Akcja ratownicza i kilka refleksji

Dżdżyste sobotnie przedpołudnie 30 sierpnia 1997 r,, godzina 9.48. Dzwoni

telefon alarmowy. Drżący kobiecy głos nerwowo relacjonuje: Pożar w

przepompowni gazu. Wszystko się pali. Zakład Produktów Naftowych CPN nr 4

Uroczysko-Cygan. St. asp. Henryk Piwowarski niewiele informacji uzyskał z

wypowiedzi zgłaszającej. Ruchem ręki nakazał pomocnikowi wydrukowanie

informacji z bazy danych materiałów niebezpiecznych i jednocześnie zaalarmo-

wał cały stan osobowy JRG Tomaszów Mazowiecki.

Z wydruku wynikało, że zakład ZGPN CPN nr 4 usytuowany jest 2 km od

granicy Tomaszowa Mazowieckiego. Jest typowym magazynem przeła-

dunkowym paliw płynnych, w części wydzierżawionym spółce cywilnej PPHU

„Gaz-Lux" s.c. Brzeziny, z poznaczeniem przede wszystkim na dystrybucję

gazu płynnego propan-butan.

Siecią gazociągów ułożonych na estakadach o wysokości od 0,5 do 4,5 m przy

pomocy pompy i sprężarki przepompowuje się gaz w stanie ciekłym do

budynku produkcyjnego oraz do stanowiska napełniania autocysten i stacji auto-

gazu. Gaz płynny pobiera się bezpośrednio z cystern kolejowych ustawionych

na bocznicy kolejowej przy froncie spustowym. Cały teren zakładu otoczony

jest dużym kompleksem leśnym, stanowiącym bardzo zróżnicowany wiekowe

(od 5 do 100 lat) las iglasty. Czas pracy rozlewni gazu - 7°°-15'°. Zakład nie ma

własnej służby dozoru. Całodobowy dyżur zapewniony jest przez właściciela, tj.

ZGPN CPN nr 4. Zakład nie ma też stałych urządzeń gaśniczych. Wyposażony

jest natomiast w bezpośrednie łącze telefoniczne z RSK Tomaszów

Mazowiecki.

Powiało grozą

Po 6 minutach od chwili przekazania zgłoszenia do RSK w Tomaszowie

Mazowieckim 5 zastępy GCBA 6/32-5/24, zastęp SRt, zastęp GPr 3000 były na

miejscu zdarzenia. Dowódca zmiany, asp. Grzegorz Sktadowski - dowodzący

zastępami dokonuje wstępnego rozpoznania. Po zebraniu niezbędnych

informacji podejmuje decyzję: ewakuować wszystkich pracowników oraz dwa

zagrożone samochody - Star i Żuk z ładunkiem 11 kg butli propanu-butanu poza

teren zakładu, Nakazuje wycofać zastępy na odległość ok, 500 m.

Drogą radiową melduje; Przepompownia gazu oraz dwie cysterny kolejowe z

gazem propan-butan, o pojemności 22 tony każda - w płomieniach.

Powierzchnia około 1000 m

2

. Bezpośrednio zagrożone pożarem i wybuchem są:

2 cysterny kolejowe o pojemności 32 i 42 tony, zbiornik naziemny o pojemności

2,5 tony, wraz z dystrybutorem do tankowania pojazdów, punkt dystrybucji butli

11 kg, zlewnia oleju, kompleks leśny. Dysponuj dalsze siły i środki, w

szczególności DWP, wycofuję zastępy z terenu zagrożonego.

WSKR powiadamia komendanta wojewódzkiego PSP i dysponuje postawiona

w stan gotowości grupę operacyjną oraz 2 GCBA 6/32, 2 GCBM 18/8 (CN-18),

GBA 2,5/16. Dowódca JRG Tomaszów Maź., st. kpt. mgr inż. Roman Pająk,

jadąc na miejsce zdarzenia poleca drogą radiową dysponować siły policji,

pogotowia ratunkowego, służb leśnych. Na miejscu ocenia sytuację, pod-

trzymuje podjęte decyzje. Nie jest w stanie uzyskać informacji dotyczących

stopnia napełnienia cystern, ilości przeładowanego gazu propanbutan, legalizacji

zbiorników.
Stan krytyczny

W niespełna 57 minut od zaalarmowania RSK na miejscu zdarzenia byt

komendant wojewódzki PSP, st. bryg. inż. Andrzej Kochała.

Zapoznał się z sytuacją i przejął dowodzenie. Rozpoczął wydawanie rozkazów.

W tej samej chwili nastąpił potężny huk, trzask giętych i rozrywanych

elementów wagonu cysterny. Słup ognia wzniósł się w górę na wysokość około

30 metrów. Z budynku administracyjno-biurowego, magazynowego i rozlewni

gazu wyleciały szyby. Podobnie dzieje się w niektórych budynkach w odległym

o 3 km Tomaszowie Maź. Stojący na sąsiednim torze pusty wagon cysterny-

magazynu o pojemności 421 został częściowo rozerwany, obrócony o 180" i

odrzucony 10 m poza torowisko.

Ogień błyskawicznie obejmuje trzecią cysternę, o pojemności 32 t gazu

propan-butan. Języki ognia wydobywające się z nasad spustowych potęgują

tragedię, a w odległości 1,5 m na sąsiednim torze stoi pełna cysterna z gazem

propan-butan, o pojemności 22 tony- Szyny na torowisku krzywią się pod

działaniem temperatury. Palą się podkłady.

Następują krótkie eksplozje na składowisku butli 11 kg z gazem propan-butan.

Mur składu opału odległy o 6 m rozsypuje się jak domek z kart. W ułamek

sekundy po pierwszym wybuchu - następna eksplozja. Rozerwany zostaje na

strzępy i zmieciony z powierzchni naziemny zbiornik do tankowania

samochodów o pojemności 2,5 t, w 70 proc, napełniony gazem propan-butan.

Cysterna o pojemności 22 tony, przepompownia gazu, skład butli 11 kg,

zbiornik naziemny, sieć przewodów na estakadach, front spustowy, dystrybutor

gazu przestają istnieć. DAR widząc zagrożenie poleca WSKR dysponowanie:

10 DWP, 2 GCBM 8/8 (CN-18), zwiększonych sił policji. Oficer dyżurny

województwa, asp. Marek Rakoczy, wobec małej liczby stanu DWP na terenie

województwa przekazuje informację do Krajowego Centrum Koordynacji Rato-

wnictwa. Natychmiast dysponowane są zastępy z JRG Łódź, Żyrardów, Łowicz,

razem 7 zastępów.

Była godzina 10.32. DAR rozkazał: dowódcy JRG - wprowadzić do działań

działko wodno-pianowe, zasilane z GCBA 5/24 z zadaniem obrony magazynu

oleju smarowego i autpcysterny z olejem; oficerowi operacyjnemu - zgrupować

z przybywających zastępów na bezpośredniej drodze dojazdowej 5 zastępów

GCBA o najkorzystniejszych parametrach taktyczno-technicznych oraz 2

zastępy GCBM 18/8 (CN-18), przygotować urządzenia pomiarowe DGW,

GGW, miejsce koncentracji przybywających zastępów, zorganizować punkt

medyczny, utrzymywać łączność dowodzenia oraz zadysponować służby

kolejowe i UDT; po czym z naczelnikiem Wydziału Planowania Operacyjnego

KW PSP, st. kpt. Sławomirem Lipińskim udał się na bezpośrednie rozpoznanie.

Sytuacja nie opanowana: pożarem objęte są 2 cysterny, dach magazynu oleju

oraz teren przepompowni gazu i składu butli z gazem propan-butan. Aby

działania były skuteczne, DAR koryguje je, dzieląc teren akcji na dwa odcinki

bojowe,

Dowódcy JRG Tomaszów Maź. (OB-1) wydaje rozkaz, aby przeprowadzić

bezpośredni atak frontalny, 3 prądy piany z działek samochodów GCBA od

strony rozlewni gazu, obsadę zmniejszyć do minimum, tj. kierowca-ratownik i

operator działka zabezpieczony w ubranie żaroodporne. Zasilanie - 2 zbiorniki

podziemne i GCBM 18/8 (CN-18). Ustawienie samochodów w gotowości do

ewakuacji. Naczelnik Wydziału Planowania Operacyjnego KW PSP przygoto-

wać dwa zastępy do podania dwóch prądów piany do pomieszczeń magazynów

oleju, oraz dwóch prądów wody na dwie cysterny od strony wschodniej (lasu),

w drugiej fazie działań. Oficer operacyjny wydaje polecenia postawionym w

stan gotowości, widzi w oczach strażaków obawę, czy się uda. Przecież cysterny

w wyniku oddziaływania ognia w każdej chwili mogą być rozerwane, a to

oznacza śmierć. Nikt się nie łudzi, że uda mu się ewakuować, raz się udało.

Działania gaśnicze w toku, prowadzone zaledwie kilkanaście metrów od dwóch

pełnych cystern, o pojemności 32 i 22 tony propanu-butanu,

Przełom w działaniu

Zgrupowany odwód taktyczny w rejonie koncentracji pozostawał w pełnej

gotowości. Godzina 11.31. Napięcie opada. Zdarzenie zlokalizowano.

Działania okazują się w pełni skuteczne.

Na miejsce zdarzenia przybywają: wiceminister spraw wewnętrznych i

administracji, wojewoda, grupa operacyjna z KCKR, komendant wojewódzki

Policji, przedstawiciele WIOŚ. Oceniają działania jako w pełni profesjonalne.

Przez dwie godziny zastępy intensywnie chłodzą cysterny, dogaszają

pojedyncze ogniska pożaru.

Dokonują pomiarów granicy wybuchowości, uszczelniają cysternę w

okolicach nasad spustowych. Zaniepokojenie wzbudza ulatnianie się gazu z

cysterny o pojemności 22 tony przez zawory bezpieczeństwa i sterowniki.

Zgrupowany odwód taktyczny zostaje wycofany do baz macierzystych.

DAR poleca przybyłemu właścicielowi zapewnienie przeładunku propanu-

butanu z 2 cystern o pojemności 52 tony do autocystern wraz ze specjalistyczną

obsługą i transportu ładunku. Zabezpieczenie przeładunku stanowią siły JRG

Tomaszów Maź.

W akcji trwającej 14 godz. 27 min wzięto udział: 37 zastępów JRG PSP i

OSP; 124 strażaków. Łącznie przepompowano do autocystern 27 ton gazu

propan-butan.

W miejscu zdarzenia i terenie przyległym odnaleziono wiele elementów

cysterny, estakady itp, (niektóre w odległości 1200 m-od miejsca wybuchu).

Ustalono, iż brakuje 20 proc. ogólnej powierzchni rozerwanego wagonu-

cysterny.

Historia kołem się toczy

W ostatnim okresie nastąpiło na terenie kraju wiele podobnych zdarzeń.

Niektóre z nich zostały opisane w „Przeglądzie Pożarniczym" oraz szczegółowo

omówione przez Melanię Pofit-Szczepańską. Grono strażaków je zna. Czyżby

złośliwy los płatał przykre figle? Ciągle otwarta wydaje się kwestia, jak się

zabezpieczyć, co wybrać - ryzyko czy zysk, to dylemat nie tylko właścicieli -

dystrybutorów gazu propan-butan, ale także otoczenia i użytkowników gazu na

co dzień.

Strażacy biorący udział w akcji postulują: tworzenie warunków i procedur

bezpiecznego obrotu i użytkowania gazu płynnego m.in. poprzez;

• eliminowanie bezpośredniego zasilania rozlewni i nalewaków autocystern z

cysterny - magazynu zlokalizowanej na bocznicy kolejowej;

• w chwili rozładunku cysterny z gazem płynnym w odległości minimum 100 m

nie powinny znajdować się inne wagony - cysterny;

• wprowadzenie obowiązku sprawdzania listów przewozowych na każdym

etapie transportu, rozładunku;

• na terenie rozlewni gazu nie powinno prowadzić się tankowania pojazdów jako

stacja LPG, a w przypadkach istniejących należy realizować tankowanie z

odrębnego źródła;

• kontrole i działania pokontrolne wszystkich podmiotów winny być spójne i

konsekwentne, szczególnie gdy istnieje realne zagrożenie dla życia i zdrowia;

• rozładunek cysterny kolejowej winien odbywać się pod stałym dozorem

(kwestia zauważania zdarzenia, znajomość zagadnień technologicznych, ilości,

właściwości). Przeprowadzona akcja dowiodła, iż:

• podczas działań ratowniczo-gaśniczych, gdzie zagrożenie wynika ze stężeń

wybuchowych gazu, decyzje należy podejmować natychmiast. Najistotniejsze

jest, by nie poświęcać ratowników

• umieć podjąć decyzję o wycofaniu, a natarcie przeprowadzić w optymalny

sposób;

• powodzenie każdej akcji zależy w szczególności od wcześniejszego

rozpoznania i przeanalizowania przez dowództwo operacyjno-taktycznej

charakterystyki miejsca działań, np.: uzgodnionego planu postępowania na

wypadek zagrożenia pożarowego lub innego miejscowego zagrożenia;

• niezbędne jest uściślenie dwuczęściowego systemu ćwiczeń na obiektach z

zakresu rozpoznania operacyjnego przy współpracy z komórką rozpoznawania

zagrożeń;

• podczas zdarzeń, gdy współdziałają różne służby, zachodzi potrzeba

wyposażenia DAR w telefon komórkowy, w celu ułatwienia bezpośredniego

kontaktu z szefem innych służb, bez pośrednictwa RSK;

• ograniczony obszar działań ratowniczych DAR nie zmuszał do utworzenia

pośrednich szczebli dowodzenia, pozwalając na bezpośrednią kontrolę realizacji

postawionych zadań i pobudzenie do działań.

W sytuacjach kryzysowych (a takie wystąpiły) poszczególni ratownicy wolą

być kierowani, nie przytłacza ich odpowiedzialność za rozkazy i decyzje.

Ratownik wówczas jest przekonany, że rozkaz jest wykonalny i przy jego

realizacji nie poniesie uszczerbku na zdrowiu, zwłaszcza gdy jego wykonanie

nadzoruje bezpośrednio DAR.

kpt. inż. Henryk NATKAŃSKI