matura ustna angielski cke

( matura_ustna_angielski_cke.pdf )

http://www7.extrafiles.be/hdl/matura_ustna_angielski_cke#

Podobne: matura ustna angielski pdf, matura ustna angielski, matura ustna angielski 2017,

matura ustna angielski 2016, matura 2016 angielski cke, matura ustna polski cke,

matura ustna j polski cke, matura ustna angielski praca, matura ustny angielski punkty,

1. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie sluzace do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych przyczyny, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: sytuacja, w ktorej

nalezy bedzie zadecydowac pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda decyzja doprowadzi sluzace do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, wraz z ktorych obie sa rownie wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana sluzace do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko

organizm zmarlego zostanie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona odwiedzi w spor z prawem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbytnio zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, prawo boskie

jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia dzieki scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w

charakterze wyzwolenie na niego od nich. Losy herosa tragicznego pobudzaja odbiorce sluzace do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a

skutkiem tego pozwalaja mu sie od nich wyzwolic i osiagnac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc jak i rowniez

trwoge―, uwzgledniajac na akcje tragedii. Nasza (jezeli istniejemy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast

trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory to jest sluzace do nas pokrewny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tych celach.

Fatum – odwrotnie los albo przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w

zyciu, ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za sprawa wyrocznie winien spotkac jednostki i nie wystepuje od tego ucieczki. Jest to na ogol zapowiedz nieszczescia. Przykladem sa

dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi oraz wlasnym

wplywem bohatera. Junak jest wyzbyty mozliwosci zrealizowania pomyslnego doboru. Dzialania swoim prowadza sluzace do katastrofy. Staje sie on

zarazem ofiara jak i rowniez winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w

charakterze siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Jak obywatelka panstwa, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow

ojczyzny. Nad jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje

serca, nie zaakceptowac widziala moznosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw jak i rowniez dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach jak i rowniez zeslali dywanom

w beczce Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom dzieki zlosc. W tym celu zabil wolu i

podzielil go dzieki dwie frakcji: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal halasuje w cere, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac

Zeusowi, ktora czastka ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus wybral druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko

ta czesc osobistosci skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza sluzace do skal Kaukazu. Codziennie sep

wyjadal mu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z milosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego

przeciwko bogom. To od jego imienia powstalo okreslenie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie milosci do

jednostek.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie sluzace do Boga, przekonuje, ze dzierzy taka sile

jak Bog, jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to wielka, piesn tworzenie, taka piesn jest energia, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, zeby Bog

podarowal mu sila wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu jej nie da, to mezczyzna odwroci od Niego jednostek. Konrad okazuje sie

byc cierpiacym patriota, dla jakiego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, pragnie sie gwoli niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo

bogow. Wyslali poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga

zgonu. Jako glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl mezczyzna jednak trafic do panstwa cieni, gdyz zona nie zaakceptowac zakopala swoim ciala

wedle jego wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic dzieki ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie

zapomnieli o zanim. Zyl dlugo, az w koncu przypomniano sobie o zanim i wyslano Tanatosa poprzez jego dusze. Za kare Syzyf mial wniesc wysoki

kamien dzieki gore. Syzyf wzial sie do roboty, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Faktycznie bylo zbytnio

drugim, 3, dziesiatym wspolnie. Syzyf ciagle wznosi kamyczek, ale zawsze tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, dzialalnosci nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji dzieki ziemiach lokalnych do roboty Syzyfa. Proces ten nie zaakceptowac byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola

Krety, aby mu pozwolil powrocic do Cypru. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane

do ramion, by dzieki temu mogl z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbytnio wysoko, gdyz wosk moze sie stopic i

zeby nie schodzil zbyt nisko wody, gdyz piora potrafia nasiaknac wilgocia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie powyzej

i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on znakiem

czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jawi sie byc

zauwazona za sprawa nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem tak bardzo Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za sprawa

Niemcow. Dodatkowo jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie poprzez Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod zaczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, lecz nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal

Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z

panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do meza na 4 miesiace w calej roku, wtenczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W taki

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc zmian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie sluzace do wybranych przypadkow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zarzewie, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka

swiata zachodniego). Metody nawiazan sluzace do kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po

osoby konkretne i kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu pisarzy, poetow. W tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i powodow.

Jezeli kroczy o postury ludzkie czy wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy sa nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety sluzace do jednego wymiaru - sa archetypami uczuc i postaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w calej nowej mysli

w takim wymiarze jaki wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, ktora przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To,

jakie mozliwosci niejasne pozostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por r. - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Legendy dla dawnych

pelnily opcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je

dzieki teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Literatura antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie

mozna w pelni zrozumiec literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc sluzace do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta

wraz z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja sluzace do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota okazuje sie byc

dobrem najwazniejszym. Slowacki wspomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka

okazuje sie byc wyrazem dazenia czlowieka sluzace do nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar a mianowicie

marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny nawadniania, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali start tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak

i rowniez czlowiek wystepuja w wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego jak i rowniez

wytrwalego w pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i

Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze wzorce ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci. Same w

sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych stworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

4. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami dotyczacymi

zyjacych. W taki obrot sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew

grozacej jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn.

gdyby pozostawila odroczenia brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w sytuacji kolejnego doboru. Musi

zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z zonie na korzysc szczescia swojego syna. Podczas gdy waha sie przed wykonaniem

ostatecznej woli, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz nie

zaakceptowac zyje. Owego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka partnera, a malzonka

Kreona odbiera sobie zycie. Kreon, bez ustanku stawiany w sytuacji wyboru, winien rozwazyc, czy powinien wyselekcjonowac dobro swojego ludu, czy

dobro swojej rodziny. Tej nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku wraz z nich.

Do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca sluzace do

walki. W obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca zwiazany byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to pociagajaca zaprawde, kiedy kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje sluzace do trwania dzieki polu batalii i sluzace do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do

bohaterstwa, stosuje tzw. anty wzorzec – odslania, co wyczekuje tchorza, jednostki, ktory nie zaakceptowac chce odstapic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc na niego wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca image swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy kawalek, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji.

Liryk poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec przyszlych pokolen, natomiast imie tamtego, ktory nie

zaakceptowac obcuje wraz z sztuka, oraz przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie wraz z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

zadnego serca nie zaakceptowac wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze tymze nie kroczy o bitwe na zejscie i zycie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka dzieki piesci, ktora

podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie wam jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze szczescie jutro moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest kaprysny, a

przeksztalca sie tak bardzo szybko, iz niejednokrotnie nielatwo jest sie nam poniekad zorientowac, jak przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, nim

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy miec uznanie rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Istnien nalezy wedle natura, brac od swiata tyle, tak jak

potrzeba, nie zaakceptowac za sporo, ale i nie zaakceptowac za troche. Taka wizerunek zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze mniemanie, ze redakcje wierszy

zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia sobie za istnienia poeta, okazuje sie byc jego dzielo. Poeta zapewnia tym samym termin

swojej pewnosci, ze dzierzy juz zagwarantowane wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc trwac bedzie w calej wierszach, w calej pamieci tych, ktorzy te wiersze sa kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki sluzace do czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje dzieje

legendarnych albo historycznych bohaterow na tle zdarzen przelomowych gwoli danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu sa mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie sluzace do muzy, bostwa z prosba o pomoc w

robieniu dziela. W „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w planecie bogow― (takze bogowie wojuja po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w planecie ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia tylko w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane sluzace do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac zdecydowanie

w wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane tak bardzo, ze wolno je bez problemu odtworzyc. To 10 scen – obrazow z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, nieba, morza, dwoch miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego inny czlon okazuje sie byc rozbudowany tak bardzo, ze ustala odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) sluzace do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie powiazanego z nadrzedna

fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

7. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa

zachodniej Swiata - takze i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy w charakterze cos doskonalego,

a ow lampy led prowadza nas do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten wolno uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w calej odniesieniu sluzace do

dorastajacych jednostek. Ogolnie sprawa biorac wazne jest, ze jakikolwiek ma w calej sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy

zrywamy wraz z dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy,

prywatny system ceny, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie zaakceptowac rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje

podopieczni. Bogini nie zaakceptowac zniosla tak zaawansowanej zniewagi jak i rowniez jej podopieczni: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale

potomstwo krolowej kilkoma strzalami wraz z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas

przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja w calej kamien. Aczkolwiek i wtenczas smutek duszy przebywajacej w calej glazie

powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia swoistosc macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy

utracili swej dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie poprzez Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod zaczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca

Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo

zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do meza na 4 miesiace w calej roku, wtenczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W taki

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc zmian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwa. maja istote uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o sytuacjach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie uzyte w sztuce

5. wolno je przyrownac do wydarzen majacych polozenie w terazniejszosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one meritum religijny jak i rowniez duchowy. Dzis posiadaja walory kulturowe. Nie znaczy to jednakze,

ze mity odeszly gdzies w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Byly one gwoli nich tak bardzo cenne jak na przyklad Pismo Religijne.

Przywiazywano sluzace do nich duza role. Udostepnia to fakt, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, batalii bohaterow. Za posrednictwem

mitom poznajemy jakie posiadali poglady dzieki dane kwestie, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

na temat powstaniu jednostek opowiada mnie mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza klopot winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, iz starozytni posiadali podobny poglad

na wiadomosci sprawy, jak na przyklad my obecnie.

Wrocmy jednakze do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na wstepie "piekno

jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich dostrzega sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni wiekow

mity byly i sa obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja gwoli poetow, stworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W malarstwie przykladem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, nieogarnione,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. W przenosni a mianowicie powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele roznych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone na wstepie wzory ludzkich postaci jak i rowniez zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu stalo sie szukanie odpowiedzi na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal ziemia

i czlowiek, jaka okazuje sie byc jego natura i zastosowanie. Dawni osobistosci odpowiadali dzieki te testowania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby

wyboru ceny przeciwstawnych lecz jednakowo podstawowych. Dzialania herosa sa odgornie skazane dzieki niepowodzenie oraz sam swiadectwo

wyboru, pomijajac fakt, ktore wraz z wartosci zostanie wybrana winien doprowadzic sluzace do katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim oraz boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja poznac za

strony www wladcy. Ustawa ludzkie wydane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Selekcja jednego

powoduje kolizje kluczowego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa kompletnie rozne.

Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Okazuje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna. Zechce uczcic zejscie

brata, chowajac go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena okazuje sie byc inna. Leka sie na temat swoje zycie i

nie zaakceptowac chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu w stosunku do niego. Okazuje sie byc oportunistka. Odpowiada

postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem losem wlasnym i swych bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Nie buntuje sie gdyz nie

zaakceptowac chce zrobic afront sie przed Kreonem. Okazalaby sie w takim przypadku slaba jak i rowniez przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale zarazem zlamal prawo boskie. Zatem zgineli swoim bliscy. Gdyby

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly swoj autorytet oraz to moglo doprowadzic sluzace do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze da rade byc zacny i bezwzgledny

dla wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako lek zapobiegawczy. Wzorem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj wplyw.

Bezwzgledny gwoli wrogow jak i rowniez zdrajcow. Okazuje sie byc tyranem, jakiego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Okazuje sie byc konsekwentny.

W czasie konfrontacji wraz z synem Hajmon pokazuje mu jego defekty i przewage dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu,

chce zeby ojciec zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za

zlamanie praw boskich, ktore sa wazniejsze od niego. Odwoluje sie sluzace do jego ludzkich uczuc. Zechce by spojrzal na to jak na przyklad zwykly

czlowiek, a nie zaakceptowac krol. Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, iz

Hajmon poteznieje w obronie demokracji w calej panstwie, swoim ojciec na niego nie slucha. Kreon uwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zwaza dzieki

wskazowki syna, ktory okazuje sie byc mlodszy od niego. W przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tutaj poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora wraz z postaci

okazuje sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie mozna go unikac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Okazuje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy

panstwowej. Jest mezczyzna wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Rodzina wedlug zonie jest pierwszoplanowa i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla

Antygony smierc. Ona jednak uwaza, ze nie powinna postapic odwrotnie. Role jaka narzucilo jej zycie zatrudnia bez buntu. Ma sluzace do wyboru obie

mozliwosci jak i rowniez kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac zgonu. Dalsze zycie bedzie jednakze

pelne wyrzutow sumienia. Intencjonalnosc, ze zdolala by nie zaakceptowac dopelnic musu pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz zejscie. Kreon

takze uwaza, iz racja okazuje sie byc po jej stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Okazuje sie byc pelen rozterek, ma

watpliwosci, w odroznieniu od siostry Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza sluzace do podporzadkowania sie fatum. Antygona

motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde wraz z nich okazuje sie byc przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi

moznosci kompromisu. I to jest osobowosc tragedii.

Odczytujac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Okazuje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje spokoj i wewnetrzna

harmonie. Okazuje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja pewnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy pozwolic Antygonie umrzec. Jest wichrzycielski i walczy z przeznaczeniem. Walka

wraz z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny wystarczy. Nic nie zaakceptowac moglo

ochronic Antygony przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej kwestie, a odniesc zwyciestwo mogla tylko jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine jak i rowniez oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku posiadamy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. W utworze wolno odnalezc prawdy uniwersalne a mianowicie

problem potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w calej imie ceny moralnych to glowne konteksty utworu. Korab

opowiadajaca sie po niejakiej ze witryn internetowych ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu takze

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na siebie sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

10-ciu. Wymien rodzaje literackie zwyczajne dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie rodzaje literackie, znakomite z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie jak i rowniez wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne z uwagi na nie same, lecz w charakterze przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do

ukazania waznych zawartosci. Wlasciwa rozumienie przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego.

Przypowiesc czesto posluguje sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa zamiary, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc

exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie skierowana jest sluzace

do Boga. Do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to byc takze patetyczny utwor liryczny, o zawartosci

patriotycznej albo religijnej. Kawalek ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana sluzace do osoby albo instytucji. Na rzecz Biblii list gra role szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze dzieki trudy wycieczki, list stawal sie forma przekazu Wyrazenia Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

KAZANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany za sprawa duchowienstwo sluzace do wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez wolno tresc

pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs zgonu, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren okazuje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden wraz z podstawowych dokumentow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor tenze jest na ogol wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia

mezczyzna losy bohaterow na tle zdarzen waznych gwoli danej wspolnoty. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu okazuje

sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie zwiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, natury, swiata jak i rowniez milosci. Preferencje filozoficzne stanowia

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez mysl, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez danej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, organizacji lub przedsiebiorstw. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej ow firma

obiektywna i tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Czesto opowiadanie ogranicza sie sluzace do jednego watku fabularnego. Charakterystyczne dla opowiadania jest

wystepowanie luznej akcji (w jakiej czesto wspolwystepuja epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani w calej kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie dzieki dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) wraz z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego - Ajschylos,

trzeciego a mianowicie Sofokles. Team aktorski ograniczal sie sluzace do trzech jednostek. Aktorami zdolali byc tylko mezczyzni, grali wiec rowniez i

funkcje kobiece. W tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze naraz przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo sluzace

do uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu dzieki akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi na niego

do kleski, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne sa przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt ceny i potrzeby, bowiem herosowie bronia

przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie

obronie placowki. Z tamtego wzgledu, iz racje obu stron sa rownorzedne, spor tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie sluzace

do kleski bohaterow. Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci kilku osob

(Antygony, jej ukochanego, a swojego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda na niego

dreczyly dozywotni. Tragizm okazuje sie byc wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od energii charakteru jak i rowniez

szlachetnych intencji sprowadzaja dzieki siebie zejscie lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze na temat ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum a

mianowicie przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest poprzez stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu

wielu uniwersalnych wartosci, chocby takich jak odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim

pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez

ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza okazuje sie byc obrazem istnienia

codziennego, pozostala zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie wraz z 3 trzonow: dwa na wstepie to okazy, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

kilku. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne sa osoby jak i rowniez wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego istote

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na pole by zasiac ziarna. Jedno upadlo dzieki droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone za sprawa slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyraz boze, oraz gleba ogol ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo pogardzic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu jak i rowniez jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czastka majatku jak i rowniez

wyruszyl w calej swiat. Majatek roztrwonil jednakze szybko dzieki zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez

nedze. Jak skruszony synek wrocil sluzace do ojca tenze sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze

cieszy sie z powrotow syna, ktory to byl jak na przyklad umarly, oraz teraz ponownie ozyl. Tatem jest Bog, ktory cieszy sie z wszelakiego nawroconego

grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich brakow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego jak i rowniez obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za pobyt w gospodzie.

Wczesniej podpory odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem okazuje sie byc niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni okazywac

innym ludziom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i wypadki nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie zaakceptowac same,

jednakze jako wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory

to ukazuje szersze, uniwersalne zawartosci. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane za

sprawa siewce padlo na roznorodne podloze. Jednego razu padlo dzieki droge jak i rowniez wydziobalo halasuje ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo dzieki

kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami. Przed chwila gdy ziarno trafilo dzieki zyzna ziemie, wydalo zniwa bogaty. Latwo odczytac znaczenie

uniwersalne naszej przypowiesci, odnalezc jej meritum, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy

sluchaczy, Przypowiesc obejmuje nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z nauki. Przypowiesc demonstruje

prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda dysponuje wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Bog cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl mezczyzna

wczesniej jak i rowniez odszedl od wiary, jednakze powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi.

Powrot do rodziny traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada niektore cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Bog Ojciec

oraz Jego synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem

sluzace do ciaglego powracania, dostrzegania swych bledow jak i rowniez checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie milosiernego,

wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka.

Po dzis dzionek samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje objasnic tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a nareszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest

kara za grzechy. Hiob sam walczy na temat swoja tytul odpierajac pierwotnego racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob ustala

symbol religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- czlowiek powinien uprawiac tajemnicze zamiary Opatrznosci, oraz nie halasuje badac;

a mianowicie Bog nieodwolalnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie sluzace do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie sluzace do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Zaliczane sa do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie sluzace do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i organizm

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), oraz jego zycie podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie

sluzace do godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw.

Franciszka. To takze wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do natury, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest

to przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli:

Karol Szeroki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi

wartosciami dla faceta sa: wiara, kosciol katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest totez symbolem wspanialego wladcy jak i

rowniez doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie

wolnosci narodu. Gra na ziemi role namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry

wraz z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego prawdomownosc i

troske o poddanych. Scena zgonu krola pozostala przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i

wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kompanow i damy swego serduszka, za

najlepsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie i swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista dzialalnoscia tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem swoim zycia

okazuje sie byc walka w calej obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje

scenka smierci herosa, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, bohater na

jej miejsce wybiera wzgorze, zeby byc blizej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego formy: miecz jak i rowniez rog. W swej krancowej spowiedzi wspomina

wartosci nadajace sens swoim zyciu. W scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac pozostac ascetami wielokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Aczkolwiek na plan pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory

to oznacza zamieszczenie Boga w calej centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej przyciagajacy. Przykladami

moze okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje odpowiednie zasady zachowania sie przy stoliku ï‚® procedura wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada o tym co rosnie na polu i wkrotce zostanie zebrane i odnajdzie sie dzieki biesiadnym

stoliku. Udziela rad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca sluzace do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga na

temat odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci dzieki wszystkich jednostek. Nazywany okazuje sie byc takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz

obejmuje zbior nakazow i pouczen, jak musi zachowac sie przy stoliku rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu

w stosunku do kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej materia i wlasciwosciami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza.

Odslania smierc w charakterze wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten odslania smierc, ktora zaprasza sluzace do

tanca pracownik roznych stanow.

Obraz mozna przeczytac sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do tematu

stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze zejscie zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

relacje spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak zeby tego

chcial podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele jednakze zostal tam zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden cel parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy kulturalne i uznawane w

poszczegolnej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozytywne, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre reguly zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie podpory Bozej a mianowicie apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym jakie mozliwosci rosnie

dzieki polu jak i rowniez niedlugo zostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod

koniec naklania do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie radosci na kazdego z ludzi.

Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior nakazow jak i rowniez pouczen, jak na przyklad powinien zatrzymac sie wobec

stole rycerz. Wyraznie czuje sie w powyzszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Zejscie ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw tenze ukazuje zejscie, ktora zacheca do tanca

przedstawicieli rozmaitych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie sluzace do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

relacje spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak zeby tego

chcial podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele jednakze zostal tam zabity. Uswiadamiamy tu spor spoleczny pomiedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo dysponowac

przywileje. Wywoluje sie posrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana sluzace do dzis miesiaca, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na

temat dacie jej powstania:

• piesn stanela w X w., oraz jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, iz powstala w calej 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego wraz z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo tenze tekst

sluzace do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. To hymn sluzace do Chrystusa zwrocony do Mateczki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z

prosba o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, zeby Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, oraz po zgonu przebywanie w

calej raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc sluzace do wyrownywania formatu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, w

calej XVI w calej., doprowadzilo sluzace do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―).

Rymy te, ogarniajace niekiedy po kilka wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak wyrazistosc

klauzul wersowych wynika skutkiem tego, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa a mianowicie pojedyncze punkt widzenia

lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane wraz z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie

(antykadencja) lub opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Po zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw dzieki jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― stanela na rejonie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w calej Szwajcarii. W XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni a mianowicie wielkanocna (strofy

3-6) jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna precyzja

w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore jej cechy. Mozna powiedziec, iz na tak bardzo przemyslane jak i rowniez staranie dopracowane

od strony www formalnej oczekiwac bedziemy sluzace do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range naszej piesni, czyniac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana wszelkim Polakom

tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi wraz z 1407r., jednakze juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za pierwszy hymn naszego kraju. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest sluzace do

Matki Boskiej, druga sluzace do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: sluzace do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa

oraz Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim jak i rowniez wieczne zycie po zgonu. Uwage zwraca

symboliczna numer 4, sluzace do ktorej wielokrotnie nawiazywali osobistosci sredniowiecza, ktora wspoltworza w calej Bogurodzicy swiete osoby:

Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych form gramatycznych, archaizmow

skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), sedziwe formy trybu

rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona).

wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow

(nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, to znaczy rownolegly,

symetryczny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Okazuje sie byc niezbitym argumentem na

to, iz w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Placz

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek, ludziom opowiada

swoj bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Tekst Lamentu wraz z konca XV

wieku okazuje sie byc zabytkiem tekstow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, to znaczy hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy sklada slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, oraz bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa takze znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy taki jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich zywocie i czynach,, Legenda na

temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zwiazana tematycznie wraz z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, sa rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Zachodzi w nich wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), gama zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe

np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Ich zbior ustala psalterz., byly bardzo popularne w sredniowieczu, opiewaja

miare i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub polozenie np. terytorium szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy,

wiec tym wiecej boli swoim zniewazanie. Pierwowzor Boska odslania losy swojego Syna od momentu biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony,

bicie go za sprawa Zydow, poprzez przybicie sluzace do krzyza. Ciagle wspolcierpi wraz z nim, chce czuc podobnie jak On, mniemac podobnie. Lecz

przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek, ludziom

opowiada swoj bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miasteczku,

postrzegana za sprawa ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca dwoch barw:

czarnej i srebrzystej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie dzieki czarno, moze dlatego, iz jej skora juz zszarzala, stracila zdrowy

kolor, srebrny - poniewaz jej wlosy sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala.

Pierwowzor powieszonych utracila jedno wraz z podstawowych zagadnien do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu utraty

swoich podopieczni, ale takze z powodu pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w porzadnym stopniu. W moim odczuciu Matka wraz z wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa

wymagania niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych podopieczni lecz takze przyjmuje

dzieki swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, ktorzy walczyli w calej obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza

ja sluzace do szalenstwa. Natomiast Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z prawami naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do ekstrawagancji lecz okazuje sie byc przepelniona

nadzieja, ze ta jedna zejscie, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna matka nie stanie sie musiala tak bardzo

cierpiec jak na przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane sluzace do Matki

Bozej, powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie jak i

rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, miesci w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora

mielibysmy okazje nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie

mysli, na temat wysluchanie modlitwy, oraz bardziej specyficzne: na temat pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten odgrywa wielorakie opcje. Przede wszystkim okazuje sie byc refrenem,

wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze zredagowana zostala zamierzenie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calkowitym

tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie wieksza od krytycznej, podwojone ksztalty wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze poszerzone wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace zdecydowanie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w calej wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + kilku;

* kilku. wers a mianowicie 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma jakosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe ustala cala pierwsza zwrotka, ktora obejmuje uklad wolaczy jak i rowniez dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w calej tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy

wraz z minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl wraz z codziennego uzycia. Tych nieuzywanych dzis

wyrazen jest w calej „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali sobie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca w calej tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w calej centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Osoby uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl na temat

zyciu posmiertnym.

W naszej epoce 2 pojecia sa centralne: Bog i czlowiek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jednakze to czlowiek

zostal utworzony na wizerunek i zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu madry jest odnalezc w sobie doskonalosc jak i rowniez jednosc wraz z Nim.

Akcentuje ona zasadnicze wartosci jednostki, jego tytul zdolnosc sluzace do samopoznania, sluzace do dokonywania nieograniczonego wyboru, sluzace

do zdobywania informacji, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo sluzace do Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza raz za razem mniej. Ogol gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z

konsekwencjami. Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac dzieki filozofow wraz z tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc poprawnego postepowania.

Powinnismy przystanac na chwile i rozwazyc o wlasnej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest raz za razem mniej

istniejacy w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki byly: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja byc

dla nas zasadnicze.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne np.: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i swiata. „Wielki

testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze sprosnymi. Sam

„poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w podaniach o paniach i na temat

panach „minionego czasu―. Jakze jest to obecne w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, jakie mozliwosci najwazniejsze, to

znaczy nasze zycie. Zapominamy jakze jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Uczucie jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce w calej sredniowieczu. Wzorem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest istniejacy w wszelakiej epoce. Uczucie to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci okazuje

sie byc nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna wielokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie wystepuje juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy

czerpac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga i tym jaka wage dzierzy dla faceta honor, ktory to we wspolczesnym swieci

stracil dzieki swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wywodzi to stad, iz dotycza ow lampy led czlowieka,

oraz czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. W polnocy Swiata i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

bohaterow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do

Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych gwoli tworczosci duchowej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do progresu hagiografii, dziedziny pismiennictwa zajmujacej sie prezentowaniem

zywotow swietych, opartych dzieki legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory te

mialy istote dydaktyczny. Tworzenie sie nowych panstw jak i rowniez dynastii stymuluje historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel historycznych.

Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie

dramat liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy jak i

rowniez zakonnikow w calej kosciolach albo w planowo wyznaczonych dodatkowo miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza

forma dramatyczna okazuje sie byc misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla

najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow

zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek jednostki, odkupienie jak i rowniez sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria

zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Jedynym ze swietnych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym

Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne wypadki z istnienia Maryi. Sposrod czasow pozniejszego

sredniowiecza pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa

grzechy jak i rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celu skierowanie jednostki na odpowiednia droge. Pierwotnym

bohaterem moralitetow byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna

bitwe miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od znanych Wam utworow.

Glowna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej sluzace do glosu dla

przykladu tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca sluzace do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji

Boga, swiata, jednostki. W sredniowieczu w srodek swiata jednostki stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary

jednostek, ktorzy postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal pierwotnego glosy jak i

rowniez raczyl darowac spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce w calej raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu,

o ceny dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem

jak i rowniez cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie ustala jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem i duszy wraz z cialem. Bog

stwarza nadzieje wygrania naszej walki. W utworze mozna przeczytac sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania

podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy swiata tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe,

rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow lampy led w stanie darowac czlowiekowi prawdziwego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I

nie zaakceptowac milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy kompleks milosci jak i rowniez piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala

okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe ceny, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo dzierzy radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania sluzace do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami sredniowiecznymi. W

baroku tworzy sie wariant czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia, jak na

przyklad wiemy to wzorce osobowe zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 r. Jana Laskiego). Czas jej powstania

sluzace do dzis wywoluje zywe dyskusje badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, narodziny tekstu polaczone sa

wraz z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy m. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy

prawdziwym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest bezposrednio do

Mateczki Boskiej wraz z prosba na temat wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do

Syna Bozego, obejmuje blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn okazuje sie byc zrodlem wiadomosci o

slownictwie i postaciach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja pozostale archaizmy jezykowe, np. dziela

(dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 persona liczby

pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel).

Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla pomijajac mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem

stanowila w dalszym ciagu nieodlaczna czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko I oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - na wstepie polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany poprzez polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia

w calej sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz sluzace do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i wyjatkowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i pierwotnego odbicie w calej literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie dzieki

ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe organizm i ducha. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie natychmiastowe wziecie duszy do

Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do

religii. Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez

Daniel Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly

do milosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie sluzace do Boga

•umartwia swoja dusze i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w calej obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- koncentruje w sobie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. Zawsze postepuje w calej zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i oddany damie swojego serca. Jak rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy przyjaciel, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Nazywa go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedle Boleslaw

narodzil sie w calej sposob cudowny, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od malucha. Karol wysoki byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka pozostal przedstawiony w calej utworze Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla takze

liryka milosna zgodnie z zasada, ze jakikolwiek rycerz musi miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych

uczuc i rozmysla poetow, sa one wlasciwie wyrazem tesknoty do milosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a

opis uczuc rycerza - dosyc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest

przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, tresciwym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz z zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial jednostek do rozmyslania o zgonu, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Zejscie

nalezala sluzace do tzw. kwestii ostatecznych w poblizu sadu koncowego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte

przyrzadzanie sie dzieki spotkanie wraz z smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi

jak i rowniez swiatem. Wzory motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy roznorodne wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i organizm, bez ukonczenia nosa jak i

rowniez warg, zgrzytajaca zebami, wraz z kosa w calej reku itp. Mowi jej osoba, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale na wstepie grzesznikow,

ksiezy zyjacych w calej dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika skutkiem tego, ze dywanom

czlowiek przejdzie przez zycie skromniej, tymze jego zebranie ze Smiercia bedzie mniej przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― matka Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie bliska ludziom. Okazuje sie byc ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem oraz ludzmi

Glowna zwrotka okazuje sie byc apostrofa sluzace do Matki Boskiej i obejmuje w sobie wiele okreslen skierowanych ponizej jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza sluzace do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Spotykamy w zonie prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie rozmysla.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Mateczki Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba komunikujaca w artykule jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie mnie jako forme cierpiaca, zalaca sie morzem soba jak i rowniez swoim synem.

Oplakuje swej dziecko, pragnie z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest bezsilna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest to siano twe wesele

Co zes mi sluzace do obiecywal, tylko bano sporo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi jednostek o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z

Aniolem Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje sluzace do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku jak i rowniez zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej zwlaszcza cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bol jest podstawowym problemem utworu. Marie tym wiecej boli

zniewazenie syna, gdyz jest mezczyzna jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy swego syna od momentu biczowania za sprawa nakladanie cierniowej

korony, bicie go za sprawa zydow poprzez przybyciu sluzace do krzyza. Ciagle wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec podobnie jak on, czuc. Wie, iz to aktualnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej humorystyczny i dzieki blahy sprawa, dotyczy jakiegos zdarzenia albo osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa posiadala

charakter zwlaszcza sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, zwykla skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub

reguly budowy). Istote piesni wynika z jej zwiazkow wraz z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany,

polaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a sluzace do poezji polskiej

wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej dziedziny wiedzy. Zachodzi czesto w calej tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne.

Kazania sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly

charakter skladow literackich nie w kazdym przypadku pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy

heroizmu i patriotyzmu wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zywocie pasterzy albo wiesniakow. Typ ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal w takim przypadku wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej z reguly pasterza,

wraz z przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

srodek realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i

rowniez niecheci sluzace do miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z poprawnym jej zainteresowaniem zwrotu sluzace do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc formy (wyrazny pozycja kulminacyjny,

puenta), ograniczenie wielkosci postaci, przedlozenie tylko konkretnego watku, skoncentrowanie sie dzieki jednym tylko problemie, pewien punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem wprowadzenia do tekstow srodowiska mieszczanskiego z swoim

zyciem dziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo tenze gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) jak i rowniez

nawolywanie sluzace do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Dluzej jest jednakze glosow przekonujacych,

ze na temat ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w

„Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie sluzace do poprawy, postepuje we

kazdego z nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest polaczone z zajeciami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc jak i

rowniez dobro ojczyzny stawia przeszlo wlasnpe, wlasne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby naprawy, nie liczac sie wraz z

przykrymi gwoli niego konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie udostepnia

prawde poniekad ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest gwoli niego naczelna wartoscia. Poswieca dla zonie wszystko,

poniekad osobiste ambicje i prywatne dobro. Sil dodaje mu przekonanie na temat slusznosci tego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, iz zasluguje

sobie nim na dobre imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania czytelnika

sluzace do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie porannych

mszy jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie

sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Okazuje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Ludzie okresla a mianowicie

„Ksiadz pana wini, pan ksiedza, oraz nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". W "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl swej

rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, chocby takich jak gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, kwalifikacji praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew). Ceni

prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas

dziedziczenie poprzez przodkach tytulow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto jednostki

na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i roboty na wioski, totez starannie opisywal lekcje ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie

zaakceptowac zabraklo bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora sluzace do pracy dzieki wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw slodkich i

warzyw oraz roznych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci

przynosi pozytek i zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje

taniej jak i rowniez sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Seks Reja sluzace do spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica, to

upatrywal w powyzszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

zaakceptowac ceniac pierwotnego zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac przywilejow

szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, poniewaz oprocz informacji praktycznej przedstawiciel tego duzego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii wspolzycie szlachcica sluzace do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od zwierzat, zapewniajac im rozum i mowe,

Dlatego tez, jakikolwiek winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma podarunek wypowiadania sie, powinien pouczac innych.

Ktory jest mezny - walczyc w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wieksza wartosc dzierzy oddanie istnienia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni na temat

spustoszeniu Podola", po klesce Polski wraz z Turcja. Oznacza postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We fraszce

„O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie zaakceptowac chca trwac wedlug

przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka

„Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Rfn, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac

wraz z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia lokalne XVI wieku widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Nazywa ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow sluzace do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Okazuje sie byc

oburzony obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psow tureckich. Sugeruje im bitwe, by placili na

wojsko, na uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski pragnie by

walczyl caly narod. Zada patriotyzmu. O swoim oburzeniu zaswiadcza ironiczne zakonczenie iz Polak jest niemadry przed jak i rowniez po szkodzie.

Mimo szkody nie chca oni naprawic bledu. Nie ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie wyciagaja wraz z tragedii moralow. Nie

umieja ustrzec sie przed analogiczna sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem okazuje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu:

czy odstapic Helene poslom i ochronic ojczyzne od wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne. Staje sie

to uniwersalnym problemem pokazania interesow niekomercyjnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Polski, swiadczy o tym podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do

Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone odpowiedzialnosc.

Posiadaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia. Solidnosc i

wladza panstwa zalezy od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie ma nic przeszlo ojczyzne, czlowiek powinien poniekad z

radoscia umierac zbytnio nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jakie mozliwosci ludzkie nie

jawi sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia jak i rowniez podziw

gwoli urokow natury. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac,

kiedy epoka po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje sluzace do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia,

radosc duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole sluzace do zabawy wobec

dzwiekach muzyki, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w czasie zabawy nalezy zachowac, tak bardzo ceniony za sprawa Grekow,

umiar. Od dawnych przejmuje takze ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci jednostki. Czestym motywem jego skladow jest niewinnosc,

ktora uznaje za najlepsza wartosc a mianowicie "Piesn na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim"

(nawiazanie sluzace do koncepcji jednostki wyrazanej za sprawa Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Dodatkowo "Na

zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku

tez czerpie humanistyczne mniemanie o niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej

dyspozycji tworzenia. Motyw ten mozna przeczytac sie w calej piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze

swoim wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez sluzace do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O

spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), w calej

utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w nich pochwale cnot

i cnot zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja

rodowod antyczny. Czesto poeta siega do Horacego, lecz zamienia je, spaja rozne motywy w jednym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow walki trojanskiej, jednakze przedstawiony tam problem

dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W ponizszym utworze swobodnie odnalezc

fragmenty, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki sa wyrazem intensywnej troski na temat losy osobistej

ojczyzny. Jednym sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac

sobie sprawe wraz z odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, stac na strazy prawa jak i

rowniez sprawiedliwosci. Nie wolno dywanom myslec na temat prywatnych romansach, powinni dysponowac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W

swiezym fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie dzieki

obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodzi rycerska sluzace do grozacej aktualnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do

katastrofy pewne elementy, ktore wbrew umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach,

starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy naszego kraju balagan). Sadza przewodnia pelnego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, iz panstwo

jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, mocno zwiazanym wraz z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z ta

kobieta. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem gwoli Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego

sa przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w dominujacej ilosci powazne, pierwotnego tematyka okazuje sie byc zas bogata. Wystarczy doprowadzic

do realizacji przegladu rozmaitych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas poprzez temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda swiata,

natury i istnienia, milosci. Preferencje filozoficzne przewaznie stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge jak i rowniez lament poprzez klesce

Mlodych polakow poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i osobistosci ( kobiety i podopieczni )

uprowadzone przez nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie sluzace do tych, ktorzy czuja w dalszym ciagu milosc sluzace do ojczyzny, zadajac zemsty,

rozwagi w dzialaniu, przygotowania zasobow dla wojsk, mysli na temat kraju oraz nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie tenze rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Lecz jesli prawda i wraz z tego nas zbodzie,

Swieza przypowiesc Polak sobie kupuje,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i poprzez szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego obszaru dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, w koncu czlowieka

na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osobistosci, bo dzierzy czyste

serduszko i tamtego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Panie za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa wizje swiata.

To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali utwor

Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz pierwszy o tym slyszymy,

przeciez Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam

trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Wyczerpujacy poemat skladajacy sie z 12 piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, polaczone z w nocy swietojanska. To proba

wykonania pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zycie na wioski. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i klopotach

codziennych, poniekad praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja

pelna cnot, gdzie dorosleje sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Robota na roli choc zmudna daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne

utrzymanie, wysilek zas jest motywem do pychy. Po roboty mozna wypoczac wesolo zapedzajac czas dzieki tancach jak i rowniez spiewach. Istota ludzka

zyje dzieki wsi w calej harmonii wraz z przyroda. Na rzecz Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, poniewaz to

wlasnie oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, lad i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, Oraz mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej

poczatkow 17 stulecia jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o zlych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako sprzeciw poety

przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem pociagajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie jak i rowniez radosc. Uciechy plynace wraz z zycia jednostki na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione w calej

obcowaniu w calej z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych na

temat swojej milosci prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tekst, stopien

zawartej w nich mitologizacji jak i rowniez jezyk wolno podzielic dzieki dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa czy

tez przykladami, czy przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, lecz alegorycznych, kompletnych

powiazan wraz z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek prezentuje Szymonowic jednostek i relacje dworskie. Z pewnoscia obrazy

dekorowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Ow wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja ponizej

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe jednakze sztuczne jak i rowniez zmyslone, lecz prawdziwe na pewno sa uczucia, szczescie

jak i rowniez nieszczescie w calej milosci, ktorych doswiadcza nieomal kazdy, tak samo jak i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub

bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i marki

zycia, tak zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". W utworze tymze poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie kobiety, narzekajace dzieki swoj los. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, wraz z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem dloni tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych sluby i zasobne zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja spor miedzy

panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory to wystepuje zawsze z wiernym symbolem wlasnej wladzy a mianowicie nahajka±, oraz chlopem

zdecydowanie pedzonym sluzace do roboty.

Widzimy wiec tutaj krytyczna ocene zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej tekstow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". To utwor na

temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to wielokrotnie. Pan obawia sie, czy czasem dzieki czemu postepowaniu ogol wraz

z ksiedzem nie znajda sie dzieki lewicy, czyli czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie atakuje w dalszym ciagu

ksiedza, mowi tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje

krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa wlasciwie jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, winko, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za

jakie mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie sluzace do rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie.

Twierdzi, ze dzieki stu urzednikow, jeden okazuje sie byc sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swych procesow, chyba

ze za dodatkowe swiadczenia. Rozmaite lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz

krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu wlacza sie jak i

rowniez przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, oraz nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa

ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to kokosz. Pod przymusem zrobic trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny.

Ksiadz nie zaakceptowac pozwala ponownie zwozic ziarna poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka

rowniez jest zawiklana, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta,

podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja niedostatek

rozsadku jak i rowniez nieuchronne zbankrtuowania. Chlop okazuje sie byc zadowolony wraz z swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie

zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie zaakceptowac sa nasyceni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc

obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnoszace sie do zycia szlachty na wioski, omawia tok calego jej zycia. W mlodosci wskazuje

cwiczenia polaczone z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl,

oraz jezyka wolno sie nauczyc bez jej znajomosci. Mlody szlachcic musi posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc swoich korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem jak i rowniez ozenic.

Alians malzenski nalezy zawierac wraz z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Do urzedow nie powinno sie pretendowac. W trakcie roku

przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa jak i rowniez krzewy na dzialce, szczepic

galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy wraz z truskawkami itp. Latem wolno z tych przygotowanych wiosna krzewow jak i

rowniez drzewek dysponowac owoce jak i rowniez pozytek. Istnieja juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie

gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy

tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i osobistosci zle pracuja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W lasach polowania z bliskimi, a takze

polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja

w koncu pozytek. Aczkolwiek i zima nalezy pilnowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez wolno z produktami, albo rowniez u handlarza sie pobawic i

baranow i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w calej innej okolicy drozej. Widzimy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia

gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia dzieki wsi. W Czarnolesie powstalo wiele ladnych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, planowo cenionym. Liryk zwraca uwage na to, jakie wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego popijania z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy obie strony posiadaly

wiecej zaufania. Chlop rowniez o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. To jeden wraz z utworow gdzie poeta porusza problem

spoleczny w Polsce. Przedstawionej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12

piesni spiewanych przez panny. Jest to kawalek oparty dzieki tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob

termin swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Okazuje sie

byc mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie wyrazne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter opisywanej uroczystosci. Piesn

panny innej mowi na temat tancu jak i rowniez radosci. Zacheca wszystkich sluzace do pojscia w calej jej slady. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje

pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wioski. Chlop utrzymuje ze swojej pracy siebie i rodzine, a zawod jego okazuje sie

byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza czy pisarza. Oblicza nastepnie wszelkie przyjemnosci roboty, chwali wieczorne

spiewy jak i rowniez tance. Kawalek nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego

swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw dzieki uksztaltowanie herosa lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniem dlan form, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na podstawie tych

zrodel powstaly 2 glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w swoim poezji znajdujemy echa

ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego wplywu

przyrody dzieki ludzka psychike. Zawiera takze pochwale jak i rowniez zachete sluzace do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach

zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji jak i rowniez

umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola jednostki w planecie,

zastanawiaja morzem nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale takze podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje

nieomal wszystkie przemyslenia i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Jemu za utwor stworzenia swiata oraz jednostki, a takze melodie miedzy

nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postury

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje pierwotnego syntezy. Nigdy najwazniejsze okazuje sie byc miec

dziewicze sumienie, radzi, aby skorzystac z mozliwosci do zabawy, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej w calej sobie. W „Piesni na temat cnocie― liryk

stara sie uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu wyraz „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i

cierpien zwiazanych wraz z swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty okazuje sie byc

obowiazkiem kazdego czlowieka, a najlepsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage sluzace do slawy

doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez sam proces kreatywny. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby

starali sie oni pozostawic poprzez sobie slawe i dobre imie. Problematyke dziel sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem

opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory to z racji dzieki posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Obraz lotu morzem

roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze swoim dziela sa tez znakomite nie tylko rodakom, ale i daleko poza barierami

jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez sluzace do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo hulac, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni

Horacego, ktory to brzmi „slodko jest hulac w wlasciwym miejscu jak i rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych

wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII wolno odnalezc takze topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu literatura parenetyczna w dalszym ciagu pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe,

idealy godne podpatrywania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie musi wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu

swojej majetnosci. Wskazowki zawarte sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac

dobytku, rozkoszujac sie darami natury o wszelakiej porze r., dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Podobny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― co wiecej „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych za sprawa literature renesansowa mozemy takze wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swych dobr co wiecej zycia. Tego typu ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu

jeden schemat – wariant renesansowego autora, humanisty. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do niejakiej dziedziny sporzadzania,

jest wszechstronna, oprocz talentu ma obszerna wiedze i zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A.

Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, zycie zgodne wraz z natura. Adekwatny ozenek,

zadania gospodarskie jak i rowniez obywatelskie rozstrzygaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje

rej zajecia gospodarskie, prace dzieki roli jak i rowniez w ogrodzie, przyjemnosci plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie

zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym szefem, dba na temat swoja

rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie

wynika jednak wraz z dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski

we fraszkach pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza wartoscia jest niewinnosc ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana w

charakterze czyste sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego

szczescia i spoczynku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu

poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje wigor za jedna z najistotniejszych wartosci, w stosunku do ktorej pozostale dobra traca swe

znaczenie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zycie w aprobacie z natura i nie zaakceptowac szuka sporo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego istnienia i swoim prawdziwych ceny w niejakich utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i

„marnosci―. Wedlug jednostki odrodzenia nalezy zyc wedle natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, iz wszystko mija ale nalezy przy tym

afirmowac zycie jak i rowniez w pelni z niego korzystac. Wedle stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i zapracowac spokoj

wewnetrzny broniacy przed atakami fortuny.

38. Okresl, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem okazuje

sie byc wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat

ustroju swietnym uszczesliwiajacym kazdego z obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru zachwycajacego obywatela

Rzeczypospolitej oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu

takze postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej gwoli roznych jednostek jest

zroznicowane prawo. Dla przykladu prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla osob z rozmaitych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty

jak i rowniez inne gwoli mieszczan. Mniemam ze, tenze problem okazuje sie byc nadal istniejacy. Tak aktualnie bylo jak i rowniez jest, iz ludzie

posiadajacy wplywy jak i rowniez takze bogaci podlegaja nie zawsze tym samym prawom co zwykly obywatel, jednakze zazwyczaj sa traktowani

znacznie lzej, w wielu przypadkach moga sie chociazby kupic. Czesto osobistosci na kolosalnych stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie w calej ich

kwestii jest o wiele przedluzone. Pozniejszym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest rola nauki jak i rowniez wiedzy pod zadnym pozorem

kazdego czlowieka i wspolzaleznosc energii panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate,

tworzyc nowe uczelni i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze

szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i manipuluje nadal wraz z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol,

szczegolnie w calej malych miasteczkach, zamknieto jak i rowniez dzieci wielokrotnie musza isc do tych odleglych znacznie kilometrow. Poza tym szkoly

odgrywaja zazwyczaj za male zasoby finansowe na progres pracowni jak i rowniez zakup podpory naukowych, nieraz nawet dzieki utrzymanie. W ksiedze

na temat wojnie natomiast mowi, iz kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie zaakceptowac tych, ktorzy je

wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni ludzie albo zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie sluzace do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia odnoszace sie do spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja

postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - jakikolwiek mieszkaniec okazuje sie byc

obywatelem jak i rowniez panstwo mialo mu zapewnic szczescie, a mianowicie o ceny czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - jakikolwiek

czlowiek musi byc legalnie przygotowany sluzace do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pielegnowac panstwo, a mianowicie nalezy

ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie dziedziny zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej chlop byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac nowy

regulamin prawny wraz z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci wraz z wojny nie zaakceptowac sa tak bardzo wielkie, zeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi

wywolujacych wojny nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski oferuje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny

od Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez jednostek

wyksztalconych jak i rowniez szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy zbyteczne, takie jak swietne domy i sute biesiady. Proponuje zasoby

finansowe przeznaczone dzieki ten cel wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie dzieki dotowanie szkolnictwa

w czasach, gdzie nie docenia sie informacji i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie. Modrzewski oferuje

przejecie kurateli nad szkolami przez panstwo, a prawo do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz

pierwszy prawo chodzenia dziewczat sluzace do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej sluzace do chorob. Dzieki temu pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, to znaczy brak milosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny

okazuje sie byc podstawowym przymusem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie ceny (Bog jak i rowniez ojczyzna) winny sie wiazac w jedna

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra polaczonego, dla porzadna ojczyzny nalezy poswiecic calosc: majatek, energii,

zdrowie, szczescie, a nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna stac sie zgoda, poniewaz laczy na niego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele -

znaczny sejmowe, walki domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i

rowniez narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche,

zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej sluzace do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia

prawa. Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego formy rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo lokalne

od szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, zeby stara kult ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie sa

spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem

szczescia Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic

niezgode u katolikow, ale u heretykow jest to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode.

Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich sferach zycia, w podobny sposob publicznego,

jak i prywatnego. Heretycy nie potrafia nawet bronic panstwa przed poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest

odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa totez krola sluzace do obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i podstawy jednosci

narodu, oraz sluzace do przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow jak i rowniez

pozbawienia pierwotnego ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Za prawa

sprawiedliwe uwaza realizowane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe,

ustanowione gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim zamet (istnialo w takim przypadku

wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia norm ograniczajacych jak

i rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej a

mianowicie np. natychmiastowe sadzenie jak i rowniez bezwzgledne robienie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia

wsrod nich herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne sluzace do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek i do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, jakie maja polozenie w

kraju i proponuje naprawe istniejacego formy rzeczy. Zarazem przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tych chorob dojdzie do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek sluzace do ojczyzny wyrazal zarowno

w calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O dobrej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy gwoli

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej w calej Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie sluzace do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic potrafia jedynie sluzace do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna najrozniejsze analogie sluzace do wydarzen politycznych

tego okresu. Priam wykazuje zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor

polskiego Sejmu. Zauwazyc mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor ustala

ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie jednostki poczciwego" odnalezc mozna schemat prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace na niego sprawy jak i rowniez swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwa jest

"Krotka rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Zwlaszcza

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

widac w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany wraz z pozycji kalwina i w calej

duzej frakcji stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za sprawa protestantow, jakie mozliwosci jest zwlaszcza widoczne w calej krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami,

zamilowanie do istnienia w przepychu i sztuczne zawyzanie wielkosci swietych, dzieki ktorych ciagle pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj

placenia ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa wedlug niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego jak i rowniez

zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow lecz

takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi zrozumiec istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak przykladowo epigramat

„Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia na niego i siega

ponad zwyczajnych ludzi. Jednakze mnich tamten jest faktycznie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osobistosci, uwazajac

zabobonnych i prymitywnych mnichow zbytnio swietych, z przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na

cmyntarzu pochowal okazuje sie byc anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swojego psa dzieki cmentarzu w poblizu grobow lojalnych. Gdy

parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko

rozgrzeszyl plebana, lecz z psa uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc,

chciwosc, branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie naczelnych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, ustala

nawiazanie sluzace do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych gwoli wszystkich lojalnych

jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja pierwotnego spiewane

poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo w calej odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i

powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega dramat ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach wielokrotnie nawiazywal sluzace do filozofii stoickiej - sam pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, iz jest poufaly osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, w jakim

stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow zeszlych zrzucony

I miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim zaciecie, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych jak i

rowniez zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal wraz z ta zasada. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie samodzielnie,

rownoczesnie chce dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie dzieje sie wraz z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego egzystowania. Brak okazuje sie byc

na nie zaakceptowac odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow

dusz poprzez smierci, sluzace do miejsc gdzie przebywala przed wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej

zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to w calej ostatnim wraz z TRENOW, gdzie opowiada

swoj sen a mianowicie we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze swoim coreczka

okazuje sie byc szczesliwa. Postawa ojca przeksztalca sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy sluzace do rownowagi

duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie zycie Jana dzieki wsi pozostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do formy starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, z jakiej przyczyny to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo

'zostala scieta za sprawa nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia wciaz

drecza, pustka po odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec

pyta sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w prawdomownosc boska, prowadzi to sluzace do zakwestionowania wszechmocy Boga co

wiecej w punkcie kulminacyjnym sluzace do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc meritum calego istnienia i aktualnych

przemyslen.

Poety - mial nadzieje, iz corka stanie sie dziedziczka swoim wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna

bolesci, rozpaczy, strachu. W obliczu zgonu corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie sluzace do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy

ja czlowiek, ktorym lata swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze,

pewien z wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca meritum boskiej woli - Urszula poprzez zejscie w wieku

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, ktorych bohaterami sa pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, sluzace do epiki – fabula jak i rowniez narracja, sluzace do dramatu zas - dialogowe partie

tresci, wypowiedzi jak i rowniez rozmowy poszczegolnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie z reguly z humanistyczna pochwala pociagajaca swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie

nierzadko tlem gwoli prezentowania zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizerunek wsi polskiej

Ostatnia wraz z panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; zmudna, codzienna robota w polu i wobec gospodarstwie powoduje radosc sasiadom wsi

jak i rowniez jest gwoli nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Ktory twe wakacje, kto pozytki?

Moze wspomniec za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec sluzace do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w calej literaturze polskiej

siegnal poprzez motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

okazuje sie byc nietypowa, prezentuje bowiem robote panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica

decyduje totez nie sprawa, ale srodek, w jaki zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki

motywach ludowych i skrzeczy razem wraz z Oluchna dzieki ciezka robote oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki zonie sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies ukonczenia XVI wieku jest, wedlug

Szymonowica, miejscem wyzysku: miejscem, gdzie wielokrotnie dochodzi sluzace do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw

ciezkich, pokazuje ujemne strony istnienia na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji swiata i tworzac utwor usredniony raczej sluzace do antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle

natury, a jej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i radosci, jakie obejmuje ze soba afekt. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie wraz z ukochanym ponizej

umowionym jaworem nikt dzieki nia nie zaakceptowac czeka. Wywoluje to posadzenie o niewiernosc i zwiazek z odrebna pasterka – Doryda, jakie

mozliwosci konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza

osciennych zarosli wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko przekonac sie na temat jej milosci. Utwor zakonczony zostal

scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, tak

bardzo charakterystyczne gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez

wplywu milosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak istote jego

wierszy wykracza daleko poza czysto renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie sluzace do poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety posiadaly

podloze swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany religii, gdyz najwidoczniej Mikolaj w calej mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to

u poety prawdziwy szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go watpliwosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, lecz,

z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzisiaj i pozostala wydana posmiertnie w tomiku

„Rytmy, abo wiersze polskie― jest idealnym obrazem tych niepewnosci jak i rowniez lekow. W szczegolnosci wyraznie widac niepokoje poety w

dwoch sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, okazuje sie byc wyrazem trwogi poety na temat wynik

bezustannej walki, jaka kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne jak i rowniez

pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od Boga. Do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej

walce z silami ciemnosci czlowiek jest samotny, a stawka jest przeciez zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na

pomoc jakiego kazdy czlowiek powinien polegac, bowiem tylko z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, ziemia i odepchnac pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata tamtego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie

poprzedniego. Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co

emocjonalne, a najwznioslejsza wartoscia sakralna jest afekt do Boga. Bog okazuje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez

pelen grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od Boga, zawadza mu koncepcje do istnienia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tutaj wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla powszechnie znana ludziom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maske (pretekst), pod ktora autor

ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest silne, a jak slabe. Tresc rozwazan pisarza ma istote uniwersalny

(dotyczy kazdego panstwa w kazdym czasie), jednakze najbardziej interesuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI wieku, wowczas w dalszym ciagu silna jak i

rowniez znaczaca w Europie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow przed tym, iz niewlasciwa

polityka moze doprowadzic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W tekscie sa fragmenty swiadczace o takich intencjach pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita kwestia wladacie") okazuje sie byc skierowana sluzace do rzadzacych panstwem i obejmuje

pouczenie, jak na przyklad maja wykonywac powierzona dywanom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie

na temat dobro ogolne. Na zakonczenie liryk przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy o tym polski srodek glosowania za sprawa rozstapienie i obecnosc marszalkow

stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek odpowiedzialnosci

zbytnio losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni sluzace do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych romansach, malo zas jest Antenorow

troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna

sluzace do pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, oraz niezdolna sluzace do zadnego trudu, a przede wszystkim do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie,

czy takie osoby beda zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku panstwa rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W kreacjach nadrzednych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. Pierwszy z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie wraz z dobrem panstwa, realizowania swoich celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca sluzace do wojny, aczkolwiek sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by za sprawa atak zaszokowac wroga,

naruszyc go jak i rowniez nie zgodzic sie do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy najbardziej istotne, obecne i

skomplikowane. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo w charakterze dobrowolna organizacja spoleczna stanela dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego

zycia. Krol elekcyjny (wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz kawalek "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten klopot; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie,

czy tez wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i rozewrzenia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, oraz ci jakie mozliwosci sa dzieki jego

czele powinni wreczac przyklad,

dwa. "O milosci ku ojczyznie" - liczy 6 niemocy Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, nielad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, iz milosc sluzace do ojczyzny podstawowym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny wraz z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Na nieszczescie jej nie wystepuje, Skarga obawia sie, iz fakt tenze moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz okazuje

sie byc wykorzystywana za sprawa magnaterie sluzace do osiagniecia swoich celow, jakie mozliwosci prowadzi sluzace do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie dzieki jej zlych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste sluzace do nieba to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna

pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Polski,

jesli jej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na rejonie niezaleznosci od papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego z stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej sluzace do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o zywocie szlachcica od narodzin do smierci. Zastanawia sie morzem edukacja jak i rowniez

wychowaniem podopieczni szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od nauki Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci praktyczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez

taniec jak i rowniez spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich

zaslug. Za wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy dzieki wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach r., przynosza sporo pozytku,

jak i rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego za sprawa caly rok kalendarzowy nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu pisarza do roboty na wioski swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez

warzyw i innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w przyjemnym towarzystwie kompanow i rodziny, zaleca zabawy, polowania, polow, co pozyskuje pozytek jak i rowniez daje

radosc. Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, kupowac je taniej i sprzedawac drozej

w calej innych obszarach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych i sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie swoim charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal na temat urzedach ogolnych nie

ceniac ich zbyt. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko zatem, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie jawi sie byc pozbawiony ulomnosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy uzytkowej

przedstawiciel tamtego wysokiego formy spolecznego musi posiadac rowniez gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do

musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow dzieki Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swej przemyslenia odnosnie tematu tego sytuacje oraz propozycje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. W reakcji poety

na najazd Tatarow dzieki Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow i mysl na temat powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie

przed napascia Turkow, silniejszych o wiele od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co

formuluje slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka jak i

rowniez niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety jego zdaniem jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i nie

zaakceptowac znajacy barier. Piesn ta przekazuje swiadomosc wlasnej ceny Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem uznania

tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" okazuje sie byc cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale

zycia dzieki wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem nawadniania i Kupaly -

bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci wraz z natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznym wysilku. W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala istnienia na wioski w zespole rodzinnym. Robota ziemianina dzieki roli

przeciwstawiona jest odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie kierowac w

zyciu. Ogromny wplyw dzieki tworczosc poety mialo rowniez spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z forma znakomitego polskiego poety, ktory to jako pewien z glownych tworzyl literature

narodowa. Lecz nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jak na przyklad wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym

kawalek ten okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem

mysli wlasnej ceny Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze dlugo po swoim smierci sa czytane jak i rowniez

podziwiane za sprawa wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, jakie mozliwosci bylo zwyczajne dla owczesnych

humanistow, do ktorych niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego wzorami moga

byc: Piesn XXIII i fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej innej przemyslenia pokazuja wyraznie dzieki znajomosc jak i rowniez stosowanie

filozofii stoickiej, aczkolwiek nie da sie schowac zawartej w calej niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie zaakceptowac bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego

przemyslenia na tenze temat zostaly zawarte dla przykladu w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Cnota, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora

pielegnowana w calej sercu jednostki moze byc gwoli niego rownoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" i swoista dekoracja zycia. Explicite z cnota

zwiazana okazuje sie byc tak okreslana dobra slawa, tzn. porzadna opinia u wspolczesnych, oraz po zgonu pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc ogolne wsrod owczesnej

szlachty. Z pewnoscia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w calej niej swej przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jak na przyklad w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale najbardziej emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni

wspolrodakow. Innym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze

wszelkie zalety stanowiace cnote sa cenne, lecz najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta droga do nieba,

Tym, jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym okresie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, zeby tam tworzyc i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem

ziemianina. Liryk opowiada na temat poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Na rzecz porownania wspomina takze na temat ludziach

tulajacych sie poprzez swiecie w calej poszukiwaniu przygod i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej okazuje sie byc zyc dzieki roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz z zbirow otrzymanych z

ofiarnej pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, oraz nastepnie calosc znosi sluzace do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej

pracy zawsze znajdzie epoka na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby albo w lesie zastawia sidla, dzieki

czemu w domu nigdy nie brakuje jedzenia. W zagrodzie oczywiscie pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze na temat wychowaniu

mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i zazenowanie. Poeta pragnie, aby swoim wnuki byly dobrze wychowane i zeby

posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale takze glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy myslicielskie znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – jest to

renesansowa zgoda zycia, milosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby trzymac dzien, jak

i rowniez stoickie, zeby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach― posiadala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie sluzace do zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia jednostki jest szczescie, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z regulami cnoty,

umozliwia czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie sluzace do

korzystania z przyjemnosci zyciowych. Wobec przemijalnosci swiata, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do uzywania chwili,

cieszenia sie wraz z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora byla nie zaakceptowac wolna od sprzecznosci. Stad fraszki byly tak roznorodne. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal dystans do swiata i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu

Horacy od Zenona, lecz na pewno blizszy byl Zenon od Epikura. Dzialanie kazdego z nich we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie filozofii antycznej

dazenie do szczescia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore mogly

zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce „Na

gmach w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta

pragnie boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie,

dziewicze sumienie, humanistyczna zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra tamtego

swiata nie zaakceptowac zapewniaja prawdziwego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna tylko dzieki wiernosci sobie jak

i rowniez przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna wraz z

fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w aprobacie z natura odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc swiata: jego przemijalnosc

i solidnosc wobec tak bardzo krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i

umiejacego ze stoickim spokojem obserwowac otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie jednostki w harmonijnym

zyciu, w calej korzystaniu wraz z rozumu, ale rowniez w przyjemnosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci

zycia jak i rowniez wizji Boga, jako ogromnego Architekta, odkrywamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz

dziekczynieniem w stosunku do Boga, lecz tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego uzywac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od trosk jak i rowniez cierpienia i obawy przed

smiercia. Ow dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone za sprawa myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta wraz z ironia wypowiada sie odnosnie tematu madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie

sobie wraz z problemami, wreczac sile sakralna i solidne szczescie i czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w

calej swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odnalezc w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja

zalamanie dzieki tej harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego autora po zgonu Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja

jednakze pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil

wlasna „Iliade―. Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow poprzez porwana za sprawa Parysa Helene.

Misja poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu

zaprezentowac rozne postury polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem sluzace do rozwazan natury ogolnej.

W konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, choc w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Tak jak w katastrofy greckiej,

nastepuje podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob dzieki scenie nie zaakceptowac przekracza kilku

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja sluzace do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w calej nagrode zbytnio wyrok w calej sporze bogin, wine totez ponosi laleczka, ktora na niego nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie tutaj takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno okazuje sie byc tu okreslic glownego herosa, bowiem postepuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno poniewaz stawiac osobisty interes dzieki rowni wraz z sprawa panstwa

odstepstwem od reguly okazuje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie imienia ktoregos wraz z bohaterow w calej tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski —

dworzanin czy ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Wlasnoscia szczegolna skladow z tamtego okresu okazuje sie byc epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w Do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni wraz z tego okresu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego wina

przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek globalny, ponad calosc

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski

jednak w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki

niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Do gor jak i rowniez lasow,

zredagowana w momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swej zycie, sentymentalne i zarazem

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie wraz z przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki idol, ktory mial dar przemieniania sie w calej rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzis zas pyta z

porzadnym niepokojem: „dalej co stanie sie? ―

dwa. Czarnolas.

Dominuje tutaj kompletnie inny humor, inne sa tez zagadnienia. W duzej liczby utworach pisarz opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi wartosc domu

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), stawia pytania myslicielskie (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma dysponowac na

pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie natury, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim losem

(Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, poniewaz wlasne zycie bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej waznym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w swoim zyciu kluczowa

byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i

rowniez nawet polski pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tylu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, nalezacych do roznych wariantow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow jak i rowniez zagadnien wraz z zycia jednostki, porusza kwestie jednostki, jak i rowniez calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do szczescia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez przedlozenie w zycie prostego programu

wartosci. Istota ludzka i swoim dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tamtego pisarza w calej, odniesieniu sluzace do w/w tematu, na wstepie nalezy stwierdzic, iz tematyka swoim utworow dotyczy

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane w charakterze wskazowka gwoli

jednostki, jednakze dla kazdego z, bowiem stosowac sie moze do nich kazdy, gdyz ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilku wersach w calej lapidarny srodek przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor zamierza odejsc sluzace do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych

komnaty doktora i prowokuja go sluzace do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane za sprawa glownego herosa: „Trudny

(... ) nasz rzad wraz z tymi pany: szedlem spac trzezwo, oraz wstane wciety. ― Wiersz zartobliwy ta dzierzy na celu osmieszenie jak i rowniez krytyke

pijanstwa. Jego wyniki i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu,

zaufania, oraz przede wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem stanie sie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien nie zapominac o tym, iz cialo czlowiecze ulega poprzez smierci rozpadowi, w totez kazdy musi usilnie zabiegac, aby zostawic po sobie dobre

retrospekcja. Nie jest wlasciwym czlowiekiem tenze, kto rozmysla tylko na temat piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac

na darmo Bog odroznil jednostki od zwierzat, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel –

sluzba ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze.

― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek

obdarzony darem wymowy powinien ksztalcic swych odbiorcow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm,

umilowania prawdziwej wolnosci. Natomiast ludzie posiadajacy odpowiednia sile i odwage powinni wraz z bronia w calej reku walczyc z wrogiem

ojczyzny, nawet gdy przyjdzie w calej walce odstapic zycie.

„Piesn o dobrej slawie― porusza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, porusza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze okazac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac sluzace do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa

poswiecic calosc dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na

poczatku prezentuje tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i

rowniez dzieci dostalo sie sluzace do niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak

bardzo rozwinietej cywilizacji; nie potrafi budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia na temat Polaku swiatlym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie zaakceptowac

pomysla zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie moze ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc Polak sobie kupi, iz

i przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej opinii o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jawi sie byc glupi. Zeby to pokazac potrzeba czynow, a konkretnie –

zaangazowania w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to wlasnie odroznia polski narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zagadnienie i klopot calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, lecz sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Sprawia to gwoli

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma dzieki celu ukazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal dzieki strazy porzadku juz od

poczatku egzystowania naszego panstwa, ale czy takie procedura duchownych moze okazac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni

doglebnie sie zastanowic morzem dalszymi swymi losami, zeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest takze problemem narodu, poniewaz komponuja go zwyczajny ludzie. Jesli zawiedzie pewien

element w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a lecz rowniez czesc ukladu organicznego – panstwa – wolno tu zaczac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze jedna z przyczyn upadku

niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty dzieki wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

wraz z mitologii jak i rowniez przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc fragmenty, w ktorych liryk krytykuje

wladcow oraz kiepskie spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture takze

zaczerpnal wraz z antyku:

chor stoi za sprawa caly czas dzieki scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje sluzace do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o zdarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach mowi posel

-akcji – zredukowana do konkretnego watku – sporu na temat Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic,

jakie mozliwosci ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw istot, ich zachowan; od

patriotow poczawszy, oraz na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swej losy spaja z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestie narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Okazuje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie morzem konsekwencjami

wszelakiego czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, wzmacniany na projektach antycznych.

Kawalek ten pozostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i prezentuje jeden wraz z epizodow walki trojanskiej. W utworze tymze latwo odnalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow i

zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal wraz z „Iliady―, jakiej obszerny odlamek przelozyl. Budowe takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec niedostatek parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona sluzace do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie sluzace do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i pustka, co

czlowiecze nie jest jest obce―. W odniesieniu sluzace do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg postaw postaci, pierwotnego zachowan; od

patriotow poczawszy, a dzieki zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, wierny sprawom panstwa, zabiega na temat utrzymanie pokoju, swoje losy laczy

wraz z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem jak i rowniez intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega

przed zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w powyzszym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to

zastanawia sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale pelnego narodu.

Tresc dramatu dzierzy charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze wlasnie w naszej epoce konstruuje sie popularny w Polsce mit sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to jednakze jednolite oblicze wsi. Jej obraz formuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot jednostki poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z natura przynosi czlowiekowi ukojenie,

afekt i zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa wraz z „Piesni na temat

Sobotce―: „wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu dzieki prace,

ktora wszystkim zapewnia radosc jak i rowniez rozrywke, ktora tez pozyskuje zadowolenie. Tego typu obraz przedstawia „Zywot jednostki

poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza czastka sielanek

Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze odmienna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni,

rozumuja egoistycznie, sa chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia.

Ksiadz nie zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Chlop musi dzialac na panskim polu, robota nie jest wesola piesnia a

mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei wraz z

„Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore

tematy podejmuje autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z podstawowych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje

komponuja: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza czescia dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w zonie mysl, iz „bez norm nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego z warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, iz jak odkrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac

otrzymuje sankcje, a plebejusz traci zycie. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze czlowiek ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za jakie mozliwosci innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac

winien rowniez kontrole wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta udawac sie nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc jak

i rowniez nam jak i rowniez bydlu, jezeli zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych,

to bronil chlopow przed wyzyskiem jak i rowniez samowola panow, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm wraz z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), oraz zwolennikiem

zgody i pokoju, chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, gdyz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim

dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage sluzace do edukacji

mlodocianego obywatela jak i rowniez do powagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom

ludzkim najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz wydatki na pozostale

rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie byc bardzo swobodnie zapamietac, gdyz dzis okazuje sie byc on takze aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w calej literaturze.

W dobie renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Sugestie te zawarte sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac

sie darami natury w wszelakiej porze r.. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt uczony, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu oraz starosc, oraz smierc.

Charakteryzuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug rozumu i w calej bliskosci wraz z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro przeszlo prywate, nie

zaakceptowac zaluje jej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki ideal ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w

kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko sluzace do tworzenia, jest to

czlowiek wszechstronny, oprocz talentu posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja autora tacy jak

na przyklad Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez lansujaca

pochwalane. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem oraz

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski stworcow tego okresu o losy ojczyzny. W

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten okazuje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami kilku

reprezentatywnych gwoli polskiego systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej wraz z stron. I tak Pleban porusza problemy

sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach

wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie

Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu

urzedow panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od sprawujacych wladze

wymagal kierowania sie wylacznie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich w

stosunku do prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa sluzace do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych,

uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej

od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal

ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow dzieki ten cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje

choroby toczace Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci sluzace do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu w calej 1575 r.

Poeta pokazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Okazuje sie byc nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga

w calej boju jak i rowniez wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie

„Odprawa poslow greckich―. Utwor tenze niesie w calej sobie zawartosci uniwersalne, prezentuje sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego

wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on rozsadny,

nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie zaakceptowac unosi sie ambicja kiedy chodzi na temat dobro panstwa. Aleksander to samowolny,

dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie sluzace do szantazu jak i rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam

wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten prezentuje niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony zlych

wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej panstwa tematyki. Postury

patriotyczne wykazuja niemal ogol humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie jednostki poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o swoim spoleczny ksztalt,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci,

jakie zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze

mysli na temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, fatalnie

sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - mowi Pleban). Zatem Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana

wini, pan ksiedza A mnie prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i

opisuje owa „poprawe kraju― w calej pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna role przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne

do tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Ukazujac szesc niemocy

spolecznych a mianowicie obojetnosc w stosunku do ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym kraju.

Wowczas, w calej XVI wieku, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, batalii z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia sluzace do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore stanowic

odgrywaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych odkrywamy tez w calej licznych fraszkach, a najlepsza pozycja

okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym ludziom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem.

Jest na pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze bardzo dbal na temat ksztalt swego stylu, na

temat forme trzymanych gatunkow jak i rowniez o zrecznosc jezyka, jak i rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie byly mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka,

hebrajski, studiowal takze epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych

tworcow lokalnych. Nawiazania sluzace do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chociazby w doborze uprawianych klas, poeta pisze piesni,

fraszki, dramat wedlug regul perfekcyjnych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do

tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu powodow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego przeszlo tlumem.

Ow wybitny czlowiek zapisal sie w opowiesci literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta jak i rowniez dramaturg, jednakze takze w charakterze

tlumacz psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze myslicielskie poglady autora, ktory uznaje

swiat zbytnio wielka melodie, znajduje ogromne wartosci natury i wioski, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto tamtego terminu dopiero w XVIII wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo

gwoli okreslenia okresow panowania Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W ponizszym znaczenie okreslenie to

pozostalo przyjete za sprawa nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we

Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo byc poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta

wywarla sporo sporow jak i rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" swiadomie uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu jednakze odrodzenia antyku

lecz okres swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od XIV sluzace do poczatkow XVI wieku, oraz w panstwach

Europy polnocnej od ukonczenia XV do konca XVI wieku. Jest mezczyzna rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie

takie czynniki jak: recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po okresie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych krolestw, na przyklad Hiszpania, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe jak i

rowniez religie, najwazniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, dzieki plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i rozrywac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie wraz z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek przybywa w

srodek badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku w charakterze o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl

do progresu osobowosci majac na uwadze wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej

placowki ludzkiej. W mysl humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce przydatny, liczy sie swoim talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano

przyrode, piekno, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w srodek swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza:

„Czlowiekiem jestem i pustka co czlowiecze nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do progresu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za formalny jej

start uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W r. 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej w calej

Spirze dzieki sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze wolno ja interpretowac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je dzieki jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia jednostek od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek dzierzy swoj los zapisany w calej

gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo albo pieklo, oraz zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i gromadzenie dobr.

Posiadanie to zaszczyt, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Wielkiej brytanii. Ruch tenze powstal wraz z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i

tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni dzieki sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem sa wydane w

calej 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one sluzace do literatury duchowej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdjecie krzywd spolecznych i

norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej,

na temat sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje

choroby, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem szczescia i potegi

panstwa. Tak wiec najbardziej normalni powinni byc ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Kazanie II a mianowicie "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc niemocy Polski. Sa to: brak milosci ojczyzny, niedostatek zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesluszne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca pisarz

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie wraz z "chciwosci domowego lakomstwa". W sposob

wyrazny i wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci sluzace do ojczyzny, milosci dla zonie samej. Najscie skierowany okazuje sie byc w strone www magnatow dbajacych jedynie

na temat swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, podopieczni jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

poniewaz laczy pierwotnego jedna kult, nakazujaca afekt blizniego, tenze sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Brak tej zgody

szczegolnie dzieki sejmach wywoluje u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie

IV jak i rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa

kleska dla Polski, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot sluzace do religii katolickiej jako tylko prawdziwej, oferujacej do zgody i

sluzace do potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza forma rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna jednakze

utozsamiac wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni

sa swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co okazuje sie byc jednoznaczne

wraz z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Oblicza prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc

sluzace do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze porzadny Bog ochroni Polske od zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: niedostatek sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne

nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej

tekst zwiazana okazuje sie byc z pierwszym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci

trzech nadrzednych stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to

ujawnia istotne problemy ciekawe owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy wykorzystywania zup ozonatorow wody,

czy niedostatek stalego programu obronnego panstwa. Wiele takze uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno -

obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z

praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego:

nieumiarkowanie w calej jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to

jeden wraz z pierwszych lokalnych utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie sluzace do rodakow wraz z prosba, zeby pomysleli nareszcie o grozacym

im niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac sluzace

do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem

tenze, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest umrzec mlodo, lecz w

srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo jak i rowniez umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu w oparciu o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly sluzace do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka w charakterze czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa natury

c) rozumienie zycia w charakterze wiecznej batalii o byt

2. wizerunek uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny neutralnosc, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znajdowac odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Odcienie i wigor mieszkancow. Okazuje sie byc on pelny podziwu gwoli prostoty jak i rowniez kontaktu

wraz z natura. Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi tam

zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni sluzace do szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie

do wioski, tamtego istnienia, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii pisarza.

Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora poprzez stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z roboty rak, oraz kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, silny, wzor roboty na wioski. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, lecz to nie zaakceptowac pomagalo. Nie stac na niego na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie

byc starsza dziewczyna (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory sluzace do szarosci

istnienia. Mlodosc, swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - niedostatek wlasnej woli na dalszy los, przykra wizja, bitwa o byt, przetrwanie

4. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie w calej plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne dzierzy ukazywac klopoty duchowe jednostki. Te dziedziny ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 strzepkowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odrebny, glebszy. 2 pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia role symboli. Pierwszy z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie sluzace do

zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie totez do losow czlowieka. Przechowuje sie totez jak czlowiek (samotny, czuje sie zagrozony przez ryzyka,

zadumane dzierzy skronie), okazuje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze

probuje sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za sprawa burze. Ow firma

symbolem uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity rozklad.

Podobnie okazuje sie byc z czlowiekiem, ktory dzieki starosc okazuje sie byc chorowity, mniej przydatny sluzace do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest

latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania sluzace do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na

zlo swiata, "wadzenie sie wraz z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn tenze wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien

zaduszny. Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad ostateczny i koniec swiata. Szereg sielankowych wizji

symbolicznych, ktore maja zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma istote symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Osobiscie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w powyzszym utworze rozmysla o potedze ducha. W

porownaniu do dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego istote skazony okazuje sie byc

niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi jak i rowniez przeszedl sluzace do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Zmiana barw jak i rowniez odcieni. Cztery opisy

konkretnego krajobrazu odmieniajacego sie ponizej wplywem periodu dnia.

1. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, refleks

2. Posmak: ziola

kilku. Wzrok: odcien, ksztalt

4. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i okazuje sie byc piekna, chroni sie, okazuje sie byc delikatna, szuka

wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w czasie burzy zostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza obawia sie ulewy drzy przed jej moca, ale dazy do przetrwania. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo

trzyma sie istnienia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly historie starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, gdyz dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, ksztalt swojego stylu i postac

uprawianych klas, a przede wszystkim posiadl kompleksowa wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie spaja sie wraz z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy stworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o swoim wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie nieomal boska sila tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), to znaczy przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzywac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

przemija,

b) stoicka - zatrzymac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, nalezy sie rozrywac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nas czeka jutro

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, iz zgadnie jakie mozliwosci nan jutro przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten pan zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa ceny materialne, jednakze moralne: bycie czlowiekiem

uczciwym,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc wraz z tego

jakie mozliwosci sie dzierzy.

- Piesn XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie pod zadnym pozorem bawic, lecz mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o wigor.

- najrozniejsze nawiazania sluzace do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na sporym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl wielokrotnie

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z nadrzednych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

jawnie tworzyl osobista szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal dzieki roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Do najwybitniejszych skladow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel tekstow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor tenze ukazuje wizerunek panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna potrzebuje obrony jak i rowniez pieniedzy dzieki wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace relacje w

wojsku, poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami w calej bitwie

ponizej Chicimiem w calej 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc sluzace do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie wraz z 10 frakcji dosc szczegolowo

opisujacych na wstepie obustronne przygotowania, a nastepnie bardzo starannie, dzien poprzez dniu wypadki pamietnej batalii, az do rozpoczecia

ukladow jak i rowniez zaprzestania prac wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek sluzace do opisywanych kwestii: nad calkowitym obrazem goruje

uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych,

obojetnych dzieki sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage terazniejszych nalezy skierowac na kwestie naprawde zasadnicze: ofiarnosc, poswiecenie, obrona

zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swych wspolczesnych. Hhg w nich zywy

wizerunek owczesnego istnienia szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia wiadomosci o Naszym kraju XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. W 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego pod Matwami w

1666 roku. Od nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl dzieki wsi w calej krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, oraz wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

Glowna czesc niesie 1656-1666 r i obejmuje opis zdarzen wojennych, to znaczy taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

sluzace do Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

ofensywnoscia.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w calej walce jak i

rowniez sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie przedmioty nie dostrzega przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; oryginalnie nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: zbior dodatnich wlasciwosci odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem

gwoli zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie sluzace do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako idea calkiem pociagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele sluzace do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila sluzace do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne sa dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski

(J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia

srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w srodek mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu owymi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje roznorodna kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej obowiazkiem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi ostry kontrast wraz

z pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje

zmiennosc uczuc, wynika wraz z kaprysu. Proponuje to gre z czuciem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego wraz z sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga a mianowicie zestawienie spoczynku trupa wraz z

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od nich uwolnic.

Pointa: przed miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela

poprzez jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym i slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji i

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym podlozem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postury i zapatrywania owczesnego szlachcica,

przekazuja obraz swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska okazuje sie byc przywiazanie sluzace do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci w srodku stanowej, mniemanie o

wyzszosci stanu szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do roznych narodow, upodobanie

zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich

refleksji dzieki tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

swych przywilejow, oraz zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy led postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach

formy rycerskiego jak i rowniez wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow sluzace do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy,

jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki

polskie", "Transakcja walki chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz okazuje sie byc mysl, iz kobiety sa niestale w calej

uczuciach. Myslenie ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore okazuje sie byc

porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono pelny szereg sytuacji niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej wolno je zrobic (uspokoic

zatrzesienie, wiatr zapiac w wor) niz zauwazyc stalosc w calej uczuciach kobiety.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo rowniez moga stac sie tematem gwoli

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe dazenie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa fachowym zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany

zapach, erudycja, nowinki tez sa w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego stracie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sytuacji. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor) sie

kochaja – dziewczyna reprezentowana jest w charakterze piekna jak i rowniez zmyslowa dziewczyna. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka jak i

rowniez nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku jak i rowniez ich oddzialywanie na zycie umyslowe epoki.

W porzadnym uproszczeniu rozmawiamy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, istotne prady. Pierwszy - dworski – rozwijajacy sie dzieki

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, dalekich od w zamian, tetniacych swoich

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna stala sie

poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce, zapewniac mistrzostwa pisarza,

wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z fasonow zachodnich,

dywanom skladajacy powazanie, a wraz z niechecia odnoszacy sie sluzace do rodzinnych, lokalnych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ta wlasnie literatura, odmiennie niz

nurt dworski, przykladala ogromna wage sluzace do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj

naszego kraju rodowod uznawala za najistotniejszy tworcami tamtego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten nazywa sie takze

sarmackim od slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej dzieki pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na 2 nurty okazuje sie byc wygodny, jednakze nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec dworski

i byly siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Lecz byly takze miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski sa poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna

totez mowic co najmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w calej XV wieku. Szlachta nasz kraj w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy

dorzecze Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm dzierzy dwa sensu - na wstepie oznacza obyczaj szlachty w calej XV jak i rowniez XVI wieku, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje progres zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska posiadala poczucie, iz Polska ustala przedmurze religii chrzescijanskiej - winien stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej

dzieki wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to

przekonanie na temat szczegolnej roli polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku

panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej roli jaka gra Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zycie na

wioski, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie w calej

zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje sluzace do laski, czegoz swiadectwem okazuje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie sluzace do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, porzadnych sady skazaly go dzieki infamie jak i rowniez banicje. Tej

pamietniki mieszcza okres sluzby wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym podlozem mentalnosci,

zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z nich obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego,

podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i rowniez milosci natury - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w calej

mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna wraz z pierwszych lokalnych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej

latach 1688 - 1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie sporo wagi sluzace do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz

zwraca uwage na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne stanowisko szlachty sluzace do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia

sie, iz represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go fakt, ze w kraju, ktory nie wystepuje za jakie

mozliwosci oplacic armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce

chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo r. 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z nieprzecietnym

realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

synonim rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego okazuje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory postaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie zaakceptowac reprezentuje jakiejkolwiek badz z tych postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach niekomercyjnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia kazdego z mszy, oraz mysli tylko i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk biednej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic nadal formy obronnej kraju, poniewaz szlachta w calej wojsku

wykazuje chec sluzace do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich w calej sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, ofensywnoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w calej utworach W. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka kwestii szlachty jak i rowniez panstwa. Niejednokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ukazal stan wewnetrzny panstwa

polskiego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze potrafia sluzyc potomkom do zabawy. Wszyscy

dbaja o prywatne dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady systemu spolecznego. Polacy

rozumuja tylko na temat zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku

upadkowi. Szlachta jednakze zyje czysta dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez jej osoba sama. W wierszu

"Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza klopot nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory to nie

moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy.

Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, gdyz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o

przebiegu bitwy ponizej Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje tok bitwy jak i rowniez rokowan. Calosc przepojona okazuje sie byc duchem

patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc w calej zwyciestwie morzem poganami. Umilowanie ojczyzny widac w calej przemowieniu

Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie sluzace do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego

wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest w calej nich opinii, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna sytuacje

w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow sa znakomitym podlozem poznania jednostek i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia,

ktora przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji sluzace do walki

wytwarza mu chec zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc sluzace do ojczyzny. Pas mowi rowniez o odbytych podrozach zagranicznych, ktore byly

wynikiem swoim zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pas opisuje rowniez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami.

Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z pozostalymi. Przykladem okazuje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo

sluzace do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie zaakceptowac chcial walczyc w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze,

ze rywal dogoni na niego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke swoim bratu. Aczkolwiek taki tryb zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W

obszarach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W innej czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Ponizsza czesc

"Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz istnienia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy.

Swoja klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty obudowane jest troska o majatek i korzysci wlasne. Sposrod

"Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater lubi zabawy, pijanstwo, pojedynki zwyczajne dla owczesnej szlachty. "Pamietniki"

odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Istnieja pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob pokazania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwa. Monolog zwrocony do partnera, wziety w calej cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego w charakterze utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar jak i rowniez ulomnosci ludzkich. Zdajac sobie sprawe wraz z ich wplywu na zycie

polityczne w calej owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym argumentu, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk potrafia one doprowadzic, stal sie

ich najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki wraz z nimi sluzyly mu zwlaszcza bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak opowiesci, ukazuja wizerunek zycia w calej XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tych

czasow. Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal w calej nich najbardziej znaczne wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i

rowniez ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc sluzace do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i przygodny, rownie

wielokrotnie sa jednakze uniwersalne jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby".

Tworzac kolejne utwory staral sie byc nie tylko moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pozor utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest zastapiony juz w calej

tytule, oraz przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, za mlody wiek, zbyt

lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna zabieganie o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle bezsensowne i absurdalne, iz domyslec sie wolno, ze dzieki temu Krasicki odslania zalety

krola. Tak wiec satyra ta faktycznie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego strategii wewnetrznej, oraz jednoczesnie okazuje

sie byc atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej niedoskonalosci i kiepskie przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje alkoholizm. Jest ona zbudowana na regule dialogu, gadki prowadzonej za sprawa dwoch

szlachcicow. Jeden wraz z nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i na temat przykrych pierwotnego konsekwencjach. Wymowa satyry okazuje

sie byc pesymistyczna a mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic odchodzi, by odnalezc ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego

odslania rowniez zwyczajne cechy Mlodych polakow, ktorzy wobec alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie widza sie dzieki polityce, a przy tym uwielbiaja

debatowac i ponizej lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Okazuje sie, ze w calej Rzeczypospolitej dzieje sie

raz za razem gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Tego typu brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie ceny stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie zjawisk

przedstawiana byla w calej sposob niewatpliwy i bezposredni. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana sluzace do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie

ujeta w przytoczenie, przez co pisarz chcial wyodrebnic swoj dystans od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji widac najwyrazniej w calej

satyrach dialogowych, szczegolnie zas w tych, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze byc uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej

zawartosci i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje osiagaja V. w

calej. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem

pokazania i stylem wypowiedzi. Zawartoscia utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez

karmelitow. Mnisi walcza za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych

pucharem, co sporo trunku mial szanse pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne

stylem kompletnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny

batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl wraz z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego przedstawiaja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

okresow. Swoistym wytlumaczeniem do pelnego zbioru okazuje sie byc „Wstep sluzace do bajek―. W sposob humorystyczny autor wymienia rozne

czlowiecze wady, twierdzac ze spotykamy ludzi idealnych, ale to tak rzadkie postawy, iz mozna halasuje miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur jak i rowniez kot― okazuje sie byc atakiem dzieki jedna wraz z najgorszych ulomnosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj

tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kot, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera bezsporne pouczenie, iz w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem przewazajacy, wazny wlasciwie dla wszelakiej zywej:

pragnienie wolnosci. Ptaszki w klatce to gadanina dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i nie

zaakceptowac zna posmaku wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje swej zycie w calej klatce jak i rowniez uwaza, iz jest to troche

normalnego. Aczkolwiek stary czyzyk nie zgadza sie wraz z twierdzeniem mlodocianego. On kiedys byl nieskrepowany, zostal jednakze uwieziony. Nigdy

nie przyzwyczai sie sluzace do niewoli, zawsze bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac te bajke, pokazuje sie dzieki fakt, iz powstala jej

osoba po pierwszym rozbiorze Polski, moze totez Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednakze zyl w calej nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl bogaty. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr

malowal jednostek naturalne, owymi, jakimi sa, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej jak i

rowniez najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna znacznie wiecej osiagnac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w

planecie dominuje prawo silniejszego, iz racja okazuje sie byc po stronie internetowej tego, ktory ma sile. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci jak

i rowniez okrucienstwa). Jak pyta, jakim prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, slaby i w calej lesie", oraz

nastepnie pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― odslania uczonego jednostki przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca poniekad wiare w calej Boga

jak i rowniez smieje sie ze kazdego z swietych. Aczkolwiek gdy maleje na faceta choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―,

ale takze w „upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we swoich pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca

uwage, ze wielokrotnie teoretyczne madrosci nie pomagaja w zyciu.

Zas zatem ziemia w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki jak i rowniez

zaprezentowane odbiorcy.

79. Ocen role tekstow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: w calej Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla

Polski. Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z intensywnej troski na temat

kraj, wraz z leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej celem powinno byc szczescie

ojczyzny. Poniewaz szczescie spoleczenstwa wynika z przydatnosci wszystkich swoim mieszkancow, zatem, jak pisal koncem oswiaty krajowej byc

powinna uzytecznosc obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl wyraznie

program reform Komisji Edukacji Narodowej.

Mnostwo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Przemawial o potrzeby utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne polozenie w swoim dzielach zajmuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Sposrod samych panow zguba

Mlodych polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a

nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal system reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Pod swoim

przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych organizacji

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie przewiduje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny jak i rowniez polityczny relikt

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra

dzieki owczesne spoleczenstwo.

Do listy utworow nalezy jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i sluzace do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych sluzace

do zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal podczas kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter swietny – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca jak i rowniez akcji, niedostatek jest takze scen zbiorowych, calosc zas

utrzymana okazuje sie byc w niejakiej konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu

wplynac na reputacje publiczna i na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Kawalek ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

zmian ustrojowych Polski, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu

jak i rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal bohaterow

jednoczesnie poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia

dialogow prezentujacych jednostkowe poglady i racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― sa przedstawieni w charakterze prawi jak i rowniez

wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Z kolei ich wrogowie to: tata Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w

dyskusji wytyka klopoty, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza sluzace

do upadku Polski, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u

schylku swojego zycia wielka i wyzwolona z ponizej obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele mowi, ale zwykle

bez sensu; zadziwia sie, iz Starosta pozwala na wszelkie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); wreszcie okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc

goloslowny: zwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke

przymusem za malzonek, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski przedstawia

jego niedostatek zainteresowania znaja, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; rowniez jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete prawo szlachty, do ktorego mozna oczywiscie niezle zapracowac; Szarmancki

okazuje sie byc czlowiekiem, ktory to roztrwonil dobrobyt rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac okazje finansowa, jak na przyklad

moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego na

niego nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez

rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przekonania o rozleglej roli wyrazenia jako sprzet oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna sytuacje czlowieka. Dzialanie na progres tego stylu mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja postepowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka sluzace do natury. Sentymentalizm

wprowadzal uczucie – byla to afekt, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial w calej tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Esencja jego stalo sie rozumienie pociagajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Poza literatura

rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane w calej malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w

calej eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej

problematyce obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od 1730 sluzace do 1822. startuje sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski, ktory to

wypowiada sie w kilku dziedzinach istnienia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W 1740 zalozyl szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

swieze metody nauczania. Byl mezczyzna pijarem jak i rowniez z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 r. oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 r. oddano sluzace do uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozmysla naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 r. krolem Polski zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku zalozyl Szkole Szlachcicow.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane dzieki

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania

reform. Redagowany w calej pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

obecne i roznorodne tematy. Na lamach tego czasopisma pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, reportaz, listy sluzace

do redakcji jak i rowniez odpowiedzi dzieki nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja

w obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, zapisuja o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Polski. Wydawany za sprawa 21 czasow. Z

inicjatywy krola w calej 1765 r. zalozono na warszawskim rynku pierwszy w calej dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach

zwany Operalnia, gdzie zaczely miec miejsce trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W

1766 r. dla teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze w Europie ministerstwo

oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Krol przekazal na niego na rzecz planowanej KEN. Sejm

Delegacyjny powierzyl jej zespol prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim

podlegaly uczelni wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w

szkolach miala odbywac sie w calej jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia odpowiedniego poziomu nauki potrzebne sa

dobre pozycje ksiazkowe dlatego w calej 1775 r. powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo sie opracowanie jak i rowniez

wydanie nowych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego krola. Brali w calej

nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednakze

jego dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie skladniki bohaterskie jak i rowniez komiczne. Efekt komiczny

osiagniety zostaje poprzez celowe uzycie kontrastu pomiedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym jak i rowniez

podnioslym pomyslem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora wybucha pomiedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych dopiero puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl ulokowac, na pejzaz ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem

kompletnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal –

wtenczas kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod

duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Frakcja pierwsza tamtego poematu na temat charakterze konfesyjnym to doskonaly

hymn dzieki czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – dzierzy poczucie dyspozycji, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jak na przyklad na

instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu.

Pochodzeniem jego macy jest afekt, ogarniajaca pelny narod. W imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj jest rzad

dusz! ― – krzyczy w calej uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie

podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego porzadna. Pycha popycha go sluzace do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko madroscia. W

pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego

Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla porzadna ludzi. Konrad jest totez indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Wbrew szlachetnych

intencji jest skazany na kleske, bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec dzieki buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w reputacja szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on w calej pyche jak i rowniez megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos w calej dyskusji odnosnie tematu oceny powstania

listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko proba marki ruchu listopadowego i przyczyn jego katastrofy. Nalezy

zaakcentowac, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie sluzace do Paryza, porzadnych

uczestniczyl w calej wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich czasopism emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach

ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze tymze Slowacki chcial dac replika

na watpliwosc dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka role powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle za

sprawa zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie sugerujac, iz rzady

tych ludzi byly jedna wraz z przyczyn katastrofy. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku okazuje sie byc zamach dzieki cara. Ludzie jest w calej tej kwestii podzielone. Zaledwie mlodzi

oficerowie pragna batalii. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly bedaca sposobem dzialania. Lud,

reprezentowany za sprawa zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, ktora nienawidzi cara i pragnie powstania, jednakze potrzebuje

wodzow. Wynik glosowania, ktore dzierzy przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz posiada

kleske. Mozna zatem w calej dramacie odczytac caly tok powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana jak i rowniez calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

systemu spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny

mlodych, pierwotnego pragnienie wolnosci jest tutaj oceniane w charakterze bardzo pomocne i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zapal

zostal wyrzucony w bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo,

ktoremu zabraklo zdecydowania w calej walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz

ochronic go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia w calej niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory to jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa

opowiesci i postepu. Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly totez rozumiane jak i rowniez doceniane za sprawa wspolczesnych. Przed chwila po zgonu toczono boje o slawe po nich lub obszaru

pochowku. ―. Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze opowiada o nich w momencie pierwotnego smierci albo po zgonu. Smierc uwydatnia

dopiero pierwotnego wielkosc. Liryk uwaza, iz moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje prawdziwego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi sluzace do grobu, w calej ktory nie zaakceptowac sklada ciala

bohatera. To symbol przetrwania idealow Bema - batalii o niezawislosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z

oczu zgarna narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na temat

zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze

mezczyzna do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo zejscie

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi

dobrych, prawych jak i rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - ciemna noc z twarza Murzyna―. W ostatnich slowach

utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przetrwac historie jak i rowniez budzic sluzace do walki narody. Ale nim wielka idea Browna zostanie przez

roznych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, swoim wielkosci. Muza Chopina okazuje sie byc

przedstawiona za sprawa Norwida w charakterze ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci sluzace do

idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona wraz z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― a

mianowicie nieosiagalny byt absolutny. Idealu tamtego nie mozna osiagnac ale wolno don zmierzac. Muzyka robi z jednostek istoty bardzo dobre. Miara

naszej doskonalosci okazuje sie byc porownanie sluzace do hostii. W wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym a mianowicie

norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi sluzace do glosu hipoteza mowiaca, iz zniszczenie

surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Okazuje sie byc tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety sluzace do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil

refleksje Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja szczescia za istnienia, a nawet poprzez smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci.

Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po zgonu Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono 2 groby. Pokrewne

byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl w calej cieniu wspanialych

ludzi, nie zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka cene musi zaplacic kazda indywidualnosc za wlasna

odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzetelne, kiedys istniejace, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie tak bardzo dlugo jak na przyklad pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na wybranych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady kilku jednosci: epoka miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miesiac, miejsce: akcja rozgrywa sie w

duzej liczby miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy

wypadek rom. mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie

np. elem. liryczne: ogromne monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: legend

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen

senatora), spoczynku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niezawislosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa koncepcji wolnosci swietnie poswiecic pelny narod, niz ocalic na niego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia w calej niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory to jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa

opowiesci i postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, jakim przykryta okazuje sie byc „anielska psyche narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki

hamowal aktywnosc sil politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― obie plaszczyzny historyczne, historie duza, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal pierwotnego od siebie, dzieki czemu dzieje

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Sposrod tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i

rowniez zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je totez autor w calej wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie sluzace do panstwa jak i rowniez monarchy. Na

rzecz Sienkiewicza swoim bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy

ekranu sa nieskomplikowane, autor podkresla kilka zasadniczych typow pierwotnego charakteru. Wlasciwosci typowe sa najlepiej zauwazalne w

charakterystyce Zagloby, glownego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez

grozy, wobec tego posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej

wraz z obcym najezdzca przez pelny narod naszego kraju oraz metryka grozy lokalizacji miasta naszego kraju w trakcie najazdu. Ukazanie wojny wraz z

Szwedami w charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc prac powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie swoim moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki na temat wolne

panstwo bez krola, brak brawury, by siegnac po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia..

Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w

calej scenie spisku. Samotna bitwa szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens

tego rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy

wierzyli tylko we wlasne energii i izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu

w calej walce. Ukazujac szeroko pobudki kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go

popowstaniowa beznadziejnosc i brak religii narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji

katastrofy w kategoriach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do

powstania, zawiera sporo aluzji jak i rowniez mozna zwazac go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i przecietny Polak nie wystepuje prawa wstrzymac sie ponizej Termopilami,

porzadnych Grecy walczyli z Persami. Bitwa ta to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom tamtego brak.

Liryk nakreslil wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wzial udzialu w calej powstaniu, wobec tego

identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska w stosunku do

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje mnie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia wraz z 1823 r., zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac

poinformowanym z polaczeniu naocznych swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Powstaja takze najrozniejsze postacie historyczne, w

tym takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce jak i

rowniez tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Zawarty jest klopot winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, oraz Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w calej

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien jak i rowniez goryczy. Drobne zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot nie zaakceptowac uprawnia

sluzace do uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic kluczowego czlowieka jak i rowniez patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie zaakceptowac postepowal jak na przyklad

czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie mozna uciekac sluzace do ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec uczucia innych,

nie zaakceptowac kpic wraz z nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny poglad na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, sa

przeznaczone dla siebie przez Boga i powiazane na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie zdolali byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i

konwencjom krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom prawo do osobistego szczescia i szydzi wraz z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja

szczescie. Wedle nauki moralnej wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za istnienia zazna

mezczyzna szczescia ziemskiego, bo taki fakt rowniez opoznia jak i rowniez utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem istotne wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej na temat natchnienie, pomoc w robieniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, nieba,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy bohaterow ( sa nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc mozna przeczytac

sie takze arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu albo klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona dzieki Moskwe).

Brak jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie