matura ustna angielski karta oceny

( matura_ustna_angielski_karta_oceny.pdf )

http://www3.extrafiles.be/hplik/matura_ustna_angielski_karta_oceny#

Podobne: matura ustna angielski praca, matura ustna angielski zestawy, matura ustna angielski zwroty,

matura ustna angielski zestawy cke, matura ustna angielski pytania, matura ustna angielski zwroty pdf,

matura ustna angielski punktacja, matura ustna angielski zestawy 2017, matura ustna angielski temat praca,

1. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: sprawa, w ktorej powinno sie

bedzie zadecydowac pomiedzy takimi racjami a, takze kazda decyzja doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, pochodzace z ktorych obie sa jednakowo wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko trup zmarlego

zostanie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona odwiedzi w spor z uprawnieniem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go

zbyt zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze swoim sumieniem, ustawa boskie a,

takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie proch doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy

widzi podobienstwo miedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako

wyzwolenie go od nich. Losy herosa tragicznego poteguja odbiorce do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a skutkiem tego pozwalaja mu sie

od chwili nich wyzwolic i zdobyc spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc a, takze trwoge―, uwzgledniajac na

akcje tragedii. Nasza (jezeli istniejemy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory

to jest do nas podobny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o ludzi celach.

Fatum – odwrotnie los albo przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie musi spotkac dziecka i nie istnieje od tego ucieczki. Jest to zazwyczaj zapowiedz klopoty. Przykladem

znajduja sie dzieje rodu Labdakidow – od chwili Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze

trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi natomiast wlasnym

dzialaniem bohatera. Zuch jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego doboru. Dzialania jego prowadza do katastrofy. Staje sie on rownoczesnie

ofiara a, takze winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako siostra a,

takze wierna prawom boskim. Jako obywatelka was, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny. Nad jak

Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, odrzucic widziala

ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach a, takze zeslali dywanowi w beczce

Pandory nieszczescie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom pod zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go pod

dwie fragmentu: osobno zlozyl mieso a, takze owinal halasuje w skore, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek

ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus wybral druga odsetek, myslac ze pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc ludzie skladali

bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka wciaz

odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z wybranki do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili jego imienia

powstalo ustalenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie wybranki do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on oddac sie dla ludzi, narodu. Przemawia

do Boga w imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, przekonuje, ze dzierzy taka energie

jak Bog, jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to rozlegla, piesn tworzenie, taka piesn jest sila, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, aby Bog dal mu skala

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu do niej nie da, to pan odwroci od chwili Niego osob. Konrad wydaje sie cierpiacym patriota, dla

jakiego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, zechce sie gwoli niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo bogow.

Wyslali wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl pan jednak dotrzec do was cieni, poniewaz zona odrzucic zakopala jego ciala wedle jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic pod ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim.

Zyl czasochlonnie, az nareszcie przypomniano osobiscie o zanim i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf proch wniesc szeroki kamien pod

gore. Syzyf wzial sie do roboty, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie a, takze spadl. Tak bylo zbyt drugim, trzecim, dziesiatym

wespol. Syzyf nieprzerwanie wznosi kamien, ale za kazdym razem tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, operowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji pod ziemiach polskich do roboty Syzyfa. Przebieg ten odrzucic byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby mu pozwolil

powrocic do Grecji. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by

dzieki temu mogl z synem powrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbyt wysoko, poniewaz wosk ma mozliwosc sie stopic i aby nie

schodzil zbyt nisko wody, poniewaz piora potrafia nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na ziemie. Stal sie on

znakiem czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie byc

zauwazona za posrednictwem nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem tak Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za posrednictwem Niemcow.

Rowniez jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, ale nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, aby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do malzonka na trzy miesiace w roku, wowczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe podloze, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka swiata

zachodniego). Rodzaje nawiazan do kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie konkretne

jak rowniez kanony a, takze zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu autorow, poetow. Dzieki tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i powodow.

Jezeli rozchodzi o postawy ludzkie lub wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna. Bogowie

i herosi greccy znajduja sie nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety do jednego wymiaru - znajduja sie archetypami wrazen i ustaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w nowej mysli w

jakims wymiarze jaki wytworzyla literatura staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit wydaje sie opowiescia, jaka przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie mozliwosci

niejasne zostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por r. - mit „Demeter a, takze Kora"). Legendy dla dawnych pelnily role poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je pod teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci niepodobna w

pelni odgadnac literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje sie dobrem najwazniejszym.

Slowacki wspomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia czlowieka

do nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, gleby, ognia a, takze nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze czlowiek

wychodza w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego a, takze wytrwalego w pracy, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze wzorce ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci. Tylko w

osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych tworcow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Wielokrotny obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu

jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

4. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami dotyczacymi zyjacych.

Dzieki taki obrot sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej

do niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile pozostawila zwloki

brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w przypadku kolejnego doboru. Musi zadecydowac, czy wymierzyc

surowa kare, czy tez zrezygnowac z pani a na zaleta szczescia wlasnego syna. Kiedy waha sie przed wykonaniem ostatecznej selekcji, Antygona

popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz odrzucic zyje. Tegoz ciosu odrzucic

wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a malzonka Kreona odbiera sobie zycie. Kreon, nieustannie

stawiany w przypadku wyboru, musi rozwazyc, lub powinien wyselekcjonowac dobro swojego ludu, lub dobro swej rodziny. Swoim nieustepliwosc wiedzie

ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej a, takze scharakteryzuj tworczosc kilku pochodzace z nich.

W celu przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca do walki. W calej

obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow wsrod poetow

doby aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca polaczony byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, gdy kroczac w pierwszym zbioru

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje do trwania pod polu walki i do gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tzw.

anty model – obrazuje, co wyczekuje tchorza, dziecka, ktory odrzucic chce oddac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc go wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca design swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy utwor, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Poeta poprzez

swoja tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec spodziewanych pokolen, jakkolwiek imie tegoz, ktory odrzucic obcuje wraz z

sztuka, natomiast przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... pies z kulawa noga cie pochodzace z tesknota odrzucic wspomni,

zadnego serca odrzucic wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze tym nie rozchodzi o walke na zejscie i zycie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka pod piesci, jaka podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie ci jutro. ―

Nigdy bog wie, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze szczescie jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Los jest grymasny, a

przerabia sie tak szybko, ze niejednokrotnie z trudem jest sie nam chociazby zorientowac, jak przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza

pogladow stoikow a, takze epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze nigdy nalezy

powazac rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Trwac nalezy wedle natura, brac od swiata tyle, ile potrzeba, odrzucic za duzo,

ale i odrzucic za niewiele. Taka postawa zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze przekonanie, ze zapisywanie wierszy daje

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia osobiscie za zycia poeta, wydaje sie jego tworczosc. Poeta daje tym samym wyraz swojej pewnosci,

ze dzierzy juz zapewnione wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc egzystowac bedzie w wierszach, w pamieci ludzi, ktorzy te wiersze pozostana kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki do czasow powstania powiesci. To rozbudowany utwor wierszowany, ktory to ukazuje historia legendarnych albo

historycznych chwatow na tle zdarzen przelomowych gwoli danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu znajduja sie mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w tworzeniu

dziela. W calej „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w planecie bogow― (takze bogowie walcza po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w planecie ludzi― a, takze ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac otwarcie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane tak, ze wolno je latwo odtworzyc. To 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, dwoch miast a, takze zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon wydaje sie rozbudowany tak, ze ustala odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od chwili toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie powiazanego z

glowna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej Swiata -

takze i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jako cos wspanialego, a ow lampy

led prowadza naszej firmy do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten wolno uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, w odniesieniu do dorastajacych osob. Ogolnie

kwestia biorac wazne jest, ze jakikolwiek ma w sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy pochodzace z dotychczasowym

systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, prywatny system wartosci, stajemy

sie innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i odrzucic rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje podopieczni.

Bogini odrzucic zniosla takowej zniewagi a, takze jej podopieczni: Apollin a, takze Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami

pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzniesieniu,

dopoki bogowie nie zamienili ja w kamien. Lecz i wowczas smutek srodku przebywajacej w glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow

przedstawia istote macierzynstwa a, takze wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie

i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do malzonka na trzy miesiace w roku, wowczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwie. maja charakter uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o kwestiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dawny wielokrotnie uzywane w sztuce

5. wolno je przyrownac do wydarzen majacych miejsce w dzisiejszego swiata

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one sens religijny a, takze duchowy. Obecnie posiadaja atuty kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to

jednakze, ze mity odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow mity mialy duze znaczenie. Dotychczasowy one gwoli nich tak cenne jak na przyklad Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich spora role. Ujawnia to zjawisko, ze kultura i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, poezja, przedstawiala bogow,

herosow, walki bohaterow. Dzieki

mitom poznajemy jakie posiadali poglady pod dane kwestii, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu osob opowiada naszemu portalowi mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza problem winy

a, takze kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, ze starozytni posiadali podobny poglad

na wiadomosci sprawy, jak na przyklad my dzis.

Wrocmy jednakze do czasow obecnych. Jak wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

a, takze uniwersalizm opowiesci greckich wykrywa sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni wiekow

mity dawny i znajduja sie obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja gwoli poetow, tworcow i immych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie przykladem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, bardzo duze,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. W calej przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, w mitach sa utrwalone na wstepie wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu bylo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal glob

i istota ludzka, jaka wydaje sie jego natura i przeznaczenie. Dawni ludzie odpowiadali pod te testowania

opowiescia, jaka byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymagania wyboru

wartosci przeciwstawnych ale jednakowo podstawowych. Dzialania herosa sa z gory skazane pod niepowodzenie natomiast sam akt wyboru, pomijajac

fakt, ktore pochodzace z wartosci zostanie wybrana musi doprowadzic do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych chwatow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim natomiast boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc

ja spotkac za strony www wladcy. Prawo ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Dobor jednego wywoluje kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa absolutnie

rozne. Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Jest odwazna a, takze energiczna. Potrzebuje uczcic zejscie brata,

chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena wydaje sie inna. Boi sie o swoje zycie i odrzucic chce zlamac zakazu

mistrza. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wobec niego. Jest oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze nad losem

swoim i swoich bliskich. Godzi sie pod smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz odrzucic chce zrobic afront sie zanim Kreonem. Okazalaby sie

wtenczas slaba a, takze przecietna osoba.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownoczesnie zlamal ustawa boskie. Dlatego zgineli jego bliscy. Jesliby

uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly swoj autorytet natomiast to zdolalo doprowadzic do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze umie byc porzadny i bezlitosny dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Przykladem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny wladzy. Chce umocnic ja a, takze swoj autorytet.

Bezwzgledny gwoli wrogow a, takze zdrajcow. Jest tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W czasie konfrontacji

pochodzace z synem Hajmon pokazuje mu jego defekty i dominacje dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec

zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore znajduja sie wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie do jego ludzkich uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jak na przyklad zwykly istota ludzka, a

odrzucic krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem. Mimo, ze Hajmon

zachodzi w obronie demokracji w panstwie, jego ojciec go nie slucha. Kreon uwaza sie zbyt nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza pod wskazowki syna,

ktory wydaje sie mlodszy od chwili niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora pochodzace z

postaci wydaje sie wartoscia w „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze niepodobna go unikac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa glowne

gwiazdy ekranu rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest zejscie Polinejkesa. Jest on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy ogolnokrajowej. Jest pan

wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Rodzina wedlug pani a jest 1-wsza i najswietsza forma ludzkiego wspolzycia.

Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc. Ona jednak uwaza, ze nie powinna

postapic odwrotnie. Role ktora narzucilo do niej zycie odpowiada bez buntu. Ma do wyboru 2 mozliwosci a, takze kazda zwienczona nieszczesciem.

Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac smierci. Dalsze zycie bedzie jednakze pelne wyrzutow sumienia. Przytomnosc, ze zdolala

by odrzucic dopelnic musu pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, ze racja wydaje sie po do niej stronie, musi jednak

dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma niepewnosci, w odroznieniu od chwili siostry Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i

uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde pochodzace z nich wydaje

sie przekonane o swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi ewentualnosci kompromisu. Jak i rowniez to jest istota tragedii.

Czytajac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, jaka daje spoczynek i wewnetrzna harmonie. Jest

symbolem a, takze personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy zezwolic Antygonie umrzec. Jest buntowniczy i walczy z przeznaczeniem. Walka

pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny wystarczy. Nic odrzucic moglo zachowac Antygony

zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej kwestii, a zwyciezyc mogla wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje zanim nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine a, takze oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku jest do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. W calej utworze wolno odnalezc prawdy uniwersalne - problem

wladzy, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w imie wartosci moralnych to glowne wzgledy utworu. Jednostka miary opowiadajaca sie

po jakiejs ze stron ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu takze

wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na zony sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, odrzucic tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

dziesiec. Wymien typy literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie typy literackie, swietne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie a, takze wydarzenia odrzucic sa wazne ze wzgledu na nie tylko, lecz jako przyklady uniwersalnych prawidel

a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych zawartosci. Wlasciwa

odczytanie przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie znakiem.

Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa plany, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe

pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie wycelowana jest do Boga. W celu

niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to okazac sie takze patetyczny utwor poetycki, o

zawartosci patriotycznej albo religijnej. Kawalek ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem a, takze wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby albo instytucji. Gwoli Biblii list gra role szczegolna. Zwazywszy na duze odstepie miedzy

miastami, a takze pod trudy przejazdzki, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym kazde watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i finiszu swiata.

KAZANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo do wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez wolno tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs smierci, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren wydaje sie gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden pochodzace z podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy

dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z typow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor ow jest zazwyczaj wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia pan losy

chwatow na tle zdarzen waznych gwoli danej wspolnoty. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu wydaje sie jego

podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie polaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, wianek,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, natury, swiata a, takze milosci. Zapatrywania filozoficzne egzystuja najczesciej tematyke

piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez myslenie, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej a, takze refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z zycia panstwa, organizacji lub agend. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna jak rowniez tym,

ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Czesto opowiadanie ogranicza sie do jednego drutu fabularnego. Wyrazne dla opowiadania jest wystepowanie luznej akcji (w jakiej

czesto wspolwystepuja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani w kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos,

trzeciego - Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie do trzech ludzi. Aktorami mogli byc wylacznie mezczyzni, grali wiec tez i funkcje kobiece. W calej

tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze wtem przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu pod akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii a, takze nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru a, takze dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi go do

katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne znajduja sie przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt wartosci i wymagania, bowiem smialkowie

bronia przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z

tegoz wzgledu, ze racje obu stron znajduja sie rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie do kleski chwatow.

Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci czterech osob (Antygony, jej

narzeczonego, a wlasnego syna - Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly do konca zycia. Tragizm

wydaje sie wywolany fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od moce charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja pod

siebie zejscie lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze o ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest

wedlug stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga a, takze przeciwstawianie sie

despotyzmowi jak rowniez przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia,

szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza wydaje sie obrazem zycia codziennego,

pozostala zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. sklada sie pochodzace z 3 trzonow: dwa na wstepie to wzory, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

kilku. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne znajduja sie osoby a, takze wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego charakter

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na zakres by zasiac ziarna. Konkretne upadlo pod droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone za posrednictwem slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest termin boze, natomiast gleba wszyscy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna halasuje albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale wyniki sa

jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu a, takze jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja odsetek majatku a, takze wyruszyl w swiat.

Majatek roztrwonil jednakze szybko pod zabawy. Zaczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Jak skruszony synek wrocil

do ojca ow sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow syna, ktory to byl jak na

przyklad umarly, natomiast teraz raz jeszcze ozyl. Tatem jest Bog, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do

dostrzegania swoich bledow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego a, takze obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej obslugi odmowili mu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac

innym internautom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i wypadki nie sa wazne ze wzgledu na odrzucic same, lecz jako model

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje glebsze,

uniwersalne zawartosci. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem siewce

padlo na przerozne podloze. Jednego razu padlo pod droge a, takze wydziobalo halasuje ptaki, odrzucic wzeszlo pod kamiennym podlozu, ani pomiedzy

cierniami. Wowczas gdy ziarno trafilo pod zyzna ziemie, wydalo zbior bogaty. Bez trudu odczytac znaczenie uniwersalne naszej przypowiesci, wyszukac

jej sens, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc obejmuje nakaz, aby byc zyzna

gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z edukacji. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze

prawda posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl pan

wczesniej a, takze odszedl od chwili wiary, lecz powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z wloczegi.

Powrot do rodziny traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada niektore cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej przypowiesci to Bog

Ojciec natomiast Jego synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie

pochodzace z wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow a, takze checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala

alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Po dzis dzionek

samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje wyjasnic tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a nareszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob samodzielnie walczy o swoja godnosc odpierajac cechujaca je racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob ustala

symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien wielbic tajemnicze plany Opatrznosci, natomiast nie halasuje badac;

- Bog definitywnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i trup

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), natomiast jego zycie podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka. To

takze wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do natury, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to

charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol Wysoki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa: wiara,

kosciol rzymskokatolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest totez symbolem doskonalego wladcy a, takze doskonalym rycerzem.

Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Gra na ziemi role namiestnika

tworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla Anonima―

Gall eksponuje tytanizm, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena smierci krola jest

przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa,

wielkiego malzonka.

ideal rycerza - jest to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kompanow i damy swego serduszka, za

najwyzsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie jak rowniez swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu

wyrazista inicjatywa tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z

oddzialow, symbol rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym

celem jego zycia wydaje sie walka w obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot

ukazuje scena smierci herosa, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci,

mezny na do niej miejsce wybiera wzgorze, aby byc bardziej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego formy: miecz a, takze rog. W calej swej

ostatecznej spowiedzi przypomina wartosci nadajace sens jego zyciu. W calej scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego

ginacego zbyt wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostawac ascetami wielokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Lecz na zamiar pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu,

ktory to oznacza umieszczenie Boga w centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, ze mniej zjawiskowy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje porzadne zasady plywania przy stole ï‚® procedura wychowawcza a, takze dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna wezwanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada w ten sposob co wstaje na polu i niedlugo zostanie zebrane i wyszuka sie pod biesiadnym stole.

Udziela rad kobietom a, takze mezczyznom. Na koniec zacheca do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow

i zaslanie radosci pod wszystkich osob. Nazywany wydaje sie takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz obejmuje zbior nakazow i pouczen, jak winien

zachowac sie przy stole rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to to znamionowal epoke

sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej materia i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, jaka zaprasza do tanca przedstawicieli roznych stanow.

Obraz ukazuje sie w tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera myslenie, ze zejscie zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje sytuacja spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak aby tego

chcial podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja roboty. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie w kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza miala jeden zamysl parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy

kulturalne i uznawane w okreslonej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, pozytywne, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych pod Zachodzie, ktore to obyczaje a, takze

wyzsza tradycje chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre zasady zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie obslugi Bozej - apostrofa. W dalszej kolejnosci autor mowi o tym jakie mozliwosci rosnie pod polu

a, takze niedlugo zostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania

sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie uciechy na wszystkich ludzi. Nazywany jest takze pierwszym

savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera zestaw nakazow a, takze pouczen, jak na przyklad powinien oszczedzic sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie

odczuwa sie w tym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej istota a, takze cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza.

Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ow ukazuje zejscie, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli roznych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, ze smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje sytuacja spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak aby tego

chcial podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja roboty. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie w kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity. Dostrzegamy tu spor spoleczny miedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo byc

wyposazonym przywileje. Pobudza sie wsrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis poranka, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie do niej powstania:

• piesn powstala w X w., natomiast jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala w 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o czym swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo ow

tekst do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. To hymn do Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, aby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, natomiast po smierci przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania zakresu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem,

w XVI w., doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasem po pare

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika stad, ze w

kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane pochodzace z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Po zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw pod jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― powstala na obrebie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w Szwajcarii. W calej XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni - wielkanocna (strofy 3-6) a, takze

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki,

matematyczna precyzja w ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore do niej cechy. Mozna powiedziec, ze na tak przemyslane a, takze

staranie dopracowane od strony www formalnej czekac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range naszej piesni, czyniac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana kazdej osobie

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi pochodzace z 1407r., jednakze juz wowczas byla to piesn

starodawna. Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za glowny hymn naszego kraju. Pierwsza do niej zwrotka wycelowana jest

do Matki Boskiej, druga do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa natomiast

Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt nigdy ziemskim a, takze wieczne zycie po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, do ktorej

wielokrotnie nawiazywali ludzie sredniowiecza, jaka wspoltworza w Bogurodzicy religijne osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy duzo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji wolacza

wystepuje mianownik (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych

nie przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast gwoli, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, czyli rownolegly, obustronny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Jest niezbitym dowodem na to, iz w

Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lkanie swietokrzyski

to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze przede wszystkim

slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych matek, internautom opowiada

swoj bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Napis Lamentu pochodzace z

konca XV wieku wydaje sie zabytkiem literatury polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis zycia swietego, czyli hagiografia. Hhg jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa Famijana - lecz

sw. Aleksy sklada slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami na dworze ojca.

Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa takze znane a, takze wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich istnieniu i czynach,, Legenda o sw. Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie pochodzace z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), zasobnosc zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Ich zbior ustala psalterz., dawny bardzo chodliwe w sredniowieczu, opiewaja skale i

przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub miejsce np. kraina szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; wydaje

sie glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec tym bardziej

boli jego zniewazanie. Oryginal Boska obrazuje losy swojego Syna od chwili biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony, bicie go za

posrednictwem Zydow, wedlug przybicie do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim, chce czuc tak samo jak On, mniemac podobnie. Jednakze

przede wszystkim slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych matek,

internautom opowiada swoj bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miasteczku,

postrzegana za posrednictwem ludzi jako szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca dwoch barw:

ciemnej i srebrnej. Czarny - prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie pod czarno, ma mozliwosc dlatego, ze jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrow kolor,

srebrny - gdyz jej klaki sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal

powieszonych utracila jedno pochodzace z podstawowych zlecen do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu straty swoich

podopieczni, ale takze z powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w porzadnym stopniu. Moim zdaniem Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa

wymagania niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz takze przyjmuje

pod swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, jacy walczyli w obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja do

szalenstwa. Z kolei Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia sprzecznego

z prawami naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do ekstrawagancji lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze ponizsza

jedna zejscie, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma nadzieje, ze w tej chwili zadna pierwowzor nie zostanie musiala tak cierpiec jak

na przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana jest za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, odczuwali uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka pozostala,

ktora mielibysmy szanse nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o

wysluchanie modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: o pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten pelni wielorakie role. Przede wszystkim wydaje sie refrenem,

otoz podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze stworzona zostala zamierzenie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― jest do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie wieksza od pierwszej, podwojone odmiany wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze poszerzone wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, a takze na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + kilku;

* kilku. wers - 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak rowniez

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma jakosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione w tekst apostrofy.

Apostrofe ustala cala 1-wsza zwrotka, jaka obejmuje szereg wolaczy a, takze dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy

pochodzace z minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl pochodzace z codziennego wykorzystywania. Tych

nieuzywanych dzis wyrazen jest w „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w tych latach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl glob, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osoby uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W naszej epoce 2 pojecia znajduja sie centralne: Bog i istota ludzka. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jednakze to istota ludzka

zostal zbudowany na obraz i zwiazek Boga a, takze dzieki temu madry jest wyszukac w osobiscie doskonalosc a, takze jednosc pochodzace z Nim.

Akcentuje ona istotne wartosci dziecka, jego godnosc zdolnosc do samopoznania, do dokonywania nieograniczonego wyboru, do zdobywania informacji,

do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i istota ludzka znacza coraz mniej. Wszyscy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac pod filozofow pochodzace z tamtej ery mozemy sie od nich uczyc poprawnego

postepowania. Trzeba przystanac na chwile i zastanowic sie o wlasnej sytuacji. Przykladem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest

coraz mniej biezacy w nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki dawny: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore

przestaja okazac sie dla nas zasadnicze.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne na przyklad: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w opowiesciach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jak jest to biezace w oplatajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, jakie mozliwosci najwazniejsze, czyli nasze

zycie. Zapominamy jak jest to siano ulotne a, takze kruche.

Afekt jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce w sredniowieczu. Przykladem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest biezacy w kazdej epoce. Afekt to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna wielokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie istnieje juz szlachcicow ani kroli, jednak my

mozemy czerpac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga jak rowniez tym ktora wage dzierzy dla faceta honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil pod swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wynika to stad, ze dotycza ow lampy led czlowieka,

natomiast czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Dzieki polnocy Swiata i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca historia

wybitnych chwatow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do Hiszpanii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz odwolywala

sie zarowno do typow charakterystycznych gwoli tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe odmiany zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska poezja milosna.

Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do wzrostu hagiografii, dziedziny pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem zywotow swietych, opartych pod

legendach a, takze dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy charakter dydaktyczny. Robienie sie

nowych panstw a, takze dynastii stymuluje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel zabytowych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla

Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w kosciele w

sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy a, takze zakonnikow w kosciolach albo w celowo

wyznaczonych do tego miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna wydaje sie misterium, jakie

mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nieznanego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludziom, upadek dziecka, odkupienie a, takze sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w

Niemczech. Jedynym ze wspanialych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z

Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne wypadki z zycia Maryi. Wraz z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za

posrednictwem grzechy a, takze upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamiarze skierowanie dziecka na prawidlowa droge.

Zrodlowym bohaterem moralitetow byl zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej kosztowny zycia,

toczacy wewnetrzna walke miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy fajne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Tobie utworow.

Naczelna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w niej do glosu na przyklad

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, dziecka.

W sredniowieczu w glowny punkt swiata dziecka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary osob, ktorzy postrzegali

Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal cechujaca je glosy a, takze raczyl ofiarowac spokojne, pobozne

zycie a, takze miejsce w raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i ostatecznych -

smierci, wiecznosci a, takze zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem jest

apartament. Zycie ustala jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem jak rowniez duszy pochodzace z cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania

naszej walki. W calej utworze ukazuje sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy swiata tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa ow

lampy led w stanie ofiarowac czlowiekowi rzetelnego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Rowniez "I odrzucic milowac z trudem, i milowac". Szarzynski

upatruje prawdziwy obiekt milosci a, takze piekna w Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki wraz z swiatem

zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bo pierwszenstwo dzierzy radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W calej baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie regula dwoistego zycia, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech

zycia, jak na przyklad wiemy to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 r. Jana Laskiego). Czas do niej

powstania do dzis ozywia zywe dyskusje badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu powiazane sa

pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy metrow. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest otwarcie do Mateczki Boskiej

pochodzace z prosba o wstawiennictwo u Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego,

obejmuje blagania o "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem wiadomosci o slownictwie i postaciach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja pozostale archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy),

zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, predko wyszla poza mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle stanowila

wciaz nieodlaczna odsetek wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - na wstepie polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany wedlug polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia

w sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i jedyny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i cechujaca je odbicie w literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie pod ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe trup i ducha. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie biezace wziecie srodku do

Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza a, takze ich stanowisku do wiary. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski a, takze

legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wokol legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie w obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- koncentruje w osobiscie

szlachetnosc a, takze odwage, az do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje w zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny

„slodkiej Francji― i wierny damie swojego serca. Jako rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedle Boleslaw powstal

sie w sposob cudowny, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od dziecka. Karol szeroki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka pozostal przedstawiony w utworze Historia Tristana a, takze Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla takze liryka milosna

zgodnie z regula, ze jakikolwiek rycerz winien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych wrazen i rozumuje

poetow, znajduja sie one predzej wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a

wykaz uczuc rycerza - dosyc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Historia Tristana a, takze Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, krotkim etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo w parze wraz z zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial osob do rozmyslania o smierci, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala do tzw.

kwestii ostatecznych niedaleko sadu zasadniczego, piekla a, takze nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza miala

byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowanie sie pod spotkanie wraz z smiercia.

Posiadaly temu poslugiwac: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi a, takze swiatem. Przyklady motywow

smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy przerozne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, bezbarwna, zolte slepia i trup, bez finiszu nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa w reku itp. Mowi ona, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych w

dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika stad, ze dywanowi czlowiek przejdzie przez zycie skromniej,

tym jego zebranie ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie bliska ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem natomiast ludzmi

Naczelna zwrotka wydaje sie apostrofa do Matki Boskiej i obejmuje w osobiscie wiele okreslen skierowanych pod spodem jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Odkrywamy w pani a prosby publiczne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie rozumuje.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mateczki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

komunikujaca w artykule jest Oryginal Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako postac cierpiaca, zalaca sie nad soba a, takze swoim synem. Oplakuje

swe dziecko, zechce z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest nieporadna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest to siano twe wesele

Co zes mi do obiecywal, wylacznie bano duzo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wytycza dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osob o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku a, takze zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej nade wszystko cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest waznym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna,

poniewaz jest pan jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy swego syna od chwili biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej korony, bicie go za

posrednictwem zydow wedlug przybyciu do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak samo jak on, przeczuwac. Wie, ze to w tej chwili ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki utwor poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i pod blahy rzecz, dotyczy jakiegos zdarzenia albo osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa miala charakter

zwlaszcza sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje uproszczenie budowy, prosta skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub

zasady budowy). Rys piesni wynika z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej

odmiany, powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet a, takze uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil go Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej dziedziny wiedzy. Wystepuje czesto w tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter skladow

literackich niekoniecznie pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu wzorom zycia

ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o istnieniu pasterzy albo wiesniakow. Gatunek ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych a, takze oznaczal wtenczas wierszowany utwor o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej najczesciej pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

strategia realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury a,

takze niecheci do miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z poprawnym jej zainteresowaniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc konstrukcji (wyrazny miejsce kulminacyjny,

puenta), ograniczenie cyfry postaci, przedlozenie tylko konkretnego watku, koncentracja sie pod jednym wylacznie problemie, 1 punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Zostala srodkiem powtykania do literatury srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem powszednim i

ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo ow gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Dzieki sokalskie mogily ) a,

takze nawolywanie do walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Dluzej jest jednakze glosow przekonujacych, ze o ojczyzne

powinno sie sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje we wszystkich

nastepnych epokach literackich a, takze jest powiazane z zajeciami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny stawia

przeszlo wlasnpe, osobiste sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby naprawy, nie liczac sie pochodzace z przykrymi gwoli

niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde chociazby

ta przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest gwoli niego naczelna wartoscia. Poswieca dla pani a wszystko, chociazby osobiste ambicje i wlasne

dobro. Mocy dodaje mu przekonanie o slusznosci takiego rodzaju postepowania a, takze mysl, ze zasluguje osobiscie nim na stale imie.

30. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina w przekazie Metrow. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych mszy a,

takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Jest jednak przeciwny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, pan ksiedza, natomiast

nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". W calej "Zywocie dziecka poczciwego" Rej

zawarl swe rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, w stylu

gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni porzadne wychowanie, kompetencji praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie,

odrzuca zas dziedziczenie wedlug przodkach napisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto dziecka na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i roboty na wsi, totez uwaznie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze dajace

satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok odrzucic zabraklo rodzinie

gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora do pracy pod wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz pozostalych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci przynosi

zysk i daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej a, takze

sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Akt milosny Reja do spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie modelowanie jego charakteru, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac cechujaca

je zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, ze moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, gdyz oprocz informacji praktycznej przedstawiciel tego duzego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza takze sympatii seks szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, zapewniajac im rozum i mowe, Dlatego

tez, jakikolwiek winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny - walczyc

w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wyzsza wartosc dzierzy oddanie zycia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro

najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski pochodzace z

Turcja. Nazywa postawe Polaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore

glosi idealy, wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza odrzucic chca egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje utwor

„O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja,

Niemcy, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim"

stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stulecia widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie sklania Polakow

do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takowej hanby. Jest oburzony obojetnoscia szlachty, brakiem

zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Proponuje im walke, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by walczyli.

Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski zechce by wojowal caly narod. Zada patriotyzmu. O

jego oburzeniu wykonuje ironiczne ukonczenie iz Polak jest glupiec przed a, takze po szkodzie. Mimo krzywdy nie staraja sie oni zreperowac bledu. Nie

zaakceptowac ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja pochodzace z tragedii wnioskow. Nie umieja ustrzec sie

przed analogiczna sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem wydaje sie aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy oddac

Helene poslom i zachowac ojczyzne od chwili wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na wojne. Staje sie

to uniwersalnym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Polski, swiadczy w ten sposob podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej

do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone odpowiedzialnosc.

Odgrywaja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia. Wytrzymalosc i wladza

panstwa jest zalezne od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie istnieje nic przeszlo ojczyzne, istota ludzka powinien chociazby z

radoscia umierac zbyt nia.

32. Wymien a, takze omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic jakie mozliwosci ludzkie nie

wydaje sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia a, takze podziw gwoli

urokow natury. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo

hulac, kiedy epoka po temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia,

uciecha duchowa a, takze intelektualna. Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy tuz przy dzwiekach muzyki,

w atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet w czasie zabawy nalezy zachowac, tak ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od

dawnych przejmuje takze ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci dziecka. Czestym powodem jego skladow jest wianek, ktora uznaje za

najwyzsza wartosc - "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji dziecka wyrazanej za

posrednictwem Platona - wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku

odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o niezwyklosci jednostki

obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten ukazuje sie w piesni

"Niezwyklym i odrzucic lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze jego wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do

mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" - Proteusz

(bozek lesny), w utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w nich pochwale cnot i zalet

zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja

rodowod antyczny. Czesto poeta nabiera do Horacego, lecz przeksztalca je, laczy rozne powody w konkretnym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej, jednakze przedstawiony w tamtym

miejscu problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym a, takze ogolnym. W ponizszym utworze swobodnie

odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki znajduja sie wyrazem glebokiej troski o losy prywatnej

ojczyzny. Jednym sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac

sobie sprawe pochodzace z odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, dziac na strazy prawa a,

takze sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno dywanowi myslec o prywatnych interesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na uwadze dobro

ogolu. W prekursorskim fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow

niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod

adresem mlodych ludzi (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie

sprawdza sie pod obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodzi rycerska do grozacej w tej chwili wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil

takze do tragedii pewne detale, ktore wbrew umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa o rotmistrzach,

starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy naszego kraju balagan). Sadza przewodnia calkowitego utworu wydaje sie stwierdzenie, ze panstwo

jakiego obywatele rzadza sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, mocno zwiazanym pochodzace z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym

wraz z pania a. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem gwoli Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego znajduja sie przekladami rzymskiego poety. Sa one w przewazajacej liczbie powazne, cechujaca je tematyka wydaje sie zas bogata.

Wystarczy dokonac przegladu roznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas wedlug temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, natury i zycia, milosci. Zapatrywania filozoficzne najczesciej stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge a, takze lament wedlug klesce Mlodych polakow

poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i ludzie ( kobiety i podopieczni ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie do tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania zasobow dla

wojsk, mysli o kraju natomiast nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ow rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednakze jesli racja i pochodzace z tego naszej firmy zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Polak sobie kupuje,

Ze a, takze przed szkoda, i wedlug szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego punktu dla wszystkich elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, nareszcie czlowieka

o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i ludzie, bo dzierzy czyste serduszko i tegoz

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Dziewczyny za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa

wizje swiata. To kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali dzielo

Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, jego tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz glowny o tym slyszymy,

przeciez Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam

trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi w literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obfity poemat zbudowany z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z noca swietojanska. To proba wykonania pierwszej

polskiej sielanki. Poeta chwali zycie na wsi. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i klopotach codziennych, chociazby

praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna zalet, gdzie wyrasta sie uczciwie,

poboznie a, takze bezpiecznie. Robota na roli choc uciazliwa daje czlowiekowi stale a, takze pewne utrzymanie, wysilek zas jest powodem do pychy. Po

roboty mozna odpoczac wesolo zapedzajac czas pod tancach a, takze spiewach. Istota ludzka zyje pod wsi w harmonii pochodzace z przyroda. Gwoli

Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, gdyz to wlasnie oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak

odszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci a, takze staropolskich

weselach szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej

poczatkow 17 wieku jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o

nierownosci spolecznej, o zlych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako protest poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, ze stan ziemianski

jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie a, takze radosc. Uciechy plynace pochodzace z zycia dziecka na wsi

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione w obcowaniu w

z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych o swojej wybranki prosto

pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tekst, stopien zawartej w nich

mitologizacji a, takze jezyk wolno podzielic pod dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa czy tez przykladami, lub

przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, ale alegorycznych, pelnych powiazan pochodzace z

mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy a, takze pasterek hhg Szymonowic osob i sytuacja dworskie. Oczywiscie obrazy dekorowane w sielankach

konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod spodem mitologicznymi imionami:

Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe lecz sztuczne a, takze zmyslone, ale prawdziwe bez watpliwosci sa uczucia, szczescie a, takze nieszczescie

w milosci, jakich doswiadcza niemal kazdy, tak samo jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub w wyzszym stopniu dworskim

sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej a, takze celnej obserwacji i marki zycia, takowej jak

"Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze tym poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie kobiety, narzekajace pod swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie realizm, pochodzace z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem dloni tego ludu wszakze wydaje sie przepych wesela i obfite zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja spor miedzy panskim

dozorca - Starosta, ktory to wystepuje za kazdym razem z wiernym symbolem naszej wladzy - nahajka±, natomiast chlopem absolutnie pedzonym do

roboty.

Zobaczymy wiec w tym miejscu krytyczna weryfikacje zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej literatury. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem". To utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw nalezycie.

Rowniez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to wielokrotnie. Pan boi sie, lub czasem za sprawa tego postepowaniu wszyscy wraz z ksiedzem nie

znajda sie pod lewicy, a wiec czy odrzucic zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje w dalszym ciagu ksiedza, gada tylko

o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa

praktycznie jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, wino, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz

zamyka sie do rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze pod stu urzednikow, jeden wydaje sie

sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swych procesow, chyba ze za dodatkowe swiadczenia. Rozne lapowki a, takze

daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate

wyjawszy zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu zamyka sie a, takze przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan

Ksiedza, natomiast nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to

kokosz. Pod przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala kolejny raz zwozic ziarna poki

odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka tez jest zawila, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa.

Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi z

racji zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja deficyt rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie zadowolony wraz z swego losu. Jest

czlowiekiem uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan odrzucic sa zadowoleni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor

wydaje sie obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wsi, omawia tok calego do niej zycia. W calej mlodosci zaleca

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem wojskowym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, natomiast

jezyka wolno sie nauczyc bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic winien posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc osobistych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem a, takze

ozenic. Zwiazek malzenski powinno sie zawierac pochodzace z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. W celu urzedow nie powinno sie pretendowac.

W czasie roku przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy na dzialce,

szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy pochodzace z truskawkami itp. Latem wolno z ludzi przygotowanych

wiosna krzewow a, takze drzewek byc wyposazonym owoce a, takze pozytek. Sa juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W

lecie gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie

nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca wrogosc i ludzie zle dzialaja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W borach polowania z bliskimi, a takze

rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy

daja nareszcie pozytek. Lecz i podczas mrozu nalezy pilnowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez wolno z produktami, albo tez u handlarza sie

zabawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w innej obszarze drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia

gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, natomiast korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia pod wsi. W calej Czarnolesie istnieje wiele milych dla oczu tego typu skladow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo lubiany drzewie, celowo cenionym. Poeta zwraca uwage na to, ktore wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. To

wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego picia z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina stare lata, kiedy obie strony mialy wiecej zaufania. Chlop tez o

tym wspomina, ale czasy zmienily sie na jego niekorzysc. To jeden pochodzace z utworow w ktorym poeta porusza problem spoleczny w Polsce.

Przedstawionej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to utwor oparty

pod tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali wies

a, takze zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Jest mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod

uwage charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny pozostalej mowi o tancu a, takze radosci. Zacheca wszystkich do pojscia w jej znaki.

Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze spokoj wsi. Chlop zachowuje ze swej pracy zony i rodzine, a

zawod jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza lub pisarza. Oblicza nastepnie wszystkie przyjemnosci roboty,

chwali wieczorne spiewy a, takze tance. Kawalek nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta

majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw pod uksztaltowanie herosa lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan form, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly 2

glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w jego poezji znajdziemy echa ideologii

epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego oddzialywania przyrody pod

ludzka psychike. Zawiera takze pochwale a, takze zachete do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie a,

takze bez zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji a, takze umiejetnosc krytycznego spojrzenia

warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola dziecka w planecie, zastanawiaja

nad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale takze podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje niemalze

wszystkie rozwazania i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia pochwalna,

hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Mu za dzielo stworzenia swiata oraz dziecka, a takze melodie miedzy nimi panujaca. To

wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postawy charakterystyczne

gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje cechujaca je syntezy. Przenigdy najwazniejsze wydaje sie miec dziewicze sumienie, radzi,

aby korzystac z okazji do zabawy, ale rozwaznie i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala

ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w sobie. W calej „Piesni o cnocie― liryk stara sie zbudowac swiadomosc czytelnika.

Kluczem wydaje sie tu termin „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz z swiatem podworza,

odrzucenie wrazen niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego czlowieka, a najwyzsza cnota

wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez samodzielnie proces

kreatywny. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic wedlug sobie slawe i

honor. Problematyke sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym a, takze nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta,

ktory to z racji pod posiadany warunki jest jednostka wybitna. Wizja lotu nad roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten

sposob, ze jego dziela pozostana tez swietne nie tylko rodakom, ale i hen poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Slowa z

piesni „Milo hulac, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest hulac w wlasciwym miejscu a, takze

czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie tez horacjanskie „carpe

diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII wolno odnalezc takze topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna wciaz pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie winien wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej majetnosci.

Wskazowki powstale sa w „Zywocie dziecka poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie

darami natury o kazdej porze r., dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Analogiczny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska o sobotce― co wiecej „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota

ludzka rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych za posrednictwem literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swych dobr co wiecej zycia. Ten ideal stworzony jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym

ciagu jeden wzorzec – rodzaj renesansowego tworcy, humanisty. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie do jakiejs dziedziny tworzenia, jest

wszechstronna, oprocz umiejetnosci potrzebnych ma obszerna wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J.

Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako lojalnosc, patriotyzm, zycie zgodne pochodzace z natura. Adekwatny ozenek, zadania

gospodarskie a, takze obywatelskie definiuja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace pod roli a, takze w ogrodzie, uciechy plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie zadania szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw

przyrody, dobrego ojca a, takze troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak pochodzace z dziedzicznego lub

nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach potrzebuje Bozego

blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza korzyscia jest wianek ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana jako czyste etyka, ludzka zyczliwosc i wiernosc

pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i porzadku wiec przestrzega nieprzemijalnych,

ponadczasowych norm a, takze przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z fraszek. Podmiot poetycki uznaje

zdrowie za wybrana z najwazniejszych wartosci, wobec ktorej pozostale dobra traca swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne

zycie w zgodzie z natura i odrzucic szuka duzo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego zycia i jego prawdziwych wartosci w niejakich utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug dziecka odrodzenia powinno sie zyc wedle natura a, takze jej prawami, pamietac, ze wszystko mija ale powinno sie przy tym afirmowac zycie a,

takze w pelni z niego korzystac. Wedle stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i zapracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy

zanim atakami fortuny.

38. Okresl, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie wydany

w 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju wspanialym

uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru doskonalego obywatela Rzeczypospolitej oraz

nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej gwoli roznych osob jest rozmaite prawo. Dla przykladu prawo

karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla ludzi z roznych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty a, takze inne gwoli mieszczan. Rozmyslam ze, ow

problem wydaje sie nadal biezacy. Tak w tej chwili bylo a, takze jest, ze ludzie posiadajacy wplywy a, takze takze bogaci podlegaja nie zawsze tym

samym prawom co zwyczajny obywatel, lecz zazwyczaj znajduja sie traktowani w znacznym stopniu lzej, w wielu przypadkach moga sie chociazby

wykupic. Czesto ludzie na kolosalnych stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie w ich kwestii jest w znacznym stopniu przedluzone. Nastepnym

problemem, ktory to porusza Modrzewski jest znaczenie nauki a, takze wiedzy nigdy kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc moce panstwa a,

takze jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i poprawic sytuacje finansowa

nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i jest

zatrudnionych nadal pochodzace z dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w malych

miejscowosciach, zamknieto a, takze dzieci niejednokrotnie musza spacerowac do ludzi odleglych w znacznym stopniu kilometrow. Ponadto szkoly

odgrywaja zazwyczaj nazbyt male fundusze na progres pracowni a, takze zakup obslugi naukowych, czasami nawet pod utrzymanie. W calej ksiedze o

wojnie jakkolwiek mowi, iz kazda walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a odrzucic tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina

niewinni ludzie albo zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia odnosnie spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwa w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - jakikolwiek mieszkaniec

wydaje sie obywatelem a, takze panstwo musi mu dac mozliwosc szczescie, - o wartosci czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek

winien byc legalnie przygotowany do pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pielegnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace

wszystkie dziedziny zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Pisarz proponowal

zaplanowac nowy regulamin prawny pochodzace z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny odrzucic sa tak wielkie, aby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych

wojny nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w 1551 r. Modrzewski proponuje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

chwili Rzymu, - wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob wyksztalconych a, takze

szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy zbyteczne, takie jak zachwycajace domy jak rowniez sute

biesiady. Proponuje fundusze przeznaczone pod ten zamysl wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie pod

dotowanie szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie informacji i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie.

Modrzewski proponuje przejecie kurateli nad szkolami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od

pochodzenia spolecznego. (Po raz glowny prawo chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. W ten sposob pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, czyli brak wybranki ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny wydaje sie

podstawowym przymusem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie wartosci (Bog a, takze ojczyzna) winowajca sie zestawiac w wybrana

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra lacznego, dla zacna ojczyzny nalezy poswiecic wszystko: majatek, moce,

zdrowie, szczescie, a nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna stac sie zgoda, gdyz laczy go jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do ktorych moga doprowadzic niezgodni obywatele - spory

sejmowe, walki domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze

narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc,

oblude a, takze obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic krol,

wspierany madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo a, takze herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo krajowe od szesciuset lat

opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, aby stara religia ustapila swiezej. Jednak heretycy nie znajduja sie spojni,

odrzucic tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale u

heretykow jest to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je.

Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich dziedzinach zycia, takze publicznego, a takze prywatnego. Heretycy nie potrafia nawet

bronic panstwa zanim poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa totez krola do

obrony religii katolickiej, jako straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej w narodzie. Zada odciecia

roznowiercow od wszelkich urzedow a, takze pozbawienia cechujaca je ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie

konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe uwaza

pisane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione gwoli porzadku,

sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca roznowiercow),

odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim rozgardiasz (istnialo wtenczas wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia praw ograniczajacych a, takze naruszajacych

przywileje Kosciola a, takze krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. biezace sadzenie a, takze bezwzgledne

robienie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich herezje,

mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc a, takze brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek jak rowniez do tonacego okretu,

ktory to wszyscy, w chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla mase problemow a, takze zjawisk, ktore maja miejsce w kraju jak rowniez

proponuje reperacje istniejacego formy rzeczy. Rownolegle przepowiada pan, iz rozplenienie sie owych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno w

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O solidnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy gwoli

dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej w Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow greckich".

Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic potrafia

jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna najrozniejsze analogie do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Dostrzec mozna

prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor ustala ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne

panstwo, w ktory to interesy obywateli beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie dziecka poczciwego" wyszukac mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace go sprawy a, takze swoj lek o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Zwlaszcza podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna dojrzec w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany pochodzace z pozycji

kalwina i w duzej fragmentu stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za posrednictwem protestantow, jakie mozliwosci jest zwlaszcza widoczne w

krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych

katolickich o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami,

zamilowanie do zycia w przepychu i nienaturalne zawyzanie cyfry swietych, pod ktorych nieustannie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez

obyczaj placenia ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa wedlug niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego a, takze

zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow ale takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym charakter sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac

istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia go i rowna sie ponad zwyczajnych ludzi.

Jednakze mnich ten jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbyt swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje

sie anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swojego psa pod cmentarzu niedaleko grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni a, takze

poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z psa uczynil parafianina.

Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze lekcewazenie naczelnych

zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, ustala nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu

odprawiania nabozenstw w zrozumialych gwoli wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie odrzucic rozumieja lacinskiej

liturgii, odrzucic wzruszaja cechujaca je spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo w odprawianej mszy

swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega dramat ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach wielokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, ze jest bliski osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie

mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow niedawnych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim warunki, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych a,

takze zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta regula. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie na wlasna reke,

rownoczesnie chce dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie historia sie pochodzace z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego bycia. Brak wydaje sie na

odrzucic odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow

dusz wedlug smierci, do miejsc w ktorych przebywala zanim wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to w ostatnim pochodzace z TRENOW, w ktorym opowiada

swoj sen - we snie ukazala mu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze jego coreczka wydaje sie

szczesliwa. Wizerunek ojca przerabia sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie zycie Jana pod wsi zostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca - stracil wybrana coreczke, odrzucic rozumie, z jakiej przyczyny to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta za

posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia stale drecza, pustka po

odejsciu coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W ktoras strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana jest jego wiara w prawdomownosc boska, prowadzi to do zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w odcinku

kulminacyjnym do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje w watpliwosc sens calego zycia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, ze corka zostanie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna bolesci, rozpaczy, strachu. W

obliczu smierci corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym okres swoje Na tym

strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, 1 z wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca sens boskiej selekcji - Urszula poprzez zejscie w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami znajduja sie pasterze albo rolnicy.

Sielanke umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, do epiki – fabula a, takze narracja, do dramatu zas - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi a, takze rozmowy indywidualnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie najczesciej z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie nierzadko

tlem gwoli prezentowania zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy obraz wsi polskiej Ostatnia

pochodzace z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; uciazliwa, codzienna profesja w polu i tuz przy gospodarstwie powoduje radosc sasiadom wsi

a, takze jest gwoli nich powodem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory glos twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze wspomniec za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy w literaturze polskiej siegnal wedlug

motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia jakosci gatunku, wydaje

sie nietypowa, hhg bowiem robote panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje totez

nie rzecz, ale strategia, w jaki zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach

potocznych i skrzeczy razem pochodzace z Oluchna pod ciezka robote oraz pod srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma,

dzieki pani a sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna przyjaznosc czlowieka. Polska wies finiszu XVI stulecia jest, wedlug Szymonowica,

stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie wielokrotnie dochodzi do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw dotkliwych, pokazuje

ujemne strony zycia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji swiata i tworzac utwor zblizony raczej do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle

natury, a do niej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i uciechy, jakie niesie ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa pod spotkanie pochodzace z

ukochanym pod spodem umowionym jaworem nikt pod nia odrzucic czeka. Sprawia to podejrzenie o zdrada i relacja z inna pasterka – Doryda, jakie

mozliwosci konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wowczas zza

pobliskich zarosli wybiega Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial wylacznie przekonac sie o jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena

pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, tak

charakterystyczne gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu

wybranki na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego istnieniu do obecnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak charakter

jego wierszy wykracza hen poza schludno renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci

bytu ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety mialy

podloze swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj w mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u

poety prawdziwy szok swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niepewnosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy a, takze wszechmocny, ale, z

drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do obecnie i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy,

abo wiersze polskie― jest doskonalym obrazem ludzi niepewnosci a, takze lekow. Przede wszystkim wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w dwoch

sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: Na temat wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie wyrazem niepokoje poety o wynik bezustannej

walki, ktora kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie zacna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od chwili Boga. W celu grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z silami

ciemnosci istota ludzka jest samotny, a stawka jest przeciez zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc Boga, na pomoc jakiego

kazdy istota ludzka powinien rachowac, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, glob i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tegoz, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie wielki a, takze dokonaly, istota ludzka maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc

odciaga czlowieka od chwili Boga, zakloca mu koncepcje do zycia wiecznego a, takze do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do

Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla powszechnie znana internautom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

jaka autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest silne, a jak slabe. Sens rozwazan autora ma charakter

uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), jednakze najbardziej interesuje Kochanowskiego Polska XVI stulecia, wowczas w dalszym ciagu

silna a, takze znaczaca na starym kontynencie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow

zanim tym, ze niewlasciwa polityka moze doprowadzic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W calej tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o

takich intencjach autora.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") wydaje sie skierowana do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak na przyklad

maja sprawowac powierzona dywanowi wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie liryk

przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski strategia glosowania za posrednictwem rozstapienie jak

rowniez obecnosc marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt

odpowiedzialnosci zbyt losy was. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo zas jest Antenorow

troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do

pijanstwa a, takze obzarstwa, natomiast niezdolna do zadnego wysilku, a szczegolnie do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie persony beda

mogli w przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku was rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W calej kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec kwestii

narodowych. 1-wszy z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia sie

pochodzace z dobrem was, realizowania osobistych celow kosztem narodu.

6. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, chociaz sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, wydaje

sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by za posrednictwem atak zaszokowac wroga, oslabic go a,

takze nie zgodzic sie do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy w najwyzszym stopniu istotne, biezace i

zlozone. Swoje preferencje na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jako dobrowolna organizacja spoleczna powstala dla zapewnienia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol elekcyjny

(wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz utwor "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten problem; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, czy tez

wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, natomiast ci jakie mozliwosci sa pod jego czele powinni

wreczac przyklad,

dwie. "O wybranki ku ojczyznie" - liczy 6 dolegliwosci Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, ze milosc do ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Niestety jej nie istnieje, Skarga boi sie, ze fakt ow moze byc wykorzystany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

4. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz wydaje

sie wykorzystywana za posrednictwem magnaterie do osiagniecia osobistych celow, jakie mozliwosci prowadzi do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie pod jej zlych synow, lek o losy Rzeczypospolitej

a, takze nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba to: brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru

sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem

zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Polski, jesli do niej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie pan na

gruncie niezaleznosci od chwili papiestwa a, takze cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

- zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszystkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o istnieniu szlachcica od chwili narodzin az do smierci. Frapuje sie nad edukacja a, takze

wychowaniem podopieczni szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Opowiadajac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od edukacji Rej ceni dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec a,

takze spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez osobistych

zaslug. Za wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy pod wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach r., przynosza duzo pozytku, jak i

rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i ogrody warzywne, aby niczego za posrednictwem caly dwanascie

miesiecy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu autora do roboty na wsi swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow a,

takze warzyw jak rowniez innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odprezac sie w lekkim towarzystwie kompanow i rodziny, zaleca zabawy, polowania, rybactwo, co pozyskuje pozytek a, takze daje

uciecha. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupic je oszczedniej i sprzedawac drozej w innych

obszarach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie jego charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko zatem, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie wydaje sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy

praktycznej przedstawiciel tegoz wysokiego formy spolecznego winien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze sympatii stosunek

szlachcica do musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow pod Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w niej swe przemyslenia odnosnie tematu tego sytuacje oraz aluzje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na

najazd Tatarow pod Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow jak rowniez mysl o powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie zanim

napascia Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski proponuje opodatkowanie szlachty,

co formuluje slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka a, takze niesmiertelnej

- poety. Psyche poety jego zdaniem jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i odrzucic znajacy barier. Piesn ponizsza

przekazuje przytomnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego jako poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza

forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych chwale

zycia pod wsi. Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem wody i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w jednosci pochodzace z natura. Wyraza pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznym wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala zycia na wsi w gronie rodzinnym. Robota ziemianina pod roli przeciwstawiona jest

pozostalym, niemoralnym sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Duzy wplyw

pod tworczosc poety mialo tez spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z forma znakomitego polskiego poety, ktory to jako 1 z glownych tworzyl literature narodowa.

Jednakze nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jak na przyklad wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym utwor ten

wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem mysli wlasnej wartosci

Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po jego smierci pozostana czytane a, takze podziwiane za

posrednictwem wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie zagadnienia z zycia codziennego, jakie mozliwosci bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, do

ktorych niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przypadkami moga byc: Piosenka

XXIII jak rowniez fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w tej pozostalej przemyslenia wskazuja wyraznie pod znajomosc a, takze stosowanie filozofii

stoickiej, chociaz nie da sie zamaskowac zawartej w niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, odrzucic bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego rozwazania na ow

temat sa zawarte na przyklad w Piesniach XII a, takze XIX. Cnota, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, jaka pielegnowana w sercu dziecka

moze byc gwoli niego jednoczesnie "nagroda a, takze placa" jak rowniez swoista dekoracja zycia. Explicite z cnota zwiazana wydaje sie tak okreslana

dobra slawa, tzn. zacna opinia u wspolczesnych, natomiast po smierci pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, odrzucic stronil od chwili rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc zwykle wsrod owczesnej szlachty.

Oczywiscie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz zartobliwy

"Na most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala ona pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w niej swe przemyslenia a, takze sugestie, jak

na przyklad w przyszlosci pokrzepic obrone barier, ale w najwyzszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat a, takze stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni

wspolrodakow. Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszystkie zalety

stanowiace cnote znajduja sie cenne, ale najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta droga do nieba,

Tym, jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym sezonie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w Czarnolesie, aby tam tworzyc i dozyc wieku

starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety nigdy ziemianina. Pisarz opowiada o poboznej a,

takze spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie wedlug swiecie w poszukiwaniu bitew i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie zyc pod roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Ze zbirow osiaganych z ofiarnej pracy

wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki a, takze pola, natomiast nastepnie wszystko znosi do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej

pracy za kazdym razem znajdzie epoka na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby albo w lesie zastawia

potrzask, dzieki czemu w domu nigdy nie brakuje jedzenia. W calej zagrodzie bez watpienia pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze

o wychowaniu mlodego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zazenowanie. Poeta potrzebuje, aby jego wnuki dawny dobrze wychowane i

aby posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale takze glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – jest to

renesansowa zgoda zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, ktorym holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby trzymac dzien,

a, takze stoickie, aby przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w „Piesniach― miala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia dziecka jest szczescie, rozumiane jako zycie zgodne z prawami cnoty, umozliwia czyste

etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z uciechy

zyciowych. Wobec przemijalnosci swiata, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do korzystania z chwili, cieszenia sie pochodzace z

zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc zaobserwowac w Piesniach

II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka byla

odrzucic wolna od chwili sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki dawny tak roznorodne. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal odleglosc do swiata i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz bez watpliwosci blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Dzialanie kazdego z nich we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie filozofii antycznej

zmierzanie do szczescia wiazalo sie z sztuka wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac zmartwien, ktore mogly

zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce „Na

dom w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co wydaje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta potrzebuje boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie, ludzka

zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tegoz swiata odrzucic zapewniaja rzetelnego

szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna jedynie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu nieprzemijalnych norm a, takze

przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale zycia w

zgodzie z natura odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na glob renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc swiata: jego przemijalnosc i

stalosc wobec tak krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze ogromnym spokojem spostrzegac otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, w

korzystaniu pochodzace z rozumu, ale rowniez w uciechy „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia a,

takze wizji Boga, jako wielkiego Architekta, spotykamy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wobec Boga,

ale tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego zuzytkowac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od chwili trosk a, takze cierpienia jak rowniez

obawy zanim smiercia. Ow dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety w ustalone za posrednictwem myslicieli wartosci – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta pochodzace z ironia wytycza sie odnosnie tematu madrosci, jaka powinna dac mozliwosc

czlowiekowi radzenie sobie pochodzace z problemami, wreczac sile duchowa i trwale szczescie jak rowniez czynic odpornym na postrach przed smiercia.

Kochanowski, ktory to wielokrotnie w swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, odrzucic potrafi wyszukac w pani a ukojenia. Treny

wiec dokonuja zalamanie pod tej harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po smierci Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga

ustepuja jednakze pocieszeniu a, takze ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow wedlug porwana za posrednictwem Parysa

Helene. Misja poslancow skonczyla sie kleska a, takze stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu

ukazac rozne postawy polityczne obywateli i stalo sie pretekstem do rozwazan natury ogolnej.

W calej konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, choc w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w tragedii greckiej,

zachodzi podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob pod scenie odrzucic przekracza czterech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty wiesc maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal w nagrode zbyt wyrok w sporze bogin, wine totez ponosi bogini, ktora go nagrodzila.

Sa jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tej okolicy takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie tu okreslic glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes pod rowni wraz z sprawa panstwa

odstepstwem od chwili reguly wydaje sie rowniez odrzucic umieszczenie imienia ktoregos pochodzace z bohaterow w tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin lub

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Cecha szczegolna skladow z tegoz okresu wydaje sie epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w W celu Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni pochodzace z tego okresu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie

przynaszaja, / A przy tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek swiatowy, ponad wszystko

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak

nawet w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze!

―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka W celu gor a, takze lasow, stworzona w

momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swe zycie, sentymentalne i rownoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, ze podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza

(starogrecki bozek, ktory proch dar przemieniania sie w rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta a, takze przedmioty). Obecnie zas pyta z porzadnym

niepokojem: „dalej co zostanie? ―

dwie. Czarnolas.

Dominuje tutaj absolutnie inny stan ducha, inne znajduja sie tez zagadnienia. W mnostwo utworach pisarz opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi

wartosc mieszkaniu rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), definiuje pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma byc

wyposazonym na pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie natury, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje nad

ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, gdyz wlasne zycie bylo gwoli Kochanowskiego

najwazniejszym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w

jego zyciu zasadnicza byla jego poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbyt raz me rymy odrzucic gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) a, takze nawet polski pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tylu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, nalezacych do roznych gatunkow i typow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow a, takze zagadnien pochodzace z zycia dziecka, porusza kwestii jednostki, jak i rowniez calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez przedlozenie w zycie prostego programu

wartosci. Istota ludzka i jego dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tegoz pisarza w, odniesieniu do w/w przedmiotu, na wstepie nalezy stwierdzic, iz tematyka jego utworow dotyczy

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, a takze ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane jako wskazowka gwoli

jednostki, lecz dla wszystkich, bowiem stosowac sie ma mozliwosc do nich kazdy, poniewaz ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kilkunastu wersach w lapidarny strategia przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor postanawia odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty doktora i

prowokuja go do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane za posrednictwem glownego herosa: „Trudny (... ) nasz rzad

pochodzace z tymi pany: szedlem kimac trzezwo, natomiast wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta dzierzy na zamiarze osmieszenie a, takze krytyke

pijanstwa. Jego wyniki i niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania,

natomiast przede wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem zostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien wspominac o tym, ze cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w totez kazdy winien usilnie starac sie, aby zostawic po osobiscie dobre

retrospekcja. Nie jest stosownym czlowiekiem ow, kto rozumuje tylko o piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na darmo Bog

odroznil dziecka od zwierzakow, dajac mu rozum a, takze mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba ojczyznie,

w celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony

darem wymowy powinien edukowac swych konsumentow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania

rzeczywistej wolnosci. Z kolei ludzie majacy odpowiednia energie i odwage powinni pochodzace z bronia w reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet gdy

przyjdzie w walce oddac zycie.

„Piesn o solidnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, porusza wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze byc kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac do walki jako jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic wszystko dla kwestii

kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci dostalo sie do

niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak rozwinietej cywilizacji; nie wie budowac

budynkow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia o Polaku bystrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy odrzucic pomysla juz

wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi, ze i zanim

szkoda, a, takze po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. Zeby to udowodnic potrzeba czynow, a

konkretnie – zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to wlasnie odroznia polski narod od

chwili plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i problem calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, ale sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Czyni to gwoli

pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma pod celu pokazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal pod strazy porzadku

juz od chwili poczatku bycia naszego was, ale lub takie postepowanie duchownych moze byc przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni

doglebnie sie zastanowic nad dalszymi swymi wlasnymi losami, aby problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest takze problemem narodu, poniewaz tworza go pojedynczy ludzie. Wowczas gdy zawiedzie 1

element w calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a nie tylko czesc ukladu organicznego – panstwa – wolno tu zaczac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze wybrana z pobudek upadku

niepodleglosci Polski w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty pod wzorach starozytnych.

Utwor ow zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta pochodzace z

mitologii a, takze przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz nedzne

spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal pochodzace z

antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas pod scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o zdarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach gada posel

-akcji – ograniczona do konkretnego watku – sporu o Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, jakie

mozliwosci ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw istot, ich zachowan; od

patriotow poczawszy, natomiast na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swe losy laczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestii narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie nad konsekwencjami

wszystkich czynu, odrzucic reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, wzmacniany na projektach antycznych.

Kawalek ten pozostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej. W calej utworze tym latwo wyszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje

wladcow jak rowniez zle ludzie. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, jakiej obszerny detal przelozyl. Budowe takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec deficyt parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych pomieszczeniach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co ludzkie nie jest

jest obce―. W calej odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg ustaw postaci, cechujaca je zachowan; od chwili patriotow

poczawszy, a pod zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, wierny sprawom was, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy

pochodzace z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem a, takze intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad konsekwencjami

kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calkowitego narodu.

Tresc dramatu dzierzy charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze wlasnie w naszej epoce konstruuje sie popularny w Polsce mit sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa w „Nad

Niemnem― itd. Nie wydaje sie byc to jednakze jednolite oblicze wsi. Jej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot dziecka poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie,

uczucie i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni o

Sobotce―: „wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu pod prace, jaka

wszystkim daje radosc a, takze rozrywke, jaka tez pozyskuje zadowolenie. Ten obraz prezentuje „Zywot dziecka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze pozostala wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni,

uwazaja egoistycznie, znajduja sie chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz

odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Chlopisko musi wykonywac prace na panskim polu, profesja nie jest wesola

piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei

pochodzace z „Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― Metrow. Reja a, takze z „Zencow― Sz.

Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie tematy

podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z podstawowych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad, Wojsko, Kosciol,

Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza frakcja dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w pani a mysl, iz „bez praw nie moze okazac

sie prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska pod cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna mozliwe, iz jak odkrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego dziecka niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic odrzucic otrzymuje kary, a plebejusz traci

zycie. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica tak, ze istota ludzka ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac

musi rowniez kontrole wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta prosperowac nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc a, takze

nam a, takze bydlu, jezeli zadnego oracza nie zostanie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow zanim wyzyskiem a, takze samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak jego duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych a, takze zaczepnych), natomiast zwolennikiem zgody i pokoju,

chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji mlodego obywatela a, takze do

rangi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc

finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w dalszym rozrachunku niz wydatki na pozostale rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo swobodnie

zapamietac, poniewaz dzis wydaje sie on takze aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada

powinnosci senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze

swiecka w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Wytyczne te powstale sa w „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami natury w kazdej porze r.. dbajac o harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt badacz, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu oraz starosc, oraz

smierc. Charakteryzuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug rozumu i w bliskosci pochodzace z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to istota

ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro przeszlo prywate, odrzucic

zaluje do niej swoich towarow, a takze a, takze zycia - taki wzorzec ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek wszechstronny,

oprocz umiejetnosci potrzebnych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja tworcy tacy jak

na przyklad Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wyklaruj w jaki sposob autorzy polscy ery odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne a, takze lansujaca

porzadne. Przykladem takowej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem natomiast Plebanem―

Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski tworcow tego okresu o losy ojczyzny. W calej „Krotkiej rozprawie....

― Rej zastosowal forme dialogu. Interlokucja ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami czterech reprezentatywnych gwoli polskiego

systemu spolecznego stanow a, takze pietnuje czynu kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow

wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a,

takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na temat obyczajach.

Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych

jednostkom wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym nalezytego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie wylacznie

dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Wojowal z

korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O

Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i jego legatow. Krytykowal

negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach

publicznych a, takze nakladow pod ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i sobkostwo

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu w 1575 r. Poeta

obrazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju a, takze

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor ow niesie w sobie zawartosci uniwersalne, hhg sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego a,

takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on rozsadny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, odrzucic unosi sie ambicja gdy

chodzi o dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie do szantazu a, takze przekupstwa mlodzieniec. Wsrod

niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec utwor ten hhg niebezpieczenstwa grozace panstwu

wraz z strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dorobek poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja

niemal wszyscy humanisci, wszystkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie dziecka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o jego spoleczny uklad, odnajdujemy

nade wszystko w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore

zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz mysli o zysku („na

oltarzu jajca licza―), Pan z kolei - mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy

zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - gada Pleban). Dlatego Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszemu portalowi

prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― w pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna role przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, lecz bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do do niej synow - czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Odslaniajac szesc dolegliwosci spolecznych

- obojetnosc wobec ojczyzny, zachlannosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze grzechy przeciw

Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, w XVI stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie

rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic odgrywaja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych spotykamy tez w licznych fraszkach, a

najwazniejsza pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym internautom moze zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal o ksztalt swego stylu, o forme

uprawianych gatunkow a, takze o artyzm jezyka, jak i rowniez o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly o erudycji poety. Nie dawny mu tez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal takze epoke

starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu dawny dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow polskich. Nawiazania do

antyku w dorobku Kochanowskiego widac chocby w doborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul imponujacych, elegie.

Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w podejmowaniu powodow z

mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego przeszlo

tlumem.

Nasz wybitny istota ludzka zapisal sie w przeszlosci literatury polskiej nie tylko jako poeta a, takze dramaturg, lecz takze jako tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady tworcy, ktory uznaje swiat zbyt wielka

melodie, znajduje rozlegle wartosci natury i wsi, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jako nazwy ery uzyto tegoz terminu dopiero w XVIII wieku we Francji - poczatkowo gwoli okreslenia

zapozyczen i wzorow wloskich w sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia czasow panowania Franciszka I,

jak nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W ponizszym znaczenie ustalenie to zostalo przyjete za posrednictwem nauke niemiecka i

upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo okazac sie

poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza wywarla duzo sporow a, takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu jednakze

odrodzenia antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale potem sama dotarla do

szczytow przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od chwili XIV do poczatkow XVI wieku, natomiast w krajach

Europy polnocnej od finiszu XV do konca XVI stulecia. Jest pan rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki jak:

dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Hiszpania, Francja, Polska, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe

a, takze religie, najbardziej istotne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot a, takze kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, pod plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i bawic

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek okazuje w glowny punkt

badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jako o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do wzrostu

osobowosci uznajac wartosc jego rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania a, takze ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki ludzkiej. W calej

mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce przydatny, liczy sie jego talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w glowny punkt swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i zero co ludzkie nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do wzrostu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za oficjalny jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W r. 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w Spirze pod sejmie.

Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze wolno ja oddawac indywidualnie, ze nalezy

tlumaczyc je pod jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia czyli uwolnienia osob od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze jakikolwiek czlowiek dzierzy swoj zycie zapisany w

gwiazdach. Kierowane jest mu niebo albo pieklo, natomiast zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i zbieranie dobr. Swoje

to zasluga, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Anglii. Ruch ow powstal pochodzace z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil

ukochana, jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni pod sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem znajduja sie

wydane w 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one do literatury religijnej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o

przebudowie panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz

zmniejszenie krzywd spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych

niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Strofowanie I - "O madrosci potrzebnej do rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Pisarz charakteryzuje slabosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec najbardziej

normalni powinni okazac sie ci, jacy stoja naprzod narodu.

Strofowanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc dolegliwosci Polski. To: brak wybranki ojczyzny, deficyt zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca pisarz pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", jaka plynie pochodzace z "chciwosci swojego lakomstwa". W calej sposob wyrazisty i

wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci

do ojczyzny, wybranki dla pani a samej. Napad skierowany wydaje sie w witryne magnatow dbajacych jedynie o swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, podopieczni jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz laczy

cechujaca je jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, ow sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedostatek tej zgody

szczegolnie pod sejmach ozywia u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV a,

takze V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa kleska dla Polski, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, oferujacej do zgody i do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu wydaje sie jednowladztwo, jakiego nie mozna jednakze

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu.

Poddani winni znajduja sie swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co wydaje sie

jednoznaczne pochodzace z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Oblicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny,

oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od chwili zguby. Tytulowe grzechy jawne

to: deficyt sprawiedliwego a, takze sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki,

kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, natomiast jej tekst zwiazana

wydaje sie z pierwszym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech kluczowych

stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia istotne problemy interesujace

owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy korzystania z zup roznych metod oczyszczania wody, czy deficyt stalego programu

obronnego panstwa. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki wyprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w jedzeniu a, takze piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych polskich utworow

poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow pochodzace z prosba, aby pomysleli nareszcie o grozacym im ryzyku;

Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w razie potrzeby na wlasna reke stanac do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem ow, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest umrzec mlodo, ale w

strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo a, takze umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na podstawie o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka jako czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa natury

c) rozumienie zycia jako wiecznej walki o zywot

2. postawa uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny neutralnosc, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i zdrowie mieszkancow. Jest on absolutny podziwu gwoli prostoty a, takze kontaktu pochodzace z

natura. Wies, wspomnienia, jako miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tamtym miejscu

zyjacych. Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wsi,

tamtego zycia, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii autora. Pozostale sonety to

wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora wedlug stracie malzonka sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z roboty rak, natomiast kiedy wydaje sie stara to umiera.

19 Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, mocny, wzor roboty na wsi. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, ale to odrzucic pomagalo. Nie zaakceptowac stac go na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

starsza kobieta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) a, takze mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci zycia. Mlodosc, swiezy powiew i

spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - deficyt wlasnej decyzji na inny los, przykra wizja, bitwa o zywot, przetrwanie

4. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie w plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne dzierzy ukazywac zmartwienia duchowe dziecka. Te dziedziny ludzkich

zagrozen nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 szczatkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl rozny, glebszy. 2 pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia role symboli. 1-wszy z nich leka sie burzy - "skromnie do zimnej tuli sie sciany". Losy

rozy odnosza sie totez do losow czlowieka. Zachowuje sie totez jak istota ludzka (samotny, czuje sie zagrozony przez ryzyka, zadumane dzierzy skronie),

wydaje sie wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ow probuje sie jednak bronic przed zaglada.

Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za posrednictwem burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie

jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil w tej chwili calkowity harmonogram. Podobnie wydaje sie z

czlowiekiem, ktory pod starosc wydaje sie chorowity, wiecej przydatny do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal

przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie pochodzace z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ow wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad podstawowy i apokalipsa. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja

ukazac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma charakter symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Juz

sam kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w tym utworze rozumuje o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego charakter skazony wydaje sie niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi a, takze przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Przemiana barw a, takze odcieni. 4 opisy konkretnego krajobrazu

zmieniajacego sie pod spodem wplywem wysilku dnia.

1. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, rezonans

2. Won: ziola

kilku. Wzrok: barwa, ksztalt

4. Nastroj: zachwyt, zaduma nad wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i wydaje sie piekna, szczedzi sie, wydaje sie delikatna, poszukuje wsparcia

aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w czasie burzy pozostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy zanim jej dynamicznoscia, ale dazy do przetrwania. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta

kurczowo podtrzymuje sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly historie starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, poniewaz dbal pan o artyzm jezyka, uklad swojego nurtu i forme uprawianych

typow, a nade wszystko posiadl wszechstronna wiedze. Swoim obfita tworczosc nierozerwalnie laczy sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

- duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o jego wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie niemalze boska skala tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), czyli przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzyc zycia, poznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

przemija,

b) stoicka - oszczedzic umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

- Piesn IX - rozkosz zycia, nalezy sie bawic, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszej firmy czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak madry, ze zgadnie jakie mozliwosci nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, lecz moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jakie mozliwosci sie dzierzy.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie nigdy bawic, ale mozna a, takze zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o zdrowie.

- najrozniejsze nawiazania do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na sporym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl wielokrotnie

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z kluczowych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji,

wprost tworzyl swoja szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal pod roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel literatury sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ow ukazuje obraz panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej o bogactwach a, takze wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna wymaga obrony a, takze pieniedzy pod wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, jaka przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal w

niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace sytuacja w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w bitwie pod

spodem Chicimiem w 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic patriotyzm,

gotowosc do ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie pochodzace z 10 fragmentu dosc szczegolowo opisujacych w pierwszej

kolejnosci obustronne przygotowania, a potem bardzo uwaznie, dzien wedlug dniu wypadki pamietnej batalii, az do poczatku ukladow a, takze

zaprzestania dzialan wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych kwestii: nad calkowitym obrazem goruje uczucie wybranki do

ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy

ojczyzny. Poucza, ze uwage obecnych nalezy skierowac na kwestii naprawde zasadnicze: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swoich wspolczesnych. Hhg w nich zywy

obraz owczesnego zycia szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia wiadomosci o Kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. W calej 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl pod spodem dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciw Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666

roku. Od nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl pod wsi w krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami,

natomiast wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Naczelna czesc obejmuje 1656-1666 r i obejmuje opis zdarzen wojennych, czyli taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

do Danii, walka z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach,

upodobaniach, szczegolnych cechach, gatunku religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

awanturnictwem.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo do niej zgola odrzucic dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte uwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w walce a, takze sasiadami

nigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: zbior dodatnich jakosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie przeciwienstwem

gwoli zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako idea calkiem przyciagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania postawa, jaka

doprowadzila do upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa wzory kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tzw. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi jak: hiperbola,

metafora, porownanie, antyteza, elitarne epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje bogata kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ), ktorej

zagadnieniem jest pokazanie zycia a, takze urody w pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi wyrazisty kontrast pochodzace z pierwszym - jest dwubarwny

(czern a, takze biel, motyw smierci a, takze rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje zmiennosc wrazen, wynika pochodzace z kaprysu.

Planuje to gre z wrazeniem, nastroj zabawy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego

pochodzace z sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga - zestawienie porzadku trupa pochodzace z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od chwili nich uwolnic. Pointa:

zanim miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela wedlug jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym sezonie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym jak rowniez slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji jak rowniez

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow mija

sie faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym pochodzeniem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego szlachcica,

przekazuja portret swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci we wnetrzu stanowej, przekonanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji pod tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich przywilejow,

natomiast zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy led postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach formy rycerskiego a, takze

wojennego rzemiosla. Porownanie obecnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy

upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki chocimskiej...

". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz wydaje sie mysl, ze kobiety znajduja sie niestale w uczuciach. Pomysl ta

wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Dzieki calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore wydaje sie porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono kompletny szereg sprawy niemozliwych a, takze stwierdzono, ze predzej wolno je zrealizowac (uspokoic zatrzesienie,

wiatr zapiac w wor) niz zauwazyc stalosc w uczuciach kobiety.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota a, takze okrucienstwo tez moga stac sie tematem gwoli artysty. Np.

„Do trupa― Tytul formuluje barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany

zapach, erudycja, interesujace szczegoly tez znajduja sie w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna reprezentowana jest jako piekna a, takze zmyslowa kobieta. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka a, takze

nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku a, takze ich wplyw na zycie umyslowe ery.

W porzadnym uproszczeniu mowimy, ze w literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, fundamentalne prady. 1-wszy - dworski – rozwijajacy sie pod dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miejscowosci, tetniacych osobistych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska miala wiec zaskoczyc odbiorce, panowac mistrzostwa autora,

wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z wzorow zachodnich,

dywanowi skladajacy zachwyt, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, polskich tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ponizsza wlasnie literatura, odmiennie

anizeli nurt dworski, przykladala ogromna wage do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj naszego kraju rodowod

uznawala za najwyzszy tworcami tegoz nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten nazywa sie takze sarmackim od chwili

slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. a, takze oddzialywujacej pod pozniejsze ery.

Podzial literatury na 2 nurty wydaje sie wygodny, lecz nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec dworski i dawny

siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Jednakze byly takze miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn a, takze Naborowski znajduja sie poetami, jacy znacznie sie roznia –

mozna totez mowic przynajmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w XV stulecia. Szlachta polska w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna role jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm dzierzy dwa sensu - na wstepie oznacza sposob zycia szlachty w XV a, takze XVI stulecia, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje progres zakresu znaczeniowego

o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska miala poczucie, ze

Polska ustala przedmurze religii chrzescijanskiej - musi stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej pod wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej roli polityczno -

religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o szczegolnej roli jaka odgrywa Matka

Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - zycie na wsi, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego

sasiedztwa. Obecne dawny takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale w krakowskim, porzadnych sady skazaly go pod infamie a, takze banicje. Swoim pamietniki obejmuja okres sluzby

wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym pochodzeniem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z

nich obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze

milosci natury - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski pochodzace z

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych polskich epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach 1688 - 1696

"Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie duzo wagi do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt odrzucic respektuje. Pisarz zwraca uwage na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne podejscie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, ze represje

odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go zjawisko, ze w kraju, ktory nie istnieje za jakie mozliwosci

oplacic armii, ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo r. 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym

realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza u

Potockiego synonim rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory ustaw: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos odrzucic reprezentuje jakiejkolwiek z ludzi postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz z strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia wszystkich mszy, natomiast mysli jedynie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk biednej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, gdyz szlachta w wojsku wykazuje

chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich w sluzbie wojskowej.

Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w utworach W calej. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka kwestii szlachty a, takze panstwa. Niejednokrotnie poddaje

krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ukazal stan lezacy wewnatrz panstwa

polskiego, ktore chyli sie w kierunku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze potrafia sluzyc dzieciom do zabawy.

Wszyscy dbaja o wlasne dobro, odrzucic interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady systemu spolecznego. Polacy uwazaja

tylko o zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi.

Szlachta jednakze zyje czysta dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez ona sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy

ow lepszy" Potocki porusza problem nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory to nie moze obronic sie

zanim lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, poniewaz jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod spodem

Chocimiem w 1621r. Poemat opisuje tok bitwy a, takze rokowan. Calosc przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc w

zwyciestwie nad poganami. Patriotyzm widac w przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow

przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest w nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty w XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna

pozycje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do zobrazowanych faktow znajduja sie znakomitym pochodzeniem poznania

osob i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza odsetek zawiera wykaz przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o

relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji do walki wytwarza mu szwung zdobycia lupow, a

odrzucic milosc do ojczyzny. Pas mowi tez o odbytych podrozach obcych, ktore dawny wynikiem jego zainteresowan a, takze ciekawosci. Pas opisuje tez

msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z pozostalymi.

Przykladem wydaje sie uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory odrzucic chcial walczyc w

obozie wojskowym, wylazl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni go. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke jego bratu. Lecz taki modus zycia

znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W obszarach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W pozostalej czesci charakteryzuje swe amory i

decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz zycia ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich.

Autor uwaza ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy. Swoja klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty polaczone jest troska

o posiadanie i korzysci wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe

dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie

talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwie. Monolog skierowany do osoby, wziety w cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego jako utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac osobiscie sprawe pochodzace z ich oddzialywania

na zycie polityczne w owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym faktu, do ktorych konfliktow a, takze klesk potrafia one doprowadzic, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. W celu walki pochodzace z nimi uslugiwaly mu nade wszystko bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak bajki, ukazuja obraz zycia w XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tamtych czasow. Krasicki obnazal

a, takze osmieszal w nich najbardziej znaczne wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i przygodny, rownie wielokrotnie sa jednakze uniwersalne a, takze

ponadczasowe. Krasicki tak samodzielnie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie okazac sie nie

tylko moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na wejsciu utwor ow jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony juz w tytule,

natomiast przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, nazbyt mlody wiek, zbyt

przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna staranie o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle glupie i dziwaczne, iz domyslec sie wolno, ze dzieki temu Krasicki obrazuje zalety mistrza. Tak

wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia gwoli jego strategii wewnetrznej, natomiast jednoczesnie wydaje sie

atakiem pod sarmacje, pod jej usterki i nedzne przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zbudowana na regule dialogu, rozmowki prowadzonej za

posrednictwem dwoch szlachcicow. Jeden pochodzace z nich mowi o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa

satyry wydaje sie pesymistyczna - wymeczony napojem alkoholowym szlachcic odchodzi, by odszukac ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego

obrazuje rowniez szablonowe cechy Mlodych polakow, ktorzy tuz przy alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie znaja sie pod polityce, a przy tym

uwielbiaja dyskutowac i pod spodem lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Okazuje sie, ze w Rzeczypospolitej historia sie

coraz gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Ten

brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju calkowitego

upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk

przedstawiana byla w sposob niewatpliwy i bezposredni. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co pisarz chcial podkreslic swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej w satyrach

dialogowych, szczegolnie zas w ludzi, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do samodzielnej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej zawartosci i

unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje siegaja V. w. p.

n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Tematyka utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow.

Mnisi walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek wsrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co duzo trunku

mogl pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac

narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika pochodzace z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego portretuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych czasow.

Swoistym komentarzem do calkowitego zbioru wydaje sie „Wstep do bajek―. W calej sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady,

deklarujac ze spotykamy ludzi doskonalych, ale to tak rzadkie postawy, ze mozna halasuje miedzy bajki wlozyc.

Historia „Szczur a, takze kot― wydaje sie atakiem pod jedna pochodzace z najgorszych niedoskonalosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie

w tej okolicy tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed

rodzenstwem szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest

wraz z sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera bezsporne pouczenie, ze w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz

za kazdym razem trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem uniwersalny, wazny praktycznie dla kazdej zywej:

zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie w tej

chwili w niewoli i odrzucic zna zapachu wolnosci, odrzucic rozumie do niej. Akceptuje swe zycie w klatce a, takze uwaza, ze jest to troche normalnego.

Lecz stary czyzyk nie zgadza sie pochodzace z twierdzeniem mlodego. On ongis byl nieskrepowany, zostal jednakze uwieziony. W zadnym wypadku nie

przyzwyczai sie do niewoli, za kazdym razem bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac te bajke, obrazuje sie pod fakt, ze powstala ona po

pierwszym rozbiorze Polski, moze totez Krasicki chcial napisac o nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl w nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, lecz byl zasobny. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osob

naturalne, takimi, jakimi znajduja sie, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej

a, takze najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna w znacznym stopniu wiecej

zdobyc.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest historia "Jagnie a, takze wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w

planecie dominuje ustawa silniejszego, iz racja wydaje sie po stronie tego, kto ma energie. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdy jest opowiedziana

historyjka: slabowite, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem moce, bezwzglednosci a, takze okrucienstwa).

Jak pyta, jakim prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, watly i w lesie", natomiast nastepnie zostaje pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego dziecka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca chociazby wiare w Boga a, takze

smieje sie ze wszystkich swietych. Lecz gdy spada na faceta choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo ludzie sa chwiejni we osobistych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze wielokrotnie

teoretyczne madrosci nie asystuja w zyciu.

A zatem glob w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki a, takze

zaprezentowane konsumenta.

79. Zanalizuj role literatury oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: w Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z glebokiej troski o kraj, pochodzace z leku

zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej celem powinno okazac sie szczescie ojczyzny.

Poniewaz szczescie spoleczenstwa wynika z przydatnosci wszystkich jego mieszkancow, zatem, jak pisal koncem oswiaty krajowej okazac sie powinna

zdatnosc obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki nad szkolnictwem, czym poparl wyraznie program reform Komisji

Oswiaty Narodowej.

Mnostwo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie

za tronem dziedzicznym. Gadal o wymagania utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne miejsce w jego dzielach zaprzata krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbyt upadek panstwa. Pisal: Wraz z samych panow zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal program reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Pod swoim

przywodztwem skupil ekipe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie przewiduje

dwie izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny a, takze polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie traktowanie

chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra pod owczesne

ludzie.

Do ewidencje utworow nalezy jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w czasie kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma pan charakter klasyczny

– zachowana zostala zasada trojjednosci: wysilku, miejsca a, takze akcji, deficyt jest takze scen masowych, calosc zas utrzymana wydaje sie w jakiejs

konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na renome publiczna jak

rowniez na postawe polityczna indywidualnych poslow.

Kawalek ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc

przemian ustrojowych Polski, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem a, takze ukazal chwatow jednoczesnie

konkretnych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego swiata jest

splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia dialogow prezentujacych

poszczegolne poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― pozostana przedstawieni jako prawi a, takze wzorowi obywatele, ci

„zli― zas jako durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich synek

Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Z kolei ich wrogowie to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i

Szarmancki.

Caly utwor jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka zmartwienia, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza do upadku Polski,

podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swojego zycia

wielka i wyzwolona z pod spodem obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele gada, ale na ogol bez sensu;

zadziwia sie, ze Starosta pozwala na wszystkie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); wreszcie okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc

goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, odrzucic respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke przymusem

za partner, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski prezentuje jego deficyt

zainteresowania znaja, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; tez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum

veto, konfederacje uznaje zbyt swiete ustawa szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zapracowac; Szarmancki wydaje sie czlowiekiem, ktory to

roztrwonil mienie rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac okazje finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze

posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego go nie nauczyly, niczego ciekawego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o wielkiej roli wyrazenia jako narzedzia oddzialywania pod spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna sytuacje czlowieka. Dzialanie na progres tego kierunku mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory to glosil, ze

cywilizacja odrzucic sprzyja progresowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal uczucie –

byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on najmniejszy udzial w tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Esencja jego bylo rozumienie zachwycajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Poza literatura rokoko

najpelniej zostalo zrealizowane w malych postaciach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej

ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od chwili 1730 do 1822. startuje sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory to wypowiada sie w czterech dziedzinach zycia:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. W calej 1740 wlozyl na fallusa szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam nowatorskie metody ksztalcenia. Byl pan pijarem a, takze z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku

ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 r. oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia slownika, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 r. oddano do uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozumuje naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w 1764 r. krolem Polski zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole Szlachcicow.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, ale rowniez dawala gruntowna a, takze

wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane pod

angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec biezace i

roznorodne tematy. W bazie tego tygodniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, dokument, listy do redakcji a,

takze odpowiedzi pod nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan a,

takze chlopow, konweniuja o problemach gospodarczych a, takze politycznych Polski. Wydawany za posrednictwem 21 czasow. Z inicjatywy krola w

1765 r. zalozono w stolicy polski pierwszy w dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach okreslany mianem Operalnia, w

ktorym zaczely miec miejsce trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 r. dla

teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo

oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Krol przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny

powierzyl jej kompleks prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly

uczelni wydzialowe a, takze podwydzialowe, te zas pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie

w jezyku naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia nalezytego poziomu edukacji potrzebne znajduja sie dobre ksiazki dlatego w

1775 r. powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, jakiego celem bylo opracowanie a, takze wydanie nowych podrecznikow oswiatowych. KEN

przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego mistrza.

Brali w nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja

Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego

historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie elementy bohaterskie a, takze komiczne. Skutek komiczny

osiagniety zostaje przez celowe wdrozenie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast powaznym a, takze podnioslym

pomyslem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha miedzy zakonem dominikanow i

karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych dopiero puchar,

jakie mozliwosci wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu,

opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wowczas kuflem od chwili

wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci,

lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Frakcja pierwsza tegoz poematu o charakterze konfesyjnym to niesamowity hymn pod czesc

poezji. Konrad – romantyczny liryk – dzierzy poczucie dyspozycji, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy jest uczucie,

ogarniajaca kompletny narod. W calej imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy w

uniesieniu. Swoim pragnienie wladzy bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego

zacna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a wylacznie madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga o zlo panujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil sie dla

zacna ludzi. Konrad jest totez indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje sie

sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny polega wiec pod buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci

ludzkiej w imie szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on w pyche a, takze megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos w dyskusji odnosnie tematu oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest wylacznie proba marki ruchu listopadowego i pobudek jego katastrofy.

Nalezy podkreslic, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie do Paryza, porzadnych uczestniczyl w

wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich miesiecznikow emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie pan o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze tym Slowacki chcial dac odpowiedz na watpliwosc

dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka role powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, ze

rzady ludzi ludzi dawny jedna pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale odrzucic jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku wydaje sie zamach pod cara. Ludzie jest w tej kwestii podzielone. Wylacznie mlodzi oficerowie

pragna walki. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly bedaca sposobem dzialania. Narod, reprezentowany za

posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, jaka nienawidzi cara i potrzebuje powstania, lecz potrzebuje liderow. Wynik

glosowania, ktore dzierzy przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, aby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozna zatem w

dramacie odczytac caly tok powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana a, takze calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu spolecznego,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, cechujaca je pragnienie wolnosci

jest w tej okolicy oceniane jako bardzo wartosciowe i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zachwyt zostal zaprzepaszczony, niz krytyke

dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich odrzucic znala dotad historia Polski. Krytykowal ludzie, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narod, niz ochronic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia w niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest

wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa przeszlosci i

postepu. Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

totez rozumiane a, takze doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Wowczas po smierci toczono boje o slawe po nich lub punktu pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze mowi o nich w momencie cechujaca je smierci albo po smierci. Smierc uwydatnia dopiero cechujaca je

wielkosc. Poeta uwaza, ze moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

rzetelnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich. Zalobny

orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi do grobu, w ktory odrzucic sklada organizmu bohatera. To symbol przetrwania idealow

Bema - walki o niepodleglosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Przebiega

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze pan do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo zejscie Browne’a

wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych a, takze uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - ciemna noc z twarza Murzyna―. W calej ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przetrwac historie a, takze budzic do walki narody. Ale zanim wielka idea Browna zostanie przez

pozostalych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, jego wielkosci. Melodia Chopina wydaje sie

przedstawiona za posrednictwem Norwida jako ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― -

nieosiagalny absolut. Idealu tegoz nie mozna zdobyc ale wolno don zmierzac. Muzyka czyni z osob istoty bardzo dobre. Miara naszej doskonalosci

wydaje sie porownanie do hostii. W calej wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi

fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu zalozenie mowiaca, ze zniszczenie materialu nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Jest

tez w tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida

- wielcy ludzie odrzucic znajduja szczescia za zycia, a nawet wedlug smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu

po smierci Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono 2 groby. Podobne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl w cieniu obszernych ludzi, odrzucic

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka koszty musi uiscic kazda osobowosc za

swoja odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa przyszlym

pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie tak dlugo jak na przyklad pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na okreslonych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do kulturze dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady czterech jednosci: epoka miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) trwa 1 miech, miejsce: akcja

rozgrywa sie w mnostwo miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – kompozycja

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne: rozlegle

monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: basni

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek kobieta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

porzadku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa idei wolnosci dobrze poswiecic kompletny narod, anizeli ocalic go (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia w niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie

rozwojowa przeszlosci i postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal

ow „czerep rubaszny―, ktorym przykryta wydaje sie „anielska psyche narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

aktywnosc sil politycznych o zakresie demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― 2 plaszczyzny historyczne, historie duza, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz odrzucic oddzielal cechujaca je od zony, dzieki czemu historia ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej warstwy wywodza sie bohaterowie a, takze

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych za posrednictwem tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je totez autor w wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie do panstwa a, takze monarchy. Gwoli

Sienkiewicza jego bohater o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa

nieskomplikowane, autor zaznacza kilka zasadniczych typow cechujaca je charakteru. Wlasnosci typowe znajduja sie najlepiej wyrazne w

charakterystyce Zagloby, zasadniczego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu a, takze

grozy, otoz posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace

z obcym najezdzca przez kompletny narod naszego kraju oraz poswiadczenie grozy polozenia naszego kraju w trakcie najazdu. Pokazanie wojny wraz z

Szwedami jako ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc a, takze szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki o wolne panstwo bez

mistrza, brak brawury, by siegnac po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku. Samotna

bitwa szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu

uswiadamia Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne

moce i izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w walce.

Odslaniajac szeroko podstawy kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc jak rowniez brak wiary narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji

katastrofy w kategoriach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w

bawelne do powstania, zawiera duzo aluzji a, takze mozna zwazac go zbyt utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa wstrzymac sie pod spodem

Termopilami, porzadnych Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom

tegoz brak. Poeta nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac wyrazen

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu w powstaniu, otoz

identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu dawny miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wobec

powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk odrzucic odnotowano, pisarz pokazuje naszemu portalowi tylko represje

popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 r., zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy

dowiedziec sie z polaczeniu naocznych swiadkow – zgodne z prawda historyczna. Wspolwystepuja takze najrozniejsze postacie historyczne, w tym

takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce a, takze

tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest problem winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, natomiast Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Delikatne zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot odrzucic uprawnia do uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka a, takze patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo zbyt zycia odrzucic postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec uczucia innych, odrzucic kpic pochodzace z

nich a, takze samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny poglad na istote milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, znajduja sie

przeznaczone fajnego przez Boga i scalone na wieki. Zakochanych na ziemi nie mogli byc wespol z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

rozbieznosci majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom ustawa do prywatnego szczescia jak rowniez szydzi pochodzace z tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja

szczescie. Wedle nauki moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za zycia zazna

pan szczescia ziemskiego, bo tego typu fakt tez opoznia a, takze utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem fundamentalne wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej o natchnienie, wsparcie w tworzeniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chwatow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc ukazuje sie takze

arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu albo klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod Napoleona

pod Moskwe).

Niedostatek jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow a, takze ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie