matura ustna angielski 2017

( matura_ustna_angielski_2017.pdf )

http://www5.filehost.pm/file/matura_ustna_angielski_2017#

Podobne: matura ustna angielski 2017, matura ustna angielski 2016, matura ustna angielski pdf,

matura ustna angielski 2015 pdf, matura ustna angielski, matura ustna angielski 2014 pdf,

matura ustna angielski 2016 pdf, matura ustna angielski 2013 pdf, matura ustna polski 2017,

jednej. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie sluzace do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych racji, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: sprawa, w ktorej powinno sie bedzie

zadecydowac pomiedzy takimi racjami i kazda rozstrzygniecie doprowadzi sluzace do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, wraz z ktorych dwie sa rownie wazne i sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana sluzace do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko organizm zmarlego

pozostanie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona odwiedzi w konflikt z prawem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbytnio zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze swoim sumieniem, prawo boskie i

wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie posiadal doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w

charakterze wyzwolenie fita od tych propozycji. Losy herosa tragicznego pobudzaja odbiorce sluzace do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi,

a z tego powodu pozwalaja mu sie od nich wyzwolic i uzyskac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc i trwoge―,

zwazajac na akcje tragedii. Ta (jezeli istniejemy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie

czlowieka, ktory jest sluzace do nas pokrewny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii myslac o ludzi celach.

Fatum – odmiennie los czy tez przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg

zdarzen w zyciu, ktorych nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane przez wyrocznie winien spotkac czlowieka i nie istnieje od tego ucieczki. Jest to na ogol zapowiedz klopoty. Przykladem sa dzieje rodu

Labdakidow – od Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym

wplywem bohatera. Junak jest pozbawiony mozliwosci zrealizowania pomyslnego wyboru. Dzialania jego prowadza sluzace do katastrofy. Jest on

jednoczesnie ofiara i winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w

charakterze siostra i wierna prawom boskim. Jako obywatelka was, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz zdrajcow

ojczyzny. Nad rodem Labdakidow i Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca,

odrzucic widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw i dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach i zeslali wykladzinom w beczce

Pandory nieszczescie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom na zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go na dwie fragmentu:

osobno zlozyl mieso i owinal halasuje w cere, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czesc ludzie moga miec skladac

bogom. Zeus wybral druga czesc, myslac iz pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko te czesc ludzie skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo

to Zeusa i kazal przykuc Prometeusza sluzace do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie

symbolem czlowieka cierpiacego z namietnosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego godnosci powstalo zdefiniowanie

prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie namietnosci do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie sluzace do Boga, argumentuje, ze dzierzy taka

potege jak Pan, jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to wielka, piesn konstruowanie, taka piesn jest sila, dzielnosc, taka

piesn to niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, aby Bog podarowal

mu skala wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu do niej nie da, to mezczyzna odwroci od Niego osob. Konrad okazuje sie byc

cierpiacym patriota, dla jakiego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, pragnie sie na rzecz niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali

poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl mezczyzna jednak dotrzec do was cieni, albowiem zona odrzucic zakopala jego ciala zgodnie

z jego wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic na ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

zanim. Zyl czasochlonnie, az wreszcie przypomniano samemu o zanim i wyslano Tanatosa poprzez jego istote. Za kare Syzyf posiadal wniesc wielki

kamien na gore. Syzyf wzial sie do robocie, ale jak juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie i spadl. Faktycznie bylo zbytnio drugim, trzecim,

dziesiatym razem. Syzyf stale wznosi kamyczek, ale zawsze tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, funkcjonowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji na ziemiach rodzimych do robocie Syzyfa. Przebieg ten odrzucic byl w stanie

zniszczyc polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby mu

pozwolil wrocic do Grecji. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by tym

sposobem mogl z synem wrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbytnio wysoko, albowiem wosk byc moze sie stopic i aby nie

schodzil zbyt skromnie wody, albowiem piora maja mozliwosc nasiaknac wilgocia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na ziemie. Stal sie on symbolem czlowieka

dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jest zauwazona przez

nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem faktycznie Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia przez Niemcow. Rowniez

jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie poprzez Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony i glod zaczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, lecz nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, aby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac do

meza na trzy miesiace przy roku, w takim przypadku to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W ten wlasnie srodek

starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie sluzace do wybranych przypadkow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zrodlo, z ktorej wyrosla i na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, pisarstwo, sztuka globu zachodniego).

Sposoby nawiazan sluzace do kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po osoby konkretne i

kanony i zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i powodow.

Jezeli idzie o postury ludzkie czy wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy sa nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety sluzace do jednego wymiaru - sa archetypami uczuc i ustaw. Mitologiczne postacie zyja przy nowej swiadomosci w

tego typu wymiarze jaki wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy aktualna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, ktora przedstawia i organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, co niejasne zostaje

przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por roku - mit „Demeter i Kora"). Legendy dla starozytnych pelnily role poznawcze, swiatopogladowe (podstawa

wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne i

genealogiczne. Literatura antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie mozna w pelni odgadnac literatury nastepnych epok.

Odwolania moga byc sluzace do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta wraz z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J.

Kochanowskiego nawiazuja sluzace do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota okazuje sie byc dobrem najwazniejszym. Slowacki wspomina Homera w

charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc wyrazem dazenia czlowieka sluzace do

nowych odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny nawadniania, powietrza, ziemi, ognia i nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i

czlowiek wystepuja w wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia,

milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Same w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych tworcow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat

niezmiennosci zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serce strzala.

4. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie

do zyjacych. Pod taki rotacja sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo

grozacej do niej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile

pozostawila odroczenia brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w sytuacji kolejnego wyboru. Musi zadecydowac,

czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z pani a na korzysc szczescia prywatnego syna. Kiedy waha sie przed podjeciem ostatecznej selekcji,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz odrzucic zyje. Tegoz ciosu

odrzucic wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a malzonka Kreona odbiera sobie zywot. Kreon,

nieustannie stawiany w sytuacji wyboru, winien rozwazyc, czy powinien wybierac dobro swego ludu, czy dobro swojej rodziny. Swoim nieustepliwosc idzie

ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na

smierc). Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej i scharakteryzuj tworczosc kilku wraz z nich.

Az do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca sluzace do

walki. W calej obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej i rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca powiazany byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, jak kroczac przy pierwszym zbioru

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje sluzace do trwania na polu batalii i sluzace do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do

bohaterstwa, stosuje tzw. anty wzorzec – odslania, co wyczekuje tchorza, czlowieka, ktory odrzucic chce odstapic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc fita wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca design swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji.

Liryk poprzez swoja tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec przyszlych pokolen, jakkolwiek imie tego, ktory odrzucic obcuje

wraz z sztuka, zas przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie wraz z tesknota odrzucic wspomni,

jakiegokolwiek badz serca odrzucic wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze tym nie idzie o bitwe na sen wieczny i zywot; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka na piesci, ktora

podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

co przyniesie wam jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co dostarczy nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Los jest kaprysny, a

przeksztalca sie faktycznie szybko, iz niejednokrotnie ciezko jest sie nam co wiecej zorientowac, gdy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, nim

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego i wypracowanej przez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze

przenigdy nalezy powazac rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Egzystowac nalezy zgodnie z natura, zabierac od globu tyle,

ile potrzeba, odrzucic za mnostwo, ale i odrzucic za niewiele. Taka postawa zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze przekonanie, ze pisanie

wierszy przynosi poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia samemu za istnienia poeta, okazuje sie byc jego tworczosc. Poeta przynosi tym

samym termin swojej pewnosci, ze dzierzy juz zagwarantowane wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc egzystowac bedzie przy wierszach, przy pamieci ludzi, ktorzy te wiersze beda kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki sluzace do czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych czy tez historycznych chojrakow na tle zdarzen przelomowych na rzecz danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Zrodlem eposu sa mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie sluzace do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

tworzeniu dziela. W calej „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― i ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane sluzace do wagi opisywanych wypadkow, co widac zdecydowanie w sposobie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa one opisane faktycznie, ze mozna je latwo odtworzyc. To 10 scen – obrazow z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, niebios, morza, 3 miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego dalszy czlon okazuje sie byc rozbudowany faktycznie, ze swiadczy odrebna epizodyczna

scene, np.: porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) sluzace do walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od toku glownej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie zespolonego z naczelna

fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno i uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa

zachodniej Europy - dodatkowo i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy w charakterze cos znakomitego, a

one prowadza naszego biura do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten mozna uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, przy odniesieniu sluzace do

dorastajacych osob. Ogolnie materia biorac wazne jest, ze kazdy ma przy sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy zrywamy wraz

z dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, osobisty system

zalety, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i odrzucic rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje najmlodszych.

Bogini odrzucic zniosla takowej zniewagi i jej najmlodszych: Apollin i Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami wraz z luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja przy

kamien. Aczkolwiek i w takim przypadku smutek duszy przebywajacej przy glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow przedstawia

swoistosc macierzynstwa i wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swej dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter i Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie poprzez Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony i glod zaczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

wreszcie i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac do

meza na trzy miesiace przy roku, w takim przypadku to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W ten wlasnie srodek

starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja koloryt religijny

dwie. maja koloryt uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o sytuacjach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozna je przyrownac do zdarzen majacych polozenie w wspolczesnosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one meritum religijny i duchowy. Obecnie posiadaja atuty kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to

jednak, ze legendy odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow legendy mialy ogromne znaczenie. Dotychczasowy one na rzecz nich faktycznie cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano sluzace do nich ogromna role. Ujawnia to fakt, ze kultura i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, batalii bohaterow. Za posrednictwem

mitom odkrywamy jakie miec poglady na dane sprawy, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

na temat powstaniu osob opowiada nam mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza szkopul winy

i kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, iz starozytni miec podobny poglad

na informacje sprawy, jakim sposobem my teraz.

Wrocmy jednak do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

i uniwersalizm opowiesci greckich wykrywa sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni stuleci

mity zostaly i sa obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja na rzecz poetow, tworcow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie wzorem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, astronomiczne,

pospolite, osobiste. W muzyce - operetki Ofenbacha. W calej przenosni a mianowicie powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele roznych.

Podsumowujac, przy mitach zostaly utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory czlowieczych postaci i zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu bylo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal ziemia

i istota ludzka, jaka okazuje sie byc jego natura i zastosowanie. Dawni ludzie odpowiadali na te pytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego podrecznikow antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

wymagania wyboru zalety przeciwstawnych lecz jednakowo istotnych. Dzialania herosa sa z gory skazane na niepowodzenie zas sam akt wyboru,

pomijajac fakt, ktore wraz z wartosci pozostanie wybrana winien doprowadzic sluzace do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to postacie tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim zas boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja poznac

za witryny wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Dobor

jednego wywoluje kolizje kluczowego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa absolutnie

rozne. Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie odwazna i energiczna. Zechce uczcic sen wieczny brata,

chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena okazuje sie byc inna. Boi sie na temat swoje zywot i odrzucic chce

zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy i sprzeciwu w stosunku do niego. Wydaje sie oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona

placze nad losem swoim i swoich bliskich. Godzi sie na smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz odrzucic chce zrobic afront sie przed Kreonem.

Okazalaby sie w takim przypadku slaba i przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale jednoczesnie zlamal prawo boskie. Dlatego zgineli jego bliscy.

Gdyby uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl przegrac caly swoj autorytet zas to moglo doprowadzic sluzace do anarchii i zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze potrafi byc zacny i bezwzgledny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako lek zapobiegawczy. Modelem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj autorytet. Bezwzgledny na

rzecz wrogow i zdrajcow. Wydaje sie tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W trakcie konfrontacji wraz z

synem Hajmon pokazuje mu jego defekty i dominacje dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby ojciec zobaczyl

prawdziwy portret sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore sa

wazniejsze od niego. Odwoluje sie sluzace do jego czlowieczych uczuc. Zechce by spojrzal na to jakim sposobem zwykly istota ludzka, a odrzucic krol.

Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, iz Hajmon zachodzi w obronie demokracji

przy panstwie, jego ojciec fita nie slucha. Kreon uwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza na wskazowki syna, ktory okazuje sie byc

mlodszy od niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tu poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora wraz z postaci okazuje

sie byc wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie mozna go uniknac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy

panstwowej. Jest mezczyzna wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Familia wedlug pani a jest pierwsza i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla

Antygony smierc. Kobieta jednak uwaza, ze nie moze postapic odmiennie. Role jaka narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma sluzace do wyboru 2

mozliwosci i kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac zgonu. Dalsze zywot bedzie jednak pelne

wyrzutow sumienia. Intencjonalnosc, ze potrafila by odrzucic dopelnic musu pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze

uwaza, iz racja okazuje sie byc po do niej stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma zastrzezen, w

odroznieniu od siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza sluzace do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn

miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde wraz z nich okazuje sie byc przekonane na temat swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi sposobnosci kompromisu.

I to jest przeslanie tragedii.

Czytajac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora daje zadowolenie i wewnetrzna harmonie.

Wydaje sie symbolem i personifikacja mocnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie zginac. Jest niesubordynowany i walczy z zastosowaniem.

Walka wraz z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny wystarczy. Nic odrzucic moglo uratowac Antygony

przed katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej sprawy, a odniesc zwyciestwo mogla tylko i wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine i oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku posiadamy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. W calej utworze mozna odnalezc prawdziwosci uniwersalne a

mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt przy imie zalety moralnych to glowne aspekty utworu. Maly statek

opowiadajaca sie po niejakiej ze witryn internetowych ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Mysl

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu dodatkowo wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na wlasnej osoby sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, odrzucic tragiczna ofiara. W istocie to wiec strata Kreona.

dziesiec. Wymien rodzaje literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie rodzaje literackie, znakomite z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wydarzenia odrzucic sa wazne z uwagi na nie tylko, lecz w charakterze przyklady uniwersalnych

prawidel i zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych dziedziny. Wlasciwa

objasnienie przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa pomysly, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie skierowana jest sluzace do Boga.

Az do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to stanowic takze patetyczny utwor poetycki, o dziedziny

patriotycznej czy tez religijnej. Utwor ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem i wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana sluzace do osoby czy tez instytucji. W celu Biblii list gra funkcje szczegolna. Zwazywszy na duze

odleglosci miedzy miastami, a takze na trudy wycieczek, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie

pouczali i wyjasniali wiernym kazde watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i finiszu swiata.

KAZANIE:

Jest to napis, wyglaszany przez duchowienstwo sluzace do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez mozna tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs zgonu, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi, zalety.

Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden wraz z podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ow jest na ogol wierszowany i bardzo rozbudowany. Przedstawia mezczyzna losy

chojrakow na tle zdarzen waznych na rzecz danej spolecznosci. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu okazuje sie

byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie powiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, natury, swiata i milosci. Zapatrywania filozoficzne sygnalizuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez myslenie, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez danej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej i refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, struktury lub agend. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna i tym, iz

ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Najczesciej opowiadanie ogranicza sie sluzace do jednego watku fabularnego. Wyrazne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w ktorej czesto powstaja epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani przy kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie na dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) wraz z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Sklad aktorski ograniczal sie sluzace do trzech osob. Aktorami zdolali byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali

wiec takze i funkcje kobiece. W calej tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze wtem przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo sluzace do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu na akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii i nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi fita do kleski, czyli

katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne

sa przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt zalety i wymagania, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych racji. Mozg

zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie placowki. Z tego

wzgledu, iz racje obu stron sa rownorzedne, konflikt tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie sluzace do kleski chojrakow.

Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej

narzeczonego, a prywatnego syna a mianowicie Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly do konca zycia.

Tragizm okazuje sie byc wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od krzepy charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja

na siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dopisac, ze na temat ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los.

Wspolczucie czytelnika (widza) jest poprzez stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na przyklad

odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, namietnosc do brata, poczucie wiezi z

tradycja i religia, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza okazuje sie byc obrazem istnienia

codziennego, druga zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. tworzy sie wraz z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to okazy, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzech. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne sa osoby i wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego koloryt

5. moga miec zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na pole by zasiac ziarna. Jedno upadlo na droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone przez

slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyrazenie boze, zas

gleba wszelcy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna halasuje albo przyswajac, albo pogardzic, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu i jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czesc majatku i wyruszyl przy swiat. Majatek

roztrwonil jednak szybko na zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Podczas gdy skruszony syn wrocil sluzace do

ojca ow sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow syna, ktory byl jakim sposobem

umarly, zas teraz raz jeszcze ozyl. Tatem jest Pan, ktory cieszy sie z wszelkiego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich

defektow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie na rzecz rannego i obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej wsparcia odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem okazuje sie byc niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni

okazywac innym osobom milosc i milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wypadki nie sa wazne ze wzgledu na odrzucic same, ale jako wzorzec

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze,

uniwersalne dziedziny. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na

roznorodne podloze. Jednego razu padlo na droge i wydziobalo halasuje ptaki, odrzucic wzeszlo na kamiennym podlozu, ani miedzy cierniami. Nie

wczesniej gdy ziarno trafilo na zyzna ziemie, wydalo plon bogaty. Prosto odczytac istotnosc uniwersalne tej przypowiesci, odnalezc jej meritum, ktory

dotyczy ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc zawiera nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Pan cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl mezczyzna

wczesniej i odszedl od wiary, ale powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi. Powrot do rodziny

traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada niektore cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Pan Ojciec zas Jego

synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem sluzace do

ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow i checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie milosiernego, wyrozumialego

Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka.

Poprzez dzis dzionek samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego wielkim cierpieniem autor probuje objasnic tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a wreszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde

cierpienie jest kara za grzechy. Hiob sam walczy na temat swoja urzad odpierajac cechujaca je racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego

nieszczescia. Hiob swiadczy symbol religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien uprawiac tajemnicze pomysly Opatrznosci, zas nie halasuje badac;

a mianowicie Bog nieodwolalnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie sluzace do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie sluzace do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie sluzace do Boga

ï€-umartwia swoja istote i organizm

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), zas jego zywot podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie

sluzace do godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec postawe

sw. Franciszka. To dodatkowo wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do natury, do globu. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, iz jest to swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga i religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Wysoki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa: wiara,

kosciol rzymskokatolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest zatem symbolem idealnego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym i odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi funkcje namiestnika

tworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje

tytanizm, odwage i mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola jest przedstawiona wraz z

wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec druhow i damy swego serduszka, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie i swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista realizacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem jego zycia

okazuje sie byc walka przy obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scenka

smierci herosa, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, mezny na do

niej miejsce wybiera wzgorze, aby byc blizej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego stanu: miecz i rog. W calej swej ostatecznej spowiedzi przypomina

wartosci ktore nadawaly sens jego zyciu. W calej scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostawac ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Aczkolwiek na zamiar pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu,

ktory oznacza zlokalizowanie Boga przy centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, iz mniej przyciagajacy. Przykladami moze

okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje rzetelne zasady plywania przy stole ï‚® procedura wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej -

wezwanie. Nastepnie autor opowiada o tym co wstaje na polu i moment zostanie zebrane i wyszuka sie na biesiadnym stole. Udziela porad kobietom i

mezczyznom. Na koniec zacheca sluzace do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi takze Boga na temat odpuszczenie grzechow i zaslanie

radosci na wszystkich osob. Nazywany okazuje sie byc takze pierwotnym savoir-vivrem naszym, gdyz zawiera zbior nakazow i pouczen, jak winien

zachowac sie przy stole rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do kobiety, ktory to znamionowal

epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej materia i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten odslania smierc, ktora zaprasza sluzace do tanca przedstawicieli

roznych stanow.

Obraz pojawia sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera myslenie, ze sen wieczny zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

relacje spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak zeby tego chcial podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele ale zostal tam zabity.

Literatura sredniowiecza miala jeden zamysl parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy kulturalne i uznawane w

poszczegolnej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozytywne, idealne. Literatura sredniowiecza zarysowuje

taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych na Zachodzie, ktore to obyczaje i wyzsza kulture chcial

rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre reguly zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna.

Utwor rozpoczyna wezwanie wsparcia Bozej a mianowicie apostrofa. Pozniej autor opowiada o tym co rosnie na polu i niedlugo pozostanie zebrane i

znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania sobie rzetelnych obyczajow. Prosi

tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie rozkoszy na wszelkich ludzi. Zwany jest dodatkowo pierwszym savoir-vivrem polskim, albowiem zawiera

komplet nakazow i pouczen, jakim sposobem powinien zatrzymac sie wobec stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w powyzszym utworze propagowanie

rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej istota i cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje sen

wieczny jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ow ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli

roznorodnych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie sluzace do tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

relacje spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak zeby tego chcial podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele ale zostal tam zabity. Uswiadamiamy tu konflikt spoleczny pomiedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo dysponowac przywileje. Budzi

sie wsrod nich pycha.

Jest jeszcze duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana sluzace do dzis miesiaca, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat

dacie do niej powstania:

• piesn powstala w X w., zas jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, iz powstala przy 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o czym swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego wraz z 1506r., co nobilitowalo ow tekst sluzace do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. To hymn sluzace do Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, zeby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, zas po zgonu przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc sluzace do wyrownywania formatu sylabicznego, co z czasem, przy XVI przy., doprowadzilo

sluzace do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy gramatycznej

(np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace niekiedy po

kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika

dlatego, ze przy kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa a mianowicie pojedyncze przekonanie lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane wraz z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja),

np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Poprzez zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw na jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― powstala na obrebie nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen

przy Szwajcarii. W calej XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy role

konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna precyzja przy

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore do niej cechy. Mozna powiedziec, iz na faktycznie przemyslane i staranie dopracowane od

witryny formalnej oczekiwac bedziemy sluzace do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tej piesni, czyniac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie

rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana

wszelkim Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj koloryt hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi wraz z 1407r., jednak juz w takim przypadku byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za pierwszy hymn lokalny. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest sluzace do Matki Boskiej,

druga sluzace do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: sluzace do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt przenigdy ziemskim i wieczne zywot po zgonu. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, sluzace do ktorej

niejednokrotnie nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza przy Bogurodzicy swiete osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel.

W Bogurodzicy zauwazamy mnostwo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. przy funkcji

wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy,

w ktorych nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np.

wyrazy dziela zamiast na rzecz, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np.

(dziela Krzcicela). Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, innymi slowy rownolegly, symetryczny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym dowodem na

to, ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Ryk

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz przede

wszystkim slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek, osobom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu wraz z konca

XV wieku okazuje sie byc zabytkiem podrecznikow polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, innymi slowy hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek

z krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy tworzy slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, zas bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa dodatkowo znane i wciaz dzialajace modlitwy ten jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich zywocie i czynach,, Legenda na

temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty polaczona tematycznie wraz z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, sa rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior swiadczy psalterz., zostaly bardzo chodliwe w

sredniowieczu, opiewaja wielkosc i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub polozenie np. panstwo szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy,

wiec tym chetniej boli jego zniewazanie. Pierwowzor Boska odslania losy swego Syna od chwili biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go

przez Zydow, poprzez przybicie sluzace do krzyza. Caly czas wspolcierpi wraz z nim, stara sie czuc tak jak On, myslec podobnie. Lecz przede wszystkim

slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek, osobom opowiada swoj

bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po metropolii, postrzegana

przez ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3 barw: ciemnej i srebrzystej.

Czarny a mianowicie prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie na czarno, byc moze dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny -

albowiem jej klaki sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor

powieszonych utracila jedno wraz z podstawowych zadan do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu straty

swoich najmlodszych, ale dodatkowo z powodu pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w pewnym stopniu. Wedlug mnie Matka wraz z wiersza Rozewicza

Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa wymagania

niesienia do niej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych najmlodszych lecz dodatkowo przyjmuje

na swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, ktorzy walczyli przy obronie lokalnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja sluzace

do szalenstwa. Z kolei Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia sprzecznego

z sprawami naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do szalenstwa lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze nasza

jedna sen wieczny, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma zyczenia, ze aktualnie zadna matka nie stanie sie musiala faktycznie cierpiec

jakim sposobem ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana jest za cacko naszej sredniowiecznej

poezji. Utwor ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane sluzace do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy

okazje nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz wiecej specyficzne: na temat pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten pelni wielorakie role. Przede wszystkim okazuje sie byc refrenem, a

wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze stworzona zostala celowo. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie potezniejsza od krytycznej, podwojone odmiany wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze powiekszone wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace zdecydowanie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, a takze na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu przy wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + trzech;

* trzech. wers a mianowicie 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma wlasciwosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione przy tekst apostrofy.

Apostrofe swiadczy cala naczelna zwrotka, ktora obejmuje zbior wolaczy i dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. przy tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy wraz z minionej

epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl wraz z codziennego uzywania. Tych nieuzywanych dzis slow jest przy „Bogurodzicy―

co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali samemu tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca przy tych latach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory przy centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno i prawde. Ludzie uwazali wyzszosc dobr

duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tej filozofii dominowala mysl na temat zyciu posmiertnym.

W tej epoce 2 pojecia sa centralne: Pan i istota ludzka. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jednak to istota ludzka zostal

zbudowany na portret i podobienstwo Boga i dzieki temu bystry jest odnalezc w samemu doskonalosc i jednosc wraz z Nim. Akcentuje ona zasadnicze

wartosci czlowieka, jego urzad zdolnosc sluzace do samopoznania, sluzace do dokonywania niezaplanowanego wyboru, sluzace do zdobywania wiedzy,

do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo sluzace do Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i istota ludzka znacza coraz mniej. Ogol gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z konsekwencjami.

Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac na filozofow wraz z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc harmonijnego postepowania. Trzeba

przystanac na krotko i przemyslec o lokalnej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz mniej aktualny w dzisiejszym

swieci. Glownymi zrebami jego nauki zostaly: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja stanowic dla nas wazne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne na przyklad: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i

globu. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w basniach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jak jest to aktualne w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, co najwazniejsze, innymi slowy nasze

zywot. Zapominamy jakze jest to siano ulotne i kruche.

Namietnosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce przy sredniowieczu. Modelem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten bodziec jest aktualny w wszelkiej epoce. Namietnosc to wrazenie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci okazuje sie byc

nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna niejednokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Moze dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy

czerpac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga i tym jaka wage dzierzy dla faceta honor, ktory we wspolczesnym

swieci stracil na swojej waznosci.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wynika to stad, iz dotycza one czlowieka, zas

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. Pod polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca przebieg

zdarzen wybitnych chojrakow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola

Duzego do Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych na rzecz tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―,

jak i kreowaly nowe odmiany zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie prowansalska

tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do postepu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie obrazowaniem

zywotow swietych, opartych na legendach i dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory te mialy koloryt

dydaktyczny. Robienie sie nowych panstw i dynastii poteguje historiografii innymi slowy powstawaniu zbiorow dziel zabytowych. Przejawem historiografii

sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny,

wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy i zakonnikow przy kosciolach czy tez

w celowo wyznaczonych dodatkowo miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna okazuje sie byc

misterium, co po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludzkosci, upadek czlowieka, odkupienie i sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy

Niemczech. Jedynym ze znanych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly

to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne wypadki z istnienia Maryi. Pochodzace z czasow odbywajacego

sie w przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory

przez grzechy i upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamiarze skierowanie czlowieka na odpowiednia droge. Pierwszym

bohaterem moralitetow byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna

bitwe miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od znanych Tobie utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi przy niej sluzace do glosu na

przyklad tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca sluzace do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji

Boga, swiata, czlowieka. W sredniowieczu w srodek swiata czlowieka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem silnej wiary osob,

ktorzy postrzegali Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal cechujaca je glosy i raczyl dac spokojne,

pobozne zycie i miejsce przy raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych -

zgonu, wiecznosci i zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest apartament. Zycie

swiadczy jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem i duszy wraz z cialem. Pan stwarza wiare wygrania tej walki. W calej utworze

pojawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej

namietnosci rzeczy globu tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa one w stanie dac czlowiekowi

doglebnego szczescia i bezpieczenstwa. Tez "I odrzucic milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci i piekna przy Bogu.

Korzyscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe zalety, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo dzierzy radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania sluzace do pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W calej baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie regula dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech

zycia, jakim sposobem wiemy sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 roku Jana Laskiego). Czas do niej

powstania sluzace do dzis wywoluje zywe dyskusje badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, urodzenie tekstu

polaczone sa wraz z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy

prawdziwym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest bezposrednio do

Mateczki Boskiej wraz z prosba na temat wstawiennictwo obok Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie

byc do Syna Bozego, zawiera blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po zgonu. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacji o

slownictwie i postaciach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc

(syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej

trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla pomijajac mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle stanowila w

dalszym ciagu nieodlaczna czesc wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko I oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) i nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - w pierwszej kolejnosci polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy napis napisany poprzez polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia przy

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz sluzace do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i wyjatkowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i cechujaca je odbicie przy literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie na

ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe organizm i demona. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie natychmiastowe wziecie duszy do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza i ich stanowisku do religii. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

namietnosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie sluzace do Boga

•umartwia swoja istote i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie przy obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- skupia w samemu

szlachetnosc i odwage, do szalenstwa. Zawsze postepuje przy zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji― i

oddany damie swego serca. Jako rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy

druh, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem przy nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Podlug Boleslaw powstal

sie przy sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od dziecka. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka pozostal przedstawiony przy utworze Historia Tristana i Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla dodatkowo liryka milosna

zgodnie z regula, ze kazdy rycerz winien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych uczuc i rozumuje poetow,

sa one predzej wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a przedstawienie uczuc rycerza -

dosyc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana i Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, tresciwym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo przy parze wraz z zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial osob do rozmyslania o zgonu, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala

sluzace do tzw. kwestii ostatecznych w poblizu sadu podstawowego, piekla i nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza miala byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte formowanie sie na

spotkanie wraz z smiercia. Mialy temu sluzyc: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi i swiatem. Wzory motywow

zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy roznorodne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte slepia i organizm, bez finiszu nosa i warg, zgrzytajaca

zebami, wraz z kosa przy reku i tym podobne. Mowi ona, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych przy dostatku

i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika dlatego, ze wykladzinom czlowiek minie przez zywot skromniej, tym jego

zebranie ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― matka Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem zas ludzmi

1-wsza zwrotka okazuje sie byc apostrofa sluzace do Matki Boskiej i zawiera w samemu wiele okreslen skierowanych przy jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wierni zanosza sluzace do niej prosby co potwierdza modlitewny koloryt wiersza. Spotykamy w pani a prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie rozumuje.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mateczki Boskiej i jej syna. Osoba mowiaca

w artykule jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie nam jako forme cierpiaca, zalaca sie nad soba i swoim synem. Oplakuje swej dziecko, pragnie z zanim

dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest bezradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi sluzace do obiecywal, tylko i wylacznie bano mnostwo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy napis, prosi osob o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje sluzace do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku i zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej zwlaszcza cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka i to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie

syna, albowiem jest mezczyzna jej jedynym dzieckiem. Odslania losy swojego wlasnego syna od chwili biczowania przez nakladanie cierniowej korony,

bicie go przez zydow poprzez przybyciu sluzace do krzyza. Caly czas wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec tak jak on, odczuc. Wie, iz to aktualnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i na blahy sprawa, dotyczy jakiegos zdarzenia czy tez osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa miala

charakter przewaznie sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czesc “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje uproszczenie budowy, nieskomplikowana skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub

reguly budowy). Charakter piesni wyplywa z do niej zwiazkow wraz z muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany,

polaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet i uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a sluzace do poezji polskiej wprowadzil fita

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej specjalizacji wiedzy. Wystepuje czesto przy tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja one o zywocie pasterzy czy tez wiesniakow. Rodzaj ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych i oznaczal w takim przypadku wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej ogolnie pasterza, wraz z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w srodek

realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca

na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury i niecheci

sluzace do miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu sluzace do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny punkt

kulminacyjny, puenta), ograniczenie ilosci postaci, zapoczatkowanie tylko okreslonego watku, skoncentrowanie sie na jednym tylko i wylacznie problemie,

1 punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Stala sie srodkiem wprowadzenia do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego

z jego zyciem dziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo ow gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) i

nawolywanie sluzace do walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest jednak glosow wymownych, ze

na temat ojczyzne powinno sie sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w

„Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie sluzace do poprawy, funkcjonuje we wszelkich

nastepnych epokach literackich i jest polaczone z zadaniami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia

przeszlo wlasnpe, prywatne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby renowacji, nie liczac sie wraz z przykrymi na rzecz niego

konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde co wiecej ta przykra.

Troska na temat losy ojczyzny i obywateli jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Oddaje dla pani a wszystko, co wiecej osobiste ambicje i osobiste

dobro. Potencjalow dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju postepowania i mysl, iz zasluguje samemu nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina przy przekazie M. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep zacheca czytelnika

sluzace do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych mszy i

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi

w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Wydaje sie jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini, mezczyzna

ksiedza, zas nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla". W calej "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl swej

rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, jak na przyklad gramatyka,

logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, umiejetnosci praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew). Ceni

prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot, odrzuca zas

dziedziczenie poprzez przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka na

manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i robocie na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok odrzucic zabraklo rodzinie

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora sluzace do pracy na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz roznych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi zysk i przynosi

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej i sprzedawac drozej w

roznych okolicach.

Seks Reja sluzace do spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica, to

upatrywal w powyzszym glownie modelowanie jego zakresu, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac

cechujaca je zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, albowiem oprocz wiedzy praktycznej reprezentant tego ogromnego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza dodatkowo sympatii seks szlachcica sluzace do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od zwierzat, dajac im rozum i mowe, Dlatego tez,

kazdy winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma podarunek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny -

walczyc w obronie wiary i ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dzierzy oddanie istnienia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje

cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni na temat spustoszeniu Podola", po

klesce Polski wraz z Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu zarobku. Ksieza odrzucic chca egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do

biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina

wycieczki (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac wraz z chwili. „O

zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia krajowe XVI wieku widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie zacheca Polakow

sluzace do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takowej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia szlachty,

brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Sugeruje im bitwe, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by walczyli.

Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski pragnie by walczyl caly narodowosc. Zada patriotyzmu.

O jego oburzeniu oferuje ironiczne sfinalizowanie iz Kowalski jest niemadry przed i po szkodzie. Mimo szkody nie chca oni reperowac bledu. Nie

zaakceptowac ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja wraz z tragedii moralow. Nie umieja

ustrzec sie przed podobna sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem okazuje sie byc aktualny w czasach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

odstapic Helene poslom i uratowac ojczyzne od wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

ogolnym problemem przedstawiania interesow prywatnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Krajowy,

swiadczy o tym podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej do

Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba odpowiedzialnosc.

Moga miec dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Stalosc i wladza panstwa

zalezy od poszanowania prawa i przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie ma nic przeszlo ojczyzne, istota ludzka powinien co wiecej z

rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien i omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce". Za

Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia i podziw na rzecz urokow natury. We fraszce "O doktorze

Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy epoka po temu", "Chcemy

stanowic sobie radzi" nawiazuje sluzace do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia, radosc duchowa i intelektualna.

Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole sluzace do zabawy wobec dzwiekach muzy, w atmosferze tanca, dowcipu,

radosci. Twierdzi tez, iz nawet w toku zabawy wypada zachowac, faktycznie ceniony przez Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje dodatkowo ideal

wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci czlowieka. Czestym powodem jego utworow jest niewinnosc, ktora uznaje za najlepsza wartosc a

mianowicie "Piesn na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie sluzace do koncepcji

czlowieka wyrazanej przez Platona a mianowicie wylacznie element duchowy obok czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na

lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o

unikalnosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten

pojawia sie przy piesni "Niezwyklym i odrzucic lada poslugi opatrzony". Powtarza za Horacym, ze jego wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow

europejskich. Nawiazuje tez sluzace do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we

fraszce "Do gor i lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), przy utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa

nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i zalet zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu,

pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta siega do Horacego, lecz

przeksztalca je, spaja rozne motywy w konkretnym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej, jednak przedstawiony tam problem dotyczyl

aktualnej sytuacji. Pokazywal konflikt pomiedzy interesem jednostkowym i ogolnym. W powyzszym utworze prosto odnalezc urywki, w ktorych poeta

krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem silnej troski na temat losy prywatnej ojczyzny. Jednym sposrod fragmentow

adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe wraz z

odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad pelnym narodem, byc trzymane na strazy prawa i

sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno wykladzinom myslec na temat prywatnych interesach, powinni dysponowac wylacznie na mysli dobro ogolu. W

ostatnim fragmencie tej wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, wiecej jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie na

obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodzi rycerska sluzace do grozacej aktualnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do

tragedii pewne elementy, ktore wbrew umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak lokalny koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach;

w czasie obrad Rady dominuje typowy lokalny balagan). Mysla przewodnia pelnego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele

rzadza sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym podrecznikow antyku, silnie zwiazanym wraz z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z nia.

Pierwszym tworca piesni i wzorem na rzecz Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego sa przekladami

rzymskiego poety. Beda one w wiekszosci powazne, cechujaca je tematyka okazuje sie byc zas bogata. Wystarczy doprowadzic do realizacji przegladu

roznorodnych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas poprzez temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda swiata,

natury i istnienia, milosci. Zapatrywania filozoficzne zazwyczaj stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge i lament poprzez klesce Polakow

poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana gleba i ludzie ( panie i najmlodszych ) uprowadzone przez wroga. Poeta

odwoluje sie sluzace do tych, ktorzy czuja jeszcze milosc sluzace do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania zasobow dla wojsk,

mysli na temat kraju zas nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie ow rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Lecz jesli prawda i wraz z tego naszego biura zbodzie,

Swieza przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze i przed szkoda, i poprzez szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie zwazajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego miejsca dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i ludzie, bo dzierzy czyste

serce i tego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Kobiety za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje swiata.

Oto kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali dzielo Boskie-od

dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest artysta, poeta, jego tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz pierwszy o tym slyszymy, przeciez

Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam trwalszy

niz wraz z spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi przy literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Wyczerpujacy poemat zbudowany z 12 piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, polaczone z noca swietojanska. To proba

stworzenia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zywot na wsi. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i klopotach

codziennych, co wiecej praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja pelna

zalet, gdzie wyrasta sie grzecznie, poboznie i bezpiecznie. Praca na pozycji choc zmudna daje czlowiekowi stale i pewne wikt, wysilek zas jest powodem

do dumy. Po robocie mozna zrelaksowac sie wesolo spedzajac czas na tancach i spiewach. Czlek zyje na wsi przy harmonii wraz z przyroda. W celu

Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, albowiem to oczywiscie oni pokazuja zmeczonej zyciem dworskim

szlachcie jak odnalezc spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, A takze mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

wieku jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, na temat nierownosci

spolecznej, o negatywnych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie i radosc. Zabawy plynace wraz z zycia czlowieka na wsi mocno podkreslili w

swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione przy

obcowaniu przy z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych na temat swojej

namietnosci prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie i swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tekst, stopien zawartej w tych

propozycji mitologizacji i jezyk mozna podzielic na dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa lub przykladami, czy

przerobkami idylli antycznej, lub tez zestawem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, lecz alegorycznych, kompletnych powiazan wraz z

mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy i pasterek hhg Szymonowic osob i relacje dworskie. Z pewnoscia obrazy dekorowane w sielankach

konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Ow wszystkie postacie wystepuja przy mitologicznymi imionami: Dafnis,

Licydas nie sa prawdziwe ale sztuczne i zmyslone, lecz prawdziwe niewatpliwie sa odczucia, szczescie i nieszczescie przy milosci, ktorych doswiadcza

niemal kazdy, tak samo jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub wiecej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat

tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej i celnej obserwacji i oceny zycia, takowej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia

wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze tym poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace na swoj los. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, wraz z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

dloni tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych urodziny i zasobne zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja konflikt

miedzy panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory wystepuje zawsze z nieodlacznym symbolem swej wladzy a mianowicie nahajka±, zas chlopem

bezwzglednie pedzonym sluzace do roboty.

Zobaczymy wiec w tym miejscu krytyczna weryfikacje zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". To

utwor na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia

nabozenstw nalezycie. Tez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to niejednokrotnie. Pan obawia sie, czy czasem z tej przyczyny postepowaniu

wszelcy wraz z ksiedzem nie odszukaja sie na lewicy, to znaczy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie zaakceptowac

atakuje jeszcze ksiedza, powiada tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym

ciagu podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, pija pod kosciolem,

wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie sluzace do rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy

swieckie. Twierdzi, ze na stu urzednikow, jeden okazuje sie byc sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swoich procesow, chyba

zeby za dodatkowe swiadczenia. Rozmaite lapowki i daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz

krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tego sporu wlacza sie i przedstawia

smutny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, zas nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt,

Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Pod spodem przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz

odrzucic pozwala ponownie zwozic ziarna poki odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka takze jest trudna, bo i Pan i Ksiadz

domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o

stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja deficyt rozsadku i nieuchronne bankructwa. Chlop okazuje sie byc

zadowolony wraz z swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan odrzucic sa zadowoleni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia

poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wsi, omawia proces calego do niej zycia. W calej mlodosci zaleca

cwiczenia polaczone z obyciem towarzyskim i rzemioslem wojskowym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka mozna sie

przyuczyc bez do niej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic winien posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc i zdolnosc prywatnych korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem i ozenic. Alians

malzenski powinno sie zawierac wraz z osoba rownego stanu i majetnosci. Az do urzedow nie powinno sie pretendowac. W czasie roku przewidzial

rowniez Rej zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac,

mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy wraz z truskawkami i tym podobne. Latem mozna z ludzi przygotowanych na wiosne krzewow i

drzewek dysponowac owoce i pozytek. Beda juz w takim przypadku jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo

przynosi takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola

chlopskiego, bo to wznieca niesmak i ludzie zle dzialaja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W lasach polowania z bliskimi, a takze lowienie ryb w

przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W mieszkaniu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja

wreszcie pozytek. Aczkolwiek i podczas zimy nalezy dogladac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez mozna z produktami, albo takze u handlarza sie

zabawic i baranow i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, przy innej rejonie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie

juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia na wsi. W calej Czarnolesie powstalo wiele pieknych tego typu utworow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo popularny drzewie, celowo cenionym. Liryk zwraca uwage na to, jakie wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. To

wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego picia z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony posiadaly wiecej

zaufania. Chlop takze o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na jego niekorzysc. To jeden wraz z utworow w ktorym poeta porusza problem spoleczny

w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych

przez panny. Jest to kawalek oparty na tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu

podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies i zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie mowa na temat milosci, tancu i

spiewie. Wydaje sie to zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod uwage charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny odrebnej mowi na temat

tancu i radosci. Sklania wszystkich sluzace do pojscia przy jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc

i spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze swojej pracy wlasnej osoby i rodzine, a zawod jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz

marynarza, zolnierza czy pisarza. Liczy nastepnie kazde przyjemnosci robocie, chwali wieczorne spiewy i tance. Utwor nalezy traktowac jako artystyczne

uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw na uksztaltowanie herosa lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniem dlan form, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly 2

glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w jego poezji znajdziemy echa ideologii epoki.

Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego oddzialywania przyrody na ludzka

psychike. Zawiera dodatkowo pochwale i zachete sluzace do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i bez

zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola czlowieka w kuli ziemskiej, zastanawiaja

nad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych

propozycji swoje niemalze wszystkie przemyslenia i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do

Boga― jest piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga i dziekuje Mu za dzielo stworzenia globu oraz czlowieka, a takze

melodie miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, zwazajac na te czasy... ― Kochanowski przywoluje

dwie postury charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje cechujaca je syntezy. Nigdy najwazniejsze okazuje

sie byc miec dziewicze sumienie, radzi, aby uzywac z sposobnosci do zabawy, ale rozwaznie i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej przy sobie. W calej „Piesni na temat cnocie―

poeta stara sie stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus

i cierpien zwiazanych wraz z swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty okazuje sie byc

obowiazkiem kazdego czlowieka, a najlepsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage sluzace do slawy

doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez sam proces tworczy. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby

starali sie te banki pozostawic poprzez sobie slawe i dobre imie. Problematyke dziel sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym i nielada poslugi

opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji na posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Obraz lotu nad roznymi krajami

jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze jego dziela beda tez znakomite nie tylko rodakom, ale i daleko poza granicami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez sluzace do antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory

brzmi „slodko jest hulac w nalezytym miejscu i czasie―. Tez filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z

antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII mozna odnalezc dodatkowo topos

arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna w dalszym ciagu pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe,

idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie winien wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa przy „Zywocie czlowieka poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac dobytku,

rozkoszujac sie darami natury o wszelkiej porze roku, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Podobny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota ludzka

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery i znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych

przez literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swoich dobr

wiecej jeszcze zycia. Tego typu ideal wykreowany jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden wzorzec – rodzaj

renesansowego tworcy, humanisty. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie do niejakiej dziedziny konstruowania, jest uniwersalna, oprocz umiejetnosci

potrzebnych ma rozlegla wiedze i zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc

stanowi ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, postrzegana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, zywot zgodne wraz z natura. Wlasciwy ozenek,

zadania gospodarskie i obywatelskie definiuja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace na roli i w ogrodzie, przyjemnosci plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ―

kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza korzysta z

dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca i troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak wraz z dziedzicznego czy

nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce Bozego

blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza wartoscia jest niewinnosc ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana w charakterze czyste etyka, ludzka

przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i spokoju wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z fraszek. Podmiot poetycki

uznaje tezyzna fizyczna za wybrana z zasadniczych wartosci, w stosunku do ktorej inne dobra gubia swe istotnosc. Poeta we fraszce „Na lipe―

chwali spokojne zywot w zgodzie z natura i odrzucic szuka mnostwo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego istnienia i jego prawdziwych zalety w poniektorych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug czlowieka odrodzenia powinno sie zyc zgodnie z natura i jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale powinno sie przy tym afirmowac zycie i w

pelni tu korzystac. Podlug stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i zapracowac spokoj wewnetrzny broniacy przed atakami

fortuny.

38. Okresl, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem okazuje

sie byc wydany przy 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat

ustroju idealnym uszczesliwiajacym wszelkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru zachwycajacego obywatela

Rzeczypospolitej oraz nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu

takze postulat rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej na rzecz roznych osob jest zroznicowane prawo.

Przykladowo prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty i inne na rzecz

mieszczan. Sadze ze, ow problem okazuje sie byc nadal aktualny. Tak aktualnie bylo i jest, iz ludzie posiadajacy wplywy i takze bogaci podlegaja

niekoniecznie tym samym prawom co zwykly obywatel, ale zazwyczaj sa traktowani w duzej mierze lzej, w wielu przypadkach moga sie chociazby kupic.

Czesto ludzie na ogromnych stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie przy ich sprawie jest w duzym stopniu przedluzone. Pozostalym problemem,

ktory porusza Modrzewski jest znaczenie nauki i wiedzy przenigdy kazdego czlowieka i wspolzaleznosc krzepy panstwa i jego potencjalu intelektualnego.

Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe uczelni i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Dzis wynagrodzenia instruktorow

sa skromne i kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i jest zatrudnionych nadal wraz z dobrej decyzji. Ostatnio

prowadzona jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie przy malych miasteczkach, zamknieto i dzieci czesto musza chodzic do ludzi odleglych w

duzej mierze kilometrow. W dodatku szkoly moga miec zazwyczaj zbyt male fundusze na postep pracowni i zakup wsparcia naukowych, niekiedy nawet

na utrzymanie. W calej ksiedze na temat wojnie jakkolwiek mowi, ze kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a odrzucic tych, ktorzy

je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie sluzace do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia tyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwa w 5

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec okazuje sie byc

obywatelem i panstwo mialo mu umozliwic szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek winien byc prawnie

przygotowany sluzace do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do pani a powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie nalezy ustanowic urzedy nadzorujace

wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej facio byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac nowy prawo

prawny wraz z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci wraz z wojny odrzucic sa faktycznie wielkie, aby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych

wojny okresla zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu przy 1551 r. Modrzewski proponuje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob wyksztalconych i

szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbyteczne, takie jak zachwycajace domy i sute biesiady. Proponuje

fundusze przeznaczone na ten zamysl wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie na dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie wiedzy i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie. Modrzewski proponuje

przejecie kurateli nad szkolami przez panstwo, a prawo do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz

pierwszy prawo kroczenia dziewczat sluzace do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej sluzace do chorob. W taki sposob pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, innymi slowy brak namietnosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny

okazuje sie byc podstawowym przymusem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie zalety (Bog i ojczyzna) winowajca sie dobierac w wybrana

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra lacznego, dla zacna ojczyzny wypada poswiecic wszystko: majatek, krzepy,

zdrowie, fart, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna stac sie zgoda, albowiem laczy fita jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do ktorych moga doprowadzic niezgodni obywatele -

znaczny sejmowe, wojny domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude

i obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej sluzace do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa.

Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego stanu rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo i herezje. Podlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo krajowe od szesciuset lat

opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, zeby stara kult ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie sa spojni,

odrzucic tworza jednosci. A na rzecz Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc i zgoda, ktorej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode u katolikow,

ale obok heretykow to niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i

gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich sferach zycia, w podobny sposob publicznego, a takze prywatnego. Heretycy

nie maja mozliwosc nawet odpierac panstwa przed poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest odpowiednie do

wygrania wojny. Skarga wzywa zatem krola sluzace do obrony wiary katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz

sluzace do przywrocenia jednosci religijnej przy narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow i pozbawienia cechujaca je ochrony

sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza zapisywane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe,

ustanowione na rzecz porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim chaos (istnialo w takim

przypadku wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia norm

ograniczajacych i naruszajacych przywileje Kosciola i krola. W tym samym czasie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a

mianowicie np. natychmiastowe sadzenie i bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne sluzace do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek i do tonacego okretu, ktory wszyscy,

przy chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow i zjawisk, jakie maja polozenie w kraju i proponuje

naprawe istniejacego stanu rzeczy. Rownolegle przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tego typu chorob doprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek sluzace do ojczyzny wyrazal

zarowno przy piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O porzadnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i

sumiennej pracy na rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej przy Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie sluzace do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic maja mozliwosc jedynie sluzace do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna najrozniejsze analogie sluzace do wydarzen

politycznych tego okresu. Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Rada Krolewska obraduje na

wzor polskiego Sejmu. Spostrzec mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor swiadczy

ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy obywateli beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie czlowieka poczciwego" odnalezc mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace fita sprawy i swoj strach o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka rozprawa...

". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, jakie dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla wyzysk stanu

chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci utworow literackich.

M. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany wraz z pozycji

kalwina i przy duzej fragmentu stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych przez protestantow, co jest zwlaszcza widoczne przy krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl do

istnienia w przepychu i sztuczne zawyzanie ilosci swietych, na ktorych bezustannie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom

danin i „koled―, ktore sa podlug niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow lecz takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym koloryt sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi odgadnac istniejace przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to

portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia fita i siega ponad zwyczajnych ludzi.

Tymczasem mnich ten jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbytnio swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal

okazuje sie byc anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swego psa na cmentarzu w poblizu grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i

poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa uczynil

parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie

zasadniczych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie sluzace do czesto wysuwanego przez protestantow

postulatu odprawiania nabozenstw przy zrozumialych na rzecz wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie odrzucic

rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja cechujaca je spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo przy

odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega katastrofa ojca i kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach niejednokrotnie nawiazywal sluzace do filozofii stoickiej - sam pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, iz jest poufaly osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, w jakim

stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow zeszlych zrzucony

I miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim zaciecie, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz

znanych i zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal wraz z ta regula. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie samemu, rownoczesnie stara

sie dowiedziec, co obecnie przebieg zdarzen sie wraz z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego bycia. Brak okazuje sie byc na odrzucic odpowiedzi

wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec",

"miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz poprzez smierci, sluzace do

miejsc w ktorych przebywala przed wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek

okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to przy ostatnim wraz z TRENOW, w ktorym

opowiada swoj sen a mianowicie we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze jego

coreczka okazuje sie byc szczesliwa. Postura ojca przeksztalca sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy sluzace do rownowagi

duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie zywot Jana na wsi pozostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, odrzucic rozumie, czemu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta przez

nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W jakas strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana jest jego wiara w prawdomownosc boska, przewodzi to sluzace do zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej

jeszcze w odcinku kulminacyjnym sluzace do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc meritum calego istnienia i istniejacych

przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, iz corka stanie sie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna bolu,

rozpaczy, trwogi. W obliczu zgonu corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie sluzace do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja istota

ludzka, ktorym lata swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, 1 z wiela

policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - powiada matka

poety - znos po czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc strategie ukazujaca meritum boskiej selekcji - Urszula poprzez

sen wieczny w wieku dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, ktorych bohaterami sa pasterze czy tez rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane przez bohaterow, sluzace do epiki – fabula i narracja, sluzace do dramatu zas - dialogowe partie tresci, wypowiedzi

i rozmowy pojedynczych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie ogolnie z

humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie czesto tlem na rzecz prezentowania

zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy portret wsi polskiej Ostatnia wraz z

panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; zmudna, codzienna profesja w polu i wobec gospodarstwie czyni radosc innym ludziom wsi i jest na rzecz

nich powodem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe wakacje, kto pozytki?

Moze dodac za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec sluzace do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy przy literaturze polskiej

siegnal poprzez motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, okazuje

sie byc nietypowa, hhg bowiem prace panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje

zatem nie sprawa, ale srodek, w jaki zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na motywach

ludowych i skrzeczy razem wraz z Oluchna na ciezka prace oraz na srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki

pani a sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI wieku jest, podlug Szymonowica, stanowiskiem

wyzysku: stanowiskiem, gdzie niejednokrotnie dochodzi sluzace do naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw dotkliwych, pokazuje ujemne

strony istnienia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji globu i tworzac utwor zblizony raczej sluzace do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle

przyrody, a do niej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie ciagnie ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa na spotkanie wraz z ukochanym

przy umowionym jaworem nikt na nia odrzucic czeka. Wytwarza to posadzenie o zdrada i relacja z rozna pasterka – Doryda, co konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wowczas zza sasiednich zarosli wybiega Filon i uspokaja

Laure tlumaczac, iz chcial tylko i wylacznie przekonac sie na temat jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, faktycznie charakterystyczne na

rzecz sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu namietnosci na styl zycia

czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do dzis wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak koloryt jego

wierszy wykracza daleko poza czysto renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, co powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie sluzace do poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany religii, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj przy mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u

poety prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go zastrzezen, czy asortyment ktorego dokonal, byl sluszny i dosyc uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, lecz, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzis i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest idealnym obrazem ludzi niepewnosci i lekow. Zwlaszcza wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w 3 sonetach – IV i V.

Sonet IV: O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, okazuje sie byc wyrazem trwogi poety na temat wynik bezustannej walki, jaka

kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie zacna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka

od Boga. Az do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z silami ciemnosci istota ludzka jest

samotny, a stawka jest wszak zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc Boga, na pomoc jakiego kazdy istota ludzka powinien

polegac, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, ziemia i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata tego, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co mentalne, a najwznioslejsza

wartoscia sakralna jest namietnosc do Boga. Bog okazuje sie byc wielki i dokonaly, istota ludzka maly i pelen grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od

Boga, utrudnia mu droge do istnienia wiecznego i do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow

filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla ogolnie znana osobom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod ktora

autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest potezne, a gdy slabe. Tresc rozwazan autora ma koloryt

uniwersalny (dotyczy kazdego was w kazdym czasie), jednak najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Nasz kraj XVI wieku, wowczas jeszcze silna i

znaczaca na starym kontynencie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow przed tym, iz

niewlasciwa strategia moze doprowadzic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W calej tekscie sa fragmenty swiadczace o tego typu intencjach autora.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita kwestia wladacie") okazuje sie byc skierowana sluzace do rzadzacych panstwem i zawiera

pouczenie, jakim sposobem maja wykonywac powierzona wykladzinom wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie

na temat dobro publiczne. Na zakonczenie poeta przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy o tym polski srodek glosowania przez rozstapienie i obecnosc marszalkow

stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt odpowiedzialnosci zbytnio losy

was. Przewazaja poslowie podobni sluzace do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych interesach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna

sluzace do pijanstwa i obzarstwa, zas niezdolna sluzace do zadnego trudu, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie

beda zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku was rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W calej kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. Glowny z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie wraz z dobrem was, realizowania prywatnych celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca sluzace do wojny, aczkolwiek sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia

jej, okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by przez atak zaszokowac wroga, oslabic go i

nie przyjac do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza gdyz tematy najbardziej istotne, aktualne i zagmatwane. Swoje

preferencje na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo w charakterze dobrowolna struktura spoleczna powstala dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego

zycia. Krol elekcyjny (wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz kawalek "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten szkopul; za zabicie szlachcica sen wieczny,

wiezienie, lub wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O wiedzy potrzebnej sluzace do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci co sa na jego czele powinni

podarowac przyklad,

dwie. "O namietnosci ku ojczyznie" - wylicza 6 chorob Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, nielad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, iz milosc sluzace do ojczyzny fundamentalnym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny wraz z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Niestety jej nie istnieje, Skarga obawia sie, iz fakt ow moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz okazuje

sie byc wykorzystywana przez magnaterie sluzace do osiagniecia prywatnych celow, co prowadzi sluzace do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie na jej negatywnych synow,

strach o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste sluzace do nieba sa to:

brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego,

wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Krajowy, jesli do niej

obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na obszarze niezaleznosci od papiestwa i cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszelkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej sluzace do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o zywocie szlachcica od narodzin do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem

najmlodszych szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Opowiadajac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od nauki Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec i

spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez prywatnych

zaslug. Zbytnio wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy na wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach roku, przynosza mnostwo pozytku,

oraz dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego przez caly rok nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O duzym zamilowaniu autora do robocie na wsi swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow i warzyw i innych plodow rolnych:

wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi wypoczywac w milym towarzystwie druhow i rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co zapewnia pozytek i daje radosc. Dbajacy

na temat fortune liryk zaleca przy wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, nabywac je taniej i sprzedawac drozej przy innych rejonach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych i sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to upatrywal

w tym przewaznie ksztaltowanie jego charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal na temat urzedach ogolnych nie ceniac ich przesadnie.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko zatem, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz procz wiedzy uzytkowej przedstawiciel tego wysokiego stanu

spolecznego winien posiadac takze gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow na Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl przy niej swej przemyslenia odnosnie tego zdarzenia oraz propozycje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na najazd

Tatarow na Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow i mysl na temat powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie przed napascia

Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski proponuje opodatkowanie szlachty, co wyraza

slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka i

niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety jego zdaniem jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i odrzucic znajacy

barier. Piesn nasza przekazuje intencjonalnosc wlasnej zalety Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za

najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" okazuje sie byc cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia

na wsi. Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem nawadniania i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia przy jednosci wraz z natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku.

W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala istnienia na wsi w gronie rodzinnym. Praca ziemianina na roli przeciwstawiona jest innym,

niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu i stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Wielki wplyw na tworczosc

poety mialo takze spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z postacia znakomitego polskiego poety, ktory jako 1 z glownych tworzyl literature

narodowa. Lecz nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jakim sposobem wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym

kawalek ten okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci ludzkiej, jest dodatkowo

uwidocznieniem swiadomosci wlasnej zalety Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze czasochlonnie po jego smierci

beda czytane i podziwiane przez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, co bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego wzorami moga byc: Piosenka XXIII i

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte przy tej odrebnej przemyslenia pokazuja wyraznie na znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, aczkolwiek nie da

sie zakamuflowac zawartej przy niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, odrzucic bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego

przemyslenia na ow temat zostaly zawarte na przyklad w Piesniach XII i XIX. Wianek, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora pielegnowana

przy sercu czlowieka moze byc na rzecz niego rownolegle "nagroda i placa" i swoista dekoracja zycia. Explicite z cnota zwiazana okazuje sie byc tak

okreslana dobra slawa, tzn. zacna opinia obok wspolczesnych, zas po zgonu pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, odrzucic stronil od rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc zwykle wsrod owczesnej szlachty. Z

pewnoscia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz zartobliwy

"Na most warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy przy "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala ona pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl przy niej swej przemyslenia i sugestie, jakim

sposobem w przyszlosci pokrzepic obrone barier, ale najbardziej emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat i stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Innym

jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze kazde zalety stanowiace cnote sa

cenne, lecz najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta kosztowna do niebios, Tym, co sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym okresie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej przy Czarnolesie, aby tam tworzyc i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Liryk

opowiada na temat poboznej i spokojnej codziennosci gospodarza. W celu porownania wspomina takze na temat ludziach tulajacych sie poprzez swiecie

przy poszukiwaniu bitew i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej okazuje sie byc zyc na roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz z zbirow uzyskanych z

ofiarnej pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki i pola, zas nastepnie wszystko znosi sluzace do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy

zawsze znajdzie epoka na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia sidla, dzieki

czemu w domu nigdy nie brakuje jedzenia. W calej zagrodzie z pewnoscia pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze na temat

wychowaniu mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zawstydzenie. Poeta chce, aby jego wnuki zostaly dobrze wychowane i

aby posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i

humanista, ale dodatkowo glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy myslicielskie znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode globu, swojego domostwa – to

renesansowa zgoda zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby porywac dzien, i

stoickie, zeby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta przy „Piesniach― miala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie sluzace do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia czlowieka jest fart, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z regulami cnoty, daj

szanse czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie sluzace do korzystania z

przyjemnosci zyciowych. Wzgledem przemijalnosci globu, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta zacheca do korzystania z chwili,

cieszenia sie wraz z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc

zaobserwowac przy Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej,

ktora byla odrzucic wolna od sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki zostaly tak rozne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal ostroznosc do globu i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl Zenon od Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej

zmierzanie do szczescia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac klopotow, ktore

mogly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie mu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce „Na

budynek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co emituje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta chce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie, humanistyczna

zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tego swiata odrzucic zapewniaja doglebnego

szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna jedynie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan.

Specyficzne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna wraz z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w zgodzie z natura

odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc globu: jego przemijalnosc i

solidnosc wobec faktycznie krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i

umiejacego ze stoickim spokojem obserwowac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu,

przy korzystaniu wraz z rozumu, ale rowniez w przyjemnosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci

zycia i wizji Boga, jako duzego Architekta, spotykamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem w stosunku do

Boga, lecz tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego uzywac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od trosk i cierpienia i obawy przed smiercia. Ow

dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety przy ustalone przez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w

ktorym poeta wraz z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie wraz z problemami, podarowac sile

sakralna i trwale szczescie i czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie przy swych piesniach slawil madrosc, teraz

cierpiacy po stracie corki, odrzucic potrafi odnalezc w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie na tej harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii

renesansowego tworcy po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w wiedzy

dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja „Iliade―.

Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow poprzez porwana przez Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla

sie kleska i stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne postury polityczne

obywateli i stalo sie pretekstem sluzace do rozwazan natury ogolnej.

W calej konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, jakkolwiek w pewnym stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w tragedii greckiej,

przebiega podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob na scenie odrzucic przekracza kilku

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja sluzace do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal przy nagrode zbytnio wyrok przy sporze bogin, wine zatem ponosi kociak, ktora fita nagrodzila.

Sa jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie tu takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno okazuje sie byc tu ustalic glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno gdyz stawiac prywatny interes na rowni wraz z sprawa panstwa

odstepstwem od reguly okazuje sie byc rowniez odrzucic umieszczenie godnosci ktoregos wraz z bohaterow przy tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski — dworzanin czy ziemianin a

mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Cecha szczegolna utworow z tego okresu okazuje sie byc epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Az do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni wraz z tego okresu opisuja sercowe klopoty

(Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja, / A przy tym przy

zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek swiatowy, ponad wszystko przedkladajacy uciechy zycia

dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej

zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Az do gor i lasow, stworzona w

chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swej zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie wraz z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza

(starogrecki bozek, ktory posiadal dar przemieniania sie przy rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Obecnie zas pyta z pewnym niepokojem: „dalej

co stanie sie? ―

dwie. Czarnolas.

Panuje tutaj absolutnie inny stan ducha, inne sa tez zagadnienia. W duzej liczby utworach autor opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc

mieszkaniu rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma

dysponowac na pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie natury, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje nad

ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, albowiem wlasne zywot bylo na rzecz Kochanowskiego najbardziej

waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w jego zyciu

najistotniejsza byla jego poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy odrzucic gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i

nawet nasz pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow i zagadnien wraz z zycia czlowieka, porusza sprawy jednostki, oraz calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w zywot prostego

programu wartosci. Czlek i jego dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka tego pisarza przy, odniesieniu sluzace do w/w przedmiotu, na wstepie wypada stwierdzic, ze tematyka jego utworow

dotyczy jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, a takze ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane w charakterze wskazowka na

rzecz jednostki, ale dla wszelkich, bowiem stosowac sie byc moze do tych propozycji kazdy, albowiem ich problematyka ma koloryt uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie 20 wersach przy lapidarny srodek przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie

ktorej doktor planuje odejsc sluzace do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty

doktora i naklaniaja go sluzace do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja slowa wypowiedziane przez glownego herosa: „Trudny (... ) moj rzad wraz

z tymi pany: szedlem kimac trzezwo, zas wstane wciety. ― Fraszka ta dzierzy na zamiarze osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego skutki i

niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim

wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem stanie sie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota

ludzka powinien nie zapominac o tym, iz cialo ludzkie ulega poprzez smierci rozpadowi, w zatem kazdy winien usilnie zabiegac, aby zostawic po samemu

dobre wspomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem ow, kto rozumuje tylko na temat piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na

darmo Pan odroznil czlowieka od zwierzakow, dajac mu rozum i mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba

ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako ktory moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

wymowy powinien uczyc swych odbiorcow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania autentycznej

wolnosci. Z kolei ludzie posiadajacy odpowiednia potege i odwage powinni wraz z bronia przy reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie przy

walce odstapic zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, porusza wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze okazac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac sluzace do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa

poswiecic wszystko dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

hhg tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo sie sluzace

do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma faktycznie rozwinietej cywilizacji; nie wie

budowac domow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia na temat Polaku bystrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy odrzucic

pomysla juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi, iz

i przed szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory przeciez nie jest glupi. By to udowodnic potrzeba czynow, a wyraznie – wysilku w

bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to oczywiscie odroznia nasz narod od plemion barbarzynskich.

Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zadanie i szkopul calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, lecz sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Czyni to na rzecz

pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma na celu pokazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal na strazy porzadku

juz od poczatku bycia naszego was, ale czy takie procedura duchownych moze okazac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni doglebnie

sie zastanowic nad dalszymi swymi wlasnymi losami, aby problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz komponuja go zwykly ludzie. Jesli zawiedzie 1 element

przy calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ukladu organicznego – panstwa – mozna tu

rozpoczac do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze wybrana z

powodow upadku niepodleglosci Polski przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach starozytnych.

Utwor ow zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta wraz z

mitologii i przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz nedzne

spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture dodatkowo zaczerpnal wraz z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje sluzace do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach powiada posel

-akcji – zredukowana do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co ludzkie nie

jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy, zas na zdrajcach

skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swej losy spaja z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad konsekwencjami

wszelkiego czynu, odrzucic reprezentuje interesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma koloryt uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, wzmacniany na przykladach antycznych.

Utwor ten pozostal napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej. W calej utworze tym latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow

i zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal wraz z „Iliady―, ktorej obszerny kawalek przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z

antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec deficyt parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona sluzace do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie sluzace do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co ludzkie

nie jest jest obce―. W calej odniesieniu sluzace do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg ustaw postaci, cechujaca je zachowan; od patriotow

poczawszy, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, oddany sprawom was, zabiega na temat utrzymanie apartamencie, swoje losy laczy

wraz z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w powyzszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale pelnego narodu.

Tekst dramatu dzierzy charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze oczywiscie w tej epoce wyrabia sie atrakcyjny w Polsce mit sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa przy „Nad Niemnem―

itd. Nie jawi sie byc to jednak jednolite oblicze wsi. Jej obraz formuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot czlowieka poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Od razu oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, namietnosc i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa wraz z „Piesni na temat Sobotce―: „wsi

spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu na prace, ktora wszystkim przynosi

radosc i rozrywke, ktora tez zapewnia zadowolenie. Tego typu obraz uosabia „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza czesc sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze odmienna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, mysla

egoistycznie, sa chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz odrzucic

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Facet musi pracowac na panskim polu, profesja nie jest radosna piesnia a mianowicie jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei wraz z

„Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― M. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z istotnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza elementem dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w pani a mysl, ze „bez norm nie moze stanowic

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska na cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna mozliwe, ze jak wykrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic odrzucic otrzymuje

sankcje, a plebejusz traci zywot. Za co? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze istota ludzka ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za co innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac winien rowniez

kuratele wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta kwitnac nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i

bydlu, jezeli zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem i samowola mezczyzn, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm wraz z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli wielkim przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych i zaczepnych), zas zwolennikiem potwierdzenia i

apartamencie, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, albowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim

dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage sluzace do

edukacji mlodocianego obywatela i do powagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy i rzeczom ludzkim

najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na inne

rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie byc bardzo prosto zapamietac, albowiem dzis okazuje sie byc on takze aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka

przy panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane przy literaturze.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci. Sugestie

te powstale sa przy „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie darami

natury w wszelkiej porze roku. dbajac na temat harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy

smierc. Charakteryzuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug intelektu i przy bliskosci wraz z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to istota

ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro przeszlo prywate,

odrzucic zaluje do niej swoich dobr, a takze i zycia a mianowicie taki wzor ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P.

Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie tylko sluzace do tworzenia, to czlowiek uniwersalny, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja tworcy tacy jakim sposobem

Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wytlumacz w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne i lansujaca dobre.

Przykladem takowej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem― M. Reja, „O

poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i „Odprawa

poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski tworcow tego okresu o losy ojczyzny. W calej „Krotkiej rozprawie.... ― Rej

zastosowal postac dialogu. Dialog ten okazuje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych na rzecz polskiego systemu

spolecznego stanow i pietnuje czynu kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i

starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i

kleru. Dzielo A. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O

Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym

odpowiedniego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie wylacznie dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate.

W calej ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania

prawa sluzace do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow

panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety

moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych i nakladow na ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

sobkostwo stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci sluzace do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu przy 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju i

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor ow niesie przy sobie dziedziny uniwersalne, hhg sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego i

zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on umiarkowany, nieprzekupny, dba o interesy narodu, odrzucic unosi sie ambicja jak

chodzi na temat dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie sluzace do szantazu i przekupstwa mlodzieniec.

Wsrod niebezpieczenstw grozacych ci wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten hhg niebezpieczenstwa grozace

panstwu wraz z strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej i dotyczacej was tematyki. Postury patriotyczne wykazuja niemal wszelcy

humanisci, kazde swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie czlowieka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o jego spoleczny uklad,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada nieprawidlowosci,

jakie zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli na temat zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - powiada Pleban). Dlatego Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza

A nam prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i charakteryzuje owa

„poprawe kraju― przy pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, ale bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Ukazujac szesc chorob

spolecznych a mianowicie obojetnosc w stosunku do ojczyzny, zachlannosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc

prawa i grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, przy XVI wieku, przedwczesne

proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony religii katolickiej, batalii z tolerancja religijna i heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia sluzace do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga uwaza, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, kult katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic moga miec fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych spotykamy tez przy licznych fraszkach, a najlepsza pozycja okazuje sie byc

tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym osobom moze zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest bez watpliwosci

najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal na temat ksztalt swojego wlasnego stylu, na temat

forme trzymanych gatunkow i o artyzm jezyka, oraz o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to

szkola wyzsza zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie zostaly mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal dodatkowo epoke

starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow rodzimych. Nawiazania

sluzace do antyku przy dorobku Kochanowskiego widac chocby w doborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul kapitalnych,

elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci Horacego, przy podejmowaniu

powodow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego przeszlo tlumem.

Ten wybitny istota ludzka zapisal sie w opowiesci literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta i dramaturg, ale takze w charakterze tlumacz psalmow

Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze myslicielskie poglady tworcy, ktory uznaje swiat zbytnio

wielka melodie, znajduje rozlegle wartosci natury i wsi, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto tego terminu wowczas w XVIII wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo na rzecz okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich przy sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo

na rzecz okreslenia czasow panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie

zdefiniowanie to pozostalo przyjete przez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura

odrodzenia we Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie mialo stanowic poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow

srednich". Koncepcja nasza wywarla mnostwo sporow i polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu jednak

odrodzenia antyku lecz czas swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale pozniej sama doszla do

szczytow przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od XIV sluzace do poczatkow XVI wieku, zas w krajach Europy

polnocnej od finiszu XV do oporu XVI wieku. Jest mezczyzna rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak:

recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po okresie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Hiszpania, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe i religie, najbardziej istotne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, na plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie wraz z asceza i teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek przybywa w srodek

badan i zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku w charakterze o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania i ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki ludzkiej. W

calej mysl humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce przydatny, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w srodek swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i

nic co ludzkie nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za formalny jej zaczatek

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W roku 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej przy Spirze na sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze mozna ja odtwarzac indywidualnie, iz nalezy

tlumaczyc je na jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze

dawac udzielenia rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia osob od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze kazdy czlowiek dzierzy swoj los zapisany przy

gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo czy tez pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i gromadzenie dobr.

Dobrobyt to zasluga, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Wielkiej brytanii. Ruch ow powstal wraz z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana,

ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie byli obojetni na sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem sa wydane przy

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one sluzace do literatury religijnej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie

panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej sluzace do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Pisarz charakteryzuje choroby,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa.

Dlatego najbardziej normalni powinni stanowic ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Kazanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc chorob Polski. To: brak namietnosci ojczyzny, deficyt zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca autor pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie wraz z "chciwosci domowego lakomstwa". W calej sposob

sugestywny i wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci sluzace do ojczyzny, namietnosci dla pani a samej. Napad skierowany okazuje sie byc w strone www magnatow dbajacych

jedynie na temat swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, najmlodszych jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, albowiem

laczy cechujaca je jedna kult, nakazujaca namietnosc blizniego, ow sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Deficyt tej

potwierdzenia szczegolnie na sejmach wywoluje u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke,

Mickiewicza. Kazanie IV i V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc

prawdziwa kleska dla Krajowy, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot sluzace do religii katolickiej jako jedynie prawdziwej,

prowadzacej do potwierdzenia i sluzace do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna jednak utozsamiac

wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani winni sa

swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co okazuje sie byc jednoznaczne wraz z upadkiem

was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Liczy prawa

nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie milosc

sluzace do ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: deficyt sprawiedliwego i sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek

Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tekst

zwiazana okazuje sie byc z poczatkowym, pelnym jeszcze nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech

kluczowych stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory ujawnia

fundamentalne problemy ciekawe owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy wykorzystywania zup solnych, czy deficyt

stalego programu obronnego panstwa. Wiele dodatkowo uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy

zycia publicznego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki

wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego:

nieumiarkowanie przy jedzeniu i piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z

pierwszych rodzimych utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie sluzace do rodakow wraz z prosba, aby pomysleli w koncu o grozacym

im ryzyku; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac sluzace do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym

czlowiekiem ow, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia

samemu dobrej slawy; sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej

jest zginac mlodo, lecz w srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo i umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na podstawie o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy przy wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly sluzace do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa natury

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej batalii o zywot

2. postawa uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny obiektywizm, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Barwy i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie on absolutny podziwu na rzecz prostoty i kontaktu

wraz z natura. Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce wazne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi tam

zyjacych. Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni sluzace do szarego istnienia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie

do wsi, tamtego istnienia, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii autora. Pozostale sonety

to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora poprzez stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z robocie rak, zas kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, potezny, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, lecz to odrzucic pomagalo. Nie zaakceptowac stac fita

na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie

byc starsza pani (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) i mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory sluzace do szarosci istnienia. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednak na nedzny zywot i ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - deficyt wlasnej decyzji na inny los, uciazliwa wizja, bitwa o zywot, przetrwanie

4. obiektywizm i bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie przy plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne dzierzy ukazywac troski duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 szczatkowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl odmienny, glebszy. Dwie pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie "skromnie

sluzace do zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie zatem do losow czlowieka. Zachowuje sie zatem jak istota ludzka (samotny, odczuwa sie

zagrozony przez ryzyka, zadumane dzierzy skronie), okazuje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak ow probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona

przez burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil

aktualnie calkowity rozklad. Podobnie okazuje sie byc z czlowiekiem, ktory na starosc okazuje sie byc chorowity, wiecej przydatny sluzace do zycia

anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania sluzace do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na

zlo swiata, "wadzenie sie wraz z Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn ow wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien

zaduszny. Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad podstawowy i apokalipsa. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych,

ktore maja zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma koloryt symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Samodzielnie kowal

to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w powyzszym utworze rozumuje o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego koloryt skazony okazuje sie byc niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi i przeszedl sluzace do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw i odcieni. Cztery opisy okreslonego krajobrazu

zmieniajacego sie przy wplywem wysilku dnia.

jednej. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, poglos

2. Zapach: ziola

trzech. Wzrok: odcien, ksztalt

4. Nastroj: podziw, zaduma nad wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i okazuje sie byc piekna, ochrania sie, okazuje sie byc delikatna, wyszukuje

wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w toku burzy zostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza obawia sie burzy drzy przed jej moca, ale dazy do przetrwania. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo

podtrzymuje sie istnienia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly historyjke starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, albowiem dbal mezczyzna o artyzm jezyka, uklad swojego nurcie i postac

uprawianych klas, a nade wszystko posiadl calosciowa wiedze. Swoim obfita tworczosc nierozerwalnie spaja sie wraz z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy stworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o jego wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemalze boska skala tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), innymi slowy przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

mija,

b) stoicka - zatrzymac umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach i piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, wypada sie bawic, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszego biura czeka nastepnego dnia

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, iz zgadnie co nan nastepnego dnia przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, ale moralne: cnota uczciwosci,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc wraz z tego

co sie dzierzy.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie przenigdy bawic, lecz mozna i zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- najrozniejsze nawiazania sluzace do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na wielkim Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl niejednokrotnie

wykorzystywany przez tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z kluczowych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych

tradycji, jawnie tworzyl osobista szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal na roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

wklad w zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany

przy srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych utworow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ow ukazuje portret panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski.

Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna chce obrony i pieniedzy na wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem.

Ukazal przy niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace relacje w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami przy bitwie przy

Chicimiem przy 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic patriotyzm, gotowosc

sluzace do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie wraz z 10 fragmentu dosc dokladnie opisujacych najpierw obustronne przygotowania, a

pozniej bardzo dokladnie, dzien poprzez dniu wypadki pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow i zaprzestania prac wojennych. Liryk wyraza uczuciowy

stosunek sluzace do opisywanych kwestii: nad pelnym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych

przodkow i krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage obecnych nalezy skierowac na sprawy

naprawde wazne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swoich wspolczesnych. Prezentuje w tych

propozycji zywy portret owczesnego istnienia szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia informacji o Polsce XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. W calej 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza i walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej i wojnie przeciwko Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od

nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl na wsi przy krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, zas

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

1-wsza czesc miesci 1656-1666 r i zawiera opis zdarzen wojennych, innymi slowy taki czas jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

sluzace do Danii, wojna z Moskwa.

Druga czesc 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

napastliwoscia.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk i niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola odrzucic dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte uwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami przy

walce i sasiadami przenigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie przedmioty nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw na zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; poczatkowo nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: team dodatnich cech odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem na

rzecz zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie i obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie sluzace do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem podniecajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele sluzace do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania

postawa, ktora doprowadzila sluzace do upadku I Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne sa dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Pisarz w srodek mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu owymi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje zasobna kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej zagadnieniem jest pokazanie zycia i urody przy pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi mocny kontrast wraz z pierwszym

a mianowicie jest dwubarwny (czern i biel, bodziec smierci i rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika wraz z kaprysu.

Proponuje to gre z czuciem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czesc zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego wraz z sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Czastka druga a mianowicie zestawienie spokoju trupa wraz z

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od nich uwolnic.

Pointa: przed miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela

poprzez jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym i slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral wklad w

wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji i

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa one cennym pochodzeniem w innym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja wyglad swiata,

widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska okazuje sie byc przywiazanie sluzace do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci we wnetrzu stanowej, przekonanie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich refleksji

na tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, zas zaniedbujacych zadania. Mialy one postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach stanu rycerskiego i wojennego

rzemiosla. Porownanie obecnych Polakow sluzace do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo terazniejszy

upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy wraz z wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz okazuje sie byc mysl, iz kobiety sa niestale przy uczuciach. Myslenie

ta wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore okazuje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono kompletny szereg sytuacji niemozliwych i stwierdzono, iz predzej mozna je zrealizowac (uspokoic morze, wiatr zamknac

w wor) niz spostrzec stalosc przy uczuciach panie.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota i okrucienstwo takze moga zostac tematem na rzecz artysty. Np.

„Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwym

trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa prawdziwym zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany

zapach, erudycja, nowinki tez sa w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego utracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sytuacji. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja

– dziewczyna reprezentowana jest w charakterze piekna i zmyslowa pani. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka i nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku i ich wplyw na zywot umyslowe epoki.

W pewnym uproszczeniu rozmawiamy, ze przy literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, istotne prady. Glowny - dworski – rozwijajacy sie na dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miast, tetniacych prywatnych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza modna stala

sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskoczyc odbiorce,

panowac mistrzostwa autora, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

fasonow zachodnich, wykladzinom skladajacy szacunek, a wraz z niechecia odnoszacy sie sluzace do rodzinnych, rodzimych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie dworki. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo nasza wlasnie pisarstwo,

odmiennie anizeli nurt dworski, przykladala ogromna wage sluzace do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj lokalny

rodowod uznawala za kluczowy tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten okresla sie dodatkowo sarmackim od

slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. i oddzialywujacej na pozniejsze epoki.

Podzial podrecznikow na 2 nurty okazuje sie byc wygodny, ale nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec dworski i

zostaly siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Lecz byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn i Naborowski sa poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna zatem mowic

przynajmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie przy XV wieku. Szlachta nasz kraj w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm dzierzy dwa znaczenia - w pierwszej kolejnosci oznacza styl zycia szlachty przy XV i XVI wieku, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje postep zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska miala poczucie, iz Polska swiadczy przedmurze religii chrzescijanskiej - winien stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej na

wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie

na temat szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej -

na temat szczegolnej pozycji jaka gra Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zywot na wsi, fascynacja

natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne zostaly takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie przy zainteresowaniu kultura

wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje sluzace do laski, czegoz swiadectwem okazuje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie sluzace do Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, porzadnych sady skazaly go na infamie i banicje. Swoim pamietniki obejmuja okres

ekipy wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym pochodzeniem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej.

Wyziera z tych propozycji obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz

szlacheckiej ksenofobii i milosci natury - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl

niejednokrotnie polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna wraz z pierwszych rodzimych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy latach

1688 - 1696 "Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie mnostwo wagi sluzace do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt odrzucic respektuje. Pisarz zwraca

uwage na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne stosunek szlachty sluzace do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie czemu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, iz represje odrzucic

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go fakt, ze w polsce, ktory nie istnieje za co oplacic

armii, ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny

byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo roku 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego synonim

rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego okazuje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory ustaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos odrzucic reprezentuje jakiejkolwiek badz z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia wszelkich mszy, zas mysli jedynie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, albowiem szlachta przy

wojsku wykazuje chec sluzace do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich przy sluzbie

wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych i politycznych przy utworach W calej. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka kwestii szlachty i panstwa. Niejednokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan wewnetrzny panstwa

polskiego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze maja mozliwosc sluzyc pociechom do

zabawy. Wszyscy dbaja o osobiste dobro, odrzucic interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady systemu spolecznego. Polacy

mysla tylko na temat zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku

upadkowi. Szlachta jednak zyje tylko dla siebie i nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez ona sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy ow

lepszy" Potocki porusza szkopul nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory nie moze obronic sie przed

lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Przedwczesnym rankiem

napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, albowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy przy

Chocimiem przy 1621r. Poemat opisuje proces bitwy i rokowan. Komplet przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego

pomoc przy zwyciestwie nad poganami. Patriotyzm widac przy przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac

sie sluzace do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest przy nich krytyki,

bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna

pozycje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do zobrazowanych faktow sa znakomitym pochodzeniem poznania osob i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza czesc zawiera przedstawienie przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora

przedstawil w oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji sluzace do walki

dostarcza mu chec zdobycia lupow, a odrzucic milosc sluzace do ojczyzny. Pas mowi takze o odbytych podrozach obcych, ktore zostaly wynikiem jego

zainteresowan i ciekawosci. Pas opisuje takze msze swieta, do ktorej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy licznych

ucztach. Lubil pojedynki i zwady z odmiennymi. Przykladem okazuje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo sluzace do pojedynku

Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory odrzucic chcial walczyc w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni fita. W koncu

Pas zabil natreta i odcial reke jego bratu. Aczkolwiek taki tryb zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie

kandydatke na zone. W odrebnej czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly

obraz istnienia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swoja klase uwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty nacechowane jest troska o majatek i przewagi wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie portret

typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej

epoki. Beda pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

dwie. Monolog skierowany do kogos, wziety przy cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego w charakterze utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar i ulomnosci czlowieczych. Zdajac samemu sprawe wraz z ich oddzialywania na

zywot polityczne przy owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym faktu, do ktorych konfliktow i klesk maja mozliwosc one doprowadzic, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki wraz z nimi uslugiwaly mu zwlaszcza bajki i satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak klechdy, ukazuja portret zycia przy XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal i osmieszal przy nich najogromniejsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc sluzace do hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i dorazny, rownie niejednokrotnie sa jednak uniwersalne i

ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie stanowic nie tylko

moralizatorem, lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor ow jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest

umieszczony juz przy tytule, zas przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie

pochodzenie, zbyt mlody wiek, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie i przesadna dbalosc o nauke i kulture. Zarzuty te

pokrywaja sie z takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle glupie i nonsensowne, iz domyslec sie mozna, ze tym sposobem Krasicki

odslania zalety mistrza. Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia na rzecz jego polityki wewnetrznej, zas

jednoczesnie okazuje sie byc atakiem na sarmacje, na jej wady i nedzne przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje alkoholizm. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, rozmowki prowadzonej przez dwoch szlachcicow.

Jeden wraz z nich opowiada o bogato zakrapianych biesiadach i na temat przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry okazuje sie byc

pesymistyczna a mianowicie wymeczony spirytusem szlachcic odchodzi, by odnalezc ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez

szablonowe cechy Polakow, ktorzy wobec alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie pojmuja sie na polityce, a przy tym uwielbiaja zastanawiac sie i przy

lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie czasow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Dowiaduje sie, ze przy Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie coraz gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep,

wiarolomstwo, rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji i niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo

stoi na skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

przedstawiana byla przy sposob niewatpliwy i przystepny. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana sluzace do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co autor chcial zaakcentowac swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej

przy satyrach dialogowych, szczegolnie zas w ludzi, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbytnio reprezentanta pogladow

autora. Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej

dziedziny i unikniecie bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje osiagaja V. przy.

p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Laczy w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Zawartoscia utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow.

Zakonnicy walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co mnostwo trunku mial

szanse pomiescic i na widok ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody

przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl wraz z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego prezentuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych czasow.

Swoistym wytlumaczeniem do pelnego zbioru okazuje sie byc „Wstep sluzace do bajek―. W calej sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie

wady, twierdzac ze spotykamy ludzi idealnych, ale sa to tak wyjatkowe postawy, iz mozna halasuje miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur i kot― okazuje sie byc atakiem na jedna wraz z najgorszych wad ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak zwana maska:

wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to zarozumialstwo, pycha,

czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kot, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz z sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Historia zawiera jasne pouczenie, iz w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie na silniejszego lub

sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl tu problem wszechstronny, wazny odpowiednio dla wszelkiej zywej: zyczenie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i

odrzucic zna smaku wolnosci, odrzucic rozumie do niej. Akceptuje swej zycie przy klatce i uwaza, iz jest to troche normalnego. Aczkolwiek stary czyzyk

nie zgadza sie wraz z twierdzeniem mlodocianego. On kiedys byl nieograniczony, zostal jednak uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie sluzace do niewoli,

zawsze bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac ta bajke, wskazuje sie na fakt, iz powstala ona po pierwotnym rozbiorze Krajowy, moze

zatem Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, ale zyl przy nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, ale byl zasobny. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osob naturalne,

owymi, jakimi sa, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej i najniebezpieczniej

komunikowac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna w duzej mierze wiecej uzyskac.

Przykladem uzycia poetyki maski jest bajka "Jagnie i wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli ziemskiej

dominuje prawo silniejszego, ze racja okazuje sie byc po stronie internetowej tego, ktory ma potege. Potwierdzeniem tej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci i okrucienstwa).

Wowczas gdy pyta, ktorym prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, watly i przy lesie", zas nastepnie zostaje

pozarte.

Historia „Filozof― odslania uczonego czlowieka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca co wiecej wiare przy Boga i

smieje sie ze wszelkich swietych. Aczkolwiek gdy spada na faceta choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale takze

w „upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo ludzie sa chwiejni we prywatnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze niejednokrotnie

teoretyczne wiedzy nie pomagaja w zyciu.

A zatem ziemia w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki i

zaprezentowane odbiorcy.

79. Zanalizuj role podrecznikow oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: przy Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Krajowy. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z silnej troski na temat kraj, wraz z leku

przed utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej celem powinno stanowic szczescie ojczyzny.

Poniewaz fart spoleczenstwa wyplywa z zdatnosci wszystkich jego mieszkancow, zatem, jak pisal koncem edukacji krajowej stanowic powinna zdatnosc

obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki nad szkolnictwem, czymze poparl znacznie program reform Komisji Oswiaty

Narodowej.

Mnostwo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Gadal o wymagania utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne polozenie w jego dzielach absorbuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Pochodzace z samych mezczyzn

zguba Polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a

nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja trzech

maja. Pod spodem swoim przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie prognozuje

dwie izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny i polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra na owczesne

spoleczenstwo.

Do listy utworow wypada jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze anonimowe

np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i sluzace do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych sluzace do zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w ciagu kilkunastu dni, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma mezczyzna charakter doskonaly

– zachowana zostala zasada trojjednosci: wysilku, miejsca i akcji, deficyt jest takze scen masowych, calosc zas utrzymana okazuje sie byc w niejakiej

konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem wplynac na renome publiczna i na

postawe polityczna pojedynczych poslow.

Utwor ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc transformacji

ustrojowych Krajowy, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu i

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem i ukazal chojrakow jednoczesnie konkretnych

jako pozytywni (patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia dialogow prezentujacych poszczegolne poglady i racje

polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― beda przedstawieni w charakterze prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie i

pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich syn Walery, Teresa (wychowanka

Podkomorzego i jego zony). Nastepnie ich wrogowie to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka troski, jakie stwarza szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, co doprowadza sluzace do upadku Krajowy, podobnie jak

samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku swego zycia silna i wyzwolona z przy

obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele powiada, ale najczesciej bez sensu; zadziwia sie, iz Starosta zezwala na

kazde dziwne zachcianki swojej zony (modnej); reasumujac okazuje sie, iz Podkomorzy nie jest goloslowny: zwalnia z poddanstwa swoich chlopow,

chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, odrzucic respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke przymusem

za malzonek, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski uosabia jego deficyt

zainteresowania wiedza, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; takze jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum

veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete prawo szlachty, na ktorym mozna z pewnoscia niezle zarobic; Szarmancki okazuje sie byc czlowiekiem, ktory

roztrwonil mienie rodzicow na zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac szanse finansowa, jakim sposobem moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz

posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego fita nie nauczyly, niczego ciekawego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o wielkiej roli slowa jako narzedzia oddzialywania na spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna kondycje czlowieka. Oddzialywanie na postep tego kierunku mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil,

iz cywilizacja odrzucic sprzyja progresowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka sluzace do natury. Sentymentalizm wprowadzal

wrazenie – byla to namietnosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on najmniejszy udzial przy tworzeniu majatku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Esencja jego bylo rozumienie olsniewajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Poza literatura

rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane przy malych postaciach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy eleganckiej

ornamentyce, lekkosci i dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej tematyce obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od 1730 sluzace do 1822. rozpoczyna sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w kilku dziedzinach istnienia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. W calej 1740 zalozyl szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

oryginalne metody nauczania. Byl mezczyzna pijarem i z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny

na rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia slownika, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 roku oddano sluzace do uzytku publicznego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozumuje naukowej panstwa.

Na sejmie konwokacyjnym przy 1764 roku krolem Krajowy zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku zalozyl Szkole Szlachcicow.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna i wszechstronna

wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane na angielskim

„Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany przy pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec aktualne i

rozne tematy. Na lamach tego tygodniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, reportaz, listy sluzace do redakcji i

odpowiedzi na nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan i chlopow,

pisza o problemach gospodarczych i politycznych Krajowy. Wydawany przez 21 lat. Z inicjatywy krola przy 1765 roku zalozono na warszawskim rynku

pierwszy przy dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach okreslany mianem Operalnia, w ktorym zaczely zalegac trzy

zestawy: francuski, wloski, polski. Sklad polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 roku dla teatru zaczyna tworzyc F.

Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu

Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Krol przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol prac

dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni wydzialowe i

podwydzialowe, te zas pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie przy jezyku naszym. Komisja

zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu nauki potrzebne sa dobre pozycje ksiazkowe dlatego przy 1775 roku powolana

Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, jakiego celem bylo opracowanie i wydanie nowych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane przez samego mistrza. Brali przy

nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, ale jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety zostaje za posrednictwem celowe wykorzystanie kontrastu pomiedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym i

podnioslym wybiegiem przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha pomiedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych wowczas

puchar, co wiele trunku mogl ulokowac, na widok ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac

narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np. „wojne domowa

spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza―, „juz sie wymykal – w takim przypadku kuflem od wina legl z slawnej reki ojca

Zefiryna―. Zamyslem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Czastka pierwsza tego poematu na temat charakterze konfesyjnym to cudowny hymn

na czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – dzierzy poczucie dyspozycji, jest tworca, gra na gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje

sie wiekszy, silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Zrodlem jego macy jest

namietnosc, ogarniajaca kompletny narod. W calej imie tej milosci wymaga od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy

przy uniesieniu. Swoim pragnienie wladzy bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie na

rzecz jego zacna. Pycha popycha go sluzace do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. W calej pogladach

Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego

Prometeusza, ktory takze poswiecil sie dla zacna ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Pomimo

szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec na buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci ludzkiej w

godnosc szczescia ludzkosci, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on przy pyche i megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos przy dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba oceny ruchu listopadowego i powodow jego

katastrofy. Nalezy zaznaczyc, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie sluzace do Paryza,

porzadnych uczestniczyl przy wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich prasy emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze tym Slowacki chcial dac riposta na

pytanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie sugerujac, iz rzady ludzi ludzi zostaly jedna wraz z

przyczyn katastrofy. Ale odrzucic jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku okazuje sie byc zamach na cara. Ludnosc jest przy tej sprawie podzielone. Jedynie mlodzi

oficerowie pragna batalii. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly jako sposob dzialania. Lud, reprezentowany

przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, ktora nienawidzi cara i chce powstania, ale potrzebuje wodzow. Wynik glosowania, ktore

dzierzy przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozna zatem przy

dramacie odczytac caly proces powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( zamach Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial systemu spolecznego,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, cechujaca je pragnienie wolnosci jest

tu oceniane w charakterze bardzo przydatne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zapal zostal zmarnowany, niz krytyke dzialan mlodej,

powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich odrzucic znala przedtem historia Krajowy. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania przy walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narodowosc, niz ocalic

go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia przy niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa

opowiesci i postepu. Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – odrzucic

byly zatem rozumiane i doceniane przez wspolczesnych. Nie wczesniej po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub miejsca pochowku. ―.

Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie cechujaca je smierci czy tez po zgonu. Smierc uwydatnia

dopiero cechujaca je wielkosc. Liryk uwaza, iz moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

doglebnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi sluzace do grobu, przy ktory odrzucic sklada organizmu bohatera. To symbol

przetrwania idealow Bema - batalii o niepodleglosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze

mezczyzna do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo sen wieczny

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi

rzetelnych, prawych i uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - ciemna noc z twarza Murzyna―. W calej ostatnich slowach

utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie i budzic sluzace do walki narody. Ale nim wielka koncepcja Browna

pozostanie przez roznych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, jego wielkosci. Muzyka Chopina okazuje sie byc

przedstawiona przez Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci sluzace do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona wraz z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie

nieosiagalny absolut. Idealu tego nie mozna uzyskac ale mozna don dazyc. Muzyka czyni z osob istoty idealne. Miara tej doskonalosci okazuje sie byc

porownanie sluzace do hostii. W calej wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami

ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi sluzace do glosu hipoteza mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownowazne z zaglada

wartosci. Wydaje sie tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety sluzace do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie odrzucic znajduja szczescia za istnienia, a nawet poprzez smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, ktoremu po zgonu Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono 2 groby. Podobnej tresci byly losy

Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl przy cieniu wspanialych ludzi, odrzucic

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka cene musi pokryc koszta kazda

indywidualnosc za swoja odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa

przyszlym pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie faktycznie dlugo jakim sposobem pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne,

estetyczne.

96. Omow na okreslonych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do kulturze dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady kilku jednosci: epoka miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa sie w

duzej liczby miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja koloryt rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom.

mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne: rozlegle

monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: opowiesci

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), spokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa koncepcji wolnosci lepiej poswiecic kompletny narod, anizeli

ocalic fita ( „smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia przy niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego

mistrza Leonidasa, ktory jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege

rozwojowa opowiesci i postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego.

Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, ktorym przykryta okazuje sie byc „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm

szlachecki hamowal inicjatywa sil politycznych o charakterze demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― 2 plaszczyzny o tematyce historycznej, historie duza, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz odrzucic oddzielal cechujaca je od wlasnej osoby, dzieki czemu

przebieg zdarzen ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Pochodzace z tej warstwy

wywodza sie bohaterowie i zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa na ugruntowanych przez tradycje

stereotypach polskosci. Wyposazyl je zatem autor przy wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie sluzace do panstwa i

monarchy. W celu Sienkiewicza jego bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa

nieskomplikowane, autor uwypukla kilka glownych typow cechujaca je charakteru. Wlasnosci typowe sa najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby,

kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu i grozy, a wiec posrednio towarzyszy

„krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z obcym najezdzca przez

kompletny narod lokalny oraz swiadectwo grozy lokalizacji miasta naszego kraju w trakcie najazdu. Pokazanie wojny wraz z Szwedami w charakterze

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc i szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki ukazywal

jednoczesnie jego moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez mistrza, brak odwagi, by

siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc wodzow

wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku. Samotna bitwa szlachetnych patriotow, ktorzy

sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi lekarz, pod

kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i izolowali sie od mas.

Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce. Ukazujac szeroko okolicznosci kleski

patrzyl z duzym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc i brak religii narodu we wlasne

sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w kategoriach wznioslego nieszczescia i

mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera mnostwo aluzji i mozna miec sie na

bacznosci go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa powstrzymac sie przy Termopilami,

porzadnych Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom tego brak. Liryk

nakreslil wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac slow oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu przy powstaniu, a wiec

identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska w

stosunku do powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk odrzucic odnotowano, autor pokazuje nam tylko represje

popowstancze ( wydarzenia wraz z 1823 roku, zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy otrzymac

wiadomosc z zwiazku naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Powstaja takze najrozniejsze postacie o tematyce historycznej,

w tym takze Nowosilcow. Mozemy dodatkowo odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach,

walce i tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest szkopul winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje przy utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien i goryczy. Lekkie zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot odrzucic uprawnia sluzace do uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic kluczowego czlowieka i patrzec obojetnie na czyjes

cierpienie. W celu widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia odrzucic postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie wolno uciekac sluzace do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec odczucia innych, odrzucic kpic

wraz z nich i samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny poglad na swoistosc milosci. Dusze kochankow, podlug niego, sa

przeznaczone fajnego przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na ziemi nie zdolali byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

roznic majatkowych i nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i

odbierajacym ludziom prawo do osobistego szczescia i szydzi wraz z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki moralnej

wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za istnienia zazna mezczyzna szczescia ziemskiego, bo ten

fakt takze opoznia i utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem istotne wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej na temat natchnienie, wsparcie w tworzeniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, niebios, obyczajow,

strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chojrakow ( sa nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc pojawia sie takze

arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu czy tez klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona na Moskwe).

Deficyt jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow i ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie