SKŁAD MINERALNY SKAŁ OSADOWYCH

Ze względu na pochodzenie minerały wchodzące w skład skał osadowych dzielą
się na:

Minerały allogeniczne – minerały powstałe poza środowiskiem tworzenia się

skał osadowych. Do środowiska osadowego dostają

się w wyniku mechanicznego wietrzenia skał starszych – magmowych,
metamorficznych, osadowych.

Minerały autogeniczne – minerały powstałe w środowisku tworzenia się skał

osadowych. Powstają w wyniku wytrącania się z

roztworu, wskutek procesów biochemicznych lub w wyniku późniejszych
(diagenetycznych) przemian w obrębie zdeponowanego osadu.

Niektóre minerały mogą występować w skałach osadowych zarówno, jako allo-
i autogeniczne, np. kwarc, który w tej samej skale występuje, jako ziarna
allogeniczne oraz, jako autogeniczne spoiwo.


Spośród minerałów skał magmowych i metamorficznych minerałami
allogenicznymi skał osadowych stają się te, które wykazują największą
odporność na działanie czynników wietrzeniowych, głównie wietrzenia
chemicznego, ale i mechanicznego.
Wśród minerałów femicznych (zawierających żelazo i magnez) skał
magmowych odporność na wietrzenie chemiczne wzrasta w kolejności:

OLIWINY

→

PIROKSENY

→

AMFIBOLE

→

BIOTYT

Wśród minerałów sialicznych (zawierających glin i krzemionkę) skał
magmowych odporność na wietrzenie chemiczne wzrasta w kolejności:

PLAGIOKLAZY ZASADOWE

→

PLAGIOKLAZY KWAŚNE

→

SKALENIE POTASOWE

→

MUSKOWIT

→

KWARC

Minerały femiczne są mniej odporne na wietrzenie chemiczne niż sialiczne.


Wszystkie minerały allogeniczne, jeśli są świeże wykazują takie same cechy, jak
w macierzystych skałach magmowych i metamorficznych.

MINERAŁY ALLOGENICZNE

MINERAŁY GRUPY SiO

2

:

opal, chalcedon, kwarc

Opal, chalcedon i kwarc autogeniczny to kolejne stadia przeobrażania
koloidalnego żelu wytrącającego się bezpośrednio z wody morskiej lub
tworzącego się czasie procesów diagenetycznych.

OPAL

SiO

2

⋅⋅⋅⋅

nH

2

O

Stwardniały żel krzemionkowy zawierający do 15% wag. wody. Jest minerałem
bezpostaciowym.
Nie wykazuje łupliwości ⇒ przełam muszlowy lub gładki. Twardość 5 (5,5) -
6,5 w zależności od stopnia stwardnienia żelu i zawartości wody. Czysty opal
jest bezbarwny, najczęściej jednak jest zabarwiony na szaro, żółto, brunatno,
czerwono, zielonawo, czarno; odmiany ozdobne: opal mleczny (szlachetny)
czasem wykazujący opalizację jest biały, zielonawy lub niebieskawy,
opal bezbarwny (hialit) czasem wykazujący opalizację jest przezroczysty.
Połysk szklisty a na powierzchniach przełamu matowy.

CHALCEDON

Jest drobnokrystaliczną odmianą kwarcu, zawierającą gęsto rozsiane
submikroskopowe inkluzje (banieczki) wody.
Jest bezpostaciowy, przyjmuje kształt nieregularnych buł lub nagromadzeń
nerkowatych, groniastych lub naciekowych. Przełam muszlowy lub gładki,
twardość 6 - 6,5. Połysk matowy. Jest biały lub zabarwiony na różne kolory:
agat jest zbudowany z różnobarwnych, koncentrycznych wstęg, chalcedon
mleczny – biały, chryzopraz – zielony (obecność Ni).

KWARC

Wykazuje cechy fizyczne

β

-kwarcu pochodzenia magmowego.

Podstawowym kryterium pozwalającym odróżnić kwarc autogeniczny od
kwarcu allogenicznego jest pełny automorfizm (czyli prawidłowe wykształcenie
wszystkich ścian) kwarcu powstającego w skałach osadowych.

MINERAŁY ILASTE

Makroskopowe rozróżnienie poszczególnych minerałów ilastych nie jest
możliwe, gdyż wszystkie mają bardzo podobne cechy fizyczne i występują w
postaci zbitych agregatów o ziemistym lub drobnołuseczkowatym wyglądzie.
Występują wyłącznie w postaci drobnych łuseczek o bardzo niskiej twardości
1 - 2(2,5). Ich agregaty rozcierają się w palcach, dając wrażenie tłustych i
ś

liskich w dotyku. Mogą być białe lub zabarwione domieszkami na rozmaite

kolory, najczęściej szarawe, niebieskawe lub żółtawe, czerwonawe, rdzawe.

KAOLINIT

Al

4

[(OH)

8

||||

Si

4

O

10

]

MONTMORILLONIT

Al

2

[(OH)

2

||||

Si

4

O

10

]

⋅⋅⋅⋅

nH

2

O

ILLIT

KAl

2

[(OH)

2

||||

(Al, Si)Si

3

O

10

]

⋅⋅⋅⋅

nH

2

O

GLAUKONIT K(Fe

3+

, Al, Mg, Fe

2+

)

2

[(OH)

2

(Si, Al)

4

O

10

]

⋅⋅⋅⋅

nH

2

O

Występuje wyłącznie w postaci drobnych, okragławych ziarn dochodzących do
1,5-2 mm średnicy. Twardość 2. Barwa zmienia się od trawiastozielonej do
zielonawoczarnej w zależności od ilości żelaza i stopnia jego utlenienia.

WĘGLANY

KALCYT

CaCO

3

Kryształy mają najczęściej postać romboedrów. Łupliwość doskonała, zgodna
ze ścianami romboedrów. Twardość 3. Czysty kalcyt jest bezbarwny, choć
najczęściej spotyka się kryształy białe (mleczne) lub zabarwione na szarawo,
ż

ółto, miodowo, czerwonawo a czasem czarno. Połysk szklisty.

Na zimno reaguje z rozcieńczonym HCl, wydzielając CO

2

(tzw. burzenie).

Charakterystyczną cechą optyczną jest jego bardzo wysoka dwójłomność.

DOLOMIT

CaMg(CO

3

)

2

Kryształy mają postać romboedrów podobnych do kalcytu. Łupliwość
doskonała, zgodna ze ścianami romboedrów. Twardość 3,5 - 4. Barwa zwykle
szarobiała lub żółtawa. Połysk na ogół szklisty.
Z rozcieńczonym HCl reaguje po podgrzaniu (kwasu) lub po sproszkowaniu
minerału.
W dolomicie część jonów Mg

2+

jest częściowo podstawiona jonami Fe

2+

.

Odmiana taka jest nazywana ankerytem Ca(Mg, Fe)(CO

3

)

2

.

SYDERYT

FeCO

3

Kryształy mają postać romboedrów podobnych do kalcytu. Łupliwość
doskonała, zgodna ze ścianami romboedrów. Twardość 3,5 - 4. Barwa biała,
szarawa, żółtawa, brunatna, rdzawa. Połysk na ogół szklisty.
Z rozcieńczonym HCl reaguje bardzo powoli po podgrzaniu (kwasu).
Sferosyderyt i syderyty ilaste są mieszaninami mineralnymi o brunatnej barwie.

MAGNEZYT

MgCO

3

Podobny do innych węglanów. Odróżnia go śnieżnobiała barwa i brak reakcji z
HCl.

SIARCZANY

GIPS

CaSO

4

⋅⋅⋅⋅

2H

2

O

Pokrój tabliczkowy, rzadziej igiełkowy. Łupliwość doskonała, równoległa do
największej ściany. Twardość 2. Bezbarwny, biały lub o zabarwieniu szarym,
ż

ółtawym, miodowym. Połysk szklisty.

Może tworzyć bliźniaki podwójne, tzw. „jaskółcze ogony”.

ANHYDRYT

CaSO

4

Tworzy zbite, drobnokrystaliczne agregaty zbite lub włókniste, białe lub
zabarwione w różnych odcieniach: szarych, niebieskawych, czerwonawych.
Twardość 3,5-4.

BARYT

BaSO

4

Pokrój tabliczkowy. Kryształy są białe i mają szklisty połysk. Charakteryzują się
dużym ciężarem właściwym.

POLIHALIT

K

2

MgCa

2

[SO

4

]

4

⋅⋅⋅⋅

2H

2

O

KIZERYT

MgSO

4

⋅⋅⋅⋅

H

2

O

MIRABILIT

Na

2

SO

4

⋅⋅⋅⋅

10H

2

O

Występują w złożach solnych.

CHLORKI

HALIT

NaCl

Kryształy mają postać sześcianów, często o charakterystycznie pożłobionych
lub prążkowanych ścianach. Łupliwość bardzo dobra, zgodna ze ścianami
sześcianu. Twardość 2. Kryształy są bezbarwne, białe (mleczne) lub
zabarwione na szarawo, zielonkawo, czerwonawo, brunatnawo. Połysk szklisty.
Silnie higroskopijny. Słony smak.

SYLWIN

KCl

Kryształy mają postać sześcianów. Łupliwość bardzo dobra, zgodna ze ścianami
sześcianu. Twardość 1,5 - 2. Kryształy są bezbarwne, białe lub zabarwione na
czerwono. Połysk szklisty.
Silniej higroskopijny niż halit. Gorzkawy, palący smak.

KARNALIT

KMgCl

3

⋅⋅⋅⋅

6H

2

O

Tworzy zbite drobnokrystaliczne skupienia. Twardość 2 – 3. Jest bezbarwny lub
zabarwiony na czerwono, żółto lub brunatno. Połysk szklisty.
W smaku jest bardziej gorzki niż sylwin.

FLUORKI

FLUORYT

CaF

2

Biały, fioletowy lub zielony minerał o twardości 4, doskonałej łupliwości,
wykazujący fluorescencję w promieniowaniu UV.

FOSFORANY

Minerały fosforanowe zwykle występują w postaci skupień zwanych
fosforytami, w których rozpoznanie poszczególnych składników jest trudne.

KOLOFANIT

bezpostaciowy

FRANKOLIT

skrytokrystaliczny

APATYTY

Ca

3

[(PO

4

)

3

(OH, F, Cl)]

krystaliczny

WIWIANIT

Fe

3

[PO

4

]

2

⋅⋅⋅⋅

8H

2

O

Składnik rud darniowych i torfów. Występuje w postaci pylastych skupień lub
nalotów, które na powietrzu zmieniają barwę na intensywnie niebieską lub
granatową.

TLENKI I WODOROTLENKI GLINU

Występują w postaci ziemistych agregatów wchodzących w skład laterytów i
boksytów. Ich makroskopowe rozróżnienie nie jest możliwe.

HYDRARGILIT

Al(OH)

3

wyst. w laterytach

DIASPOR

Al

2

O

3

⋅⋅⋅⋅

H

2

O

wyst. w boksytach

BOEHMIT

AlOOH

wyst. w boksytach

SIARKA RODZIMA

S

Tworzy skupienia ziarniste i zbite, nacieki i stalaktyty. Jest żółta,
nieprzezroczysta, miękka (twardość 1,5), przełam tłusty.

TLENKI I WODOROTLENKI śELAZA


SIARCZKI śELAZA