za jak oplacic armii,

ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo rok 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z niebanalnym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

synonim rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory ustaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje zadnej z tych postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszelkich mszy, natomiast mysli jedynie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, gdyz szlachta po wojsku wykazuje

chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich po sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych po utworach W. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka spraw szlachty a, takze panstwa. Wielokrotnie poddaje krytyce

wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan lezacy wewnatrz panstwa naszego,

ktore chyli sie w kierunku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze moga sluzyc dzieciom do gry. Wszyscy dbaja o

wlasne dobro, nie interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady spoleczenstwa. Polacy mysla tylko o zabawach, balach, wygodach

zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak zyje sama dla siebie a, takze nie

zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez ona sama. W wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy" Potocki porusza problem nietolerancji religijnej.

Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory to nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio

bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, gdyz jest

zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod Chocimiem po 1621r. Poemat opisuje tok bitwy a, takze rokowan.

Komplet przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc po zwyciestwie ponad poganami. Umilowanie ojczyzny widac po

przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow

Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Wiele jest po nich krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna

sytuacje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do przedstawionych faktow istnieja znakomitym zrodlem poznania osob i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza czastka zawiera spis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pasek opowiada

o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje jej

uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji do walki zapewnia mu pragnienie zdobycia lupow, a nie milosc do

ojczyzny. Pasek mowi rowniez o odbytych podrozach zagranicznych, ktore byly wynikiem jego zainteresowan a, takze ciekawosci. Pasek opisuje rowniez

msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z innymi. Przykladem

wydaje sie uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie chcial zmagac sie w obozie

wojskowym, wylazl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni fita. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke jego bratu. Aczkolwiek taki zwyczaj zycia znudzil mu

sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W obszarach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W innej czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca

rozmowe sposrod ukochana. Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz zycia ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor zwaza

ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja wlasna klase zwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty nacechowane jest

troska o posiadanie i korzysci wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty. Bohater ceni zabawy, pijanstwo, pojedynki

szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym,

wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry rowniez za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

dwa. Monolog zwrocony do osoby, wziety po cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego jak utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac w piwnicy sprawe sposrod ich wplywu na los

polityczne po owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym faktu, do jakich konfliktow a, takze klesk moga one doprowadzic, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. Sluzace do walki sposrod nimi uslugiwaly mu zwlaszcza bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak bajki, ukazuja portret zycia po XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tamtych czasow. Krasicki obnazal a,

takze osmieszal po nich najwieksze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc do

hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i dorazny, rownie niejednokrotnie sa jednak uniwersalne a, takze ponadczasowe. Krasicki tak juz

sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie okazac sie nie tylko moralizatorem, lecz

jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na wejsciu utwor ow jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony juz po

tytule, natomiast przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, za mlody

wiek, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna dbalosc o nauke i kulture. Zarzuty ow pokrywaja sie z

tymi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle glupie i dziwaczne, iz domyslec sie wolno, ze tym sposobem Krasicki odslania zalety krola.

Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia gwoli jego strategii wewnetrznej, natomiast jednoczesnie

wydaje sie atakiem na sarmacje, na jej wady i kiepskie przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje opilstwo. Jest ona skonstruowana na regule dialogu, rozmowki prowadzonej za posrednictwem

dwoch szlachcicow. Jeden sposrod nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie

pesymistyczna - wymeczony napojem alkoholowym szlachcic ucieka, by wyszukac ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez

szablonowe cechy Mlodych polakow, ktorzy obok alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie widza sie na polityce, a przy tym uwielbiaja debatowac

i pod lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Okazuje sie, ze po Rzeczypospolitej historia sie

coraz to gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Tego rodzaju brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie zjawisk

prezentowana byla po sposob niekwestionowany i przystepny. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co pisarz chcial uwydatnic swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji widac najwyrazniej po satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w tych, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i

unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje osiagaja V.

po. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Zawartoscia utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow.

Mnisi walcza za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek wsrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele

trunku posiadal mozliwosc pomiescic a, takze na pejzaz ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu,

opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl sposrod slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego prezentuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

czasow. Swoistym wytlumaczeniem do kompletnego zbioru wydaje sie „Wstep do bajek―. W sposob humorystyczny autor wymienia rozne ludzkie

wady, zachowujac ze mozna spotkac ludzi swietnych, ale zawsze sa to tak fenomenalne postawy, iz mozna halasuje miedzy bajki wlozyc.

Bajka „Szczur a, takze kot― wydaje sie atakiem na jedna sposrod najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy tak

zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kot, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest ze sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Bajka zawiera jasne pouczenie, iz w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym razem trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem wszechstronny, wazny wlasciwie dla wszelakiej zywej:

pragnienie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie obecnie w

niewoli i nie zna smaku wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje wlasne zycie po klatce a, takze uwaza, iz jest to nieco normalnego. Aczkolwiek stary czyzyk

nie zgadza sie sposrod twierdzeniem mlodocianego. On kiedys byl nieograniczony, zostal jednak uwieziony. W zadnym razie nie przyzwyczai sie do

niewoli, za kazdym razem bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac ta bajke, wskazuje sie na fakt, iz powstala ona po naczelnym rozbiorze

Krajowy, moze wiec Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednak zyl po nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednak byl zasobny. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal

osob naturalne, owymi, jakimi istnieja, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna w duzej mierze wiecej uzyskac.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie a, takze wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w planecie

dominuje uprawnienie silniejszego, iz racja wydaje sie po stronie tego, kto ma moc. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdy jest opowiedziana historyjka:

slabowite, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci a, takze okrucienstwa). Jak pyta,

jakim prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, watly i po lesie", natomiast nastepnie pozostanie pozarte.

Bajka „Filozof― odslania uczonego mezczyzny przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca poniekad wiare po Boga a, takze

smieje sie ze wszelkich swietych. Aczkolwiek gdy maleje na jego zasobow choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale

rowniez w „upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo jednostki sa chwiejni we wlasnych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze

niejednokrotnie teoretyczne madrosci nie asystuja w zyciu.

Zas zatem swiat w dobranockach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki a, takze

zaprezentowane odbiorcy.

79. Ocen role podrecznikow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: po Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Krajowy.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z mocnej troski o kraj, sposrod leku

zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej obiektem powinno okazac sie szczescie ojczyzny.

Poniewaz fart spoleczenstwa wynika z przydatnosci wszystkich jego mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem oswiaty krajowej okazac sie powinna

uzytecznosc obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki ponad szkolnictwem, czymze poparl stanowczo program reform

Komisji Edukacji Narodowej.

Wiele rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Przemawial o wymogu utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne polozenie w jego dzielach absorbuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek kraju. Pisal: Wraz z samych panow zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja trzy maja.

Pod swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny a, takze polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie traktowanie

chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra na owczesne

ludnosc.

Do listy utworow powinno sie jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych do zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal podczas kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma pan charakter

doskonaly – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca a, takze akcji, niedostatek jest rowniez scen masowych, calosc natomiast

utrzymana wydaje sie w 1 konwencji. „Powrot posla― zostal napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem wplynac na

reputacje publiczna oraz na postawe polityczna indywidualnych poslow.

Kawalek ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc

zmian ustrojowych Krajowy, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak multum zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem a, takze ukazal bohaterow jednoczesnie

poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego

otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia dialogow

prezentujacych indywidualne poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― beda przedstawieni jak prawi a, takze wzorowi obywatele,

ci „zli― zas jak durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich

synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Natomiast ich przeciwnicy to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina

i Szarmancki.

Caly kawalek jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka problemy, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jak doprowadza do upadku Krajowy, podobnie jak

samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swego zycia potezna i

wyzwolona z pod obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele powiada, ale najczesciej bez sensu; dziwi sie, iz

Starosta pozwala na wszystkie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); wreszcie okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: uwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke przymusem za maz,

aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski przedstawia jego niedostatek

zainteresowania znaja, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos,

liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete uprawnienie szlachty, na ktorym mozna naturalnie niezle zapracowac; Szarmancki wydaje sie

czlowiekiem, ktory to roztrwonil majatek rodzicow na zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac sposobnosc finansowa, jakim sposobem moze byc

Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego fita nie nauczyly, niczego

atrakcyjnego sie nie dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o ogromnej roli slowa jako narzedzia oddzialywania na spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na progres tego kierunku mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie sprzyja progresowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie –

byla to milosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie

natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on najmniejszy udzial po tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Esencja jego stalo sie rozumienie zachwycajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Poza literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane po malych odmianach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po eleganckiej

ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej problematyce obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od momentu 1730 do 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w czterech dziedzinach zycia:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. W 1740 wlozyl na fiuta szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

oryginalne metody ksztalcenia. Byl pan pijarem a, takze z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny

na rzecz slownika polskiego

-w 1741 rok oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia slownika, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania maksymy liberum veto,

sposobu elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 rok oddano do uzytku publicznego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozmysla naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym po 1764 rok krolem Krajowy zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Szlachcicow.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna a, takze

wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane na angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany po pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec aktualne i

rozne tematy. Na lamach tego czasopisma pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, reportaz, listy do redakcji a,

takze odpowiedzi na nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan a,

takze chlopow, pisza o klopotach gospodarczych a, takze politycznych Krajowy. Wydawany za posrednictwem 21 wielu lat. Z inicjatywy krola po 1765 rok

zalozono w Warszawie pierwszy po dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach okreslany mianem Operalnia, w

ktorym zaczely odbyc sie trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W 1766 rok dla teatru

zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po

rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Trusia przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny

powierzyl jej zespol prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly

wydzialowe a, takze podwydzialowe, ow zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie po

jezyku polskim. Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia nalezytego poziomu edukacji potrzebne istnieja dobre ksiazki dlatego po 1775 rok

powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo sie opracowanie a, takze wydanie swiezych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala

do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego krola. Brali po

nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednak jego

historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie szczegoly bohaterskie a, takze komiczne. Wynik komiczny

osiagniety zostaje za posrednictwem celowe zastosowanie kontrastu pomiedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast

powaznym a, takze podnioslym wybiegiem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora

wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw a, takze

rumoru. Godzi zwasnionych przed chwila puchar, jak wiele trunku mogl pomiescic, na pejzaz ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne

stylem pelnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – w takim

przypadku kuflem od momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych wsrod

duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza tego poematu o charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn na

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – dzierzy poczucie mocy, jest tworca, gra na gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy

jest milosc, ogarniajaca caly narod. W imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy po

uniesieniu. Tej pragnienie wladzy bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego

porzadna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga o zlo panujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla

porzadna ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo

wydaje sie sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny polega wiec na buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w godnosc szczescia ludzkosci, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on po pyche a, takze megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos po dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba marki ruchu listopadowego i okolicznosci jego

katastrofy. Nalezy podkreslic, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie do Paryza, dokad uczestniczyl po

wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie pan o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze ow Slowacki pragnal dac riposta na pytanie dlaczego zrealizowany

zostanie listopadowe upadlo, jaka role powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie

sugerujac, iz rzady tych ludzi byly jedna sposrod przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku wydaje sie zamach na cara. Ludzie jest po tej kwestii podzielone. Tylko mlodzi oficerowie

pragna wojny. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly bedaca sposobem dzialania. Lud, reprezentowany za

posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, ktora nienawidzi cara i pragnie powstania, jednak potrzebuje wodzow.

Wynik glosowania, ktore dzierzy przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozna

zatem po dramacie odczytac caly tok powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana a, takze calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, cechujaca je

pragnienie wolnosci jest w tej okolicy oceniane jak bardzo pozyteczne i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki entuzjazm zostal wyrzucony w

bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Krajowy. Krytykowal ludnosc, ktoremu

zabraklo zdecydowania po walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narodowosc, niz uchronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia po niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory to jest

okazem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa historii i postepu. Poeta

nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie byly wiec

rozumiane a, takze doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Nie wczesniej po zgonu toczono boje o slawe po nich lub obszaru pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o nich w momencie cechujaca je smierci czy tez po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero cechujaca je

wielkosc. Liryk uwaza, iz moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzeczywistego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi do grobu, po ktory nie sklada cialka bohatera. Jest to symbol przetrwania idealow

Bema - wojny o niezawislosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Zachodzi

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze pan do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo zejscie Browne’a

wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych a, takze uczciwych. Zapowiedz

przesladowan Murzynow. „Noc idzie - ciemna noc jakos Murzyna―. W ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie a, takze budzic do walki narody. Ale przedtem wielka kwestia

Browna pozostanie przez roznych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, jego wielkosci. Melodia Chopina wydaje sie

przedstawiona za posrednictwem Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona sposrod ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny

absolut. Idealu tego nie mozna uzyskac ale wolno don starac sie. Muzyka robi z osob istoty doskonale. Miara naszej doskonalosci wydaje sie porownanie

do hostii. W wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez w owa strone

triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie znajduja szczescia za zycia, a nawet wedlug smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po zgonu

Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono dwie groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona.

Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl po cieniu ogromnych ludzi, nie doceniony, samotny, a zmarl w przytulku

dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka koszty musi zaplacic kazda indywidualnosc za swa

odmiennosc, innosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez prawdziwe, kiedys istniejace, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie faktycznie dlugo jakim sposobem pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na niektorych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do kulturze dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady czterech jednosci: okres miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miesiac, miejsce: fabula

rozgrywa sie w mnostwo miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – mieszanka

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek

rom. mieszal konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne:

rozlegle monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Szczegoly epickie: legendy

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek dama Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen senatora),

porzadku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa mysli wolnosci lepiej poswiecic caly narod, anizeli ocalic fita ( „smutne pol

– rycerzy – zywych―) gwoli zycia po niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory to jest

okazem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa historii i postepu. Slowacki

Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, ktorym

przykryta wydaje sie „anielska psyche narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal inicjatywa sil politycznych o

zakresie demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― 2 plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wspaniala, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal cechujaca je od wlasnej osoby, dzieki czemu historia ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Wraz z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie a, takze

zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa na ugruntowanych za posrednictwem tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je wiec autor po wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie do panstwa a, takze monarchy. Dla Sienkiewicza

jego bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa

nieskomplikowane, autor podkresla kilka glownych typow cechujaca je charakteru. Wlasnosci typowe istnieja najlepiej wyrazne w charakterystyce

Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, wobec

tego posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod

obcym najezdzca przez caly narod lokalny oraz cenzurka grozy polozenia naszego kraju podczas najazdu. Pokazanie wojny ze Szwedami jak

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc a, takze szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola,

brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna walka

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia

Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne sily i

izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce. Odslaniajac

szeroko podstawy kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc

oraz brak religii narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w kategoriach

wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera wiele aluzji a,

takze mozna zwazac go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i zaden Polak nie wystepuje prawa powstrzymac sie pod Termopilami,

dokad Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom tego brak. Liryk

nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow wyznaje:

„Mowie - bom smutny - i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wzial udzialu po powstaniu, wobec tego identyfikuje sie z narodem -

oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska w stosunku do

powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje naszemu portalowi tylko represje

popowstancze ( wydarzenia sposrod 1823 rok, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy otrzymac

wiadomosc z relacji naocznych swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Wspolwystepuja takze rozne postacie o tematyce historycznej, w

tym takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o

cierpieniach, walce a, takze tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Wlaczony jest problem winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, natomiast Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje

po utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien a, takze goryczy. Blogie zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot nie uprawnia do uzyskania szczescia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic drugiego czlowieka a, takze patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie mozna uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec uczucia innych, nie kpic

sposrod nich a, takze samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny stanowisko na nature milosci. Dusze kochankow, podlug niego, istnieja

przeznaczone niezwyklego przez Boga i scalone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie zdolali byc razem z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych a, takze nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do osobistego szczescia oraz szydzi sposrod tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie.

Wedle nauki moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za zycia zazna pan

szczescia ziemskiego, bo ten fakt rowniez opoznia a, takze utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem istotne wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej o natchnienie, poparcie w tworzeniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy bohaterow ( istnieja nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc ukazuje sie rowniez

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu czy tez klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona na Moskwe).

Brak jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - otoczenia bogow a, takze ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie