1

Tadeusz Dołęga-Mostowicz

Złota Maska

Białystok: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988

2

Słowo wstępne

Dylogia "Złota Maska" i "Wysokie Progi" ukazała się w 1935 roku. Wznawiana jeszcze

przed wojną nie doczekała się druku po 1945 roku. Ponad 50 lat krążyła w nielicznych
zaczytanych do szczętu egzemplarzach z rąk do rąk wiernych pisarzowi czytelników. W
czasie wojny i w pierwszych latach powojennych można ją było jeszcze znaleźć w
bibliotekach. Potem książki te podzieliły los większości tekstów Dołęgi-Mostowicza: poszły
na przemiał! Była to jedna z najbardziej bezsensownych i bezmyślnych decyzji ludzi
odpowiedzialnych na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych za sprawy kultury.

Zaiste, bogaty musi być kraj i obfitujące w dzieła kultury społeczeństwo, które pozwala

na świadome zubożanie własnych tradycji, odcina czytelnikom drogę do książek poczytnych i
lubianych, nawet jeśli odnosi się to do tekstów obiegu popularnego...

Po ponad 50 latach nadrabiamy krzywdy wyrządzone czytelnikom i pamięci Autora.

Powstaje jednak oczywiście pytanie: czy półwiecze nieobecności "Złotej Maski" i "Wysokich
Progów" na rynku czytelniczym nie odebrało powieściom ich walorów i uroków?

W roku 1957 pisał Stanisław Brucz, który zresztą wyraźnie "nie kochał" Mostowicza:

"(Mostowicz) pojął rolę kobiety w dziele kształtowania masowych upodobań literackich i nie
krył się z tym, że pisał przede wszystkim dla kobiet (...) Przy czym czytywały go również
bardzo chętnie pani mecenasowa, pani doktorowa, pani inżynierowa i pani majorowa"*1. To
bardzo charakterystyczny cytat.

Mostowicz był pisarzem dnia dzisiejszego, aktualizującym problemy swoich czasów. I te

wielkie: kryzys gospodarczy, bezrobocie, tragiczną przepaść między życiem "wyższych
dziesięciu tysięcy" i życiem bezrobotnego. I te małe: codzienny obraz życia stolicy,
warszawskie ulice, sklepy, place targowe. I wielkie namiętności i pasje ludzkie, i codzienne,
maleńkie marzenia widzów z peryferyjnych kin. Jego uwadze, bystrego obserwatora i
współuczestnika życia nie mogły ujść także procesy przemian obyczajowych i zmieniająca się
po pierwszej wojnie światowej rola i funkcja kobiet w życiu społecznym. Lata dwudzieste i
początek lat trzydziestych to okres, gdy kobiety walczyły także o to, aby być panią mecenas,
panią doktor, panią inżynier. Liczba kobiet studiujących na wyższych uczelniach,
podejmujących pracę urzędniczą, słowem 1 St. Brucz, Kariera Dołęgi-Mostowicza, "Kronika"
1957 nr 21 usamodzielniających się, była wówczas już niemała. Każdy krok przynosił nowe
zjawiska w walce kobiet o równouprawnienia społeczne i obyczajowe. Każdy krok
potwierdzał, że tendencje emancypacyjne są nieodwracalne. Problemy równouprawnienia
kobiet wielokrotnie stawały się tematem powieści. Wystarczy tu powołać się na
"Emancypantki" Prusa, na powieści Reymonta ("Komediantka"; "Fermenty"), Żeromskiego
("Dzieje grzechu"), Zapolskiej ("Janka", "Fin-de-siecle-istka").

Dążenia emancypacyjne obejmowały także sferę obyczajów erotycznych. Początek lat

trzydziestych stawia te właśnie sprawy bardzo wyraziście... Był to okres, gdy kobiety dążąc
do usamodzielnienia się, dążą także do równych z mężczyznami praw dla przeżyć
erotycznych, do tego, aby być traktowane jak partnerki w grze miłosnej, aby mieć prawo
wybierać sobie partnera według własnej woli i chęci. To właśnie tu: na styku innowacji i
tradycji, nowych społecznych kobiet, układów dwu płci, musiały wynikać konflikty i sytuacje
absorbujące uwagę pisarza i odbiorców (szczególnie zaś, przyznajmy: odbiorczyń) tekstów.

Aktywność społeczna i przemiany w świadomości emancypujących się kobiet znajdowały

w kulturze odbicie w dwu wielkich obszarach: aktywnej twórczości) i lektur (odbioru). Nie
jest przecież sprawą przypadku, że lata 1932-1939 to prawdziwa "inwazja" kobiet w

3

literaturze: Z. Nałkowska, M. Dąbrowska, H. Kuncewiczowa, J. Krzywicka, H. Naglerowa, P.
Gojawiczyńska, W. Melcer, H. Górska, J. Brzostowska, M. Jasnorzewska-Pawlikowska,
Ginczanka, M. Ukniewska – oto pierwsze tylko nasuwające się nazwiska z bardzo długiej
listy kobiet-pisarek. Jakże by bez ich twórczości wyglądała nasza literatura tamtych lat? Jak
bardzo byłaby zubożona i niepełna. Tak realizowały się kobiece prawa do równouprawnienia,
do emancypacji.

W dziedzinie zaś odbioru kultury; w naszym przypadku czytelnictwa, kobiece audytorium

to cała skomplikowana sprawa sięgająca swymi korzeniami wieku XVIII i ówczesnej Anglii.
To właśnie wówczas w związku z "rewolucją przemysłową"; powstawały klasy średnie,
których przedstawicielki dysponowały wolnym czasem. Wytworzyła się wówczas wśród
kobiet moda czytywania "romansów": Było to zjawisko tak powszechne, że angielski historyk
literatury określa lekturę powieści jako zajęcie typowo kobiece właśnie.

Wiek XIX z kolei to okres żywiołowej niemal emancypacji i edukacji kobiet. Przyczyny

tego zjawiska są złożone i wielorakie. Jedną z nich był fakt, że wielkie wydarzenia
historyczne przynosiły jako jeden ze skutków i to że wiele kobiet musiało przyjąć na siebie
obowiązki nieobecnych, bo walczących lub uwięzionych, zabitych i zaginionych mężczyzn.
Ale i to, przy całym obciążeniu czasowym, kłopotach, troskach przyczyniało się do rozwoju
czytelnictwa wśród kobiet. Lektury powieści bowiem były jedną z niewielu dostępnych
wówczas form rozrywek i ucieczki od trudów życia. Lektury co ważniejsze, zaspokajały sferę
uczuć i fantazji. W związku z tymi potrzebami postał szczególny typ bohaterki zwanej
postacią z epoki wiktoriańskiej. Badacze literatury popularnej tej epoki skodyfikowali cechy
heroin tamtych powieści. Bohaterka reprezentowała niezmienny typ urody (słodka, delikatna,
pastelowa), była młoda, słaba fizycznie. Jej postawę moralną kształtowały nakazy religijne,
bez zbytecznej dewocji jednak. Była uczciwa, posłuszna wobec autorytetów, uległa wobec
prawa. Jej wiedza o świecie była połowiczna. Zaś jedynym celem – małżeństwo –
uwieńczone macierzyństwem. Nie orientowała się w złożonych problemach politycznych i
społecznych oraz w transakcjach finansowych dokonywanych przez ojca lub męża. Ten typ
bohaterki tzw. wiktoriański dominował szczególnie w drugiej połowie XIX wieku, a także
jeszcze w okresie przed pierwszą wojną światową. Przemiany społeczne i obyczajowe po
pierwszej wojnie, musiały wpłynąć oczywiście także i na zmianę portretu kobiety w powieści,
zwłaszcza w obiegu popularnym.

Warto wiedzieć, że zarówno "Złota Maska" jak i "Wysokie Progi" są swoistą częścią

cyklu "emancypacyjnego" powieści Mostowicza. Dylogię o Magdzie Nieczajównie
poprzedziły dwa teksty: "Trzecia płeć" i "Świat pani Malinowskiej". Być może będzie jeszcze
okazja napisać o tych tekstach z okazji ich wznowienia. Wszystkie cztery powieści,
podejmujące kwestię równouprawnienia kobiet powstały w latach 1934-35, a więc w okresie,
gdy problematyka ta znajdowała się u swego szczytu.

Mostowicz bezustannie poszukiwał nowych atrakcyjnych sposobów kontaktu z

czytelnikiem. Szukał tematów atrakcyjnych fabularnie i to zarówno dla czytelników
tradycyjnych, jak dla całej owej rzeszy czytelniczek, o jakiej pisał Brucz: owych pań
mecenasowych i majorowych. Dodajmy do nich także i skromne sprzedawczynie ze sklepów i
krawcowe, a nawet kucharki. Pamiętajmy także, iż jest Mostowicz pisarzem obiegu
popularnego. Nie mógł do swych tekstów wprowadzać elementów wielkiej filozofii, refleksji
i rozważań, aczkolwiek czynił to niekiedy także. Najtrafniej chyba, choć dość brutalnie, ujął
sprawę Gombrowicz: "W powieści dla kucharek nie można intelektualizować ani
przerafinowywać. Tam musi być miłość. Miłość wielka, święta i jedyna"*2. Dodajmy tu
nawiasem, że sam przeramowany i przeintelektualizowany Gombrowicz także "popełnił"
powieść dla kucharek, drukowaną zresztą w czasopiśmie i pod pseudonimem...

4

Mostowicz szukał więc odpowiedniego tematu, odpowiedniej fabuły dla ukazania

złożonych problemów emancypacji kobiet. Znalazł je i wykorzystał w "Złotej Masce" i
"Wysokich Progach". Tu jednak musimy już mówić o każdej z tych powieści oddzielnie,
mimo że stanowią one, jak wspomniałem, dylogię połączoną postacią głównej bohaterki. Są
to jednak powieści realizujące różne założenia estetyczne i ideowe i sięgające do różnych
źródeł tradycji literackiej i obyczaju społecznego. Zatem: w powieści "Złota Maska" sięgnął
pisarz do tematyki w okresie międzywoiennym przed nim właściwie jeszcze nie
wykorzystanej. Był nią motyw 2 T. Kępiński, Witold Gombrowicz i świat jego młodości,
Kraków 1976, s. 225 kariery artystycznej i kulis teatrzyku rewiowego. Pamiętajmy, jest rok
19 Najgłośniejsza wówczas powieść z życia girls występujących w kabaretach "Strachy"
Marii Ukniewskiej, ukaże się dopiero w roku 1938. Pierwszeństwo więc w odsłonięciu
niedostępnych przeciętnemu czytelnikowi kulis teatru rewiowego należy zdecydowanie do
Mostowicza. Ale przecież nie był Dołęga pierwszym w ogóle pisarzem, który podjął motyw
kariery młodej dziewczyny marzącej o pracy na deskach scenicznych, o sławie i sukcesach.
Nie był także pierwszym, który pokazał jakże trudną drogę do tych desek i rozczarowania
wiążące się z (dosłownie) zakulisowym życiem i stosunkami. Miał w tym poprzednika nie
byle jakiego, bo samego Władysława Reymonta i jego "Komediantkę"; a także szkic
powieściowy poprzedzający ten tekst: "Adeptkę". Zestawienie losów bohaterki "Adeptki"; a
także częściowo "Komediantki" z losami Magdy Nieczajówny ze "Złotej Maski"; pozwoli
nam nie tylko uchwycić podobieństwa lecz i istotne różnice w ujęciu tematu przez obydwu
autorów. Nie chodzi tu jednak, rzecz prosta, ani o udowodnienie plagiatu ani o wykazanie, o
ile niżej stoi popularna powieść Mostowicza od dzieła jego wielkiego poprzednika.
Przeciwnie: wydaje się, że w tych zestawieniach i porównaniach Mostowicz nie traci nic,
okazuje się godnym współzawodnikiem. Rzecz w tym, że zarówno młody wówczas Reymont
(lata dziewięćdziesiąte ubiegłego wieku) jak i dojrzały już i sławny pisarz obiegu popularnego
lat trzydziestych wieku XX, sięgali do podobnego, jeśli nie tego samego źródła, do podobnej
rzeczywistości teatralnej. Tu jednak mamy do czynienia z pierwszą istotną różnicą: oto dla
Reymonta, ta rzeczywistość kulis małego teatru była integralną częścią jego własnej biografii,
jego osobistych doświadczeń jako aktora "nieudacznika". (Kiedyś np. z powodu
krótkowidztwa, zamiast przejść za kulisy wszedł do szafy na scenie). Dla Mostowicza zaś
rzeczywistość teatru rewiowego była jedynie częścią dostępnej mu z zewnątrz sfery
obserwacji. Znał aktorów, znał ploteczki zza kulis, znał mechanizmy działania "kariery". Był
jednak w tym wszystkim jedynie obserwatorem z zewnątrz, człowiekiem z ulicy, nie z
teatralnych desek.

I kolejna sprawa. Chodzi tu o motywację marzeń o teatrze i chęci gry. Zobaczymy

najpierw, jak wygląda to (i to w dwu wariantach) u Reymonta. Bohaterka "Adeptki" i
"Komediantki" Janka Orłowska ucieka z ojcowskiego domu gnana przemożną pasją aktorską.
Reymont wprowadza tu jednak głęboko idące modyfikacje w szkicu "Adeptka" i w powieści
"Komediantka". W "Adeptce" Janka mimo rozczarowań i gorzkich przeżyć pozostaje w
teatrze, bez którego już nie umie żyć. W "Komediantce" zaś zrywa z teatrem, powraca do
chorego ojca, opiekuje się nim, wychodzi za mąż i znajduje ukojenie w macierzyństwie.
Zauważmy tu dwie sprawy: po pierwsze więc, jest zaprzeczeniem heroiny wiktoriańskiej.
Głównym motywem jest tu konflikt pokoleń, dodatkowo wzmocniony aktorską pasją
bohaterki. W "Komediantce" jeszcze zwycięża model wiktoriański: największym szczęściem
dla kobiety jest małżeństwo i macierzyństwo. Warto tu może dodać, że skandalizująca
Zapolska w swej powieści "Fin-de-siecle-istka" także prowadzi swą zbuntowaną bohaterkę do
szczęśliwego portu macierzyństwa. Tradycje wiktoriańskie zwyciężają.

W "Złotej Masce" Magda Nieczajówna, córka warszawskiego rzeźnika, człowieka z całą

pewnością uczciwego, lecz konserwatywnego w swych poglądach i sposobie egzystencji,
buntuje się przeciw szarości swego życia, przeciw ciasnocie egzystencji ograniczonej do ulicy

5

Tamka i ślęczenia przy kasie ojcowskiej jatki. Tu także mamy do czynienia z motywem
"skłóconych pokoleń" (w dodatku bohaterka Reymonta i bohaterka Mostowicza są
półsierotami, wychowywanymi przez ojców). Istnieje wszakże ważna różnica w sposobach
widzenia świata przez obydwie bohaterki: oto Magda Nieczajówna jest już "tworem" kultury
masowej, należy do pokolenia wychowanego w kulturze filmowej i kulcie "gwiazd"; których
lansowane, odpowiednio preparowane i reklamowane biografie stawały się swoistym wzorem
kariery życiowej. Posłuchajmy rozmyślań bohaterki "Złotej Maski": "Szare było to wszystko i
jakieś mizerne i beznadziejne. I jeżeli Magda dziwiła się czemu, to właśnie temu, że ludziom
wystarcza ta szarość, te jednakowe dni i to powszednie życie(...) Kiedyś, gdy chodziła jeszcze
na pensję i była bardzo dziecinna, oczekiwała, że pewnego pięknego dnia spotka wracając do
domu jakiegoś gwiazdora filmowego, księcia, milionera lub przynajmniej rotmistrza od
ułanów(...) Doszła do przekonania, że najpierw trzeba być kimś, trzeba umieć czymś
zaimponować, żeby zdobyć dostęp do ich świata. Ponieważ zaś w tym czasie przeczytała
życiorys Poli Negri i historie kilku innych gwiazd filmowych – postanowiła zostać artystką.
Tamte również pochodziły z bardzo skromnego środowiska, a jednak doszły do
wszechświatowej sławy". Zauważmy więc: to nie przemożna siła "urodzonej aktorki" pcha
Magdę w kierunku teatru. To chęć wydobycia się z szarzyzny życia, ciasnych więzów
ojcowskiej jatki. Nie jest także chyba sprawą przypadku, że bohaterka mieszka na ulicy
Tamka. Jest to bowiem ulica łącząca dzielnicę proletariacką i drobnomieszczańską – Powiśle
ze Śródmieściem. Droga do Śródmieścia, gdzie żyje się inaczej, "prawdziwie"; to droga
dosłownie (i w przenośni) pod górę, wymagająca wysiłku i trudu. Taka motywacja chęci
wstąpienia do teatru i takie usytuowanie miejsca startu, sygnalizują, że teatr będzie dla Magdy
jedynie etapem w robieniu kariery. Już więc u początku "Złotej Maski" mamy swoiste
otwarcie na drugą część dylogii: "Wysokie Progi". Drogą wiodącą do celu było podjęcie
nauki w prywatnej szkole tańców. I oto najistotniejsza różnica w motywacji i sposobach
przeprowadzania fabuły między Reymontem i Mostowiczem: bohaterka Reymonta
prowadzona jest konsekwentnie przez różnego rodzaju perypetie sytuacyjne, motywowane
chęcią zdobycia ukochanego zawodu ("Adeptka") i sławy. Mostowicz zaś operuje chwytem,
jakże często występującym w biografiach słynnych "gwiazd" przypadkiem. Przypadek
sprawia, że Magda zastępuje chorą koleżankę w solowym występie w teatrzyku "Złota
Maska" (stąd zresztą symboliczny tytuł powieści). Ten przypadek w oczach czytelników (a
zwłaszcza czytelniczek) uprawdopodabnia historię Magdy. One także przecież podobnie jak
Magda, czytały owe preparowane biografie "gwiazd". I oto zarówno bohaterka Reymonta jak
i Mostowicza znalazły się w teatrze. W tym momencie obserwujemy szereg analogii w ich
przeżyciach. W obydwu przypadkach mamy do czynienia z rozczarowaniami, tragicznymi
przeżyciami, z niedostępnymi przeciętnemu śmiertelnikowi kulisami teatru. Ba, nawet
przyczyny owych rozczarowań są podobne: antagonizmy w środowisku aktorskim,
nienawiści, intrygi, złośliwości. Obydwie bohaterki przeżywają także niechcianą "miłość"
przelotny romans z wybitnym aktorem. Warto może zestawić pierwszy pobyt obydwu
bohaterek za kulisami. Oto jak je widzi Janka Orłowska, bohaterka Reymonta:

"Ściany murów poza olbrzymimi płachtami dekoracji były brudne, poobijane z tynków i

pokryte jakąś lepką wilgocią przejmującą wstrętem(...) Oglądała zamki wspaniałe, komnaty
królów operetkowych, krajobrazy olśniewające i zobaczyła z bliska marną mazaninę(...)
aksamitne płaszcze były tylko marnym welwetem(...) gronostaje perkalem malowanym, złoto-
papierem ". I Magdy Nieczajówny:

"Krzywa, nie malowana podłoga, sznury, krzyżujące się nagle belki i deski, blaszane

pudła, osadzone na prętach, jakieś płachty i paki, a pośród całej tej rupieciarni kilkunastu
ludzi w roboczych ubraniach uwijało się dźwigając ramy obite płótnem, spuszczając skądś z
góry i windując z dołu różne rupiecie. Za każdym ich krokiem wznosiły się tumany kurzu. W

6

powietrzu czuć było farbami, piżmem i stęchlizną. Z czarnych czeluści stropu na długich
drutach tu i ówdzie zwieszały się jaskrawe niczym nie osłonięte żarówki ".

I rzecz charakterystyczna. Ten widok budzi w Magdzie jedynie przestrach. Bohaterka

Reymonta dodaje do swych refleksji komentarz: "Kłamstwo! Kłamstwo! Kłamstwo!"
Rozumie, że świat kulis to świat imitacji i nieprawdy. Świat podobny jedynie do
wyobrażonego. Magda Nieczajówna po wielu doświadczeniach zrozumie także, że "Złota
Maska" to rzeczywiście tylko pozór, złocona maska, za którą kryje się inne niż wyobrażane
życie i egzystencja. Ona także zetknie się z imitacją życia, która stanie się punktem wyjścia
do drugiej części dylogii.

Istotne różnice w ujęciu motywu teatru wystąpią w sprawach związanych z przebiegiem i

zakończeniem kariery aktorskiej obu bohaterek. Zanim jednak przejdziemy do tej sprawy,
zatrzymajmy się na chwilę, by zestawić z kolei tekst Mostowicza z późniejszym o kilka lat
tekstem Ukniewskiej. Zestawienie to wskazuje, jak wyraziście i znakomicie potrafił ukazać
Mostowicz niepowtarzalną atmosferę kulis teatru rewiowego, garderoby aktorskiej, zawiści,
intryg w zamkniętym klanie zawodowym. Nie tylko przeżycia młodej adeptki sztuki
kabaretowej, lecz i sytuacje są tu niemal takie same. I znowu, nie chodzi z kolei o posądzenie
Ukniewskiej o plagiat z Mostowicza. Po prostu, rzeczywistość zakulisowa ma cechy
specyficzne. Każda próba opisu tej rzeczywistości musi ową specyfikę wyeksponować w
sposób podobny. Istotne jednak różnice między Reymontem, Mostowiczem i Ukniewską
tkwią w celach owych opisów. Dla Reymonta ukazanie kulis – to przede wszystkim
demitologizacja pojęć o artyście jako człowieku uduchowionym, wyższym ponad przeciętny
tłum. A takie właśnie przekonanie cechowało przeciętnego czytelnika okresu Młodej Polski.
Dla Mostowicza jest ukazaniem pewnego szczebla kariery jego bohaterki, jest środkiem do
rozbicia owych dziewczęcych marzeń, jakże charakterystycznych dla młodego pokolenia
mieszczańskiego lat trzydziestych. Ukniewska zaś przekazuje autentyczną pasję zawodowej
młodej tancerki, której nie odstraszają od teatru najbardziej nawet okropne i ponure warunki,
w jakich wykonuje swoją wymarzoną pracę.

Ukniewska nie była pisarką profesjonalną. Jej "Strachy" należą do tak zwanej powieści

środowiskowej, a więc powieści ukazującej niedostępne na ogół przeciętnemu odbiorcy
zawody i sytuacje (kelner, przemytnik, tancerka kabaretowa itd.) Opis sytuacyjny w
powieściach środowiskowych, stanowiący integralną część zamierzenia autorskiego, był nie
mniej ważny niż akcja samej powieści. Dla Mostowicza są to jedynie epizody, atrakcyjne
fabularnie, ale mniej istotne. Być może dlatego właśnie więcej miejsca poświęca pisarz
opisowi świata bohaterki: jatki na Tamce, mieszkania Nieczajów, wyglądu ojca itd. Dodać tu
trzeba, że na przykład otwierający powieść opis jatki jest swego rodzaju majstersztykiem,
malującym nie tylko wygląd i zaopatrzenie sklepu lecz i odtwarzającym atmosferę
drobnomieszczańskiego życia, sposobu widzenia świata i myślenia.

Autor obdarzył swoją bohaterkę siłą woli. Podobne cechy ma także Teresa Sikorzanka,

bohaterka "Strachów" Ukniewskiej. Mostowicz jednak ukazał jeszcze jedną (poza
wspomnianym przypadkiem) przyczynę błyskawicznej kariery (a i klęski także) Magdy
Nieczajówny. Powracam tu więc do wspomnianego wcześniej wątku. Oto specyfiką sytuacji
teatralnej lat trzydziestych, szczególnie zaś teatrów rewiowych i kabaretów, była...
konieczność konkurencji między teatrzykami. Aby utrzymać się na powierzchni (bo nie
zawsze na poziomie), aby "przebić" pomysły innych dyrekcji teatrzyków, należało co jakiś
czas zaskoczyć widza czymś nieoczekiwanym. Jedną z form takiego zaskoczenia było
"lansowanie" nowych gwiazd. Towarzyszyła temu niesłychana reklama w prasie.
Zaciekawiona długotrwałą kampanią reklamową, poprzedzającą ukazanie się nowej
"gwiazdy" publiczność "waliła" drzwiami i oknami na premierę. W "Złotej Masce" wybór
owej "lansowanej gwiazdy" padł właśnie na Magdę. Pomogły jej w tym autentyczne

7

zdolności. Mostowicz jednak ukazuje także owe zakulisowe przyczyny i "układy" decydujące
o karierze. Magda staje u szczytu sławy. Co zaś ważniejsze, cała droga do tej sławy ukazana
jest w powieści zgodnie z ówczesną wiedzą czytelnika "powieści w odcinkach" o życiu i
karierach ówczesnych "gwiazd". Właśnie w środowisku aktorskim lat trzydziestych
nieoczekiwane kariery niemal z dnia na dzień zmieniające życie aktora, były zjawiskami dość
częstymi. Na drugiej więc, czy trzeciej stronie swego "kuriera" czytał odbiorca o nowej
"gwieździe" w kinie czy teatrze, na ostatniej zaś, w kolejnym odcinku powieści Mostowicza
obserwował, jak się taka kariera realizuje i co z niej w końcu wynika. Życie, literatura i
marzenia czytelników (a zwłaszcza czytelniczek) podawały sobie tu ręce.

Wspominałem już o tym, że Mostowicz był pisarzem dnia codziennego, że chciał i umiał

obserwować rzeczywistość. Widział więc takie skutki długotrwałego kryzysu gospodarczego,
który zmuszał do ostrej konkurencji, ale też stawał się przyczyną klęski teatrzyku "Złota
Maska". Teatrzyku, ale nie samej bohaterki. Tu bowiem otwierają się perspektywy drugiej
części dylogii: "Wysokich Progów".

I jeszcze raz powróćmy do porównań tekstów Reymonta, Mostowicza i Ukniewskiej.

Reymont konfrontował swoich aktorów z publicznością. Ukazywał lęk artystów przed
bezimiennym, ciemnym nierozpoznawalnym w sali tłumem. Ukniewska pokazuje reakcję
aktorów na odbiór ich pracy przez publiczność: tremę, lęk, oszołomienie, radość. Mostowicz,
zaś tylko fragmentarycznie notuje reakcje Magdy na ocenę jej gry. Dla autora "Złotej Maski"
bowiem najistotniejsza była konfrontacja ówczesnego życia i wcześniejszego świata Magdy z
jej sytuacją uznanej aktorki. I oto bardzo ważne sformułowania:

– "Rozczarowała się pani, panno Magdaleno.

– Wcale nie – zaprzeczała.

– No jakże? – Tak pani marzyła o tym teatrze... a teraz co?

On nie mógł jej zrozumieć. Nie rozczarowała się.

Nie marzyła wcale o teatrze. Marzyła o innym, piękniejszym życiu, a jest przecież jeszcze

bardzo młoda. Życie, do którego doszła, zapewne jest trudniejsze, lecz i piękniejsze jest na
pewno, a przede wszystkim otwiera wciąż nowe możliwości".

Tak więc doszliśmy do sedna sprawy: Magda nie jest dziewczyną opętaną teatrem,

marzeniem o grze i sławie, jak bohaterki "Adeptki" czy "Strachów", praca w teatrze jest próbą
do wyrwania się z zaklętego kręgu ulic Dobrej, Solca i Tamki. Jest jedynie etapem na drodze
do piękniejszego życia. Takie ujęcie sprawy tłumaczy, dlaczego Magda właściwie bez żalu
rozstaje się z teatrem, z aktorskim epizodem jej życia. Z kolei ostatnie cytowane powyżej
zdanie było dla czytelników sygnałem, że istotnie, otworzą się "nowe możliwości", że nie
żegna się z bohaterką powieści, w bardzo zresztą interesującej sytuacji "zawieszenia akcji",
opóźnienia i zaciekawienia. Oto bowiem Magda pozbawiona jest jak gdyby swej godności.
Nie jest już i nigdy nie będzie po prostu Magdą, córką rzeźnika z Tamki. Zmienił się jej
sposób myślenia i widzenia świata. Nie zmieniły się jedynie marzenia o nowych
możliwościach w życiu. Ale sytuacja końcowa "Złotej Maski" była dla czytelników nie do
przyjęcia. Musiał więc nastąpić ciąg dalszy.

Józef Rurawski

8

Rozdział I

W jatce pana Antoniego Nieczaja ruch zawsze wcześniej się zaczynał niż w innych.

Jeszcze w całej dzielnicy, na Ordynackiej, na Solcu i Kopernika, sklepy na głucho bywały
zamknięte i nawet gruby szron, osiadły nocą na żelaznych żaluzjach nie był nigdzie
naruszony, a u pana Antoniego na Tamce już wrzała robota. Trzy jaskrawe lampy gazowe,
zwieszające się od sufitu, buzowały pełnym płomieniem i w świetle stojący przed jatką
furgon z rzeźni, zaprzężony w parę ogromnych koni, zdawał się dymić na mrozie.

Woźnica z czeladnikami, sapiąc i prychając, wnosili wielkie ćwierci mięsa, całe tusze

wołowe, porosłe łojem, jeszcze nie całkiem zesztywniałe, a już tu i ówdzie iskrzące się za
mrozem, bladoróżowe zadki cielęce i ciemnoczerwone, zgrabne, baranie. Wszystko to szło na
wielką wagę, przy której czuwał z notesem w ręku sam pan Antoni. W rozpiętej na piersiach
bekieszy i w wysokiej karakułowej czapie na głowie, wydawał się jeszcze większy i jeszcze
bardziej tęgi niż był w rzeczywistości. Na jego sinoczerwonej kwadratowej twarzy sterczały
krótkie gęste wąsy, wilgotne od topniejącej śniedzi. Spod krzaczastych brwi małe, czarne
oczy spoglądały uważnie i spokojnie, to na wagę, to na notes, to w bok na córkę Adelę,
szybko zmywającą kaflowe ściany i marmurową ladę. Raz po raz śmigała ku górze, osadzona
na długim kiju szczotka owinięta płótnem, później wprawnym ruchem zanurzała się w
parującym kuble i znowu wślizgiwała aż pod sufit, zręcznie wymijając niklowane sztaby i
przymocowane do nich potężne haki, na których właśnie zaczęto rozwieszać sztuki. Zanim z
tym się uporano już zaturkotał drugi furgon, a później trzeci od pana Biesiadowskiego z
wieprzowiną, a ledwie wszystko zostało rozwieszone i uporządkowane, zjawiła się Wikta z
nowym kubłem gorącej wody i z drugim pełnym świeżych, pachnących żywicą trocin.
Posadzka też musiała być czysta niczym lustro i równo, a gęsto trocinami wysypana.

Tymczasem pan Antoni naciągał biały kitel który, opinając go aż pod brodę ponad

puszystym, oposowym kołnierzem bekieszy, zdawał się jeszcze rozszerzać jego imponujące
bary, opasywał się szeroką płachtą fartucha i na tasiemce zapinał mosiężny łańcuch, na
którym zwisała przypominająca sztylet osełka do ostrzenia noży. Podczas gdy czeladnik
Kamionka wydobywał spod lady gwichty, noże, toporki i ogromne siekiery, a Adela zabierała
się do ćwiartowania schabu i słoniny, pan Antoni stanął w progu i wyjrzał na ulicę.

Codziennie od czterdziestu lat tak patrzył na stromy skręt Tamki, na przymglone płomyki

latarni, zbiegające ku Wiśle długim szeregiem, na szarzejący świt i dwa wielkie prostokąty
światła, kładące się w poprzek jezdni z okien jego sklepu. Później odwracał się i w milczeniu
lustrował wnętrze swojej pięknej, obszernej jatki. Gdy odziedziczył ją po ojcu była o połowę
mniejsza, nie miała kaflowanych ścian, a lada była kryta cynkową blachą. Wprawdzie i wtedy
była to jatka pierwszorzędna, z doskonałą renomą i z dużą klientelą, ale pan Antoni mógł być
dumny, że nie tylko ojcowizny nie zaprzepaścił, że nie tylko dawną markę utrzymał, ale ją
jeszcze ugruntował, a jeżeli teraz do tej samej jatki schodziła się klientela nie tylko z
najbliższej ulicy, ale i Oboźnej, i z Nowego Światu, z Wareckiej, czy Chmielnej, to on w tym
miał swoją zasługę. Niby mięso nie było tu ani droższe ani tańsze, ani lepsze ani gorsze, niby
klientów po rogach ulic nie łapał, ani Takie już mieli upodobanie, choć przed kupującymi nie
skakał; a nawet przeciwnie, czasem i zburczał. Toteż mógł być dumny i był dumny.

Patrzył na córkę, układającą móżdżki, polędwicę i nóżki cielęce na wystawie, patrzył na

jej okrągłą zdrową twarz, na czerwone silne ręce i wciąż mu powracała myśl, że właśnie
Adeli po najdłuższym swoim żywocie jatkę zostawi. Kiedyś inaczej sobie układał, inaczej

9

planował. Warsztat powinien przechodzić z ojca na syna, a miał przecież syna. Zawsze tak
wspominał go, jakby go już w życiu nie było. A przecież Józef żył i to pięknie, uczciwie żył i
nie tylko wstydu ojcu nie przynosił, przeciwnie, wszyscy znajomi i krewni zazdrościli panu
Antoniemu losu Józefa. Księdzem został, uniwersytet skończył i seminarium duchowne,
stanowiska różne poważne zajmuje, wikariuszem przy farze łomżyńskiej jest i prefektem
szkół, a niedługo proboszczem zostanie. I owszem, ojca ni rodziny nie zapominał, listy pisze,
w odwiedziny przyjeżdża i serdeczny, jak dawniej bywało i życzliwy, ale... ale pan Antoni,
bez obrazy boskiej, nie mógł jednak synowi darować tego odstępstwa. Jużci kapłaństwo, stan
święty, ale i rzemiosło wstydu nikomu nie przynosi, a uczciwością i sumiennością, modlitwą i
pracą też się wobec Boga zasłużyć dostatecznie można.

Pan Antoni nigdy tego głośno nie powiedział, bo w ogóle mówić za dużo nie lubił, a

swoją goryczą tym bardziej przed ludźmi się popisywać, zwłaszcza, że i zrozumienie nie u
każdego łatwo znaleźć. Nie mówił tedy, ale w sobie sumował, a im bardziej sumował, tym
częściej o Adeli rozmyślał i o wybraniu dla niej odpowiedniego męża, któremu by bez obawy
mógł jatkę zostawić.

Bo o trzecim dziecku, o Magdzie, nie warto tu było nawet wspominać. Buntownicza była

i niechętna, w głowie wszystko miała tylko nie robotę i nie ojcowski sklep. Ot, teraz już
siódma dochodzi, już pierwsza klientela zagląda, a Magda znowu się spóźnia. Aż pięści
zaciskały się panu Antoniemu, gdy zerkał na puste krzesełko przy kasie. Tak u niego
wszystko musiało być jak w zegarku, a tu taka smarkata cały porządek psuje.

Już wczoraj nie chciała białego kitla nałożyć i siedzieć. Musiał aż krzyknąć na nią. Tak

się rozpuściła.

– Tatko – powiedziała – powinien sobie inną kasjerkę znaleźć. Ja w zimie nie mogę, ręce

marzną i później są takie czerwone, jak u praczki.

Nic jej na to nie odpowiedział, bo go aż zatknęło, lecz ułożył sobie, że po powrocie do

domu rozprawi się z nią jak należy. Nie doszło jednak do tego, gdyż Magdy nie było.

– Gdzie mała? – zapytał Adeli siadając do kolacji.

– Niby tatko nie wie. Na kursach.

Te właśnie kursy przewracały Magdzie w głowie. Pan Antoni był tego pewien.

Oczywiście niejakie przygotowanie buchalteryjne może się dziewczynie przydać. Zgodził się
na kursy, gdy mu wyliczyła, że niepotrzebnie wydaje się pieniądze na buchaltera, który dwa
razy w tygodniu przychodzi do jatki prowadzić księgi. Ale z drugiej strony z tych kursów
wszystkie fanaberie.

Pan Antoni winił tylko siebie. Nie na to przecie po śmierci nieboszczki żony zabrał

Magdę z gimnazjum i posadził w sklepie, żeby mu się z powrotem do nauki wymykała. Samej
nauce nie był bynajmniej przeciwny. Ale mając już doświadczenie z synem, wiedział, że
szkoły i wykształcenie odciągają od rodziny. Już lepiej się skalkuluje płacić buchalterowi
pensję, niż ryzykować, że Magdzie do reszty w głowie się przewróci. Dlatego postanowił
jeszcze dziś, nie zwlekając, pójść do właściciela kursów, pana Bratka i córkę wypisać.

Właśnie doszedł do tej konkluzji, gdy przyszła Magda. Zarumieniona od chłodu,

zdyszana, z niespokojnie latającymi oczyma. W długim czarnym palcie ze skunksowym
kołnierzem wydawała się smukła, gibka i wysoka, nieomal wyższa od starszej siostry, chociaż
w rzeczywistości była drobniejsza.

Czeladnik Kamionka błysnął ku niej białymi zębami:

– Uszanowanie pannie Magdalenie. Przez godzinę darmo sprzedawaliśmy. Z powodu

braku kasjerki. Wielkie święto dla klienteli.

10

Parsknął śmiechem, z fantazją podrzucił toporek i jednym uderzeniem oddzielił ćwiartkę

w samym stawie, aż kloc jęknął.

Magda spojrzała z pogardą na jego roześmianą oliwkową twarz, na pływające w niej duże

jak śliwki oczy, nieznośnie nachalne. Nic nie odpowiedziała. Nie przez zarozumiałość, ale nie
lubiła go. Wiedziała, że się do niej mizdrzy, wiedziała, że na całym Powiślu słynie jako
uwodziciel i że wystarczyłoby jej, Magdzie, palcem kiwnąć, a Kamionka wyrzeknie się dla
niej całego swego powodzenia, przestanie wystrajać głupie miny do klientek, a już przede
wszystkim nieszczerze wzdychać do Adeli. Przyznawała w duchu, że jest ładny, że nie brak
mu zgrabności, że nawet było w jego spojrzeniu coś niepokojącego i drażniącego, ale nigdy,
ani przez chwilę nie podobał się jej przez tę swoją pospolitość, przez te trywialne dowcipy,
przez akcent z Powiśla i przez zapach mięsa, który szedł odeń nawet w niedzielę, gdy był
wymyty i w świątecznym garniturze.

Magda nie cierpiała mięsa. Jeszcze jako malutka dziewczynka była raz z ojcem w rzeźni.

Widok mordowanych zwierząt, czarna dymiąca krew, która z bulgotem wylewała się z
szerokich ran na podgardlu i rozpłatane cielska, prześwidrujące bielą kości spośród
ociekającej czerwieni – napełniły ją wstrętem i przerażeniem. Wprawdzie z biegiem lat
wspomnienie to zatarło się nieomal doszczętnie, pozostał jednak wstręt. Przed bytnością w
rzeźni nieraz przesiadywała w jatce, lecz wówczas jej wyobraźnia nie łączyła mięsa, które
było towarem, z żywymi zwierzętami, które widywała latem na letnisku, a jeszcze częściej z
okien mieszkania rodziców przy ulicy Dobrej, kędy przepędzano całe stada krów, cieląt,
owiec i trzody właśnie do rzeźni.

Brzydziła się mięsa. Czasami, gdy przy większym natłoku w jatce musiała pomóc przy

obsłudze klientów, umiała zmusić się do krajania polędwicy czy szpondru, ale wątróbki,
flaków, czy lekkich nie wzięłaby do ręki za żadne skarby. Z podziwem przyglądała się Adeli,
a dawniej matce, gdy te ze spokojem i obojętnością zanurzały palce w tym obrzydlistwie.
Mężczyźni to inna rzecz. Ojciec, kiedy brał coś, zdawało się, że znikało to w jego ogromnych
rękach. Pan Edmund umiał to robić z jakąś lubością. I Magda była przekonana, że z takim
uśmiechem potrafiłby wypatroszyć człowieka. Nawet, gdy nóż brał do ręki, a spode łba
spojrzał na nią, odczuwała na grzbiecie lekki dreszcz.

Zwykle siadywała w jatce tylko w rannych godzinach, w godzinach największego ruchu.

Do jedenastej, najdalej do południa. Odkąd matka umarła i ojciec odebrał ją z gimnazjum,
było tak dzień w dzień, rok po roku. Musiała siedzieć w kasie i odbierać pieniądze od
kucharek i gospodyń. Ojciec, Adela, czy pan Edmund wykrzykiwali należną sumę, a rzeczą
Magdy było rozróżnić w tłoku, która z kupujących ma tyle właśnie zapłacić. Należało przy
tym uważać, bo nieraz zdarzały się i takie, co chciały oszukać albo wyjść z jatki nie płacąc.
Poniektórym zapisywało się wybrany towar w książce i tych Magda najwięcej lubiła. Liczenie
pieniędzy, zwłaszcza w zimie, gdy monety namarzają niczym lód, nie należało do
przyjemności. Ręce grabiały, chociaż naciągała grube wełniane rękawiczki z obciętymi
końcami palców. Gdy chuchała na nie, lub rozcierała je w przerwach, pan Kamionka rzucał
zjadliwie:

– Widzi panna Adela, a nie mówiłem, że ta manicura nie grzeje.

Adela zaś jak głupia wybuchała śmiechem. Nie dlatego, by Magdzie sprawić przykrość,

lecz by przypodobać się Edmundowi. Magda rozumiała to doskonale, a jednak mściła się
później na siostrze. Nie było to nawet trudne. Wystarczyło zakaszlać głośniej podczas
układania się do snu i powiedzieć, że to pewnie suchoty, że to i dobrze, bo wszystkiego jej na
świecie żałują, że od śmierci matki nikogo bliskiego nie ma. Wystarczyło znowu zakaszlać i
zrobić bolesną minę, a już Adela zrywała się z łóżka i stawała w swojej sztywnej białej
koszuli nad Magdą i bezradnie rozkładając grube ręce powtarzała:

11

– Magduś, serce moje, co też ty opowiadasz! Boga bój się!

A potem zaparzała maliny, przynosiła konfitury, błagała siostrę, by zmierzyła

temperaturę. Magda postękiwała, ukrywając uśmiech w poduszce i zasypiała otulona
pieczołowicie ze wszystkich stron. Nazajutrz zaś niechybnie otrzymywała od Adeli jakiś
podarek: koronkową chusteczkę, paciorki na szyję, albo i materiał na sukienkę.

Między siostrami było czternaście lat różnicy i Adela wciąż po trosze traktowała Magdę

jak dziecko. Że zaś własnych marzeń nie miała, że wszystko co o sobie myślała i dla siebie
układała, dałoby się zamknąć w jej zwykłym powiedzeniu: – "Będzie, jak Bóg da" –
wszystkie swoje nadzieje i ambicje snuła dokoła przyszłości siostry. I jeżeli niechętnym
okiem patrzyła na umizgi pana Edmunda do Magdy, to raczej z obawy o nią, niż o utratę jego
względów. Cóżby to był za los dla tej pięknej dziewczyny wychuchanej jak kwiatek z
inspektów, delikatnej i obytej, czytającej książki i wykształconej wyjść za mąż za takiego
Kamionkę?!... Dla siebie Adela też w tym nie widziała wielkiego losu, ale chłopak był
pracowity, porządny, nie pił zbyt często, a przy tym aż rwało się do niego serce, taki był
ładny. Jeden w tym wszystkim tkwił feler, że liczył sobie dopiero lat dwadzieścia pięć, czyli o
równych siedem lat od Adeli był młodszy.

Zresztą nie należało dzielić skóry na żywym niedźwiedziu, gdyż pan Edmund, wprawdzie

owszem, przychodził, to i owo podgadywał, ale o oświadczynach nie myślał, może i bojąc się,
że mu ojciec da do zrozumienia, że za wysokie progi na jego nogi. Miała Adela już nieraz
starających się, ale wszystko jakoś niczym się kończyło, bo pan Nieczaj w ludziach przebierał
i mówił:

– Masz za byle kogo wyjść, to lepiej siedź w domu.

Zwłaszcza zaś zwracał uwagę, żeby konkurent z tego samego był fachu.

– Rzemiosło to nie zwykły handelek – powiadał, że to każdy może się doń wziąć. Tu

trzeba znajomości z dziada na syna, z syna na wnuka. Dlatego czasy ciężkie się stały i tenże
sam kryzys, że do wszystkiego ludzie bez pojęcia się biorą. Jak ma ostać się rzemiosło, kiedy
wciąż nowi przychodzą?

Ojciec mądry był i Adeli ani by w myśli nie postało wątpić o słuszności jego poglądów.

Tym bardziej, że już dość długo żyła, aby zdążyć sprawdzić trafność opinii ojca. Niejeden z
tych, o których pan Nieczaj nie miał dobrego zdania, z torbami poszedł, albo i na złą drogę
trafił.

W jednym tylko nie zgadzała się z ojcem: co do Magdy. Za surowy dla niej był, za wiele

od niej wymagał. Jakby gwałtem chciał ją przytrzymać w tej jatce i w tym domu, kiedy dla
każdego, kto na Magdę bodaj spojrzał, jasnym się stawało, że taka dziewczyna do innego
życia stworzona. I Adela odczuwała to na każdym kroku. Czy to w sklepie, czy w domu przy
gościach, czy zwłaszcza na wieczorkach, w Resursie Rzemieślniczej, gdzie w karnawale
bywali, a już szczególniej po prostu na ulicy. Niczym panienka z najlepszej rodziny. I szyk
taki miała, i wzięcie. Doprawdy też nie żałowała Adela tych zaoszczędzonych na
gospodarstwie i na własnych pończochach pieniędzy, które wydawała na stroje siostry. Na
stroje, na perfumy, na fryzjera i manicurzystkę. Nawet taki wybryk Magdusi, jak
wymalowanie sobie paznokci na nogach, nie wydawał się Adeli zbyt karygodnym. Skoro się
ma takie piękne, takie równe i gładziutkie stopy, to pasują dla nich podobne wymysły. Adela
długo przyglądała się nogom siostry o jasnoróżowych piętach, smukłych palcach i
ciemnoróżowych błyszczących paznokciach. Przesunęła ręką po stopach i nie mogła wyjść ze
zdumienia. Nigdy nie przypuszczała, że nogi mogą być takie ładne i nie wiedziała po co mają
być takie.

Wtedy to właśnie Magda zwierzyła się siostrze ze swojej wielkiej tajemnicy. Adela

musiała przysięgnąć na obrazek po nieboszczce matce, że nikomu słóweczka nie piśnie i z

12

przerażeniem wysłuchała wyznania: Magda bynajmniej nie chodzi na kursy buchalteryjne
pana Bratka, lecz do takiej szkoły, gdzie uczą tańca i rytmiki. I nie tańca salonowego, nie
walca, tanga czy foxtrotta, ale takiego tańca, jak w balecie, co to na scenach są popisy.

Magda długo i obszernie opowiadała o tej szkole, o dyrektorce, pani Iwonie Karnickiej,

która kiedyś była primabaleriną carskiej opery w Rosji, o koleżankach, między którymi są
córki adwokatów, inżynierów, pułkowników, a nawet jest jedna prawdziwa hrabianka.
Opowiadała, jak odbywają się lekcje gimnastyki i tańca, tłumaczyła, że po skończeniu takiej
szkoły nie każda musi zostać tancerką czy tam "girlsą", chociaż zdolniejsze mogą zrobić
wielką karierę, a dwanaście najzdolniejszych już występuje w teatrze rewiowym, w samej
"Złotej Masce", ale i tak każdej kobiecie nauka taka przyda się o tyle, że robi się zgrabniejsza,
zwinniejsza, ma więcej gracji i wdzięku. Nawet w szkole jest specjalny kurs dla starszych
pań, mężatek, i same bogate damy należą do tego kursu.

– No, a tobie po co? – nie mogła przyjść do siebie Adela.

– Mnie? – zamyśliła się Magda i tak, jak siedziała na łóżku w różowej kombinezce,

podciągnęła kolana aż pod brodę, zaplotła ręce dookoła nóg i westchnęła: – Może zostanę
artystką, ale nie takim byle czym, tylko wielką artystką...

– Ty?... szeroko otworzyła swe małe oczki Adela.

– A dlaczegóż by nie?... Pani Iwona mówi, że mam talent. Warunki zewnętrzne też nie

najgorsze.

– Niby jakie warunki? – zaniepokoiła się Adela, gdyż przyszło jej na myśl, że rzecz

dotyczy pieniędzy, że zatem ona mogłaby w czymś pomóc, o ile owe warunki nie są zbyt
wysokie.

– Warunki zewnętrzne – wyjaśniła Magda – to w teatrze tak się nazywa uroda, budowa,

rozumiesz?

Tej nocy Adela oka zmrużyć nie mogła, a gdy posłyszała o czwartej nad ranem, że Wikta

krząta się w kuchni, przygotowując śniadanie dla ojca i dla niej, jeszcze zanim się zaczęła
ubierać, podeszła cichutko do łóżka siostry i długo wpatrywała się w jej długie czarne jak
smoła rzęsy, w rozrzucone na poduszki brązowe, prawie rude włosy, w delikatny owal
twarzyczki i wypukłe, jakby nożem wykrojone usta.

– Dlaczegóż by nie? – szeptała do siebie – dlaczego?... Alboż to dla niej takie życie?...

Magdusia moja kochana, siostrunia moja jedyna...

W niepokoju, w zdumieniu i w czułości Adela otarła łzy rękawem nakrochmalonej

koszuli. Niełatwo jej było pogodzić się z tą myślą, niełatwo uznać rzecz za przesądzoną.
Przypuszczała nawet, że to grzech z jej strony, grzech, że starsza siostra nie próbuje odwieść
młodszej ze złej drogi. Adeli nieraz obijało się o uszy, jakie to zepsucie jest w teatrze i że
takie artystki to przeważnie lafiryndy, albo nawet na utrzymaniu u różnych bogaczy. Jednakże
wiedziała z góry, że żadne namowy nie pomogą, a gdyby przysięgi nie dotrzymała i wygadała
się przed ojcem ze wszystkim, doszłoby do jakiegoś nieszczęścia. Zresztą gdzieś w głębi
pragnęła, gorąco pragnęła, by Magda dostała się do innego, piękniejszego życia, by została
wielką damą z tych, co jeżdżą swymi samochodami i rozmawiają w cudzoziemskich
językach. Modliła się też, by Bóg ochraniał siostrę przed wszystkim złem, a zwłaszcza przed
teatrem. Jednakże pragnęła dla niej bodaj wszystkiego, co byłoby w życiu ich rodziny jakimś
zdarzeniem, czymś daleko odbiegającym od codzienności. Pragnęła tak, jakby mogła pragnąć
dla siebie samej, gdyby nie najgłębsze przeświadczenie, że do niczego poza ową szarą
codziennością nadać się nie potrafi.

Tak było w pierwszych dniach, w pierwszych tygodniach po zwierzeniach siostry. Z

biegiem czasu przyzwyczaiła się jednak do tej myśli – zżyła się z nią. Codziennie po obiedzie

13

Magda wychodziła niby na kursy buchalteryjne, a wracała o ósmej, kiedy już ojciec spał.
Czasami zjawiała się nawet znacznie później, a siostrze, z którą sypiały w jednym pokoju,
tłumaczyła, że był jakiś popis, czy egzamin. W każdym razie tajemnica Magdy
spowszedniała, nie groziła już awanturą, skandalem, burzą.

Tak przynajmniej zdawało się Adeli do tego właśnie popołudnia.

Około dwunastej, jak zwykle, prawie cały towar był już rozprzedany i jatka opustoszała.

O tej porze pan Nieczaj zwykle zabierał się do rachunków, a Magda obliczała kasę i szła do
domu. Dziś jednak, skoro tylko Magda wyszła, ojciec zaczął zdejmować kitel i swoim niskim
chrapliwym głosem zapytał:

– Adelko! Kursy tego Bratka to na Żurawiej?

W ręku Adeli znieruchomiał nóż. Zdołała tylko wyjąkać:

– A... a... a... co?

– Pytam: na Żurawiej? – powtórzył już gniewnie.

Adela bezradnym spojrzeniem obrzuciła ściany, spotkała przymrużone oko pana

Edmunda, zauważyła, że mostek cielęcy, przygotowany do domu, nie został zabrany przez
Magdę i że ktoś wywrócił kubeł od trocin, stojący w kącie.

– Na Żurawiej – odpowiedziała cicho.

Ojciec pochrząkując zdjął fartuch, kitel, starannie obtarł papierem ręce i już zabierał się

do wyjścia, gdy Adela zrozumiała, że trzeba za wszelką cenę nie dopuścić, by ojciec wyszedł.

– Niech tatko nie idzie – wydobyła z siebie.

– Co mówisz? – zdziwił się pan Nieczaj.

– Niech tatko najpierw pogada z Magdą.

Stary zmarszczył brwi:

– Nie wtrącaj się w nie swoje sprawy. Oporządź wszystko. Za godzinę wpadnie tu

Biesiadowski. O, tu masz dla niego pieniądze. I tego... hm... A dlaczegóż to mam nie iść? –
zastanowił się.

Adela już była zdecydowana przyznać się do wszystkiego, lecz obecność czeladnika

uniemożliwiła wyznanie. Któż zabroni takiemu panu Edmundowi roznosić później po całym
mieście, że panna Nieczajówna na jakieś tańce po kryjomu chodzi?...

– Niech tatko nie idzie – powtórzyła tylko, a jej głos zabrzmiał jakoś dziwnie, bo ojciec

obejrzał się i zatrzymał w drzwiach.

Spojrzał na Adelę i zrozumiał, że musiało w tym być coś ważnego. Odkaszlnął i w jego

oczach wyraziło się zdumienie: nie był przyzwyczajony, by ktoś, a zwłaszcza rodzone
dziecko stawało mu na drodze w jego postanowieniach.

– Edmund – odezwał się po chwili – skocz no do Pichcińskiego po te weksle, co miał

wczoraj przynieść.

Pan Kamionka bez słowa odłożył toporek i wyszedł.

– Co to jest? – groźnie zapytał pan Nieczaj.

– O, Jezu, czego się tatko tak patrzy – próbowała ratować się odwleczeniem Adela.

– Gadaj zaraz.

– Co mam gadać, nic nie mam do gadania. Tylko to, że do pana Bratka nie ma po co iść...

Nie ma po co, bo Magda i tak na te jego kursy już nie chodzi.

14

Wyrzuciła to z siebie jednym tchem i przeraziła się. Po pierwsze złamała przysięgę, a po

drugie niepotrzebnie Wmieszała siebie w tę straszną awanturę, która teraz wybuchnie. Ojciec
rzadko się gniewał, ale teraz, jak amen w pacierzu wybuchnie. Adela raz tylko widziała ojca
w gniewie, a chociaż było to coś przed piętnastu laty, dotychczas drżała na samo
wspomnienie. Wówczas schowała się pod łóżko i aż jakichś konwulsji dostała ze strachu.
Było to wtedy, gdy brat nieboszczki matki świeżo wyszedł z więzienia i przychodził do nich
na Dobrą ulicę z pretensjami. Wówczas ojciec dowiedział się, że wujek za niego coś tam
podpisał. Wtedy niepotrzebnie wygadała się matka, a teraz ona.

Ojciec wyjął ręce z kieszeni, zrobił się jeszcze bardziej czerwony i zapytał

nadspodziewanie spokojnie:

– Jak to nie chodzi?

– Nie chodzi, no, nie chodzi i już. Ja więcej nic nie wiem. Jak Boga kocham, nic nie wiem

– broniła się piskliwym głosem.

– Mów, pókim dobry!

Twarz ojca wykrzywiła się w jakimś skurczu, Adela zaś, chociaż drżała ze strachu,

obiecywała sobie na wszystkie świętości, że więcej pary z gęby nie puści.

– Ja nic nie wiem, nic nie wiem, nic nie wiem.

– Przecież chodzi, co dzień chodzi – nacierał ojciec.

Adela spuściła oczy i milczała.

– Jeżeli nie na kursy do Bratka, to gdzie?... Mów, psiajucho! – wybuchnął nagle – bo cię

na drobny mak rozsypię.

– O, Jezu, Jezu! – zajęczała Adela.

Widziała pochylającą się nad sobą zsiniałą twarz ojca, na ramionach uczuła bolesny

zacisk jego rąk.

– Dokąd, do kogo chodzi! Mów, bo cię rozerwę! Jak się on nazywa?

Pomimo dojmującego bólu i przerażenia Adela zrozumiała nagle, o co ojciec Magdę

podejrzewa.

– Boże broń, niech tatko puści – niemal krzyknęła. – Co też tatko sobie wyobraża,

Magda, uchowaj Boże, nie taka.

Pan Nieczaj potrząsnął córkę z całej siły:

– Nie łżesz?!

– Co mam łżeć! Niech tatko puści.

– Więc gdzie chodzi?

– Do szkoły.

– Do jakiej szkoły?

– Tańców się uczy.

Pan Nieczaj puścił ramiona Adeli, wyprostował się, sapał przez chwilę.

– Jak tatko mógł o rodzonej córce tak nawet pomyśleć! – ośmielała się Adela.

– Więc gadaj. Tylko wszystko, jak jest! – spokojnie już odezwał się ojciec.

I Adela opowiedziała wszystko, o tej pani, co za carskich czasów była baletnicą, o

córkach doktorów i inżynierów, o "Złotej Masce", gdzie zdolniejsze uczennice tańczą, o
gimnastyce, którą uprawiają nawet wielkie damy. Pan Nieczaj słuchał w milczeniu, bębnił
palcami po ladzie i patrzył przez okno.

15

Adela skończyła i zaryzykowała dodać:

– W tym nic takiego złego nie ma.

– Milcz; gadzino! To po to ja ciebie wychowałem, żebyś ty za moimi plecami rodzoną

siostrę na dziwkę kierowała?

– Co ja? Dlaczego niby ja – przeraziła się odpowiedzialności Adela.

– Ty, boś już nie wymawiając dość stara i powinna byłaś pilnować młodszej! Tfu! Głupie

baby! Tfu!...

Splunął z rozmachem, wierzchem dłoni otarł włosy i wyszedł. Zawrócił w stronę domu i

szedł swoim ciężkim, równym krokiem, nikomu nie ustępując drogi, jak zwykle kiedy był
zamyślony, niczym tramwaj sunący po szynach. Długo jeszcze nie mógł zebrać myśli i wciąż
powtarzał:

– Głupie baby, psiejuchy, głupie baby!...

Nigdy zbyt wysoko nie trzymał o kobiecym rozumie, lecz ilekroć zdarzyło się coś, co

potwierdzało jego krytyczną opinię, dziwił się, jakby jakiejś niespodziance. Bo co go tu
najbardziej uderzyło, to głupota córek, zwłaszcza Adeli. Przy Magdzinych osiemnastu latach,
nie należało wymagać zbyt wiele rozsądku. Ale żeby ta stara krowa!...

W pierwszej chwili pan Nieczaj wyobraził sobie rzecz najgorszą, toteż gdy okazało się, że

Magda chodzi tylko do szkoły tańca, nieco odsapnął. Rzecz jest brudna, paskudna, ale do
odrobienia. Najbardziej go zabolała ta zmowa córek. Tak się mu wywdzięczały, że
oszukiwały go najbezczelniej w świecie. Te pieniądze, które dawał na kształcenie dziecka,
szły za jego plecami na to; by z tego dziecka zrobić lafiryndę. By jego czyste, uczciwe
nazwisko utytłać w rynsztoku, by go przed ludźmi upokorzyć. Jakżeby śmiał wówczas
spojrzeć w oczy choćby takiego Chróścińskiego, z którym przestał się witać, odkąd jego
córka zamieszkała "na wiarę" z człowiekiem rozwiedzionym, niejakim Lempkiem.

– Pan, panie Chróściński – powiedział mu wtedy przy świadkach – Pan nie jesteś dla

mnie kompania.

Nie nadawał się pan Nieczaj do kompromisu. Nie umiał na złe sprawy patrzeć przez

palce, ani nawet zmilczeć, gdy widział, że ktokolwiek postępuje nie tak, jak należy, nie tak,
jak sumienie, prawo i obowiązek nakazują. Przeciwnie: głośno i przy każdej sposobności
walił prosto z mostu co o czym myśli krótko, zwięźle i bezapelacyjnie. Nigdy o nikim nie
wypowiadał ujemnego sądu, zanim w rzeczy się nie upewnił: gdy już jednak wiedział, jak się
należy; nie znał ani współczucia, ani litości. Pierwszym i głównym podziałem, jaki do ludzi
stosował, był podział na uczciwych i nieuczciwych, a rodziców, którzy nie umieli dzieci
wychowywać w moralności i obyczaju, potępiał, jako głównych winowajców, o ile naturalnie
jabłko nie padło zbyt daleko od jabłoni, a rodzice wyrodka się nie wyparli. Znano też w
mieście i w branży pana Nieczaja z tej strony i jeżeli mógł się szczycić szacunkiem ludzkim,
to właśnie dlatego.

Kalkulował to wszystko sobie pan Nieczaj i rozważał, a jeżeli czegoś w tej chwili

żałował, to jedynie tego, że Magdy zaraz wypędzić z domu nie mógł. Nie mógł zaś dlatego,
że sama myśl o tym, teraz gdy już ochłonął, krajała mu serce aż do fizycznego bólu. I nie
tylko z tej przyczyny, że chodziło tu o jego dziecko lecz i z tej, że była nim właśnie Magda.
Bodaj po raz pierwszy w życiu poczuł stary Nieczaj, że ją, właśnie ją najbardziej ze
wszystkich kocha, że choć nigdy jej tego nie okazał, ale nosił ją zawsze w swej myśli, jak coś
może najmniej użytecznego, może najbardziej obcego, nieswojskiego, ale właśnie pięknego,
upiększającego, cennego.

Sam myślał, że po powrocie do domu zbije smarkatą jak Bóg przykazał na kwaśne jabłko,

a przecież, gdy tylko wielkim kluczem drzwi otworzył, a ona z drugiego pokoju wychyliła

16

głowę, poczuł, że nie potrafi. I to jeszcze bardziej rozsierdziło pana Antoniego, jeszcze
większą goryczą zalało mu wnętrze. Widział, że oto chwieje się w nim coś, że o mały włos, a
po sprawiedliwości by nie postąpił.

Pomału zdejmował bekieszę, szalik, czapkę, ciężko wycierał buty o słomiankę. Nic nie

odpowiedział na zdziwione zapytanie córki, co się stało, że tatko tak wcześnie wrócił. Usiadł
przy stole, szeroką dłonią zgarnął kilka okruszyn z zielonej ceraty i dobra chwila upłynęła,
zanim zawołał:

– Magda!

Dziewczyna weszła i stanęła naprzeciw. W ręku trzymała rurki do karbowania włosów.

– Co tatko każe? – zapytała nie podnosząc oczu.

Zresztą pan Antoni tego nie zauważył, gdyż sam też wbił oczy w podłogę.

– Słuchaj, Magda – zaczął tak spokojnie, aż się sam sobie dziwił. – Jak się nazywa ta

szkoła, do której chodzisz?

Dziewczyna przestąpiła z nogi na nogę.

– Przecie tatko wie – wybąkała cicho.

– Wiem – wrzasnął nagle ojciec i uderzył pięścią w stół aż meble zadrżały, lecz zaraz

opanował się. – Ty mogłaś tak mnie okłamywać?... Mów!... Rogówką chciałaś zostać?...
Rynsztoki wycierać?... Jak się nazywa ta szkoła?

Magda przełknęła ślinę.

– Pani Iwony Karnickiej, szkoła choreograficzna.

– Jak?

– Szkoła choreograficzna, pani Karnickiej.

– Pani? Jakiej pani? – wybuchnął. – Rajfurki, dziwki! Co te porządne dziewczęta w

rozpustę wciąga. Już ja jej pokażę! Już ja z nią pogadam, po swojemu! Do milicji rajfurkę
zaskarżę!

– Ależ tatko, co tatko mówi! – przeraziła się Magda – ona nikogo nie wciąga. Tam

najporządniejsze panienki...

– Milcz, głupia!

– Tatko mi tylko wstydu narobi.

Pan Nieczaj oniemiał.

– Jak to? Ja ci wstydu narobię?... Ja?... Czyś całkiem oszalała?... To ja ciebie od wstydu

ratuję, ja dzięki Bogu w porę swoje uczciwe nazwisko osłaniam od wstydu, któryś ty mi
przyniosła, a ona mi tu o wstydzie?!...

Magda, cała drżąca, z rozszerzonymi oczyma stała przed nim, a on mówił:

– I nie hańba to? I nie wstyd tak teraz ślipiami przede mną świecić? Tfu! Tfu!

Odszedł dwa kroki, zatrzymał się i zapytał:

– Czy jesteś co winna tej rajfurce?

– To nie żadna rajfurka, to artystka – roztrzęsionym głosem zakrzyknęła Magda.

– To już moja rzecz. Gadaj, ile jesteś tam dłużna?

– Nic nie jestem dłużna.

– Na pewno?

– Po co miałabym kłamać.

17

– No, więc dobrze. Od jutra będziesz wstawała razem ze mną, o piątej. Razem ze mną

będziesz chodziła do sklepu, a po robocie marsz natychmiast do domu i ani kroku za próg.
Słyszałaś?

Magda milczała.

– Słyszałaś? – powtórzył groźnie.

– Przecież słyszę, bo tatko tak krzyczy, że cała kamienica słyszy. Mam być w więzieniu,

to będę.

– Jeżeli nie podoba ci się rodzicielski dom, to uważaj, żebyś do prawdziwego więzienia

nie trafiła. I pamiętaj, żeby twoja noga u tej rajfurki nie postała! Pamiętaj!

Podniósł wielką jak bochen pięść i chwiał nią przed twarzą córki. Stała ze spuszczonymi

rękami i cała jej postawa wyrażała rezygnację i posłuszeństwo. Tylko w spojrzeniu Magdy tlił
się bunt.

Nie ruszyła się z miejsca, gdy ojciec wychodził. Wiedziała, że wobec jego postanowień

jest bezsilna, lecz nie odczuwała strachu. Wcześniej, czy później musiało się tak skończyć,
musiało do tego dojść. Ostatecznie widywali ją przecież ludzie, gdy chodziła na Piękną, a u
Bratka na kursach uczył się młody Kowalszczak. Zresztą nie obchodziło Magdy, jaką drogą i
przez kogo ojciec dowiedział się prawdy. Może i Adela wygadała się?... Nie o to już chodziło.
Teraz było najważniejsze, by ojciec nie narobił awantury pani Karnickiej. Ośmieszyłby tym
Magdę nie tylko przed dobrą panią, lecz i przed wszystkimi koleżankami. A to skuteczniej
zamknęłoby przed Magdą drogę do powrotu, niż wszystkie zakazy domowe.

Ani przez chwilę, zarówno wtedy, gdy ojciec na nią krzyczał, jak i teraz, kiedy spokojnie

rozważała swoje położenie, Magda nie myślała o wyrzeczeniu się dawnych zamiarów. Nie
wiedziała jeszcze, jak to zrobi, w jaki sposób uwolni się spod kontroli, skąd weźmie pieniądze
na opłacenie szkoły, nic nie wiedziała poza tym jednym, że przecież nie da sobie odebrać tego
wielkiego pięknego świata, który ją tak pociągał. Przez głowę szybko przelatywały cienie
projektów: wezwania pomocy którejś z koleżanek, potajemnego wymykania się wieczorami,
gdy ojciec zaśnie, pożyczenia od kogoś pieniędzy albo po prostu zabrania ich z kasy. Lecz
wszystko to było nierealne. Magda zaś miała duże poczucie rzeczywistości, zmysł opierania
się na prostych i pewnych podstawach. Lecz jeżeli w jej rozmyślaniach coraz częściej
powracało nazwisko pana Biesiadowskiego, było w tym niemało racji. Po pierwsze pan
Biesiadowski miał u ojca swoje znaczenie, a po wtóre Magda wiedziała, że się mu podoba.
Była nawet pewna, że dlatego właśnie, że właśnie dla niej pan Biesiadowski tak często
przychodził do jatki po inkaso, chociaż gdzie indziej posyłał swoich pomocników, a sam
zaledwie raz na miesiąc, czy dwa zaglądał dla ogólnych rozrachunków. Magdzie się nie
podobał. Był brzydki i mały, prawie że niższy od niej. Jednak dość go lubiła. W każdym razie
był bardziej okrzesany od tych mężczyzn, którzy przychodzili trzy, czy cztery razy do roku na
imieniny ojca, Adeli, czy jej własne, a których poza tym widywała na tańcach w Resursie
Rzemieślniczej.

Tak czy owak, wszystkie plany trzeba było na razie odłożyć, a tylko postarać się, by

ojciec zaniechał owej zapowiadanej awantury na Pięknej. Najprostszym zaś na to sposobem,
co wyczuwała instynktownie, będzie najściślejsze podporządkowanie się życzeniom ojca.

Tegoż wieczora Magda dowiedziała się od siostry, co i jak odbyło się w sklepie. Ku

zdumieniu i radości Adeli wcale nie robiła jej wyrzutów. – Cóż by pomogły? Magda, nie
umiała robić rzeczy bezcelowych, umiała godzić się z faktami dokonanymi przynajmniej o
tyle; by nie walić głową o mur, skoro się wie, że mur jest twardszy. Dlatego też, ku
ponownemu zdumieniu siostry, pierwsza ułożyła się do snu, a nazajutrz wstała jeszcze
wcześniej niż ojciec, pomagała w kuchni i sama podała śniadanie. Pan Nieczaj nic nie
powiedział, gdy na dzień dobry pocałowała go w rękę, zupę również jadł w milczeniu,

18

dopiero gdy postawiła przed nim patelnię z jajecznicą na słonince, odezwał się zwyczajnym
tonem:

– A przypomnij mi, Magda, żebym w południe do Urzędu Skarbowego poszedł.

– Dobrze, tatku.

– Ciągają człowieka i ciągają – dodał jakby do siebie.

W sklepie od rana było jak co dzień z tą różnicą, że Magda raz po raz zrywała się od kasy

i pomagała przy ekspediowaniu.

Mróz tego dnia zelżał, szyby odtajały. Na posadzce w środku i koło olbrzymiego kloca,

na którym rąbano mięso, zrobiły się dwie małe kałuże czarniawej wody. Pan Edward musiał
kilka razy dosypywać tam trocin. Klientki, jak zwykle, wykłócały się o mniejszą ilość kości, o
lepsze kawałki mięsa. Ale to tylko z Edmundem lub z Adelą. Gdy którą obsługiwał sam
ojciec, żadna nie ośmieliła się robić uwag. Nawet największa odbiorczyni, pani Kolasińska,
która prowadziła wielki pensjonat na Ordynackiej i brała co dzień po piętnaście, a nawet
dwadzieścia kilo towaru, przyjmowała bez szemrania wszystkie kawałki, jakie dawał pan
Nieczaj.

Magda zawsze z jednakowym podziwem przyglądała się robocie ojca. Gdy pociągnął

nożem, albo szybkim, nieznacznym zamachem rąbnął na klocu – nieomylnie wypadała taka
waga, jakiej było trzeba.

– Mięso swego wyczucia wymaga – mawiał, pouczając czeladnika – na ten przykład

starsze, co od starszego bydlęcia pochodzi, można liczyć na ten sam powiedzmy szponder o
ćwierć kilo więcej, bo starsza sztuka kości cięższe ma, a i soki jej nie takie już lekkie.

Pan Kamionka z uwagą słuchał pouczeń, bo wiedział, że takiego drugiego fachowca, jak

jego majster, nie znajdzie. Sam zresztą, według określenia pana Nieczaja, był "zdolny", co w
takich ustach miało wagę największego komplementu, gdyż pan Nieczaj nad nikim rozpływać
się nie lubił, a chwalił bardzo rzadko.

Magda przyglądała się pracy w jatce, przechodniom, szybko migającym po wąskim

chodniku, samochodom, ciężko wjeżdżającym pod górę, a że kasa była tuż przy oknie, a
większość mieszkańców dzielnicy była znana Magdzie przynajmniej ze słyszenia i z
widzenia, zamyślała się nad ich zajęciami, losem, sprawami.

Szare było to wszystko i jakieś mizerne i beznadziejne. I jeżeli Magda dziwiła się czemu,

to właściwie temu, że ludziom wystarcza ta ich szarość, te jednakowe dni i to powszednie
życie. Nie umiała pojąć nawet swego ojca, który przecież ma w banku sporo pieniędzy i place
na Czerniakowie, i willę w Falenicy, a żyją wciąż tak, jakby nic nie mieli, sami pracują w
chłodzie i w tym ohydnym mięsie, od którego czasem aż mdło się robi. A przecież nawet
znacznie biedniejsi miewają i mieszkania ładne, i inaczej się ubierają, i o innych rzeczach
mówią i w ogóle żyją. Więc jakże można zadowolić się tą szarzyzną, skoro się obok widzi
świat barwny, wesoły, piękny, skoro ulicami, tam w śródmieściu, pędzą lśniące samochody,
złocą się wystawy wspaniałych sklepów, huczą kawiarnie i restauracje, skoro za złotówkę w
kinie można zobaczyć dalekie kraje, palmy, dziwy, bale i okręty, wytwornych mężczyzn i
kobiety tak delikatne, jak kwiaty. Jak można wiedzieć o tym wszystkim i zadowolić się
zabłoconą Tamką, dwoma pokoikami z kuchnią na trzeciaku, brudnymi schodami i odorem
surowego mięsa?...

Im dłużej żyła, tym większe ogarniało ją zdumienie: większa pewność, że cały ten smutny

światek to jedynie krótkotrwała przystań, z której ona, Magda, wyleci na dalekie przestrzenie,
gdzie szeleszczą palmy, tryskają fontanny, gdzie dzwonią kryształy, lśnią brylanty, gdzie
warto żyć.

19

I właśnie ta pewność, że do takiego życia jest stworzona dodawała Magdzie spokoju

teraz, gdy posłusznie spełniała swoje obowiązki w jatce i przesiadywała w domu. Jedno
wygrała: ojciec nie poszedł do Iwony z awanturą, która by raz na zawsze skompromitowała
Magdę w oczach koleżanek, która by zamknęła jej jedyną drogę do pięknego życia.

Po dłuższym i trzeźwym namyśle Magda uznała tę właśnie drogę za jedyną. Kiedyś, gdy

chodziła jeszcze na pensje i była bardzo dziecinna, oczekiwała, że pewnego dnia spotka,
wracając do domu, jakiegoś gwiazdora filmowego, księcia, milionera, lub przynajmniej
rotmistrza od ułanów, że zakochają się w sobie od pierwszego wejrzenia i uciekną razem za
granicę, może nawet do Ameryki. Była wtedy w piątej klasie gdy właśnie spotkała takiego
pana. Miał na imię Jerzy, powiedział, że jest przemysłowcem, że jest bardzo nieszczęśliwy i
że Magda ma cudne włosy. Nazajutrz spotkał ją znowu, a na trzeci dzień zaproponował, by
przyszła do niego obejrzeć pokojowe kino. Mieszkał bardzo ładnie na placu Napoleona, w
mieszkaniu pachniało perfumami i było moc nieprzyzwoitych obrazów, i puszyste dywany, i
wspaniały gramofon. Nie było tylko pokojowego kina i to wydało się Magdzie od razu
podejrzane. Za to zaczął z nią tańczyć, częstował słodkim winem i całował. Był to pierwszy
mężczyzna, z którym się całowała. Gdy powiedział, że ją kocha, zapytała, czy się prędko
pobiorą. Wówczas on oświadczył, że niestety, jest żonaty. Była tak tym zgnębiona, że
rozpłakała się i chciała iść do domu, a on nie puścił jej, póki nie obiecała, że jutro przyjdzie.
Nie przyszła jednak więcej, a to dlatego, że zwierzyła się nazajutrz koleżance z siódmej klasy,
pannie Jóźwińskiej, ta zaś wytłumaczyła Magdzie wiele rzeczy, o których dotychczas Magda
pojęcia nie miała. Drugą miłością był właśnie brat Toli Jóźwińskiej. Zaprzyjaźniły się po tych
zwierzeniach i Tola zapraszała ją do siebie na potańcówki: Pan Jóźwiński był bardzo bogatym
adwokatem, a Karol studiował na Politechnice, miał motocykl z wózkiem i kilka razy zabierał
Magdę aż za Wilanów.

Karol był zupełnie inny. Czytał jej wiersze i pięknym niskim głosem śpiewał piosenki,

gdy się zaś całowali, robił się całkiem nieprzytomny i chciał ją rozbierać: Też przysięgał, że
ją kocha, a później okazało się, że jest zaręczony z panną Peszlówną z ósmej klasy, której
ojciec miał fabrykę czekolady.

Te nieliczne doświadczenia wystarczyły Magdzie do rozwiania dziecinnych złudzeń. Ci

mężczyźni z pięknego świata chcieliby tylko całować i pieścić, ale żaden nie przyznałby się
do niej przy kobietach ze swego środowiska. Pamiętała fotografię żony Jerzego, szykownej
damy, a i Karol, gdy było więcej gości, nie zwracał na nią uwagi. Wstydził się jej, bo była źle
ubrana, nie umiała zachować się wytwornie i mówić o ich znajomych.

Dlatego doszła do przekonania, że najpierw trzeba być kimś, najpierw trzeba umieć

czymś zaimponować, żeby zdobyć sobie wstęp do ich świata. Ponieważ zaś w tym właśnie
okresie przeczytała życiorys Poli Negri i historie kilku innych wielkich gwiazd filmowych –
postanowiła zostać artystką. Tamte również pochodziły z bardzo skromnego środowiska, a
jednak doszły do wszechświatowej sławy. Zapewne, sprzyjało im szczęście, ale przede
wszystkim miały wolę dojścia do czegoś własnymi siłami, miały talent, no, i urodę. Woli zaś
Magdzie nie brakowało, co do talentu, to pani Iwona zapewniała ją o tym, jeżeli zaś chodziło
o urodę, Magda mogła być pewna siebie. Zwłaszcza odkąd sprawiła sobie palto ze
skunksowym kołnierzem i ten płaski czarny kapelusik, który odsłaniał całą połowę głowy,
prawie, że nie było mężczyzny, który by się za nią na ulicy nie obejrzał. W sklepie mało
pokazywała się mężczyznom i siedziała tu w ohydnym białym kitlu, a przecież też miała
powodzenie.

Taki pan Biesiadowski to oczu z niej nie spuszczał. Teraz przychodził codziennie, nawet

kiedy ojca nie było. Lubiła go za to i także za jego jakby nieśmiałość, gdy się do niej zbliżał.
Natomiast raziła Magdę jego obojętność na własny zewnętrzny wygląd. Był jeszcze młody,
jak na mężczyznę: miał około czterdziestki, a chodził w starym kożuchu i w długich butach,

20

chociaż sam ojciec mówił, że "Biesiadowski tyle ma, że mógłby mnie trzy razy kupić i
sprzedać". Rzeczywiście, prawie połowa handlu wieprzowiną w Warszawie znajdowała się w
ręku Biesiadowskiego. Kiedyś służył w wojsku w Legionach i dosłużył się rangi porucznika,
a później był dostawcą do wojska. Wreszcie całkiem przerzucił się na handel trzodą.
Porządny był człowiek i ogólnie lubiany.

Nawet pan Edmund, który nie pominął nigdy okazji, by każdemu przypiąć łatkę, o panu

Biesiadowskim wyrażał się z szacunkiem. Najwyżej, ku ubawieniu obu Nieczajówien, od
czasu do czasu naśladował lwowski akcent Biesiadowskiego i jego szybki sposób mówienia.
Pan Biesiadowski pochodzi z Krosna, gdzie jego ojciec był krawcem. Magdzie, gdy
dowiedziała się o tym, mimo woli nasunęła się złośliwa myśl, że musiał być złym krawcem,
skoro syn tak brzydko się ubiera. Zdarzyło się kiedyś, że pan Biesiadowski zaproponował
Magdzie pójście do kina. Podziękowała mu pięknie, lecz właśnie z powodu jego wyglądu nie
chciała pójść, pomimo tego, iż obecny przy tej propozycji ojciec zdawał się nic nie mieć
przeciw.

Odwrotnie. Pan Antoni – tak się przynajmniej Magdzie wówczas zdawało – miał jej za

złe, że odmówiła. Nieraz też wyrażał się o panu Biesiadowskim przychylnie, jakby w celu
zwrócenia uwagi córki.

Teraz Magda wszystko to przypomniała sobie, układała i rozważała. Wynikiem zaś tych

rozważań było to, że pierwsze zjawienie się pana Biesiadowskiego w sklepie na Tamce,
zaznaczyło się dostrzegalnym dla wszystkich ożywieniem Magdy. Ponieważ sklep o tej porze
był prawie pusty i kasjerka niewiele miała do roboty, mogła sobie pozwolić na miłą rozmowę
z miłym interesantem. Wypytywała go o ceny, o źródła zakupu, słuchała uważnie wywodów
o przewadze trzody wielkopolskiej nad innymi, o wpływie przegonu na spadek jakości mięsa,
a zwłaszcza słoniny, o zatargach na giełdzie mięsnej, o stosunkach w rzeźni. Uśmiechała się
często i spoglądała na pana Biesiadowskiego tak, że ten, coraz wygodniej przypierał się do
kontuaru kasy i ani myślał wychodzić, chociaż przed jatką czekał nań jeden z pomocników,
który raz po raz zaglądał przez drzwi i pokaszliwał niecierpliwie.

Nazajutrz powtórzyło się to samo z taką różnicą, że pan Biesiadowski przyszedł

wcześniej, a wyszedł jeszcze później.

– Magduś, powiedz no – zapytała wieczorem Adela – o czym wy rozmawiacie z

Biesiadowskim?

– O różnych rzeczach.

Adela podrapała się po głowie i oświadczyła tonem głębokiego przeświadczenia:

– On tak patrzy na ciebie, żeby cię zjadł.

Magda wybuchnęła śmiechem, później wydęła dumnie usta i wzruszyła ramionami:

– Niejeden taki się znajdzie, co by mnie chciał zjeść, ale nie dla psa kiełbasa.

– Jak to? – zdziwiła się Adela.

– Tak to.

– Więc po cóż ty do niego tak?

– Niby jak? – ironicznie zapytała Magda.

– Ojej – skrzywiła się Adela – już mnie oczu nie zamydlisz! Przecież robisz do niego

słodkie miny.

– No więc co?

– To musi ci się podobać – zakonkludowała tryumfalnie Adela.

– Głupia jesteś. Dobranoc. Odwróciła się plecami Magda i udała, że śpi.

21

Na trzeci dzień pan Biesiadowski przyszedł aż dwa razy. Raz, jak zwykle, a za drugim po

to, by powiedzieć, że niestety musi na dwa dni wyjechać na kontrakty do Torunia i
Bydgoszczy.

– To pana tu aż przez dwa dni nie będzie? – zawołała z takim zmartwieniem w głosie, że

Biesiadowski aż poczerwieniał i przestąpił z nogi na nogę.

– Interesy, panno Magdaleno – powiedział. – Człowiek dla siebie czasu i godzinki nie

urwie. Zwłaszcza, że właściwie mówiąc, nie zawsze się ma powód, czyli przyczynę.

– Bo pan pewno takiej przyczyny nie szuka – lekko rzuciła Magda.

– Niczego bym bardziej nie pragnął, jak znalezienia. Niech mi panna Magdalena wierzy,

przysięgam Bogu.

Niepotrzebnie tak gorąco Magdę zapewniał. Nie miała co do tego żadnych wątpliwości.

Wystarczał mały jej uśmiech lub wymowniejsze spojrzenie, by Biesiadowski ożywiał się i
rozpromieniał. Gdy zrobiła smutną minkę, nie ukrywał zaniepokojenia i obawy. Słowem
zdawała sobie dokładnie sprawę, że można na nim grać, niczym na skrzypcach. Nie cieszyła
się jednak tym sukcesem aż tak bardzo, jak ją o to podejrzewała siostra. Cieszyła się inaczej:
oto zaczynał się przed nią zarysowywać plan działania.

Jedynym sposobem wyzwolenia się spod kontroli ojca, jedynym sposobem uzyskania

względnej swobody było wytrzaśnięcie sobie takiego konkurenta, który by przypadł ojcu do
gustu i do którego miałby on zaufanie.

Jeżeli Magda zdecydowała się właśnie na pana Biesiadowskiego, to głównie z tej racji, a

poza tym dlatego, że zdawało się jej, iż Biesiadowski, bardziej niż każdy inny, da się tak
nakręcić, jak ona zechce, że po prostu uda się jej powodować tym człowiekiem według swej
woli.

Z Torunia pan Biesiadowski przysłał kolorową widokówkę, przedstawiającą pomnik

Kopernika. Na odwrocie napisał:

"Szanownej Pannie Magdalenie przesyłam serdeczne ukłony z grodu Kopernika. – Z

serdecznym poważaniem Feliks Biesiadowski."

Kartka została pięć razy przeczytana przez Adelę, dwa razy przez Magdę, a pan Nieczaj

obejrzał ją starannie, po czym zrobił luźną uwagę, że dobrze wychowanych i porządnych
ludzi, którzy i grzeczność umieją okazać i latawcami nie są, coraz mniej spotyka się na
świecie i tylko głupi nie ceni sobie szczęścia, że udało mu się zetknąć w życiu z takim.

– I pewno – przytaknęła Magda, chcąc sprowokować ojca do dalszych wynurzeń, lecz

pan Antoni tylko chrząknął i nic nie powiedział.

Była to sobota. Nazajutrz pan Biesiadowski przyjechał. Przewidywania Magdy

sprawdziły się, gdyż około dziesiątej rano przyszedł z wizytą. Był wprawdzie u nich w
mieszkaniu już ze trzy razy, ale to tylko w interesach, w dni powszednie. Tej niedzieli zjawił
się całkiem prywatnie, co zostało zaznaczone odświętnym strojem, w jakim go dotychczas
Magda nigdy nie widziała. Miał na sobie jesionkę marengo, melonik, brązowe skórzane
rękawiczki, lakierki i dwurzędowy granatowy garnitur. Wszystko to było nowe, świeże,
czyste i nawet nieźle zrobione, ale na nim nie wyglądało elegancko. Taką już miał postać
niepozorną. Może i zażenowany był nieco, chociaż nadrabiał miną, a może wskutek tego
nadrabiania wydawał się jakiś niezdarny i trochę śmieszny.

Pan Nieczaj właśnie czytał gazetę, siedząc, jak każdej niedzieli, przy oknie w pokoju

córek, gdyż tam było widniej. Jego własny pokój, spełniający jednocześnie rolę jadalni oraz
bawialni, w niedzielę bywał specjalnie porządkowany. W oknach zawieszało się czyste
firanki, na podłodze rozścielało się piękny zielony dywan, który przez cały tydzień stał w

22

przedpokoju, zwinięty w wielką rurę, stół nakrywało się wzorzystą serwetą, haftowaną
jeszcze przez nieboszczkę panią Nieczajową. Nad wyglądem tego reprezentacyjnego pokoju
czuwała Adela. Sama czuła się jakoś wytworniej i szczęśliwiej, gdy wypucowała tu podłogę,
drzwi i szyby aż do idealnej czystości, gdy przybrała wiszącą nad stołem, wielką lampę
bujnymi frędzelkami z niebieskiej i różowej bibułki, gdy szerokie łóżko ojca zasłała pod kant
i w imponującej symetrii spiętrzyła na wezgłowiu cztery białe jak śnieg poduszki.

– Że też ci się chce tak tyrać! – nieraz wzruszała ramionami Magda.

– Zawsze tak jest co innego – z upodobaniem przyglądała się swojej robocie Adela –

elegancko.

– Elegancko? – z bezlitosną ironią drwiła Magda – ty też masz pojęcie o elegancji!

– Jednak porządniej – broniła się speszona Adela.

– Kiedy tak się mieszka – lekceważąco machała ręką Magda – to już wszystko jedno.

Pomimo to Adela nie odstąpiła od zwyczaju. Bądź co bądź w niedzielę często

przychodzili goście, krewni, znajomi, niejedna zawołana gospodyni, która później
rozpowiadałaby, że Nieczajowie mieszkają jak w chlewie (taka to jedną pajęczynkę zobaczy,
a już jej chlew będzie), poza tym młodzi ludzie, kawalerowie. Oni też na to uważają, bo jeżeli
który (niekoniecznie, ale a nuż) poważne ma zamiary, to patrzy, czy panna czystość i
porządek lubi, czy potrafi mieszkanie ładnie urządzić, żeby wstydu nie zrobić.

Przed tą zaś niedzielą Adela jeszcze zawzięciej szykowała pokój, gdyż i ona spodziewała

się wizyty pana Biesiadowskiego. Ponieważ zaś drżała na myśl, że może mu się u nich nie
spodobać, że może się cofnąć – wszystko lśniło niczym lustro. Małżeństwo z panem
Biesiadowskim Adela uważała dla Magdy za wielki los, jaki się tylko raz w życiu i to nie
każdej może trafić. Młody, bogaty, pracowity, z szacunkiem u ludzi, ani na wyścigach nie
gra, ani hula, do kościoła regularnie chodzi, za kobietami nie lata, prawie nie pije. A przy tym
delikatny, z ogładą, nawet porucznikiem był.

Adela nie zwierzała się z tych swoich myśli nikomu, ale wiedziała, że i ojciec na pewno

tak samo na tę sprawę patrzy i chyba również Magda, chociaż ta, to zawsze dla pozoru nosem
kręci, ale tym razem to tylko udaje, bo przecie rozsądku jej nie brak, a gdyby on jej się nie
podobał, to by z nim nie gadała w sklepie i nie robiłaby do niego słodkich oczu.

Pan Biesiadowski przywitał się i wszyscy usiedli przy stole. Ojciec wypytywał o podróż,

on wesoło i szybko opowiadał, zachwycał się kulturą na Pomorzu, gdzie w chlewach nawet
bieżąca woda jest i elektryczność, gdzie ludzie są robotni i uczciwi, chociaż twardzi. Adela i
Magda przysłuchiwały się w milczeniu, a pan Nieczaj potakiwał i kiwał głową, zaś po
kwadransie zadyrygował:

– No, panny, dajcie nam teraz co przekąsić, bo śniadanie dawno się jadło, a tu niedługo

trzeba będzie na sumę iść. Nie odmówisz pan, panie Biesiadowski?

– Z przyjemnością – skłonił się gość.

Adela zerwała się i pobiegła do kuchni. Magda zaś rozesłała na stole biały obrus, wyjęła z

kredensu talerze, noże, widelce, ustawiła w środku nie napoczętą butelkę czystej i wielką
karafkę z wiśniówką domowej roboty.

Widząc tylko dwa nakrycia i dwa kieliszki, pan Biesiadowski zapytał uprzejmie:

– A to widzę, panie z nami niełaskawe?

– One już tam sobie podjedzą, jeżeli są głodne – uśmiechnął się pan Nieczaj.

– My musimy dbać o linię – wesoło dopowiedziała Magda, nalewając potężne kieliszki.

23

Tymczasem Wikta przyniosła talerz ze śledziami marynowanymi i drugi z grzybkami.

Adela zaś ustawiła półmisek z wędliną i miseczkę z kiszonymi ogórkami.

– No, w imię Boże! – podniósł swój kieliszek pan Nieczaj.

Gość brzęknął swoim:

– Żeby nam się dobrze działo!

Wychylili, prychnęli i zabrali się do śledzia.

– Nieraz tak myślę – odezwał się pan Biesiadowski – czemu to tyle smakołyków, a to

homarów, a to łososiów jest na świecie, a lepszej przekąski od śledzia nie znajdziesz?

– Bo wszystkie nowe wymysły – z przekonaniem odpowiedział pan Nieczaj – to tylko

moda. Fiut... przejdzie i nie ma. Grunt to trzymać się tego, co dawniej bywało. No, nasze
kawalerskie!

Adela raz po raz, gdy na talerzu gościa zaczynało się przerzedzać, zrywała się i dokładała,

a to baleronu, a to pasztetowej, a to szynki. Magda czuwała nad napełnianiem kieliszków, a
gość to na prawo, to na lewo dziękował.

– No, ale teraz – oświadczył coś przy piątej kolejce – to już musimy, panie Nieczaj,

wypić zdrowie dam.

– Owszem, należy się – zgodził się gospodarz.

– Ale to już i panie powinny z nami wypić. Szanowny ojczulek chyba nie zabroni?

– Dlaczego – wzruszył ramionami pan Antoni – mają ochotę, to niech wypiją.

Adela zachichotała i wydobyła jeszcze dwa kieliszki.

– Ale mnie to odrobinkę – żachnęła się – zupełnie nie trunkowa jestem. I Pan

Biesiadowski porwał karafkę i uspokajająco zapewnił:

– Wiśnióweczki śmiało można. No, zdrowie pięknych pań!

Ukłonił się obu siostrom, ale pijąc, cały zwrócił się do Magdy i wypróżniwszy kieliszek,

postawił przed nią do góry dnem, podsunąwszy uprzednio kromeczkę chleba, by obrusu nie
zaplamić.

– Po takim zdrowiu – zawołał – już nawet pić nie wypada.

Jednak wypadło, a wypadło dlatego, że właśnie zjawił się nowy gość, szwagier pana

Nieczaja, pan Zaklesiński, właściciel zakładu rymarskiego na Lesznie, człowiek niestary
jeszcze i słynący z humoru, a zwłaszcza z tego, że miał wielki talent mówienia wierszem. I
dwie godziny mógł tak gadać, a wszystko akuratnie pasowało do rymu. I nie tylko ze swojej
głowy, ale na każde pytanie wierszem odpowiadał. Sam pan Nieczaj nieraz aż zdumiewał się i
mówił:

– Żebyś szwagier większe wykształcenie miał, to i literatem, jak sam Mickiewicz,

mógłbyś zostać.

Oczywiście Adela zaraz przyniosła dla wuja nakrycie, a on zaczął sypać rymami, niczym

z worka.

– Widzę, że jest poczęstunek, mięso, ogórki i trunek, a w towarzystwie takim, chyba

byłbym lada jaki, żebym ze szwagrem kochanym i z wielce szanownym panem nie chciał
pospołu zasiąść do stołu, więc żebyście mnie za kpa nie mieli – wypiję z wami przy niedzieli.
Szczególniej, że mróz na dworzu, w twoje ręce, gospodarzu. A cóż to piękne panienki, co
mają odświętne sukienki, im też wypić się należy, przy tej świątecznej odzieży.

Mówił to z bardzo poważną miną, tylko wąsy sobie pociągał ku dołowi, jakby z nich

słowa nizał i okiem to na jednego, to na drugiego łypał, a oni śmieli się z podziwem.

24

– Niczym z drukowanego czyta – stwierdził pan Nieczaj, zaś gość od razu wypalił:

– Skoro wódka znakomita, człowiek dowcip ma i kwita.

– A niechże pana! To pan chyba ma pełne kieszenie tych rymów!

A pan Zaklesiński, jakby tylko na to czekał:

– Gdy są panowie i damy, wolę mówić wierszami, bo grzeczniejsze to ujęcie przy

zakąsce i przy święcie.

I tak wciąż. Magdzie się zdawało, że wuj Zaklesiński wprost oczekuje na to, by się ktoś

odezwał, żeby mu zaraz wierszem dogadać. Jeżeli o nią chodziło, nie lubiła wuja właśnie za
to. Wuj czasem, jak wpadł w ferwor, to nawet kłócił się wierszami. W jego zakładzie na
Lesznie, gdzie bywała czasami z interesami ojca, nawet niektórzy czeladnicy usiłowali
naśladować majstra, jednak wyłącznie za jego plecami. Gdy bowiem pan Zaklesiński
dosłyszał tylko wypadkiem, że ten czy ów usiłuje mu dorównać, bez pardonu go wyśmiewał,
robiąc rymy nawet z takich słów, że wstyd ich było słuchać. Wówczas robił się złośliwy, a
jego wąski, garbaty nos, sterczący nad wąsami niczym siekiera, stawał się czerwony i
błyszczący. Na ogół jednak był człowiekiem wesołym i ogólnie go lubiano.

Wkrótce po nim przyszli dwaj bracia Olszewscy i żona starszego z nich, Pawła.

Olszewscy mieli jatkę w Mokotowie i młodszy z nich, Zygmunt, który świeżo wyszedł z
wojska, rozglądał się podobno za żoną.

W pokoju zrobił się teraz gwar, gdyż to należało do specjalności pani Pawłowej. Taka

była piskliwa, chichotliwa i gadatliwa. Co drugie słowo wykrzykiwała "ojej", wszystkich
zarzucała pytaniami, a chociaż znajdowała się już chyba w siódmym miesiącu, wciąż tak
samo wymachiwała rękami, podskakiwała, przesiadała się, chwili nie mogła usiedzieć na
miejscu. Na oko była młodsza od Adeli, lecz w rzeczywistości miała już blisko czterdziestkę,
bo wiadomo było, że z mężem są w jednym wieku.

Półmisek znowu powędrował do kuchni i wrócił wyładowany aż po brzegi, na stole

zjawiła się znowu butelka czystej wyborowej i dwie angielki, bo po pierwsze kieliszków
zabrakło, a po drugie nowi goście musieli dopędzić kolejkę. Adela z wypiekami na twarzy
krzątała się dokoła stołu, młodszy Olszewski zdawał panu Biesiadowskiemu relację z tego,
jak teraz w wojsku karmią, starszy wraz z żoną radził się pana Nieczaja w jakiejś
skomplikowanej sprawie zatargu z restauracją Hubisza, a wuj Zaklesiński to tu, to tam
dogadywał swoimi wierszami.

Magda niecierpliwie spoglądała na zegarek. Obliczała sobie, że dziś spotka u Zbawiciela

Zosię Jasionowską, koleżankę ze szkoły choreograficznej. Jeżeli uda się wykręcić i pójść do
Zbawiciela, to będzie mogła przed Zosią wytłumaczyć się pani Iwonie chorobą, albo czymś
takim.

Wreszcie i pan Nieczaj wyciągnął z kieszeni swój wielki, złoty zegarek; przy którym

pobrzękiwały dwa małe kluczyki, był to bowiem zegarek jeszcze nieboszczyka dziadka z
czasów, kiedy nakręcało się je kluczykami. Pan Nieczaj zakaszlał, wstał i powiedział:

– Bardzo miłym gościom za pamięć i towarzystwo dziękuję, za skromną przekąskę

przepraszam, ale już czas na mszę świętą. Co złego to nie ja... Dziękuję i czas się wybierać.

– Kiedy czas, to i czas, w kościele nie zabraknie nas – natychmiast zawołał pan

Zaklesiński.

Goście wychwalali wędliny i gościnność gospodarza, krzesła zastukały, zabrzęczały

nakrycia, szybko zbierane przez Wiktę. Pani Pawłowa z Adelą ubierały się w drugim pokoju,
mężczyźni naciągali zwierzchnie ubrania tutaj.

Magda podeszła do pana Biesiadowskiego i zapytała półgłosem:

25

– A pan idzie na sumę do Wszystkich Świętych?

– Mogę, panno Magdaleno, z panią wszędzie.

– Kiedy ja właśnie chciałabym do Zbawiciela i jeżeli pan powie tatce, że pan idzie, to

tatko mnie pozwoli z panem.

Rzeczywiście, nie omyliła się. Ojciec wprawdzie nie przyjął tego zamiaru z uznaniem. Od

wielu lat rodzina Nieczajów chodziła na sumę tylko do Wszystkich Świętych, chociaż to dalej
i obca parafia. Jednakże zgodził się. Magda prędko nałożyła palto, kapelusz, rękawiczki i z
lekka przynaglając pana Biesiadowskiego, potrafiła tak wymanewrować, by wyjść z nim
przed resztą towarzystwa. Nie to, żeby się wstydziła ich na ulicy, lecz nie lubiła chodzić całą
kupą.

Był jasny mroźny dzień, niebo czyste i niebieskie, ulice białe od przymarzniętego śniegu.

Skręcili w lewo, w kierunku przystanku tramwajowego, lecz tu czekało co najmniej
pięćdziesiąt osób, jak zwykle w niedzielę. Wobec tego postanowili iść pieszo.

– Dla pana, panie Feliksie – zaczęła Magda – to pewne poświęcenie, że musi pan iść ze

mną, ale niech już pan przecierpi.

Zaśmiał się szeroko:

– Daj mi Boże takie cierpienie na całe życie.

Zatrzymała się i poważnie spojrzała mu w oczy:

– Panie Feliksie, niech pan tak nie mówi, niech pan tak nie myśli nawet.

– Dlaczego? – zdziwił się.

– Bo ja jestem... bardzo zła. Bardzo. I nie taka, jak się panu zdaje.

W jej głosie zabrzmiało jakby oskarżenie, lecz on potrząsnął głową:

– Po co mi się ma zdawać! Dzień jasny, każdy włosek widać. A co do tego, co pani na

siebie mówi, głupi byłbym gdybym za co innego liczył, jak za skromność.

Nic nie odpowiedziała i szli dłuższy czas w milczeniu i Magda zastanawiała się, czy zaraz

mu powiedzieć o swoich wielkich planach, o szkole pani Iwony, o "Złotej Masce", o tym, że
chce go prosić o pomoc. A nuż się z miejsca prze straszy? A nuż odmówi i jeszcze ojcu
powtórzy?... Ostatecznie wiedziała tylko to, że się mu podoba, czy jednak gdy dowie się
wszystkiego, nie zrazi się do niej? Ludzie są tak głupi. Przyjrzała mu się ciekawie. Twarz
miał poczciwą i pomimo różowości, jakby bezbarwną, wąskie usta, cofnięty podbródek. Brwi
i krótko przystrzyżone wąsiki nie miały żadnego koloru. Wyglądał tak niepozornie i
niezdarnie, że patrząc nań, wprost wierzyć się nie chciało, że ten człowiek własną pracą,
własną pomysłowością i wytrwałością dorobił się dużego majątku:

– I po co mu to? Po co takim, jak on, pieniądze – myślała Magda.

Wiedziała, że mieszka gdzieś na Pradze, że żyje bardzo skromnie, że nawet uchodzi z

tego powodu za sknerę. Może to i prawda, bo na przykład teraz i co by mu szkodziło
zafundować taksówkę?...

Nie, zdecydowała się – jeszcze mu nic nie powiem.

– O czym pani tak rozmyśla? – zagadnął.

– O panu.

– O mnie? – prawie przestraszył się.

– Tak. Myślę; po co właściwie pan pracuje, po co zarabia, po co?

– Jak to po co?... Trzeba pracować. Interesy tego wymagają.

– No tak, ale na co panu te interesy?

26

Zaśmiał się zaskoczony:

– Dziwne pani zadaje pytania. Po co?... No, wszyscy ludzie pracują, każdy ma swoje

interesy. Trzeba żyć.

Chrząknął i dodał:

– Bez roboty żaden człowiek nie wytrzyma. Cóż w tym nadzwyczajnego? A pani nie

pracuje?... Też pani ojcu pomaga.

Magda wykrzywiła usta:

– Może właśnie dlatego nie rozumiem, po co pan tak bardzo pracuje. Ja co innego...

Muszę... Ojciec wymaga. Ale pan?... Kto panu każe?... Jeszcze rozumiałabym, gdyby pan
hulał, puszczał pieniądze, bawił się. A tak, to po co, w jakim celu? Żeby żyć, to wystarczy
przecie panu to, co już pan ma.

Biesiadowski był zdumiony. Magda wydała się mu nagle znacznie rozumniejsza, niż

wszystkie inne kobiety. Skąd jej do głowy takie myśli przychodzą?... Sam rzeczywiście nigdy
nie zastanawiał się nad tym. Czuł, że argumenty, które przed chwilą przytoczył, nie miały
żadnej wagi. Mówiąc szczerze, pracował, bo się tak ułożyło, bo tak szło, bo nic nie popchnęło
go do szukania zmiany dotychczasowego trybu życia. Ze szkoły technicznej, gdzie kształcił
się na mechanika, poszedł do Legionów, bo każdy prawy Polak powinien był pójść, że zaś był
wytrwały, sumienny, obowiązkowy i na odwadze mu nie zbywało, a szczęścia trochę miał –
awans szedł za awansem. Gdy zaś po pokoju ryskim zaczęły się weryfikacje oficerów, bez
żalu przyjął do wiadomości, że brak wykształcenia zamyka mu karierę wojskową. Będąc
żywym i przedsiębiorczym, za radą dawnych kolegów zaczął dostawy wojskowe. Najpierw na
mniejszą skalę, później na większą, wreszcie nawinęła się taka okazja, że skupił w swoim
ręku dostawę wieprzowiny dla kilku garnizonów i to już postawiło go na pewne nogi. Po paru
latach, poznawszy gruntownie rynek, przerzucił się na szerszy handel trzodą.

Zmienił się teren jego działania, zmieniały się jego zajęcia i kwoty dochodów – tylko on

sam nie zmieniał się, ani jego tryb życia.

Panu Biesiadowskiemu dobrze było na świecie. Dobrze u ojca w Krośnie przy warsztacie,

dobrze w szkole technicznej we Lwowie, dobrze w wojsku, w okopach i intendenturze, i na
dostawach, i na giełdzie mięsnej, i w rzeźni, i na targowisku, i w małych knajpkach, gdzie
zapijało się transakcje, i w wielkich bankach, gdzie załatwiało się sprawy finansowe. A gdy
człowiekowi jest dobrze na świecie – czym się ma kłopotać?... Gdy człowiek zajęty jest pracą
od wczesnego świtu aż po późny wieczór, kiedyż znajdzie czas do zastanowienia się nad tym,
po co żyje, po co haruje?

Idąc obok Magdy, spoglądał na nią z niepokojem. Była jeszcze ładniejsza, niż zwykle,

lecz jakaś niebezpieczna.

– Po co pracuję?... – myślał z natężeniem. – Głupie pytanie. Czy człowiek koniecznie

musi wiedzieć, co dlaczego robi?...

Takie jego przeznaczenie, i już. I co może zmienić przez to, że się będzie trapić takimi

myślami. Co pomoże drzewu, że będzie głowić się, dlaczego ma ciągnąć soki z ziemi,
kwitnąć i wydawać owoce. Gdyby zaczęło się zastanawiać, przestałoby robić swoje i nikt by
zeń pożytku nie miał, ani ono samo. Ciągnie soki, kwitnie, owocuje, bo takie jego
przeznaczenie, taka jego natura. Właśnie, natura...

Nie był zbyt pewien swego rozumowania i dlatego nie powtórzył go głośno. Magda

mogłaby go jeszcze wyśmiać. Zresztą, nie lubił powtarzać swoich myśli innym. Tej swego
rodzaju skrytości nauczył się jeszcze w wojsku, gdzie bardziej wykształceni koledzy nieraz
nabijali się z jego wywodów politycznych czy strategicznych. Bynajmniej nie miał siebie za
durnia, lecz widocznie, czy to myśli mu jakoś się kiełbasiły, czy nie umiał ich dobrze wyrazić,

27

dość, że wolał zatrzymywać je dla siebie. Natomiast, zdania swego nigdy nie wstydził się:
białe – to białe, a czarne – to czarne.

Tak i teraz powiedział Magdzie:

– Człowiek swoją naturę ma, a moja natura to jest praca.

Zdawało mu się, że tym już zamknął kwestię bezpowrotnie. Magda jednak

zaprotestowała:

– Ale pracuje się dla jakiegoś celu: dla pieniędzy, dla sławy, dla... czy ja wiem, czego? A

to tak, jakby pan powiedział: idę, bo moja natura wymaga, bym szedł. A przecież idzie się w
jakimś celu, nie tylko dla samego przebierania nogami.

– Owszem, panno Magdaleno – zaśmiał się uradowany z szybkiego znalezienia

odpowiedzi – owszem, są ludzie, co spacerują, żeby spacerować, żeby przebierać nogami.

– Robią to dla zdrowia – upierała się.

– Albo dla przyjemności chodzenia.

– Więc jednak mają cel.

– I ja też mam cel: pracuję, bo praca sprawia mi przyjemność.

Wybuchnął śmiechem. Był niezwykle kontent z siebie, czuł, że przekonał Magdę, że

jemu samemu spadł z głowy przykry i niespodziewany problem. A jednocześnie Magda
przestała mu się wydawać istotą dziwną i niebezpieczną. Przeciwnie, stała się jeszcze bardziej
pożądana, jeszcze piękniejsza, bliższa, łatwiejsza do osiągnięcia. Od mrozu zaróżowiły się jej
policzki tym cudownym rumieńcem, jakiego nie widział u żadnej innej; był ciemny, jakby
przypalony, a jednocześnie niezwykle delikatny w barwie. Bo i cerę miała niezwykłą jakąś,
złotą, co przy jej prawie miedzianych włosach stwarzało pyszną całość.

Pan Biesiadowski zdawał sobie sprawę z tego, że kocha Magdę, a przynajmniej, że ją

właśnie i tylko ją chciałby mieć za żonę. Od dawna zdobyłby się na powiedzenie tego i jej, i
panu Nieczajowi, gdyby nie obawa, że panna Magdalena nie zechce o tym słyszeć.

Dotychczasowe życie nie nauczyło Biesiadowskiego zbyt wielkiej pewności siebie w

stosunku do kobiet. Nie miał u nich powodzenia. Dotąd wszakże nigdy się tym zbytnio nie
przejmował. Po prostu nie zależało mu na powodzeniu. Od czasu do czasu trafiała się ta lub
inna, u której odnosił jakiś sukces, lecz i tych sukcesów nie przypisywał sobie lecz kaprysom
partnerek, lub ich nadziejom na zawartość jego portfela. Nie gorszył się tym. O kobietach był
zdania, że są to istoty z gruntu inne, ani złe, ani dobre, lecz inne, a na zgłębienie się w ich
psychologię nie miał ani czasu, ani ochoty.

Magda była pierwsza, co do której powziął skonkretyzowane zamiary małżeńskie.

Podobała się mu od pierwszego ujrzenia, lubił z nią rozmawiać, a choćby tylko patrzeć na nią.
Do niedawna jednak traktowała go z tak wyraźną obojętnością, że nie miał odwagi szukać
sposobu zbliżenia.

O ile w interesach i w stosunkach z ludźmi nigdy nie był tchórzem, tu najzwyczajniej w

świecie bał się i umiał to sobie wyraźnie powiedzieć. Wprawdzie brał pod uwagę fakt, że nie
jest byle kandydatem, że bądź co bądź nie może być uważany za starego, że posiada dość
duży majątek że cieszy się niezłą opinią. U wielu innych panien wystarczyłoby to z nawiązką.
Ale panna Magdalena – czuł to – musiałaby dopiero go pokochać, a wtedy można by liczyć
na jej zgodę.

Na Nowym Świecie był taki tłok, że przeciskali się z trudnością. Jak co niedzieli, o tej

porze tłumy ludzi zapełniały chodniki. Wszystko to szło do Świętego Krzyża, do Wizytek
Karmelitów i dalej na Miodową do Kapucynów, lub też odwrotnie na plac Trzech Krzyży do
Św. Aleksandra. Nie brakło i zwyczajnych spacerowiczów, co podążali albo na Trzeci Most,

28

albo w Aleje Ujazdowskie. Magda i Biesiadowski skręcili w Mokotowską, gdzie był znacznie
mniejszy ruch.

– Mówią – odezwała się Magda – że za granicą kobiety znacznie są elegantsze. Ale chyba

i warszawianki nie takie już najgorsze. Naliczyłam samych karakułów z pięćdziesiąt, a ile
futer fokowych, kretów i innych... Cóż, każda umiałaby ładnie się ubierać, gdyby miała
pieniądze.

– Każda nie każda – z rozwagą odpowiedział Biesiadowski – ale panna Magdalena z

pewnością. Już to pani ma taki prawdziwy szyk.

– Co też pan mówi...

– Przysięgam Bogu – zapewnił, a po chwili wahania dodał. – Ot, pytała pani, po co

mężczyzna ma pracować? A na przykład choćby po to, by ożenić się, a żonie dać możność
ubierania się... Karakuły, futra, suknie. Żeby niczego nie brakowało, żeby w dobrobycie żyła
bez żadnych trosk.

Magda milczała, więc westchnął:

– Po to warto i ręce sobie urobić... Samo się rozumie dla kobiety, którą się pokocha.

– I pan myśli, że kobiety warte są tego?

– Kobiety?... Nie wiem, skądże wiedzieć mogę – zaśmiał się.

– W cedułkach giełdowych kobiet nie notują. Ale taka jedna, którą się kocha, to warta

wszystkiego... Bo co to znaczy kochać? Juści tyle, co oceniać ponad wszystko, ponad cały
świat.

Czuł się bardzo zażenowany i nie patrzył na Magdę, bo trochę wstydził się takiego ot

gadania o podobnych rzeczach, o których poważnemu człowiekowi mówić jakby nie
pasowało. Jednakże rad był, że wreszcie dobrnął do pożądanego tematu i, nie chcąc wyrzec
się okazji, zapytał:

– Pani, panno Magdaleno, też inaczej nie myśli, jeżeli wie pani, co to jest miłość...

– Skądże mogę wiedzieć?

– Nie kochała pani nigdy?

– Nie.

– Prawda – przyznał. – Pani jeszcze taka młodziutka. A to można i do czterdziestki dojść,

zanim się taką rzecz pozna.

– A pan poznał? – zapytała prowokacyjnie.

Wchodzili właśnie do kościoła i pan Biesiadowski odpowiedział szeptem:

– Poznałem.

Spóźnili się: przy wielkim rozjarzonym światłami ołtarzu ksiądz w białym ornacie

śpiewał prefacje. W kościele było pełno i upłynęło sporo czasu, zanim Magda odnalazła
wzrokiem Zosię Jasionowską. Dała znak panu Biesiadowskiemu, by nie ruszał się z miejsca, a
sama zaczęła się przeciskać z wolna w stronę Zosi. W końcu dotarła do niej i pociągnęła ją
lekko za rękaw. Porozumiały się oczami i przesunęły się do bocznej nawy. Obie szeptem
zasypywały się wzajemnie pytaniami. Magda w szkole najbardziej przyjaźniła się z Zosią, a
nawet bywała w domu jej matki, która na Złotej miała gabinet dentystyczny. Nie widziały się
tak długo, że miały sobie za dużo do powiedzenia i w ferworze mówiły zbyt głośno z takim
ożywieniem, że klęczące w pobliżu dewotki poczęły sykać i obrzucać je zgorszonymi
spojrzeniami.

29

Z chaosu opowiadań Zosi dowiedziała się Magda czegoś, co było dla niej najważniejsze,

najradośniejsze: oto gdy nie pokazywała się w szkole, pani Iwona wspominała o niej kilka
razy z wielkim rozgoryczeniem:

– Czy to warto dla was się męczyć – mówiła – nad wami pracować. Kiedy taka

Nieczajówna doszła już do tego, że za parę tygodni mogłaby śmiało na scenie wystąpić i nie
przynieść wstydu zespołowi, to nagle rzuca naukę i nawet wiadomości żadnej dać nie raczy.

Magda słuchała z wypiekami na twarzy i z całej siły ściskając ręce koleżanki, domagała

się:

– Przysięgnij – że tak mówiła, przysięgnij!

– Jak Boga kocham – zapewniała Zosia.

Nabożeństwo dobiegało końca i Magda gorączkowo wbijała przyjaciółce w głowę, co ma

powtórzyć pani Karnickiej – że zaszły przeszkody familijne, że Magda sama jest w rozpaczy,
że do śmierci nie zapomni dobroci pani Iwony i że już niedługo, za kilka dni wróci do szkoły.

Zosia obiecała wszystko dokładnie powtórzyć i zaproponowała, że wyjdą razem z

kościoła:

– Nie, nie – nie zgodziła się Magda. – Nie jestem sama.

– A z kim?

– Z takim... jednym...

– No, więc co? – zdziwiła się Zosia. – Daję ci słowo, że nie będę do niego robiła oka.

Przecie jestem twoją przyjaciółką.

Jednakże Magda była stanowcza. Oczywiście, nie obawiała się konkurencji Zosi.

Chodziło jej tylko o to, że musiałaby panu Biesiadowskiemu wyjaśnić przy przedstawieniu
koleżanki więcej, niż to leżało w jej obecnych planach. Nie chciała, by Zosia lub
którakolwiek ze szkoły przyszła do niej na Dobrą. Po pierwsze, ojciec zaraz by wypytywał i
jeszcze jakich nieprzyjemności nagadał, a po drugie, należało zachować tajemnicę. Przecie
była tak pilnowana, że nawet nie udało się jej ani razu wyrwać, by zatelefonować do pani
Iwony. Gdyby zaś telefonowała z jatki, czy z którego z okolicznych sklepów – rzecz szybko
doszłaby do ojca.

Serdecznie pożegnała się z Zosią i wróciła do pana Biesiadowskiego. Klęczał jednym

kolanem i modlił się z pochyloną głową. Na samym środku, spośród jasnych i lekko
sfalowanych włosów, przezierała zaczynająca się łysinka, również różowawa. I cały był jakiś
niepozorny, niezręczny. Magda westchnęła, spojrzała na ołtarz, przypomniała sobie radosną
nowinę i uklękła: należało podziękować Bogu. Ponieważ zaś nie wzięła ze sobą książeczki do
nabożeństwa, odmówiła Ojcze Nasz, Zdrowaś Maryja i wszystkie pacierze, jakie tylko umiała
na pamięć.

Po wyjściu z kościoła wracali Nowowiejską i Alejami. Magda wciąż była podniecona

wiadomością i w świetnym humorze. Wesoło przekomarzała się z Biesiadowskim,
zachwycała się mrozem, tłumem dzieci, poubieranych w białe trykoty i futerka, pędzącymi
środkiem wspaniałymi samochodami, a najwięcej sankami.

– Może byśmy się przejechali, jeżeli pani pozwoli? – zaproponował Biesiadowski, też

rozbawiony humorem towarzyszki.

– A dobrze! Tylko nie do domu, bo jeszcze do obiadu czas, a taka cudna pogoda.

– To pojedziemy do rogatki belwederskiej. Dobrze?

Magda grzecznie wyraziła obawę, czy to nie za daleko, czy dorożkarz nie zażąda zbyt

wiele, lecz była kontenta. Przy Belwederze, gdzie jezdnię wyczyszczono dokładnie ze śniegu,

30

płozy zazgrzytały po nagich kostkach kamiennych, dalej jednak droga była zaciągnięta
sprężystą warstwą zbitego śniegu, niczym grubym wojłokiem, po którym kopyta uderzały
głucho i miękko. Po obu stronach wielkie stare drzewa stały uroczyste w białej okiści, jasne,
przeraźliwie jasne słońce napełniało świat taką białością, że aż oczy bolały i trzeba było
przymykać je prawie całkiem. Magdzie przypomniała się Oleńka z "Potopu" i Kmicic i ta ich
wspaniała sanna do mitrunów... Sama miałaby teraz ochotę krzyknąć z całej piersi: "Hop,
Hop!" Nie zrobiła jednak tego, gdyż taki pan Biesiadowski zdziwiłby się tylko, a może
miałby słuszność.

Wiatr dął im prosto w twarz, uderzając lodowatymi porywami, natomiast gdy przy

rogatce zawrócili, zrobiło się cicho i prawie ciepło.

– Ostry mróz – stwierdził z zadowoleniem Biesiadowski – mamy piękną zimę. Dawno nie

jeździłem sankami. Ostatni raz to chyba na wojnie pod Baranowiczami. Tyle lat...

– Zmarzł pan? – zapytała Magda, widząc, że zdjął rękawiczki i rozciera dłonie.

– Ja nie, ale może pani?

– Troszeczkę – przyznała się.

– Jeszcze się pani zaziębi – powiedział strapiony – będzie mnie pani ładnie wspominać.

– Ależ przeciwnie. Mnie jest bardzo, bardzo przyjemnie.

– Serio przyjemnie?

– Bardzo.

Zaśmiał się niewyraźnie:

– To chwała Bogu, że pani ze mną nie jest przykro.

– A cóż panu na tym może zależeć? – zapytała udając zdziwienie.

– Mnie? Mnie, panno Magdaleno?... Mnie więcej na tym zależy, niż... Wie pani,

wspomniałem tam w mieszkaniu, że teraz mam wojnę z prowincjonalnymi hurtownikami.
Jeżeli przegram, to wieprzowina pójdzie w górę najmniej dziesięć groszy na kilo żywca. A za
mięso ceny podnieść nie wolno. Rozumie pani?

– To pan na tym straci?

– Dużo stracę, jeżeli oczywiście tamtym uda się. Więcej, niż się zdaje. Ale niech tam.

Teraz co innego mam w głowie, na czym mi więcej zależy, a mianowicie... mianowicie... to
jest... faktycznie...

Zaciął się i nie mógł z siebie wydobyć nic więcej. Magda skuliła się i siedziała cichutko z

miną niewiniątka, które wcale nie rozumie, o co chodzi.

Dojeżdżali do Solca i pan Biesiadowski, chcąc wybrnąć z niedopowiedzianego zdania,

zaproponował:

– A może jeszcze przejedziemy się.

– Nie, nie, już dosyć. Czas na obiad.

– A tatko nie będzie się gniewał, żeśmy się przejechali?

– Skądże! Tatko w pana wierzy, jak... Czy ja wiem... Pan dla niego to najsolidniejszy

człowiek.

– Naprawdę?... Zawsze dla niego miałem szacunek.

Dorożkarz stanął przed bramą. Magda musiała poczekać chwilkę, póki pan Biesiadowski

targował się z nim o zapłatę. Dorożkarz chciał sześć złotych, pan Feliks dawał cztery.
Wreszcie zgodzili się na pięć.

31

– Taki zdzieracz! – z oburzeniem zwrócił się do Magdy Biesiadowski, chowając

portmonetkę – skórę zdarłby z człowieka.

– Widzi pan – powiedziała Magda, której zrobiło się przykro – widzi pan, tylko miał pan

niepotrzebny wydatek.

– Broń Boże. Ja nie jestem skąpy. Niech pani tak o mnie nie myśli – zaprotestował

gorąco. – A już co do niepotrzebnego wydatku, to chyba żarty. Tylko nie lubię, jak mnie
nabijają w butelkę.

– No pewno – przyznała Magda.

– Zatem pięknie dziękuję, panno Magdaleno.

– I ja panu też.

– Mogę jutro wstąpić na Tamkę?

– Bardzo proszę.

– A nie dokuczę pani?

– Skądże.

– No to rączki całuję i do widzenia.

– Do widzenia, panie Feliksie.

Wbiegła jednym tchem na górę. Akurat podawano do obiadu. Magda, spotkawszy wzrok

ojca, nie czekając na jego pytania, powiedziała:

– Byłam na sumie u Zbawiciela, a później pan Biesiadowski woził mnie sankami aż do

rogatki.

– Po cóż to? – burknął ojciec, ale bez szczególnej nagany.

– Tak sobie. Myślałam, że tatko nie będzie się gniewał.

Pan Nieczaj zamyślił się, chrząknął i wzruszył ramionami:

– Toteż nie gniewam się. Jak wiem, z kim jesteś, a jesteś z osobą solidną i

odpowiedzialną – to czego mam się gniewać. No, dawajcie pić.

W przejściu do kuchni złapała Magdę Adela:

– Powiedz, i co?

– Jak to co?

– No pan Biesiadowski?... Mówił co?

Magda z tajemniczą miną rozejrzała się i skinęła głową:

– Mówił.

– A co? A co?

– Że dzisiaj zimno – wyszeptała jej do ucha Magda.

Oczki Adeli otworzyły się szeroko, lecz już po sekundzie zorientowała się, że Magda z

niej kpi:

– Ot, jaka z ciebie siostra – powiedziała z żalem i chciała coś jeszcze dodać, lecz właśnie

rozległ się gromki głos ojca:

– Będzie ten obiad, czy nie?

– Taką mi szczerością odpłacasz – dorzuciła Adela i pobiegła do kuchni.

Magda nie lubiła zwierzać się nikomu. Toteż i wieczorem nic Adeli nie powiedziała.

Zaraz po obiedzie ojciec wyszedł do pana Chochronia na Książęcą, bo to wypadały jego
imieniny. Jeszcze przed jego wyjściem zjawiła się, jak prawie każdej niedzieli, panna

32

Maraszkówna, szwaczka mieszkająca na tych samych schodach, zażyła przyjaciółka Adeli.
Później nadeszła ciotka Kminkowa ze swoją zezowatą Władką i pan Edmund Kamionka ze
swym stryjecznym bratem, starszym sierżantem, Michałem.

Było to wszystko towarzystwo Adeli i Magda by zaznaczyć to wyraźniej, trzymała się

trochę na uboczu. Wzięła książkę i udawała, że czyta, a przynajmniej starała się czytać. Na
zwrócone do siebie pytania odpowiadała "tak" albo "nie", usiłując skupić uwagę na losach
Roberta Camtruth, oscylującego między uczuciami wdowy, Lady McCormick i uroczej Ethel
Pambrooke. Niestety, w tym właśnie miejscu pasjonującej powieści był długi opis rodowodu
Camtruthów, tyle nazw i miast, tyle nazwisk nowych, które zapamiętać było niezwykle
trudno, że nie mogła się wciągnąć. Trochę rozmyślała nad niedorzecznym zwyczajem
cudzoziemców komponowania takich wymyślnych nazwisk, trochę o przechwalonej kapuście
kiszonej ciotki Kminkowej, trochę o grubym karku sierżanta, lecz najwięcej o
Biesiadowskim, zgodzi się czy nie?

Pan Edmund przyniósł torebkę cukierków i od czasu do czasu wyciągał ją z kieszeni,

częstując wszystkich obecnych. Magda nawet lubiła ten gatunek karmelków, łuszczyły się
takimi plasterkami, jednakże nie wzięła już drugiego, żeby sobie pan Kamionka za wiele nie
wyobrażał. Dopiero, gdy chcieli zagrać na gramofonie, musiała całkowicie przyłączyć się do
towarzystwa. Bez niej nikomu nie wolno tknąć tego instrumentu. Właściwie gramofon należał
do Adeli. Dostała go w prezencie od księdza Józefa. Nie umiała jednak obchodzić się ani z
igłami, ani z moderatorem, dość, że tak się ustaliło, że tylko Magda dysponowała
gramofonem. Ona też od czasu do czasu tłumaczyła Adeli, że koniecznie trzeba kupić taką a
taką płytę, otrzymywała od niej kilka złotych i w ten sposób posiadała prawie komplet
"przebojów" "Złotej Maski". Sama zresztą umiała je na pamięć i czasami, gdy ojca nie było w
domu wyśpiewywała niektóre przed lustrem.

Koło siódmej wrócił pan Nieczaj i przyprowadził ze sobą dalekiego kuzyna, przodownika

policji, pana Kurpińskiego: Kurpiński, chociaż od lat żonaty i dzietny, trzymał się niczym
kawaler: elegancki, rozmowny, wesoły, do tańca i do różańca. Anegdotami to sypał, jak z
rękawa, a przy tym był wykształcony, bo kiedyś seminarium nauczycielskie skończył i byłby
został profesorem, tylko mu się coś tam nie poszczęściło. Magda lubiła wuja Kurpińskiego.
Nie było rzeczy, na której nie znałby się, o której nie potrafiłby ciekawie opowiadać. Ogładę
taką miał.

Ojciec, który nie lubił gramofonu, a już szczególnie tańców w mieszkaniu, tym razem,

gdy przodownik Kurpiński zatańczył z Magdą walczyka – ani się zmarszczył. Natomiast gdy
pan Edmund chciał pójść z Adelą w ich ślady – zabronił.

– Dość tego dobrego. Adela, dawaj kolację!

Słysząc to, ciotka Kminkowa zaczęła na niby zbierać się do odejścia, a chociaż jej nikt

specjalnie nie zatrzymywał, w końcu została. Stryjeczny pana Edmunda wyciągnął z kieszeni
swego wojskowego płaszcza butelkę czystej, a pan Nieczaj, chociaż bąknął coś, że nie
potrzebna fatyga, bo wódki i na Powiślu nie brak, jednak umiał ocenić maniery sierżanta, że
to na darmowy poczęstunek nie leci, a chociaż jego stryjeczny tylko czeladnikiem u
gospodarza zostaje, chce fason pokazać.

Po kolacji goście szybko się rozeszli. Adela z Wiktą zabrały się do sprzątania, pan

Nieczaj zdjął ubranie i, jak co dzień, ukląkł przy łóżku, by odmówić pacierze. Jego ogromna
postać w białej świątecznej koszuli, ze sztywnym gorsem, i z błyszczącą na karku spinką od
kołnierzyka, jego długie białe kalesony z już rozwiązanymi u dołu tasiemkami i głos, falujący
od cichego głębokiego szeptu, aż do głośnego "Bądź miłościw mnie grzesznemu" – wszystko
to nasuwało Magdzie poczucie pewności, bezpieczeństwa, ciepłej, niezmiennej codzienności,

33

na którą patrzyła od lat najmłodszych. Dobrze jej było z tym i nawet na myśl, że mogłoby się
coś zmienić, ogarniała ją obawa.

A przecież tak tych zmian pragnęła. Zmian najdalej idących: muzyki, przytłumionej

oddaleniem, szerokiego łoża, topieli koronek, nad ciężkim, wspaniałym baldachimem
kryształowej ampli, napełniającej sypialnię różowym półmrokiem, futer białych niedźwiedzi,
rozesłanych na dywanie i pochylonego nad łóżkiem wytwornego pana we fraku,
uśmiechniętego tajemniczo i obezwładniająco, z siwiejącymi skroniami i rysami twarzy
trochę przypominającego wuja Kurpińskiego, trochę księdza prefekta z pensji i trochę
Rudolfa Valentino.

Wystarczyło przymknąć oczy, by mały pokoik z krzywą podłogą, by wąskie, twarde

łóżko, by wszystko dokoła zaczęło się przeistaczać w tamten piękny obraz.

– Jesteś młoda i ładna – powiedziała jej kiedyś pani Iwona – a to dla kobiety tyle, co

największy przywilej, co otwarta droga do szczęścia.

I Magda wiedziała, że musi znaleźć tę drogę, że ją znajdzie, że wcześniej czy później

dostanie się do innego pięknego świata, tylko nie wolno ominąć żadnej okazji. Jeżeli
wyobrażała sobie przyszłość własną w najczarniejszych barwach – widziała siebie taką, jak
Adela: z tłustą twarzą, z zaznaczającymi się zmarszczkami, z wydętym brzuchem i z
obwisłymi piersiami. To nie raziło u Adeli, która już przekroczyła trzydziestkę, ale napełniało
odrazą, gdy pomyślała, że sama, zostając w takim życiu, jak dotychczas, za lat czternaście
będzie tak wyglądała. Może niezupełnie tak, jest przecież innej budowy i znacznie, bez
porównania ładniejsza od siostry.

Pomimo to, należy śpieszyć! Za wszelką cenę śpieszyć!

Z tym mocnym i nieco trwożnym postanowieniem zasnęła, z nim się obudziła. Od

wczesnego świtu siedziała w jatce, nie mogąc się doczekać południa, kiedy zwykle wpadał
pan Biesiadowski. Układała sobie, że dziś, koniecznie dziś musi usłyszeć od niego
oświadczyny i wymusić na nim zgodę na dalszą naukę u pani Iwony. Oczywiście, nie powie
mu o następnych swoich zamiarach. On też, jak ojciec, nie pogodziłby się z myślą, że ona
pójdzie na scenę. Powie mu tylko:

– Żyć bez tańca nie mogę. Szkoła choreograficzna da mi to, że nie będę chodziła i

poruszała się jak krowa. Jeżeli pan, panie Feliksie, kocha mnie i chce, bym została jego
narzeczoną, to właśnie musi pan spełnić ten warunek, żeby wydobyć od ojca pozwolenie.

Obmyśliła każdy szczegół rozmowy i była tak podniecona oczekiwaniem, aż Adela, gdy

nieco przerzedziło się w jatce, zapytała ją półgłosem, czy aby nie jest chora.

Pan Biesiadowski przyszedł nawet wcześniej niż zwykle. Najpierw załatwił z ojcem

rachunki, a później zaczął rozmawiać z Magdą. Przyjęła go jeszcze cieplej, niż wczoraj i po
kilku zdaniach, skierowała rozmowę na monotonię swoich wieczorów.

– Nawet w kinie nie byłam już ze trzy tygodnie – zakończyła z westchnieniem.

Biesiadowski uchwycił w lot to napomknienie.

– A nie wybrałaby się pani ze mną?

– Pan przecie nie ma czasu, musi pan być w rzeźni.

– Pal licho rzeźnię, poślę tam pomocnika. Człowiek przecie nie jest niewolnikiem.

– Słyszałam, że w "Stylowym" jest bardzo piękny film. Lubi pan Gretę Garbo?

– Kogo?

– Gretę Garbo, artystkę filmową?

34

– Aha, coś słyszałem – skupił się – tak, tak! Podobno fajna aktorka. Zresztą mnie

wszystko jedno. Byle z panną Magdaleną.

– Tak pan przez grzeczność mówi – spuściła oczy.

– Przysięgam Bogu! – zapewnił żarliwie.

– Mężczyźni wszyscy umieją układać takie piękne słówka. Widzę, że i z pana, panie

Feliksie, też pod tym względem mistrz.

– Ze mnie? – szczerze zdziwił się Biesiadowski.

Nigdy mu na myśl nie przyszło, by był mistrzem w zdobywaniu kobiet. Gdy teraz

powiedziała mu to ta piękna dziewczyna, która oczywiście musi mieć powodzenie u
wszystkich, a zatem zna się na tych rzeczach, w panu Biesiadowskim zachwiało się
niekorzystne pojęcie o samym sobie. Postanowił w wolnej chwili rozważyć tę kwestię
gruntowniej, na razie wszakże jego praktyczny umysł zwrócił się do omówienia projektu.

Ponieważ do kasy zbliżył się właśnie pan Nieczaj, Magda powiedziała:

– Tatko pozwoli mi wyjść wieczorem? Pan Feliks zaproponował, czy nie poszlibyśmy do

kina?

– Z tych kin, to nic dobrego – wzruszył ramionami pan Nieczaj.

– Dlaczego, proszę pana? – zaoponował Biesiadowski – kino, to też sztuka, upiększenie

życia. Dlaczego?

– Więcej z tego niemoralności wszelkiej, jak owej, tej samej sztuki – machnął ręką – ale

cóż, idźcie, ja tam nie pójdę.

– To wielka szkoda – smutnym tonem ucieszył się Biesiadowski – myślałem, że może i

szanowny pan ojciec zechce z nami?

Mówiąc to, Biesiadowski zerknął porozumiewawczo na Magdę. Uważał się teraz za

dyplomatę, kutego na cztery nogi, i był kontent z siebie.

O szóstej po południu wstąpił po Magdę na Dobrą. Czekała już ubrana i uzbrojona w cały

arsenał broni zaczepno-odpornej, oraz w dokładny plan strategiczny.

Początek tego planu polegał na smutnej, bardzo smutnej mince. Pan Biesiadowski

rozejrzawszy się w tej sytuacji, postanowił, jak było przewidziane:

– Coś pani jest, panno Magdaleno – zaniepokoił się.

– Eh... nic – westchnęła boleśnie.

– Jednakże pani jest zmartwiona.

– Może...

Z kolei martwił się i on:

– A może to z mojego, broń Boże, powodu?

Na to nic nie odpowiedziała.

– Niechże pani powie szczerze – nalegał z obawą w głosie.

– Nie z pańskiego, panie Feliksie, ale po trochu z pańskiego.

– Niech mnie! Cóż ja złego zrobiłem.

– Pan? Nic złego. Przeciwnie jest pan dla mnie za dobry, za życzliwy...

Szybko wziął ją pod rękę i powtórzył:

– Panno Magdaleno!

35

– Tak – ciągnęła smutnym głosikiem – za życzliwy. Gotowam do pana... przywiązać się,

polubić pana... jeszcze więcej a wtedy co?...

Biesiadowski z całej siły przycisnął jej łokieć:

– Potrafi pani, panno Magdaleno, droga panno Magdaleno?

– I po co? – westchnęła – gdy pan mnie lepiej pozna, przekona się pan, że jestem zła,

niemądra, nie zechce mnie pan już widywać...

– Za przeproszeniem głupstwa pani opowiada! – oburzył się.

– Tak, tak – ciągnęła – nie będzie już pan przychodzić do sklepu, tylko, jak dziś o rzeźni,

powie pan: pal licho Nieczajów!... Poślę tam pomocnika.

– Ja?! Ja tak powiem?...

– Pan. Na pewno. A mnie będzie tęskno. Cóż, każde zwierzę przyzwyczaja się, cóż

dopiero człowiek.

Stanął i prawie przemocą ją zatrzymał. Oczy mu się świeciły, a usta drżały, co Magda

widziała z całą dokładnością, chociaż patrzyła w ziemię.

– No, to ja pani powiem, panno Magdaleno, że pani to chyba oczu nie ma! Czyż pani nie

widzi, że ja panią kocham!?

W jego głosie zabrzmiało takie rozrzewnienie, tyle uczucia, aż Magdzie zrobiło się

przykro i wstyd samej siebie i swojego komedianctwa.

Z tym większym przekonaniem wypowiedziała przygotowane na ten moment słowa:

– Niech pan tego nie mówi, panie Feliksie, niech pan tego nie mówi! Nie jestem tego

warta, jestem zła, pusta, głupia. Niech pan cofnie te słowa!

– Kocham panią, nawet pani wiedzieć nie może jak strasznie panią kocham!

– Nie, nie – potrząsnęła głową i jednocześnie wyczekiwała, że on powie, jak ten lord o

trudnym do przeczytania nazwisku: – Żyć bez ciebie nie mogę, Ewelino, ty uosobienie mych
promiennych marzeń.

Pan Biesiadowski tego jednak nie powiedział, za to ściskał coraz mocniej łokieć Magdy.

– Nie jestem pana warta, panie Feliksie – powtórzyła.

– To jest moja rzecz. Chodzi o to, czy ja jestem wart pani? Czy ja pani chociaż odrobinę

się podobam?

– Owszem, ale to tym gorzej dla mnie.

– Dlaczego? Dlaczego? – natarczywie i zbyt głośno dopytywał się Biesiadowski, chociaż

znalazł się już w tłoku przed kasą kina i naokoło oglądali się na nich ludzie.

– Później panu powiem – cicho odpowiedziała Magda – nie tutaj.

Zrozumiał i poszedł po bilety. Magda czekała pod ścianą. Czuła się złą i nieuczciwą.

Wiedziała, że postępuje nieszlachetnie. Szczególniej teraz, gdy usłyszała, że ten dobry,
poczciwy pan Feliks kocha ją. Wyznanie Biesiadowskiego, jak podobne z ust każdego innego
mężczyzny, oczywiście, sprawiło jej radość. Jednakże może nawet wolałaby, żeby jej tak
bardzo nie kochał. W każdym razie nie powinna mu robić zbyt wielkich nadziei, tylko w sam
raz, by wystarczyło na narzeczeństwo. Z daleka widziała go stojącego w ogonku. Każdy na
pierwszy rzut oka powiedziałby, że to prosty człowiek, pospolity. Choćby nie wiadomo jak
się ubrał, nic to nie pomoże. Cóż z tego że zacny... Uczuła na sobie czyjś wzrok. O kilka
metrów od niej stali jacyś państwo. Kobieta w popielicach i mężczyzna w prawie białym
pilśniowym kapeluszu. Oboje wpatrywali się w Magdę i robili o niej uwagi. W oczach
kobiety dostrzegła lekceważenie: lustrowała jej skromne palto i niemodny kapelusz.

36

Mężczyzna był bardzo wysoki, barczysty, o dużej brzydkiej twarzy. Chociaż miał nieco
wytarty kołnierz futra i źle zawiązany krawat, aż biła od niego pewność siebie pana całą gębą.
Nie odrywał od Magdy spojrzenia, które wprost dotykalnie czuła na sobie. Było zimne,
ciekawe i jakieś bezwstydne. Przestąpiła z nogi na nogę, odwróciła się, lecz to spojrzenie nie
przestawało jej dokuczać.

Biesiadowski załatwił bilety i przechodzili teraz obok tamtych państwa. Magda – sama

nie wiedziała dlaczego – dużo dałaby za to, by oni nie zauważyli, że drepczący obok niej
Biesiadowski jest jej towarzyszem.

– Nie, nie – utwierdziła się w postanowieniu – byle nie on.

Wyświetlano film rzeczywiście zajmujący. Greta Garbo grała rolę nieszczęśliwej księżny,

którą zdradzał kochany przez nią mąż. Bohaterka bardzo z tego powodu cierpiała i Magda
solidaryzowała się z nią w duchu aż do czasu, gdy księżna porzuciła pałace i służbę, auta i
bogactwa, by zostać szarytką. To już było głupie. Nikt jej nie zmuszał do nędzy. Mąż
wprawdzie nie kochał jej, ale był dżentelmenem. Trudno kogoś zmusić do kochania. A gdzież
słuszny powód, by jeszcze dodawać sobie nieszczęścia przez wyrzeczenie się pięknego
luksusowego życia! Nie, to już było głupie.

Po wyjściu z seansu podzieliła się tymi wrażeniami z Biesiadowskim, który jednak był

odmiennego zdania. Przede wszystkim utrzymywał, że ten książę wcale nie był
dżentelmenem, bo zdradzał żonę. Magda nic na to nie odpowiedziała, gdyż przyszło jej na
myśl, że pan Feliks nie rozumie słowa dżentelmen, a nie chciała go zdetonować.

Wstąpili na kawę i ciastka do małej cukierenki. Na szczęście było tu pusto i mogli

swobodnie rozmawiać. Magda sama wróciła do tematu. Z całą ostrożnością wyłożyła panu
Biesiadowskiemu, że nie kocha go, że za mało go zna; że jednak szalenie go lubi, poważa i
nad wszystko ceni jego dobroć i wyrozumiałość. Z czasem może go nawet pokocha, ale to
wymaga bliższego poznania, przywiązania, słowem, czasu.

– Potrzebne to nie tylko mnie – mówiła – ale i panu. Pan też musi przekonać się, czy ja w

gruncie rzeczy nie jestem zła, fałszywa, próżna... A ja właśnie taka jestem.

Zaprzeczył ze śmiechem, lecz ona ciągnęła dalej oskarżenie przeciw sobie. Opowiedziała

na zakończenie historię swego potajemnego uczęszczania do szkoły choreograficznej,
rozwodziła się o tym jak najobszerniej i najszczerzej. Nie przyznała się tylko do zamiarów na
przyszłość; ot, po prostu z miłości do tańca i żeby umieć wytwornie się ruszać, chciała tę
szkołę skończyć, tym bardziej, że zostało już jej do ukończenia kursu tylko jakieś półtora
miesiąca.

Biesiadowski dziwił się, lecz w jego zachowaniu się nie dostrzegła zgorszenia. Wyraził

się o wszystkim z zupełną pobłażliwością:

– Ja tam w takich drobnych kaprysach nic złego nie widzę – wzruszał ramionami.

Wtedy powiedziała mu o ojcowskim zakazie i dała do zrozumienia, że oczekuje odeń w

tym względzie pomocy. Może to i głupstwo, może to i kaprys, ale takiego właśnie dowodu
uczuć żąda. Jemu, panu Feliksowi, pójdzie to nawet dość łatwo, przecie może chce mieć żonę,
umiejącą ładnie tańczyć.

Biesiadowski był tak uszczęśliwiony, że zdumiewał się jedynie, dlaczego Magda w takiej

chwili zaprząta sobie głowę podobnymi drobiazgami. Oczywiście zrobi wszystko dla niej,
wszystko czego by chciała. Jakby dla zilustrowania tego zaczął ją wypytywać, czy zjadłaby
jeszcze kawałek tortu, może babki, a może kremu z konfiturami?...

Przesiedzieli w cukierni prawie godzinę, po czym odprowadził Magdę do domu. Po

drodze zasypywał ją zachwytami nad jej urodą i zapewnieniami, że nigdy nie wyobrażał sobie

37

by zasłużył na takie szczęście. Na pożegnanie wycałował jej ręce i, wesoło pogwizdując,
zawrócił do domu.

Wprost rozpierała go radość. Sam sobie wydawał się śmiesznym i dziecinnym, lecz i to

go cieszyło. Nie przypuszczał, że z oświadczynami pójdzie tak gładko, tym bardziej nie
spodziewał się od Magdy natychmiastowej zgody. Widocznie nie doceniał siebie. Widocznie
nie jest ot, takim zwykłym facetem, kręcącym się po świecie, diabli wiedzą po co i dlaczego.
Tak! Po co?! Po co żył dotychczas? Przecież była to szarość i szarość bez granic, bez nadziei,
że się kiedyś skończy. Harówka bez celu. A jednak, nigdy nie trzeba zastanawiać się nad
podobnymi rzeczami. Opatrzność sama myśli o najmniejszej muszce, a cóż dopiero o
człowieku i nigdy nie wiadomo jak pokieruje jego losem. Trzeba żyć i robić swoje, a zawsze
w końcu przyjdzie nagroda. I to jaka nagroda: małe, ciepłe, czyste mieszkanko, do którego
warto śpieszyć się, o którym warto przez cały dzień, czy to na giełdzie mięsnej, czy w rzeźni,
czy na targowisku, warto pamiętać i tęsknić, bo czeka tam własna żona, piękna, delikatna,
niczym kwiat, uśmiechnięta, wesoła i przede wszystkim własna. Dotychczas, spoglądając
mimochodem na małżeńskie szczęście innych, jakoś nigdy nie zastanawiał się nad
znaczeniem samych tych słów. Szczęście, no to szczęście. Daj im, Boże! Ale teraz poznał
smak tego szczęścia. A dzieci?... Białe, maleńkie, z jasnymi główkami, takie głupiutkie i
kochane! Ba!

Nabrał pełne płuca powietrza i zdawało mu się, że to jeszcze za mało.

Oczywiście, jego szczęście nie będzie takie jak innych większe, stokroć większe, ciche i

własne. Rozumiał, że przesadza, że Magda nie jest aż takim unikatem, jak mu się zdaje, ale
sam w upomnienia swojego rozumu nie wierzył i nie chciał wierzyć. Młodziutka,
osiemnastoletnia, toż to prawie podlotek, inteligentna, z manierami, urody takiej, że co się
zowie (co na przykład taka Greta Garbo!), no i z wychowaniem! z niewysokiego wprawdzie,
ale z dobrego domu, gdzie dziewczynę umieli uczciwie wychować, z moralnością, z
zasadami. A poza tym panna z rozsądkiem, nie latająca, nie lekkomyślna i nosa nie zadziera,
przeciwnie jest aż za skromna, powiada, że jest zła i próżna, a najlepszy dowód jej
skromności, to że za grzech sobie poczytuje takie chodzenie do szkoły tańca!... A niechże
uczy się i tańca, i muzyki, i czego chce. Dzięki Bogu jeszcze Biesiadowskiego stać na to,
żeby spełniać takie zachcianki swojej żony. A jak się pobiorą – tak już sobie ułożył – nie
będzie dnia, żeby z pustymi rękami przyszedł do domu: raz ciastka, raz czekoladki, raz
pantofelki, czy jakie błyskotki, żeby tylko była szczęśliwa, żeby go tylko kochała.

– Pokocha, na pewno pokocha – przekonywał siebie.

Jeżeli chodziło o rozmówienie się z ojcem, nie żywił żadnych obaw. Nie przypuszczał, by

pan Nieczaj odmówił mu córki za żonę. Po pierwsze, dla takiego Nieczaja to bądź co bądź
partia. Mieć zięcia byłego oficera legionistę, odznaczonego Virtuti Militari i Krzyżem
Walecznych z trzema okuciami, to nie każdemu nawet największemu rzeźnikowi się zdarzy.
Po drugie, stary Nieczaj nieraz sam dawał do zrozumienia, jakiego męża chciałby dla córki, a
Biesiadowskiego wyróżniał i poważał. A po trzecie, "Biesiadowski" – to w całej branży,
jeżeli nawet nie więcej, to znaczyło ładne paręset tysięcy złotych, czut – czut, a do miliona
dosięgnie. To też piechotą nie chodzi.

Pod tym względem był tedy spokojny. Pewien był również, że skoro stary na związek

przystanie, to już nie będzie sprzeciwiał się kaprysowi córki co do tej szkoły. Pokrzywi
nosem, to pewne, człowiek starej daty, nie rozumiejący, że są nowe mody, nowe prądy. Ale
zgodzi się, bo będzie musiał.

Przyszło też panu Biesiadowskiemu na myśl, że Magda też goła nie zostanie. Stary

Nieczaj gotóweczkę ma i córce nie pożałuje. Dużo, zbyt dużo za swego życia nie da, a gdyby
nawet nic nie dał – to trudno, ale skoro da, to zawsze w interesach się przyda.

38

Szedł pieszo do domu na Pragę. Na moście rwał silny wiatr, gwiżdżąc w żelaznych

ramach; dołem po zamarzniętej Wiśle uganiały się małe zamiecie sypkiego śniegu, aż wyło
między filarami.

Za mostem skręcił na prawo, po schodkach szedł na nabrzeże, gdzie jeszcze silniej

huczało od wiatru i nastawiwszy kołnierz ruszył z pochyloną naprzód głową wzdłuż rzeki.
Zawsze tędy wracał do domu: nasypem, a później ulicą Szeroką. Tak było bliżej, a chociaż
wieczorami niezbyt bezpiecznie szczególniej dla człowieka, któremu nieraz grożono kulką w
łeb, wystarczało ciężkiego ośmiostrzałowego "hiszpana" przełożyć z tylnej do bocznej
kieszeni, by iść śmiało.

Przy ulicy Szerokiej, w drewnianym parterowym domku, mieściła się niewielka knajpka

Moszka Halperna. Nie zaglądał tu nikt z branży, a Biesiadowski tylko wtedy, gdy był
szczególnie kontent, nie chciał z nikim gadać o interesach, a tak sobie, do lampy wypił parę
większych na sen. Moszek, sam pijak nałogowy, o tej porze miał już oczy jak w oliwie, śmiał
się z byle czego i zataczał się za szynkwasem. Oprócz niego i brudnej dziewczyny,
dokładającej węgiel do żelaznego piecyka, nie było w knajpie ani żywej duszy. Mimo to z
grającej szafy wydobywały się skoczne i chrapliwe dźwięki krakowiaka. Gdy tylko kawałek
się kończył, Moszek w lansadach i podśpiewując zbliżał się do aparatu i niezbyt pewnym
ruchem wpychał w otwór nową dziesięciogroszówkę.

– Z muzyką zawsze człowiekowi weselej – objaśnił Biesiadowskiemu – prawda

Halinka?!

Tu pełną garścią ucapił dziewuchę za szerokie biodro.

– Won z łapami – krzyknęła, lecz nie ruszyła się z miejsca.

Żyd zaśmiał się cieniutko i nie Pytany Postawił na szynkwasie przed gościem

szklaneczkę czystej z pipermentem. Biesiadowski wypił. Przy pomocy wykałaczki wyłowił z
półmiska dzwonko śledzia, przekąsił i skinął głową:

– Nalewaj Moszek jeszcze. Mam dziś dobry dzień.

– Daj Boże zawsze. To i ja z panem porucznikiem wypiję Pańskie zdrowie.

Wychylił, a Biesiadowski powiedział:

– Bardzo dobry dzień.

– No to jeszcze jedną – z fantazją machnął butelką Moszek.

– Nie. Dosyć będzie – kategorycznie zaprotestował Biesiadowski.

– Jeszcze jedną, na mój rachunek – uparł się Żyd i nalał znowu dwie szklaneczki. Z takim

człowiekiem jak pan porucznik muszę!

Biesiadowski nie wziął się na ten komplement. Wiedział, że Halpern pił z każdym i

stawiał każdemu, byle mieć towarzystwo. Nawet te dziesięciogroszówki marnował bez sensu,
bo przecie szafa była wstawiona przez firmę Kozłowicza; który obsługiwał wszystkie knajpy.

– Ej, Moszek, z torbami niedługo pójdziesz – upomniał go Biesiadowski.

– Dlaczego niedługo – zaśmiał się Żyd – może jutro, może pojutrze. Ale jak człowiek

pije, to wie, że żyje... Albo... Albo nie wie, że żyje. Czasem to lepiej nie wiedzieć, że się żyje.

– Dziwny z ciebie Żyd – skrzywił się Biesiadowski – no, do widzenia.

Zapłacił i wyszedł. Teraz zły był na siebie, że tutaj wstąpił. Taki Halpern może

człowiekowi najlepszy humor popsuć. Są ludzie skazani na zagładę. Sami w sobie noszą tę
zagładę. I żadna pomoc im nie pomoże. A zresztą, gdyby człowiek wszystkim pomagał, sam
poszedłby pod kościół.

39

Aż do rogu ulicy przerywane podmuchami wiatru dolatywały go chrapliwe tony grającej

szafy.

40

Rozdział II

Fronton wielkiego gmachu jarzył się od świateł. Wzdłuż gzymsów wrzynały się jaskrawe

linie rozpalonego neonu, wycinając kontury ostre i strzeliste. Nad wejściem, niczym
rozżarzone do białości perły, zwieszały się sznury matowych lamp, nad portykiem piętrzyły
się w ażurowy baldachim, spadając po obu stronach sutymi girlandami. Stąd, z samego dołu
podrywały się błyskawicznym biegiem aż pod sam szczyt, gdzie na czarnym aksamicie nieba
gorzał czerwony napis: "Złota Maska".

Przez na oścież otwarte drzwi wpływała do środka rzesza ludzi. Nieustającym

korowodem przesuwały się jedno za drugim auta, zatrzymywały się na chwilę i odjeżdżały,
połyskując nieskazitelnym lakierem i niklami... Wyślizgany tysiącami pneumatyków asfalt
połyskiwał odbiciem świateł.

Magda stała na przeciwległym chodniku i szeroko otwartymi oczyma wchłaniała tę

wspaniałość. Raz po raz mijały ją zawracające puste limuzyny, przesuwały się obok niej
śpieszące do teatru pary. Już trzeci raz niespokojnie spoglądała na zegarek: drżała na myśl, że
Biesiadowski spóźni się, że może nie zdążył rano kupić biletów. A tak chciała, musiała być na
premierze. Po kilku dniach dostałaby od pani Iwony bezpłatne kartki, ale przecie premiera to
zupełnie coś innego. Z myślą o tym dniu, o tym wieczorze, przez kilka tygodni starała się o
ten kostium, o kapelusik i pantofle, które teraz miała na sobie. Kosztowało to masę pieniędzy
i wiele trudu. Krawcowa, chociaż niby taka już lepsza, nie umiała dobrze skroić, spódniczka
ciągnęła się poniżej bioder, a żakiecik skrzywiony był na plecach, przy czym pod kołnierzem
robiła się fałda. Trzeba było coś dziesięciu przymiarek i poprawek, wzywania koleżanek na
ekspertki, użerania się z krawcową. A dobranie pantofelków, pończoch, kapelusza! Z Adeli
wyciągnęła co się dało, co się dało wzięła na raty, ale i tak na pasującą torebkę już nie
starczyło. Musiała pożyczyć od Zosi Jasionowskiej. W każdym razie miała teraz na sobie
najmodniejszy kostium i kapelusz z ostatniego wiosennego żurnalu i wyglądała, jak jeszcze
nigdy dotąd, szykownie. Przydałby się wprawdzie niebieski lis, który cudownie pasowałby do
brązowej całości, a poza tym w taki chłodnawy wieczór majowy grzałby nieco, ale o takim
luksusie nie mogła nawet marzyć. I tak, gdy wychodziła z domu, musiała ukryć kapelusz, by
ojciec nie zobaczył. Dopiero na dole w stróżówce zdjęła beret, nałożyła kapelusz i
podmalowała sobie usta. Powiedziała, że idzie z narzeczonym do kina. W myśli nigdy
Biesiadowskiego nie nazywała narzeczonym, ale dla ojca lepiej było tak. Pan Nieczaj od
pamiętnej awantury, kiedy przystał wreszcie na uczęszczanie Magdy do szkoły
choreograficznej, zadawał sobie widomy gwałt; milcząco tolerując wieczorne wyjścia Magdy
i należało go w tej tolerancji utrzymywać ustawicznym wypominaniem owego narzeczeństwa.

Biesiadowski zdążył na czas.

– Czemu pan nie wziął taksówki! – skrzywiła się Magda, widząc jego spocone czoło i

szeroko rozpięte gabardinowe palto – mniej panu szkoda zdrowia niż tych paru groszy. Ma
pan bilety?

– Mam, a jakże – odpowiedział zadyszany – nawet bardzo dobre, w dziesiątym rzędzie na

parterze.

W jego tonie była jakby chęć zaznaczenia, że chociaż sobie na taksówkę żałuje, ale dla

niej gotów aż na taki wydatek, jak dziesiąty rząd.

– Chodźmy – powiedziała sucho.

41

– Długo pani czekała, panno Magdaleno?

– Pewno. Mężczyzna nie powinien się spóźnić nawet o sekundę – dorzuciła cierpko.

Zdawała sobie sprawę, że niesłusznie traktuje go tak szorstko. Nigdy przecie nie spóźniał

się i widocznie dzisiaj miał jakieś ważne powody. Jednakże irytowało ją to gabardinowe
palto, zużyty kapelusz i cała jego mina.

Weszli do hallu i z trudem przeciskali się do wnętrza pośród tłumu.

– Niech pan zostawi palto w szatni – szepnęła.

– Po co? – zdziwił się i wskazał widniejący nad szatnią napis "Szatnia nie obowiązuje" –

szkoda wydatku. Dużo ludzi wchodzi w paltach.

Nie chciała mu już robić przykrości i odpowiedzieć uwagą, która cisnęła się jej na usta: –

W paltach, ale nie w takich.

Wielka sala zdawała się już być pełna po brzegi, a wciąż napływała publiczność.

Bileterzy, młodzi, rośli chłopcy w białych liberiach upakowywali ją szybko i sprawnie. Pod
wysokie sklepienia bił potężny, tysiącgłosowy gwar zmieszanych okrzyków, rozmów,
nawoływań się i śmiechu. Magda i Biesiadowski ulokowali się na swoich fotelach w sam
czas: właśnie zgasły światła, w orkiestrze zabrzmiał długi mocny akord, sala przycichła i
rozpoczęła się uwertura. Na tle purpurowej kurtyny, u dołu krwistej od świateł, a prawie
czarnej u góry, zarysowała się wysoka smukła sylwetka kapelmistrza we fraku.

Premiera wielkiej wiosennej rewii "Złotej Maski" była rozpoczęta.

Magda z biciem serca czekała na podniesienie kurtyny. Pierwszym numerem miał być

występ zespołu "girls", ten sam taniec dionizyjski, który przygotowywano w szkole pani
Iwony od dwóch miesięcy, a który poza dwunastu koleżankami, występującymi na scenie,
umiały doskonale wszystkie pozostałe z Magdą na czele. Ileż pracy, ile pomysłowości
włożyła w to pani Iwona, ile wysiłku każda z nich. Każdy ruch, każdy gest, każdy uśmiech
był tu obmyślany, tysiąc razy przerabiany i próbowany. Magda wiedziała, że musi to wypaść
cudownie, lecz gdy wreszcie rozsunęła się kurtyna, a na scenę, tonącą w zieleni i kwiatach
wbiegły one, prawie nagie, tylko w przezroczystych żorżetowych tunikach, z wiankami na
głowach i w złotych paskach – aż zdziwiła się. Z opowiadań dobrze orientowała się, jak to ma
wyglądać. Rzeczywistość jednak przeszła wyobraźnię. Z początku nie mogła ich rozróżnić,
takie w tym świetle i przepychu wydały się jednakowe. Dopiero po dłuższej chwili
rozpoznała Białkównę, Zosię Jasionowską, Jolę Brandtmayerkę, Belę Kantarek, Staśkę
Żukowską, Rybowiczównę, Paulę Zysmanównę – wszystkie. Były tak umalowane, że raczej
poznawała je po charakterystycznych ruchach: Staśka zanadto przechylała się w trzeciej
figurze, Jola wciąż sztywno zginała się w pasie, jakby nadstawiała się do klapsa, Bela
Kantarek pięknie, najpiękniej ze wszystkich wyprostowywała stopę. Jej nogi to w ogóle cudo.

Magda zwróciła na to szeptem uwagę Biesiadowskiego, lecz ten siedział zagapiony i nie

mógł się połapać, o którą chodzi. To zniechęciło Magdę i nie odrywała już oczu od sceny.

Taniec się skończył. Przed zaciągniętą kurtyną zjawił się konferansjer i jednocześnie

reżyser "Złotej Maski", Kamil Bończa. Magda nasłuchała się tyle o jego surowości, o tym, że
to "pies przy pracy, a świnia w życiu", że doznała miłego rozczarowania. Przed rampą stał
szczupły, wytworny mężczyzna, czarująco i tajemniczo uśmiechnięty. Mówił powoli,
ciepłym, niskim głosem. Prawie po każdym jego zdaniu na widowni wybuchał głośny śmiech.
Siedzący obok Biesiadowski cały przechylił się naprzód: chichotał niczym zarzynana kura.
Bończa był ulubieńcem publiczności, duszą teatru, i nic dziwnego – myślała Magda. To, co
gadały nań koleżanki, było wręcz nieprawdopodobne. Patrząc na Bończę, Magda czuła, że
topnieje w niej bez reszty obawa przed kulisami teatru. Oczywiście, te spryciarki umyślnie
opowiadały najgorsze wymysły, żeby odstraszyć inne.

42

Tymczasem kurtyna znowu się rozsunęła. Hawajska noc, palmy, księżyc i banjo, Nina

Hańska napełnia salę cudownym altem. Burza oklasków, i znowu zmiana, i znowu.

Ze sceny wprost promieniowała radość, piękno, humor, zabawa – inne, barwne, bogate,

wesołe życie. Powiadają, że to sztuczne, robione, że wymaga ciężkiej pracy. Ależ doskonale.
Lepiej jest mieć sztuczną radość, niż żadnej, lepiej pracować w różnobarwnej tęczy świateł, w
jedwabnych strojach, przy dźwiękach orkiestry, niż w jatce, gdzie śmierdzi surowym mięsem,
z głupią Adelą, z wyglancowanym Edmundem i z ojcem, który niczym biskup przy ołtarzu,
tak odprawia przy ladzie swoje nabożeństwo. Praca!... Magda nie bała się pracy. Gdy trzeba
było, potrafiła noc całą nie spać, a uszyć sobie bluzkę, czy zrobić dżemperek, a później
siedzieć w sklepie i wieczorem iść do szkoły. Nie bała się pracy. I tylko głupi bałby się, skoro
widzi, do czego można dojść. Taki Kamil Bończa, to znakomity reżyser, ale pracy się nie bał i
teraz ma podobno dużo pieniędzy, jeździ wspaniałym samochodem, mieszka w cudownej
garsonierze. Słowem ma, czego tylko zapragnie. Taka Hańska była kiedyś zwykłą "girlsą", a
dziś jej fotografie są we wszystkich ilustracjach, żyje z jakimś hrabią i każdy w Warszawie
wie, że to ona. Już nie mówiąc o takiej Renie Turskiej, za którą cała Warszawa szaleje. A jej
ojciec nazywał się Kwiek i był listonoszem.

Zresztą czyż nie są szczęściem, żeby nawet więcej nic nie mieć, te brawa, te oklaski, ten

entuzjazm publiczności.

Rena Turska w różowej spódniczce małej dziewczynki i siatką na motyle w ręku, musi

oto już coś dziesiąty raz wychodzić przed kurtynę, a sala wyje, a ludzie powstawali z miejsc i
biją brawa, a bileterzy w białych liberiach ustawiają u jej nóg wspaniałe kosze kwiatów...

– Boże! Przeżyć jedną taką chwilę!

Wszystkie kobiety jej zazdroszczą; wszyscy mężczyźni pragnęliby ją zdobyć.

– Brawo! Rena! Brawo, bis! – ryczy widownia, a Magda czuje, że serce się ściska, że

oczy zachodzą mgłą.

– Przeżyć jedną taką chwilę... Być tak podziwianą, tak kochaną...

– Co pani jest, panno Magdaleno – słyszy obok głos Biesiadowskiego – co pani jest?

– Nic – odwraca się odeń z niechęcią.

– Ale pani płacze! Co pani jest?

– O Boże, głowa mnie boli.

– To może lepiej chodźmy do domu – proponuje nieśmiało Biesiadowski.

– Zwariował pan?!

Czym prędzej otarła łzy. Jakże chętnie zaraz powiedziałaby mu, że ma go dosyć, że to

ponad jej siły znosić jego towarzystwo. Jak można być tak gruboskórnym! Wyjść, wyjść z
takiej rewii!

Magda była już na dwóch, ale takiej jeszcze nigdy nie widziała. Wystawa wprost

olśniewała wspaniałością, a gdy przyszedł finał pierwszej połowy i przed oczyma
publiczności otworzyła się kapiąca od złota perspektywa sceny – było to coś
niewiarygodnego, schody, schody, schody, opadające złotymi kaskadami, pełne galeryjek i
ażurowych balkoników, iskrzących się od kolorowych żarówek, istne bukiety półnagich
tancerek, pęki strusich piór, niesłychanej długości atłasowe treny, koronki i muśliny, żywe
kwiaty i wreszcie tryumfalny pochód gwiazd. Wystawienie tej rewii kosztowało podobno
sumy, ale czegoś podobnego jeszcze świat nie widział.

Artyści, tancerki, figurantki – pełna scena. Najsławniejsze nazwiska, najwybitniejsi

aktorzy, najpiękniejsze kobiety. Refren piosenki wybuchał na salę radością, zwycięstwem,
szalonym temperamentem:

43

"Wiosna upoiła nas pocałunkiem zakochanych ust! Jeszcze raz, jeszcze raz, to nakaz, to

nakaz, to mus!"

Wreszcie kurtyna zapadła. Magda rozpromieniona, zachwycona, zerwała się z miejsca.

– To już koniec? – zapytał Biesiadowski.

– Nie, przerwa, chodźmy.

Śpieszyła bardzo. Już na początku zauważyła siedzącą w loży panią Iwonę Karnicką i

chciała ją spotkać w hallu, by dostać się za kulisy. Pani Iwona obiecała, że ją tam wprowadzi.

– Niech pan tu zaczeka – rzuciła Biesiadowskiemu, gdy wydostali się z widowni.

– A pani gdzie idzie? – zdziwił się, lecz w tejże chwili roześmiał się – ach, przepraszam

za niedyskrecję.

Nie zamierzała robić przed nim z tego tajemnicy, a teraz wobec jego głupiego

podejrzenia, zdecydowała się zaimponować mu:

– Nie ma tu żadnej niedyskrecji, bo ja idę za kulisy.

– Jak to?

– Tak to – skinęła mu dumnie głową i zawróciła na pięcie.

Przy wyjściu do garderób dowiedziała się, że pani Iwona już tam weszła. Woźny zaś nie

chciał Magdy wpuścić, ani zameldować pani Iwonie.

– Nie wolno, proszę pani – mówił – za kulisy wejście wzbronione. A ja nie mam prawa

drzwi zostawić.

– Kiedy ja mam interes do pani Karnickiej.

– Nic nie poradzę – rozłożył ręce woźny.

Nagle usłyszała przy sobie głos:

– Czego pani sobie życzy?

Był to niski, dość gruby Żydek, z binoklami na nosie.

– Chciałam... zaczęła.

Ta pani do pani Karnickiej, panie dyrektorze – wyjaśnił woźny.

– Pani jest uczennicą pani Karnickiej. Tak – Proszę.

– Niech Józef otworzy. Pani przejdzie na lewo aż do końca.

– Bardzo dziękuję, panie dyrektorze – z półdygiem odpowiedziała Magda, a on

uśmiechnął się jakoś dziwnie.

Nie miała jednak czasu nad tym się zastanawiać... Znalazła się nagle w wielkim

pomieszczeniu tak niespodziewanie i tak bardzo różniącym się od wspaniałej sali i
wyzłoconego hallu, że początkowo aż się przestraszyła. Wyglądało tu jak na strychu.

Krzywa, nie malowana podłoga, sznury, krzyżujące się nagie belki i deski, pokrzywione

blaszane pudła, osadzone na prętach, jakieś płachty i paki, a pośród całej tej rupieciarni
kilkunastu ludzi w robotniczych ubraniach uwijało się, dźwigając ramy obite płótnem,
spuszczając skądś z góry i windując z dołu różne rupiecie. Za każdym ich krokiem wznosiły
się tumany kurzu. W powietrzu czuć było farbami, piżmem i stęchlizną. Z czarnej czeluści
stropu na długich drutach tu i ówdzie zwieszały się jaskrawe, niczym nie osłonięte żarówki.
Jakiś pan w zielonym chałacie, z zeszytem w ręku, krzyczał w środku, rzucając się we
wszystkie strony.

– Do cholery z tym horyzontem! Powtarzam do cholery. Walendziak, pieska twoja

niebieska! Dawaj czwarty!

44

Tuż przed Magdą z łopotem rozwinęła się rura płótna. Kurz przesłonił wszystko.

Ostrożnie wymijając sterty pozbijanych desek, potrąciwszy wielki kartonowy bęben,
przemknęła na lewo. Tu był korytarz. Po obu stronach drzwi przeważnie otwarte. Mijała
właśnie pierwsze, gdy wyprzedził ją gruby pan w koszuli, opadającej na spodnie. Spod
koszuli zwisały z tyłu szelki. Gruby pan zapinał po drodze kołnierzyk i powtarzał:

– Niechętnie, panie Kanarienfogel, niechętnie!

Z radością rozpoznała w nim sławnego aktora Berczyńskiego. Odwrócił się nagle do

Magdy i takim tonem, jakby z nią mówił od godziny, zawołał żałośnie:

– Oj, niechętnie, panie Kanarienfogel, cośkolwiek niechętnie.

Zażenowana w najwyższym stopniu, uśmiechała się bezradnie.

– Walendziak, do jasnej cholery, gdzie sztachety? – ryczał z oddali wściekły głos.

– Dobrze to "cośkolwiek", szanowna cicipulko, cooo?. Zrobił do niej oko aktor i znikł

jednym piruetem za drzwiami.

Po korytarzu cwałem przebiegła jakaś stara kobiecina różową suknią w ręku. Tuż przy

telefonie stał mały brunecik i zatykając sobie palcem drugie ucho wołał w tubę:

– ...daj jemu klapsa, mówię ci, i musi spać. Ty nigdy nie nauczysz się z dziećmi...

– Nie wyjdę, jak Boga kocham, w tym nie wyjdę, powiedzcie temu bandycie... – krzyknął

z którejś garderoby piskliwy sopran.

Na progu innej stała tylko w kombinezonie i w wielkiej hiszpańskiej peruce z

grzebieniem śpiewaczka Morelówna i trzymając za klapy fraka jakiegoś aktora, prosiła:

– No, zrób mi tę grzeczność, co ci szkodzi...

Przeraźliwy dzwonek zaterkotał Magdzie nad uchem, aż drgnęła. Znowu ktoś przebiegł i

jeszcze ktoś i jeszcze. Z garderób bił zapach perfum i przegrzanych rurek do fryzowania.

– Kobielski do dyrekcji! – wrzeszczał jakiś bas za plecami Magdy.

Korytarz miał nie więcej niż pięćdziesiąt kroków, a jej zdawało się, że idzie już z pół

godziny. Przy końcu drzwi też były szeroko otwarte. Jakże ucieszyła się, ujrzawszy znajome
twarze: Zosia, Kantarkówna, Mela, Rybowiczówna – wszystkie. Jedne siedziały przed
ścianami, na których umieszczone były lustra, inne ubierały się w środku.

– Hej, jak się masz! Przyszłaś! No jakże? – posypały się głosy.

– Ach, świetnie, doskonale! Świetnie! – powtarzała Magda uradowana.

Dziewczęta były już przeważnie gotowe do występu. Miały na sobie czarne aksamitne

kostiumy, zupełnie jak kąpielowe, z tą tylko różnicą, że całkowicie odsłaniały plecy, a
zakrywały szyję. Najlepiej w tym było Joli Brandtmayerce ze względu na jej fenomenalny
biust. U siebie, w szkole, uczyły się tego numeru w trykotach gimnastycznych.

– Gdzie pani? – zapytała Magda.

– Poszła do Bończy wykłócić się o czerwone światło.

– A czegoś od niej chciała? – zapytała Paula.

– Nic, niczego, tak sobie.

Przymocowany nad drzwiami garderoby dzwonek rozległ się przytłumionym trzaskiem.

Magda przypomniała, że dziewczęta owinęły dzwonek bibułką i teraz, gdy stwierdziła to
własnymi oczyma, poczuła, że to wszystko dokoła nie jest jej znowu aż tak bardzo obce.
Może dziwniejsze, może nieco inne niż w opowiadaniach, ale przecie znane.

– Magda – odezwała się z kąta Białkówna – a ty jesteś z tym swoim świniopasem?

45

– Świniopasem! Cha... cha.. – zapiszczała Mela.

– Głupia jesteś – nieśmiało mruknęła Magda.

W szkole odpowiedziałaby jej tak, że no! Ale tu czuła się trochę onieśmielona.

Gdy wracała korytarzem tam, w pobliżu sceny, bieganina teraz była jeszcze większa.

Magdę wciąż po drodze potrącano, a ona za każdym razem mówiła "przepraszam", gdyż
odczuwała tu swoją zbędność. W hallu było już pusto. Kilka osób pośpiesznie dopalało
papierosy. Pod filarem, ściśle w tym miejscu, gdzie go zostawiła, stał Biesiadowski i
niespokojnie rozglądał się.

– Serio była pani za kulisami? – zapytał z niedowierzaniem.

– Oczywiście. Przecież ten zespół baletowy, co tu występuje, to moje koleżanki od pani

Iwony.

– Te girlasy?

Udała, że nie słyszy i dopiero gdy zajęli swoje miejsca, powiedziała dość głośno, tak, by

ją siedzący obok mogli słyszeć:

– To najlepszy zespół w stolicy: Zobaczy pan teraz taniec pod nazwą "Ofiara Molocha".

Szczyt artyzmu... – i dodała ciszej: – tę tancerkę, którą będą podnosić do paszczy Molocha,
wszyscy uważają za wielki talent. Ale ja potrafię to samo.

Nie przechwalała się. Rzeczywiście podczas prób w szkole dublowała Kantarkównę i to z

zupełnym powodzeniem. Pani Iwona orzekła przy wszystkich:

– Niewiele brakuje do tego, bym mogła być z ciebie dumna.

A nad Kantarkówną Magda miała tę jeszcze przewagę, że była od niej silniejsza i

wytrzymalsza. A także w ostatniej figurze, gdy ofiarę podnoszą do tarczy, dłużej umiała
utrzymać równowagę, może dlatego, że Bela bała się, Magda zaś ani trochę. W razie czego
potrafiłaby zeskoczyć na równe nogi i nie rozkwasić sobie nosa. W skokach przecie była
najlepsza z całego kursu.

Pomimo to na razie marzyć nie mogła już nie tylko o zastąpieniu Kantarkówny, czy

którejś z czołowych, lecz w ogóle o wkręceniu się do zespołu. Dziewczęta występujące w
"Złotej Masce" zarabiały po dwadzieścia złotych za wieczór, a każda z nich miała przed
Magdą pierwszeństwo i żadna nie ustąpiłaby jej miejsca. Sześćset złotych miesięcznie
piechotą nie chodzi, a tym bardziej możność zdobycia sławy, wybicia się w życiu.

Jeżeli Magda myślała o dostaniu się do teatru, to jakby o czymś odległym, nierealnym.

Dążyła do tego, pragnęła tego z całej duszy, często kładła kabałę na ten temat, a nawet
postanowiła pójść do wróżki, ale wydawało się jej, że przecież to nastąpi w jakiejś dalekiej
przyszłości.

Bytność za kulisami jeszcze dalej tę przyszłość odsuwała. Zapewne kurz, krzyki,

dzwonki, bieganina, to rzecz widocznie normalna, a do wszystkiego można się przyzwyczaić.
Jednakże nastraszyło to trochę Magdę. I jeżeli teraz z mniejszym zachwytem przyglądała się
dalszemu ciągowi programu, to właśnie dlatego.

Dopiero "Ofiara Molocha" podnieciła ją znowu. Nawet Biesiadowski musiał przyznać, że

to było wspaniałe.

– A kto wymyśla takie kombinacje – wypytywał, odprowadzając Magdę do domu.

Opowiadała z przejęciem, a przed bramą podała mu na pożegnanie obie ręce. Bądź co

bądź była mu wdzięczna za umożliwienie jej bytności na premierze, a poza tym w ogóle
lubiła go mimo wszystko.

46

– Panno Magdaleno – przytrzymał jej ręce – nie pozwoli mnie pani pocałować się?...

Przecie to nie grzech między narzeczonymi – dodał pośpiesznie.

Magda od razu ostygła:

– Też pan ma pomysły!

– Według mnie bardzo dobre nawet pomysły – dodawał sobie tupetu.

– W nocy? Na ulicy? W bramie?... Nie, dobranoc, panie Felu. Dobranoc.

Sama myśl całowania się z Biesiadowskim wydawała się śmieszna. Nie przejmowała jej

ani odrazą, ani niechęcią, tylko po prostu śmieszyła.

Nie nadawał się do tego i odmawiała mu nie przez żadną wstydliwość. Nieraz przecież

spotykała na ulicy, czy w kinie mężczyzn, do których coś ją aż niosło. Z niejednym pocałunki
sprawiłyby jej wielką przyjemność. Na samo wyobrażenie przebiegały po krzyżu mrówki.

Ale Biesiadowski?...

Ilekroć przychodził do mieszkania, najszczęśliwszą się czuła, gdy zastawał ojca.

Wówczas gadali ze sobą, a ona miała spokój. Szyjąc coś dla siebie, czy szydełkując, lubiła
nawet przysłuchiwać się ich rozmowom. Nie sprzeczali się prawie nigdy i jeżeli zachodziła
między nimi jakaś różnica zdań, to tylko dlatego, że ojciec był człowiekiem starej daty, a
Biesiadowski lepiej rozumiał życie, wiedział, że wszystko musi iść po myśli człowieka, ale
czasem i człowiek musi zastosować się do tego, co jest. Podobni byli do siebie w
zapatrywaniach, tylko ojciec wciąż wychwalał dawne czasy i z niczym, co nowe, pogodzić się
nie umiał. Biesiadowski zaś twierdził, że skoro muru głową nie przebije, nie ma co narzekać.

Z Magdą o takich rzeczach nie rozmawiał. Albo słuchał jej opowiadań o gimnazjum, o

szkole choreograficznej, o filmach, albo sam opowiadał swoje historie z wojska. Porządny był
człowiek, zacny, uczciwy – wszystko to przyznawała mu w duchu, ale cóż z tego, kiedy nie
tego chciała: Zdawała sobie sprawę z faktu, że ma go pod pantoflem, że gdy tylko zechce,
potrafi zrobić z nim wszystko. Doprowadziła nawet do tego, że zaczął przemyśliwać o
kupieniu samochodu, o przeprowadzeniu się do przyzwoitego mieszkania w śródmieściu, że
przestał kupować gotowe ubrania i zafundował sobie srebrną papierośnicę.

Wszystko to jednak było beznadziejne: choćby ubrał się jak hrabia, choćby zamieszkał w

pałacu, nic to nie zmieni jego wyglądu ani charakteru. Zawsze pozostanie niepozornym,
pospolitym i trochę śmiesznym.

Przez dłuższy czas podejrzewała siebie o specjalne grymasy w tym kierunku i dlatego

postanowiła sprawdzić to: zaryzykowała pokazać go koleżankom. Rzecz ułożyła się w ten
sposób, że umówiła się z Biesiadowskim, by przyszedł po nią do szkoły. Przewidywała, że
nie wywoła on zachwytów, lecz nie przewidywała, że tak jednogłośnie zostanie wyśmiany.

Najpowściągliwsza i najlepiej wychowana Staśka Żukowska, powiedziała: –

Reprezentacyjny to on nie jest.

Inne znacznie złośliwiej określały swe wrażenia:

– Taki prowincjonalny pipek – orzekła Zosia.

– Ma szyję cienką jak oskubana kura – zawyrokowała Mela – i wygląda jakby był w

strachu.

– Frajer – krótko wyraziła swą opinię zawsze ordynarna Kantarkówna.

Brandtmayerka zaś, która umiała pysznie naśladować ruchy, ośmieszyła Biesiadowskiego

do reszty, szurając nogą i poruszając wargą.

Pomimo wszystko Magdzie zrobiło się bardzo przykro. Dlatego powiedziała im,

wzruszając ramionami:

47

– A cóż wy myślicie, że ja jestem nim oczarowana? Tylko, że ja wiem, ile on ma.

– To on taki ma być bogaty?

– Idźże tam, nie bujaj!

Magda wydęła wargi i wycedziła z obojętną miną:

– Bogaty nie bogaty, a około dwóch milionów ma.

Skłamała świadomie, bo chciała tym gęsiom zaimponować i nie omyliła się: rzeczywiście

szeroko pootwierały usta.

Zaraz przestał im się wydawać już takim najgorszym.

– I co, kropniesz się za niego? – zainteresowała się Paula Zysmanówna.

– Ani mi się śni – brawurowała Magda.

– Masz rację – przytaknęła Zosia Jasionowska – forsa forsą, a facet facetem.

– Wiesz co – zaczepiła Magdę nazajutrz Białkówna – odstąp mi tego twego świnopasa.

– Jak to odstąpić? – nie zorientowała się Magda.

– No tak! Skoro ty do niego nic nie czujesz, co ci szkodzi?...

Magda wiedziała, że Białkówna ma jakiegoś właściciela sklepu galanteryjnego z

Bielańskiej, Żyda niemłodego już i bardzo skąpego.

– Masz przecie swego – odpowiedziała wymijająco.

– A widzisz! – złośliwie zawołała Białkówna – jednak trzymasz go rękami i nogami.

– Ja? – oburzyła się Magda – ależ proszę cię! Zabieraj go sobie. Tylko osobiście wątpię,

czy ci się to uda, bo on nie cierpi piegów.

W rzeczywistości jednak nie miała najmniejszego zamiaru znajomić Biesiadowskiego z

Białkówną, czy którąkolwiek inną. Pewna była jego wierności, zresztą poważnie nie zależało
jej na nim. Ale to jeszcze nie był powód, by wyrzekać się takiego czy innego adoratora dla
byle zielonej małpy, która jeszcze później obszczeka.

Magda nie przyjaźniła się zbyt serdecznie z żadną z koleżanek. Jeszcze najbliżej żyła z

Zośką Jasionowską. W stosunku do reszty trzymała się nieco z daleka. Przede wszystkim
raziła ją ich swoboda w mówieniu o rzeczach nieprzyzwoitych. Prawie wszystkie miały
swoich narzeczonych czy kochanków i nie krępowały się w opowiadaniu rzeczy
najwstydliwszych. Magda słuchała tego z wielkim przejęciem, lecz po trochu brzydziła się
tym, co oczywiście ukrywała jak najstaranniej. Za nic w świecie nie dopuściłaby, by uważały
ją za naiwną czy zacofaną. Po cichu sama jednak przyznawała się przed sobą, że musi być
jeszcze bardzo głupią gęsią. Nieraz obserwowała dziewczęta mieszkające w tejże kamienicy
na Dobrej i w ogóle na Powiślu. O niejednej mówiono bardzo źle, niektóre puszczały się
zupełnie jawnie, inne posądzano, że robią to po kryjomu. Magda wszakże niechętnie wierzyła
tym plotkom, a jeżeli już trudno było mieć co do tej czy tamtej wątpliwości, tłumaczyła to
sobie ich zepsutą naturą, czy złym wychowaniem.

Zasadniczo nie widziała w tym nic złego. W książkach, w licznych przeczytanych

powieściach, w wielu widzianych filmach miłość była przedstawiona tak pięknie, że
ostatecznie tylko tacy surowi ludzie jak ojciec i takie dewotki jak ciotka Zaklesińska czy
Kminkowa, mogły dopatrywać się w tym jakiejś zbrodni, grzechu, okropności. Jednakże było
w tym coś nieładnego, coś, czego należało, czego trzeba było się wstydzić.

Dlaczego? Tego Magda nie umiała sobie wykalkulować, ale czuła, że tak jest, że

przynajmniej tak jest w ich rodzinie, wśród krewnych i znajomych.

48

Tutaj, w szkole choreograficznej nikt z podobnymi przesądami nie liczył się. Nawet pani

Iwona, osoba bez wątpienia szlachetna i uczciwa, w ogóle nie zwracała na to żadnej uwagi.
Czy ta lub inna miała swego klienta, czy nie, czy nawet głośno chwaliła się powodzeniem i
pokazywała kosztowne prezenty, pani odnosiła się do tego z całkowitą obojętnością. A
przecież nikt nie mógłby nie powiedzieć o niej, że jest damą, co się zowie.

Stąd, przez porównanie swego życia i swojej rodziny ze światem, ze szkołą, z

koleżankami, z tym, co znała z filmów i powieści, doszła Magda do przeświadczenia, że sama
jest zanadto staroświecka i śmiesznie zacofana. Robienie wielkich rzeczy z głupstw,
nabożnictwo i świętoszkostwo zostało tylko wśród ludzi z ciemnego światka, niekulturalnych,
zacofanych, nie mających żadnej styczności z wielkim życiem, z szerokim światem, z
postępem.

Oczywiście nie dopatrywała się wielkiego życia nowoczesnego w tym, że taka Białkówna

jest na utrzymaniu u swego kupca z Bielańskiej, ale na przykład Jola, która miała romans z
pięknym jak Apollo tenorem z operetki, to już zupełnie coś innego. Wprost zazdrość brała,
gdy się patrzyło na ich miłość.

Jola prawie, że nie umiała o niczym innym mówić, tylko o nim, a on codziennie

odprowadzał ją do szkoły i nie było dnia, by jej kwiatków nie przysłał. Gdy rozmawiali ze
sobą, zdawało się, że świata bożego nie widzą.

Jedna w tym tylko była rzecz ujemna: tenor zarabiał niezbyt wiele i wszyscy wiedzieli, że

kariery nie zrobi. Przeciwnie: z trudem utrzymywał się przy zespole, a gdy starał się o
przeniesienie do "Złotej Maski", wyraźnie mu powiedziano, że jest niepotrzebny.

Jaki los będzie miała Jola z takim człowiekiem?

Magda próbowała nawet z nią na ten temat rozmawiać, lecz Jola widocznie od miłości

straciła resztę rozsądku, gdyż jeszcze oburzyła się na Magdę. Za dobre serce!

Lekcje zaczynały się o piątej. Najpierw była gimnastyka, potem normalne ćwiczenia

baletowe, a wreszcie opracowywanie poszczególnych tańców. W przerwach, dla odpoczynku
odbywały się wykłady z historii literatury, tańca, muzyki i teatru. Pani Karnicka nie chciała,
by jej uczennice były zwykłymi "girlsami", lecz miała taką zasadę, by każda po ukończeniu
kursu mogła zostać artystką samodzielną.

Dlatego musiały przygotowywać się do egzaminów, gdyż na członków Związku

Artystów przyjmowano tylko po przeegzaminowaniu.

Wykłady te prowadziła częściowo sama pani Iwona, jeżeli chodziło o taniec, literaturę

wykładał taki dość śmieszny, ale bardzo miły redaktor Żydek, o teatrze zaś mówił znany aktor
dramatyczny, Karol Turczynowski.

Poza wykładami, zadawane były różne rzeczy do przygotowania w domu. Przeważnie

czytanie. Trzeba było poznać Szekspira, komedie Fredry, przeczytać różne życiorysy, sztuki,
powieści. Magda, która lubiła książki, a pamięć miała doskonałą, robiła to z przyjemnością i
niejednej koleżance dawała później streszczenia: nie każdej chciało się czytać, a zresztą nie
każda miała na to czas. Niektóre pracowały w biurach lub sklepach, czy też zajęte były w
domu. Magda też nie próżnowała, ale siedząc w kasie miała dość wolnych chwil na książki.

Od dnia zaręczyn z Biesiadowskim, które jako, że wypadły w pierwszym tygodniu

Wielkiego Postu, odbyły się bardzo skromnie, otrzymała od ojca pozwolenie na powrót do
dawnego zwyczaju. To znaczy, przychodziła do jatki na siódmą, a o dwunastej była już
wolna. Z nadejściem wiosny i to krótkie wysiadywanie w sklepie było jednak nie do
wytrzymania. Zdawało się Magdzie, że z każdym dniem bardziej nienawidzi nieznośnego
odoru mięsa, wrzasku kucht, wygłupiań się pana Kamionki i chichotów Adeli.

49

Było to nawet śmieszne, że ona młoda, piękna, ona, przed którą otwiera się wspaniałe

wykwintne życie, ona, która będzie jeździć luksusowymi samochodami i zadawać się z
najwytworniejszym towarzystwem, że właśnie ona musi sterczeć tu w jatce na brudnej Tamce
i być oglądana w tej roli przez różne paniusie, tłumoki i garnkotłuki.

Z dnia na dzień stawała się bardziej nerwowa. Dla Biesiadowskiego i Adeli bywała coraz

opryskliwsza, czeladnika w ogóle nie raczyła dostrzegać, a nawet coraz częściej ośmielała się
odpowiadać bardzo hardo samemu ojcu.

W takim to była stanie, gdy najniespodziewaniej w świecie pękła wielka bomba.

Było to w niedzielę. Wszyscy siedzieli jeszcze przy stole po kolacji, a wuj Zaklesiński

wierszem opowiadał, jak dostał onegdaj zamówienie na uprząż do Cytadeli, gdy zastukano do
drzwi.

– Oho, po mnie przychodzi magnifika, żebym już wstawał od stolika – powiedział wuj

Zaklesiński, a pan Biesiadowski wybuchnął śmiechem...

Wikta uchyliła drzwi i wsadzając do pokoju przestraszoną twarz, wyszeptała:

– Tu jakiś z tyjatru...

– Co? Kto? – zapytał niechętnie pan Nieczaj.

– Z tyjatru, no, przecież mówię. Do Magdalenki, żeby przychodziła, bo tam nogi

połamali.

Magda zerwała się z miejsca i zanim ktoś zdołał się zorientować, wybiegła do

przedpokoju:

– Co się stało?

Młody chłopak w liberii, z czapką, na której wyhaftowany był napis: "Złota Maska",

szybko wyjaśnił:

– Pan dyrektor kazał, żeby pani zaraz jechała do teatru. Pani Karnicka czeka, bo stało się

nieszczęście i jedna z panienek złamała nogę w tym numerze, co to z latarkami. I pani ma być
na zastępstwo.

Magda stała przez chwilę z otwartymi ustami, lecz szybko się zorientowała.

– Dobrze, zaraz. Nałożę kapelusz.

– Niech się pani śpieszy. Taksówka czeka.

Magda biegiem skoczyła do swego pokoju, nie odpowiadając na niczyje pytania. Była już

w kapeluszu, chwyciła torebkę, rękawiczki, gdy zastąpił jej drogę ojciec:

– Ty dokąd? – odezwał się groźnie.

– No, nie słyszy tatko? Nieszczęście się stało!... Niechże mnie tatko puści!

– Jeżeli ktoś nogę złamał, to doktora trzeba nie ciebie.

– Ja muszę iść!

– Nie pójdziesz – krzyknął, aż zadzwoniły szyby.

– Kiedy ... ja...

– Milcz! Zaraz mi zdejmuj kapelusz. Ani mi się waż!

Pogroził jej pięścią przed nosem, potem wolnym krokiem skierował się do przedpokoju:

– A pan wynoś się stąd. Tylko już!

– Proszę szanownego pana – próbował perswadować woźny.

– Won! – ryknął pan Nieczaj.

50

Woźny wzruszył ramionami i po chwili drzwi za nim trzasnęły.

Magda z kapeluszem w ręku stała, jak skamieniała na progu swego pokoju. Rozumiała,

wiedziała, czuła, że oto szczęście jest od niej o krok, że drugi raz w życiu może się nie
zdarzyć, że na pewno się nie zdarzy!... W jakimś osłupieniu patrzyła na szerokie plecy ojca,
który spokojnie, jakby nic nie zaszło, siadał z powrotem przy stole, na puste twarze innych, na
zieloną ceratę, przysypaną okruszynami.

A tam na dole taksówka, a na schodach tak wyraźny tupot odchodzącego przeznaczenia...

Trzeba było myśleć, rozważyć, zastanowić się, ale nie mogła, nie chciała, nie miała prawa.

Nagłym ruchem skoczyła do drzwi. Nawet nie zatrzasnęła ich za sobą. Szybko, bardzo

szybko zbiegła po schodach. Była półprzytomna. Nogi same, jakby odrętwiałe w
automatycznym rytmie dudniły po drewnianych stopniach.

Daleko w górze rozległ się chrypliwy i świszczący głos:

– Magda! Wracaj w tej chwili!

Przystanęła na jedno mgnienie. Serce waliło aż gdzieś pod gardłem. Omal nie

wybuchnęła płaczem: tam wysoko, przechylony przez poręcz stoi groźny, surowy, a teraz
bezsilny ojciec, kochany, jedyny, bliski, pokrzywdzony... I małe mieszkanko, znajome,
serdeczne, i dobra twarz Adeli, i zielona cerata z okruszynami...

Przecież to szaleństwo oderwać się od tego wszystkiego, to tak, jak oderwać się od

życia!...

– Magda! – strasznie i rozpaczliwie odezwał się w górze głos ojca.

Wpakowała palce między zęby i zacisnęła szczęki, nie czując bólu.

– Albo wracaj zaraz, albo won na zawsze! – zagrzmiał głos.

– Na zawsze, na zawsze, tak, na zawsze... – zaszeptała Magda i pędem zbiegła do bramy.

Taksówka już ruszała z miejsca:

– Panie, stój pan! – krzyknęła jakimś nieswoim głosem.

Szofer stanął, woźny pomógł jej wsiąść.

– To chwała Bogu, że pani przyjedzie – zaczął mówić – inaczej trzeba byłoby numer

skreślić, a pan dyrektor aż się wściekał. I tak pan Boksza zachorował, to już brakowałoby
trzech numerów.

Magda słyszała, lecz nie rozumiała, co słyszy. Teraz nawet nie zdawała sobie sprawy,

dokąd i po co jedzie. Zresztą to nie było ważne. Jedynie ważne było to, że skończyło się jej
dawne życie. Na zawsze... Tak, wiedziała, że ojciec słowa nie cofnie. Koniec z tamtym.
Dlaczego, po co?... Sama nie umiała w tej chwili odpowiedzieć sobie na to. Koniec z rodziną,
z Adelą, z ojcem, koniec z jatką na Tamce...

– Prędzej, proszę pani – otrzeźwił ją głos woźnego – bo nie zdąży pani przebrać się.

Samochód stał przed teatrem. Nie od tej wspaniałej oświetlonej strony, lecz z drugiej,

gdzie było wejście do garderoby i w ogóle za kulisy.

– Zimno pani? – dziwił się woźny.

Rzeczywiście, trzęsła się, jak w gorączce. Weszła do bramy i w drugim podwórzu przez

obite blachą drzwi, na ciemne schody. Jeszcze jedne drzwi i oto znalazła się w znanym już
sobie korytarzu. Woźny pobiegł naprzód, a Magda oparła się o ścianę, gdyż uginały się pod
nią nogi.

51

Z daleka poznała sylwetkę pani Iwony i przemogła się, by zrobić kilka kroków. Wokół

panował nieopisany hałas. Krzyki, tupot kroków, stuk dekoracji. W powietrzu nieznośnie
czuć było farbami i eterem. Czuła, że jeszcze chwila, a zemdleje.

– Magdalenko, jakie to szczęście, że przyjechałaś, prędzej, drogie dziecko, prędzej –

ściskała ją pani Iwona, popychając naprzód – co ci jest, moje złoto?

– Nic, nic, proszę pani – zdołała wybąknąć.

– Blado wyglądasz.

– Ten eter tak tu czuć – usprawiedliwiła się Magda.

– Ach, co ja miałam, co ja miałam – zatrzepotała rękami pani Iwona. – Bela, biedactwo

złamała nogę. Pogotowie, skandal. Oczywiście publiczności powiedziało się, że to drobny
wypadek, ale ja jestem w rozpaczy.

– Złamała?

– Nie wiem. Pojęcia nie mam. Może tylko zwichnięcie, może ścięgno. Ci idioci lekarze

przecie na niczym się nie znają. Bóg da, że się to dobrze skończy. Musiała źle postawić stopę.
Zdaje się piła przed przedstawieniem. I to wszystko na moją głowę. Za dziesięć minut
wchodzisz na scenę.

Magda kurczowo ścisnęła jej rękę:

– Ja się boję, proszę pani, ja się boję.

– Czego, moja ptaszynko! Niemądra jesteś.

– Ja nie potrafię! – zawołała Magda w rozpaczy.

– Doskonale potrafisz. Musisz. Przekonasz się, że to nic nadzwyczajnego. No chodź,

chodź.

Wepchnęła ją do garderoby.

– Magda! – rozległy się głosy. – Niech żyje! Wiesz co z Belą?... Pijana była!...

– Ubierzcie ją prędzej – nagliła pani Iwona – i niech która zrobi jej twarz.

Dziewczęta, już gotowe do występu, otoczyły Magdę ze wszystkich stron. Przyniesiono

kostium noszony przedtem przez Kantarkównę.

– Będzie trochę za ciasny na ciebie – mówiła jedna.

– Należałoby przystrzyc ci włosy.

– Dobre będą.

Magda półprzytomna pozwoliła się rozbierać. Wreszcie naciągnięto na nią aksamitny

kostium, w którym wyglądała rzeczywiście ładnie.

– No, tylko nie złam i ty nogi, a wszystko będzie doskonale – żartowała Jola.

Od kilku palników gazowych, na których rozgrzewano rurki do włosów, od gęsto

rozmieszczonych silnych żarówek i wreszcie od kilkunastu osób, stłoczonych w ciasnej
garderobie, było gorąco nie do wytrzymania. Świeżo naszminkowane twarze prawie
natychmiast zaczynały błyszczeć, toteż puder znajdował się w nieustannym użyciu i pełno go
było w powietrzu. Magdzie też upudrowały koleżanki ramiona, plecy, uda i łydki. Jej skóra o
złotawym odcieniu straciła swój ciepły kolor, którego zazdrościła Magdzie niejedna, stała się
trupio biała i martwa. Gdy jednak zobaczyła w lustrze swoją uszminkowaną twarz,
zaprotestowała:

– Zrobiłyście ze mnie jakąś maszkarę. Nie chcę! To obrzydliwe.

– Ależ głupia jesteś – śmiały się – popatrz na każdą z nas!

52

– Bo nie umiecie – broniła się.

– Ty nas będziesz uczyć!

– To stanowczo zanadto – upierała się Magda – takie sińce pod oczami i te powieki!

– Jak chcesz, możesz zetrzeć – rozgniewała się Zośka Jasionowska.

– Będziesz wyglądała na scenie jak trup wymoczony w occie!

– Jak galareta!

Magda zresztą wiedziała, że one mają rację. Jednak niedawna awantura w domu i strach

przed występem tak roztrzęsły jej nerwy, że wciąż była bliska płaczu i nie umiała panować
nad sobą, chociaż wiedziała, że naraża się na drwiny koleżanek.

Znowu przybiegła do garderoby pani Iwona, zatroskana i podniecona:

– Chodźcie prędzej – zawołała – musimy koniecznie przerobić "Molocha" przynajmniej

dwa razy, by Magdalenka się wprawiła.

– Po co! Ona przecież umie – ociągały się.

– Już i tak nogi nas bolą.

– Ja – kategorycznie usiadła w kącie Białkówna – ani myślę. Jeżeli zrobią teraz próbę, to

nie będę miała sił...

Nagle na progu stanął reżyser Bończa:

– Jest ta nowa? – zapytał ostro.

– Oto ta – wskazała Magdę pani Iwona.

Bończa niedbale obejrzał ją, poklepał po ramieniu i mruknął:

– Uważaj, żebyś się nie wsypała. Masz pietra? Co?

Nie czekając odpowiedzi zawrócił i wyszedł.

– Jak on śmie mówić do mnie na ty! – oburzyła się Magda.

– Cóż ci to szkodzi – wzruszyła ramionami Brandtmayerka.

– W teatrze nikt na te rzeczy nie zwraca uwagi – dodała pojednawczo pani Iwona – no,

dziewczynki, chodźcie.

– Ja nie pójdę – powtórzyła Białkówna.

– Nie odstawiaj ważnej! – krzyknęła na nią któraś – bo powiem Bończy i doigrasz się.

– Całuj go wiesz gdzie!? – odcięła się Białkówna, wstała jednak i poszła za wszystkimi.

Próba odbyła się na pierwszym piętrze w kancelarii.

Nie było tu pianina i nawet po zsunięciu stołów zrobiło się niezbyt wiele miejsca. Jednak

próba przeszła nieźle. Magda uspokoiła się znacznie, a pośpiech, w jakim musiała przebierać
się i próbować, odwrócił nieco jej myśli.

Toteż, gdy znalazła się wreszcie wraz z koleżankami na tle dekoracji na scenie, przed

zapuszczoną jeszcze kurtyną, serce waliło jej w piersi wprawdzie równie mocno, lecz już
tylko z tremy. Nie zapomniała o domu i ojcu, lecz tamto wszystko wydało się jakieś odległe i
nieważne. Gdzieś na dnie w żołądku odczuwała jakby skurcz, jakby nie dokończony spazm,
ale cała jej świadomość ogniskowała się tu, na scenie.

Za chwilę rozsunie się kurtyna i ujrzy przed sobą tysiące oczu, tysiące twarzy.

Lekko, z rękami wyciągniętymi przed siebie jak do pływackiego salto mortale, skoczyła

w szeroką czerwoną paszczę Molocha na miękkie wojłokowe materace. Opadła w
przysiadzie. Numer był skończony.

53

Widownia grzmiała od oklasków. Magda stała nieruchomo pośród spiętrzonych tyłów

dekoracji, gdy chwyciła ją za rękę pani Iwona:

– Wyjdźże, tędy, prędzej:

Wypchnęła ją na scenę. Kurtyna raz po raz rozsuwała się i zsuwała, teatr grzmiał od

oklasków, a one kłaniały się i uśmiechały, ciężko dysząc ze zmęczenia. Sala jeszcze huczała
od oklasków, lecz jakiś jegomość w zielonym kitlu i z plikiem kartek w ręku dał zza kulis
znak i kurtyna znieruchomiała. W tejże chwili wpadł na scenę i zaczął krzyczeć:

– Zjazd! Zjeżdżajcie! Psiakrew i tak nam spóźniacie!

– Co się pan tak rzuca – zawołała któraś, a inna dodała:

– Panie inspicjencie, nie machaj pan tak rączkami, bo jeszcze się urwą!

– Takie bydlę – zdyszanym głosem mówiła Zysmanówna, gdy przepychały się w wąskim

przejściu do korytarza – takie bydlę! Żałuje nam tych oklasków, bo na jego Marczyńską, to
nikt ręką nie ruszy.

– Świnia jest – zawyrokowała Białkówna.

Na rozmowy jednak nie było czasu. Natomiast trzeba było przebierać się do trzeciego

numeru w hawajskie kostiumy. Na korytarzu w garderobie pełno było słomy i rafii, a
spódniczki wyglądały z bliska fatalnie zniszczone i wyskubane. Z daleka ze sceny dobiegał
głos Niny Hańskiej, śpiewającej tęskne tango "Serce zapomnieć nie umie".

– Prędzej, prędzej – poganiała Staśka – ta wydra nigdy bisów nie miewa.

– Zdążymy.

– Nie pchaj się!

– Toś ty wlazła mi na nogę!

Krótkie, urywane zdania, hałas bieganiny na korytarzu, pośpiech – wszystko to otaczało

Magdę jakąś gorączkową atmosferą. Nawet nikt jej słowa nie powiedział, jak wypadł jej
występ. Na zalęknione jej pytania koleżanki odpowiadały obojętnie:

– Dobrze, owszem...

Albo też:

– Mogło być gorzej.

I teraz sama nie wiedziała, jak i co.

W każdym razie następne numery poszły łatwiej. Trochę oswoiła się ze sceną, z

reflektorami i z publicznością. Minął jej też strach przed niespodziewanym zjawieniem się
ojca i przed awanturą. Natomiast zaczęła ją nękać wcale poważna troska: co teraz zrobi ze
sobą?...

O powrocie do domu nie mogło być mowy. Wiedziała, że ojciec nie wpuści jej na próg.

Postąpiła jak szalona. Nie żałowała tego i nawet w tym przyznawaniu sobie szaleństwa
odczuwała swego rodzaju przyjemność i dumę. Jednak należało pomyśleć o noclegu. Przed
pierwszą przedstawienie się skończy i co wtedy?

W drugiej części, gdy była wolna chwila, zwróciła się z tym do pani Karnickiej. Nie

opowiadała oczywiście wszystkiego. Po co miała się zwierzać?... Wystarczyło, że przyznała
się do zatargu z ojcem i do prostego faktu, że nie ma gdzie nocować.

– Moje złote dziecko – zastanowiła się pani Iwona – najchętniej wzięłabym cię do

siebie... Hm... Na kilka dni... Cóż, nie będziesz miała specjalnych wygód, ale jakoś się
urządzimy...

54

Magda podziękowała najserdeczniej, jak umiała. W duszy roztkliwiała się nawet nad

dobrocią pani Iwony i pełna była najlepszej otuchy. Przez kilka dni skorzysta z gościnności
pani Iwony, a później wynajmie sobie pokoik, skromny pokoik przy rodzinie. Przecież będzie
zarabiała teraz sześćset złotych miesięcznie. Ogromne pieniądze i wszystko dobrze się ułoży.

Gdy jednak po przedstawieniu koleżanki zaczęły się ubierać – na próżno szukała pani

Iwony. Okazało się, że już pojechała do domu. Widocznie, albo zapomniała obietnicy danej
Magdzie, albo w ten sposób chciała jej dać do zrozumienia, że woli nie brać jej sobie na kark.
Można by wprawdzie samej pójść do niej, ale Magda tak się czuła dotknięta, rozbudziło się w
niej takie rozżalenie do pani Karnickiej, że stokroć wolałaby całą noc przespacerować w
Alejach, niż napraszać się tam, gdzie jej nie chcą. Początkowo pomyślała nawet o hotelu.
Owszem, zdawała sobie sprawę z tego, że hotel to coś okropnego. W domu rodziców, gdy
chciano coś najgorszego powiedzieć o czyimś mieszkaniu, o mieszkaniu, gdzie odbywają się
pijatyki i niemoralne rzeczy, mówiono, że to istny hotel. O dziewczętach złego prowadzenia
się również opowiadano, że "wyciera się po hotelach". Pomimo to zdecydowałaby się, gdyby
nie to, że w torebce miała całego majątku sześć złotych i dwadzieścia pięć groszy.

Pozostało zwrócić się do Zosi Jasionowskiej, lecz na Zosię już czekał jej najdroższy.

Na lekko rzucone zapytanie Magdy, czy wraca do domu, Zosia oświadczyła:

– Mój galopant stawia mi dancing i wiesz co?... Spróbuję go naciągnąć, by zabrał i ciebie.

Może się zgodzi.

– Dziękuję ci. Nie chcę – odpowiedziała Magda.

Dotknęła ją propozycja Zośki. Ma napraszać się i jeszcze kogoś naciągać! Zbierało się jej

na płacz. Dziewczęta jedna po drugiej rzucały zdawkowe "do widzenia" i wylatywały jak
najśpieszniej. Jakże ich nienawidziła w tej chwili. Jak bardzo czuła się smutna i opuszczona.
Do głowy przychodziły najdziwaczniejsze pomysły. Zostać i zanocować tu w garderobie,
pójść do którejkolwiek z ciotek, albo nad Wisłę i skoczyć do wody. Niech mają oni wszyscy
za swoje. Wyszła z teatru prawie ostatnia. Noc była ciepła i jasna, nad miastem wisiały nisko
chmury, przeświecające brudnoczerwoną łuną. Nieliczne grupki przechodniów tu i ówdzie
wałęsały się po chodnikach. Środkiem jezdni z rzadka przemykały samochody. Magda
skręciła na lewo, jeszcze raz, przeszła na drugą stronę ulicy i stanęła przed frontem teatru:
ciemny, szary, ponury gmach przypominał teraz kościół.

Nagle drgnęła: pod wejściem dostrzegła sylwetkę opartego o filar człowieka. W następnej

chwili poznała Biesiadowskiego i, sama nie wiedząc czemu, zawróciła i najszybciej jak mogła
pobiegła w boczną ulicę.

Nie gonił jej, widocznie jej nie spostrzegł, albo nie poznał. Nie chciałaby go spotkać za

żadną cenę. Nawet przykro się jej zrobiło na myśl, że on tam czeka na nią, że widocznie
pomimo wszystkiego nie potępia jej tak, jak ojciec, rodzony ojciec... Gdyby tak nazajutrz
wyłowili jej trupa z Wisły!... Miałby, to czego chciał...

Doszła do Jerozolimskich. Tu ruch był większy. Na chodnikach dość gęsto stały grupki

mężczyzn widocznie podchmielonych. Pokrzykiwali, śmieli się, a gdy mijała ich, spoglądali
zaczepnie. Jeszcze więcej było kobiet. Chodziły po dwie, po trzy, lub samotnie. Po ich kroku,
po jaskrawych sukniach, po tym, że paliły papierosy, nietrudno było domyśleć się, że są to
ulicznice. Zresztą do uszu Magdy dolatywały urywki takich rozmów i tak nieprzyzwoite
słowa, że nie było już żadnej wątpliwości.

Nagle stało się coś dziwnego: gdzieś daleko w okolicy Dworca Głównego rozległo się

przejmujące dwukrotne gwizdnięcie, wolnym krokiem, zaczęły biec przed siebie co sił
starczy. Za nimi z ciemnych wnęk bram wyłaniały się coraz nowe i pędziły mijając Magdę.

– Wiej frajerko, bo cię buda weźmie! – krzyknęła Magdzie jedna gruba.

55

Magda nie zrozumiała, o co chodzi. Lecz i ją ogarnęła potrzeba ucieczki. Zaczęła biec,

coraz szybciej. Niespodziewanie zagrodził jej drogę jakiś wysoki mężczyzna:

– Stop! – chwycił ją za ramiona – nie bój się.

– Proszę mnie puścić! – krzyknęła zdławionym ze strachu głosem.

– Nie bój się mała. Podprowadzę cię.

– Niech się pan odczepi!

Czuć było od niego wódką i nie trzymał się zbyt mocno na nogach, a jednak nie miała

dość sił, by mu się wyrwać.

– Głupia jesteś – mówił pochylając się ku niej i dysząc niemiłym odorem alkoholu – ze

mną jesteś bezpieczna, a tak gliny cię zabiorą.

– Za co? – zdziwiła się.

– Nowa jesteś, czy co? Do budy cię wsadzą i do komisariatu, a potem na

Daniłowiczowską. A tak żaden cię nie tknie.

– Nie rozumiesz?

Teraz przypomniała sobie słyszane opowiadania o obławach na "takie" i o budzie, czyli o

samochodzie ciężarowym, do którego je wyłapują. I rzeczywiście z daleka zobaczyła
kilkunastu policjantów, posuwających się po obu stronach ulicy, jakby tyralierą. O
kilkadziesiąt kroków za nimi jechała "buda". Właściwie mówiąc, nie miała czego bać się.
Przecież nie była "taką", lecz w jaki sposób mogłaby im to udowodnić!...

– No, chodź mała – wziął ją pod rękę wstawiony jegomość – podobasz mi się. Od dawna

chodzisz?

Posłusznie szła obok niego. Minęli policjantów, którzy bacznie przyglądali się Magdzie i

skręcili w Kruczą.

– Pan myli się – już śmielej odezwała się Magda – ja wcale nie jestem "taka"...

– No, no – zaśmiał się pobłażliwie – ile chcesz za noc?... Ale uważasz: musisz zrobić mi

rabat! No?

Siłą wyrwała mu się i przeszła na drugą stronę ulicy.

– Czekaj, ty małpo zielona! – krzyknął. – To taka twoja wdzięczność!

Stał na brzegu chodnika i długo jeszcze słyszała za sobą jego wyzwiska. Gdy doszła do

placu Zbawiciela zaczynały już gasnąć latarnie, a niebo na wschodzie przejaśniało świtem.
Nigdy dotąd nie wyobrażała sobie, że można się czuć tak nieszczęśliwą i bezradną. Wokół
wznosiły się wielkie kamienice o ciemnych oknach. W każdej dziesiątki mieszkań, setki
pokojów. Tyle pokojów, tyle łóżek, a ona musi chodzić po pustym mieście, bo dla niej nie ma
ani jednego.

Wtem zobaczyła tramwaj nocny, tramwaj zupełnie pusty i przyszła jej myśl: wsiądzie i

przejeździ tam i z powrotem aż do rana. Zaczekała na przystanku, wsiadła. Tramwaj doszedł
do placu Unii, tu znów kupiła bilet i nim dojechała do Królewskiej już spała. Na Woli
konduktor obudził ją, wykupiła bilet.

– Nie ma pani gdzie nocować? – zapytał.

– Tak – bąknęła.

– Bezdomnych coraz więcej – ziewnął – niech pani śpi.

Zrobiło się już całkiem jasno, gdy, przejeździwszy dwa złote; wysiadła przy Saskim

Ogrodzie. Brama była otwarta. Weszła i usiadła na ławce, by natychmiast zasnąć. Obudził ją
gwar. Słońce mocno przygrzewało, alejką szły podskakując wesoło dzieci z tornistrami.

56

Przeciągnęła się, wyjęła z torby lusterko, zapudrowała nos, poprawiła pomadką wargi,
przeliczyła pieniądze: cztery złote dwadzieścia pięć groszy. Wszystkie kości dziwnie bolały,
oczy piekły. Ręce były brudne. Odczuwała silny głód i tak by chciała umyć się. Przypomniała
sobie mleczarenkę na Solcu, gdzie bardzo niedrogie dostałaby śniadanie. Wstała i poszła, lecz
w pół drogi zawróciła: na Powiślu mogłaby spotkać znajomych, a i w samej mleczarni
wiedziano, kim jest. Właścicielka pani Kuśmierowska, zawsze u nich brała mięso.

Po krótkim wahaniu Magda wstąpiła do pierwszej cukierni. Wypiła kawę i zjadła trzy

ciastka. W toalecie umyła się i tak zostało jej całego majątku dwa dwadzieścia. A najgorsze
było to, że nie miała co robić z sobą. Od chodzenia i od snu na twardej ławce bolały ją nogi.
Mogła jeszcze wrócić do Saskiego Ogrodu i przesiedzieć do wieczora, a przynajmniej do
piątej, kiedy można już będzie pójść do szkoły, ale nie umiała spędzać czasu tak bezczynnie.

Wreszcie zdecydowała się pójść jednak do Zosi na Złotą. Zosię zastała jeszcze w łóżku.

Rozczochrana, nie umalowana wyglądała przynajmniej o pięć lat starzej, a poza tym miała
jeszcze czerwone oczy po awanturze z matką. Pani Jasionowska, kobieta zgryźliwa i wiecznie
narzekająca na wszystko, miała do córki nieustającą pretensję o pieniądze. Rachowały się z
sobą o każdy grosz. Gabinet dentystyczny matki prosperował źle. Zdarzały się nieraz całe
tygodnie, że pies z kulawą nogą nie przyszedł. Zosia zaś co poniedziałek otrzymywała swoją
gażę i płaciła matce za utrzymanie, ale ani grosza więcej. Przy swoich dwudziestu latach
musiała przecie ubrać się, mieć na fryzjera i inne takie rzeczy. Zajmowały na drugim piętrze
czteropokojowe mieszkanie, w którym właściwie tylko Zosia miała swój kąt, bo gabinet był
nie do użytku, matka sypiała na tapczanie w poczekalni, czwarty zaś pokój wynajęty był
sublokatorowi, panu Machotce, niemłodemu już urzędnikowi magistratu. Pomimo tego, że
pokój Zośki też był tylko pokoikiem, śmiało można było pomieścić tu jeszcze jedną osobę.
Pod piecem stała wąska wprawdzie i dosyć krótka kozetka, od biedy jednak można było tam
spać.

Po dłuższej rozmowie Magda zdobyła się na przyznanie się do swego zerwania z rodziną.

Oczywiście, ani słówkiem nie napomknęła o nocy, spędzonej na mieście. Zresztą, już samo
zerwanie wystarczyło Zosi jako sensacja. Aż usiadła na łóżku:

– Wszyscy rodzice to idioci! Wszyscy! – powtarzała z przejęciem – wprost dziwię się, jak

można tak długo żyć na świecie i być tak głupim.

Odruchowo sama zaproponowała Magdzie, że ją "przytuli". Była nawet tym zachwycona.

We dwie zawsze weselej i przynajmniej matka nie będzie dokuczać.

Sama pani Jasionowska nie miała nic przeciw projektowi z małym zastrzeżeniem, że w

tych ciężkich czasach, jakkolwiek bardzo pragnęłaby tego, nie może sobie pozwolić na
bezinteresowność. Ułożono tedy, że Magda ma płacić za mieszkanie i za utrzymanie tyleż, co
Zosia, ale z dołu, bo obecnie jest bez grosza. Wynosiło to zaledwie czwartą część
spodziewanej gaży, toteż Magda była prawie szczęśliwa. Całowały się z Zosią i obie
serdecznie się popłakały z rozczulenia.

Powracając do spraw praktycznych, ponieważ Magda nawet koszuli na zmianę nie miała,

uradziły, że Zosia po południu, kiedy pana Nieczaja nie będzie już w jatce, pójdzie do Adeli i
rozmówi się z nią w tych sprawach. Magda była pewna dobroci siostry i nie zawiodła się.
Adela podobno bardzo się popłakała, a najważniejsze było to, że wszystko, co mogła bez
zwrócenia uwagi ojca znieść do bramy dała Zosi. W ten sposób Magda otrzymała swoją
bieliznę, kilka sukienek, paczkę listów, różne drobiazgi i jeszcze dwadzieścia pięć złotych
wraz z zaklęciami, by jeszcze namyśliła się – że powinna starać się przebłagać ojca i wrócić.
Dowiedziała się przy tym, że pan Nieczaj ani palcem nie ruszył, by ją z powrotem sprowadzić
do domu. Wszystkie obawy były niepotrzebne. Natomiast zaraz z rana kazał sprowadzić

57

handlarza i sprzedać mu Magdzine łóżko "za tyle, ile da". Zapowiedział też Wikcie, że Magdy
ma na próg nie wpuścić, jeżeli nie chce sama wylecieć na zbity łeb.

To i dużo podobnych szczegółów opowiedziała Adela Zosi pod solennymi zaklęciami

zachowania tego w tajemnicy przed Magdą, a to w nadziei; że z czasem rzecz jakoś się
wyklaruje, ułoży i dojdzie do przebaczenia ojcowskiego.

Magda jednak zbyt dobrze znała swego ojca, by miała się łudzić. Zresztą; nie myślała już

o tym. Rozumiała, że dawne jej życie skończyło się bezpowrotnie i nie żałowała tego. Nowe
wprawdzie nie zaczynało się pięknie, ani tym bardziej lekko, jednakże mogło, musiało pójść
naprzód, podczas gdy tamto nigdy nie wysunęłoby się poza granicę codzienności, poza
mieszkanie na Dobrej, poza jatkę na Tamce; poza w najlepszym wypadku takąż szarość i
powszedniość w małżeństwie z Biesiadowskim.

Jeżeli o niego chodziło, postanowiła zerwać również wszelkie dawne stosunki. Wiedziała

z góry, po co czekał na nią przed teatrem. Może z nich wszystkich on jeden nie poczytał jej
ucieczki za jakiś kryminał, ale oczywiście namawiałby do powrotu, byłby gotów, pomimo
potępienia jej odważne go i samodzielnego kroku ożenić się z nią i w wielkiej
wspaniałomyślności zamknąć w swoim ciasnym życiu. Magda nie wątpiła, że Biesiadowski
ponowi próbę zobaczenia się z nią: Czułaby się dotknięta, gdyby miało stać się inaczej, i nie
omyliła się: czekał na nią już o siódmej. Musiał dowiedzieć się, że za kulisy wchodzi się od
przeciwnej strony, gdyż o siódmej był już przy wejściu.

Ponieważ patrzał jakimś przerażonym wzrokiem, i nie mógł słowa wymówić i stał, tak z

głupią miną i z kapeluszem w ręku; zirytowana przywitała go ostro:

– Czego pan sobie życzy?

– Panno Magdaleno – bełkotał – panno Magdaleno...

– Ja nie mam czasu. Czego pan chce?

– Panno Magdaleno – pomówić; chwileczkę... – jąkał się.

– Muszę się przebrać, już po siódmej – wzruszyła ramionami – i o czym mamy w ogóle

mówić.

Obok nich co kilka chwil wpadał ktoś do sieni: koleżanki, aktorzy, muzycy z orkiestry. A

każdy musiał badawczo przyjrzeć się Biesiadowskiemu.

– Niechże pan nałoży ten kapelusz – powiedziała opryskliwie – i czego pan chce?...

Będzie może pan namawiać, bym wróciła do domu?... Ani mi się śni. Rozumie pan?... Dość
mam tego.

– Ja nie to, ale chwileczkę, może wstąpimy do cukierni na ciastka!...

– Zwariował pan?! – oburzyła się – panu się zdaje, że przedstawienie w teatrze to może

czekać na pańskie ciastka!.

Nagle zrobiło się jej żal tego poczciwego człowieka i dodała znacznie łagodniej:

– Jeżeli pan chce, niech pan wstąpi do mnie jutro... o trzeciej, na Złotą pod trzydziesty

piąty. U pani Jasionowskiej. Będzie pan pamiętał?

– Będę – kiwnął głową.

– No to do widzenia. Ale mówię z góry, że jeżeli chce mnie pan namawiać, to szkoda

zachodu. Do widzenia.

Wyciągnęła doń rękę, którą Biesiadowski chwycił jakoś niezgrabnie w przegubie i

pocałował w bransoletkę.

58

Czasu rzeczywiście zostało niewiele. Przebierała się gorączkowo. Dziewczęta, które

widziały ją rozmawiającą przed wejściem z Biesiadowskim, rzucały różne złośliwe
dowcipuszki na jego temat.

– Nawet ręki nie umie dobrze podać – myślała Magda i milczała uporczywie, nie

odpowiadając na docinki.

Tego dnia, jak zwykle w poniedziałki, publiczności było niewiele. To wywierało swój

wpływ i na nastrój za kulisami. Wszyscy ruszali się ospale. Dziewczęta charakteryzowały się
mniej starannie, a nawet inspicjent mniej krzyczał, niż poprzednio. Przedstawienie zaczęło się
z dziesięciominutowym opóźnieniem i Magda miała trochę czasu, by nieco się rozejrzeć.
Czuła się znacznie spokojniejsza i tremowała się mniej. Zresztą w ciągu dnia z Zosią i po
południu w szkole jeszcze raz przerobiła wszystkie numery. Pani Iwona skrzyczała ją za to, że
Magda nie domyśliła się sama przyjść na noc, gdy jednak dowiedziała się, że Magda znalazła
locum u Zosi Jasionowskiej, więcej już do tej sprawy nie powróciła.

– Człowiek powinien sam sobie radzić – pomyślała Magda – jeżeli będzie liczyć na

kogokolwiek, ani się opatrzy, jak szlag go trafi.

Stwierdziła to nie bez goryczy w kierunku pani Iwony, ale żalu do niej w gruncie rzeczy

nie miała. Skoro świat jest taki, trzeba się z tym pogodzić. Zresztą, na rozważania po prostu
nie było czasu. Wchodziła w nowe życie, gdzie wszystko było inne, wszystko ciekawe,
wszystko dziwne. To, co dawniej wiedziała o teatrze z opowiadań koleżanek, tak bardzo
różniło się od tego co teraz oglądała własnymi oczyma, że wszystko trzeba było poznawać na
nowo. Albo one nie umiały opowiadać, albo sama Magda miała nietrafne wyobrażenia.

Poza tym od jutra miały się zacząć próby nowej rewii i wszystkie tym były przejęte.

Przedstawienie poszło gładko. Magda czuła się znacznie swobodniej. Po pierwsze

dlatego, że się już nieco oswoiła, a po drugie z tej racji, że cały zespół mniej był podniecony,
niż wczoraj przy wypełnionej widowni. Uważniej i szczegółowiej rozejrzała się za kulisami.
Nie było tu ani tak brudno, ani tak nieporządnie, jak się jej wydawało za pierwszej bytności.
Dwie tylko rzeczy nie przestawały męczyć: jaskrawość świateł, od których aż oczy bolały i
kurz, wibrujący się tumanami z podłogi i ze stosów dekoracji.

Do końca drugiego przedstawienia zdążyła już poznajomić się z kilkoma artystami i z

samą Reną Turską. Właściwie nie były to znajomości, po prostu ten czy ów zwracał się z
jakąś uwagą lub dowcipem i później zapytywał:

– To pani na miejsce tej biednej Beli.

– Tak – odpowiadała i uśmiechała się w miarę przymilnie.

– Nie wie pani, jak jej zdrowie?

– Niestety, noga złamana – robiła poważną minkę – podobno przynajmniej przez trzy

miesiące będzie musiała się leczyć.

Wówczas aktor chrząknął i jakoś poufalej mówił bezosobowo:

– Proszę uważać, bo to łatwo takie coś – a potem tego!

Tylko Bończa i stary Berczyński bez ceremonii zwracali się od razu "na ty". Bończa,

obojętnie i ostro, nawet powiedział, gdy stała koło rampy: – "Nie szwendaj się tu".
Berczyński zaś żartobliwie, nazywając Magdę "cicipulką", jak zresztą zwracał się do
wszystkich girls.

Natomiast Turska wprost oczarowała Magdę. Zaczepiła ją na korytarzu z prośbą o

przypięcie tuberoz.

– Moja panna Klocia gdzieś mi się zawieruszyła, bardzo panią przepraszam, że ją trudzę

– tłumaczyła się z uśmiechem.

59

– Ależ proszę pani, mnie to sprawia prawdziwą przyjemność – szczerze powiedziała

Magda.

– Pani, zdaje się, jest naszą nową koleżanką?... Tak?... Nie znamy się – wyciągnęła rękę –

jestem Turska.

– Och, proszę pani – zaczerwieniła się Magda – kto by pani nie znał! Moje nazwisko jest

Nieczajówna.

Turska przez chwilę przyglądała się Magdzie, po czym powiedziała:

– Ma pani cudowny kolor włosów... Może pani nie jest piękna, ale ma pani coś więcej niż

piękność: wdzięk. Duży wdzięk.

Wracając w nocy z Zosią do domu, Magda zachwycała się:

– Ach, jakaż ona miła, jaka sympatyczna, ta Turska. Taka sławna artystka, taka piękna i

uwielbiana, a nic nie zarozumiała.

– No! Powiedzmy – sceptycznie zauważyła Zosia.

– Jest czarująca – upierała się Magda – Taka naturalna i nic nosa nie zadziera.

– Pewno, wobec ciebie. Ale zobaczyłabyś ją, jak traktuje inne aktorki, których

konkurencji mogłaby się bać. Ty dla niej czy ja, to prawie tak, jak publiczność.

Magda jednak nie dała się przekonać. Zresztą, nigdy w życiu nie umiała całkowicie

polegać na czyimś zdaniu. Zbyt często miała możność przekonania się, że ludzie mylą się, że
są niesprawiedliwi, lub po prostu inaczej patrzą na świat niż ona.

Każdy człowiek w inny sposób ocenia te same rzeczy. Choćby taka Zosia i jej matka.

Gdy Magda nazajutrz porozmawiała z panią Jasionowską, zupełnie inaczej zaczęła ją sądzić,
niż dotychczas. Dotychczas myślała o niej tak, jak ją przedstawiała Zosia: skąpa, gderliwa,
narzekająca i głupia. Wyzyskująca rodzoną córkę i zacofana. Z ust zaś pani Jasionowskiej
dowiedziała się bardzo nieładnych rzeczy o Zosi:

– Całe życie poświęciłam tej dziewczynie – mówiła pani Jasionowska, wycierając

irchową ściereczką niklowane przybory dentystyczne – za mąż drugi raz nie wyszłam tylko
dlatego, że ten człowiek, porządny zresztą, bogaty i bardzo mnie kochający nie lubił Zosi.
Czyż mogłam rodzone dziecko narażać na takiego ojczyma?... Od ust sobie odejmuję. Niech
pani zajrzy do mojej szafy. Mam tam dwie jedyne sukienczyny, sprawione przed trzema laty.
Od dwóch lat bucików sobie nie kupiłam. Wszystko wydaję na Zosię. I żebym chociaż raz na
tydzień, ale, raz na miesiąc od niej dobre słowo usłyszała! Gdy ją całuję, odwraca głowę. Tak,
panno Magdaleno, tak. Taki jest los matki.

Podniosła do góry swe smutne, zaczerwienione oczy, a wąskie zwiędłe usta drgnęły jej

pod zakrzywionym nosem o szerokich nozdrzach.

I Magda pełna była dla niej współczucia, ale już w pół godziny później, gdy prasowała

sobie w kuchni kombinezkę, dowiedziała się od służącej, że:

– ...pani to dawniej była inna, nie taka nerwowa. Wszystko bez ten proszek. Całe zło bez

ten proszek. Bo jak pani na proszek nie ma, to ręce jej tak latają, że pacjenta to nieraz i
pokaleczy. A taki to drugi raz nie przyjdzie.

– O jakim proszku pani mówi? – zdziwiła się Magda.

Kucharka zaś rozejrzała się i zaczęła szeptem opowiadać, że pani Jasionowska, to w

aptece taki proszek biały kupuje, co się nazywa "kukaina", że aż pan aptekarz się dziwi, co to
pani ma aż taką praktykę, że żaden inny dentysta tyle tego nie bierze. A od tego proszku to
pani robi się wesoła i dobra, że choć do rany przykładać, a za to, gdy "kukainy" nie ma, to jak
błędna chodzi.

60

– A panna Zosia wie o tym? – zaciekawiła się Magda.

– Jużci wie, ale niech panienka nie zdradzi się przed nią ani przed starą, że ja coś

mówiłam.

Magda obiecała solennie zachowanie tajemnicy, lecz już teraz całkiem nie wiedziała, co

sądzić o Zosi i jej matce.

Tegoż dnia poznała i sublokatora pana Machotkę. Był to już starszy jegomość dość tłusty,

z brzuszkiem, poważny i uprzejmy. Oświadczył Magdzie, że sam kiedyś miał zostać aktorem,
gdyż występując na scenach amatorskich, cieszył się powodzeniem, ale życie poszło inaczej.
Ofiarował się też uczyć ją deklamacji, co jest bardzo ważne na scenie, zwłaszcza rewiowej.

– Tylko nie chodź do tego piernika – ostrzegła Zosia Magdę po jego wyjściu – on pojęcia

o deklamacji nie ma, a tylko chce pomacać. Mnie też na to nabierał.

– Nie może być – dziwiła się Magda – taki solidny.

– Solidna świnia. Czy ty wiesz, że ile razy kąpię się w łazience, to ten drań przez dziurkę

od klucza podgląda?

– No więc możesz zakryć, zawiesić czymś.

– Phi, – wzruszyła Zosia ramionami – cóż to mi szkodzi. Jestem dość ładnie zbudowana.

Niech się piernik pali:

– To jest obrzydliwe – wzdrygnęła się Magda.

– Przesadzasz. A zresztą, im lepiej się napatrzy, tym później bardziej się przymigdala.

Oczywiście, na dystans. A gdy przymigdala się, to przynosi bezpłatne kartki do kin, bo on
może tam dostawać w magistracie.

Magda już na to nic nie odpowiedziała, bo przecie nie mogła zrażać sobie Zośki, a gdyby

tak bez ogródek palnęła jej, co myśli, na pewno pokłóciłyby się na całego.

Na przyjęcie Biesiadowskiego ubrała się w czarną sukienkę, zapiętą pod szyję i

podczerniła sobie oczy, żeby wyglądać smutniej: Bądź co bądź była pokrzywdzona przez
ojca, znalazła się "na łasce losu w wirze przeznaczeń": Tymi właśnie słowami,
zapożyczonymi z niedawno przeczytanej biografii jakiejś gwiazdy filmowej, przywitała
Biesiadowskiego. Nie bardzo zrozumiał i niezbyt głęboko ocenił w ogóle jej tragiczne
przeżycia, gdyż przyniósł półkilową bombonierkę z czekoladkami. Magda umyślnie udawała,
że nie dostrzegła prezentu; żeby wiedział, jak mało znaczą czekoladki wobec chwil, jakie
przechodzi jej dusza.

Zgodnie z przewidywaniami Magdy zaczął od namowy, by porzuciła teatr. Wprawdzie

panu Nieczajowi nie wystarczyłoby to do przebaczenia, ale z biegiem czasu niewątpliwie
dałby się ułagodzić, czyli rzecz zostałaby załatwiona po ludzku i po bożemu.

Magda zaśmiała się ironicznie:

– Tak?... Po ludzku?... No, patrzcie państwo, ojciec wypędza córkę z domu i jeszcze on

ma coś do przebaczenia, a czy nie przyszło panu do głowy, panie Feliksie, że tutaj, jeżeli kto
ma do wybaczenia, to chyba ta skrzywdzona, najniewinniej w świecie skrzywdzona córka!
Czy wie pan, jak spędziłam pierwszą noc, kiedy mnie jak psa wypędzono z domu?... Wie
pan?...

– Skądże...

Chociaż początkowo Magda nie miała zamiaru zwierzyć się z tego komukolwiek, lecz

teraz wszystko opowiedziała Biesiadowskiemu.

– I zgniłabym w rynsztoku czy w więzieniu – zakończyła – gdyby mnie dobrzy ludzie nie

przytulili. I za cóż to, za jakie takie straszne grzechy? Cóż to tak złego zrobiłam?...

61

Biesiadowski, wstrząśnięty jej opowiadaniem, przerażony wytrzeszczał oczy.

– Proszę – nacierała nań – proszę, niechże pan powie, na czym polega moja wina, moja

zbrodnia!? Zamordowałam kogoś! Ograbiłam? Okradłam?...

– Ależ, panno Magdaleno...

– Cóż to za zbrodnia, że chciałam występować w teatrze? Że chciałam trochę

piękniejszego, inteligentniejszego życia, niż w śmierdzącej jatce? Czy nie wolno każdemu
człowiekowi myśleć o wybraniu sobie takiego życia, jakiego chce? Czy za to trzeba
wypędzać na ulicę?...

Tak podnieciła się własnymi słowami, aż w oczach poczuła łzy.

Biesiadowski, wzruszony i przestraszony, nie mógł dojść do słowa.

– Odepchnęliście mnie wszyscy – mówiła – ale to i dobrze. I ja was nie chcę, nie

potrzebuję. Słyszy pan? Nie potrzebuję! Uważajcie mnie za zbrodniarkę, za rozpustnicę, za
kogo chcecie. I... i... dajcie mi już święty spokój.

Widziała jak silne na nim wywarła wrażenie. Chwycił ją za ręce i zaczął zapewniać, że on

zupełnie co innego, że on wcale jej nie potępia, że nawet nie będzie jej namawiał do powrotu.
Jakże mogła wątpić w jego serce, w jego miłość? Cóż on byłby wart, gdyby kamieniem w nią
rzucił. Dla niej gotów na wszystko byle zachowała dlań odrobinę dobroci. Szukał jej, długie
godziny wystawał przed teatrem, nocy nie dosypiał, jedzenia do ust wziąć nie mógł. Tylko o
niej wciąż myślał, o niej, którą kocha ponad cały świat, o niej, która jest najpiękniejszą,
najlepszą, najdroższą, która zostanie jego żoną...

Magda powstrzymała go ruchem ręki. Nie, sądzi ją zbyt dobrze, nigdy nie trzeba

przesadzać, a co dotyczy małżeństwa, to o tym mowy być nie może po pierwsze dlatego, że
byłaby nieodpowiednią dlań żoną, że nie potrafiłaby dać mu szczęścia, a po drugie,
poświęcając się sztuce, wybierając karierę artystyczną, ona sama nie chce teraz, nie chce w
ogóle wychodzić za mąż.

Biesiadowski był wręcz przybity tym, co usłyszał. Przez dłuższą chwilę siedział

nieruchomo w milczeniu, później przetarł czoło, chrząknął kilka razy i nieswoim głosem
zapytał:

– Czy... to już ostatnie słowo... panno Magdaleno?

– Ostatnie, panie Feliksie.

– Ja... ja przecież nie mam nic przeciw temu, żeby pani występowała, jeżeli... póki pani

zechce. Cóż to mnie może przeszkadzać?... Hm... A jeżeliby i przeszkadzało...

– Nie, nie – przerwała – my nie jesteśmy dla siebie. Bardzo pana lubię, wdzięczna jestem

panu za dobroć, szanuję pana... Ale nie ma o czym mówić.

Magda sama sobie wydawała się w tej chwili bardzo doświadczoną i wytworną damą,

kobietą z wyższych sfer, która w sposób elegancki, niczym w książce, rozmówiła się z
nieodpowiednim konkurentem.

Biesiadowski jednak nie ustępował. Zaczął obszernie wywodzić, że wobec stanowczości

Magdy nie widzi możności nalegania, ale prosi przynajmniej o pozwolenie na widywanie jej
od czasu do czasu. Skoro lubi go trochę, niechże mu wolno będzie odwiedzić ją czasami,
porozmawiać. Ze swej strony obiecuje solennie, nie dokuczać jej więcej prośbami, by
zechciała zostać jego żoną; ale gdzież tu powód, żeby miał się zarazem wyrzekać
znajomości?...

I Magda nie widziała przeszkód w tym względzie. Ostatecznie była przekonana, że

wcześniej czy później i tak się to urwie, a nie miała serca odmawiać mu takiego drobiazgu.

62

Zastrzegła się tylko, że nie będzie mógł jej widywać zbyt często, gdyż jest niezwykle zajęta,
ma próby w teatrze i w szkole, a wieczorem codziennie dwa przedstawienia.

Wychodząc Biesiadowski zapytał jeszcze szeptem w przedpokoju:

– Panno Magdaleno, a czy... czy niepotrzebne są pani pieniądze?

– Jakie pieniądze? – zdziwiła się.

– Czy nie mógłbym pani służyć; doprawdy byłbym szczęśliwy, a przecież pani musi mieć

wydatki.

Spojrzała nań wyniośle:

– Panie Feliksie! Co pan sobie w ogóle wyobraża...

– Wiem, wiem – przerwał ależ czy przyjaciel, szczery przyjaciel, nie może zaproponować

pożyczki? Przecież pani, pracując, zarabia, odda mi pani, a doprawdy...

– Dziękuję panu – odpowiedziała sucho nie potrzebuję – do widzenia panu, bo spieszę

się.

Już jednak w pięć minut po jego wyjściu przyszła refleksja: czy należało odmówić? W

torebce zostało zaledwie kilka groszy, a pani Iwona, do której najłatwiej byłoby zwrócić się o
pożyczkę, nie dalej, jak wczoraj, narzekała, że sama nie ma pieniędzy. Mogła to być nawet
aluzja, do tego, że Magda nie opłaciła jeszcze szkoły. O zwróceniu się do którejś z koleżanek
nie było co myśleć. Wszystkie sprawiały sobie teraz letnie suknie i kostiumy kąpielowe.
Magda obliczyła sobie, że jej samej wprost niezbędne byłoby teraz wydanie na podobne
rzeczy przynajmniej dwustu złotych, ale jednakże była z siebie zadowolona, że nie przyjęła
pożyczki od Biesiadowskiego.

W ciągu najbliższych dni istotnie nie miała czasu, by się z nim zobaczyć. Próby w teatrze

zaczynały się o dwunastej w południe, a ciągnęły się nieraz do piątej. W szkole odbywały się
wykłady, których Magda nie chciała opuszczać po pierwsze z racji postanowienia stanięcia na
jesieni do egzaminu w Związku Artystów, a po wtóre dlatego, że ją interesowały. Wykłady
kończyły się o siódmej, a przedstawienie zaczynało się o wpół do ósmej. Ledwie starczało
czasu na przekąskę, na wypicie w garderobie szklanki herbaty i zjedzenie zabranych z domu
bułek z wędliną.

Z każdym dniem dzięki własnym obserwacjom i rozmowom za kulisami Magda lepiej

poznawała stosunki panujące w teatrze.

"Złota Maska" była wielką machiną. Pracowało w niej blisko sto osób, wyliczając już

maszynistów i służbę, a nie licząc wielu kręcących się za kulisami i w kancelarii
kompozytorów, autorów, malarzy, dostawców, agentów i kandydatów. Główną osobą,
człowiekiem, który rządził wszystkim i wszystkimi, był dyrektor artystyczny Cykowski.
Niewysoki, dość zażywny, ruchliwy, z krótkimi, serdelkowatymi palcami, znajdującymi się w
nieustannym ruchu przed twarzą tego, z kim rozmawiał w ogromnych rogowych okularach i z
idealnie zaciągniętą "pożyczką" na łysinie, wyglądał zawsze, jakby przed chwilą wyszedł od
fryzjera. Jego wysoki ostry głos dobiegał nieustannie z różnych stron, a krótkie nogi o
malutkich, prawie dziecinnych stopach zdawały się wciąż tańczyć. Nie umiał chwili ustać na
miejscu: podczas rozmowy w podskokach okrążał interlokutora, zasypując go gradem pytań i
nie dając dokończyć odpowiedzi. Nigdy też nie zdarzało się, by przyjął kogoś w swoim
gabinecie, gdzie królowała panna Rzymska, opryskliwa, i wyfioczona sekretarka. Interesanci
dopadali Cykowskiego na schodach, w garderobie, na scenie, w umywalni, w magazynie, w
orkiestrze i obskubani ze wszystkich stron, zakrzyczeni, przegadani, nie mogąc dojść do
słowa, po dwóch minutach zostawali sami, nie wiedząc dobrze, jak załatwili swoją sprawę, a
głos dyrektora Cykowskiego rozbrzmiewał już gdzieś w drugim końcu gmachu.

63

Wszystko według niego poruszało się zbyt wolno, maszyniści byli leniwi, aktorzy ospali,

girlsy miały "zardzewiałe zawiasy", stenotypistki sztywne palce.

– On nawet tanga słuchać nie może – mówił kapelmistrz Czopski – on by kazał je grać w

rytmie polki.

– Cholery można dostać – irytowali się inni.

Każdy w teatrze umiał naśladować ruchy i głos dyrektora. Najlepiej to jednak robił

Berczyński. Często podczas prób, gdy na scenie ruch był wprost wariacki, a orkiestrze pot
ściekał z czoła, nieoceniony Berczyński wpadał w środek i podrygując piszczał nieludzkim
dyszkantem:

– Co to, szpital paralityków?! Cmentarz?... Skład trumien?... Tempo! Tempo! Coraz

tępiej! Tak się rewię robi, czy kondukt pogrzebowy?...

Wszyscy ryczeli ze śmiechu. Zwłaszcza z owego "kondunktu", gdyż dyrektor często

przekręcał wyrazy obce, czy to z pośpiechu, czy też przez nieumiejętność. Śmiał się nawet
sam Cykowski, chociaż niezbyt szczerze: Berczyńskiego wprost kochał i na każdą złośliwość
mu pozwalał. Inni przedrzeźniali dyrektora po cichu. I to wszyscy, z wyjątkiem Bończy. Ten,
jako reżyser, poczuwając się niejako do solidarności z "władzą", będąc zresztą faktycznym
kierownikiem artystycznym "Złotej Maski", trzymał się nieco sztywno, chociaż nieraz
podczas kpin z dyrektora musiał powstrzymywać uśmiech.

– Słuchaj, Bończa – drażnił go Berczyński – przecież tobie serce się kraje, gdy widzisz,

że Michał źle robi Cykowskiego? Czy nie nauczysz go ruszać tymi rękami?... Co twoja pasja
reżyserska?!

Michał, dokładniej: Michał Geisler, popularnie nazywany Gejzerem, Hej-zerem, lub

Zweizerem, był największym przyjacielem i największym wrogiem całego zespołu, a to z
racji pełnionych przezeń funkcji administratora, czyli szafarza gotówki. Gejzer płacił, lub
Gejzer nie płacił. I to decydowało o temperaturze, jaka go otaczała w teatrze. W dobrych
miesiącach barometr szedł w górę, wydawało się nawet zaliczki, a wówczas dyrektor
administracyjny chodził wśród aktorów niczym uśmiechnięty pasterz między owieczkami.
Wówczas też nazywał się kochanym Michałkiem. Gdy z kasą było gorzej, Michałek znikał
zza kulis, przemykał się chyłkiem, wystraszony, zatroskany, bardzo, ale to bardzo
nieszczęśliwy. Wprost żyć nie umiał bez tej ciepłej życzliwości, bez żarcików, bez tego
koleżeństwa z artystami. Wiedział, że nic nie pomogą jego dowcipy, z których zaśmiewano
się podczas dni tłustych, że nie kupi sobie łaskawego słowa nawet najlepszym papierosem.
Toteż na głowie stawał, by forsę wydobyć, sam swojej pensji nie brał, oszczędności wyciągał,
zapożyczał się na mieście. Byle nie znosić tej okropnej atmosfery!

Kiedyś był właścicielem fabryczki wód mineralnych i mógł się uważać za zamożnego.

Obecnie ledwie wiązał koniec z końcem.

Wprawdzie rósł jego udział w "Złotej Masce", ale to nigdy nie było zbyt pewne.

Gwarantowało poczciwemu Gejzerowi tylko jedno: jego stanowisko w teatrze, ale to było
dlań najważniejsze. Możność kręcenia się za pan brat między aktorami, między ludźmi
ubóstwianymi przez Warszawę, nazywania po imieniu takiej Hańskiej, Tureckiej,
Lewontewskiej, klepania po ramieniu Kamila Bończy, Berczyńskiego, czy nawet samego
Kornata, w chwilach jego dobrego humoru – to było więcej warte niż pieniądze. Oczywiście
Gejzer starał się ukrywać w teatrze tę swoją pasję: – na głowę mi by wleźli! – zwierzał się
poufnie każdemu po kolei, ale nurzał się w tej atmosferze kulis z tak widoczną rozkoszą, że
nawet bez wyznań robionych przy kieliszku nikt o tym nie wątpił.

64

W przeciwieństwie do dyrektora Cykowskiego Gejzer lubił "załatwianie spraw". Z

każdym rozmawiał gruntownie i rzeczowo, obiecywał dokładnie, z datą i godziną, zapewniał
solennie, przyrzekał, odprowadzał do drzwi, okrągłymi ruchami i okrągłymi zdaniami
kończył rozmowę. – Niestety, nic z tego nie było, gdyż Gejzer nie miał żadnego wpływu na
sprawy teatralne. I tak decydował sam Cykowski, a w swoich decyzjach absolutnie nie brał
pod uwagę poprzednich obietnic dyrektora administracyjnego. Z rzadka dochodziło nawet
między nimi z tego powodu do scysji i Michałek wówczas zdobywał się aż na krzyk:

– Słuchajcie, Cykowski! Wy całkiem podrywacie mój autorytet! Ja nie będę malowanym

lalem! Zrozumiano? Ja natychmiast się wynoszę i ja z wami przez adwokata będę rozmawiał,
panie Cykowski.

Cykowski jednak znał go tak dobrze, że nie zadawał sobie trudu, by chociaż poskakać

koło niego i obojętnie patrzył na rozsierdzonego Michała, gdy ten ze łzami w oczach chwytał
kapelusz i wylatywał, z furią trzaskając drzwiami. I tak było wiadomo, że za godzinę wróci,
jakby nigdy nic, pogodny, uśmiechnięty, aksamitny.

Pomimo tej powszechnie wiadomej bezradności Michała wobec despotyzmu

Cykowskiego, wciągano go ustawicznie do wszystkich doraźnych koteryjek i intryg, których
zawsze w teatrze było pełno. Obracały się one nieodmiennie wokół najbardziej ważnych,
jedynie istotnych dla całego zespołu kwestii: wybicia się ponad innych i zdobycia wyższej
gaży. Raz po raz zawiązywały się kliki i kliczki celem skreślenia jakiegoś numeru lub
wstawienia do programu innego. Czasami chodziło, zdawałoby się, o drobiazg, przedłużenie
lub skrócenie danego tańca, danej piosenki, o kolejność numerów, o rodzaj dekoracji,
kostiumów, czy oświetlenia, a głównie o role. Ma się rozumieć, o najlepszych, o
szlagierowych kawałkach nie było co i marzyć. Przede wszystkim z góry były pisane czy
skomponowane dla gwiazd, dla Kornata i Turskiej dla Bończy, Berczyńskiego, Hańskiej, czy
dla kogoś zaangażowanego na gościnne występy. Pozostawało jednak jeszcze dużo materiału,
z którego dawało się czasem wyłowić prawdziwy skarb Nie było przecie tajemnicą, że każdy
z dzisiejszych, wielkich zaczął się od szczęśliwego wypadku: trafił na "swoją rolę, na "swoją"
piosenkę, na swój rodzaj. Otóż przy podziale materiału, wzgardzonego przez wielkich,
odbywały się zawzięte wojny. Nieraz szczęśliwy zdobywca takiej perełki musiał do końca, do
samej premiery walczyć o swój łup. I to walczyć nie tylko z współzawodnikami, lecz i z
gwiazdami. Ci bowiem zazdrośnie strzegli swego powodzenia. Wystarczało, by ktoś z
drobniejszych wynalazł coś, czym mógłby zdobyć odrobinę sukcesu, przyćmić znanych i
uznanych, a następnie rozpoczynały się intrygi, zazwyczaj kończące się skreśleniem numeru,
wyrwaniem ze słabszych rąk szansy na popularność, sławę i wysoką gażę.

Nie udawało się to jedynie w tych wypadkach, gdy w którymś z konkurencyjnych teatrów

rewiowych zjawiała się nowa, niebezpiecznie atrakcyjna gwiazda, a na giełdzie aktorskiej
akurat zabrakło czegoś extra, czym by dało się konkurencję zaszachować. Wówczas
Cykowski wpadał w istną gorączkę i za kulisy padało elektryzujące słowo:

– Lansować!

Najpierw postanowiono lansować, a później wybierano obiekt szczęśliwca, zaczynało się

od istnego szału z adeptami.

W godzinach przedpołudniowych teatr zapełniał się różną zbieraniną: uczniowie szkół

dramatycznych, słuchacze kursów filmowych, baletnice z opery, typki z prowincjonalnych
teatrzyków, a nawet fordanserki i panie z towarzystwa, pragnące występować bodaj darmo.

W takich dniach atmosfera w teatrze bywała drażniąca, podniecona. Bończa, Cykowski,

taper, kapelmistrz dostawali po prostu gorączki. Za kulisami śmiano się, produkowano
niezliczone dowcipy na temat tego "narybku", "surowca", tych "krowient" i "dziubasów", ale
niepokojono się poważnie.

65

Zwykle kończyło się jednak na niczym i zniechęcona dyrekcja ryczałtowo odprawiała

kandydatów, zwracając się do poszukiwania talentów we własnym zespole. W taki właśnie
sposób, na krótko, wybiła się Morelówna, Porzycka i Malski, natomiast trwałą i to
pierwszorzędną markę zdobyły Kira Woszczyńska i Nina Płoskówna, występując już od
dwóch lat z ogromnym powodzeniem, jako siostry Stelli. Obie Stelki wywodziły się ze szkoły
pani Iwony Karnickiej i kochały się od wielu lat, jak prawdziwe siostry, chociaż jedna, Kira,
była córką dyrektora banku, a druga podrzutkiem z przytułku. Obie mieszkały razem i w
ogóle były nierozdzielne, a w teatrze, gdzie każdego aktora czy z tym czy z innym coś
łączyło, one jedne nie starały się w taki sposób zdobyć sobie poparcia, co zresztą przy ich
kolosalnym powodzeniu, wobec faktu, że były wprost nie do zastąpienia w swoim rodzaju –
nikogo nie dziwiło. Wiedziano powszechnie, że Turska żyje z Bończą, Hańska z Kornatem,
że Porzycka kombinuje z Michałkiem, Lewoniewska z kapelmistrzem Czopskim, że
Marczyńska trzyma się z inspicjentem Torbiakiem i tak dalej. Nie przywiązywano do tego
większej wagi, gdyż konfiguracje te zmieniały się dość często. Podobnie było też z wszelkimi
przyjaźniami, "sztamami" i towarzystwami wzajemnej adoracji. Doraźny interes, wspólny
wróg, albo zwykły kaprys łączył ludzi na pewien okres czasu po to, by wkrótce już patrzyli na
siebie wilkiem i obgadywali się wzajemnie.

Byli jednak i tacy, których otaczała powszechna i niezmierna nienawiść. Nie cierpiano

reżysera Bończy, za plecami nazywając go psem i świnią, lecz jeszcze mniejszą sympatią
mógł się poszczycić Leon Kornat. Publiczność szalała za nim recenzje miał zawsze
entuzjastyczne, wciąż w tym czy w innym piśmie ukazywały się jego fotografie. Był młody,
przy stojny, doskonale zbudowany, chociaż może nieco za tłusty rozporządzał doskonałym
tenorem, tańczył świetnie, w grotesce też był niezrównany. Wszystkie wytwórnie filmowe
licyto wały się wzajemnie o pozyskanie go dla siebie, otrzymywał stosy listów miłosnych, a
tylko za kulisami nienawidzono go z całej duszy. I właściwie, nie wiadomo za co. Tutaj, gdzie
wszyscy byli zarozumiali, gdzie megalomania nikogo nie dziwiła, gdzie każdy uważał się za
coś wyjątkowego, pycha Kornata, jeżeli nawet przekraczała normalne granice, była przecież
usprawiedliwiona. Lekceważenie jakie okazywał kolegom, musiało drażnić, ale nie do tego
stopnia. Mówili o nim:

– Cham! Zimny cham.

Ale zarzut chamstwa też nie był usprawiedliwiony. Kornat umiał być uprzedzająco

grzeczny, a używał słów wulgarnych tylko wtedy, gdy był zdenerwowany. Zimny, też nie był.
Bodaj on jedyny w teatrze, gdy zawiązał stosunek z którąkolwiek koleżanką, wprost
afiszował się tym, zasypywał ją prezentami, wydębiał dla niej najlepsze numery; był zawsze
gotów zerwać kontrakt dla wyciśnięcia z dyrekcji dobrej roli dla swojej wybranej. I nie
zgrywał się z tym. Również wiedziano, że za swoje pieniądze utrzymuje starego ojca, od lat
nerwowo chorego, że umieścił go w najdroższym sanatorium, że codziennie staruszka
odwiedza i kocha go ponad wszystko. Zresztą już same sceny zazdrości jakich nie żałował
swoim przyjaciółkom za kulisami, w kawiarni, czy wręcz na ulicy, świadczyły o jego
gorących uczuciach.

A jednak nazywano go zimnym chamem, a on wiedział o tym i często mścił się bez

pardonu. Sam uważał siebie za szczyt wytworności, nosił na małym palcu sygnet z herbem i
zadawał się poza teatrem, wyłącznie z osobami z najwyższych sfer. Poza tym twierdził, że
ukończył uniwersytet w Paryżu, ale wszyscy z tego pokpiwali po cichu, chociaż nie można
mu było odmówić wykształcenia. Władał kilkoma językami, był oczytany i w każdym razie
bardzo inteligentny, co przyznawano nie tylko w zespole lecz i wśród autorów,
dostarczających "Złotej Masce" skeczów i piosenek.

66

Kornat miał najwyższą gażę w teatrze. Brał znacznie więcej niż nawet Turska, niż

wszystkie dwanaście "Iwonek" razem wziętych. Ale sprawiedliwości tej kolosalnej gaży nikt
w teatrze nie kwestionował: opłacał się z nawiązką.

Po kilku tygodniach występów w "Złotej Masce" Magda orientowała się już w tych

stosunkach wyśmienicie. Za kulisami nie ukrywano niczego i jeden o drugim wiedział
wszystko, nawet więcej, niż było w rzeczywistości. Niejakie onieśmielenie i wrodzony spryt
Magdy sprzyjały jej w swego rodzaju wyizolowaniu się z bezpośredniego udziału w
powszechnych plotkach. Słuchała uważnie, lecz unikała wypowiadania swego poglądu. Była
dość rozsądna, by wiedzieć, że ładny uśmiech może w zupełności zastąpić najwymowniejsze
słowa, nie angażując jej w żadnej intrydze. Nie myślała jeszcze o postępie swojej kariery w
teatrze, toteż nie starała się pozyskać niczyich specjalnych względów. Z początku imponowali
jej wszyscy bez wyjątku, nie wyłączając dyrektora Geizlera, wszystkich po trosze się bała. Z
biegiem czasu stwierdziła, że taki lęk i zażenowanie to wcale niezła polityka. I chociaż
zaczęła już z całą dokładnością rozróżniać stopień ważności w teatrze tej czy innej osoby, nie
przestała robić zachwyconych minek, ilekroć ktoś raczył do niej się odezwać. Zachwyt
dostosowywała wprawdzie do pozycji łaskawcy, ale i tak mogła śmiało skonstatować, że
lubią ją wszyscy.

Na wyrobienie w niej samej wyraźnych sympatii i niechęci nie było jeszcze czasu. Jedno

tylko wiedziała ponad wszelką wątpliwość: Kamil Bończa był skończonym ideałem zarówno
jako zwierzchnik, jak i jako człowiek. Magda miała dość wyrobienia, dość siły woli, by
hamować ten magnetyczny pociąg swoich oczu do ustawicznego wpatrywania się w Bończę.
Nie omijała jednak żadnej sposobności, by przejść obok niego, by uśmiechnąć się doń jak
najskromniej, by spełnić jakieś jego polecenie. Wszystko to jednak nie dawało żadnych
rezultatów. Bończa nie spostrzegł Magdy tak, jak nie zwracał najmniejszej uwagi na żadną z
Iwonek.

Pomimo to Magda nie traciła nadziei. Mgliście, podświadomie wyobrażała sobie własną

przyszłość w teatrze zawsze w jakimś związku, w jakiejś łączności z osobą Bończy.
Podejrzewała się nawet o rosnące w niej uczucie do reżysera.

– Czy nie tak zaczyna się miłość?...

Jednak już wkrótce doszła do przekonania, że chyba o miłości nie może być mowy, bo

przecież miłość szłaby w parze z zazdrością, a właśnie w stosunku do Turskiej Magda czuła
bodaj najwięcej życzliwości. I nie przeszkadzało to Magdzie wcale, że Bończa najczęściej
przebywał w garderobie u Turskiej. Znajdowała, że są wspaniałą parą, i że nawet dziwne
byłoby, gdyby się nie trzymali razem.

Jednakże, gdy za kulisami rozeszła się wiadomość o zamierzonym ich ślubie – Magda

odczuła to dość boleśnie. Od tego dnia z pewnym zniechęceniem myślała o teatrze i do tego
stopnia straciła na humorze, że aż Zosia Jasionowska wyraziła przypuszczenie, iż pozostaje to
w związku z kilkudniowym niezjawieniem się Biesiadowskiego.

W takim właśnie Magda była nastroju, gdy po raz pierwszy zetknęła się z Kornatem.

Wychodziła po próbie z teatru, gdy Kornat podjechał swoim samochodem. Nie wysiadając
pstryknął na nią palcami:

– Hallo! Hop!

– Dzień dobry panu – zatrzymała się.

– Nie ma tu Józefa, czy któregoś? – zapytał, niedbale dotykając końcami palców

kapelusza.

– Nie widziałam.

– Psiakrew! – zaklął.

67

Już chciała odejść, gdy znowu pstryknął:

– Moja droga, przepraszam, ale nie chce mi się wysiadać. W mojej garderobie na

wieszaku jest paczka w niebieskim papierze. Niech mi ją pani przyniesie.

Magda zawahała się. Spojrzała nań ze złością. Cóż za cham! Czy ona tu jest na posyłki!...

Już chciała mu to dobitnie wytłumaczyć, gdy Kornat dodał:

– Proszę się nie omylić: paczka w niebieskim papierze.

– W niebieskim – przytaknęła bezmyślnie i wbrew woli, jak głupia, sama nie wiedząc

dlaczego, poszła po paczkę. Gdy mu ją odniosła do wozu, nie powiedział ani słowa, tylko
skinął głową i ruszył z miejsca.

– Bydlę – powiedziała głośno z podziwem i niechęcią, wieczorem zaś opowiedziała

wszystko Zosi.

– Dobrześ zrobiła – orzekła Zosia – gdybyś odmówiła, mściłby się przy lada okazji. To

wredny samiec.

Nazajutrz Kornat zaczepił Magdę za kulisami. Miał właśnie wyjść na scenę i oczekiwał

zejścia Malskiego, który wydzierał się przed kurtyną w tangu "Karminowe usta, co kłamią..."

Bez ceremonii wziął Magdę pod brodę i powiedział:

– Jeżeli chcesz, bym miał powodzenie, to podczas mego występu trzymaj się za guzik. To

mi dobrze robi.

– Pan jest taki przesądny? – zapytała udając zainteresowanie.

W tej chwili zbliżył się Berczyński i Kornat, nie odpowiadając Magdzie, zwrócił się do

niego.

– Widzisz, jaki cham? – szepnęła Żukowska.

Magda nic nie powiedziała, lecz czuła, iż nie cierpi go z całej duszy. Nie tylko nie będzie

trzymała się za guziki, lecz chętnie powyrywałaby je z jego fraka nad tym wypiętym tyłkiem.
– Wredny samiec – myślała – rzeczywiście wredny samiec. Ta nazwa najlepiej do niego
pasuje. Ten kark tłusty, aż przelewający się przez kołnierzyk... brrr...

Kornat rozpoczął swój występ. Przez kulisy widać było, jak na dłoni, jego wygibasy i

słodkie minki. Przed publicznością to może taki drań mizdrzyć się. Postanowiła przy
pierwszej okazji pokazać mu, że ma go w nosie. I co ta publiczność, te gęsi, co mu przysyłają
listy miłosne, co oni wszyscy w nim widzą? Może i ma talent, a niech sobie ma na zdrowie,
ale dlaczego uważa siebie za Apolla... Z tymi małymi oczkami, tłustym pyskiem i
zaciśniętymi wargami.

– Uwaga! – zaskrzeczał głos inspicjenta – jazda!

I oto w takt fokstrota Iwonki wsunęły się na scenę z obu stron. Miały stanowić tło dla

Kornata w ostatniej strofce refrenu. W cylinderkach i kusych fraczkach otoczyły go wieńcem,
a on tanecznym krokiem zbliżał się do każdej po kolei, zaglądając w oczy i śpiewał:

– "I dla pani też, me serce pika, i dla pani też, jeśli tylko chcesz..."

Magdzie przypomniał się wój Zaklesiński, mówiący wierszami. Kornat robił zalotne

miny, ale wcale nie patrzył na tę, do której śpiewał. Kabotyn!

Jednak numer miał wyjątkowo dobrą salę. Musieli bisować, a później wywoływano

Kornata jeszcze z dziesięć razy. Girls już nie było na scenie. Gdy na premierze zostały do
końca, Kornat zrobił piekielną awanturę:

– Po cholerę te sikory sterczą – krzyczał wtedy w garderobie Bończy na cały teatr –

zabierajcie je natychmiast, bo to czort wie co!

68

Taki był zazdrosny o te swoje zakichane bisy! A przecież i tak, gdy mu rzucano kwiaty,

żadna nie wzięła ani listka.

Właśnie przebierały się w swojej garderobie, zwanej kurnikiem, gdy Kornat wracając ze

sceny, uchylił drzwi.

– Hallo, hop! Ruda! – krzyknął wesoło – masz za to, żeś się trzymała za guzik!

I cisnął wprost w Magdę pęk róż i pęk mimozy, po czym wyszedł, nie zamykając drzwi.

Ciężkie róże zsunęły się na półkę przed lustrem, zrzucając na ziemię pudło z pudrem i kilka
szminek.

– Ho, ho! – odezwała się Jasia Lubaszkówna.

– Fiu, fiu – zagwizdała znacząco któraś inna.

– Cały puder wysypał, bydlę – zirytowała się Białkówna.

– Książę Walii!

– Boski Leonek, cholera!

– Uważaj Magda, on leci na ciebie!

– Dostąpiłaś wielkiego zaszczytu!

Magda wzruszyła ramionami:

– Wcale się nie trzymałam za guzik i w ogóle mam jego zaszczyt w nosie.

– No, no, nie bujaj! – perswazyjnie odezwała się Zysmanówna.

– Tak? – zaperzyła się Magda. – Tak?... Więc masz, zabierz to sobie! I jego możesz też...

Rzuciła jej na kolana kwiaty.

– I jego możesz też... jeśli chcesz, jeśli tylko chcesz – zanuciła Jola Brandtmayerówna.

Nad drzwiami garderoby zaterkotał przeciągle dzwonek. To inspicjent, jak zwykle,

przynajmniej o trzy minuty za wcześnie wzywał na scenę. Tym razem Magda była z tego
kontenta. Dzwonek przerwał przykrą rozmowę. Czuła się speszona i zła. Bynajmniej nie
ucieszyła się tym gestem Kornata. Może sprawiłby jej przyjemność, chociaż go nie lubiła,
gdyby nie to, że naraził ją na złośliwostki ze strony koleżanek.

Pomimo to, gdy wychodziła do domu, kwiaty zabrała ze sobą. Przypuszczała, że Kornat

będzie na nią czekał przed teatrem i układała sobie, jak mu da do zrozumienia, że nie może u
niej liczyć na żadne powodzenie. Zawiodła się jednak, Kornat właśnie odjeżdżał z
Cykowskim i z Polerem, autorem od piosenek. Do późnej nocy rozmyślała o całym zdarzeniu
i doszła do przekonania, że wprawdzie po tych kwiatach nie powinna mu robić afrontu, ale
nie zwracać nań żadnej uwagi.

Jednakże już nazajutrz podczas prób musiała złamać swe postanowienie. Zbliżył się do

niej i zapytał cicho:

– Chcesz mała przejechać się do "Hrabiny" na przekąskę?

Pokusa była zbyt duża: przejażdżka szykownym autem w towarzystwie Kornata po

mieście i obiad w "Hrabinie" w podmiejskiej knajpie, o której tyle słyszała. Chciała się
wszakże podrożyć. Kornat jednak, swoim zwyczajem, nie czekał na odpowiedź tylko
dorzucił:

– Czekaj po próbie na rogu przed Szwajcarską.

I już do końca nie mogła go złapać, a wyszedł wcześniej po wyjściu z teatru z trudem

odczepiła się od Tykowinówny i Malskiego, którzy chcieli iść na lody i szła jak najwolniej,
by przynajmniej trochę na nią poczekał. I rzeczywiście, już z daleka zobaczyła jego auto.

69

Jeszcze na chwilę zatrzymała się w bramie. Umyślnie. Dlaczego nie zabrał jej sprzed teatru:
wstydził się?... To choć teraz poczeka.

Spodziewała się, że będzie zły i doznała miłego rozczarowania. Kornat przywitał ją z taką

uprzejmością, jakiej u niego w ogóle sobie nie wyobrażała.

– Trochę się spóźniłam – uważała za stosowne jakby przeprosić.

– Ach drobiazg – pomógł jej wsiąść i zatrzasną drzwiczki. – Wie pani że się cieszę, tak,

cieszę się panią.

Nacisnął starter i wóz ruszył.

– Ja właśnie potrzebuję czegoś tak świeżego, jak pani. To mnie odnawia... Pobudza...

Mówił, patrząc przed siebie. Magda nie wiedziała co na to odpowiedzieć. Zresztą była

zbytnio zaabsorbowana obserwacją ulicy. Przy skrzyżowaniu Brackiej z Jerozolimskimi,
musieli stanąć. Przechodząca publiczność oglądała się na nich.

– Patrz, Kornat! – dolatywały głosy.

– Ładna dziewczyna...

– Z kim on jest?

– Kornat ze "Złotej Maski"...

Kornat udawał, że nie słyszy. Gdy auto potoczyło się znowu miękko i elastycznie, Magda

odetchnęła z rozkoszą:

– Jak to przyjemnie. I tak wygodnie się siedzi.

– To jest niezły wóz – obojętnie rzucił Kornat.

– Czy wie pan, że ja nigdy w życiu nie jechałam samochodem.

Obejrzał się na nią zdziwiony.

– Owszem – poprawiła się – jeździłam nieraz taksówką, ale to zupełnie inna rzecz. Ach,

jak cudownie.

Może nie powinna była tak się zachwycać, żeby sobie nie wyobrażał, że robi jej wielką

łaskę. Kornat jednak zmarszczył brwi i powiedział jakoś ostro:

– Będzie pani jeździć tym wozem, ile tylko pani zechce.

– Cóż znowu – speszyła się.

– Cicho, mała.

Zaśmiała się:

– Pan jest taki dziwny. Raz mówi pan na ty, a raz na pani.

– To zrozumiałe. Raz czuję się bliższy i pewniejszy pani, wówczas mówię do ciebie na

ty, innym razem dalej... Forma, w jakiej się zwracamy do ludzi, jest poniekąd wykładnikiem
naszego stanu wewnętrznego, nie zaś stanu faktycznego ustosunkowania się do danego
osobnika.

Magda powtórzyła w myśli jego słowa, lecz i tak nie zrozumiała. Było to widocznie za

mądre dla niej. Ten Kornat naprawdę miał jednak większe wykształcenie, niż inni w teatrze.

– Niech już pan mówi na ty. Ale pewno pan nawet nie wie, jak mi na imię?...

Magdalena... Magda...

– Dziecko drogie – uśmiechnął się – wiem dokładnie. Nazywasz się Magdalena

Nieczajówna, masz osiemnaście lat, masz także fatyganta, jakiegoś chama handlującego
wieprzami, z którym chcesz się pobrać. Widzisz!...

70

Potrząsnęła głową.

– To nieprawda.

– Jak to?

– Po pierwsze, wcale nie chcę zostać jego żoną, a po drugie, to nie żaden cham.

Przeciwnie, oficer rezerwy i...

Zacięła się, gdyż czuła się mocno dotknięta lekceważącym tonem Kornata.

– I co? – zapytał.

– I życzyłabym niejednemu, by był takim dżentelmenem, jak on – wypaliła.

– To niby ja? – wybuchnął śmiechem.

– A choćby i pan – spojrzała nań z nienawiścią.

– Jesteś głupia – odpowiedział spokojnie.

Mijali właśnie rogatkę. Dodał gazu i auto zaczęło nabierać rozpędu. Powietrze gorącą falą

uderzało w twarz, tamując oddech. Było to cudowne. Pomimo to zdecydowała się szybko:

– Proszę pana, niech pan stanie.

– Bo co?

– Ja chcę wysiąść.

– Zaraz dojedziemy do "Hrabiny".

Stanowczo położyła mu rękę na łokciu:

– Ja proszę zatrzymać.

– Psiakrew! – zaklął – o co chodzi?

– Chcę wysiąść. Może pan obrażać, kogo się panu podoba, ale ja nie zamierzam znosić

obelg.

Podniósł brwi, a jego zacięte usta zacięły się jeszcze bardziej.

– Jak sobie jaśnie pani życzy – powiedział zimno.

Nacisnął hamulec i wóz zwolniwszy biegu stanął.

– Jest pani histeryczką i radzę brać zimne kąpiele – powiedział ze złością.

– Dziękuję – mocowała się z klamką.

– I ostrzegam, że stąd do miasta jest coś osiem kilometrów.

– Nie szkodzi – wyskoczyła – dziękuję za miłą przejażdżkę.

– Nie bądźże wariatką! – wybuchnął – ja do niej jak do jakiejś królowej, a ona...

– Pierwsze słyszę, że do królowej mówi się "głupia".

– Po pierwsze nie można być taką drażliwą, a po drugie, jeżeli rzeczywiście uważasz

swego handlarza świń za taki ideał to pomyliłem się i życzę szczęścia, a na razie miłego
spaceru.

Z przesadną grzecznością uchylił kapelusza i odjechał. Magda z miejsca zwróciła ku

miastu i szła półprzytomna ze złości i zdenerwowania. Przez głowę przebłysnął jej plan
zemsty: spoliczkuje go za kulisami, opowie wszystkim, jak po świńsku z nią postąpił.

– To cham – powtarzała bliska płaczu – to cham... Wielki artysta!... – Bydlę nie artysta...

Przecie nie powinien był w żadnym razie zostawić jej samej na szosie. Osiem

kilometrów. Ale dojdzie. Woli choćby do wieczora iść pieszo, niż jechać z nim. Bydlę.

71

Obejrzała się: o kilkaset metrów za nią Kornat zawracał. Domyśliła się, że wróci po nią i

przysięgała sobie, że za żadne skarby nie wsiądzie do samochodu. Gdy jednak wóz Kornata
zatrzymał się o parę kroków przed nią, doznała pewnej ulgi. Zaczął przepraszać. Prosił o
wyrozumiałość: człowiek nie panuje nad nerwami. W takiej gorączkowej pracy, jak w teatrze
i w filmie, człowiek okropnie się zdziera... Przecie jest szczęśliwy, że chciała z nim pojechać,
marzył o spędzeniu kilku godzin właśnie z nią i tylko z nią...

Całował ją przy tym po rękach, chociaż była w rękawiczkach i to porządnie

podniszczonych. Był przy tym taki miły i delikatny, tak pokornie wpatrywał się w jej oczy, że
wreszcie uśmiechnęła się. Wówczas krzyknął radośnie:

– Cudo ty moje!

I zanim mogła się obronić niczym piórko chwycił ją na ręce. W następnej chwili siedziała

już w aucie. Kornat zmienił się nie do poznania. Nazywał ją teraz "swoją miedzianą królową"
i tak często odwracał do niej głowę, aż bała się, że najedzie na jakąś furmankę.

Magdzie również powrócił humor. W restauracji powitano ich z niezwykłymi honorami.

Widocznie i tutaj Kornata znano doskonale. Przybiegli czterej kelnerzy, zarządzający i nawet
kucharz. Magda nigdy nie przypuszczała, by nad tym, co się je czy pije, można było tak
zastanawiać się. Obiad podano wspaniały. Podobnych smakołyków jeszcze nigdy nie jadła.
Była już w kilku restauracjach, ale w takich mniejszych i bardzo skromnie, za kilka złotych.
Tu siedziała w altanie pod drzewami, podawano różne wymyślne rzeczy i szampana w
srebrnym kuble. Obok, specjalnie dla nich, grała orkiestra, a kapelmistrz za każdym razem
zwracał się do Magdy z zapytaniem, co ma zagrać. Kornata nazywano tu "mistrzu" i skakano
przed nim, jak przed jakimś dygnitarzem. Widziała, że mu to sprawia wielką przyjemność,
widziała, że zerka na nią, by sprawdzić, czy taka gęś umie docenić zaszczyt, jaki ją spotkał,
lecz jednocześnie bawiła się doskonale, gdyż podnieciło ją wino, a po drugie Kornat był
wręcz przezabawny. Zaczął dokazywać, jak mały chłopak, śpiewał trochę nieprzyzwoite
piosenki, pokazywał jak jedzą bezzębni, jak stare panny piją niczym kury, jak żuje krowa.
Później tańczyli we dwójkę na trawniku. A przez cały czas nie pozwolił sobie już ani na jedno
lekceważące czy niegrzeczne słowo, nie próbował ani objąć, ani pocałować: zachowywał się
wobec niej rzeczywiście, jak wobec "królewny".

Wrócili w doskonałym usposobieniu, rozbawieni, weseli i nie bardzo trzeźwi.

Przed wjazdem do miasta Magda zapytała:

– Może pan mnie tu wysadzi?

– Jak to, przecie już czas do teatru!

– Dojadę tramwajem.

Myślała, że Kornat znowu nie zechce pokazać się z nią razem przed teatrem, ale on

zaprotestował:

– Nie, moja miedziana królewno. Nie róbmy żadnych szopek. Chyba... chyba, że pani...

wstydzi się mojego towarzystwa.

Zaprzeczyła całkiem szczerze i nawet roześmiała się lecz on nagle spoważniał.

Podczas przedstawienia nie zamienili ze sobą ani słowa. Spoglądał jednak na nią zupełnie

inaczej niż dotychczas, a wychodząc po teatrze wstąpił do garderoby i pożegnał się tylko z
nią.

Oczywiście koleżankom wystarczyło to, by prześcigać się w dowcipuszkach i

szpileczkach. Na wszystkie wypytywania Magda jednak odpowiadała niezmiennie:

– Zwariowałyście?... Odczepcie się! Mówię wam, że on mnie nic nie obchodzi.

72

Była to zresztą najściślejsza prawda. Po dawnemu, czuła do Kornata raczej antypatię. Nie

zmieniła też zbyt radykalnie zdania o nim, jako o człowieku gburowatym, a jako mężczyzna
nie podobał się jej wcale. Obszernie i szczerze wytłumaczyła to Zosi, opowiedziawszy swoją
dzisiejszą przygodę.

Zosia zamyśliła się i zawyrokowała:

– Masz szczęście.

– Zbzikowałaś? Cóż ty sobie wyobrażasz?

– No, moja droga, Kornat jak zechce, to w teatrze przeprowadzi wszystko. I nie bądź

głupia. Możesz się przez niego dochrapać. Czy ja wiem... Solowego występu...

– Ani mi się śni! Rozumiesz! – oburzyła się Magda.

– Nie zawracaj głowy. Udajesz takie niewiniątko... Ale ja ci Magduś mówię, że weź go

tylko galopem, a zobaczysz. Przecie to jest pewne, że leci na ciebie.

Magda nic już na to nie powiedziała, lecz postanowiła unikać Kornata.

Jednakże zaraz nazajutrz miała możność przekonania się, jak trudno jest postępować

według ułożonego planu. Przede wszystkim ten dzień, który miał się zaznaczyć tak ważnym
momentem w jej życiu, zaczął się od straszliwej awantury w domu. Pani Jasionowska została
aresztowana.

Już od dłuższego czasu w domu była bieda. Komornik zajął cały gabinet dentystyczny i

wszystkie meble. Na utrzymanie szły pieniądze pożyczane od służącej, która jednak pani do
ręki ani grosza dawać nie chciała, gdyż obawiała się, że wszystko pójdzie na "kukainę".
Wreszcie na dobitek złego wczesnym rankiem zjawiła się policja: okazało się, że panu
Machotce, sublokatorowi zginęło z kufra dwanaście obligacji dolarowych, stanowiących cały
jego majątek. Mieszkanie wywrócono do góry nogami. Rewizja trwała przeszło dwie
godziny. Pani Jasionowska w starym czerwonym szlafroku z rozwichrzonymi włosami
miotała się z pokoju do pokoju, krzycząc, że to bandytyzm, że takiego wstydu nie przeżyje, że
pochodzi z obywatelskiej rodziny i nie pozwoli siebie posądzać o kradzież. Po jej ziemistej
twarzy spływały łzy i była z tym wszystkim straszna. Magda byłaby gotowa przysiąc, że ta
biedna kobieta nie zawiniła. Gdy jednak powiedziała to Zosi, ta, ponura i zimna, wzruszyła
tylko ramionami. Służąca natomiast wygadała się przed policją, że widziała, jak pani
Jasionowska dobierała klucz do nieszczęsnego kufra. Poza tym ów klucz, który do kufra
pasował, znaleziono w ustępie za koszem z brudną bielizną. Wtedy pani Jasionowska
zemdlała. Podczas przesłuchania Magdy wyszło na jaw, że nie jest ona tu zameldowana.
Miałaby też duże przykrości. Na szczęście Zosia oświadczyła, że to jej koleżanka z teatru,
która tu wcale nie mieszka, a tylko nocowała kilka razy.

Po aresztowaniu pani Jasionowskiej Magda w każdym razie musiała wyprowadzić się.

Ponieważ już dawniej zbliżyła się z Jolą Brandtmayerką, zaraz podczas próby w teatrze
zwierzyła się jej ze swych kłopotów, a po próbie obie razem przewiozły walizkę i drobiazgi
Magdy do mieszkania Joli. Było to znacz nie dalej od śródmieścia, bo aż na Chocimskiej, ale
o wiele sympatyczniej. Państwo Brandtmayerowie zajmowali sześcio pokojowe mieszkanie.
Właściwie dla siebie mieli tylko dwa pokoje. Resztę odnajmowali. Często jednak zdarzało się,
że któryś z sublokatorskich był wolny. I właśnie dzięki uprzejmości rodziców Joli Magda
zainstalowała się w jednym z nich. Sublokatorami byli tu przeważnie oficerowie z
pobliskiego lotniska. Ponieważ jednak często otrzymywali nowe przydziały, a na ich miejsce
wprowadzali się inni, było tu prawie jak w hotelu.

Pan Brandtmayer, niegdyś podobno kasjer w banku, obecnie zupełnie ślepy, siwy

staruszek nie ruszał się ze swego fotelu pod oknem, jego żona zapracowana od rana do nocy
udzielała na mieście lekcji gry na fortepianie. Domem rządziła właściwie służąca Weronika,

73

młoda jeszcze, zdrowa kobieta, o szerokich biodrach i wielkich piersiach. Weronika przyjęła
Magdę z nieukrywanym niezadowoleniem. Jej małe przenikliwe oczy spoglądały z wyraźną
niechęcią. I to od razu zastraszyło Magdę, tym bardziej, że wszyscy w domu jakoś jakby się
po trochę lękali tej wielkiej silnej dziewuchy. Sama pani Brandtmayerowa, która umiała
wydawać Joli polecenia stanowczym głosem, a mężowi odpowiadać jak dokuczliwemu
dziecku, w stosunku do służącej zdobywała się tylko na prośby:

– Może by Wercia zeszła po mleko?

Albo też:

– Dobrze byłoby, moja droga Werciu, żeby przeprać te firanki.

A Weronika na to mruczała:

– Sama wiem.

Jeszcze częściej w ogóle nie raczyła odpowiadać. Najłaskawiej jeszcze rozmawiała z Jolą,

nazywając ją, jak wszyscy w domu po prostu Jolcią, za to stawała się wesoła i chichotliwa,
ilekroć obsługiwała sublokatorów.

Magda, roztrzęsiona nerwowo po rannych przejściach na Złotej, obiecywała sobie, że z

czasem potrafi jakoś zjednać Wercię. Tymczasem wystarczała jej troskliwość Joli,
uprzejmość pani Brandtmayerowej i niezwykła dobroć staruszka, który co kilka minut wołał
ze swego fotela:

– Jolciu! A może byś twojej przyjaciółce zmieniła materac?

– Jolciu! Czy tam szyba w narożnym wstawiona. Żeby jej nie wiało.

Magda rozczulona pocałowała go w rękę, a Jola musiała dokładnie opowiedzieć ojcu, jak

Magda wygląda. Staruszek nie darował żadnego szczegółu, a że Jola aż przesadzała w
pochwałach, w końcu orzekł:

– Tak, tak wiem, jest piękna. Starsza siostra twojej matki, Jolciu, była kropla w kroplę

taka póki nie umarła. Pamiętam, gdy przychodziła do mnie do banku, jeszcze na Królewską,
to wszyscy koledzy tak szeroko otwierali gęby.

I staruszek otwierał usta aż mu w szczękach coś trzeszczało. Potem zaczął opowiadać o

żonie prokurenta, co urodziła trojaczki, o kolegach, o jakimś dyrektorze naczelnym panu
Hormiszu, który trzymał – pierwszy w Warszawie – własny samochód o teściu Hormisza,
innym znowu bankierze, i tak bez końca.

Magda w rezultacie poszła do teatru tak późno, że nie miała już czasu wstąpić do

mleczarni, by coś przegryźć, a w ciągu całego dnia zjadła tylko dwie czekoladki, którymi ją
podczas próby poczęstowały siostry Stelli. Nie sypnęła się.

Z głosu, ze zmęczenia i ze zdenerwowania "sypnęła się" kilka razy, a pech chciał, że

akurat wszędobylski dyrektor Cykowski był na widowni. W przerwie po "Zbójnikach", gdzie
z winy Magdy trzeba było opuścić bardzo efektowny moment, Cykowski wpadł za kulisy i,
potrząsając swymi grubymi rękami nad jej głową, zaczął krzyczeć:

– Tobie gęsi paść! Za co ja wam płacę! Nie wymagam, żebyś miała co w głowie, ale

niech do cholery te nogi, psiakrew! Gdzie Karnicka?

Skakał dookoła rozindyczony i wrzeszczał bez przerwy. Na szczęście Magdy awantura

odbywała się tuż pod drzwiami garderoby Kornata i właśnie podczas największego krzyku
Kornat na wpół ubrany i na wpół ucharakteryzowany wypadł na korytarz.

– Czego się tu drzesz!? – wpadł od razu na Cykowskiego. – Co za żydowska maniera! Bić

ją będziesz czy co?

74

– Ona mi najlepsze numery psuje... – zaczął Cykowski. – Ja tego śmiecia mogę mieć

tyle...

– Sam jesteś śmieć, g... niarzu! – ryknął Kornat.

– Uspokój się, Leonku, na miły Bóg, uspokój się chwycił go za rękaw koszuli Michałek,

który wyrósł jak spod ziemi.

Nieco opodal przystanął jeszcze mały Kubicki. Inni przechodzili mimo, przyzwyczajeni

do podobnych awantur.

– Za wiele sobie pozwalasz! – butnie zwrócił się Cykowski do Kornata i tupnął nogą dla

dodania sobie fantazji.

– Pozwalam? Ja ci pozwalam, wiesz co? Żebyś mnie pocałował w...

Huknął na cały korytarz ostatnie słowo, zakręcił się na pięcie, spiorunował wzrokiem

poczciwego Michałka i wszedł do swojej garderoby.

– Oj, trzymajcie mnie, bo ja mu mordę rozbiję – podskoczył Cykowski.

Magda korzystając z zamieszania wycofała się do "kurnika", lecz tak tym wszystkim była

ogłuszona, że w następnym tańcu znowu sypnęła się aż dwa razy. Po przedstawieniu podeszła
do Kornata i podziękowała mu za obronę. Wprawdzie on sam nieraz robił podobne awantury
innym koleżankom, a za nią ujął się tylko dlatego, że na nią leci, ale w każdym razie postąpił
ładnie.

Powiedział, że to drobiazg, i zaproponował, by wyszli razem. Zaczęła się przed nim

usprawiedliwiać ze swoich pomyłek. Miała taką straszną historię z rana, później
przeprowadziła się i w ciągu całego dnia nic nie miała w ustach. Kornat oburzył się na to i
zaczął jej robić niby dziecku wymówki, że nie dba o siebie, że to skandal, że natychmiast
musi coś zjeść. Od razu przybrał ton opiekuna i zadecydował:

– Pójdziemy do mnie. Kolacja jest, a knajpy już tak nnie zmęczyły, że mój system

nerwowy nie znosi wieczorem żadnego publicznego lokalu.

Magda potrząsnęła głową:

– To ja sama gdziekolwiek wstąpię.

– Niby dlaczego, dlaczego nie do mnie? – zatrzymał się w miejscu.

– Bo... bo... czy ja wiem... To nie ma sensu.

– Aha! Fumy!

– Nie fumy, tylko... sprawię panu kłopot. Nie, stanowczo nie.

– Panno Magdaleno! – powiedział z wyrzutem. – Niechże pani nie będzie zwykłą gąską.

Przecież proszę jak kolega, jak przyjaciel!

– Kiedy... ja doprawdy...

Zaczęła się wahać. Istotnie o tej godzinie mogłaby wstąpić jedynie do jakiejś nocnej

knajpy, gdzie wszystko kosztuje strasznie drogo. A poza tym samej też jakoś niewyraźnie.

– Chodźmy – nalegał – nie trzeba być taką mieszczką.

Wsiedli w taksówkę. Kornat opowiadał o zaletach swego mieszkania: jest ciche,

słoneczne, aksamitne.

Magda słuchała półuchem, rozmyślając nad tym, że właściwie mówiąc, nic złego nie robi.

Ostatecznie, cóż to wielkiego, że zje u niego kolację. Jest taka głodna. Nigdy w życiu nie była
taka głodna. A poza tym on na pewno nikomu nie powie, że była u niego. A jeżeliby i
powiedział? – Przecież to żaden wstyd.

75

Nie obawiała się, że Kornat zachowa się wobec niej nieprzyzwoicie. Od czasu "Hrabiny"

był dla niej niezwykle dżentelmeński. Zresztą za dzisiejszą obronę powinna mu wywdzięczyć
się zaufaniem. Ot, i teraz siedzi w taksówce z daleka, nawet nie próbuje żadnego dotykania.

Mieszkał w willi na Wierzbnie. Zajmował górne piętro, trzy śliczne pokoiki i łazienkę.

Pokazał jej zaraz na wstępie wszystko. Istotnie było tu czarująco. Na okrągłym stole
przygotowana była zimna kolacja i jedno nakrycie. Drugie Kornat wydostał z szafy.

– No, czy bardzo u mnie groźnie? – zapytał z uśmiechem.

– Wcale nie.

– A moja miedziana królewna pomoże mi w gospodarstwie?

– Z przyjemnością.

Gospodarstwo polegało na przygrzaniu parówek i zaparzeniu kawy. Wszystko zresztą

było już przygotowane.

Jadła z wilczym apetytem. Pili przy tym jakąś słodką i bardzo przyjemną wódkę, a

później wino i do kawy coś słodkiego i znowu wino. Kornat dowcipny, wesoły i tak jakoś
czuła się z nim dobrze, mniej obco, prawie po przyjacielsku, tym bardziej, że wypili "na ty".
Obawiała się, że przy tym obrzędzie zechce pocałować ją w usta. Myślała o tym nawet z
pewnym obrzydzeniem, za które zresztą robiła sobie wymówki, ale była zdecydowana.
Kornat jednak postąpił bardzo pięknie: przyklęknął i pocałował ją w nogę. W ogóle był inny,
niż wszyscy, których dotychczas znała. Może wynikało to z jego talentu, a może z lepszego
pochodzenia.

Magdzie troszeczkę kręciło się w głowie i aż musiała hamować humor, by nie wydać się

Kornatowi źle wychowaną. Kilka razy zabierała się do odejścia, ale dość łatwo ustępowała
jego perswazjom. A poza tym wciąż pokazywał jej różne niezwykłe rzeczy: wspaniały
gramofon, co sam zamieniał płyty, maszynkę do robienia papierosów, radio, przybory
gimnastyczne, kilkadziesiąt figurek Buddy i takich z wielu rękami. Czego on nie miał! Potem
wydobył stosy fotografii z różnych swoich filmów i z występów gościnnych na wielkich
scenach dramatycznych, czytał urywki recenzji. Cały tapczan, na którym siedzieli i cały
dywan zasypany był wycinkami z gazet, fotografiami, albumami, gdzie tak porządnie i ładnie
powklejano niektóre recenzje. Ogromna ich większość z entuzjazmem mówiła o Kornacie.
Osobno jednak były zebrane i złe, uszczypliwe, niechętne. Te czytał z jakimś szczególnym
upodobaniem. Nagle stał się zły, przygnębiony, smutny.

– Kto wie – powtarzał – może oni mają rację. Może wcale nie mam talentu.

– Ale cóż znowu! – protestowała.

– Może jestem zwykłym kabotynem, kuglarzem, pajacem.

Zrywał się i chodził zdenerwowany po pokoju, przeczesując rozstawionymi palcami

swoją bujną czuprynę.

Pocieszała go jak umiała. Sama dolewała wina i piła z nim w nadziei, że to mu humor

poprawi. Nigdy nie przypuszczała, by taki znakomity artysta mógł przeżywać podobne
zwątpienia. Tym bardziej mu współczuła. On tymczasem zaczął opowiadać o swoim życiu i
był coraz smutniejszy.

Magda nie rozumiała wszystkiego, co mówił. Kręciło się jej w głowie i sama stała się

smutna. Opowiadał o swoim biednym ojcu i Magdzie przypomniał się jej własny. Widziała go
teraz jak żywego, gdy w długich białych kalesonach klęczy przed łóżkiem i odmawia pacierze
głosem to wzmagającym się w pomruku, to cichnącym zupełnie, to znów rozbrzmiewającym
głośno słowami: – "Bądź miłościw mnie grzesznemu, bądź miłościw mnie grzesznemu"... A
poczciwa Adela ściele łóżko, chrzęści nakrochmalone prześcieradło i podłoga trzeszczy pod

76

jej bosymi stopami, a w mieszkaniu pachnie naftaliną... Ojciec Kornata był doktorem i sam
dostał pomieszania zmysłów, a Kornat został na świecie sam, beznadziejnie sam... I
rzeczywiście cóż mu po hołdach publiczności, skoro naprawdę to go nikt nie kocha, nikt nie
potrzebuje... Przecież to tak, jak i jej, Magdy, którą wypędzono z domu...

– ...i ta mała siostrzyczka, którą tak kochałem, która mi była światem całym... umarła...

Na imię jej było Toli... I umarła...

W oczach Kornata zaświeciły się łzy. Nie ocierał ich, nie odwracał głowy; tylko tak

patrzał przed siebie, a łzy ściekały mu po twarzy.

I Magda poczuła się sama ową ładną śliczną siostrzyczką, która umarła i też zapłakała, a

on przytulił ją do siebie rozszlochaną i tak oboje płakali.

– Ja też jestem taka nieszczęśliwa... bardzo nieszczęśliwa, wśród łkania powtarzała

Magda, ale pan..., ale pan jeszcze więcej... jeszcze więcej.

Nie opierała się gdy ją zaczął całować po oczach, po policzkach, po ustach, tak, jak ją

całowała Adela. Jak przez mgłę słyszała jego pocieszenia. Mówił, że teraz ona jedna, ona mu
tylko została, jego miedziana królewna, jego złote szczęście, jego bratnia dusza, która
zrozumie go, utuli, da zapomnieć o jego niepotrzebnym życiu, o wszystkich rozpaczach i
zmartwieniach. On już nigdy szczęśliwy nie będzie, chociaż jak błazen, jak cyrkowa małpa,
musi schlebiać tłumowi i miny robić ku rozweseleniu tego bydła, ale przed nią otworzył
swoje serce, serce niczym zmięta, znoszona rękawiczka, niczym pusta szklanka, z której
wypito jasne pachnące wino... Czyż ona, ta jedyna, ta najlepsza, pożałuje mu, poskąpi swego
współczucia?... Swojej litości?...

Magda trochę broniła się jego rękom, które zsuwały z niej sukienkę i gładkie, gorące

głaskały jej ramiona.

Sama sobie wydawała się teraz niczym, jakimś drobnym niepotrzebnym przedmiotem,

którego jedyną wartością jest to, że może, że powinien odpłacić się sobą samym za otwarte
serce, za wielki ból i za wielkie uczucia tego sławnego i wielkiego artysty, którego nikt nie
rozumie oprócz niej...

Kiedy zaczął rozpinać jej pasek od podwiązek wezbrała w niej znowu krótka fala oporu,

lecz już wziął ją na ręce i, tuląc delikatnie, uniósł dokądś... A później wtulała się w miękką,
chłodną pościel. Chciała zerwać się i uciekać. W tym pokoju było całkiem ciemno. Z
ciemności szło jakieś niebezpieczeństwo. Usiadła na łóżku i wyciągnęła przed siebie ręce:
dłonie oparły się o miękkie i ciepłe ciało.

Krzyknęła przeraźliwie i zerwała się jak szalona.

– Nie, nie... nie!... – wołała stłumionym głosem, przyciskając się do jakichś zamkniętych

drzwi.

Nawet nie zrozumiała, co się z nią dzieje. Wiedziała tylko, że trzeba się bronić i że jest jej

strasznie źle na świecie i że traci przytomność i jest bezsilna wobec tych rąk, co ją otaczają,
wobec wstrętnego dotyku spoconego ciała i miękkich ust, obsypujących pocałunkami jej
twarz, szyję, piersi...

– Nie odpychaj mnie, nie odpychaj – powtarzał zdyszany głos.

Zaczęła płakać i już sił nie miała całkiem.

– Dlaczego nie chcesz... Dlaczego?... – oblewał jej kark gorący oddech.

Znowu leżała na łóżku, ostatnim wysiłkiem zaciskając kolana, z trudem chwytając

płucami powietrze, przygnieciona, niemal bezwładna.

77

Nieznośne, drażniące, ohydne uczucie przemocy targnęło jej całym ciałem,

przeszywający ból zatrzepotał w spaźmie przerażenia wszystkimi mięśniami i nagle
uświadomiła sobie, że już się stało, bezpowrotnie...

Zmięta, zdrętwiała, do ostateczności wyczerpana nie czuła już pocałunków. Gdzieś w

głębi zerwał się szloch. Przywarła do poduszki i płakała coraz ciszej aż zmęczenie wzięło
górę i usnęła.

Obudził ją jakiś hałas. Dłuższa chwila upłynęła zanim zorientowała się, że to huk

przelatującego samolotu. W pokoju panował półmrok. Tylko przez rozchylone w kilku
miejscach grube zasłony na oknach wdzierał się jasny, jaskrawy dzień. Z początku nie
zdawała sobie sprawy, gdzie jest. Bolały ją wszystkie członki, w ustach miała przykry kwaśny
smak, pod czaszką ćmiło, a w żołądku była jakaś czczość. Przesunęła palcami po poduszce i
nagle usiadła: uświadomiła sobie wszystko w jednej sekundzie, lecz było to tak
nieprawdopodobne...

– Przyśniło mi się – szepnęła głośno, by utwierdzić się w tym przekonaniu i rozejrzała:

Na podłodze leżały części bielizny, a obok na łóżku, wciśnięte w miękką pościel wznosiło

się i opadało w oddechu duże tłuste ciało odwrócone do niej plecami. Nagie i białe z wielką
brązową brodawką pod karkiem.

Przycisnęła dłoń do ust, by nie krzyknąć. Drżąc jak w febrze, ostrożnie wyszła z łóżka i

zaczęła ubierać się. Minęło dobrych kilka minut, zanim poznajdywała wszystkie swoje
rzeczy. Trzęsły się jej ręce, gdy zapinała zatrzaski. Nie wiedziała po co i dlaczego, ale
musiała stąd jak najprędzej odejść. Gdy już była gotowa, zatrzymała się na chwilę, zawróciła,
obeszła łóżko i pochylona przyjrzała się jego twarzy.

Prawy policzek spłaszczył się, obok nosa utworzyła się tłusta fałda, z wpółotwartych ust

ściekała na poduszkę ślina.

Magda wzdrygnęła się i przygryzając wargi wyszła do przedpokoju. Po pięciu minutach

jechała już tramwajem.

W wagonie było zaledwie pięć czy sześć osób. Wszyscy na nią patrzyli, jakby dokładnie

widzieli, co robiła tej nocy.

Zegar wskazywał dziesiątą. Nie mogła znieść tych spojrzeń i dlatego wysiadła na placu

Unii Lubelskiej. Zachciało się jej napić gorącego mleka. Wstąpiła do małej mleczarenki i
usiadłszy w kącie usiłowała zebrać myśli, ale w głowie był ich taki natłok, że nie umiała dać
sobie z nimi rady. Jedno powracało w kółko:

– Przecież nikt nie wie, nikt nie może wiedzieć.

I to ją trochę uspokajało. Ostatecznie utopić się ma zawsze czas. A jeżeli on komuś

powie, to Biesiadowski musi jej pożyczyć rewolwer. Chyba ma rewolwer. Gdyby zabiła
Kornata, toż byłby skandal! Proces, i o niej cała prasa pisałaby, i fotografie, a on leżałby
martwy, z taką tłustą fałdą koło nosa i ściekałaby mu ślina... Zakręciło jej w dołku i szybko
przełknęła kilka łyków gorącego mleka.

– A jeżeli będę miała dziecko?...

Nieznacznie, tak, by zza lady nie zauważono jej ruchu, nacisnęła palcami brzuch, teraz

była nie wiadomo dlaczego, ale była całkiem pewna, że będzie miała dziecko. A nieraz
słyszała, że kobieta zawsze wie, kiedy ma zostać matką. Wyjęła z torebki kalendarzyk, w
którym podkreślała co cztery tygodnie daty. Mały czerwony kalendarzyk, co go dostała na
Nowy Rok od Adeli...

78

W oczach Magdzie zakręciły się łzy. Wyłowią topielicę z Wisły i Adela będzie bardzo

płakać, i Biesiadowski, a ojciec... Ten nie przebaczy... Nawet na pogrzeb nie przyjdzie. Taki
ojciec!

Przez jedno mgnienie pomyślała, że przecie może Kornat zechce się z nią ożenić, ale na

samą myśl chwyciło ją obrzydzenie, a zresztą on jest zawodowym uwodzicielem. I u różnych
hrabiów bywa. Co dla niego taka girlaska, jedna więcej, jedna mniej...

Usiłowała zbudzić w sobie nienawiść do Kornata i pragnienie zemsty, czuła jednak tylko

wstręt. I wstręt do siebie. Z obrzydzeniem patrzyła na swoje ręce, na twarz w lustrze. Przede
wszystkim wykąpać się. Wyszorować się. Gdyby mogła, zdrapałaby z siebie skórę.
Przeliczyła pieniądze: na kąpiel starczy. Przypomniała sobie zakład kąpielowy na
Mokotowskiej.

Zakład był już otwarty. Wymyła się, to przywróciło jej równowagę. W każdym razie nikt

nie wie, a za tydzień przekona się, czy ma zostać matką.

Było już prawie południe, gdy przyszła na Chocimską. Joli nie było w domu. Weronika,

która otworzyła Magdzie drzwi, spojrzała na nią z pogardą.

– A nie mówiłam, że się znajdzie – krzyknęła na całe gardło, aż echo poszło po schodach

– takie nie zginą.

– Dlaczego miałabym zginąć! – nieszczerze zaśmiała się Magda, czując, że się czerwieni.

– Toż mówię: taka nie zginie. Zawsze znajdzie się jeden czy drugi, co na noc weźmie.

– Nocowałam u ciotki – cicho i pojednawczo odpowiedziała Magda.

Lecz Weronika nie dała się ułagodzić:

– Widzielim już takie, co po różnych ciotkach nocują. A Jolcia od rana lata z

wywieszonym językiem po mieście. Szuka biedaczki. Takie czasy.

Uchyliła drzwi do jadalni i dodała:

– Nie mówiłam panu?... Co?... Znalazła się... Tfu!

Służąca zawróciła i, rozmyślnie potrącając Magdę swoim wielkim biodrem, poszła do

kuchni.

Magda zdjęła kapelusz i zbliżyła się do fotela pana Brandtmayera.

– Dzień dobry panu – zaczęła – ja bardzo przepraszam. Ja nocowałam u cioci... Na

Lesznie. Przepraszam, że nie zawiadomiłam.

Jednak twarz Brandtmayera nie miała ani śladu wczorajszego uśmiechu.

– Szkoda, że pani nie zawiadomiła. Niepokoiliśmy się. Panienka w tym wieku powinna

pamiętać, że podobne niezjawianie się jej na noc... Ech!...

Machnął ręką i dodał:

– Dziwny stał się świat...

I umilkł. Magda stała, nie wiedząc, co z sobą zrobić.

Chciałaby pójść do swego pokoju, lecz bała się spotkać Weronikę.

– Co ja zrobiłam... Co ja zrobiłam – myślała z rozpaczą. Staruszek opuścił głowę i

milczał, nie mając widocznie ochoty na rozmowę.

– Może panu co przeczytać – zaofiarowała się nieśmiało.

– Nie, dziękuję pani – westchnął.

Już zdecydowała się wyjść, gdy przyszła pani Brandtmayerowa. Spojrzała na Magdę

uważnie i chłodno, przywitała się zwyczajnie.

79

– Bardzo panią przepraszam – zaczęła Magda – podobno sprawiłam niepokój...

Zanocowałam u mojej ciotki Zaklesińskiej na Lesznie, pod sto ósmym...

– Tak?... Właśnie chciałam z panią o tym pomówić spokojnie odpowiedziała pani

Brandtmayerowa – może pani pozwoli.

Wprowadziła Magdę do sąsiedniej sypialni, zamknęła drzwi i wskazawszy krzesło,

zaczęła:

– Widzi pani... ja nie mam prawa wtrącać się do pani trybu życia. Ani prawa ani

obowiązku. Skoro jednak przyjęłam panią pod swój dach, rzecz się nieco zmienia. Wiem, że
w teatrze sposób życia jest dość... luźny. Wiem jednak również, że moja córka, jak zresztą i
niektóre jej koleżanki, traktują pracę w teatrze poważnie, a przy tym są... uczciwymi
dziewczynami, za jedną z nich miałam i panią. Nie mam podstaw do twierdzenia, że się
myliłam. Jednak, proszę mnie zrozumieć, nie życzę sobie, by Jola nabierała podobnych
zwyczajów.

– Cóż ja złego zrobiłam? – ze łzami w oczach zapytała Magda.

– Chcę pani wierzyć, że nie. Ale nie dość jest postępować porządnie. Należy jeszcze

postępować tak, by nie wyglądało to źle. Wobec siebie wystarczy mieć czyste sumienie, ale
skoro się żyje wśród ludzi, trzeba też u nich mieć czystą opinię. Panienka w tym wieku i to
pracująca w teatrze, tym bardziej musi dbać o to, a spędzanie nocy poza domem...
Powtarzam: nie znam pani stosunków rodzinnych i już nie zamierzam w nie wnikać. Fakt, że
pierwszą noc po zamieszkaniu u nas spędziła pani poza domem, zmusza mnie do
oświadczenia, że niestety...

Rozłożyła ręce, a Magda wstała:

– Dobrze, proszę pani. Kiedy mam się wyprowadzić?

Głos jej drżał i pani Brandtmayerowa odpowiedziała bardziej miękim tonem:

– No, nie w tej chwili. Kiedy pani będzie mogła. Tylko jeszcze o jedno chcę panią prosić:

niech ta rozmowa zostanie między nami. Czy dobrze? – Bardzo zależy mi na tym, by Jola nie
dowiedziała się, że pani wyprowadza się od nas nie z własnej woli. Czy może mi pani to
obiecać?

Magda wzruszyła ramionami:

– Jeżeli pani sobie życzy...

– Bardzo jestem pani wdzięczna za tę obietnicę. Może jej pani powiedzieć cokolwiek, że

tu pani niewygodnie, że znalazła pani coś lepszego, coś w tym rodzaju...

Magda skinęła głową i szybko wyszła. Nie bardzo wiedziała, co z sobą robić. Tego dnia

próby w teatrze nie było. W szkole pani Karnickiej o tej porze odbywały się lekcje rytmiki dla
starszych kobiet. O pomówieniu z nią samą zatem nie mogło być mowy. Również o
wynajęciu jakiegoś pokoiku na mieście nie było co marzyć. Sprawiła sobie dwie kombinezki i
trzy pary pończoch, a najbliższe pieniądze przyjdą dopiero za pięć dni. Przy wynajmowaniu
pokoju trzeba mieć przynajnniej na zadatek.

Jednak musiała się wyprowadzić z Chocimskiej koniecznie dziś. Za wszelką cenę. Wprost

drżała na myśl ponownego zetknięcia się z panią Brandtmayerową, a zwłaszcza ze wstrętną
służącą.

Kupiła jakiś dziennik i znalazłszy wolne miejsce na ławce w Alejach Ujazdowskich,

starannie wynotowała z ogłoszeń szereg adresów. Wolnych pokoi ogłaszało się mnóstwo, ale
wybrała takie, które mogły być tańsze i zaczęła wędrówkę.

Jednak już po obejrzeniu piątego pokoju zniechęciła się do reszty. Przede wszystkim były

strasznie drogie, po wtóre – jak przewidywała – żądano zapłacenia zadatku, albo opłacenia z

80

góry, wreszcie patrzono na nią nieufnie: żądano referencji – pytano gdzie ma rodzinę, czy
pracuje i gdzie.

Była i jeszcze jedna rzecz ważna: nie miała przecież żadnych dokumentów. Zatem mogła

mieszkać tylko tam, gdzie nie będą od niej żądali zameldowania się. Nie ma pojęcia, jak takie
dokumenty można uzyskać, a ponieważ aż do siódmej rozporządzała kilku godzinami
wolnego czasu, postanowiła odnaleźć Biesiadowskiego. On na pewno wie, jak i gdzie wyrabia
się podobne papiery.

Miała zapisany jego adres, lecz na próżno dzwoniła do drzwi. W mieszkaniu nie było

nikogo. Iść zaś na Pragę do rzeźni, gdzie według informacji dozorcy mógł teraz być, nie miała
już sił. Przez chwilę zastanawiała się, czy nie zaczekać nań tutaj. Ostatecznie, mając
trzypokojowe mieszkanie, mógłby jej odstąpić jeden. Na pewno zrobi to z radością. Ba,
całowałby ją po rękach za to. Oto człowiek, na którego zawsze może liczyć!...

Nagle zastanowiła się: czy teraz, po dzisiejszej nocy też? Co zrobiłby Biesiadowski,

gdyby dowiedział się o tym?... Czy ona, Magda, w ogóle ma prawo po tym, co zaszło w jej
życiu, zwracać się do Biesiadowskiego?... Lub tym bardziej wykorzystywać jego miłość?

– Nie, taka podła nie jestem... Nie, nie...

Czym prędzej odchodziła od jego kamienicy, by go nawet nie spotkać, by nie mieć

pokusy.

Jednakże perspektywa spędzenia znowu nocy na włóczeniu się po mieście, w tramwajach

i w Ogrodzie Saskim byłaby zbyt straszna. Przez jedno mgnienie pomyślała, że ma inne,
bardzo łatwe wyjście: Kornata, lecz już w następnej chwili doszła do przekonania, że
wolałaby bodaj najgorsze, bodaj wrócić do państwa Brandtmayerów. Wspomnienie nocy i
dzisiejszego ranka przejmowało ją zgrozą.

– Co ja zrobiłam, co ja zrobiłam – powtarzała wciąż w kółko.

Musiała mówić to dość głośno, gdyż jakiś pan obejrzał się za nią. Później stanął na rogu,

przeczekał aż przeszła i znowu ją dopędził. Młody jeszcze brunet, w szarym eleganckim
garniturze i w rogowych okularach.

Zrównał się z nią i lekko uchylając kapelusz, zapytał:

– Czy nie przeszkodzę?

– Owszem – odpowiedziała bez namysłu.

– A może zastąpię tego ducha, z którym pani rozmawia? Zapewniam panią, że będę się

starał być równie miłym towarzyszem.

Magda przyśpieszyła kroku. Chciała mu odpowiedzieć niegrzecznie "odczep się pan", ale

wydał się jej jakoś bardzo szykowny i nie chciałaby w jego oczach uchodzić za ordynarną.

– I tak zresztą odczepi się – pomyślała.

On jednak był wytrwały.

– Zaręczam – powiedział – że wraca pani z biura, gdzie szef zrobił pani jakąś przykrość.

Nawet domyślam się jaką. Tak piękną kobietę, a raczej pannę, jak pani, muszą spotykać
wciąż przykrości jednego tylko rodzaju: natarczywość, męskie natręctwo. Czyż nie mam
racji?

Nic nie odpowiedziała, lecz on się nie zraził:

– Pomyślała pani, że ja też jestem takim natrętem?

– No, chyba.

– Nie, myli się pani ja nie jestem taki, jestem gorszy.

81

Zaśmiał się swobodnie i wesoło.

– No, co pani szkodzi, że będziemy rozmawiali? Proszę zastanowić się: idziemy w jedną

stronę, więc lepiej jest uprzyjemnić sobie drogę taką rozmową, która przecie pani do niczego
nie zobowiązuje.

– Ale mnie nudzi – spojrzała nań wyniośle, jednocześnie stwierdzając, że ma bardzo

ładne usta i zęby.

– O, zmartwiła mnie pani. A ja wyznaję zasadę: płacić dobrem za złe i dlatego powiem

pani, że jest pani zachwycająca. Nie wyobrażam sobie, aby w jednej kobiecie mogło się
połączyć tyle urody, świeżości, wdzięku i jednocześnie jakiegoś głębokiego dojmującego
smutku. Wprost nie rozumiem, co mogło pani śliczną buzię wymodelowaną do wiecznego
uśmiechu, aż tak zasępić?

Magda pomyślała, że istotnie musi wyglądać bardzo smutnie i nic nie odpowiedziała.

– Dlaczego pani nie chce ze mną mówić? – zapytał, a nie otrzymawszy odpowiedzi dodał

– czy nie wzbudzam pani zaufania?

– Nie, tylko w ogóle ja z nieznajomymi nie rozmawiam.

– Och, przepraszam panią. To rzeczywiście karygodny błąd z mojej strony. Zaraz pani

wszystko zamelduję: więc imię: Jan, nazwisko – Piotrowski, zawód – inżynier, lat trzydzieści
dwa, adres – Milanówek, Leśna dwanaście, stosunek do wojskowości: podporucznik rezerwy,
wzrost średni, oczy czarne, włosy też, znaków szczególnych brak.

Magda nie mogła powstrzymać uśmiechu, a on zapytał:

– Czy to wystarczy?

– Aż nadto.

– No, widzi pani. A mogę też zgadnąć, jak pani na imię. Mm... Na pewno Maria? Co?...

zgadłem.

– Nie – uśmiała się – ja wiem, pan zobaczył "M" na moim kapeluszu, a udaje pan takiego

detektywa. Mego imienia pan nie zgadnie.

Zaczął zgadywać i przez Martę, Małgorzatę, Monikę Marcelinę trafił na Magdalenę.

Później zaczął opowiadać, że pracuje w przedstawicielstwie maszyn szwajcarskich, że
mieszka z rodzicami w Milanówku, a obiady jada w Warszawie, bo nie opłaca mu się dwa
razy jeździć. Doszli tak aż do placu Teatralnego, gdzie okazało się, że Magda nie ma nic do
roboty i też jeszcze nie jadła obiadu. Po długich molestacjach bruneta dała się uprosić i weszli
do dużej restauracji.

Magda była nawet zadowolona z tej znajomości. Ten Piotrowski musiał rzeczywiście być

inżynierem, jak mówił i pochodzić z lepszego domu. Rozmowny, uprzejmy, elegancki, a przy
tym taki naturalny.

Pod koniec obiadu przyznała mu się, iż tańczy w zespole Iwonek w "Złotej Masce".

Spostrzegła, że to go trochę rozczarowało, lecz starał się dalej robić dobrą minę, dodała więc,
że występuje od niedawna, że sama kiedyś bardzo źle słyszała o teatrze, ale później
przekonała się, że tam wcale jest inaczej.

Brunet rozruszał się znowu, za żadne skarby nie chciał jej pozwolić, by zapłaciła za swój

obiad. Sięgnęła zresztą do torebki niepotrzebnie, gdyż i tak nie miałaby na połowę rachunku.

Po obiedzie poszli do kina, a potem odprowadził ją pod teatr. Koniecznie prosił, by

pozwoliła mu złożyć sobie wizytę w domu. Oczywiście nic by przeciw temu nie miała, ale nie
mogła mu się zwierzać, że szuka mieszkania. Wreszcie umówili się na jutro po próbie przed
teatrem.

82

Za kulisami było jeszcze pusto i ciemno. Magda już w kinie układała sobie plan rozmowy

z Kornatem. Oczywiście, nie będzie mu robić żadnych wyrzutów. I płakać broń Boże. Wy
starczy postawić kwestię jasno i po prostu: była pijana, popełniła straszliwy błąd, po którym
ma tylko obrzydzenie. Powinien to zrozumieć.

Tymczasem zaczęły schodzić się koleżanki. Przyszła też Jola i jak idiotka zaczęła głośno

przy wszystkich wypytywać Magdę, co się z nią stało, dlaczego nie nocowała. Magda
wystąpiła z ciotką na Lesznie, lecz wszystkie wybuchnęły śmiechem. Okazało się, że
Rybowiczówna widziała ją wczoraj na ulicy z Kornatem. Jak na złość w tej właśnie chwili,
gdy kpinkowano na ten temat, do "kurnika" zajrzał Kornat.

– Dobry wieczór – burknął od niechcenia i zwracając się do Magdy, szepnął: – wstąp do

mojej garderoby.

Na szczęście stała tuż przy drzwiach i nikt tego nie dosłyszał, ale przecież zauważyły, że

przyszedł, by jej coś powiedzieć. Zysmanówna wybuchnęła swoim ostrym śmiechem... Misia
Pichelówna syknęła:

– To świnia! Nawet kapelusza zdjąć nie raczył.

Po chwili zaś półgłosem zapytała Magdę:

– On się tobie podoba?

– Brr – z niepodrabianym wstrętem wstrząsnęła się Magda.

– Wiedziałam, że nie jesteś głupia. I nie daj się zbujać. Uważaj. Odstaw go i już. Po co tu

wścibia swoją mordę? Czego on chciał?

– Czepia się – wymijająco odpowiedziała Magda.

– A ty go won.

– Pewno, tylko trudno.

– Bo co?

– Ile razy wychodzę, to się przywala.

– Czekaj, to wyjdziemy razem – z radością w oczach warknęła Pichelówna – już ja mu

potrafię... odprowadzę cię do domu. Powiadam ci, że szkoda cię dla takiego ćwoka.

Magdę raziła ta ordynarność Misi, ale teraz wdzięczna jej była za życzliwość. Misia była

córką dozorcy z ulicy Zielnej. I Magdzie przyszło nagle na myśl, że może jej ojciec będzie
mógł znaleźć w swojej kamienicy jakiś pokoik do wynajęcia.

– Dziękuję ci – zaczęła – ale nie masz mnie co odprowadzać, bo nie ma dokąd...

– Jak to?

– Ano... Nie mieszkam nigdzie...

Pokrótce opowiedziała Pichelównie, że nie posiada dokumentów, że musiała

wyprowadzić się od Zosi, a teraz od Joli.

– Dlaczego?

– Tak – odpowiedziała wymijająco.

– No więc? Gdzie zamieszkasz.

Wzruszyła ramionami.

– Czy ja wiem. Pod mostem.

– Głupia jesteś... – zamyśliła się Pilechówna – Cóż do siebie nie poproszę. Mieszkamy w

stróżówce. Sama byś nie chciała. Smród, ciasnota.

– Mnie tam wszystko jedno. Ale pewno twoi rodzice nie zechcą.

83

– Niby dlaczego?... Dasz parę złotych. Starzy na forsę łasi.

– Bardzo, bardzo jestem ci wdzięczna – ucieszyła się Magda.

Po chwili były na scenie.

Z wielkim trudem udało się Magdzie uniknąć rozmowy z Kornatem aż do końca

pierwszego przedstawienia. W przerwie jednak dopadł ją, gdy mijała drzwi jego garderoby i
wciągnął ją do środka.

– Dziewczyno, co to znaczy – załamał ręce – ty mnie unikasz!

– Nie mam przecie czasu – bąknęła.

– Dlaczegoś z rana uciekła?... Widzisz, jakaś niedobra. A ja tymczasem myślałem tylko o

tobie. Patrz.

Z szufladki wydobył ozdobne pudełeczko i otworzył przed Magdą: wewnątrz była wąska

złota bransoletka z żółtymi kamyczkami.

– To na pamiątkę – powiedział i chciał nałożyć bransoletkę Magdzie na rękę.

– Nie, nie – cofnęła się – nie chcę.

– Dlaczego? – obraził się.

– Bo... nie chcę.

– Nie bądźże niemądra. Taki drobiazg, a patrz tu na odwrocie wyryta jest data.

Chciałbym, byś ją pamiętała.

– Ale ja nie chcę. Przeciwnie, dałabym dużo, by o niej zapomnieć. Tak... zapomnieć jak

najprędzej...

Obiecywała sobie zachować spokój, ale teraz, gdy patrzyła wprost na jego twarz, która

wydawała się stokroć wstrętniejsza niż dawniej, nie umiała opanować wzburzenia.

– Byłam pijana i pan to wykorzystał – mówiła przerywając głos – to stało się wbrew

mojej woli... Obrzydliwe... Rozumie pan, obrzydliwe...

Zaśmiał się pobłażliwie.

– Jaki z ciebie dzieciak, moja miedziana królewno! Każda tak mówi. Tak się wydaje po

pierwszym razie. Ale przysięgam ci...

– Nie, nie. Proszę wiedzieć, że nigdy już więcej u pana nie będę i... i jeżeli w panu jest

choć odrobina dobroci, proszę mnie nie zaczepiać. Bardzo o to proszę. Miała łzy w oczach
lecz on zaczął się złościć.

Michałek, który przypadkowo zajrzał do garderoby został zwymyślany od "choler nie

dających spokoju", inspicjent Torbiak, który przyszedł przypomnieć, że z powodu choroby
Pórzyckiej został zmieniony porządek programu, dowiedział się, że jest już trzecim idiotą,
powtarzającym to samo. Kornat rzucał się po malutkiej garderobie, raz po raz chwytał Magdę
za ręce, ciskał różnymi przedmiotami, wyrywał sobie włosy. Bransoletka została rzucona na
podłogę i pognieciona obcasem, a Magda wciąż powtarzała swoje – nie.

Przestraszona i zakrzyczana uciekłaby stąd czym prędzej, gdyby nie obawa, że Kornat

wybiegnie za nią z awanturą na korytarz.

Wreszcie po dzwonku musiał iść na scenę i to uwolniło Magdę. Po przedstawieniu

wymknęły się razem z Misią bocznym wyjściem i szybkim krokiem skręciły ku Zielnej.

Magda dawniej nie utrzymywała z Pichelówną bliższych stosunków. Uważała ją za dobrą

dziewczynę, uczynną koleżankę i zdolną tancerkę, lecz nie lubiła jej ordynarnego sposobu
wyrażania się. Wszystkie w szkole przypisywały to stróżowskiemu pochodzeniu Misi i nawet
dziwiono się, że w gimnazjum nie oduczono tej dziewczyny od podobnego chamstwa.

84

Pichelówna bowiem, jedyna w całym zespole Iwonek, miała ukończone gimnazjum, a poza
tym chodziła na jakieś kursy handlowe, póki nie zaczęła występować w "Złotej Masce".

Opowiadano o niej, że ma narzeczonego, jakiegoś kolejarza, lecz Pichelówna zawsze

zaprzeczała. Ubierała się bardzo skromnie. Prawie wszystko miała wyłatane i wycerowane,
nigdy też, jak inne, nie przynosiła do teatru słodyczy, ani nie posyłała woźnego po kawę do
cukierni. Ogólnie przypuszczano, że cały swój zarobek oddaje rodzicom i nie miano jej z tego
względu za złe ani wytartego palta, ani przydeptanych pantofli.

Bramę otworzył ojciec Misi, krępy mężczyzna z siwiejącymi wąsami. W milczeniu

wysłuchał objaśnienia córki, że przyprowadziła koleżankę, która nie ma gdzie nocować, a
która będzie płacić złotówkę dziennie. Kiwnął głową i pobrzękując kluczami zawrócił do
bramy, gdyż znowu ktoś dzwonił.

Stróżówka składała się z dwóch pokoi. W pierwszym, do którego schodziło się po trzech

schodkach, było czyściutko i obszernie. Stół nakryty szydełkową serwetą, blacha kuchenna
zasłonięta gazetami, nad nią półka z rondlami i w kącie wąska kanapa z czerwoną poduszką
bez powłoczki i z kożuchem. Tu widocznie sypiał w nocy pan Pichel, by nie budzić nikogo,
gdy szedł otwierać bramę. Podłoga ze zwykłych niemalowanych desek aż świeciła się od
czystości. Na ścianach poprzypinane pluskiewkami wisiały w kolorowych papierowych
ramkach powycinane z pism ilustracje.

Do drugiej izby wchodziło się znowu po trzech schodkach. Tu było ciaśniej. Stały trzy

łóżka, komoda, wielka szafa i kołyska z małym dzieckiem. Na jednym łóżku spała pani
Pichelowa ze swoją matką, na drugim dwaj bracia Misi, jeden już dorosły mężczyzna i drugi
chłopak lat około dziesięciu. Trzecie obecnie wolne, stanowiło własność Misi.

– Zmieścimy się, co Magda? – wskazała Misia na łóżko.

– Ależ, naturalnie.

Pościel była czysta, z grubego chłopskiego płótna, łóżko niezbyt szerokie, ale też

niewąskie. Ich przyjście nikogo nie obudziło. Sapanie i chrapanie napełniało izbę jakimś
bezpieczeństwem i spokojem. Było tu wprawdzie duszno i w powietrzu wisiał kwaskowy
zaduch pieluszek, lecz Magda czuła się tak zmęczona, że nawet na to nie zwróciła uwagi.
Rozebrały się przy smudze światła wpadającego z pierwszego pokoju przez otwarte drzwi.
Później zeszły tam i umyły się przy zlewie. Stary Pichel leżał odwrócony plecami i chrapał
głośno, poświstując miarowo.

– Ciasno tu u nas – powiedziała Misia – ale przyzwyczaisz się prędko.

– I pewno – niezdecydowanie odpowiedziała Magda.

– Rzeczy masz dużo?

– Gdzież tam, walizka i maleńki koszyczek.

– To się tu postawi – wskazała kąt za stołem – a teraz chodźmy spać.

Szorstka była i taka burkliwa, ale Magda miała dla niej teraz ogromną wdzięczność. Już

leżąc przytuliła się do niej i pocałowała w policzek.

– Dziękuję ci, Misiu, jesteś bardzo dobra – zaczęła szeptem, lecz w odpowiedzi usłyszała

tylko:

– Śpij i nie zawracaj głowy...

Na łóżku było twardo. Widocznie siennik od dawna nie był zmieniany. Pomimo to Magda

zasnęła natychmiast.

Nie słyszała dzwonków spóźnionych lokatorów, ani chrapania śpiących obok, ani płaczu

dziecka, ani krzątaniny, która rozpoczęła się tu wczesnym rankiem.

85

Obudziła się, gdy już było całkiem jasno. Misia widocznie wstała wcześnie, w izbie nie

było nikogo oprócz starej kobiety, matki dozorczyni, która siedziała na stołku przy kołysce i
karmiła dziecko z butelki. Łóżka były już zasłane i piętrzyły się na nich stosy poduszek.

Z dołu dochodził gwar rozmowy, zaś z podwórka hałas trzepanych dywanów. Widocznie

musiało już być po dziewiątej, gdyż przed dziewiątą trzepać nie wolno.

Leżąc z zamkniętymi oczyma Magda zaczęła rozmyślać nad tym, co ma dalej robić. Tuła

się po różnych obcych kątach, a przecież tu na dłużej nie zostanie. Nie po to zerwała z
domem, by zejść do stróżówki.

Przypomnienie ojca napełniło ją rozgoryczeniem. Cała wina była przecie, po jego stronie.

Co będzie, jeżeli się okaże, że zostanie matką? Cóż w tym zawiniła?... Dlaczego teraz musi
jak zapędzone zwierzę wycierać kąty po obcych, szukać noclegu w stróżówkach...

I z wolna ogarniało Magdę pragnienie zemsty, z wolna lecz coraz silniej. Jakże chętnie

rzuciłaby teraz przed oczy ojca swój upadek, swoją nędzę. Mało tego! Poszłaby na ulicę
sprzedawać się byle przechodniowi, by całe Powiśle wiedziało, czym jest córka pana
Nieczaja!

Pod zamkniętymi powiekami zarysował się wyraźnie obraz ojca: twarz sina, ponura, z

sinymi workami pod oczyma i wielka pięść głucho bijąca w szerokie piersi i chrapliwy
jęczący głos:

– Boże! bądź miłościw mnie grzesznemu!...

I zrobiło się Magdzie żal, strasznie żal tego surowego silnego człowieka, który tam,

samotny i milczący cierpi przez nią. Jeszcze wszystko byłoby do naprawienia. Pobiegłaby,
upadła przed nim na kolana, zaklęłaby najświętszymi słowami, łzami polałaby jego ręce...
Jeszcze wszystko byłoby do naprawienia, gdyby... gdyby nie tamta noc, gdyby nie zaczajona
w niej samej bezlitosna groźba macierzyństwa. Teraz już nie ma prawa wrócić, nie ma prawa
przysięgać. Nie zostało jej nic. Nic nie ma do stracenia i nic do odzyskania.

Jeszcze kilka dni, a później śmierć.

I śmierć Magdzie nie wydała się niczym strasznym. Zwykłe zakończenie. Umrze i

wszyscy o niej zapomną. Wraz z życiem urwie się ta smuga żalu, co ją teraz za krtań ściska...

– Czego płaczesz? – usłyszała nad sobą zdziwiony głos Piechelówny i mocniej przywarła

do poduszki.

– Nie płaczę – odpowiedziała cicho.

– No, nie bądźże wariatką. Gadaj!

– Tak sobie. Smutno mi się zrobiło.

Spróbowała uśmiechnąć się, lecz Misia powiedziała surowo:

– Wstawaj. Muszę łóżko posłać. I tylko zjedz śniadanie.

Odwróciła się i odeszła, a Magda zerwała się z pościeli.

– Boże mój, Bożyczku – stęknęła staruszka do siebie i mocniej zachybotała kołyską.

Magda ubierała się prędko. Pomimo to z dołu przynaglał ją jeszcze głos Misi:

– Kawa ci stygnie!

– Już idę.

Na stole, z którego w rogu odsunięto serwetę, stał kubek kawy i leżały dwie pajdy chleba

cienko nasmarowane masłem.

– Jedz – rzuciła Misia i poszła słać łóżko.

86

Przy płycie krzątała się tęga kobieta o gniewnej twarzy, pani Pichelowa. Magda nieśmiało

podeszła i niezdarnie wybąkała, że przeprasza za kłopot.

– Kłopotu żadnego – obojętnie odpowiedziała kobieta – niech pani je.

Zaległo milczenie. Tylko wilgotny węgiel trzaskał pod płytą, a z góry dolatywało

energiczne wyklepywanie poduszek. Kawa była mdła i za słodka, a masło trochę nieświeże.
Magda jadła, chociaż wcale nie była głodna. Bała się, by nie podejrzewano jej o grymasy.

– A rodzice pani gdzie mieszkają? – odezwała się niespodziewanie dozorcowa.

– Na Dobrej – po chwili wahania odpowiedziała Magda – tylko ojciec. Matka nie żyje.

– W Warszawie – twierdząco zauważyła dozorcowa.

– Tak, proszę pani.

– Miśku! Idziesz? – krzyknęła dozorcowa.

– Już.

Po chwili stróżówka opustoszała. Misia wyszła z matką, rzuciwszy na odchodnem

Magdzie, że za godzinę – dwie wróci. Magda, zebrawszy okruszyny, umywszy kubek i
łyżeczkę, sama zabrała się do mycia, bojąc się tylko, by kto nie nadszedł. Później, nie
wiedząc, co ma z sobą robić, weszła na górę.

– A niegłodna panienka? – zapytała ją staruszka znad kołyski.

– Broń Boże, proszę pani. O, jakie śliczne maleństwo – dodała nieszczerze, nachylając się

nad kołyską.

Dziecko mogło mieć trzy lub cztery miesiące. Było blade i jakby obrzękłe. Rzadkie jasne

włosy tłusto zwijały się w kosmyki na wydętej czaszce.

To wnuczka, czy wnuczek pani? – zagadnęła uprzejmie.

– Ho, ho!... wesoło zakrzyknęła staruszka – żeby wnuczek! Prawnuczek. Feliksa syna.

Prawnuczek najdroższy. Sierotka moja maleńka.

– Jak to, sierotka?

– Ano, bez matki. Matka przy porodzie umarła. Biedactwo, nigdy piersi matczynej nie

skosztuje. A Felek w tak młodym wieku za wdowca już jest.

– Tak, młody – przyznała Magda, przypominając widzianą wczoraj w półmroku twarz

szczupłego bruneta.

Staruszka łatwo rozgadała się. Znać rada z okazji, która zdarzała się jej rzadko. Bo i nie

dziw. Sama już od siedmiu albo ośmiu lat nie wychodzi – tyle co na dwór, na drugi koniec
podwórza – nogi nie trzymają i słabość w całej osobie. Idzie – bywa, a tu przed oczami płatki
i czarne, i czerwone, to i widzieć nie można, czy te parę kroków dojdzie. Nie to, żeby
przystanąć i do kogo gęby otworzyć. Ludzie też głupi. Myślą: stara, stara, tylko bajdurzyć
będzie. Nieochota im ze starymi w rozmowę wchodzić, a głupi, bo stary niedarmo życie
przeżył i więcej mądrości uzbierał niż po różnych książkach czy innych gazetach. W domu
także samo. Latają wszyscy, śpieszą się, nikt miejsca nie zagrzeje. Dzieci, niby Pieter i
Walercia, wiadomo, robotę mają. Trzy podwórza i siedem klatek schodowych. A nie bez tego,
żeby tu rura nie pękła, a tam winda nie popsuła się, a znowuż, jak zeszłej niedzieli, złodziej na
strychu. Caluteńką bieliznę od doktorstwa z frontu, z trzeciego – fiut. Wprawdzie i bielizna
tam nie ażeby, ale zawsze. Po łowa łatanej. Co druga sztuka to takie łaty!... A meldunki, a
oporządek na dobudówce u kawalerów. Roboty jest. A wnuczki już na wielkie państwo
wyrośli. Szkoły pokończyli. Dwie najstarsze, Marysia i Antosia za mąż poszły. Marysia nie
byle za kogo, za oficera, w Modlinie teraz mieszka, Antosia, lepiej nie mówić: mąż
malwersację zrobił, to znaczy się kazionne pieniądze ukradł. Takie czasy. Biedaczka wałówki

87

mu nosi, a sama te mebelki po jednym sprzedaje. Trzy jeszcze lata siedzieć będzie. A mówili
urzędnik, urzędnik! Ważny urzędnik!... A chodził do Antosi i taki jeden kostropaty. Za
montera w kanalizacji był. Porządny człowiek, ale starej to nikt nie słucha. Że niby
kostropaty. Co jest lepiej: kostropaty czy złodziej?...

– Pewno – przyznała Magda.

A staruszka znowu zaczęła narzekać, że jej rad nie słuchają. Zięć, znaczy się Pieter, swój,

powiada, rozum ma i dzieci przymuszać nie będzie. Niech, powiada, każde se pościele, jak
chce. Też Felek tak zrobił. Podobała się mu ta Pawłoszczanka, że chuda, że taka w sobie
szczuplutka. Ot i ma szczuplutką: porodu nie strzymała. Kobieta, żeby rodzić musi być
obsadna w sobie i biedra, żeby byli, no! Widziane rzeczy, wdowcem w takim wieku. Chłopak
i uczciwy, i porządny, nie to, żeby po rystoracjach albo co. Dzień w dzień pracuje. U braci
Pałkowskich na Nowym Świecie całą elektryczną konserwację ma. Zarabia dobrze. A mówię
mu: poszukaj sobie, Feluś, drugiej żony, to tylko plecami ruszy i powiada:

– Nie w głowie mnie takie rzeczy.

To jakie rzeczy ma w głowie, jak o swego dzieciaka nie dba? Opiekę mu trzeba dać. Albo

i Miśka. Z tą największe zmartwienie. W teatrze przedstawia za tę to gilsę, niech już! Ale aby
z tem jejnem Frankiem nie zadawała się.

Tu staruszka osłoniła usta ręką, jakby się bała, by ktoś nie podsłuchał i zaszeptała

namiętnie:

– To drań, łobuz, z samemi bandziorami chodzi. Na całą Wolę bandzior! Swoje

dziewczyny na zarobek puszcza. Tak! Alfons jest, za suteryna przy dziwkach. Co i raz to w
kreminale siedzi. A przyjdzie czasem, to pysk rozorany, że Boże mój! Nożownik. Raz to w
nocy dzwoni:

– Dajcie skonać – powiada – bo mnie zaślachtowali na amen.

– A jucha z niego to waliła niczym z wieprza. Ale takiemu to nic. Wylizał się. Drzwi to

przez tydzień trzymalim zamknięte, bo te jego przyjaciele śturmowali. Dobić chcieli. A Miśka
to dniami i nocami przy nim. Jak do rodzonego. Co zarobi, wszystko jemu na wódkę. Toż i
żadnej rady słuchać nie chce. Nieraz jej mówię – ja tam, wnuczko, w waszą setuację
zagłębiać się prawa nijakiego pełnego nie mam, ale tobie po swojemu, po starykowsku, radzę:
pluń jemu w mordę i z takim bandziorem nie zadawaj się. Bo teraz z tobą jak z jajkiem, a
później też na ulicę popędzi! To ona:

– Nie babci interes – powiada – sama wiem, co robię.

– A mówię pani, jeszcze się moje słowa, nie daj Boże, w prawdę obrócą.

Dziecko zaczęło płakać i staruszka zabrała się do kołysania, ale już po chwili zaczęła

narzekać na świat dzisiejszy, na dzieci i wnuki. Nawet taki Pawełek, co mu jeszcze mleko pod
nosem nie obeschło, że do klas chodzi, to już myśli, że mądrzejszy od babki.

– Nikt nie chce ze starą gadać, nikt – wzdycha ciężko – at, póki co to maleństwo w

kołysce leży, to słucha, ale rozumu swego jeszcze nie ma. A podrośnie, a wyhoduje go babka,
to też pewnikiem ani gęby do niej otworzyć nie zechce.

Magda podniecona opowiadaniem staruszki, wprost własnym uszom wierzyć nie chciała.

Jednak na każde zapytanie otrzymywała w odpowiedzi tyle szczegółów o owym narzeczonym
Misi, że trudno było wątpić.

I nagle w oczach Magdy jej własne nieszczęście wydało się czymś nieskończenie małym.

Teraz, gdy mogła już sobie wytłumaczyć wieczną ponurość Misi, wieczną jej szorstkość,
zdawało się Magdzie, że ta dziewczyna jest wielką bohaterką. Oczywiście to było straszne:

88

zakochać się w podobnym człowieku, ale żyć z tym, cierpieć i milczeć, to była sztuka nie
lada.

Toteż, gdy Misia wróciła, Magda patrzyła na nią zupełnie innymi oczyma, co musiało

zwrócić i jej uwagę, bo odciągnąwszy Magdę w kąt powiedziała:

– Pewno ci babka na mnie różnych rzeczy nagadała. Ale ty patrz! Nie bądź świnią.

Prawda, czy nieprawda, nie rozpowiadaj w teatrze. Rozumiesz?

Magda, ma się rozumieć, najsolenniej przyrzekła o niczym nie mówić, jednocześnie

zarzekając się, by o czymkolwiek wiedziała. Jednakże, gdy szły razem na próbę i gdy Misia
znowu zaczęła ją podbechtywać przeciw Kornatowi, Magda nie wytrzymała:

– Ty w ogóle musisz mieć bardzo złe zdanie o mężczyznach – powiedziała z naciskiem.

– Niby dlaczego?

– Tak... Niby przez tego twego.

Misia aż przystanęła.

– Słuchaj, Magda, ja wiem co robię – zmarszczyła brwi – a ty gębę trzymaj na kłódkę.

– Czy ja coś mówię?... – oburzyła się Magda.

– Nie mówisz, ale myślisz. Myślisz, że taki Kornat jest sto razy lepszy od mojego

chłopca. Tak myślisz, bo jesteś głupia. Gdybyś kochała, to byłby lepszy od tysiąca, od stu
tysięcy innych... Choćby cię bił i poniewierał. Rozumiesz? Na miłość nie ma sposobu. Ale
ty?... Z ciebie jeszcze taka smarkula. A może i w ogóle nigdy nie dowiesz się co to miłość.
Dajmy spokój.

Magdę głęboko zastanowiły te słowa. Rzeczywiście Misia była starsza, ale nie w tym

tkwiła różnica. Po prostu była inna. Jakaś poważna i taka zaciekła. Nikt by jej nie zaczepił w
teatrze, bo rzuciłaby mu się do oczu. I nikomu nie starała się przypochlebić ani nawet
podobać. Na każdego patrzyła wilkiem. Widocznie nie zależało jej ani na występach, ani na
karierze. Zupełnie inaczej niż Magdzie, która w żadnym razie nie umiałaby żyć bez ludzkiej
sympatii, bez tego, żeby jej nie lubiano, bez podobania się nie tylko mężczyznom, lecz i
kobietom. A po wtóre musiała myśleć o karierze. Przecie to był jej cel życia. Dla kariery
gotowa była na wszystko. No, niezupełnie. Byle nie Kornat i w ogóle nie mężczyzna. Na
samą myśl, że mogłaby znowu naga znaleźć się z kimś w łóżku, ogarniało ją
niewypowiedziane obrzydzenie. Z takim na przykład Bończą to byłoby mniej wstrętne, ale też
nie do wytrzymania.

– Widocznie trzeba się kochać tak, jak Misia, albo jak Paula w swoim gigolaku –

sformułowała sobie – żeby można było to znosić.

Wytłumaczalne jeszcze było, że żony sypiają z mężami, lub że taka Białkówna, czy inne

robią to dla pieniędzy. Ale dlaczego kłamią, dlaczego opowiadają, że to jakaś rozkosz!...
Chyba dlatego, że im wstyd, więc udają, że robią to dla przyjemności.

Pocałunek to inna rzecz. Jeżeli mężczyzna jest przystojny i ma ładne usta, a głównie

zęby, to całowanie się może być przyjemne. No, i jeżeli lubi się tego kogoś. A najlepszy
dowód, że o sypianiu z mężczyzną kobiety opowiadają bajki, to siostry Stelli. Żadna z nich
nigdy nie zadaje się z mężczyznami.

Tu Magda wpadła na doskonały pomysł: postara się zbliżyć do starszej z sióstr Stelli, do

Kiry Woszczyńskiej i wypyta ją o wszystko.

Na progu "kurnika" Magda stanęła jak skamieniała: na półce przed jej lustrem stał

ogromny kosz kwiatów. Koleżanki przyjęły ją śmiechem:

– Patrz, Kornat szaleje!

89

– Ze sto złotych musiał wybulić!

– I jaki "anonimowy wielbiciel", nawet się nie podpisał.

Magda wzruszyła ramionami:

– Ależ to na pewno pomyłka. To nie dla mnie.

Na to Staśka Żukowska odczepiła z kosza kartkę i przeczytała głośno:

– "Miedzianowłosej królewnie – pannie Magdalenie Nieczajównie":

– Miedzianowłosa! O ty miedzianowłosa jutrzenko!... zadeklamowała Zysmanówna.

– Uwiodłaś naszego Apolla na glanc!

– Czego się czepiacie! – krzyknęła nagle Misia Pichelówna – czego od niej chcecie? Czy

ona winna, że ten bęcwał Kornat przylepił się do niej?

– Odeślij mu kwiaty – powiedziała Zosia Jasionowska.

– Tak, tak! Powinien dostać po nosie.

Od razu wokół Magdy zrobiła się masowa narada. W rezultacie uchwalono, że Magda dla

dania prztyczka w nos Kornatowi rozda wszystkim róże w teatrze. Kornat się wścieknie, gdy
przyjdzie na próbę.

Magda pod presją uchwały, chociaż nie bez pewnej obawy, że może to jej w teatrze

zaszkodzić, róże rozdała, ale Kornat "niewściekł się", gdyż na próbę w ogóle nie przyszedł.
Na pewno uwiadomiłby go ktoś usłużny o całej historii wieczorem, ale przyjechał bardzo
późno, tak, że ledwie na swój występ zdążył.

I tu zrobiła się awantura, lecz zupełnie o coś innego.

Mianowicie, podczas występu z Iwonkami Kornat ni z tego ni z owego zamiast śpiewać

po kolei do każdej z nich, od razu podszedł do Magdy i śpiewał tylko do niej. Na scenie
wskutek zmiany figury powstało lekkie zamieszanie. Publiczność jednakże mogła się w tym
nie spostrzec, gdyby nie to, że Kornat najbezczelniej w świecie zmienił tekst piosenki. Chcąc
nie śpiewać do dwunastu, lecz do jednej, musiał to zrobić, lecz jakoś wyszło niezgrabnie i
śmiesznie. Publiczność zaczęła kaszlać, szurać nogami, a nawet śmiać się.

Po kurtynie nie było wcale braw, zaś za kulisy wpadł czerwony ze złości Cykowski i

autor piosenki, redaktor Czubarek, który przypadkiem, jak na nieszczęście, był tego dnia na
sali.

Zrobiło się istne piekło. Korzystając z zamieszania Magda prędzej uciekła do "kurnika".

Już na scenie była w strachu. Gdy Kornat wszystko przekręcił i oczy całej widowni
skierowały się na nią, dostała takiej tremy, iż wyleciały jej z głowy doskonale przecie
wyuczone ewolucje. Stała nieruchoma, coraz bardziej czerwona.

W "kurniku" też podniósł się harmider. Jedne oburzały się, inne wybuchały śmiechem.

Pani Iwona wyleciała na korytarz, gdzie redaktor Czubarek krzyczał przejmującym
dyszkantem:

– Ja sobie wypraszam! To skandal! Zrobiłeś ze mnie kretyna! W tym za grosz nie było

ani rymów, ani sensu!

– Ty sobie za wiele pozwalasz – wtórował zachłystujący się głos Cykowskiego.

W ogólnym hałasie nikły wykrzyki Kornata. Na korytarzu zrobił się tłok, w którym na

próżno miotał się inspicjent Torbiak, głosem rozpaczliwym wywołując tych, którzy
występowali w kolejnym skeczu:

– Ja przez was karę za opóźnienie zapłacę! Do choroby z takim bałaganem!

Do garderoby Iwonek wpadł Bończa. Wargi mu drżały ze złości:

90

– Gdzie ona jest? – huknął.

A gdy Magda nieśmiało wysunęła się naprzód, oburzył się i na nią spojrzał pogardliwie:

– Po przedstawieniu masz się zgłosić do kancelarii. Nam nie potrzeba załatwiania

waszych fizjologicznych potrzeb na scenie. Psiakrew!

Huknął drzwiami, a Magda rozpłakała się. Nikt jej nie pocieszał, bo z góry było

wiadomo: dyma. Podniosła się natychmiast zbiorowa dyskusja. Wszystkie zgadzały się, że to
wielka niesprawiedliwość, żeby Magdę wylewano za bezczelność Kornata. Ale nie było na to
rady.

Prawie wszyscy aktorzy zagadywali Magdę, dopytując się, co i dlaczego się stało.

Wszyscy byli zadowoleni z jednego, że Kornat zblamował się i że przytarto mu nosa.
Natomiast nikt nie wątpił, że i Magda zasłużyła na potępienie. Uważano ją za kochankę
znienawidzonego kolegi, którego bufonada i opryskliwość niejednemu dały się we znaki.

Do kancelarii Magda szła, jak na ścięcie. Zastała tu dalszy ciąg awantury. W okropnie

zadymionym pokoju Cykowski, Bończa, Michałek, kapelmistrz Czopski, redaktor Czubarek i
jeszcze jeden autor od skeczów, Nieklasiński sprzeczali się i skakali sobie do oczu. Na Magdę
nikt z początku nie zwrócił uwagi. Dłuższą chwilę stała pod drzwiami, aż Cykowski dostrzegł
ją i wrzasnął:

– Czego?!

– Pan Bończa kazał mi... – zaczęła.

– Tak, tak – potwierdził Bończa – chodź no.

Przeszli do drugiego pokoiku, wypraszając stamtąd woźnego zajętego obliczaniem

bilonu.

– Pytam ciebie, co ty wyprawiasz? – zaczął Bończa – od paru miesięcy jesteś w teatrze, a

pozwalasz sobie na diabli wiedzą co!

– Kiedy ja, panie dyrektorze... – próbowała bronić się.

– Co ty? Co ty?... Nie wystarcza wam łóżko?... Więc używajcie sobie pod łóżkiem, na

dachu, w tramwaju, psiakrew, ale nie na scenie! Rozumiesz!? Ja na to nie pozwolę!

Magdzie zakręciły się w oczach łzy, a gardło tak ścisnęło, że słowa wydobyć nie mogła.

Za co, za jaką winę miała znosić to wszystko i to od niego, od Bończy, od jedynego
człowieka w całym teatrze, od jedynego w Warszawie, dla którego czuła najwięcej sympatii.

Bończa tymczasem w dalszym ciągu wymyślał jej nie przebierając w słowach, zjadliwie,

bezlitośnie. Wreszcie powiedział:

– Na ten raz ci daruję. Twój najdroższy uparł się, że zerwie kontrakt, jeżeli się ciebie

wyleje. Ale na przyszłość uważaj!

Magdzie krew uderzyła do głowy:

– Ja nie chcę! – wybuchnęła.

– Czego nie chcesz? – spojrzał na nią ze zdumieniem i lekceważeniem.

– Nie chcę zostać! Wolę pójść na ulicę!

– No, na to masz zawsze czas – zrobił dowcipną minę, ale Magda już tego nie słyszała.

Ogarnęła ją wielka złość i żal. Sama nie zdawała sobie zbyt dobrze sprawy z tego, co mówi.
Słowa wyrywały się z niej same. Nie chce, nie ma zamiaru zostać w teatrze, gdzie jest taka
niesprawiedliwość, gdzie taki bałwan, taki kabotyn, jak Kornat czepia się, urządza różne hece,
a później z jego łaski ona, nic nie winna, ma przykrości. Ona pluje na jego łaskę i na niego,
ma do niego wstręt i żeby Bończa nie myślał, to niech zapyta, co zrobiła z kwiatami, które od

91

Kornata dostała i te róże, co w garderobie Bończy postawiła, to też z tego kosza, a on,
oczywiście, nawet zauważyć ich nie raczył: traktuje ją jak psa. I za co? Za co?...

Trzęsła się cała, a po twarzy spływały jej łzy. Szeroko otwartymi oczami już niemal z

nienawiścią patrzyła wprost w oczy zaskoczonego i nagle znieruchomiałego Bończy. Musiała
krzyczeć bardzo głośno, gdyż nawet w sąsiednim pokoju na chwilę zapanowała cisza.

– Wiesz mała – odezwał się niespodziewanie spokojnym głosem Bończa – że ty masz

pierwszorzędne warunki głosowe?... I ekspresję!

Nie zrozumiała, co do niej mówił. Ponieważ zaś nie czuła się pewnie na rozedrganych

nogach, oparła się o drzwi. Aż wstrząsnęła się, gdy uczuła na głowie dotyk jego ręki:

– Więc to od ciebie te róże? – zapytał tonem tak ciepłym, jak ten, którego używał w

konferansjerce.

– Ode mnie – zaszlochała.

– Bardzo piękne... Jakie ty masz miękkie włosy. To rzadko się zdarza. Rude włosy

zwykle bywają szorstkie. To naturalny kolor?

– Tak – uspokajała się, lecz wciąż nie odrywała rąk od twarzy.

– Więc ty nie żyjesz z nim?

– Nienawidzę go – odpowiedziała szczerze.

– No, to już dobrze. Nie płacz. Czego się mazgaisz? już do domu. Do widzenia.

Bez ceremonii wziął ją dwoma palcami pod brodę i lekko, bez nacisku, pocałował w

same usta.

– Do widzenia – powtórzył – a ty masz naprawdę dobry głos i silną ekspresję. Uczyłaś się

śpiewu?

– Nie – potrząsnęła głową – ale śpiewam trochę.

– No, dobrze... Hm... Od premiery będę miał trochę wolnego czasu. Przypomnij mi się

wówczas. Zobaczymy. A teraz zapudruj nos, dobranoc.

Przed teatrem spotkała Biesiadowskiego. Nie widziała go już od kilku dni. Ostatnio był u

niej, gdy mieszkała jeszcze na Złotej. Zaczął opowiadać o ojcu, o swoich interesach, o swojej
tęsknocie za nią.

– Nawet pan mnie nie zapytał – zirytowała się, gdy już stali przed bramą na Zielnej – czy

nie jestem głodna.

– Jezusie! – klasnął rękami. – Toż trzeba było powiedzieć! Chodźmy!

– Nie!... – uparła się. – Nie zapytał pan też, co się ze mną dzieje? A szkoda.

Dowiedziałby się pan może czegoś ciekawego. Ale pan tylko o sobie myśli.

– Panno Magdalenko! – zawołał z wyrzutem.

– Tak, tak – nie dała mu dojść do słowa – nawet nie zainteresował się pan, dlaczego

idziemy tu, nie na Złotą!

– Tak jakoś zagadałem się...

– Nie, mój drogi panie. Otóż dowiedz się pan, że idę tu na noc do swego kochanka. Do

widzenia.

Właśnie dozorca otworzył bramę i Magda nawet nie obejrzawszy się na Biesiadowskiego,

weszła.

92

Nie wiedziała dlaczego, ale sprawiało jej jakąś dziką przyjemność znęcanie się nad tym

człowiekiem. Może gdzieś podświadomie miała do niego żal za to, że był takim fajtłapą, że
nie był inny.

W stróżówce już wszyscy spali, oprócz Miśki, której nie było jeszcze w domu. Musiała

pójść do tego swego. Przy łóżku stała walizka Magdy, sprowadzona przed południem przez
młodszego brata Miśki z ulicy Chocimskiej od Joli.

Magda rozebrała się, umyła i położyła od ściany. Teraz dopiero mogła zebrać myśli.

Awantura w teatrze w rzeczywistości mogła dla niej obrócić się tylko na dobre. Bończa
obiecał po premierze, kiedy będzie miał więcej czasu, zająć się nią. Przypomniała sobie, że w
nowej rewii nie bierze udziału Rena Turska, która z dniem premiery wyjeżdża na południe
Francji. Wyglądało to tak, jakby Bończa czekał jej wyjazdu, by zainteresować się Magdą.

W każdym razie postanowiła nikomu nie wspominać o swoich nadziejach. Jeżeliby w

końcu nie dano jej numeru solowego, ośmieszyłaby się tylko raz na zawsze.

Nazajutrz umyślnie przyszła na próbę wcześniej, za ostatnie dwa złote kupiła trzy piękne

pąsowe róże i zaniosła do garderoby Bończy. Jeżeli domyśli się, że to od niej, będzie miała
dobrą wróżbę na przyszłość.

Bończa jednak nie domyślił się, a przynajmniej nie powiedział o tym Magdzie. Jednak w

jego zachowaniu nastąpiła zmiana. Przede wszystkim przywitał się z nią, czego dawniej nie
robił, pocałował ją w rękę, trochę od niechcenia i patrząc w inną stronę, ale zawsze i to już
było coś.

Kornat na próbie miał zajście z Malskim, który nie umiał w porę czegoś tam powiedzieć i

wskutek tego skecz próbowano aż dziesięć razy. Zirytowany, nawymyślał mu od idiotów i
pchnął tak, aż Malski potknął się o drabinę i upadł.

– Jak pan może! – krzyknęła Magda, wprost pragnąc wszcząć z Kornatem awanturę, lecz

on od razu uspokoił się, zaczął tłumaczyć się przed Magdą i nawet przeprosił Malskiego.

– Widzisz, moja miedziana królewno – pociągnął ją za rampę – dla ciebie jestem gotów

znosić nawet upokorzenia.

– Niech pan mnie puści – szarpnęła się śmiało – ładnie mnie pan wczoraj urządził.

– Kocham cię.

– Pan? – wzruszyła ramionami.

– Przed całą salą, przed całym światem mogę to powiedzieć. Chcesz?... Dziś na drugim

przedstawieniu zrobię taki kawał, że Cykowskiego szlag trafi, a tego drugiego gudłaja,
Czubraka, na noszach wytransportują.

– A niech pan robi, co się panu podoba – odpowiedziała opryskliwie – cóż to mnie

obchodzi?

On jednak zbyt zajęty był swoim planem:

– Ułożyłem sobie nowy tekst. Zobaczysz.

– Nic nie zobaczę, bo mnie przez pana omal nie wyleli.

– Nie bój się – zaśmiał się – niechby się ośmielili!

– Ale ja nie chcę, rozumie pan, nie chcę. Niech pan mi da spokój – wybuchnęła.

Spojrzał na nią, jak na wariatkę, a ponieważ właśnie Bończa dał znak orkiestrze i Iwonki

uformowały się na scenie w gotowości do próby, dorzucił tylko:

– Czekam po próbie. Pojedziemy do Wilanowa.

93

Tu już Magda postanowiła dać mu dobrą nauczkę. Ponieważ ostatnie słowa Kornata

słyszały wszystkie koleżanki, przebierając się w garderobie oświadczyła:

– Wyjdźmy razem, a zobaczycie, jak z nim pojadę.

Pamiętała dobrze, że umówiła się z inżynierem Piotrowskim i była przekonana, że czeka

na nią przed teatrem. Nie zawiodła się. Obrazek zrobił się pierwszej klasy. Kornat siedząc w
swoim wozie, gdy tylko zobaczył Magdę, wychodzącą z bramy, gościnnym ruchem otworzył
drzwiczki samochodu.

Magda jednak ani spojrzała w jego stronę, natomiast z uśmiechem zawołała na stojącego

przy brzegu chodnika inżyniera Piotrowskiego.

– Panie Janku! Jestem!

Widzieli to wszyscy! Przynajmniej połowa zespołu. Kornat z furią zatrzasnął drzwiczki.

Takiego afrontu nie doznał jeszcze w teatrze nigdy. A należało mu się od dawna.

Magda, trochę podniecona zajściem i ubawiona wściekłością Kornata, niemniej była rada,

że inżynier Piotrowski widział na własne oczy, jak taka zwykła girlaska Magdalena
Nieczajówna, może mieć w nosie znakomitego gwiazdora.

Na inżynierze scena ta, w której początkowo nie zorientował się, zrobiła jednak

rzeczywiście wielkie wrażenie.

– Doprawdy, bardzo mi przykro – powiedział takim tonem, jakby mówił, że mu jest

bardzo przyjemnie.

– Dlaczego? – śmiała się Magda.

– Zdaje się, że pani obraziła Kornata. To był Kornat, prawda?

– Tak, i cóż z tego?

– I to przeze mnie! Nie żałuje pani tego?

– Ani trochę.

– Bardzo, bardzo jestem pani wdzięczny – powiedział cicho.

Znać było, że czuł się trochę zmieszany, a nawet zaniepokojony.

– Niech się pan nie boi – z odrobiną złośliwości odezwała się Magda. – To pana do

niczego nie zobowiązuje.

Zaczerwienił się:

– Ale, panno Magdaleno, co też pani mówi.

– Mówię, co myślę, a myślę, że pan obawia się, że ja za to wylecę z teatru i pan będzie

niejako odpowiedzialny. Otóż niech pan wie, że i tak zrobiłabym to samo, gdyby nawet pan tu
na mnie nie czekał.

Powiedziała to dość ostro i dla zahamowania złego wrażenia uśmiechnęła się doń

najczulej, jak umiała. I tak zresztą wiedziała, że jej nie uwierzył.

– Mężczyźni są straszliwie zarozumiali – pomyślała.

Poszli znowu razem na obiad. Piotrowski był niezwykle uprzejmy i miły. Po obiedzie

wybrali się na spacer do Łazienek, by zobaczyć czerwień liści jesiennych, którymi inżynier
tak się zachwycał.

Niestety zaczął padać deszcz, wstąpili więc do dużej eleganckiej kawiarni. O tej porze

pusto tu jeszcze było i po zasłanej dywanami sali uwijali się tylko kelnerzy w białych
kurtkach.

94

Piotrowski ni z tego ni z owego zaczął mówić o sobie i o swojej narzeczonej. Kochał ją

bardzo, ale po dwóch latach narzeczeństwa doszedł do przekonania, że nie będą ze sobą
szczęśliwi. Ona, zapalona tenisistka, wciąż myśli tylko o swoim sporcie. Gdy tylko ma jakiś
mecz w Krakowie, w Poznaniu czy za granicą, to wyjeżdża, czasem nawet bez pożegnania.
To jej świat, jej żywioł. A on chce inaczej. Chce, żeby po powrocie do domu zastawać tam
zawsze żonę, żeby ona nie miała osobistego życia, tylko żyła życiem jego, jego
zainteresowaniami, upodobaniami, pracą. Dlatego nie pasują do siebie i zerwą. To
konieczność.

Później pokazywał Magdzie jej fotografię i scyzoryk, jaki od niej dostał i zegarek, który

miał po swoim dziadku, i list z jakiejś wielkiej firmy, proponujący mu stanowisko
wicedyrektora w Sosnowcu. I mówił, że propozycji nie przyjmie. Przy tej sposobności Magda
dowiedziała się szczegółowo, ile zarabia, ile miałby pensji i tantiemy w Sosnowcu, jakie tam
są stosunki, i moc innych rzeczy.

Wynikało z tego, że przeniesienie się do Sosnowca byłoby dla Piotrowskiego doskonałym

interesem. Zaczęła więc namawiać go do przyjęcia tego stanowiska.

– Przecież to doskonały dla pana interes. Niechże pan nie będzie dzieckiem – oburzyła

się, gdy jej argumenty nie przemawiały mu do przekonania. – Jakże można odrzucać coś tak
korzystnego i pieniądze, i stanowisko, i taką wspaniałą perspektywę kariery!

I rzeczywiście nie mogła zrozumieć wahań Piotrowskiego. Dla jakichś sentymentów

rodzinnych, dlatego, że lubi Warszawę! Cóż za lekkomyślność.

Zapaliła się tak tą dyskusją, że nawet nie zauważyła starszego pana, który stojąc tuż obok

kłaniał się im z uśmiechem. Okazało się, że był to wuj Piotrowskiego, pan Godziński, prezes
towarzystwa asekuracyjnego "Remo". Magda codziennie idąc do teatru, mijała olbrzymi
gmach towarzystwa "Remo" i teraz była trochę onieśmielona poznaniem samego prezesa tej
olbrzymiej instytucji. Okazało się jednak, że prezes był niezwykle miłym towarzyszem.
Szczupły, przystojny, wysoki, z siwymi włosami, przypominał Magdzie jej wyobrażenia o
angielskich lordach.

Wój Piotrowskiego zaczął Magdę obsypywać komplementami i żartobliwie gorszyć się,

że taka urocza niewiasta może znosić towarzystwo podobnego gołowąsa, jak jego
siostrzeniec. Zupełnie co innego mężczyzna starszy, solidny, doświadczony, umiejący ocenić
te skarby urody i wdzięku.

Wkrótce panów starszych i solidnych znalazło się więcej. Mianowicie przyszedł

przyjaciel prezesa Godzińskiego, dyrektor Balzer, pulchny okrąglutki jegomość, zażywający
wciąż jakieś pachnące eukaliptusem pastylki, które miały odzwyczaić go od palenia, znany
jubiler Reszke, też siwy i zażywny starszy grubasek, jego brat, którego raz nazywano
ministrem, a raz Basiulkiem i jeszcze jeden pan, też dyrektor banku, o śmiesznym nazwisku
Stęposz, ale jeszcze bardzo przystojny i niezwykle dowcipny.

Okazało się, że jest to ich godzina i że codziennie o tej porze schodzą się w kawiarni, jako

starzy przyjaciele lub koledzy. Inżynier Piotrowski był widocznie niezadowolony z ich
towarzystwa. Często spoglądał na zegarek i pochrząkiwał. Magda natomiast oswoiwszy się
szybko z nowymi znajomymi była uszczęśliwiona ich obecnością. Tak właśnie wyobrażała
sobie wyższe sfery, ludzi żyjących dostatnio, pięknie i wygodnie, umiejących ładnie mówić,
jeżdżących własnymi limuzy nami, mieszkających w olbrzymich pałacowych mieszkaniach i
jeżdżących za granicę dla własnej przyjemności.

I ona podobała się tym panom. Odczuwała to całkiem wy raźnie z ich spojrzeń, z

uśmiechów, ze sposobu zwracania się do niej. Nie było w tym natarczywości, tak znanej u
różnych mężczyzn kręcących się za kulisami, ani lekceważenia. Trak towali ją jak wielką

95

damę, chociaż zaraz na wstępie i bez ogródek, powiedziała, gdy dyrektor Stęposz mówił coś o
szczęściu oglądania jej piękności:

– To nie jest żadne szczęście, panie dyrektorze, niestety, nie jestem piękna, to raz, a po

wtóre tańczę w "Złotej Masce" i każdy może mnie oglądać za te kilka złotych, które płaci się
za bilet.

– Więc pani jest artystką? – zapytał prezes.

– Tak – szybko odpowiedział Piotrowski.

W jego pośpiechu Magda jednak dopatrzyła się obawy, by panowie nie dowiedzieli się,

że jego towarzyszka jest zwykłą "girlsą".

– Wstydzisz się mnie? – pomyślała – poczekajże! I wypaliła wprost:

– O, daleko mi do tytułu artystki. Jestem zaledwie jedną z dwunastu bezimiennych

tancerek z zespołu pani Iwony Karnickiej.

– Ach! Zatem przyszłą gwiazdą – z kurtuazją skłonił się dyrektor Stęposz, a prezes

Godziński dodał:

– W każdym razie najpiękniejszą z tego zespołu.

Inżynier był zły i milczał już do końca. Natomiast reszta towarzystwa po chwilowej

konsternacji zaczęła bawić się coraz lepiej.

Gdy wybiła siódma i Magda wstała, oświadczając ze szczerym smutkiem, że już musi iść

do teatru, wszyscy panowie jeden przez drugiego zaczęli ją prosić, by nie zapomniała o nich.
Codziennie są tu od szóstej i będą zachwyceni jeżeli ona zechce uświetnić ich nudne zebrania.

– A owszem – odpowiedziała wesoło – z przyjemnością, bo i mnie jest bardzo miło z

panami.

– A Janek nie będzie zazdrosny? – przymrużył oko prezes w stronę swego siostrzeńca.

– No, nie miałby powodu – zaśmiał się jubiler Reszka.

– Ani prawa! – z naciskiem, chociaż wesoło dodała Magda.

– Więc czekamy!

– Trzymamy za słowo!

– Dotrzymam, do widzenia!

Przepychali się wraz z Piotrowskim między gęsto obsadzonymi już stolikami.

Gdy znaleźli się na ulicy, Piotrowski odezwał się oficjalnym tonem:

– Czy pozwoli pani odwieźć się taksówką?

– Czego się pan złości?

– Wydaje się pani. Więc?

– Jest pan zabawny – wzruszyła ramionami – najpierw wstydzi się pan mnie wobec

swego wója i jego przyjaciół, a później jeszcze obraża się. I o co?

– Myli się pani – zaczął lodowato, lecz przerwała mu:

– Albo będzie pan mówił po ludzku, albo pójdę sama.

– Mówię chyba grzecznie?

– Za zimno jak na dzisiejszy i tak zimny wieczór. Brrr – wstrząsnęła się – jesień.

– Więc pojedziemy taksówką?

– Nie. Pan jest tak chłodny, że w taksówce jeszcze bardziej zmarznę. Idziemy pieszo.

Milczeli przez chwilę. Wreszcie Piotrowski zaczął wzruszonym głosem:

96

– Trudno ode mnie żądać, żebym był słodki jak cukierek. Jest pani ze mną i wystarcza, by

do stolika przysiadło się paru starych kawalerów, a już pani rozpływa się i na mnie nie raczy
w ogóle zwrócić uwagi.

– Co też pan opowiada? – oburzyła się.

Stał się czupurny i przemawiał tak, jakby była co najmniej jego żoną:

– Nie powinna pani była – oświadczył wreszcie z naganą w głosie – nie wolno pani było

obiecywać im, że pani przyjdzie.

– Niby dlaczego?

– Bo, to, bo... to wygląda na... polowanie na kieszeń tych obrzydliwych pierników.

– Ach, tak?... – zatrzymała się. – No, to żegnam pana!

– Ależ panno Magdalenko!

– Żegnam. Nie chcę pana narażać na towarzystwo ulicznej dziewczyny, polującej na

cudze kieszenie.

Szybko skręciła i przeszła na drugą stronę ulicy. W gruncie rzeczy wcale nie gniewała się

na Piotrowskiego i tylko udawała obrażoną. Chciała tylko "podciągnąć" go, by na przyszłość
nie rozpuścił się niczym bicz dziadowski! Wiedziała zresztą, że Piotrowski tak jej nie zostawi.

I rzeczywiście, zanim uszła pięćdziesiąt kroków dopędził ją cokolwiek zdyszany, a

zrównawszy się zaczął tłumaczyć się żałośnie i prosić o przebaczenie.

– Pani mnie źle zrozumiała, zapewniam panią, że nawet przez myśl mi nie przeszła chęć

obrażenia pani – powtarzał wciąż.

Nie odzywała się zupełnie kontenta, a on coraz żarliwiej dowodził, że właśnie uważa ją

za najuczciwszą dziewczynę, jaką kiedykolwiek spotkał, że żywi dla niej olbrzymi szacunek,
że tylko zdawało mu się, iż jako niedoświadczona, tak młodziutka przecie kobieta, nie
zorientowała się w istotnym sensie zaproszeń owych wstrętnych pryków.

Ponieważ Magda wciąż milczała, stawał się coraz pokorniejszy. Na koniec przed samym

teatrem wspaniałomyślnie mu przebaczyła:

– No, już dobrze – powiedziała – niech tam.

– I nie gniewa się już pani?

– Dotknął mnie pan bardzo boleśnie.

– Panno Magdaleno! – złożył ręce.

– Jeżeli się jest "girlsą", trzeba być na podobne traktowanie przygotowaną – westchnęła.

To zmusiło Piotrowskiego do nowych przeprosin, wprost bliski był płaczu.

– No, już dobrze, dobrze – zakończyła z uśmiechem, gdy spojrzawszy na zegarek

stwierdziła, że ledwie zdąży się ubrać.

– Można jutro po próbie przyjść? – zapytał już z daleka w bramie.

– Dobrze! – skinęła głową.

– Przepraszam! – krzyknął jeszcze za nią.

W garderobie zastała list od Kornata. Brzmiał krótko:

"Muszę się z Tobą koniecznie rozmówić. – Twój Leon".

Magda podarła list i wrzuciła do kosza. Postanowiła w każdym razie nie spotkać się z

Kornatem nigdzie na osobności.

Po przedstawieniu ułatwił jej to Biesiadowski, czekający w bramie.

97

Biedak był odświętnie ubrany i tak widocznie przejęty ostatnią nauczką, że zanim

przywitał się, zaczął od propozycji pójścia na kolację.

Ponieważ była głodna, a poza tym rozbrojona jego poczciwością, zgodziła się

natychmiast.

Weszli do eleganckiego lokalu, gdzie Biesiadowski czuł się odrobinę nieswój. Dopiero po

kwadransie oswoił się i zaczął od pytania:

– Panno Magdaleno, przecie to, co mi pani powiedziała wczoraj, to oczywiście

nieprawda?

– Co? Co powiedziałam? – udała naiwną.

– No o tym... No, że pani ma... tego...

Słowo kochanek nie chciało mu przejść przez usta. Męczył się i czerwienił, wbijając oczy

w talerz z rumsztykiem.

– Że mam kochanka?... Proszę pana – wzruszyła ramionami – a cóż to byłoby w tym

dziwnego?... Nie pamięta pan, co pan sam i mój ojciec mówiliście o dziewczętach
pracujących w teatrze?...

– Ja nie mówiłem – zastrzegł się.

– Mówił pan, mówił, że to same publiczne. No i cóż?... Cóż znaczy jeden kochanek?

Publiczne powinny mieć co dzień dwudziestu.

– Jak pani ze mną mówi. Panno Magdaleno – zajęczał.

– Mówię, jak pan tego chce. Powiedziałam, że mam kochanka! Więc go mam. I wolno

mi. Wypędzili mnie z domu, jestem wolna i robię, co mi się podoba. A poza tym cóż to
nadzwyczajnego? Czy pan nigdy nie miał kochanki?... Wiem, co mi pan powie, że mężczyzna
to coś innego. Ale skąd dla tych mężczyzn wciąż kochanek, skoro kobietom nie wolno?...

Biesiadowski, przybity i ponury nie odzywał się już wcale. Ma się rozumieć nie wierzył

Magdzie. Był pewien, że chodziło jej tylko o nastraszenie go tymi dowodzeniami. Ponieważ
jednak życie nauczyło go, że nie ma dymu bez ognia, rozmyślał nad własną bezradnością w
poczuciu konieczności zapobieżenia złu, które może Magdę spotkać. I wówczas to przyszedł
mu do głowy doskonały pomysł. Oczywiście na miłość nie znalazłby sposobu. Gdyby Magda
zakochała się w kimś, nic by jej powstrzymać nie zdołało. Ponieważ jednak już kilka razy
wspominała o niepunktualności wypłat w teatrze, mogła kiedyś znaleźć się w sytuacji
ciężkiej, a wtedy i dostęp do wszelkich złych pokus byłby łatwiejszy. Nie znaczy to, broń
Boże, by miała im ulec, lecz po co narażać ją na próbę?...

– Panno Magdaleno – odezwał się już przy końcu kolacji – byłbym na śmierć zapomniał!

Mam tu przesyłkę od pani siostry.

– Jaką przesyłkę.

– Najlepszą – odpowiedział z uśmiechem i swobodnie – najlepszą dla posłańca, bo

najmniej miejsca zajmuje, i dla adresata, bo otrzymuje to, czego najbardziej chce.

– Cóż to może być? – zaciekawiła się.

– Forsa!

– O! – zdziwiła się – czy dużo?

– Czy dużo?

Właśnie namyślał się ile jej dać i dla zyskania na czasie, powiedział:

– A proszę zgadnąć!

98

– Pojęcia nie mam.

– Trzysta złotych.

– Aż tyle? Eee. I nic pan nie mówi od razu. Boże drogi, jaka ta Adela poczciwa! Skąd ona

tyle pieniędzy wzięła?

Biesiadowski pod obrusem odliczył papierki i zaśmiał się:

– Twierdziła, że z oszczędności.

– Kochana Adela.

Magda rzeczywiście była rozczulona. Nigdy nie wątpiła o pamięci siostry, ale żeby aż

tyle!

Biesiadowski był rad z siebie. Wiedział, że nie przyjęłaby od niego i swój pomysł

podstawienia Adeli musiał uznać za genialny. Zepsuła mu się jednak mina, gdy Magda
oświadczyła:

– No, wobec tego, że jestem taka bogata, zapraszam pana teraz do "Adrii". Ja funduję.

– Żartuje pani. Ja nie chodzę po nocnych lokalach.

– To pan pójdzie.

– Ale późno już. Po drugiej.

– Więc raz jeden pan nie wyśpi się – upierała się.

Nie było rady i musiał pójść. W "Adrii", wielkim nocnym dancingu, Biesiadowski był

pierwszy raz w życiu. W środku olbrzymiej sali tańczyło kilkadziesiąt par. Kolorowy półmrok
i hałas orkiestry, tłum elegancko ubranych ludzi i gąszcz stolików oszołomił go trochę.

I Magda, która była tu zaledwie dwa razy, nie czuła się dość pewnie, ale nadrabiała miną.

Musiała przecież wobec Biesiadowskiego udawać światową kobietę. Dlatego przybrała lekko
znudzony i obojętny wyraz twarzy, co widząc Biesiadowski zaproponował:

– Chodźmy lepiej do domu, co tu...

– Stoliczek dla pana dyrektora? – wyrósł tuż przy nich kelner.

– Tak, tak – potwierdziła Magda.

– Służę, państwo pozwolą.

Gdy już usiedli, Biesiadowski zapytał Magdę.

– Dlaczego on mnie nazywa dyrektorem?

– Tak sobie, co mu szkodzi.

Kelner rozłożył na stoliku kartę win, a oceniając swym wprawnym okiem powody wahań

niedoświadczonych gości, sam zaproponował jakieś koktajle.

– Tak, dobrze, niech pan to da – czym prędzej zgodził się Biesiadowski.

– Słucham pana dyrektora.

– On musi mnie brać za kogoś innego – wciąż niepokoił się Biesiadowski.

Magda już go jednak nie słuchała. Zbyt silnie absorbowało jej uwagę całe otoczenie. Przy

niektórych stolikach siedziały pięknie wystrojone kobiety, połyskujące brylantami,
roześmiane, wydekoltowane. Mężczyźni podochoceni i rozbawieni raz po raz spoglądali ku
Magdzie łakomie i dość bezczelnie.

Nagle dostrzegła w drugim końcu sali większy stół, przy którym siedziało kilkanaście

osób. Wysoki siwy pan już trzeci raz kłaniał się w jej stronę zanim zorientowała się, że

99

ukłony skierowane są do niej. Dopiero wtedy go poznała. Był to jeden z owych znajomych
inżyniera Piotrowskiego, dyrektor Stęposz, po południu poznany w kawiarni.

Odkłoniła się z miłym uśmiechem i od niechcenia poinformowała Biesiadowskiego:

– To mój znajomy. Szalenie bogaty. Dyrektor banku.

Tymczasem orkiestra zagrała znowu i dyrektor Stęposz najniespodziewaniej zjawił się

prosić Magdę do tanga. Był nieco podhumorzony, ale zachowywał się zawsze jak wielki pan.
Przedstawił się Biesiadowskiemu, zapewnił, że mu "bardzo miło poznać" i zaczęli tańczyć.

W ogólnym tłoku i gwarze można było rozmawiać swobodnie. Pan Stęposz wciąż

zasypywał Magdę komplementami, opowiadał także, że na wszystkich jego przyjaciołach
wywarła niezapomniane wrażenie, że już jutro i zawsze będą z niecierpliwością wyczekiwać
w kawiarni jej przyjścia. Na zakończenie oświadczył, że tu jest w bardzo sympatycznym
towarzystwie i jeżeli tylko Magda zechce, wraz oczywiście z panem Biesiadowskim,
przesiąść się do nich, będą zachwyceni.

Magda miała wielką na to ochotę, lecz obawiała się, że Biesiadowski nie potrafi

zachować się wśród tych szykownych ludzi i dlatego stanowczo odmówiła.

– Muszę już iść spać, proszę pana – dziękowała mu za taniec.

Widocznie i Biesiadowski bardzo tego pragnął, gdyż przy stoliku zastała kelnera,

usiłującego z godnością i szacunkiem przekonać "szan... pana", że rachunek nie jest
specjalnie wygórowany, lecz podany ściśle podług cennika, który "szan... pan" może
sprawdzić.

Na szczęście tych targów nie widział dyrektor Stęposz. Pomimo to Magda po wyjściu z

dancingu zrobiła Biesiadowskiemu awanturę, że po pierwsze niepotrzebnie wyrywa się z
płaceniem, skoro to ona miała fundować, po wtóre, że wstyd targować się jak na Kercelaku.

– Widzi pan sam, że z panem nie można nigdzie chodzić.

– Toż nie dam się obdzierać – bronił się.

– To nie trzeba bywać w takich lokalach. Naraża mnie pan na kompromitację.

– Przecież oni nie znają pani, panno Magdaleno.

– Ale będą znali. Zapomina pan, że jestem artystką.

Z powodu tej sprzeczki rozstali się dość kwaśno, jedynym ustępstwem, na jakie Magda

się zdobyła, było uspokojenie go, że mieszka u przyjaciółki, nie zaś u kochanka.

Tej nocy Magda wcale nie spała. Najpierw dziecko darło się nieludzko, nad ranem zaś

wynikła okropna awantura. Przyszedł przyjaciel Miśki pijany w sztok i domagał się od niej
pieniędzy.

Miśka przysięgała, że nie ma ani grosza i wtykała mu cztery złote, jedyne drobne, jakie

mogła jej dać Magda. Wreszcie zerwał się z łóżka Felek i wraz ze starym Pichelem rzucili się
na awanturnika, lecz wówczas Misia stanęła w jego obronie i matka musiała przemocą
przytrzymywać ją w izbie, gdy w bramie aż kotłowało się. Po wyrzuceniu przyjaciela na ulicę
znowuż Misia krzyczała i zawodziła przez dobrą godzinę. A później zaczął się normalny
dzienny ruch i już o spaniu nie mogło być mowy.

Na domiar wszystkiego Magdę tak rozbolała głowa, że na próbie chodziła jak

nieprzytomna. Do premiery zostały tylko dwa dni i ponieważ na każdy drobiazg zwracano
uwagę, Cykowski skrzyczał Magdę, a Bończa odwoławszy ją na stronę, zapytał:

– Co ci jest mała?

– Głowa mnie szalenie boli, panie dyrektorze.

100

– Weź proszek. A na drugi raz nie włócz się po nocach, to cię nie będzie bolała. Na

próbie trzeba być w porządku.

Mówił niby surowo, ale uśmiechnął się do niej.

– Ja wcale nie włóczyłam się – powiedziała – tylko nie spałam.

Wówczas jakby od niechcenia zaczął ją wypytywać, a ona, sama nie wiedząc dlaczego,

szczerze opowiedziała mu, że nie ma mieszkania, gdyż nie posiada dokumentów, że nocuje
kątem u Pichelówny, której ojciec jest dozorcą i że bardzo jej z tym ciężko.

Bończa wysłuchał wszystkiego uważnie, wciąż wzruszał ramionami, a w końcu

oświadczył:

– Wiesz, że tak głupiej dziewczyny jeszcze nie widziałem. Zaraz dzisiaj pójdziesz do

rządcy domu, gdzie mieszkałaś u rodziców i weźmiesz wyciąg z ksiąg meldunkowych.
Będziesz pamiętała? Wyciąg z ksiąg meldunkowych!

– Będę.

– A teraz idź do mojej garderoby i w stoliku w lewej szufladzie znajdziesz proszki. No,

marsz.

– Bardzo, bardzo panu dziękuję – wyciągnęła do niego rękę, a on chyba nie zauważył

tego, bo tylko uśmiechnął się i przesunąwszy końcami palców po jej podbródku, odszedł.

Taki właśnie był ostry i dobry, taki męski, taki właśnie Magdzie się spodobał.

Zdobycie dokumentu poszło łatwiej niż przypuszczała. Nie chcąc ryzykować spotkania

ojca, wyprawiła po ów wyciąg jedną z koleżanek, a sama tylko zatelefonowała do rządcy
oświadczając, że jest chora i osobiście przyjść nie może.

Na szóstą poszła do kawiarni i pierwszą osobą znajomą, którą dostrzegła, był Kornat.

Siedział z jakimś jeszcze facetem i na widok Magdy zerwał się, usiłując przecisnąć się do niej
między stolikami...

Udała, że tego nie spostrzega. Czym prędzej przeszła aż do końca. Starsi panowie byli już

wszyscy w komplecie.

Powitano Magdę owacyjnie i to z takim rumorem, iż nadbiegli aż trzej kelnerzy, by

przyjąć zamówienia na – jedną filiżankę kawy. Usadowiła się w sam czas na jednym z pięciu
zaofiarowanych jej foteli, by zobaczyć sromotny odwrót Kornata. Był to już drugi afront
publiczny, jaki mu zrobiła. Usiadł z miną wściekłą i zaciętą, której nie mógł zamaskować
robionym półuśmiechem...

– Będzie się mścił – pomyślała Magda, lecz nie miała czasu na żadne rozważanie, gdyż

wszyscy jej towarzysze zasypywali ją pytaniami.

I nie pytali o nic przykrego, ani o żadne sprawy zbyt osobiste. Często jeden odpowiadał

drugiemu na pytanie zadane Magdzie, często mówili dowcipy, opowiadali przy tym jakoś
lekko i krótko i na wpół żartobliwie przeróżne historie, czy to ze swego życia, czy też
anegdotki. I robili to wszystko tak jakoś inaczej, tak elegancko, z taką niefrasobliwością, a
każda rzecz była ciekawa, każdej słuchało się z nieudawanym zainteresowaniem. Magda przy
tym dobrze odczuwała, że podoba się im, że podoba się dlatego, że jest ładna i młoda, a może
także z tej racji, że takim starszym bogatym wygom, takim lwom Salonowym, z których
każdy musiał w życiu mieć setki kobiet, zdawać się mogło, że skoro mają do czynienia z
"girlsą", to mogą liczyć na łatwą zdobycz.

I to jednak nie obrażało Magdy, a nie obrażało z tego powodu, że podobnego podejrzenia,

chociaż niewątpliwie uzasadnionego, nie potwierdzali niczym. Traktowali ją z niezmiennym
szacunkiem, bawili, jak bawiliby pannę ze swego środowiska, żartowali nawet dość zjadliwie,
ale jeden za drugiego chciałby "na niby" zniechęcić Magdę do rzekomego rywala.

101

Świetnie, wprost świetnie czuła się z nimi. Właśnie ile razy myślała dawniej o swojej

przyszłości, o swojej karierze, jako cel, dla którego warto było walczyć, znosić różne
przykrości, poświęcać się, widziała – wówczas jeszcze w mglistych zarysach – takie życie,
takie otoczenie, takich ludzi, jak ci.

– To jest kultura – sformułowała sobie wszystkie rzeczy.

A pod słowem "kultura" rozumiała elegancję i umiejętność ładnie prowadzonej rozmowy,

i wykształcenie, i bogactwo, i stosunki, a nade wszystko takie wychowanie i sztukę obracania
najpoważniejszej rzeczy w żart, lub z żartu w poważną kwestię, gdy tego potrzeba.

Na przykład pewna była, że żaden z tych starszych panów nie zerwałby się od stolika, a

później nie siedział z twarzą rozjuszonego buldoga, jak Kornat.

W teatrze mieli słuszność, nazywając go chamem. W teatrze w ogóle znają się na

ludziach. Wiedzą, za co lubią Berczyńskiego, dlaczego życzliwie mówią o siostrach Stelli,
czy Michałku, a dlaczego nie omijają żadnej sposobności, by po cichu zrobić na złość
kapelmistrzowi Czapskiemu. Tylko co do Bończy nie mają racji.

W gruncie rzeczy nie zrobił on jeszcze nikomu świństwa, a że trzyma się nieco na uboczu

i jest wymagający, to chyba i nie może być inaczej. Doszłoby do bałaganu, taka baba to
wlazłaby mu na głowę.

Przez mgnienie zastanowiła się, czy Bończa nie jest z tegoż gatunku, co ci panowie?

Może i oni w swoich bankach, fabrykach, czy przedsiębiorstwach są tacy, jak on w teatrze?
W takim razie poza teatrem byłby podobny do nich?... I zrozumiała, że to zupełnie coś
innego.

Starsi panowie tymczasem prześcigali się w zapewnianiu Magdy, że jest unikatem.

Kiedyś, nawet niedawno, cieszyli się, że siadują tu sami, bez towarzystwa kobiet, a teraz
przekonali się, że o wiele, że nieporównywalnie milej spędza się czas, gdy się wśród siebie
ma takie arcydzieło, cyzelowe w czerwonym złocie, "taki klejnot w srebrnej oprawie naszych
przedwcześnie osiwiałych głów".

– No, nie zapominajcie i o drugim klejnocie – wtrącił poważnie dyrektor Balzer – nie

zapominajcie o tej różowej perle.

Tu wskazał łysinę ministra i znów śmieli się wszyscy.

O siódmej Magda zaczęła się żegnać, lecz wytargowali u niej jeszcze dziesięć minut, z

tym, że samochód prezesa Godzińskiego odwiezie ją do teatru.

W teatrze jak zwykle w ostatnich dniach przed premierą, podczas przedstawień, idących

ćwierćkompletami, a czasem, samą "watą", nastrój był ospały. Przerwy robiono długie,
aktorzy od niechcenia odwalali swoje numery. Za kulisami ziewano.

Kornat udał, że ma czkawkę i w drugiej części nie pokazał się na scenie wcale. W istocie

zrobił to dlatego, by rozmówić się z Magdą. Wepchnął ją do swojej garderoby i z miejsca
zaczął się zgrywać:

– Co ty ze mną wyprawiasz! Ja od zmysłów odchodzę!

Spojrzała mu prosto w oczy.

– Niepotrzebnie pan odchodzi – wzruszyła ramionami – to nic panu nie pomoże.

– Kłamiesz! Ty mnie kochasz!

Z całej siły ścisnął jej ręce. Magdę zabolały mięśnie, lecz pomimo to przybrała spokojny i

wzgardliwy wyraz twarzy.

– O, a mnie zdawało się, że pana nie cierpię, tak, że brzydzę się panem. Brzydzę się –

powtórzyła z naciskiem.

102

– Ach, jaka ty jeszcze jesteś głupia!

– Możliwe.

– Więc dlaczego oddałaś mi się wtedy? Dlaczego? – spytał.

Cóż miała mu na to odpowiedzieć? Jak się tłumaczyć? Jakimi argumentami

przekonywać?... I po co?

Wydęła wargi.

– Taką miałam fantazję.

– Kłamiesz.

– Proszę mnie wypuścić! – szarpnęła się.

– Przyjdziesz dzisiaj do mnie? Musisz! Czy rozumiesz, że musisz?!

Wtedy wybuchnęła śmiechem. Jakże dobrze znała te słowa z płyty gramofonowej, którą

tak zachwycała się jeszcze w domu, na Dobrej.

– Czego się śmiejesz, ty... ty... – odskoczył jak oparzony.

Roztarła zgniecione ręce i zanuciła:

– "Czy rozumiesz, że to nakaz, to litość, to mus"... Znam to... pięknie to pan śpiewał

przed dwoma laty. A teraz panu powiem, że rzeczywiście byłam głupia. Więcej niż głupia.
Ale już nie będę. Może pan być pewien, że nie. A mówiąc po prostu, niech pan będzie łaskaw
dać mi nareszcie święty spokój.

– Pożałujesz tego! – zastąpił jej drogę.

– Grozi pan i za co?... Pytam, za co?...

Stali tak chwilę naprzeciw siebie. Nie odpowiedział ani słowem. Magda wyminęła go i

wyszła na korytarz. Aż sama sobie dziwiła się, że była tak spokojna, tak opanowana. Nie
czuła już do Kornata ani żalu, ani nienawiści. Po prostu wykreśliła go.

Na zakręcie korytarza spotkała Bończę.

– No, mała – powiedział – nie zapominaj o tym, że w piątek masz przyjść do mnie. O

czwartej.

Ponieważ przedtem nie wspominał o tym, uśmiechnęła się.

– Nie zapomnę, ale pan dyrektor nie mówił.

– Więc teraz mówię.

– Na pewno przyjdę.

– Zobaczymy, co się da z ciebie zrobić, tylko... tego... uważasz, nie chwal się tutaj!

– Ja się nigdy nie chwalę.

– No!

Poklepał ją po ramieniu i uśmiechnął się jakby ironicznie. Nie, on nie był dobrym

człowiekiem, ale dlatego właśnie miał w sobie tę męskość pociągającą i obezwładniającą.

103

Rozdział III

Pensjonat doktorowej Łopińskiej mieścił się na czwartym piętrze wielkiej brunatnej

kamienicy przy ulicy Wilczej. Zasadniczo nie wynajmowano tu pokojów bez utrzymania. Dla
Magdy zrobiono wyjątek. Drugim wyjątkiem był sam fakt przyjęcia do pensjonatu osoby, nie
należącej do najlepszego towarzystwa, trzecim zgoda właścicielki na przyjmowanie gości w
pokoju. Całe to swoje wyjątkowe położenie w pensjonacie zawdzięczała Magda dwóm
faktom: po pierwsze połowa pokojów stała od dawna bez lokatorów, po drugie, w klitce,
odnajmowanej przez nią, było za dużo pluskiew; jak i wytrzymałość innych kandydatów.
Niezłomne zasady pani doktorowej były bezsilne wobec tej siły wyższej. Magda zaś dzięki
wytrwałości, dobrej woli i sporym dozom "Flitu" umiała wytrwać. "Flit" umożliwiał
współżycie z insektami, wytrzymałość zaś i dobra wola – współżycie z panią doktorową.

Zresztą w domu Magda bywała niemal gościem, praca w teatrze wieczorami, próby w

południe i popołudnia spędzane z Kamilem Bończą na uczeniu się roli w skeczu i piosenki,
wypełniały cały dzień. Sama nie wiedziała, kiedy i w jaki sposób znajdowała czas na
przygotowywanie się do egzaminów Związku Artystów i na bywanie co kilka dni w kawiarni
wśród swoich podtatusiałych przyjaciół.

Do kawiarni wyrywała się wszakże tylko wtedy, gdy Kamil by zajęty. Wprawdzie

bynajmniej nie cieszyła się tymi rozstaniami, ale i tamtych panów lubiła. Kamil był zimny.
Ani razu, nawet w najczulszych momentach, nie powiedział, że ją kocha. Pomimo to nie
wątpiła, że to z jego strony tylko taka maniera. W istocie obsypywał ją prezentami, a jeszcze
bardziej przekonywał o swoim ukrywaniu uczucia pieszczotami. Umiał też, siedząc
naprzeciw łóżka, przez godzinę przyglądać się jej z tym milczącym zachwytem, który
podniecał jeszcze silniej, niż pieszczoty.

Natomiast w chwilę potem, gdy siadał do fortepianu i akompaniował do piosenki, stawał

się chłodnym i surowym reżyserem. Nieraz na początku, aż nie mogło jej w takich
momentach przejść przez usta imię "Kam" i mówiła "panie dyrektorze".

Nauka ta była wielką męczarnią. Kamil Bończa nie tylko w teatrze, lecz i tu, u siebie, nie

lubił chwalić, a wymagał bodaj więcej.

– To jest mydło – wyrokował oschle po wysłuchaniu zwrotki, w którą Magda wkładała

całą siebie – to jest amatorskie mydło.

I przerabiał z nią słowo po słowie, gest po geście, przerabiał po dziesięć, dwadzieścia

razy z rzędu, aż Magdzie szumiało w głowie, aż przestawała już rozumieć sens śpiewanych
słów.

Nigdy nie wyobrażała sobie, by zawód artystki miał być aż tak trudny. Kiedyś zapytała

Kamila:

– Czy ty i z Reną Turską musiałeś tak się męczyć?

– Ona ma talent! – odpowiedział.

– A... a ja?

– Ty?... Ty masz osiemnaście lat.

– I nic... nic więcej?... – wstrzymała oddech.

– Hm... to się jeszcze pokaże.

104

– Kam, mój jedyny, mój kochany – tuliła się do niego – ale ty zrobisz ze mnie artystkę,

zrobisz, prawda?

Wówczas przyglądał się jej swymi stalowymi oczyma i mówił:

– Zrobiłbym z ciebie rzeźbę... Tylko żaden marmur nie ma takiej karnacji.

Kochała go ponad wszystko. I jeżeli drżała na myśl o swoim występie solowym, to

głównie dlatego, że była niemal pewna, że w razie klęski Bończa porzuci ją dla Turskiej, czy
dla którejś innej.

W teatrze wiedziano już od dawna o jednym i o drugim, to jest zarówno o zamierzonym

występie solowym Magdy, jak i o jej stosunku z Bończą. Wpłynęło to na zasadniczą zmianę
jej sytuacji za kulisami. Tańcząc nadal w zespole Iwonek, spotykała się wciąż z objawami
niechęci. Tylko niektóre z koleżanek, jak Białkówna i Paula Zysmanówna, stały się dla niej
serdeczniejsze. Natomiast wśród aktorów i aktorek odczuła wyraźnie zwyżkę swoich akcji.
Przymilano się do niej, zabiegano o jej przyjaźń, obgadywano się przed nią. Zaczęła coś
znaczyć w teatrze, znaczyć oczywiście o tyle, że przez pozyskanie jej względów, każdy miał
nadzieję zyskać na życzliwości Bończy. Gdybyż wiedzieli, że on na to w ogóle nie zwraca
uwagi, a z Magdą o teatrze prawie nie rozmawia!

Magda o to nie żywiła doń żalu. Nigdy nie miała ambicji rządzenia się za kulisami, a

intryg nie lubiła. Jeżeli wysłuchiwała łapczywie wszelkich plotek, to jedynie przez ciekawość,
przez potrzebę orientowania się w stosunkach i to głównie po to, by z zakulisowej gadaniny
wywnioskować, co ma sądzić o samej sobie i o swojej przyszłości.

Najbardziej bała się powrotu Reny Turskiej. Szybko doszło do Magdy, że Turskiej różni

usłużni donieśli natychmiast o zdradzie Bończy. Kamil otrzymywał zresztą prawie co dzień
od niej listy, które często leżały po kilka dni nie otwarte na nocnej szafce. I o tym nie
rozmawiali. Tylko raz Magda zapytała:

– Czy ty do niej wrócisz, Kam?

Spojrzał na ścianę, gdzie pełno było fotografii kobiecych i odpowiedział pytaniem:

– Do której?

Zrozumiała i nie pytała więcej. Odpowiedź ta ucieszyła ją, jednocześnie dotykając

boleśnie. Ma się rozumieć, nie miała żadnej nadziei, że Kamila zdobędzie na męża. Tacy
ludzie, jak on, nie żenią się. Zresztą i sama tego nie pragnęła. Dziwiła się sobie z tego
powodu, nawet oskarżała się przed sobą o jakieś bliżej nieokreślone wyrachowanie, ale o
małżeństwie z Kamilem nie marzyła. Jednakże poczucie swojej tymczasowości w jego życiu,
uświadomienie prawdy, że jest się jedną z wielu, jedną z bardzo wielu – musiało boleć.

A przecież wiedziała o tym od początku. I godziła się z tym. Nawet złudzeń żadnych nie

miała.

Owego dnia, gdy po spektaklu po raz pierwszy wziął ją na kolację, a później przywiózł do

siebie, nawet jej nie pocałował.

– Kładź się spać... – powiedział i sam zaczął sobie przygotowywać posłanie na sofie.

Była trochę podchmielona i od rana zresztą tego dnia prawie szczęśliwa: wszystkie

obawy co do następstw owej potwornej nocy, spędzonej u Kornata, okazały się niepotrzebne.
Bończa był niesłychanie miły, przy kolacji pokazał jej tekst piosenki, którą przeznaczył dla
niej i po prostu ze zwykłej wdzięczności poszła do niego. Poza tym bała się, że odmową zrazi
go sobie.

– Niech już będzie – myślała, pijąc coraz więcej, by przynajmniej nie przeżyć tej

obrzydliwości na trzeźwo.

Tymczasem nie dotknął jej wcale.

105

Zasnęła prawie natychmiast. Gdy zaś obudziła się z rana, Bończa siedział w pidżamie

przed lustrem i golił się.

– No, jak ci się spało? – odezwał się takim tonem, jakby to wszystko było naturalne.

A później powiedział:

– Wstawaj, zabierzemy się do roboty.

Taka była pierwsza noc.

Po owej robocie, rzeczywiście ciężkiej i męczącej, posadził ją sobie na kolana, przesunął

kilka razy dłonią po jej nogach od pantofelków do podwiązek i oświadczył:

– Może z ciebie jeszcze coś będzie.

Wówczas sama, uradowana i wdzięczna, zarzuciła mu ręce na szyję i pocałowała w

policzek.

Lekko odwrócił jej głowę i przywarł do ust. I w tym właśnie momencie Magda

zrozumiała, że mężczyźni nie są jednakowi, że Bończa to zupełnie coś innego, niż Kornat.
Wtedy też zachwiało się w niej przeświadczenie, że dotyk mężczyzny sprawia tylko
obrzydzenie.

Nazajutrz, kiedy przyszła na lekcję, pocałował ją tylko w rękę, a wieczorem po

przedstawieniu poszedł na kolację z Cykowskim i Berczyńskim.

Już wówczas mieszkała w pensjonacie doktorowej Łopińskiej i sama wracając na Wilczą,

po trosze czuła się na Bończę obrażona. Najwidoczniej nie zależało mu na niej.
Najwidoczniej lekceważył sobie taką zwykłą girlsę z zespołu. Traktowałby ją zupełnie
inaczej, gdyby stała się sławną artystką, gdyby w ogóle mogła dojść do sławy. Po prostu
przekonał się, że Magda nie ma za grosz talentu i teraz pewnie żałuje, że w ogóle zajął się nią
niepotrzebnie. Tego rodzaju obawy bynajmniej nie zniechęciły Magdy. Miała w naturze zbyt
wiele uporu i zbyt wiele woli dojścia do celu, by poddać się rezygnacji. Przeciwnie. Z tym
większym wysiłkiem zabrała się do uczenia się piosenki. Najpierw w swoim pokoiku
pensjonatowym przepracowała tekst przeróżnymi intonacjami, później starała się w
interpretacji naśladować różne artystki z Turską włącznie. I tu wydało się jej, że robi to
bardzo dobrze. Zaraz następnego dnia zademonstrowała swoje imitacje Bończy. Sukces był
nadspodziewany: sam Bończa śmiał się!

– Więcej karykatury, więcej karykatury! – zachęcał i dawał różne wskazówki, tu taki

gest, tu dłuższa pauza, tu więcej nosowego brzmienia. Na zakończenie powiedział:

– Widzisz, każda z nich ma swój rodzaj, swój sposób, swoją indywidualność.

Imitatorstwo jest rzeczą łatwą. Wziętą, ale powtarzam, łatwą. Zdobądź i ty jakieś własne
ujęcie, własny wyraz.

Magda starała się. Wszystko jednak wypadało sztucznie i źle.

– Nie – krzyczał Bończa – to jest guzik.

W każdym razie imitacje zdobyły jakie takie jego uznanie. I to już było dobrze. Poza tym

Magda zaatakowała go i z innej strony, zaczęła go kokietować. Nieznacznie, bardzo
ostrożnie, gdyż bała się, że taki stary wyga łatwo się na tym pozna i jeszcze ją wyśmieje.
Wzięła się też na inny jeszcze sposób: zachwycała się jego talentem, jego konferansjerkami,
lecz to go nie brało.

Wzruszył tylko ramionami i mówił:

– Daj spokój.

Był zanadto przeświadczony o swojej wielkości i dlatego udawał skromnego. Uważał

widocznie Magdę za nieuprawnioną nawet do robienia mu komplementów. I nagle, całkiem

106

dla Magdy niespodziewanie, stało się to jednego ranka. Gdy przyszła, leżał jeszcze w łóżku.
Witając się, przytrzymał jej rękę.

– Usiądź – powiedział.

W jego zaspanych jeszcze oczach dostrzegła dziwny błysk.

– Zgniotę panu tę piękną kołdrę – powiedziała bez sensu.

– Więc wejdź pod kołdrę – nie puszczał jej ręki.

– Pan żartuje – bąknęła.

– No co!? – prawie krzyknął. – Księżniczkę z bajki udajesz?

– Nie... tylko...

– Więc rozbieraj się.

Owinął się w kołdrę i odwrócił do ściany.

Magda przez chwilę stała nieruchomo, nie wiedząc, co z sobą zrobić. Chciało się jej uciec

i zapłakać, i oburzyć się, ale przecie sama do tego dążyła...

– Niech tam – zdecydowała się w myśli.

Zaczęła szybko rozbierać się. Na szczęście miała na sobie świeżo upraną kombinezkę. Od

szeregu dni sama prała swoje dwie najładniejsze kombinezki i narażała się na złośliwe
docinki służących w pensjonacie, prasując je w kuchni.

– No już? – zapytał, aż drgnęła.

Szybko ściągnęła sukienkę.

W dwie godziny później, gdy zmęczona i z podkrążonymi oczyma śpiewała swoją

piosenkę, wówczas to po raz pierwszy Kamil powiedział, że dobrze.

Tuliła go i całowała z wdzięczności za te słowa, i za wszystko.

– Taki zabieg kosmetyczny dobrze ci robi – uśmiechnął się.

Nie przyznała mu się, że właściwie to on był jej pierwszym mężczyzną. Wstydziła się

tego. A poza tym, mógł jej nie uwierzyć. Zresztą, wcale nie interesował się tą sprawą. Zapytał
tylko od niechcenia:

– A cóż tam z Kornatem?

– Nienawidziłam go zawsze i zawsze nim się brzydziłam.

– A jednak byłaś jego kochanką. Żyłaś z nim – ziewnął Bończa.

– To nieprawda! – zerwała się. – To kłamstwo.

– No, zgoda, zgoda – machnął ręką – co to mnie obchodzi.

Chciała mu powiedzieć, że to źle, że powinno go obchodzić, że tylko jego kocha, że on

jest jej pierwszą i jedyną miłością, ale w myśli przychodziły tylko takie słowa, które znała z
piosenek "Złotej Maski". Aż dziwne było, że wszystko, co myślała o miłości, było już
wyświechtane tymi i innymi piosenkami, banalne i rymowane.

A jednak kochała Kamila. Nie ulegało to wątpliwości. Zawsze wyobrażała sobie miłość

nieco inaczej, lecz inaczej tylko o tyle, że i ten, w którym ona się zakochała, nie będzie
ukrywał swego uczucia.

Tymczasem Kamil był wprawdzie dobry, miły, cierpliwy jako pedagog, chodził z nią do

teatru i często po drodze kupował różne prezenty, przeważnie do ubrania, kapelusz,
pantofelki, sukienkę, czy kombinezkę, ale miał przy tym jakąś oschłość. Nie lubił czułych
słów i nawet jego komplementy, chociaż ich nie żałował, były jakieś sztywne. Nawet jego
pieszczoty, które przyprawiały Magdę o zawrót głowy i półprzytomne szaleństwo, odznaczały

107

się chłodem. Obserwował ją swoimi szarymi oczyma, przyglądał się spokojnie jakoś, niemal
obrażająco.

Mówiła sobie, że widocznie tak musi być, przy całym swoim uporze umiała godzić się z

rzeczywistością.

Bończa był pod jeszcze jednym względem człowiekiem w teatrze wyjątkowym – wiele

czytał. Jego mieszkanie, wszystkie cztery pokoje, pełne były książek i wciąż kupował nowe.
Wystarczały mu trzy minuty przerwy w jakimś zajęciu, by zaraz sięgał po książkę. Były to
przeważnie poezje i dzieła naukowe. Z powieści czytywał tylko autorów dawnych. Teraz
często i Magdzie dawał do rąk tę czy inną książkę i kazał jej czytać głośno. Jeżeli przerywał
czytanie, to jedynie po to, by wytłumaczyć jej sens danej rzeczy, lub podkreślić oryginalność
stylu czy piękno słowa. Równie żywo interesował się muzyką i malarstwem.

Za kulisami wprawdzie pokpiwano z tych zainteresowań Bończy. Podejrzewano go o

snobizm i zapewniano, że w gruncie nie zna się na niczym poza konferansjerką. Jednak
Magda wyrobiła sobie wręcz odmienne zdanie. Nie dlatego, że go kochała, lecz swoim
zdrowym rozumem umiała przecie ocenić, co jest komedią, a co prawdą.

W każdym razie, odkąd żyła z Bończą, jej własne upodobania i myśli poszły w tym

kierunku. Umiała zrozumieć i zapamiętać uwagi Kamila o sztuce, o utworach literackich, o
sprawach ludzkich. Wierzyła w ich mądrość, a miała i sprawdzian, że bądź co bądź nie było
to głupie.

Sprawdzianem tym było towarzystwo starszych panów w kawiarni. Ilekroć nadarzała się

trafna sposobność w rozmowie, Magda wypowiadała swoje zdanie, a raczej zdanie Kamila i
widziała bezpośredni skutek, który wyrażał się w zdziwieniu, w przyznawaniu racji, w długiej
dyskusji, a czasem w podziwie.

Bończa nie lubił chodzić po kawiarniach i Magdzie nigdy nie towarzyszył. Miał zresztą

mnóstwo roboty. Nigdy też nie wyraził niezadowolenia z powodu jej dość częstych posiedzeń
ze staruszkami. Co do nich, pozycja Magdy w ich kółku w stosunkowo niedługim czasie
ustaliła się wyraźnie. Wprawdzie początkowo ten, lub ów próbował zaankietować Magdę dla
siebie, proponował przejażdżki samochodem, zapraszał na kolację, czasem do knajpy, czasem
do domu, nawet przebąkiwał o porzuceniu teatru, Magda jednak zawsze potrafiła śmiechem i
żarcikiem wykręcić się od czegoś, co byłoby przecie wstrętne i o czym nigdy nie myślała. Nie
przestała po dawnemu kokietować tych zażywnych panów. Od czasu do czasu wpadała nawet
do tego czy innego do ich biur, wypijała filiżankę kawy, siedząc w przepastnym fotelu we
wspaniałym gabinecie prezesa czy dyrektora, ale na tym kończyło się wszystko.

– Nie odmawiaj im tego – uśmiechał się Bończa, wysłuchując sprawozdania Magdy –

taki piernik musi chociażby udawać przed swoim personelem, że ma piękną i młodą
przyjaciółkę.

– A ty nie jesteś zazdrosny? – pytała.

– Ja? O co?

– No, o mnie.

– Ach, przecież sama mówisz, że mnie nie zdradzasz.

– A jeżeli ja kłamię – upierała się.

– Nie kłamiesz.

– Sam mówiłeś, Kam, że najuczciwsza kobieta kłamie, nawet bez potrzeby, po prostu,

żeby na wszelki wypadek mieć wprawę.

– Ale ty nie jesteś jeszcze kobietą – odpowiadał spokojnie.

– Tylko czym?

108

– Jesteś gęsią.

I tak zbywał ją żartami. Oczywiście nie był zazdrosny. Nie był też zazdrosny o

Biesiadowskiego, który co kilka dni przychodził po dawnemu pod teatr. Wiedział, że o takich
nie ma co być zazdrosnym. Magda zaś nie znała nikogo, kto by mógł wzbudzić zazdrość u
Bończy. Dlatego po trochu żałowała wyjazdu inżyniera Piotrowskiego.

Piotrowski siedział w Sosnowcu i zasypywał Magdę listami, które stawały się z dnia na

dzień coraz płomienniejsze.

Gdy jednak pokazała je Bończy, po pierwsze nie chciał ich czytać, mówiąc, że szkoda

czasu, gdy zaś przejrzał kilka, rzekł:

– Nudzi się sztrabanclowi na prowincji. Nie zawracaj sobie głowy.

– Ale on jest piękny, jak... jak... Apollo.

– Tak?... Hm... Więc zawracaj sobie głowę – odpowiedział z uśmiechem.

Magda była bezsilna.

– Takiś pewny siebie – robiła nadąsaną minę.

– Przeciwnie – Kamil robił się wersalski – ciebie jestem pewien, moja droga ty przebiegła

kwoczko.

I tak było zawsze. Zbywał ją dowcipami, gdy zaś ona mówiła o swej miłości,

wysłuchiwał tego z taką miną, jakby mu się akurat to należało. W ogóle Bończa nie umiał się
czymkolwiek ucieszyć. Najpochlebniejsze recenzje, najhuczniejsze brawa, entuzjastyczne
oceny, przyjmował bez zachwytu. Nie tak, jak Kornat, który entuzjazmował się pochwałami,
pysznił się powodzeniem, a w chwilę potem stawał się chmurny, gdyż wszystkiego mu było
za mało, a każde słowo krytyki doprowadzało go do wściekłości. Bończa traktował i to
inaczej. Mówił:

– Muszę to zmienić.

– Ależ oni nie mają racji – denerwowała się Magda – ty w tym jesteś wprost świetny!

– Ach, moja droga, naucz się jednego: zadaniem aktora bynajmniej nie jest być świetnym,

lecz uchodzić za świetnego, czyli podobać się.

– To zależy komu – nie ustępowała.

– Komu?... Większości.

– A cały ranek czytałeś mi dowodzenie, że większość nigdy nie ma racji.

– I cóż z tego? – wzruszał ramionami. – Mniejszość ma rację, ale za to nie posiada

pieniędzy, wpływów i znaczenia. Tak to sprawiedliwie rzeczy na świecie podzielono. A kto
uważa taki stan za niesprawiedliwy, ten ma rację, czyli wyższą satysfakcję, rezygnując tym
samym z takich poziomych korzyści, jak powodzenie, wygodne życie i forsa.

– Hm – zamyśliła się Magda – ale można chyba rację zachować dla siebie, a postępować

jak inni.

– Po co chować rzeczy bezużyteczne?... Bo albo bierze się wciąż ową rację pod uwagę i

człowiek nieustannie się gryzie w sobie, albo nosi się ją w żołądku, jak niestrawiony zakalec i
miewa się tylko czkawkę.

I Bończa zaczynał rozwijać swoje poglądy. Mówił o znaczeniu indywidualnym, o

instynkcie społecznym, o humanizmie, o przeznaczeniu, opowiadał różne kawałki z historii,
wstawał, wyszukiwał jakąś książkę, a w niej jakiś ustęp, czytał i znowu mówił. Mówił bardzo
zrozumiale i zajmująco. Gdyby nie używał masy słów obcych, naukowych, których Magda
nie znała, mogłaby godzinami bez zmęczenia słuchać. Stopniowo jednak odrywała się jej

109

uwaga od treści wywodów Bończy. Śledziła dalej poruszenia jego warg i błysk w oczach, ale
myślała już o czym innym, o tym, że on zdawał się zapominać o jej obecności, że mówił
jakby do siebie, o tym, że on jest cynikiem, że jednak ten cynizm nie jest wstrętny, jak na
przykład u Turczyńskiego, aktora, który przygotowywał Iwonki do egzaminu w Związku
Artystów, że Bończa jest inny niż wszyscy, jakich dotychczas znała.

I nagle ogarniało Magdę gorzkie uczucie niższości. Nie niższości, lecz smutku, że on jest

taki mądry, że tyle rzeczy wie, że tyloma interesuje się, że jego myśli zajęte są jakimiś
ważnymi, a prawie nic wspólnego nie mającymi z życiem sprawami. Ani z życiem, ani z
teatrem, ani z nią, z Magdą. I wybuchało w niej przerażenie, że nigdy go nie dosięgnie, nigdy
nie potrafi pojąć go całkowicie, nigdy nie dotrze do jego wnętrza. A to wnętrze, to właśnie on.
Reszta jest nieważna. Reszta, to jego aktorstwo, to jego wysmukłe sprężyste ciało i
pieszczoty, których nie skąpi, jak nie skąpi uśmiechów na scenie. Może je rozdawać
garściami, bo to go nic nie kosztuje, to, nie pochodzi z niego. Nie przywiązuje do nich
znaczenia. Prawdziwym, istotnym sobą jest teraz. Czemu ona, która czuje to i rozumie, jest
bezsilna, gdy chce przez ten gąszcz słów, przez tę gmatwaninę myśli przedrzeć się do środka
jego mózgu, gdzie ukryta jest tajemnica, po co, dlaczego, co go zmusza do ciągłej ucieczki w
głąb jakichś odległych, przecie życiowo nieważnych spraw?... Może w ogóle nieważnych?...
W każdym razie wrogich, przedzielających, nienawistnych dla Magdy, odbierających jej
człowieka, którego kocha.

Wówczas chciała, musiała bronić się. Musiała walczyć o niego. Wystarczyłoby po prostu

przerwać mu, ściągnąć jego uwagę do rzeczy codziennych. Ale czuła instynktem, że tym
zraziłaby go sobie, że oddaliłaby go tym bardziej, że takie wtargnięcie spraw pospolitych w
moment głośnego jego myślenia, do wnętrza, które łaskawie i może tylko przypadkowo
właśnie przed nią otworzył, uzna za świętokradztwo, a ją, Magdę, za głupie zwierzątko, które
nie umiało docenić takiej chwili. A ona przecie rozumie go i ceni, ale jakże mu powie, że się
boi, że wdzięczna mu jest za takie chwile, lecz jednocześnie nienawidzi ich! Że on, on sam,
jest dla niej najważniejszy i cokolwiek będzie ich rozdzielać, bodaj te jego myśli, stanie się jej
nieprzyjacielem. Ale on tego nie rozumie.

I dlatego cicho, ostrożnie, nie zmieniając wyrazu skupionej uwagi, Magda przysuwała się

do Bończy, miękko, łagodnie sadowiła się na jego kolanach i z wolna zaczynała tulić się doń.
Przez ten bliski cielesny kontakt zmniejszała się dzieląca ich odległość. Ciepło jej ciała,
zapach skóry, oddech przytulonej piersi – zaczynały działać. Pieszczotliwe ujęcie jego ręki,
muśnięcie warg po skroniach – i słowa padały coraz rzadsze i myśli mu przędły się coraz
wolniej... Z każdym mgnieniem, z każdym uderzeniem pulsu, z każdym ruchem płuc
odzyskiwała go znowu, coraz prędzej, coraz pewniej, aż uczuwała wreszcie, że obejmująca ją
automatycznie ręka zaciska się nad biodrami prawdziwym, żywym uściskiem.

– Jakiś ty mądry – szeptała wówczas cichutko.

Przecierał sobie czoło i rzucał, jakby na pożegnanie uciekającym myślom:

– A można, można by i z innej strony na to spojrzeć...

Ale już nie spoglądał, tylko przymykał oczy i poddawał się pocałunkom. A w kilka minut

potem, gdy już całkiem byli przy sobie, widocznie orientował się w jej podstępie, gdyż mówił
żartobliwie pouczającym tonem:

– Mniej abstrakcji, więcej akcji!

Po chwili zaś dodawał:

– Muszę to podsunąć Hojnerowi. Doskonały refren do piosenki "Mniej abstrakcji, więcej

akcji"... Kombinujesz?...

Piosenka Lewoniewskiej... Coś o mężu czy o kochanku filozofie.

110

– Że niby?... – chciała się połapać.

– Mniej tego, co robiłem przedtem, a więcej tego co robię teraz – wyjaśniał już z dawnym

półironicznym, a pełnym niewypowiedzianego wdzięku uśmiechem.

I w teatrze nie ukrywał swego zajęcia się Magdą, chociaż nie afiszował się z tym również.

Powoli przyzwyczajano się w teatrze do łączenia ich nazwisk. Do Magdy niemal codziennie
zwracał się ten lub ów z prośbą o pomówienie z Bończą, o wyperswadowanie mu czegoś lub
nakłonienie go do jakiejś zmiany. Ma się rozumieć, odżegnywała się od wszystkiego.

– Dajcie mi święty spokój, a cóż ja mogę!? – broniła się szczerze. Szczerze, gdyż nie

wyobrażała sobie, by Bończa, pomimo wszystkiego, zechciał liczyć się z jej zdaniem.

Raz jeden tylko, gdy Berczyński chciał w skeczu opuścić jedyny kawałek, wyborny

zresztą, gdzie ten biedak Malski mógł liczyć na szmerek na widowni, lub nawet na brawko,
ujęła się za nim:

– Stary Bercz to obrzydliwy zazdrośnik – powiedziała Kamilowi wieczorem – nie

powinieneś zgodzić się na tę kupiurę.

I Bończa przyznał jej słuszność, skecz szedł w całości, natomiast Malski, dopadłszy

Magdę w kącie, aż miał łzy w oczach gdy jej dziękował. Jednak całe wzruszenie z tego
powodu niedługo radowało Magdę. Nazajutrz dowiedziała się od Staśki Żukowskiej, że ta na
własne uszy słyszała, jak Malski wobec Zosi Jasionowskiej i suflera Fronta twierdził, że "ta
rzeźniczka rządzi się tu, jak szara gęś i nosa zadziera".

– Tak?... – powiedziała Magda – to dobrze.

I przysięgła sobie, już nigdy nikogo nie bronić, a że przebaczać nie umiała, Malskiego

dobrze sobie zapisała w pamięci. Byli w tej pamięci i inni. Sufler i kapelmistrz, inspicjent i
Morelówna, a trochę i Cykowski, lecz przede wszystkim Malski, bo postąpił, jak świnia.
Teraz jeszcze nic im zrobić nie mogła, miała jednak czas. Obecnie zaś bardziej, niż
kiedykolwiek, zależało Magdzie na utrzymaniu jak najlepszych stosunków ze wszystkimi, nie
wyłączając bileterów, maszynistów i woźnych.

Zaczęła właśnie próby na scenie.

Było to nad wyraz przykre, żenujące i męczące. Po pierwsze, każdy przyłaził, by się na

nią gapić. Wszyscy, nawet stenotypistki i kasjerki wybałuszali na nią oczy, jak na
niepożądanego intruza, na byle debiutantkę. Obawiała się, że zrobi od razu klapę i że do
występu nie dojdzie. Na szczęście w tymże czasie do "Złotej Maski" dotarły pierwsze wieści
zza kulis konkurencyjnego teatru rewiowego: zaangażowano tam prawdziwego Murzyna,
szofera z którejś ambasady. Nauczono go śpiewać, tańczyć, grać na banjo i wiele sobie
obiecywano po nim.

Wobec tego Cykowski zapalił się do Magdy. Po pięć razy przylatywał podczas próby,

krzywił się, piszczał, podskakiwał, zwoływał cały personel, by zebrać zdania "szarego
człowieka" o Magdzie, szalał po scenie, naradzał się z Bończą, z kapelmistrzem, z
dekoratorem, kazał w kostiumerni robić Bóg wie ile projektów dla debiutantki i wreszcie
zawyrokował, że z tego debiutu trzeba zrobić atrakcję.

Atrakcja!...

Słowo to przebiegło błyskawicznie za kulisami, przez garderoby, przez korytarze, przez

kancelarię i pokój orkiestry, w pół godziny dotarło do kawiarń i restauracji, do innych
teatrów, do redakcji dzienników, wszędzie, gdzie był ktokolwiek interesujący się sceną i
aktorami.

– W nowej rewii "Złotej Maski" ma być niezwykła atrakcja, debiut jakiejś Nieczajówny.

111

W dwie godziny później wiedziano już doskonale, kto zacz i co: młodziutka, ładna, ruda

(nie farbowana), z Iwonek, żyje z Bończą, córka piekarza, czy stolarza, podobno wcale
obiecująca.

W związku z wyrokiem Cykowskiego zmieniono cały układ rewii. Siostry Stelli, które

miały poprowadzić półfinał, przeniesiono na środkowy numer, piosenkę Magdy natomiast
zrobiono szlagierem. Mało tego! Cała rewia miała się nazywać od jej numeru: "Królową
Pereł".

Ponieważ tekst piosenki nie bardzo się nadawał do nowego pomysłu Bończy, na gwałt

sprowadzono z Otwocka wypoczywającego tam Hojnera. Piosenkę przerobiono wspólnymi
siłami, a cały numer miał być jedną wielką wspaniałością.

Dekoracje miały wyobrażać brzeg morza o zachodzie słońca. Dwanaście Iwonek na

dwóch czółnach wyciąga srebrną sieć i najpierw wyławiają dwie siostry Stelli, jako rusałki, a
później ogromną różową muszlę z samą Królową Pereł, czyli z Magdą. Muszla jest otwierana
przy swego rodzaju rytualnym tańcu polinezyjskim. Otwiera się iluminowane na różowo
wnętrze i wychodzi Magda, prawie naga, jedynie w wąziutkich naszytych perłami
majteczkach i w takich samych napierśnikach, w diademie z ogromną perłą nad czołem.
Królowa Pereł śpiewa prześlicznego slowfoxa z półsentymentalnym i półżartobliwym tekstem
o młodym poławiaczu pereł, który dotarłszy kiedyś na dno morza i ujrzawszy Królową, już
wrócić na brzeg nie chciał. Na zakończenie Magda miała zatańczyć specjalny taniec, ułożony
dla niej przez samego Robowskiego, baletmistrza opery.

Inscenizacja tego jednego numeru miała kosztować masę.

Ponieważ zaś należało pokazać nową gwiazdę jeszcze raz, w drugiej połowie, Magda

musiała śpiewać jeszcze jedną piosenkę w zupełnie odmiennym stylu. Wydobyto stosy
dawniej odrzuconych utworów. Cała dyrekcja wisiała godzinami nad taperem, aż
zadecydowano dać coś nowego. Hojner, niewyczerpana studnia i tu nie zawiódł! Pomysł
Bończy "Mniej abstrakcji, więcej akcji" został ułożony w wyśmienity, dowcipny wiersz i
podłożony pod szampańskiego fokstrota. Połowa miała być zaśpiewana, połowa zaś
wygłoszona parlando. Na bis (daj Boże!) poszłyby imitacje.

W teatrze wrzało. Magda chodziła za kulisami pod nieustającym pręgierzem spojrzeń i

szeptów, które milkły za jej zbliżeniem się, zmieniając się w na pozór życzliwe pytania i
zachwyty. Pomimo swego oszołomienia, Magda umiała wyłowić z nich jadowite szpilki ironii
i to doprowadzało ją do płaczu. Otoczyła ją nagła i powszechna wrogość. Odkąd zapadło
postanowienie lansowania jej na gwiazdę, nie mogła już wierzyć nikomu. Nawet siostry
Stelli, które zawsze okazywały jej prawdziwą sympatię, teraz, widocznie zrażone
zepchnięciem ich w półfinale do roli adiutantek Magdy, uśmiechały się do niej z przymusem i
nieszczerze.

Nikt jednak z obawy przed Bończą nie ośmielał się głośno wyrażać swego

niezadowolenia, a ze strachu przed zawsze przesądnym Cykowskim, wróżyć publicznie klapy
lansowanej gwieździe. Nikt z wyjątkiem Kornata.

Ponieważ od premiery Kornat jechał na urlop, nie brał więc udziału w próbach rewii i na

próby nie przychodził. Jednak podczas przedstawień nie omijał za kulisami nikogo, by mu
powiedzieć, że dyrekcja zwariowała i że następna rewia będzie leżała na obie łopatki.

– To jasne – darł się na cały korytarz. – Turskiej nie będzie, mnie nie będzie i chcieć nas

zastąpić byle krowientą! "Złota Maska" schodzi do rangi szmiry w grajdołku.

Podniósł głos i śmiał się:

– Zobaczycie, cała buda na tym się przewali!

112

Magda wpijała sobie paznokcie w dłonie, by nie wybuchnąć płaczem, by opanować się i

nie wydrapać mu oczu, nie zrobić jakiejś awantury.

Obserwowała Bończę, który musiał przecie słyszeć te ryki Kornata, lecz udawał, że nie

zwraca na nie uwagi. Witał się z nim po dawnemu, a tylko nie wdawał się w rozmowy na
temat przyszłej rewii.

Jeżeli doszło do skandalu, to tylko z winy samego Kornata. Całkiem niepotrzebnie

przyszedł na próbę. Po to tylko, by wywołać awanturę. Za kulisami wiedziano już o tym, że
wszedł na widownię i usadowił się gdzieś w końcu. Magda jednak wcale go nie spostrzegła z
rzęsiście oświetlonej sceny. Widziała tylko siedzących w pierwszych rzędach Cykowskiego,
Michałka, kilku autorów z Czubarkiem i z Hojnerem, kilku aktorów, Bończę, Karnicką,
baletmistrza i jeszcze paru wspólników "Złotej Maski".

Była to jedna z końcowych prób, już przy zupełnej orkiestrze i w prawie kompletnych

dekoracjach. Magda czuła się znakomicie. Po kilkunastu lekcjach u profesora Wiśniewskiego,
po niezliczonych powtarzaniach piosenki z Bończą, czuła, wiedziała, że całość wypada
przynajmniej dobrze, jeżeli nie doskonale.

I oto nagle, gdy w połowie piosenki zrobiła potrzebną tu i bardzo efektowną pauzę, w

końcu sali rozległ się niepohamowany, wybuchowy śmiech Kornata.

Orkiestra zatrzymała się, a tymczasem Kornat, dusząc się od śmiechu, zaczął

wykrzykiwać:

– Nie! Dajcie spokój! Tego jeszcze nie było! To wam skradną do Casino de Paris!...

– Przestań Leon! – jeszcze spokojnie zawołał Bończa.

Lecz Cykowski już był na nogach, już skakał i czerwony jak burak wymachiwał rękami.

– Co jest do cholery! Niby to ci się nie podoba?!

Wówczas Kornat zbliżył się do nich i nie przestając śmiać się, wystawił palce w kierunku

Magdy oniemiałej na scenie:

– Toż to prawdziwy grajdołek, jak Boga kocham!

– Dlaczego do cholery? – już zaniepokojony i niepewny swego zdania wrzasnął

Cykowski.

– Bo do cholery kryminał! – wyszczerzył się nań Kornat.

– Ona rusza się, jak krowa! Rozumiesz! A wyje, jak pies do księżyca!

– Uspokójcie się! – zadreptał między nimi Michałek, łapiąc to Bończę, to Kornata, to

Cykowskiego za klapy marynarek.

– Całą rewię zarżniecie! – opędzał się od Michałka Kornat.

– Co jest? Dlaczego? – podbiegł jeden ze wspólników.

– A ja ci mówię, odejdź! – syknął Bończa.

Kornat zmierzył go pogardliwym wzrokiem:

– Licz się ze słowami!

– Panowie – płaczliwie wołał Michałek.

Na scenie wszyscy, kto żyw był za kulisami, skupili się przy rampie. Na dole powstał

nieopisany gwar i nagle zakotłowało się.

Nad głowami mignął jasnoszary rękaw Bończy i jego pięść wymierzyła silny cios w sam

środek szerokiej twarzy Kornata.

Ten krzyknął przeraźliwie i ciężko zwalił się między fotele pierwszego i drugiego rzędu.

113

Bończa, blady, z ponurym blaskiem w oczach, odwrócił się do rampy i ryknął, aż stojący

obok Cykowski zatoczył się:

– Na miejsca, psiakrew!!! Próba!!!

Zatupotały nogi po deskach i wszyscy ustawili się do próby.

– Czapski, jazda! – już spokojnie kiwnął Bończa kapelmistrzowi. – Uwaga!

Pałeczka dyrygenta zawisła na sekundę w powietrzu i zakreśliła łuk. Orkiestra zaczęła

grać. Dwanaście Iwonek w rytmicznym falistym ruchu otoczyło muszlę i rozbrzmiewał
znowu drżący głos Królowej Pereł:

"W moim pałacu z korali Wśród opalowych mgieł..."

Z wysokości konchy widziała Magda Kornata, wydobywanego spośród foteli. Twarz miał

całą we krwi i rozwichrzone włosy.

Wieczorem przed kurtyną, Bończa uśmiechnięty, mówił swoim ciepłym, aksamitnym

głosem:

"...ten drobny wypadeczek samochodowy, który spotkał naszego kochanego kolegę i

uniemożliwił mu dziś występ, nie powinien nas jednak pogrążać w smutku. Świetny nasz
gwiazdor miał tylko z lekka rozciętą wargę. Co za rozpacz na kilka dni dla wielu pięknych
ust, które by chciały pocieszyć Leona Kornata..."

Po kilku dniach Kornat wznowił swe występy i nawet pogodził się z Bończą. Teatr musiał

żyć swoim trybem. Inna rzecz, że obaj nie przebaczyli sobie bynajmniej, obaj zapisali w
pamięci wzajemną nienawiść, czekającą tylko pierwszej sposobności, by wyrazić się w
zemście. Tak było w teatrze.

Tylko Magda po owym skandalu nie mogła przyjść do siebie. Pomimo zapewnień

Bończy, że rozprawił się z Kornatem, gdyż ten już za bardzo działał mu na nerwy,
dopatrywała się w jego postępku jakiejś rycerskości, aktu obrony jej, napastowanej kobiety.
Do podobnej obrony zaś zdolny być może tylko ten, który naprawdę kocha.

To przeświadczenie wynagrodziło Magdzie wiele. I docinki koleżanek i intrygi za

kulisami i nawet brak pieniędzy. Od dwóch tygodni kasa wypłacała zaledwie kilkuzłotowe
zaliczki. Przygotowanie rewii pochłonęło ogromne sumy. Cykowski musiał wciągnąć nowego
wspólnika, właściciela restauracji na Muranowie. Wspólnik ten był tym uciążliwszy, że
należąc do pobożnych chasydów sam do teatru nie przychodził, wolałby zobaczyć diabła niż
przedstawienie, czy próbę. Za to za swoje kilka tysięcy wtrącał się we wszystko przez
pośredników, przez jakiegoś szajgeca i drugiego, pokątnego doradcę z Franciszkańskiej. Ci
wsadzali nos wszędzie, doprowadzając Cykowskiego, Michałka a szczególniej Bończę do
rozpaczy.

Było postanowione z wielkich zysków, których spodziewano się po nowej rewii, spłacić

owego restauranta i jeszcze jednego lichwiarza.

– A co będzie, jeśli rewia nie weźmie? – z przerażeniem pytała Magda.

Bończa obojętnie wzruszał ramionami:

– Klapa.

– Jak to klapa? Całkiem?...

– No, tak. Teatr diabli wezmą.

I Magda, chociaż jej tego nikt nie mówił, rozumiała, że tu od niej najwięcej zależy.

Właściwie nie od niej, lecz od tego, czy ona, taka, jaką jest, spodoba się publiczności.

Oba swoje numery opracowała jak umiała najlepiej...

114

– Powiedz – pytała Kamila – powiedz, czy to jest możliwe?

– Owszem – potakiwał – nawet dobre, ale...

– Co za ale? – denerwowała się.

– Boże, Boże, co to będzie – ściskała sobie skronie rękami.

W takim stanie rzeczy nadszedł wreszcie dzień premiery.

Poprzedniego dnia przedstawienie zawieszono i próba generalna trwała z dwugodzinną

przerwą na obiad od jedenastej rano do trzeciej po północy.

Było to istne piekło. Aktorzy, orkiestra, maszyniści, personel z malarni i z kostiumerni,

wszyscy wyglądali jak trupy i ledwie powłóczyli nogami. Za kulisami, na widowni, na scenie
uwijali się krawcy, panienki z magazynów mód, kuśnierze. Wciąż coś zmieniano, podpinano,
przykrywano, przymierzano. W krzesłach porozsiadali się krewni, znajomi krewnych i krewni
znajomych i podczas króciutkich przerw zrywali się chmarą do rampy, by wyszeptać swoje
uwagi, rady, wskazówki.

Inspicjent spocony, z wypiekami na żółtej twarzy warczał zachrypłym głosem,

kapelmistrz Czopski bez kołnierzyka, w rozchełstanej mokrej koszuli walił pięściami w
pulpit, Cykowski z wyszczerzonymi zębami zwisał bezsilnie w fotelu pierwszego rzędu,
kilkanaście nikomu bliżej nieznanych osób wtrącało się we wszystko i wymachiwało laskami,
na znak przejęcia się nasuwając na czoło i zsuwając na ciemię czarne meloniki, lub pilśniowe
kapelusze. Po garderobach, na zatłuszczonych papierach piętrzyły się prowianty, podgryzione
kanapki, kiszone ogórki, zgniecione ciastka, niedopite szklanki z czarną kawą i piwem, puder
i zwykły kurz.

Od jupiterów, reflektorów, od setek rozżarzonych lamp ślepły oczy, a rozgrzana szminka

spływała wraz z potem.

Ale powinno być świetne.

Łatwo mu było mówić! Zresztą już nauczyła się w teatrze jednego: nikt nigdy do końca

premiery nie wiedział, czy i co podoba się publiczności. Najlepsi fachowcy, najstarsi praktycy
teatralni nie podejmowali się stawiania horoskopów. Prawie zawsze wypadało odwrotnie.
Najlepsze numery przechodziły bez wrażenia, a chwytały głupstwa.

Magda w domu już całkiem nie jadła. Ograniczała się do kilku bułek na śniadanie i do

obiadu u Bończy. Nie miała pieniędzy nawet na nowe pantofle. A że listopad tego roku był
wyjątkowo błotnisty i deszcz lał całymi dniami, przychodziła nieraz do teatru przemoknięta
do nitki.

Modliła się tylko o jedno, żeby nie rozchorować się. I chodziła do wróżek. Była już coś u

piętnastu. Każda przepowiedziała jej co innego, lecz na ogół wróżby brzmiały pomyślnie.
Powodzenie, bogate wyjście za mąż, zamożny opiekun, sława, spadek po dalekiej krewnej.

I do kościołów zaczęła wpadać. Na chwilę, bo zupełnie nie miała czasu, ale co dzień.

Przemęczona, głodna, zziębnięta układała się późnym wieczorem na swoim twardym

łóżku, by aż do zupełnego wyczerpania przeglądać i po tysiąc razy odczytywać wzmianki
reklamowe w dziennikach.

Wszędzie jej nazwisko podawano wielkimi literami, zamieszczano fotografie z

pochwalnymi podpisami: "nowa gwiazda", "świeży talent", "rewelacyjny nabytek" "Złotej
Maski"... Magdalena Nieczajówna... Magdalena Nieczajówna... Magdalena Nieczajówna...

W środku, na balustradzie orkiestry stał jeden jedyny w tym chaosie spokojny i

przytomny człowiek, reżyser Bończa, i raz po raz wołał swoim niewzruszonym, bezlitosnym
głosem:

115

– Źle! Jeszcze raz! Kurtyna!

I chociaż każdy już resztkami sił gonił, a raczej poruszał się niczym nakręcony manekin,

nikt nie ośmielił się oponować, nikt narzekać. Teraz zapomniano już o intrygach i
nieotrzymanych rolach, o tym, że rywalowi przypadł szlagier, a komuś "ogon". Wobec
zbliżającej się premiery, wobec nowej wielkiej bitwy, każdy chciał wydobyć z siebie
maksimum zdolności, pełny wysiłek, całkowitą umiejętność. A że nikt już nie wiedział, nie
rozumiał, nie był pewien swego przez tyle tygodni drobiazgowo opracowanego i
przemyślanego kawałka, teraz od razu i bez zastrzeżeń zdawał się na zdanie reżysera, na jego
koncepcję, jego smak, jego decyzję, jedyny niewzruszony, wyrazisty drogowskaz w tym
skołowaceniu.

– Źle! – Jeszcze raz! Kurtyna! – rozbrzmiewał głos Bończy.

Zegar nad klitką inspicjenta wskazywał trzecią, gdy próba generalna została skończona.

Nieludzko przemęczeni, a przecież kontenci, pełni nadziei, że tak potworna praca nie może
pójść na marne, że premiera uda się, jak amen w pacierzu, jednak, by nie zapeszyć
powodzenia, zapewniali się wzajemnie:

– Oczywiście, klapa na całej linii.

– Pies na to nie zechce patrzeć.

– Bałagan i tyle.

– Po prostu g...o!

– Mnie wygwiżdżą, jak Boga kocham – przysięgał Berczyński.

– Człowiek haruje, jak to bydlę, a później przyjdzie taki cymbał, taki osioł, takie zwierzę i

napisze ci w recenzji: "P. Roliński ruszał się osowiale".

– Cholera!

Niedbale i w pośpiechu zbierano nawazelinowaną watą szminki z twarzy. Aby prędzej do

łóżka: spać, spać, spać!

Na spanie był przeznaczony cały dzień aż do godziny szóstej po południu. I Magda,

chociaż obudziła się znacznie wcześniej, nie myślała o wstawaniu. Należało wypoczywać, jak
można najdłużej, by wieczorem być świeżą, z humorem i z temperamentem.

– Nie myśl o premierze – powiedział jej po skończonej próbie Bończa – i nie denerwuj

się. Wszystko będzie dobrze.

On jeden nie bał się zapeszenia i nie był przesądny. Magda wiedziała, że wieczorem

wszyscy przyjdą do teatru ze swymi talizmanami, maskotkami, z różnymi starannie
przechowywanymi drobiażdżkami, w których tajemniczą moc odwracania nieszczęścia
wierzył każdy. Berczyński przyprowadzi swego synka, Morelówna foksteriera, Czopski
przyniesie rękę Fatmy, Kobielski cynową trumienkę. Kira Woszczyńska zasuszoną ćmę, a
Lewoniewska wystrzępioną złotą peruczkę, w której występowała kiedyś sama Sorelka.
Magda nie miała żadnej maskoty i to ją zaczęło trapić.

Umyśliła, by kupić sobie w sklepie z zabawkami małą świnkę z celuloidu. Ostatecznie

każda rzecz dopiero z czasem stawała się maskotą. Bończa, obejrzawszy świnkę orzekł, że
skuteczność jej będzie niezawodna, jednak na wszelki przypadek zaaplikował Magdzie przed
rozpoczęciem spektaklu dwa spore kieliszki wina. Ponieważ trzęsła się z tremy, świetnie jej to
zrobiło.

Za kulisami jednak nastrój był straszny. Starzy doświadczeni aktorzy wprawdzie

nadrabiali miną, ale i oni wciąż chwytali się za guzik, pocierali drzewo, stukali w nie
heblowaną deskę, lub mruczeli pod nosem jakieś zaklęcia czy modlitwy. Jedni na drugich
patrzyli, jak na współskazańców. Tymczasem z poczekalni i z widowni przychodziły wieści:

116

nastrój publiczności niezły, kasa wyprzedana, sala już pełna. Zjawili się wszyscy recenzenci.
Przez okienko w kurtynie widać było, jak zajmują miejsca w pierwszych rzędach. Do
garderób leciały meldunki – Jest ten drań taki a taki, jest ta złośliwa małpa ta i ta. Jakże
bardzo ich teraz nienawidzono tu za kulisami. Dla nich to głupstwo i te długie tygodnie pracy,
i cały wysiłek, i kariera, i przyszłość, i olbrzymi nakład pieniędzy. Będą siedzieli z
naburmuszonymi lub skwaszonymi minami, od niechcenia klapną parę razy łapami, a później
każdy napisze i oczywiście nie napisze szczerze. Choćby mu się najbardziej podobało, będzie
się kierował osobistymi względami, jakimiś nieuzasadnionymi pretensjami czy antypatiami,
albo zemstą na dyrekcji teatru, że nie uwzględniono jego głupich uwag z poprzedniej recenzji,
albo intryganctwem na rzecz swoich protegowanych. W bezstronność recenzentów nikt za
kulisami nie wierzył. Im bliżej było premiery, tym niżej kłaniano się im na ulicy lub w
kawiarni, tym więcej ich się bano i tym serdeczniej nienawidzono.

Jeden Bończa bywał odmiennego zdania i czasem godził się z zarzutami krytyki, ale z

nikim w teatrze o tym nie rozmawiał.

Tego dnia nastrój na sali był rzeczywiście dobry. Wstępny numer został przyjęty

życzliwie, a Bończę przywitały grzmiące oklaski, które kilkakrotnie przerywały mu
konferansjerkę.

To już było dobrą wróżbą.

– Rozgrzali się! – zacierał ręce Michałek, latając z tą nowiną od garderoby do garderoby i

wywołując tym gwałtowniejsze "odczynianie pecha".

Przedstawienie szło gładko. Ani jednej wsypy, ani chwili niepotrzebnej pauzy. Numer za

numerem.

Wreszcie przyszła kolej Magdy. Śmiejąc się nerwowo, skuliła się w olbrzymiej

wysrebrzonej muszli, nieznośnie cuchnącej jakąś metaliczną farbą. Przed kurtyną odbywał się
szmoncesowy dialog Berczyńskiego z Kobielskim. Sala trzęsła się ze śmiechu. Po scenie, z
szybkim tupotem przebiegali maszyniści, dopinając na klamrach dekoracje i ustawiając
rekwizyty. Raz po raz zapalały się lampki.

Z fałd kurtyny wynurzyli się Berczyński w swoim meloniku i Kobielski w kwadratowych

rogowych okularach. Wynurzyli się na chwilę, gdyż nie milknące brawa wracały ich z
powrotem na proscenium.

– Gotowe! – krzyknął majster.

– Gotowe! – powtórzył inspicjent – zająć miejsca!

I nagle orkiestra uderzyła wielkim akordem. Sala ucichła. Muzyka spadła do pianissima i

kurtyna zaczęła z wolna uroczyście rozsuwać się, otwierając czarną czeluść sali.

Z dwóch łodzi kołysanych z dołu popłynął cichy śpiew chóralny.

Cichutko zaskrzypiała srebrna sieć i oto już na scenie zatupotały bose nogi sióstr Stelli.

Pieśń Iwonek wzmagała się, wiosła uderzały o rozciągnięte płótna. Przez szparkę w muszli
widać było czarną paszczę sali i żarzące się w niej jaskrawe ślepia umieszczonych gdzieś w
górze na parapecie balkonu reflektorów.

W orkiestrze rozperliła się melodia staccato, rozperliła się pasażami na klawiaturach

dwóch fortepianów.

Pokrywa konchy zaczęła się wznosić coraz wyżej i wyżej, a Magda z wolna

rozprostowała kolana i stanęła wreszcie naga w kąpieli różowego światła.

Nic nie widziała, nic nie rozumiała i już niczego się nie bała. W pewnej chwili, w dobrze

znanej chwili, gdy trzeci akord rozpłynął się w ciszy, a pałeczka kapelmistrza Czopskiego
zawisła na mgnienie nad jego głową – Magda zaczęła swój śpiew.

117

Zdawało się to wszystko trwać niezwykle długo, śpiew, taniec i znowu śpiew, końcowa

zwrotka, zagłuszona w ostatnich dźwiękach istną burzą oklasków. Kurtyna raz po raz
rozsuwała się i zabiegała, zamiatając scenę długimi ciężkimi frędzlami.

– Bisuj ostatnią zwrotkę – dobiegł uszu Magdy głos Bończy.

Kurtyna znieruchomiała, a w orkiestrze rozperliły się fortepiany. Błysnęła pałeczka

kapelmistrza...

"W moim królestwie z korali

Wśród opalowych mgieł..."

Czuła, że głos jej teraz brzmi pełniej, śmielej, dźwięczniej. Była taka szczęśliwa! Tak

szczęśliwym nie był chyba nigdy żaden człowiek.

Gdy sala znów zatrzęsła się od oklasków, Magda zapomniała że ma kłaniać się, że należy

powtórzyć kilkakrotnie ten pracowicie wystudiowany ukłon i uśmiech. Stała nieruchoma,
nieprzytomna przed tym tłumem, nie wiadomo dlaczego wyciągnęła obie ręce przed siebie,
jakby chciała ich wszystkich objąć, zatrzymać, jakby zanurzyć dłonie w tym entuzjastycznym
hałasie i nie dać mu opaść i ścichnąć. Pod powiekami zakręciły się łzy, rozchylone usta
drżały, serce wyrywało się z piersi. A sala grzmiała. Z obu stron wygalowani bileterzy
wybiegali, ustawiając przed nią kosze kwiatów: cały las!

W garderobie, nieprzytomna jeszcze, wśród nerwowego śmiechu, którego nie mogła

opanować, zarzuciła Bończy ręce na szyję i trzęsła się cała, powtarzając:

– Kam! Kam! Jestem taka szczęśliwa!

Przychodzili inni. Wszyscy. Winszowali. I teraz nawet nie zastanawiała się nad

nieszczerością tych gratulacji. Ściskała każdego, aż opadła bez sił na krzesło przed lustrem.
Twarz miała zamazaną szminkami, wyglądała, jak pisanka wielkanocna, ale i to ją tylko
rozbawiło.

Wśród kwiatów były piękne żółte róże, nieduży koszyk, ale najdroższy. Chociaż nie

znalazła w nim kartki, wiedziała, że to od Kamila, jego ulubiony kwiat; nie zapomniał o
Magdzie i żaden z towarzystwa staruszków, dyrektor Balcer, prezes Godziński, minister,
dyrektor Stęposz, wysadzili się na olbrzymie i piękne kosze, również Biesiadowski popisał się
istną balią kwiatów. Poczciwy, kochany Biesiadowski! Musiał bulnąć sporo forsy.

Były też cztery kosze od dyrekcji "Złotej Maski", ale te tylko tak, dla dekoracji, po

drugim przedstawieniu wrócić muszą do kwiaciarni, skąd zostały wypożyczone.

Po odpoczynku, po nowych powinszowaniach Cykowskiego i Michałka, zaczęła się

ubierać do drugiego numeru.

– No, jak tam? – zagadnął Bończa.

– Ho! – odpowiedziała – teraz już nie mam żadnej tremy!

– Tylko nie bądź, mała, zanadto pewna siebie. To też nie robi na publiczności dobrego

wrażenia.

– Oj, znowu mnie straszysz! – przeraziła się.

– Nie straszę. Jestem pewien, że nie zrobisz mi wstydu.

I nie zrobiła. Piosenka "Mniej abstrakcji, więcej akcji" wzięła publiczność.

Na bisy poszły imitacje. Widownia szalała.

– Brawo, brawo! – krzyczał z drugiego rzędu sam gruby redaktor Perkowski.

Inni wtórowali mu na całe gardło.

118

– A teraz kładź się i odpoczywaj – bezapelacyjnie zadecydował Bończa, gdy zbiegła ze

sceny.

– Kiedy wcale nie jestem zmęczona!

– To nic. Tak ci się zdaje.

– Ależ...

– Leżeć, smarkata. Na drugie przedstawienie musisz być taka sama. Rozumiesz?

I była taka sama. Wprawdzie na drugim przyniesiono znowu na salę tylko kwiaty, które

już raz otrzymała, ale za to publiczność była jeszcze lepsza, nic dziwnego, bez recenzentów i
bez innej "waty".

– Ludzie, którzy płacą za bilet – objaśniał Magdę Berczyński – chcą mieć tę satysfakcję,

że nie zmarnowali forsy i sami siebie podbechtują do "frenetycznego entuzjazmu".

Po przedstawieniu, które skończyło się około pierwszej, Bończa zapytał:

– No? Chcesz oblać sukces?

– Kam – krzyknęła uszczęśliwiona.

– A nie jesteś zbyt zmachana?

– Skądże!

– No, to pójdziemy do "Bristolu".

W "Bristolu" był tłok. Sala pełniutka, ale dla Bończy, jako stałego bywalca stolik się

znalazł.

Na tle elegancko ubranych ludzi skromniutka sukienka Magdy robiła raczej dobre

wrażenie. Zresztą nie wstydziła się swego stroju. Na sali pełno było osób, które przedtem
siedziały na premierze w "Złotej Masce".

– Patrzcie to ta Nieczajówna! – dobiegały do uszu Magdy padające z różnych stron słowa.

– Wcale ładna.

– Jaka młoda!

– Która to jest Nieczajówna? – dopytywał się jakiś starszy pan przy sąsiednim stoliku.

– Tu na prawo, w czarnej sukni, ruda.

– Gdzie? Gdzie?... Ruda?...

Zagrała orkiestra głusząc dalsze głosy.

– Widzisz – uśmiechnął się Bończa – już jesteś popularna.

Zarumieniona i podniecona Magda dopiero teraz dostrzegła wciąż kłaniającego się jej

dyrektora Stęposza. Siedział z dwiema paniami niezwykle pięknymi. Spoglądając w ich
stronę zauważyła przy dalszym większym stole dość hałaśliwe i podpite już towarzystwo. Z
brzegu siedział uderzająco przystojny młody brunet i dosłownie nie spuszczał Magdy z oka.
Szykowne ubranie, sygnet i wielki brylant na ręku, szpilka z oprawną perłą w krawacie i złota
papierośnica, z której co chwila wyjmował nowego papierosa, wskazywały, że musi to być
jakiś arystokrata.

Bończa opowiadał o relacjach, jakie zdążył usłyszeć w teatrze od osób z publiczności o

Magdzie. Słuchała go uszczęśliwiona i starała się skupić uwagę na tym, co mówił, jednak
wciąż ją niepokoił natarczywy wzrok owego pana. Widziała, jak przywołał zginającego się
przed nim w ukłonach dyrektora sali, lecz mówiąc do niego i wydając jakieś polecenie, nie
przestał patrzeć na Magdę. Aż miała ochotę pokazać mu język, chociaż bardzo jej się

119

podobał. Naprawdę był śliczny z tymi wypukłymi zmysłowymi wargami, z przystrzyżoną
linią czarnych wąsików i z oczyma, z których biła duma i jakby smutek.

Od niechcenia, tak by Bończa tego nie zauważył, uśmiechnęła się do niego, ale on ani

drgnął.

– Nie chcesz – obraziła się – to nie trzeba.

I odwróciła się prawie zupełnie do Bończy. Tymczasem ku niezadowoleniu obojga

przyszedł Cykowski z Hańską i Hojner ze swoją przyjaciółką Sonią, platynową blondynką
(oczywiście farbowaną). Bez ceremonii przysiedli się do stolika i Sonia zaczęła po swojemu
piszczeć, krygować się, mizdrzyć i wygłupiać. Rozmawiano naturalnie o premierze.
Mężczyźni podjęli dyskusję na temat skeczu "Brigide", który zdaniem Cykowskiego należało
skreślić. Hańska obsypywała Magdę komplementami.

W sali zaczynało być już zbyt gwarno, Magda właśnie chciała szepnąć Bończy, że już

czas do domu, gdy przy stoliku zjawił się dyrektor restauracji i położył na stoliku wiązankę
pięknych purpurowych róż.

– To dla mnie? – zaczerwieniła się Magda.

– Tak, proszę pani.

U dołu była biała kartka z lakonicznym napisem:

– "Hołd i podziw dla królowej Pereł. – Ksawery Runicki".

Kartka była przypięta do łodyg złotą szpilką z ogromną perłą, szpilką od krawata.

Magda szybko obejrzała się, towarzystwo od dużego stołu właśnie zabierało się do

odejścia. Panie nakładały futra. Ostatni wychodził ów przystojny mężczyzna, nie miał już
szpilki w krawacie.

Nawet nie obejrzał się na nią. Wysoki, zgrabny, barczysty, doskonale zbudowany,

przesuwał się między stolikami aż znikł w przejściu do hallu.

– No! Sukces! Winszuję ci! – piszczała Sonia – Co za róże!

Bończa trzymał w ręku kartkę.

– Runicki, Ksawery Runicki... Zaraz, zaraz – przypominał sobie – to zdaje się jakiś

ziemianin.

Dyrektor sali nachylił się troskliwie nad stolikiem:

O tak. To wielki pan. Nasz stały gość. Ma olbrzymi majątek w powiecie Grójeckim...

Stale zatrzymuje się w Bristolu.

Cykowski przez szkło powiększające, które wydobył z kamizelki, uważnie przyglądał się

perle.

– Na moje oko – odezwał się wreszcie, bębniąc palcami po stole – na moje oko, wart ten

kawałek jest... co najmniej tysiąc złotych.

– Co ty mówisz! – prawie z gniewem powiedziała Hańska.

– Murowane.

– To trzeba mu odesłać – zaniepokoiła się Magda.

Bończa zrobił obojętną minę, Hojner wzruszył ramionami, a Sonia pisnęła:

– Zwariowałaś?

– No, przecież nie mogę przyjmować od człowieka, którego nawet nie znam – zaczęła

Magda, ale przerwał jej Hojner:

– Dlaczego? Facet rzucił się, bo ma na to.

120

– Pokazał klasę! – wołała Sonia.

Nareszcie i Bończa zabrał głos. Wbrew oczekiwaniu Magdy orzekł, że nie widzi żadnego

powodu do odsyłania szpilki. Człowiek publiczny, a takim jest każdy aktor i w ogóle artysta,
w niczym sobie nie uchybia, przyjmując hołd publiczności czy to w formie kwiatów, czy
jakichkolwiek innych rzeczy. Zaś w danym wypadku bezinteresowność ofiarodawcy była
zupełnie oczywista.

– Fantazja trochę kabotyńska – zakończył – ale taki burżuj może sobie na to pozwolić.

Magda nic nie odpowiedziała, pomyślała jednak, że Kamil jest trochę naiwny. Sama była

przekonana, że bezinteresowność ofiarodawcy tylko patrzeć, a rozwieje się bez śladu. Nie
wątpiła, że w najbliższym czasie ów pan odezwie się jak amen w pacierzu.

Jednakowoż przewidywania te zawiodły. Minęły trzy dni i pan Ksawery Runicki nie dał

znaku życia. Nie martwiła się tym, ale było jej przykro. Broń Boże, nie myślała o czymś
złym, kochała Bończę jeszcze bardziej niż przedtem, ale przecie nie byłoby nic złego w
poznajomieniu się i we flirciku z takim prawdziwym wielkim panem, z takim szykowcem,
przystojnym, nawet niezwykle przystojnym.

Na wszelki wypadek, ot tak, bez żadnego zamiaru, zatelefonowała do Bristolu, lecz

portier oświadczył, że pan Runicki wyjechał za granicę.

Wkrótce zapomniała o całym zajściu. Nawet kartkę od niego gdzieś zgubiła. Tylko

szpilkę z perłą nosiła teraz stale i zamiast celuloidowej świnki uznała ją za maskotkę.

W tych dniach dzienniki przynosiły recenzje z premiery w "Złotej Masce". Prawie

wszystkie brzmiały dla Magdy przychylnie, niektóre zaś entuzjastycznie. Ukazały się w
pismach również fotografie Magdy.

Cieszyła się tym wszystkim, lecz aż podskakiwała z radości na każdą myśl, jakie

wrażenie zrobi jej sława, sława skromnej córki rzeźnika z Tamki, na całym Powiślu.

Sława zaś ta istotnie głośnym echem na Powiśle dotarła, i oto pewnego południa do drzwi

pokoju Magdy w pensjonacie zapukała Adela.

Jeżeli coś sprawiło Magdzie przykrość w wizycie siostry to tylko ten pokoik, ciemnawy i

niezbyt czysty, w którym musiała Adelę przyjąć, nie mogąc jej zaimponować swoim nowym
wielkim życiem.

Adela jednak płakała i śmiała się na przemian, zdając się niczego poza Magdą nie

dostrzec.

– Moja ty, siostrzyczko kochana – chlipała Adela – moje ty szczęście.

– A cóż mówi wuj? – dopytywała Magda.

– A pogwizduje i głową kręci.

– A ciotka?

– Jak to ciotka... Ot, głupia baba.

– A pan Kamionka?

– Edek?... O ten to co innego. Powiedział mi, gdym się mu przyznała, że do ciebie

wybieram się: – Ubierz się tylko jakoś, bo taka wielka artystka, to cię nawet do niej nie
wpuszczą.

Toście już na ty? – pytała Magda.

Adela zarumieniła się:

– Ano, zaręczyliśmy się. Zeszłej niedzieli.

121

I dalejże opowiadać o sobie, jacy to z Edkiem będą szczęśliwi, jak się kochają, jak sobie

życie ułożą.

Magda słuchała tego z jakimś zdumieniem, niezrozumiałym dla siebie samej.

– Więc są ludzie – myślała – dla których szczęście to praca w jatce i mieszkanie na

czwartaku?...

Dostrzegła też w sposobie bycia Adeli coś jakby współczucie. Podziw, ale i współczucie.

Czyżby ta głupia nie widziała różnicy w losach własnym i siostry?... – Czyżby uważała swój
za lepszy?

– A ojciec?... – zapytała Magda po dłuższym milczeniu.

– Ojciec, a dziękuję, zdrów.

– Chwała Bogu.

Pomilczała i spytała znowu:

– A czytał w gazetach.

– Pewnie czytał.

– I cóż mówił?

Adela poprawiła się na krześle:

– To nie znasz ojca?... – wzruszyła ramionami.

– Klął?

– Gdzież tam. Słowa nie powiedział.

– Tak... – zamyśliła się Magda.

Nagle Adela rzuciła się jej na szyję:

– Nie bądź zawzięta, pogódź się z ojcem! Siostruniu moja. Pogódź się.

Zaskoczona i przestraszona Magda zaczęła się bronić.

– Jakże ja się pogodzę?

– Pójdź, przeproś go, zobaczysz, że przebaczy.

Magda uczuła w sercu mocne ukłucie.

– Przebaczy?... Skąd wiesz, że przebaczy?! – ścisnęła ręke Adeli.

– Tak myślę. Czy tobie zdaje się, że go serce nie boli?... Spróbuj. Powinnaś spróbować.

Magda, która początkowo zbladła, teraz z wypiekami na twarzy słuchała namów siostry.

Boże, jakże sama pragnęła pojednania się z ojcem. Przecie niczego odeń nie chciała, byle
dobrym słowem uznał ją za córkę. Teraz nie była już przecie wykolejoną dziewczyną, co się
jej w głowie przewróciło, lecz sławną artystką. Nie, pieniędzy jej nie trzeba, ni opieki, ni
dachu nad głową. Tylko dobrego słowa. Ojciec sam musi zrozumieć, że się mylił, że
niezasłużenie nią poniewierał.

Zaczęły sobie radzić z Adelą i uradziły, że najlepiej będzie, gdy Magda zaraz nazajutrz w

poobiedniej porze na Dobrą przyjedzie. I z tym się rozstały, umówiwszy się, że ojciec o
niczym, Boże broń, nie ma zawczasu wiedzieć.

Długo i ciężko rozmyślała Magda. W nocy spać nie mogła, układając sobie rozmowę z

ojcem, układając ją słowami serdecznymi i miłymi, a także argumentami. I tak to wyglądało,
że stary musi zmięknąć. W południe czuła się zupełnie pewna siebie.

122

Pomimo to, gdy weszła na stare drewniane schody, na tak dobrze znane, brudne i

zniszczone, ale kochane schody, kolana się pod nią uginały i gdyby nie obawa zabrudzenia
nowiutkich reniferowych rękawiczek, opierałaby się o żółtą wyślizganą poręcz.

Zgodnie z umową, Adela zostawiła drzwi otwarte. Magda nacisnęła żelazną klamkę i

owionął ją zapach mieszkania. Dawniej nie rozróżniała go, ale teraz ta mieszanina zapachów,
gdzie była i naftalina, i liście bobkowe, i kwaśnawy sos pomidorowy, i świeżość wypranej
bielizny, zdała się nową, chociaż tą samą, niezmienną i rozczulającą.

Przeżegnała się i uchyliła drzwi do pokoju. Przy stole zasłanym zieloną ceratą, siedział

ojciec. Na ceracie piętrzyły się stosy wytłuszczonych kartek i rachunków. Ojciec, wielki jak
góra, pochylony nad spęczniałym od wieloletniego użycia notesem pisał, a mały ogryzek
ołówka nikł w jego ogromnych palcach.

Drzwi szerzej otworzone skrzypnęły, a on podniósł swoją wielką twarz (nic się nie

zmienił) i, mrużąc od lampy oczy, zapytał:

– A co tam?...

Magda stała, jakby jej nogi wrosły w ziemię. Zatrzymała oddech i tylko bezgłośnie

poruszyła wargami.

Nagle pan Nieczaj zerwał się z krzesła i od razu wrósł aż pod sufit. Poznał ją.

– Tatku! – wydobyła z siebie.

Twarz ojca stawała się coraz czerwieńsza, niemal sina. Ręce z wolna i ciężko wznosiły

się do szyi i znów opadały, a chrapliwy głos odezwał się głucho i groźnie:

– Czego?

Magda ze szlochem rzuciła mu się do nóg. Upadła na kolana, tuliła się doń, chwytała

zwisające bezwładnie ciężkie, gorące ręce i aż do bólu rozgniatała na nich usta w
pocałunkach.

– Tatku... tatku... – powtarzała wśród łkania. – Co ja ci złego zrobiłam? Przebacz...

Przebacz...

Stał nieruchomo, a gdy zaczęła się uspokajać i spojrzała w górę, zobaczyła, że po grubych

fałdach czerwonej twarzy toczą się łzy, gęsto, szybkie łzy i spadają na starą kochaną
marynarkę, tę samą marynarkę marengo, którą tak często cerowała kiedyś ojcu na łokciach i
pod pachami.

Gdy jednak pan Nieczaj dostrzegł wzrok córki, szarpnął się i odszedł pod okno.

Minęło dobrych parę chwil, zanim odwrócił się do Magdy. Był znowu spokojny i ponury.

– Nie miałaś prawa przyjść – zaczął ochrypłym głosem. – Nie masz tu nic do roboty.

Porzuciłaś dom, porzuciłaś ojca, wybrałaś sobie letki chleb i letkie życie... Idź. Nic tu nie
masz do roboty.

Chciała mu wytłumaczyć, że to bynajmniej nielekki chleb, że pracować trzeba więcej niż

w jatce, dużo więcej i życie nielekkie, trudniejsze, pełne krzywd i zawodów, nie takie
bezpieczne, jak w domu. Mówiła przerywanym głosem, z przekonaniem, z najlepszą wiarą,
mówiła przecie najszczerszą prawdę i mówiła szczerze, a przecie sama wsłuchiwała się w
swój głos, widziała siebie w tej pozie, przyglądała się sobie jak komuś innemu, jak
przedstawieniu. Zaczęła przekonywać ojca, że nie z lekkomyślności, nie z chęci użycia poszła
do teatru. Tylko teatr – to jej powołanie, jej przeznaczenie...

– Nie – przerwał pan Nieczaj – nieprawda! Przeznaczenie człowieka to jego obowiązek, a

obowiązek jest taki, żeby stać na jednym miejscu, gdzie go Bóg postawił. Oto i całe
powołanie. Twój brat, Józek, także miał powołanie do stanu innego. Dzięki Bogu, że chociaż

123

do duchownego. Ale i tym zgrzeszył. Bo prawo jest, że trzeba trzymać się domu. Kto z domu
wychodzi, ten jakby kamienie z fundamentu wyrywał. A jak dom się zwali, jak tysiące
domów tak walić się zaczną, to nic, jeno rumowiska zostaną i taką sprawą całą społeczność,
niby psy bezdomne, po tych gruzach tylko roić się będą, każdy sobie. A my ludzie, nie psy,
żeby po cudzych śmieciach latać.

Mówił powoli i ponuro, ale znać było, że sam sobie nieraz te słowa musiał obmyśleć i

kalkulować.

– Świat teraz taki – ciągnął – że każdy chce luzem chodzić, każdy dla siebie. A tak nie

można i przeciwne naturze. Rodzinami muszą ludzie żyć, inaczej nie potrafią albo zginą,
wymrą, śladu po nich nie zostanie. I co wymyślili dobrego?... Różne związki zawodowe,
różne stowarzyszenia i partie, bo sami tego nie rozumieją, iż nijak jednemu żyć, a czemuż
zastanowienia nie mają, że najprostszy i od samej natury dany jest sposób, to znaczy się
rodzina? Związkami rodziny nie zastąpią. W pojedynkę psy jedzą i nie chcę ja takiego świata,
i nie dla mnie on, ani ja dla niego. Ale ręki do takiego wariactwa nie przyłożę. Z gęby nie
będę robił cholewy. Po com całe życie język przed innymi strzępił, skoro własnym
przykładem tego poświadczyć nie mogę?... Po com żył, po com się żenił i dom zakładał,
rodzinę chrześcijańską, po com dzieci spłodził?... Żeby mi teraz ludzie w oczy się śmieli,
żeby każdy bałwan i łachudra miał pełne prawo zapytać mnie: A cóż to pan, panie Nieczaj,
innych pouczasz jakim obyczajem mają żyć, a rodzonych dzieci upilnować nie potrafisz!!!
Narzekasz na zło na świecie, a zaś lepszego spłodzić sam nie potrafisz?!... Widać taki musi
być porządek, skoroś został sam, porzucony, panie Nieczaj, skoro też sczeźniesz i śladu po
sobie, ni po twoich ojcach, ni po twoich dziadkach nie zostanie...

Zdyszał się i ze świstem w gardle łapał oddech w ogromne płuca.

– Tak! Prawda! – krzyknął nagle. – Niech sczeznę, niech przepadnę! Oby tylko prędzej

oczy zamknąć!

Nie patrzał na córkę i zdawał się mówić do siebie.

– Tatku, niech tatko tak nie mówi – odezwała się nieśmiało.

Odwrócił się do niej, otarł rękoma wąsy i pokiwał głową:

– A tobie Magda, powiem tak: nic tu po tobie. Przy konfesjonale nakaz dostałem

przebaczyć ci mojej krzywdy, to i przebaczam. Ale z serca nie mogę. Zaplugawiłaś całe moje
życie, zapaskudziłaś po teatrach i gazetach moje uczciwe nazwisko i choćby mi nie
spowiednik, lecz sam Pan Bóg z nieba rozkazał, to nie potrafię wziąć do domu córki, co w
największym bezwstydzie gołym ciałem całemu miastu jest znana. Nic tu po tobie. Ani serca,
ani rozumu, ani sumienia nie miałaś. A żem cię kochał, jako przystało rodzonemu ojcu, tym
czarniejsza jest twoja niewdzięczność. Grzeszny jestem, ale Bóg mi świadkiem, żem
niesprawiedliwie pokarany. Idź! Idź, Magda.

– Tatku! Tatku! – płakała Magda.

Z drugiego pokoju wybiegła Adela i nie mając odwagi podejść do ojca skurczyła się tylko

pod drzwiami i zanosiła się od płaczu.

Pan Nieczaj powtórzył głośniej:

– Idź, Magda! Idź i nie przychodź więcej! Tyle mi przynajmniej oszczędzisz wstydu

przed sąsiadami.

Siostry rzuciły się sobie, szlochając, w ramiona, później Magda chciała uchwycić rękę

ojca, by chociaż na pożegnanie ją ucałować, lecz pan Nieczaj cofnął się pod ścianę i oparłszy
się o poręcz łóżka, dyszał ciężko.

124

Długo jeszcze płakała Magda w objęciach Adeli, w ciemnym przedpokoju, później na

podeście schodów twarz otarła, przypudrowała i zaczęła schodzić na dół. W kamienicy
widocznie rozeszła się już wiadomość, że Nieczajówna do ojca przyszła, bo w bramie i na
chodniku przed domem zebrało się sporo ludzi. Nie patrzyła na nich i wtulając twarz w
kołnierz szybko poszła przed siebie.

Szczęściem jej, zapuchniętych oczu przechodnie widzieć nie mogli, bo już zmrok

nadszedł, a z góry zaczął sypać drobny, gęsty śnieg, pierwszy śnieg nadchodzącej zimy.

125

Rozdział IV

Po wspaniałym rekordowym powodzeniu rewii "Królowa Pereł" liczącej przeszło setkę

przedstawień przy wypełnionej widowni, następna "Szalona Warszawa" miała być czymś
wręcz olśniewającym, dobić konkurencję, grubo napełnić kasy i podnieść markę "Złotej
Maski" na długie miesiące. Kosztowność wystawy przeszła wszystko, co dotychczas w
Warszawie znano. Zaangażowano osiem nowych pierwszorzędnych aktorek z dramatu, filmu
i z innych teatrów rewiowych, dano dwie orkiestry, sprowadzono samego Jean'a Parnis,
gwiazdora z Casino de Paris.

Oczywiście, w tych okolicznościach Magda nie mogła zająć aż tak czołowej pozycji, jak

w rewii poprzedniej. Jednak dzięki nieustępliwości Bończy i dzięki faktowi, że jednak
spośród wszystkich dawnych i nowych gwiazd była najmłodsza, otrzymała dwa
pierwszorzędne kawałki i jeden taki sobie, ale też doskonały "samograj" w skeczu.
Jednocześnie Cykowski podpisał z nią kontrakt na bardzo dobrych warunkach. Nie był ma się
rozumieć aż taki, jak kontrakty Turskiej, czy chociażby Hańskiej, jednak pozwolił Magdzie
na wynajęcie ładnego dwupokojowego mieszkania przy Kapucyńskiej, na wzięcie na raty
niebrzydkich mebelków, a także zafundowanie sobie garderobianej, czyli po prostu
pokojówki, która wieczorami przychodziła za kulisy pomagać Magdzie przy ubieraniu się na
scenę.

Przygotowania do "Szalonej Warszawy" połączone były z jeszcze większymi niż

zazwyczaj awanturami, intrygami, z plotkami i nieustającą kłótnią.

Premiera przeszła wszelkie nadzieje. Recenzje roiły się od superlatywów, publiczność

szalała.

Po dwóch tygodniach starzy znawcy teatru orzekli, że sto pięćdziesiąt przedstawień

będzie całkowicie pewnych, a nie jest wykluczone, że dociągnie do dwustu.

Tymczasem w połowie stycznia jak grom z jasnego nieba spadła wiadomość: obniżka

pensji urzędników państwowych o dwadzieścia procent. Nie byłoby w tym nic strasznego,
gdyby nie to, że za urzędami państwowymi poszedł Magistrat, za Magistratem
przedsiębiorstwa prywatne, banki, biura, fabryki.

I nagle jak ręką odjął, widownia "Złotej Maski" opustoszała. Z każdym dniem było mniej

publiczności. Nie pomagały najszumniejsze, najkosztowniejsze reklamy.

Za kulisami jeszcze nie zdawano sobie sprawy z powagi sytuacji, ale tam, na górze, w

kancelarii, zapanowała panika. Z olbrzymiego nakładu włożonego w "Szaloną Warszawę"
wycofano w okresie powodzenia zaledwie połowę. Deficyt i to gruby deficyt stawał się
nieunikniony i z każdym dniem poważniejszy.

Przede wszystkim zerwano umowę z Parnisem, następnie zaprzestano codziennego

rozdawania na przedstawieniu kwiatów, ale było to kroplą w morzu.

Na gwałt przygotowywano nową rewię. Bończa z Cykowskim wyjeżdżali do Paryża, by

stamtąd przywieźć nowe pomysły. Po powrocie zaczęto gwałtownie poszukiwać nowych
wspólników, którzy by wnieśli kapitały niezbędne dla ratowania teatru. Do kancelarii w dzień
i wieczorem złaziły się różne typy. Sprawdzały wykazy, księgi, kasę, kontrakty, lecz do
porozumienia nie dochodziło.

126

Chwytając się ostatecznego środka dopuszczono do udziału w przedsiębiorstwie

główniejszych dostawców. To dało możność wystawienia "Szampańskich wieczorów".
Jednocześnie obniżono ceny biletów prawie do połowy.

Na burzliwym zebraniu całego zespołu wobec oczywistości deficytu zgodzono się na

nowe kontrakty, co w praktyce oznaczało bardzo poważną redukcję gaż. Kornat, który nie
chciał ustąpić, musiał wyjść z teatru. Turska sprzedała swój samochód. Bończa dopuścił do
licytacji swojej niedokończonej willi w Leśnej Podkowie. Do następnej rewii dyrekcja nie
odnowiła kontraktów z Hańską i z Berczyńskim. To samo spotkało Magdę.

– Widzisz – uspokajał ją Bończa – czasy dobrej koniunktury skończyły się, ale nie trać

nadziei. Oczywiście takich warunków, jak poprzednie, nie dostaniesz, jednak, gdy Cykowski
otrząśnie się z paniki, gdy publiczność pomału przyzwyczai się do kryzysu, a teatr
zreorganizujemy, moja w tym głowa, byś została znowu zaangażowana.

I Magda czekała. Na szczęście miała dość zaoszczędzonych pieniędzy, by zły czas

przetrzymać. Poza tym kasa "Złotej Maski" wciąż jeszcze wypłacała zaległości. Nie
wszystkim wprawdzie, ale Magda dzięki Bończy i Michałkowi prawie co tygodnia po
kilkadziesiąt złotych otrzymywała. W każdym razie wystarczało na życie, a nawet na
urządzenie u siebie co pewien czas małych przyjęć dla znajomych. Z teatru na takie przyjęcia
zapraszała tylko Bończę i siostry Stelli, a z miasta swoich sympatycznych starszych panów z
kawiarni. Byli to goście o tyle wygodni, że często przysyłali wina, ciasta, torty, przynosili
kawior i czekoladki.

W tym to okresie dyrektor Stęposz wystąpił wobec Magdy z widocznie od dawna

obmyślaną propozycją. Zamówił się na popołudnie, przyniósł pęk przepięknych orchidei i był
w ogóle uroczysty.

Zaczął od narzekania na swoje puste i bezbarwne życie, ma dorosłe już dzieci, którym

właściwie nie jest potrzebny, ma żonę, starą, nie kochającą i brzydką, z którą go nic nie łączy
poza konwenansem. Poza tym dał do zrozumienia, że Magdę uważa za istotę niezwykłą, że
tylko przy niej czuje sens swej obecności na świecie, że gdyby rozwód w jego wieku i
sytuacji był możliwy, to jest nie zakrawał na groteskę, no i gdyby Magda zechciała swą
sympatię dla niego posunąć aż tak daleko, na pewno rozwiódłby się i ożenił z nią. Ponieważ
jednak byłoby to niewykonalne, a jemu serce się kraje, gdy widzi trudności, jakie mogą
czekać Magdę w związku z brakiem dochodów, byłby szczęśliwy, więcej niż szczęśliwy,
gdyby dysponując jego kieszenią, zechciała urządzić sobie życie bez trosk i zmartwień.

Mimochodem wymienił bardzo wysoką cyfrę, którą przewidywał jako budżet "swojej

nieślubnej, ale za to naprawdę uwielbianej żony" i w zamian żądał tylko tego, co Magda sama
mu zechce ofiarować.

Wysłuchawszy wszystkiego Magda roześmiała się:

– Nie przypuszczałam, drogi panie dyrektorze – powiedziała bez cienia obrazy – by w tak

elegancki sposób można było zaproponować kobiecie, by... poszła na utrzymanie.

Zaczął protestować przeciw takiemu ujęciu jego prośby, lecz Magda potrząsnęła głową:

– Kiedy ja do pana o to nie mam żalu. Wiem, że dużo kobiet zgodziłoby się z radością na

podobną propozycję. Ale widzi pan, ja jestem trochę inna. Czy... czy nie dlatego właśnie
podobam się panu, że jestem taka?... Otóż gdybym przyjęła pańską propozycję, drogi
dyrektorze, zapewniam pana, że nie byłabym już jej warta.

Jeszcze

próbował

dyskutować,

przekonywać,

wynajdować

argumenty

i

usprawiedliwienia, lecz widząc, że wszystko to nic nie pomoże roześmiał się i prosił, by o
całym jego projekcie zapomniała, by mu przebaczyła i nie uważała go za nic innego, jak tylko

127

za dawnego i jeszcze większego przyjaciela. Jego zachowanie się potwierdzało to z każdym
tygodniem.

Magda, która już nieraz spotykała się z podobnymi (chociaż znacznie gorszymi)

propozycjami, rzeczywiście nie zachowała doń żalu.

– Tak właśnie powinien był postąpić człowiek prawdziwie kulturalny – myślała Magda.

Jej przebywanie z Bończą i z jego znajomymi, przestawanie z towarzystwem grupującym

się wokół Stęposza, Godzińskiego i Balzera nie pozostawało bez wpływu na sposób bycia,
zapatrywania i zainteresowania Magdy.

– Swoją drogą tyś się bardzo wyrobiła, mówił od czasu do czasu sam Kamil.

Jakże była z tego powodu szczęśliwa. W początkach swojej kariery teatralnej nieraz

odczuwała ten właśnie brak wyrobienia. Nie wystarczało być ładną, należało mieć jeszcze
ładne maniery, umieć ładnie prowadzić rozmowę, zachować się jak dama w każdej sytuacji.

A tego właśnie przybywało jej coraz więcej. Już potrafiła teraz zachować się wszędzie.

Swobodnie obracała się nie tylko wśród koleżanek ze "Złotej Maski", u których nawet
dostrzegała pewne braki form, nie tylko wśród aktorów z innych scen, lecz i w
najwytworniejszym towarzystwie. Intuicja Magdy szybko wykryła tajemnice ładnego sposobu
bycia, spostrzegawczość zrobiła swoje, zaś zdolności przystosowania się do otoczenia nie
brakowało jej nigdy.

Jednocześnie czuła i wiedziała, że również wielkie postępy zrobiła w swojej umiejętności

aktorskiej. Poznała własnym doświadczeniem lub też obserwowaniem różnych "numerów"
rozmaite sposoby ujęcia i interpretowania takich lub innych ról. Sposobów tych nie było
wiele i w gruncie rzeczy żaden z nich nie przedstawiał większych trudności. Po prostu
należało mieć nosa i od razu "z nogami wskoczyć w rolę". Stopień sukcesu zależał od
wdzięku i talentu. Oczywiście szczytem wszystkiego byłoby zdobycie, wymyślenie,
stworzenie własnego genre'u, własnego rodzaju, ale to osiągali artyści najczęściej już po
długich latach praktyki. Częściej wpadali w manierę, czyli w coś, co było jakby karykaturą
"genre'u". I Bończa, który najwięcej tego właśnie bał się u Magdy, może nawet utrudniał jej
określenie osobistego sposobiku.

Tak minęło kilka miesięcy i nadeszło lato. W "Złotej Masce" działo się coraz gorzej.

Przestano wypłacać gaże, a zarobki aktorów ograniczyły się do codziennego podziału chudej
kasy według tabelki, w której girls z zespołu najczęściej dostawała trzy do czterech złotych,
zaś najlepsi dochodzili do dwunastu złotych co wieczór. Oczywiście w takim położeniu teatru
o wznowieniu "engagement" Magdy nie mogło być mowy. W kasie na stałe ulokował się
komornik, wierzyciele od rana do nocy zapychali kancelarię. Cykowski schudł i ochrypł.
Michałek machnął ręką na swój udział i przyjął posadę dyrektora kina na Lesznie. Z dawnego
zespołu została zaledwie trzecia część.

W połowie czerwca Magda musiała zlikwidować mieszkanie i przenieść się do Bończy,

ale już w trzy tygodnie później i Bończa otrzymał eksmisję. Przeprowadzili się do małego
hoteliku na ulicy Jasnej, zajmując dwa nieduże pokoje. Początkowo Magda gryzła się tym, że
nie może niczym powiększyć wspólnych szczuplutkich dochodów, gdy jednak pewnego dnia
Bończa zastał ją przy haftowaniu wziętej z ogłoszenia roboty, doszło do awantury. Zabronił
jej kategorycznie takiego obniżenia swojej klasy. Utrzymywał, że to szczęście, że nikt z teatru
nie dowiedział się o tym hafcie, bo raz na zawsze Magda straciłaby opinię.

Nie zgadzała się z nim, lecz wobec stanowczości, z jaką utrzymywał, że jeszcze wrócą

dobre czasy, całą swoją zapobiegliwość ograniczyła do wspólnego gospodarstwa. Nie
chodzili już na obiad ani na kolację do lokali publicznych, lecz jedli u siebie. Magda na
maszynce spirytusowej przygotowywała, co się dało, byle taniej. Nie odsyłało się też ubrań

128

Kamila do krawca. Magda po kilku nieudanych próbach nauczyła się prasować. Własne
wydatki sprowadziła do zera. W tym czasie Kamil, wróciwszy pewnego dnia z teatru,
oświadczył, że wszystko jest na najlepszej drodze. Rewia się przeżyła, ale przecie nie przeżył
się teatr. Zatem postanowili przejść na inny rodzaj.

– Wystawimy komedię muzyczną.

Wespół z Hojnerem i Czubarkiem zasiedli we trójkę do roboty. Wybrano stary

wyśmienity wodewil amerykański i przerabiali go na wszystkie sposoby. Rzecz miała się
nazywać "Panna Knox", a była historią dziewczyny ze stepów Texasu, która wpadła w ręce
szajki łotrów, usiłujących odebrać jej spadek po dziadku w Chicago. W "Pannie Knox" były
dwie role kobiece, tytułowa, pierwszej klasy, i druga, znacznie mniej sza.

Otóż, pewnego dnia Magda, po wyjściu Hojnera, zapytała Bończę:

– Kto będzie grał pannę Knox?

– Oczywiście, Rena Turska.

– A ja?

– Ty... hm... – zawahał się – ty mogłabyś ewentualnie wziąć drugą, ale nie wiem, czy

Cykowski się zgodzi, bo już pertraktuje z Michaleńską z opery.

Magda spochmurniała:

– Czy naprawdę nie potrafiłabym zagrać panny Knox?

– Ba – wzruszył ramionami – tu chodzi o nazwisko. Turska ma markę.

Gdy zaś jeszcze próbowała go przekonywać, powiedział dość ostro:

– Poza tym rola wymaga dużego i dobrze wyszkolonego głosu.

Na tym dyskusja urwała się. Nie dalej jednak, jak w trzy dni później, kiedy już wszyscy w

teatrze mówili o "przeżyciu się rewii" i o świetnych perspektywach dla komedii muzycznej
okazało się, że ci ludzie, którzy jeszcze wchodzili w rachubę jako ewentualni ochotnicy do
sfinansowania nowego przedsięwzięcia, pieniędzy nie dadzą. Można by ostatecznie zebrać
parę tysięcy w drobnych kwotach, ale kandydaci stawiali lichwiarskie warunki. Tymczasem
właściciel gmachu, gdzie mieściła się "Złota Maska", stracił cierpliwość i wniósł do sądu o
eksmisję.

Krach zdawał się być nieunikniony. I wtedy to, podczas jednej z beznadziejnych rozmów

w kancelarii teatru, Cykowski nagle napadł na Magdę:

– To ty też! Ja was wszystkich sławami porobiłem, ja was na ludzi wyprowadziłem, a nikt

palcem nie kiwnie.

– A cóż ja? – zdziwiła się i oburzyła Magda. – Cóż by ci pomogło, gdybym nawet

wszystkimi palcami zaczęła kiwać?!

– No masz przecie różnych bogatych bubków. Na przykład dla takiego Stęposza te

dwadzieścia tysięcy byłoby muchą!

Magda wzruszyła ramionami:

– Żeby chciał.

– A dlaczego by nie? – nacierał Cykowski.

– Bo niegłupi.

– Niby dlaczego miałby być głupi?

– Bo po co ma ryzykować. Kto go zmusi?

Cykowski podskoczył i zamachał rękami nad głową.

129

– Jak kobieta zechce, to takiego zmusi. Rozumiesz?!

– To zależy, jaka kobieta.

– Przecież mówię do ciebie!

– I zależy – dodała Magda – czy ona zechce.

– Właśnie! Wy wszystkie takie cholery! Czarna niewdzięczność.

Zaczął piszczeć i rzucać się po kancelarii. Bończa milcząc siedział na biurku z oczyma

wyrażającymi absolutną obojętność.

– Uspokój się – odezwała się do Cykowskiego – i wytłumacz mi, jaki miałabym interes w

staraniu się o pieniądze?...

– Jak to jaki?

– No, tak, żeby pani Turska zdobyła nową rolę?

Cykowski stanął, jak wryty:

– Co mówisz?

– No, pewno. Dla Turskiej miałabym na głowie stawać?

– Dla Turskiej, dla Turskiej – przedrzeźniał Cykowski – wcale tego nie powiedziałem, że

musi grać Turska. Możemy zaangażować, kogo nam się podoba, choćby i ciebie.

Magda wzruszyła ramionami:

– Kamil twierdzi, że nie mam głosu, że się nie nadaję.

Zerknęła ku Bończy, lecz on wciąż milczał. Natomiast Cykowski zaczął gwałtownie

przekonywać Magdę, że zdanie Kamila nie jest tu miarodajne, że jeszcze się zobaczy, że
osobiście on, Cykowski, uważałby Magdę za zupełnie odpowiednią na pannę Knox i zaklinał
ją, by pomówiła z dyrektorem Stęposzem.

– Chodzi o początek, a później spikniesz nas, to już ja go przekonam.

Po powrocie do hotelu nie zamieniła na ten temat z Bończą ani słowa. Jednak nie

przestawała o tym myśleć. Wystąpienie w tytułowej roli w pierwszej wielkiej komedii
muzycznej w stolicy już dawało markę. Już byłaby to pozycja więcej niż świetna, zwłaszcza
po kilku miesiącach niepokazywania się publiczności i zapomnienia w prasie.

Nazajutrz, nie mówiąc nic Kamilowi, poszła do swego dawnego profesora śpiewu z

partycją "Panny Knox". Jak przewidywała, profesor Wiśniewski zgodził się na warunki
kredytowe. Sam biedak mało teraz zarabiał i miał więcej wolnego czasu, niż chciałby. Orzekł,
że partia nie jest zbyt trudna i Magda opanuje ją łatwo.

Dyrektor Stęposz był wręcz zachwycony, gdy witał Magdę w swym banku. Polecił

sekretarzowi nie wpuszczać nikogo, kazał podać kawę, z biurka wydobył pudło czekoladek.
Gdy jednak po kilku minutach rozmowy Magda zdołała się przymusić do wyjawienia celu
wizyty, od razu spoważniał. Namyślał się chwilę, po czem powiedział:

– Dobrze, zbadam tę rzecz i jeżeli sfinansowanie całego interesu okaże się choćby o

odrobinę czymś korzystniejszym, niż wyrzucenie pieniędzy przez okno, na pewno się tym
zajmę.

Odpowiedź ze względu na przynaglenia Magdy obiecał dać pojutrze. Jednak już nazajutrz

zatelefonował do hotelu i zaprosił Magdę na kolację. Ponieważ Bończa o takie wypady wcale
nie był zazdrosny, a chodziło o rzecz ważną, poszła.

I tu dowiedziała się, że wpakowanie w "Złotą Maskę" choćby jednego złotego byłoby

szaleństwem. Wywiadownia handlowa, do której bank zwrócił się o informację, podała opinię
katastrofalną.

130

– Zresztą pani osobiście, kochana panno Magdo – zakończył swoje wywody – nie jest

przecie w tym zainteresowana.

A jej nie chciało przejść przez usta, że właśnie jest bardzo, ale to bardzo zainteresowana

w wystawieniu "Panny Knox".

Przyznanie się do tego przed Stęposzem równałoby się żądaniu pieniędzy jakby dla siebie

samej. Na to zdobyć się nie mogła.

Telefony od Cykowskiego nie ustawały. Magda nie sypiała nocami. Za kilka dni w

"Złotej Masce" miano przystąpić do ustalenia obsady. Zbyt dobrze rozumiała, że musi zdobyć
główną rolę, że to jej ostatnia stawka. Bo czymże zostanie jeżeli i to jej się nie powiedzie?...
Uczucia uczuciami, ale w gruncie rzeczy teraz, po wyczerpaniu resztek własnych
oszczędności, znajduje się właściwie na utrzymaniu Bończy. Nie jest to wprawdzie tym
samym, czym by było przyjęcie propozycji Stęposza, ale przynajmniej dla ludzi różnica
będzie niewielka.

I co dalej?... Przy wciąż pogarszającej się sytuacji w teatrach nigdzie na engagement

liczyć nie można. Chyba w charakterze tancerki w zespole za dwa do trzech złotych dziennie.
Ani z tego wyżyć, ani ubrać się. O możliwości powrotu do domu od dawna nie myślała.
Zresztą obecnie prosta ambicja nie pozwoliłaby jej na to. Choćby ojciec przebaczył, choćby
sam ją do powrotu namawiał.

A poza tym, czyż po to wyzwoliła się z tego małomieszczańskiego życia, by z tym

większym wstrętem doń wracać!

Nie sypiała nocami i podczas jednej z takich nocy przypomniała sobie Biesiadowskiego, a

właściwie jego pieniądze.

Ostatnio nie widywali się zbyt często. Pan Feliks, jednak nie pominął nigdy żadnej okazji,

by móc się z nią spotkać. Nie zmienił się wcale i po dawnemu żywił nadzieje, że Magda
zrezygnuje z wszystkiego i zgodzi się wreszcie zostać jego żoną.

Oczywiście wiedział o jej stosunkach z Bończą. Ilekroć w rozmowie padło imię Kamila,

bladł i spuszczał oczy. Nie mówił tego nigdy, lecz Magda wiedziała, że nienawidzi Bończy z
całej duszy.

Czy pomimo to zgodzi się dać pieniądze na wystawienie komedii muzycznej?

Wolałaby zwrócić się o to do każdego innego, ale "każdego innego" nie było i nie było

innego wyjścia.

Wiedziała już z doświadczenia tak znającego się na interesach człowieka, jak dyrektor

Stęposz, że wpakowanie pieniędzy w "Złotą Maskę" jest tyle, co z góry pewna strata. Więc
gdyby zdołała namówić Biesiadowskiego, nie byłoby to uczciwe. Ale cóż dla niego znaczy
taka drobna suma?...

Spotkali się w cukierni i Magda po raz pierwszy szczerze powiedziała Biesiadowskiemu,

że sytuacja w "Złotej Masce" nie jest szczególna, otwarcie przyznała się, że jej własny los
zależy od wystawienia "Panny Knox" i że jeżeli tego nie dopnie, straci ostatnie wyjście ze
swego bardzo tragicznego położenia.

Biesiadowski wysłuchał wszystkiego z wielkim przejęciem. Po raz nie wiadomo który

zaczął zaklinać Magdę, by rzuciła ten obrzydliwy teatr, by zdecydowała się "z dwojga złego
na mniejsze" i została jego żoną.

Jakże mu mogła powiedzieć w oczy, że to uważałaby za zło największe!

– Nie, nie – potrząsnęła głową – to nawet nieładnie, nawet brzydko z pańskiej strony, że

podaje się pan za mego przyjaciela, a jednocześnie chce pan wyzyskać moją tragiczną
sytuację.

131

Wówczas zaczął przysięgać, że tego nawet na myśli nie miał. Gdy zaś wykrztusiła

wreszcie, że w nim jest cała nadzieja, powiedział:

– Żebym ja chociaż trochę znał się na interesach teatralnych, to bym może zaryzykował.

– Według mnie ryzyko nie jest wielkie. Powodzenie "Panny Knox" jest murowane –

zapewniała, ukrywając oczy, by nie mógł z nich wyczytać prawdy.

Po dłuższej rozmowie, po złagodzeniu jego przerażenia na sam dźwięk wymienionej

sumy, nareszcie westchnął:

– No trudno, spróbuję.

– Więc zgadza się pan?...

– Cóż pocznę, muszę się zgodzić.

Magda uściskałaby go teraz z radości. Patrzyła nań szeroko otwartymi oczyma i tylko

największym wysiłkiem woli powstrzymywała łzy wzruszenia i wstydu.

Nazajutrz odbyło się "spiknięcie" Biesiadowskiego z Cykowskim. Cykowski dziesięć

razy dziękował Magdzie. Wieść o znalezieniu finansisty natychmiast rozbiegła się za
kulisami. Wieczorem Bończa wrócił dziwnie nienaturalny. Wyraźnie unikał rozmowy z
Magdą, gdy wypytywała go o szczegóły rozmowy z Biesiadowskim, wzruszył ramionami i
wydobył z siebie tylko parę ogólników, że on nie wie o niczym, że umawia się sam
Cykowski, że podobno jutro spisują umowę. Co do obsady nic nie wspominał. Gdy
próbowała jednak wydębić z niego coś więcej, skrzywił się niechętnie:

– Dajże mi odpocząć i tak łeb mi pęka.

A nazajutrz w saloniku u swego profesora śpiewu Magda zobaczyła w jednym z

dzienników duży komunikat reklamowy: "Złota Maska" zrywa z rewią i wystawia
szampańską komedię muzyczną "Pannę Knox", przy czym w tytułowej roli wystąpi
"ulubienica Warszawy, nasza znakomita gwiazda, Rena Turska".

Oczy Magdy błądziły po szarych wierszach i w głowie zaczynało się kręcić.

Nagle zerwała się i zapominając torebki i rękawiczek, wybiegła na schody, na ulicę. W

porę opamiętała się, że nie ma pieniędzy na taksówkę. Było to nawet lepiej. Po drodze miała
czas zebrać myśli.

Jak szalona przebiegła przez poczekalnię i wpadła do kancelarii. Bończy nie było.

Cykowski dyktował maszynistce. Magda z trudem łapiąc oddech i siląc się na spokój,
wyciągnęła pod same oczy dyrektora zmiętą gazetę:

– Co to ma znaczyć? – odezwała się nieswoim, drżącym głosem.

– Niby co? Niby co? – zrobił bezczelną minę Cykowski.

– Tak dotrzymujesz obietnicy.

– Jakiej obietnicy?

– Nie udawaj głupiego! – krzyknęła.

– A ty licz się ze słowami!

– Ani mi się śni! Rozumiesz! O, mój kochany, już ja nie taka, bym sobie pozwoliła byle

komu wystrychnąć się na dudka.

– Magda, uspokój się – pojednawczo przemówił Cykowski – ja nie rozumiem, o co ci

właściwie chodzi?

– Rozumiesz doskonale.

– Niby o Turską?... No widzisz, sama musisz przyznać, że Turska...

132

– A ja ci mówię, że albo ja będę, albo...

– Ależ ty, oczywiście ty – przerwał – to się samo przez się rozumie, że ty obejmiesz jedną

z głównych ról.

– Nie ma głównych, jest jedna główna i albo ja ją wezmę, albo całą waszą budę szlag

trafi.

– No, moja droga, nie przesadzajmy – roześmiał się z udawaną pewnością siebie.

– Już ja wam przesadzę! Ręczę ci, że pan Biesiadowski tylko dla mnie to zrobił.

– Bardzo wierzę.

– No, i teraz wycofa się prędzej, niż się wam zdaje.

– Nie tak łatwo, panienko, nie tak łatwo. Umowa zrobiona. Zresztą nie masz się czego

denerwować. Sama przyznasz, że równać się z Turską nie możesz.

– I nie zamierzam – wybuchnęła.

– Bardzo rozsądnie. Otóż, jeżeli spokojnie rzecz rozważymy... Zresztą, dlaczegoś sama

mówiła twojemu Kamilowi, że ci na głównej roli tak bardzo nie zależy?

Magda skamieniała:

– Ja?... Kamilowi?...

– No, tak. Wczoraj on sam tutaj to oświadczył.

– Kłamiesz!

– Ja kłamię? – podskoczył Cykowski. – Ja kłamię? Panno Zofio! Niech pani jej powie!

Szczerą prawdę! Proszę!

Maszynistka, w którą Cykowski wycelował wskazujący palec, wzruszyła ramionami:

– Pan dyrektor mówi prawdę. Rzeczywiście pan Bończa powtórzył to nawet kilka razy.

– Niemożliwe – krzyknęła Magda – nigdy w to nie uwierzę!

– Byli i inni świadkowie – dodała maszynistka – na przykład pan Czopski, pan Torbiak,

pan...

– I Kamil powiedział, że mnie nie zależy?

– Tak.

– Więc skłamał! – wybuchnęła płaczem – najbezczelniej kłamał!

Zapanowało milczenie i dopiero po dłuższej chwili Cykowski odezwał się łagodząco:

– Skłamał, nie skłamał. Możeście się źle porozumieli... No, ale ja mam robotę. Piszemy,

piszemy, panno Zofio.

I zaczął dyktować. Magda z wolna przychodziła do siebie. Otarła łzy – zapudrowała nos i

wyszła, nie powiedziawszy słowa. Na korytarzu dowiedziała się, że Bończy nie ma w teatrze.
Wróciła do hotelu lecz i tu go nie zastała.

Skuliwszy się na łóżku, zaczęła rozmyślać: Jeżeli ci mówili prawdę, Kamil postąpił po

łajdacku. Pomimo wszystko, nie mogła im uwierzyć. Nie uwierzy, póki on sam jej nie powie.
W każdym razie, cokolwiek by było, ona nie może zrezygnować z głównej roli. Cokolwiek by
miało nastąpić! To najważniejsze. Ogłosili komunikat o Turskiej – tym gorzej dla nich. Będą
musieli odszczekać. W każdym razie należało postawić rzecz jasno.

Zatelefonowała do Cykowskiego i już spokojnie lecz z niewzruszoną stanowczością

oświadczyła im, że albo dadzą jej rolę panny Knox, albo użyje całego wpływu, by pan
Biesiadowski wycofał się z interesu. Cykowski zaczął perswadować, lecz ucięła krótko:

133

– Nic więcej nie mam do powiedzenia.

I położyła słuchawkę.

Bończa przyszedł przed samym przedstawieniem. Śpieszył się bardzo i na rozmowę –

sama to rozumiała – nie było czasu. Pomimo to, z jego zachowania się, z tego, że
najwyraźniej unikał jej spojrzenia, że ni z tego, ni z owego gadał o jakichś plotkach, które nie
obchodziły ani jego ani nikogo, wywnioskowała, że on nie ma czystego sumienia.

Zapytała tylko:

– Czy to już postanowione, że Turska weźmie główną rolę?... Czy to już zadecydowane

ostatecznie?

Wzruszył ramionami:

– Ostatecznie?... Nie ma, moja droga, rzeczy ostatecznych. Chyba Sąd Ostateczny. No, do

widzenia. Nie czekaj na mnie, wrócę później i zjem coś na mieście.

Nie wrócił wcale. Na próżno czekała przez całą noc. Wiedziała, gdzie był. Sprawdzenie

tego nie przedstawiało większych trudności. Wystarczyło zatelefonować do kilku restauracji.
Portier jednej z nich poinformował:

– Owszem, był pan Bończa, lecz przed chwilą wyszedł.

– Czy i pani Turska wyszła? – ze ściśniętym sercem zapytała Magda.

– Tak jest, proszę pani, właśnie wyszli przed chwileczką.

Teraz już wiedziała wszystko i ku własnemu zdumieniu uspokoiła się od razu. Więc nie

dla dobra teatru, nie przez wzgląd na powodzenie "Panny Knox" Bończa faworyzował
Turską. Wrócił do niej.

Nie, Magda nie czuła się tym pokrzywdzona. Gdyby dawniej, gdyby przed miesiącem,

czy przed tygodniem – to co innego. Ale teraz, gdy przekonała się o jego obcości, gdy
znalazła się znowu sama wobec świata i ludzi... Jest zdana na własne siły.

Kamil postąpił podle. Tak nie po męsku, tak podstępnie, za plecami, jak wszyscy ci

ludzie w teatrze. Nie jest od nich ani odrobinę lepszy. Nigdy nie powiedział, że kocha i nie
miał zatem żadnych obowiązków, nie obiecywał niczego, ilekroć zaczynała mówić o
wspólnej przyszłości, dawał wyraźnie do zrozumienia, że na nim niczego budować nie
można. A jednak... Dlaczego nie przyszedł i nie powiedział wprost w oczy: – mam dość
ciebie, idę do innej.

Wówczas cierpiałaby bardziej, wówczas zalewałaby się łzami, ale zachowałaby dlań

szacunek. A nawet może wdzięczność za ten czas razem spędzony, za własne swoje uczucia,
za dobroć, za pomoc, za wszystko.

Po cóż zmusił ją do pogardy? Zbyt przyzwyczaiła się czuć nad sobą jego wyższość, zbyt

dobrze było jej w cieniu tej wyższości, zbyt bezpiecznie i ufnie. Tak, jak dawniej, gdy
chodziła jeszcze w krótkich sukienkach, ojciec był dla niej czymś jedynym i pewnym, istotą,
tworzącą życie, odpowiedzialną za nie kimś niemal wszechmocnym, tak wierzyła, że w
Kamilu znalazła takie oparcie, taką nową, większą i bezwarunkową gwarancję swojej
egzystencji.

I nagle załamała się. Nie, nie czuła doń nienawiści, tylko pogardę i obcość. I żal

dojmujący, żal za to, że zniszczył same go siebie. I oto znowu znalazła się wobec życia sama.
Jak na Wiśle podczas powodzi, gdy prąd spieniony bystrą pianą niósł tysiące bezużytecznych
już, połamanych i bezsilnych przed miotów, desek, skrzyń i sprzętów, czasem fala odrzuciła
do brzegu jakiś odpadek. Zanurzając się i wychylając nad mętną powierzchnią, wirował z dala
od rozpędzonego nurtu i chlupał, kręcąc się, bez celu, bez potrzeby.

134

Kiedy była dzieckiem, zawsze podczas wielkich przyborów wody chodziła nad rzekę, jak

i wszystkie dzieci z Powiśla. Środkiem pędziły z zawrotną szybkością skotłowane gęste fale,
a przy nasypie wolno, zapomniane i niepotrzebne kręciły się jakieś graty...

Magda z wolna ubrała się i wyszła na ulicę. Ludzie biegli, roztrącali się na chodnikach,

rogach ulic, przebiegali między taksówkami przez jezdnię.

Nie, nie miała najmniejszej ochoty żyć. Ogarniał ją wstręt na myśl o teatrze, o

Cykowskim, o kolegach, o rozmaitych uśmieszkach tych głupich dziewcząt z zespołu pani
Iwony.

A jednak trzeba. Trzeba koniecznie dopiąć swego. Nie dać się zepchnąć! Za wszelką, za

każdą cenę! Niech potem będzie, co chce, niech się świat zawali, niech ona sama zdechnie z
głodu, niech narazi sobie wszystkich, niech potem drzwi jej przed nosem zamkną, ale teraz
nie, nie, nie!

Biesiadowskiego znalazła w rzeźni. W długich butach i granatowej maciejówce stał w

środku wielkiego podwórza, kłócąc się z kilkoma Żydami. Mdły zapach krwi w rozgrzanym
powietrzu napełniał nozdrza słodkawym, drażniącym zaduchem. Z niskich, parterowych
budynków, otaczających podwórze kwadratem, przez szeroko otwarte wrota buchał kwik
zarzynanych świń i jazgot łańcuchów, dźwigających tusze na żelaznych blokach.

Biesiadowski podbiegł, ocierając ręce chusteczką:

– Panno Magdaleno – wziął jej rękę dwoma palcami i całował uszczęśliwiony – panno

Magdaleno, to doprawdy niespodziewana wizyta...

– Muszę z panem pomówić.

– Ależ z panią coś jest! Co się stało!? – zaniepokoił się nagle.

– Chodźmy, tu jest okropnie... Brrr...

– Chodźmy, naturalnie, że chodźmy – zgodził się od razu, chociaż wciąż oglądał się na

owych Żydów.

– Może pan ma jakie interesy? – zapytała, zdobywając się na grzeczność.

– Ach, głupstwo. Interesy nie zając, nie uciekną.

Zaśmiał się nieszczerze.

Wyszli na ulicę i Magda zaczęła tłumaczyć Biesiadowskiemu podstęp Cykowskiego.

Przecież tylko dlatego prosiła Biesiadowskiego, by włożył pieniądze w "Złotą Maskę", że
chciała, że musi mieć główną rolę w tej komedii muzycznej. A oni, łotry spod ciemnej
gwiazdy, oszukali ją i rolę mają oddać Turskiej.

– Więc cóż ja mam zrobić? – pytał Biesiadowski.

– Niech pan ich zmusi. Pan, panie Feliksie, może ich zmusić, by mnie dali tę rolę. Bez

pańskich pieniędzy oni będą bankrutami.

– Jak to? – przestraszył się.

– No, nie bankrutami, ale nie będą mogli "Panny Knox" wystawić.

– A jeżeli oni nie przyjmą tego warunku?

– To pan wycofa się i już.

– Ba – potrząsnął głową – już dałem na zapłacenie komornego grubą zaliczkę. Przeszło

cztery tysiące. – Przepadłoby mi to. A poza tym umowa podpisana.

Magda spuściła głowę:

– W takim razie... W takim razie nie ma o czym mówić.

135

– Zaraz, panno Magdaleno, jest o czym. Trzeba się zastanowić.

I zaczął głośno myśleć, rozważając wszystkie okoliczności. Wreszcie doszedł do

wniosku, iż w każdym razie może postarać się ułożyć z Cykowskim.

– Zaraz do niego pójdę – zakończył.

Rozstali się na Nowym Świecie i Magda wróciła do hotelu. Wiedziała, że teraz Bończę

zastanie i rzeczywiście leżał na kanapie, czytając jakąś książkę.

– Dzień dobry, mała – powiedział znowu ciepłym tonem, tym samym fałszywym,

kłamliwym, w który dotychczas wierzyła.

– Dzień dobry – odpowiedziała zupełnie spokojnie.

– Wcześnie wstałaś – zauważył.

– Tak.

– Cóż jesteś taka lakoniczna? – odłożył książkę i przeciągnął się.

– Nie mam nic do powiedzenia... – spojrzała nań z zupełną obojętnością.

Usiadł i poprawiwszy włosy uśmiechnął się:

– Zła jesteś, że nie nocowałem?...

Wzruszyła ramionami.

– Nie mogłem wrócić. Tak się złożyło. Zasiedziałem się w knajpie, a później poszliśmy

do Cykowskiego, bo...

– Daj spokój, Kamilu, czy ja cię indaguję? Po co mi to mówisz?

– Myślałem, że interesujesz się...

– Nie – przerwała mu znowu.

– Zatem zbędna uprzejmość z mojej strony.

– Najzupełniej zbędna.

Położył się i zaczął czytać. Magda rozpaliła maszynkę spirytusową i zabrała się do

uczesania. Po kilku minutach Bończa odezwał się szorstko i serdecznie:

– No, chodź tu, mała.

Magda odwróciła doń głowę i widocznie w jej wzroku wyczytał, że zmieniła się dlań

całkowicie, gdyż powiedział prawie opryskliwie:

– Czego ty właściwie chcesz ode mnie?

– Niczego. Zupełnie niczego.

– Że nie będziesz grała panny Knox!... O to ci chodzi? Ależ zrozum, że ta rola musi albo

postawić albo położyć "Złotą Maskę". Nam nie wolno ryzykować. Turska to pewniak. W
innych warunkach sam byłbym za tobą. Teraz jednak...

– Musiałeś to zrobić za moimi plecami?... Tak?... I skłamać im, że ja się na to zgadzam?

– Bo wiedziałem, że się zgodzisz, że jesteś dość rozsądna.

– Myliłeś się, mój drogi przyjacielu.

Powiedziała to tak zimnym tonem, że aż się poderwał.

– Cóż to za tonik z angielskiej farsy!

– Że z farsy, to pewne. Tylko nie wyobrażałeś chyba sobie, że w niej zagram rolę

pierwszej naiwnej.

Przygryzł wargi i widocznie zmuszał się do spokoju.

136

– Posłuchaj, Magda – zaczął perswazyjnie – otrzymasz drugą rolę, a w następnej sztuce...

w następnej obiecuję ci...

– O, mój dobry, łaskawy panie – wybuchnęła śmiechem – ani mi się śni czekać na

następną sztukę. W tej zagram, proszę pana, główną rolę, a swoją panią Turską możesz
pocieszać następną sztuką. Z całą wielkodusznością odstępuję jej ten zaszczyt.

– Czego histeryzujesz? – zapytał ze złością.

Uspokoiła się od razu.

– Masz rację, Kam, nie ma czym się przejmować.

– Właśnie – przytaknął – właśnie. Jesteś jeszcze bardzo młoda. Bardzo ładna. Masz,

owszem, talent! Z pewnością kariera twoja pójdzie daleko. Nie ma po co tak się śpieszyć.

Magda nie słuchała. Wyciągnęła z drugiego pokoju walizki, otworzyła szuflady i szafy.

Zaczęła się pakować.

Tymczasem Bończa wciąż mówił. Modulował głos, siadał, chodził między walizkami po

pokoju. Od czasu do czasu wpadło Magdzie do uszu któreś głośniej wypowiedziane słowo,
lecz nie przerywało to jej skupienia na kwestii teraz najważniejszej, jak najlepiej zapakować
rzeczy.

Nagle Bończa zatrzymał się przed nią:

– Cóż to znaczy? – zapytał, wskazując walizki.

– Tak... Pakuję się.

– Po co?

– Wyprowadzam się stąd.

Opuścił przed sobą złożone ręce i z wyrzutem powiedział:

– Magduś!

Wówczas parsknęła mu śmiechem:

– Cóż to za komedia! Cha... cha... cha.

– Magduś! – powtórzył głośniej.

– Mam się tym wzruszyć?... O nie, mój drogi!

– I ty twierdziłaś, że mnie kochasz?!

– Twierdziłam, że kochałam – podkreśliła – ale bardzo łatwo wyleczyłam się z tego.

– Istotnie. Bardzo łatwo – zawołał ironicznie.

– Poczekaj, Kam – wzięła go za rękę – zależy ci na tym, bym została?

Powiedziała to takim tonem, że się zmieszał:

– Cóż za niemądre pytanie!

– Nie, nie, odpowiedz. Jeśli ci zależy...

Wzruszył ramionami.

– Nikogo zmuszać nie mogę.

– Aha, – zaśmiała się. – No, Kam, pierwszorzędny z ciebie człowiek. Pierwszorzędny.

Tylko nie myśl, że mam ci to za złe. Widzisz... Mój ojciec jest rzeźnikiem. I u nas w jatce to
były różne gatunki mięsa: wołowina, baranina, wieprzowina, cielęcina. Byłoby głupio mieć za
złe baranowi, że nie daje wołowiny, Prawda?

– Cóż to ma znaczyć?

137

– Nic. Tak sobie. Tylko na mięsie to ja troszkę się znałam. A na ludziach mniej. Moja

wina. Przecież nie wina baraniny.

Walizki były zapakowane. Rozejrzała się, włożyła kapelusz, rękawiczki i nacisnęła guzik

dzwonka.

– Proszę to znosić do portierni – powiedziała służącemu.

– Szanowna pani wyjeżdża?

– Tak wyjeżdżam.

Bończa siedział na parapecie okna i obojętnie patrzał, jak wynoszono jej walizki, gdy

zabierano ostatnią, zapytał:

– Do kogoż to przeprowadzasz się?

– Do nikogo. Po prostu do hotelu. Byle do innego.

– Jesteś wariatka.

– Do widzenia, Kam – wyciągnęła doń rękę – spotkamy się na próbach w teatrze.

– Dziewczyno, zastanów się!

– Aha – dodała – w tamtej szafie znajdziesz wszystko to, co otrzymałam od ciebie. Do

widzenia!

Skinęła mu głową z uśmiechem i wyszła dumna z siebie dumna właśnie dlatego, że mogła

się zdobyć na ten szczery, obojętny uśmiech. Zostawiła go zwyciężonego, poniżonego i
zawstydzonego. Zapewne przygotowywał się do zerwania z nią, do odegrania lirycznej sceny,
do jej łez, próśb, spazmów. Wszystkiego mógł się spodziewać, lecz zaskoczyła go swym
opanowaniem, spokojem i obojętnością.

O, nie żywiła chęci zemsty. Bynajmniej. Lecz z jaką rozkoszą patrzyłaby teraz na

krzywdę Kamila. Żeby go ktoś bił, mocno, po twarzy!... Biesiadowski do tego nie byłby
zdolny, a zresztą byłoby to przez nią i dla niej. Magdzie zaś najmniej na tym zależało.

Już dostateczną zemstą z jej strony będzie to, że wbrew jego woli, wbrew jego lisim

zabiegom i obietnicom, jakie musiał porobić wobec Turskiej, ona, Magda, zagra "Pannę
Knox".

Po ulokowaniu się w skromnym hoteliku przy ul. Chmielnej, skomunikowała się z

Biesiadowskim. Ku swojej radości, o ile w ogóle w tym stanie rzeczy czymkolwiek mogła się
radować, dowiedziała się, że Cykowski bynajmniej nie stawia na ostrzu noża kwestii
powierzenia głównej roli Turskiej. Usiłował wprawdzie przekonywać Biesiadowskiego, że ze
względu na zyski należałoby zaangażować aktorkę o wyrobionym nazwisku, ale ostatecznie
uległ i oświadczył gotowość podpisania umowy z Magdą.

Istotnie, nazajutrz umowa została podpisana, a w dwa dni później rozpoczęły się próby.

Magda spodziewała się ze strony Bończy, który sztukę reżyserował, najrozmaitszych szykan i
była zdecydowana znieść wszystko. Oczekiwała specjalnej złośliwości i uwag, przykrych
docinków i lekceważenia, czepiania się byle czego i nadmiernych wymagań. Wiedziała, że w
stosunku do tych, których nie lubił był bezlitosny. Omyliła się jednak. Traktował ją z
lodowatą uprzejmością, lecz ani razu nie pozwolił sobie na najmniejszą brutalność. Męczył
próbami, jak zawsze i jak wszystkich, ale odnosił się do niej zupełnie normalnie. Nie starał się
też nawiązać rozmowy o przeszłości. Wiedziała, że wyprowadził się z Jasnej i zamieszkał z
Turską.

Tymczasem w zamierzonej początkowo obsadzie zaszła dość poważna zmiana. Tenor

operetkowy Łabowski, który miał grać główną rolę męską, okazał się do niczego. Na gwałt
sprowadzono z Krakowa przebywającego tam na gościnnych występach Kornata. W ten

138

sposób próby stały się dla Magdy istną męczarnią: Bończa i jego przyjaciel Czopski, Kornat i
Cykowski, ci czterej ludzie, którzy decydowali tu o wszystkim, byli jej wrogami.

Zmęczona, wyczerpana do reszty, wracała do hotelu i leżała bez ruchu całymi godzinami.

Wieczorem zwykle wpadał Biesiadowski. Przynosił ciastka, bułki, wędlinę, owoce i musiał
namawiać ją do jedzenia. Poza tym z nikim się nie widywała. Ogarnęła ją nieznośna apatia.
Nawet na kawiarnię i staruszków nie miała ochoty. Nawet znoszenie obecności
Biesiadowskiego rozstrajało nerwy, chociaż przeważnie nie rozmawiali ze sobą. W kilku
pytaniach i odpowiedziach wyczerpywało się wszystko to, co mogli mieć sobie do
powiedzenia. O interesach Biesiadowskiego w "Złotej Masce" wolała nie mówić. Nieraz już
miała z tego powodu wyrzuty sumienia. W teatrze nikt nie wierzył w powodzenie "Panny
Knox", Magda nie wierzyła również.

Nieraz namyślała się poważnie, czy by nie przyznać się Biesiadowskiemu do tego, że

postąpiła z nim nieuczciwie, narażając go na tak duże i niewątpliwe straty, czy nie otworzyć
mu oczu na istotny stan rzeczy i nie powstrzymać od dalszych wkładów. Zdawała sobie
sprawę z faktu, że z chwilą usunięcia się Biesiadowskiego "Panna Knox" w ogóle nie będzie
wystawiona, albo w każdym razie tytułową rolę oddadzą Turskiej.

Były chwile, kiedy naprawdę stawało się to jej obojętne. Jeżeli nie robiła tego, to jedynie

z tej przyczyny, że musiała przecież dopiąć celu: dowieść Bończy, że i bez niego da sobie
radę.

W takim była nastroju, gdy nadszedł dzień premiery. Oczywiście ogólne podniecenie

udzieliło się i jej, tym niemniej wychodząc na scenę z trudem powstrzymywała się od płaczu.
Dopiero w drugim akcie, wobec niewątpliwego już "rozgrzania się" publiczności, nabrała
humoru i temperamentu. Komedia muzyczna rzeczywiście była dowcipna i ładna. Wiele osób
z widowni, zaglądając w przerwie do znajomych za kulisami, wypowiadało pochwały i
pomyślne wróżby.

Akt trzeci wprost kipiący od humoru i ruchu na scenie podobał się najbardziej. Magda

była wywoływana wielokrotnie i wracając do hotelu czuła się prawie szczęśliwa.

Recenzje nazajutrz i dni następnych nie skąpiły Magdzie wyrazów uznania, a sztuce

zapewnień powodzenia. Istotnie kasa bywała codziennie wyprzedana. Ma się rozumieć, że
przyczyniła się do tego i nowa poważna zniżka cen biletów, ale i sukces Magdy był
niewątpliwy.

Pomimo wszystko z wypłatami gaż nie poprawiło się wcale. Przeciwnie, w teatrze coraz

więcej zdarzało się awantur. Zdenerwowani dostawcy, różni agenci i wierzyciele urządzali w
kancelarii istne wiece. Cykowski przestał pokazywać się w teatrze; wpadając tylko
wieczorami na kilka minut. Aktorzy z trudem wydobywali swe "dniówki".

Magda zaczęła unikać Biesiadowskiego. Teraz już i on nie mógł przecie nie widzieć, w

jaki to interes włożył pieniądze.

Wstydziła się spojrzeć mu w oczy. I, jeżeli dziwiła się czemu, to chyba spokojowi

Biesiadowskiego. Zdawał się obojętny na ogólny stan spraw teatru. Z Magdą ani razu nie
zaczął o tym rozmowy. Nie wiedziała co o tym sądzić, czy była to z jego strony aż tak daleko
posunięta delikatność, czy po prostu nie rozumiał poniesionej straty. Znając prawie
chorobliwą oszczędność Biesiadowskiego, pojąć nie mogła jego spokoju. Zrozumiała to
wówczas, gdy bomba pękła.

Pewnego pięknego dnia rozeszła się za kulisami wiadomość, że Cykowski postanowił

teatr zamknąć. Początkowo nikt w to nie chciał uwierzyć, lecz przyciśnięty do muru buchalter
Getman, spełniający jednocześnie funkcję administratora od czasu ustąpienia Michałka,
przyznał się, że nie ma innego wyjścia z sytuacji. Bankructwo było nieuniknione.

139

Zrobił się wielki gwałt. Cykowskiego niemal przemocą wyciągnięto z łóżka i

sprowadzono do teatru. Wówczas dowiedziano się całej prawdy: długi nie mogą być spłacone
bo nie ma z czego, wpływy zaś nie wystarczają nawet na uregulowanie bieżących procentów.
Doszło do tego, że prawie wszyscy wspólnicy machnęli ręką na swoje udziały, że część
wierzycieli wniosła skargi o nadzór sądowy, a część złożyła doniesienia w prokuraturze.
Gwałtowne wyrzuty i wymyślania, jakich nie żałowano Cykowskiemu, nic nie pomogły. On
sam był zupełnie zrujnowany i dowiódł cyframi, że już właściwie od roku tylko nominalnie
był właścicielem teatru. Nad ranem Kornat wystąpił z wnioskiem, by personel ar tystyczny
przejął teatr na siebie, jako spółdzielnię. Niedawno jeden z teatrów dramatycznych znalazł się
w podobnej sytuacji i w ten właśnie sposób zdołano tam utrzymać swoją placówkę pracy.

Ze względu na bardzo późną godzinę i konieczność zasięgania porady prawnej u

adwokata dalszą dyskusję odłożono do jutra.

Nazajutrz przed południem przyszedł do Magdy Biesiadowski. Wiedział już o wszystkim,

gdyż zaczął od słów:

– A to heca...

Magda z najbardziej skruszoną miną, na jaką umiała się zdobyć, zaczęła przepraszać, że

wciągnęła go do interesu, o którym nie wiedziała przecie, że znajduje się w przeddzień
bankructwa.

Biesiadowski zaśmiał się.

– A bo to kobieca sprawa znać się na tym?... To moja była rzecz. Jak człowiek gdzieś

pieniądze kładzie, to jego psi obowiązek wiedzieć, gdzie.

– No tak, ale jednak pan traci z mojej winy...

– Niby co tracę?

– Swoje pieniądze.

– Ja?... Broń że mnie Panie Boże, po co mam tracić?

Magda szeroko otworzyła oczy:

– Nie rozumiem. Przecie Cykowski zbankrutował.

– No tak, ale nie byłem taki głupi, żeby mu bez zabezpieczenia dać pieniądze. Po

pierwsze sala i cały lokal jest na moje imię, a po drugie wszystkie rekwizyty, umeblowanie i
takie rzeczy to też moje.

Ponieważ wciąż nie mogła w tym się zorientować, Biesiadowski wyjaśnił sprawę

szczegółowo. Dając pieniądze na opłacenie komornego i na wystawienie "Panny Knox",
zażądał przepisania lokalu na swoje nazwisko. Toteż tytułem komornego co dzień z kasy
odbierał swoją część, a zawsze był pewien, że taka sala nie będzie stać pusta. Amator na nią
musi się znaleźć. Nie "Złota Maska", to inny teatr, albo kino. Poza tym rekwizyty mogą być
wynajmowane nowemu teatrowi.

– Zarobić na tym interesie to nie zarobię – zakończył z uśmiechem. – Na teatrach się nie

znam, to nie moja branża. Mięso, to co innego. Alem przecie nie taki głupi, bym miał stracić.

Magda nie posiadała się z radości. Kamień spadł jej z serca. Miała teraz wobec

Biesiadowskiego czyste sumienie.

Jednakże w głębi duszy zrodziła się w niej jakaś dziwna, niczym nieuzasadniona niechęć

do tego człowieka. No, bo pomimo tej swojej wielkiej miłości, o której tyle ciągle mówił, nie
potrafił nawet stracić dla niej kilkunastu tysięcy. Oczywiście, nie dałby pieniędzy na "Pannę
Knox", gdyby nie widział możności ich zabezpieczenia. Zrobił dla Magdy tylko to, co go i tak
nic nie kosztowało.

140

Tak, cieszyła się, że nie potrzebowała mieć dlań uczucia wdzięczności.

Idąc razem do teatru, słuchała z niesmakiem opowiadania Biesiadowskiego o tym, w jaki

sposób przeprowadził wtedy z Cykowskim cały interes. Chwalił się, że umiał uniknąć
różnych kruczków i tych, co go chcieli "nabić w butelkę", wystrychnął na dudków.

Musiała mu w duchu przyznać rację, musiała przyznać, że postąpił rozsądnie, ale teraz

pewniejsza była niż kiedykolwiek, że z takim człowiekiem, jak on, związać się nie potrafi.

W teatrze wrzało, jak w ulu. W zasadzie wszyscy zgadzali się na utworzenie spółdzielni

aktorskiej, która by przejęła teatr, oczywiście pod zmienioną nazwą, by nie brać na siebie
długów i zobowiązań dawnych właścicieli.

W poczekalni ustawiono krzesła i zaimprowizowano zebranie organizacyjne. Przemawiali

Kornat, Morelówna, Kobielski i wreszcie adwokat, mecenas Ludomski, który zdążył już
pobieżnie zorientować się w układzie spraw i wystąpić z konkretnym planem.

W rezultacie wybrano zarząd. Wobec odmowy Bończy, na prezesa powołano Malskiego,

kiepskiego aktora, lecz zdolnego organizatora. Poza tym do zarządu wszedł Kornat i, niemal
zmuszona do tego, Magda. Wybrano ją z tej racji, że liczono się z koniecznością uzyskania
różnych ustępstw ze strony Biesiadowskiego. Ujawnienie faktu, że właścicielem rekwizytorni
i dzierżawcą sali jest właśnie on, ucieszyło wszystkich. W związku z bankructwem dawnej
spółki i Cykowskiego, najbardziej obawiano się licytacji rekwizytów oraz eksmisji. Z
Biesiadowskim zaś, wyglądającym tak poczciwie i pobłażliwie, nazywanym za kulisami
"świniopasem", miano nadzieję dojść do ładu.

W ciągu dwóch dni załatwiono wszelkie formalności z rejestracją i ukonstytuowaniem

nowej instytucji. Teatr otrzymał nazwę "Nowej Złotej Maski", a przedstawień nie przerwano
wcale i dla publiczności, która co dzień wieczorami zapełniała salę, ta wielka zmiana
pozostała niedostrzegalna.

Tak samo lśnił neonami fronton gmachu, tak samo kasa sprzedawała bilety, z tym samym

humorem i w tych samych kostiumach występowali ci sami artyści.

Ale wewnątrz było zupełnie inaczej. Odczuli to zwłaszcza na sobie ci, których powołano

do kierowania spółdzielnią. Po pierwsze należało zabrać się w szalonym tempie do
zaniedbanej przez Cykowskiego sprawy przygotowania zmiany programu. Po drugie kwestie
administracyjne wyrastały w istny las trudności.

Kiedy już zdecydowano się, po tysiącznych kłótniach i awanturach, grożących

rozpadnięciem się spółdzielni, na wybór nowej komedii muzycznej i przystąpiono do prób,
jak piorun z jasnego nieba spadło ustąpienie Bończy. Siedział dotychczas cicho, lecz od
dawna musiał przygotowywać ten cios, skoro nie chciał zostać prezesem. Obecnie okazało
się, że wraz z Turską, Hańską i Berczyńskim zakładają własny teatr rewiowy, stwarzając
wysoce niebezpieczną konkurencję "Nowej Złotej Masce". Razem z Bończą przechodzili też
autorzy piosenek Hojner i Czubarek: W ostatniej dopiero chwili udało się zatrzymać siostry
Stelli. Zamiast Bończy na reżysera zaproszono aktora dramatycznego Turczyńskiego. I
chociaż nikt z tej zmiany nie był zadowolony, próby przecież ruszyły z miejsca.

Pomału optymistyczne nadzieje i obiecywane sobie kokosy zaczęły się roztapiać w

trudnościach codziennych. Magda, która starała się jak najdalej odsunąć od intryg przy
obsadzie, z konieczności podziału pracy w zarządzie, została zawalona sprawami
administracyjnymi. Zamówienia, dostawcy, gaże, pobory personelu technicznego, podatki,
rachunki – wszystko to spadło na nią. Malski, po którym, jak się okazało, spodziewano się
zbyt wiele, dostał z racji swej nowej godności zawrotu głowy. Wyżywał się w rządzeniu za
kulisami, w rozdawaniu ról, a przede wszystkim w reprezentacji. Interesantów, a nawet
kolegów, przyjmował w gabinecie z miną ministra. Każdy musiał uprzednio zameldować się

141

u sekretarki, a po zredukowaniu sekretarki, u woźnego. W teatrze podśmiewano się z
dygnitarstwa Malskiego, irytowano się, nawet trzaskano drzwiami, lecz ponieważ nikomu nie
zależało na zajęciu jego miejsca, machano na wszystko ręką. Kornat do administracji nie
mieszał się wiele, w ogóle mało czasu poświęcając spółdzielni. Nakręcał jeden film po
drugim i nie miał ochoty psuć sobie humoru zakulisowymi drobiazgami. Jego stosunek do
Magdy znowu zmienił się radykalnie. Był wobec niej uprzedzająco grzeczny i chłodny, lecz
Magda podejrzewała w tym nowe jego zamiary.

Wieczorne występy i praca administracyjna tak ją wyczerpywały, że nie miała czasu

dopilnować swoich własnych interesów. W nowej komedii muzycznej nie obsadzono jej
wcale. Zresztą i nie chciała tego. Początkowo z trudem orientowała się w zwalonych na nią
obowiązkach i nieraz popłakiwała nad swoją bezradnością. Każda wymówka ze strony
kolegów, każda pretensja interesanta napełniała ją przerażeniem. Jednak stopniowo zaczęła
się przyzwyczajać, poznawać swoje zadania, swoje prawa i możliwości. Doświadczenie
przychodziło z wolna, ale było coraz gruntowniejsze.

Umiała już wystawiać weksle, targować się z dostawcami, zawierać umowy z aktorami i

kompozytorami, targować się z dobrym skutkiem w wydziale finansowym Magistratu,
otrzymując prolongaty podatków, rozporządzać kasą. Malski i Kornat, których na próżno
usiłowała wciągnąć do współpracy w decydowaniu, podpisywali wszystko bez namysłu.

Z koniecznej oszczędności zredukowała cały personel kancelarii i połowę niższego. Toteż

często nie było chłopca na posyłki i musiała biegać sama, a listy własnoręcznie pisać i
przepisywać na maszynie.

Tymczasem na afisz weszła operetka "Śpiewacy nocy" i przyniosła prawie klapę.

Przyczynił się do niej niewątpliwie teatr Bończy, który właśnie wystąpił z inauguracyjną
rewią. Zresztą "Śpiewacy nocy" źle byli obsadzeni i mocno szmirowaci. Na łeb na szyję po
trzech tygodniach prób "Nowa Złota Maska" wystawiła starą "Cnotliwą Zuzannę" i tym
zdobyła niezłe powodzenie.

W "Cnotliwej Zuzannie" Magda również nie otrzymała roli. Do tytułowej zaangażowano

specjalnie wcale nie aktorkę, lecz panią z towarzystwa, żonę dyrektora fabryki wagonów.
Dodatnią stroną takiej obsady było to, że dyrektor udzielił teatrowi bezterminowej i
bezprocentowej, a sporej pożyczki, no i oczywiście pani dyrektorowa nie pobierała żadnej
gaży. Nadto do teatru musieli przyjść wszyscy znajomi i znajomi znajomych debiutantki.

Aktorzy drwili z tego występu, irytowali się i protestowali, lecz Magda zamknęła

wszystkim usta oświadczeniem, że dzięki tej amatorce dniówki podniosą się o przeszło
dwadzieścia procent. Ponieważ zaś owe dniówki, wypłacane według tabeli i tak były bardzo
mizerne, musieli się zgodzić.

Ten system zasilania kasy teatru pomału zaczął wchodzić w zwyczaj. Kornat spośród

swoich znajomych wyławiał różne bogate panie, pragnące za wszelką cenę popisać się przed
publicznością. Zresztą nie trzeba było ich szukać. Po występach dyrektorowej od wagonów
zgłaszały się same. Wszystkie te, które wyobrażały sobie, że urodziły się na wielkie artystki, a
w małżeństwie zmarnowały swoje talenty, dobijały się o występ. Było zaś ich tak dużo, że
spośród nich dało się zawsze wybrać coś możliwego. Mężowie zaś, najczęściej dla świętego
spokoju, by dogodzić ambicjom swych pań, zgadzali się nawet na dość wysokie wymagania
teatru. Konferencje z nimi i targi odbywała Magda.

W ten sposób prosperowała, a raczej wegetowała "Nowa Złota Maska". W ten sposób

wystawiono jedną po drugiej operetki, komedie muzyczne i rewie. W ten sposób Magda
pogrążyła się całkowicie w życiu gospodarczym teatru. Jedyną jej satysfakcją było
zwiększenie dochodów i w tym kierunku ześrodkowała wszystkie swoje wysiłki. Nie z innego

142

też powodu zaczęła się mieszać do spraw repertuarowych i do obsady. Dla siebie, dla siebie
samej nie miała czasu i nie szukała go zresztą wcale.

Dzięki znajomościom z domami różnych debiutujących amatorek zaczęła bywać w kilku

bogatych domach, dokąd zapraszano ją na większe przyjęcia. Lecz i to traktowała, jako
podtrzymywanie stosunków, które teatrowi mogą się przydać. Zresztą i naprawdę przydawały
się nieraz. Gdy chodziło o uzyskanie kredytu, o prolongatę weksli, o odroczenie podatków;
interwencja różnych grubych ryb często robiła swoje. O tego rodzaju pomoc zwracała się też
od czasu do czasu do starych przyjaciół z kawiarni, wśród których po dawnemu czuła się
najlepiej.

Natomiast z Biesiadowskim stosunki Magdy znacznie się oziębiły. Przekonała się, że

zacny pan Feliks w interesach jest bardzo twardy i rzeczywiście sprytniejszy, niż to jej, jako
administratorce teatru, mogłoby dogadzać. Umiał wyraźnie rozgraniczyć swoją rzekomą
miłość do Magdy od wygodnej pozycji jaką miał, będąc dzierżawcą sali. Wystarczało
najmniejsze niedotrzymanie terminu, by zaczynał robić trudności, przysyłać komornika i
grozić eksmisją. Gdy zaś przyszła chwilowo dobra koniunktura i Magda zaproponowała
spłacenie wierzytelności ratami – Biesiadowski odmówił. W gruncie rzeczy on jeden zarabiał
na "Złotej Masce". Ilekroć zaś Magda odwoływała się do jego osobistej życzliwości – wracał
do swego: namawiał ją, by rzuciła to wszystko i została jego żoną.

Powtarzał z jakimś bezrozumnym uporem, jakby nie rozumiał, jakby nie wiedział, że

coraz mniej ma dla niego sympatii, że coraz dalej jest od tej myśli.

W tym czasie zaszedł wypadek, który dla samej Magdy był najlepszą próbą oziębienia się

jej przyjaźni dla Biesiadowskiego.

O wypadku dowiedziała się rano z gazet. W rzeźni na tle walki konkurencyjnej między

kupcami mięsnymi doszło do skrytobójczego zamachu. Dwaj nieznani sprawcy dali przez
okno do kantoru rzeźni kilka strzałów rewolwerowych, przy czym został zabity na miejscu
weterynarz Jaskólski, kupiec Boruch zmarł w drodze do szpitala i ciężko ranny w szyję i
piersi został Feliks Biesiadowski.

Oczywiście pojechała do szpitala. Kupiła nawet po drodze kilka kwiatów, a przeraziła się

ujrzawszy Biesiadowskiego bez kropli krwi w twarzy, podobniejszego do trupa niż do
żywego człowieka. Ale to współczucie i ta litość nie miały jednak w sobie nic z głębszych
uczuć. Tak samo żałowałaby każdego, kogo znała, gdyby go spotkało podobne nieszczęście.

Podczas długiej choroby Biesiadowskiego bywała w szpitalu co kilka dni. Odwiedzali go

również jego pomocnicy, lecz Biesiadowski tylko Magdzie powierzał załatwienie
ważniejszych spraw. Chodziło o wypłaty, o stawanie do przetargu, o rozmowy z adwokatami.

Robiła to dla niego, jak zrobiłaby dla każdego innego człowieka, lecz gdy zaczął wracać

do zdrowia i mógł już podnosić się z łóżka, przestała go odwiedzać. Po pewnym czasie
wyzdrowiał zupełnie. Wyglądał wprawdzie strasznie, gdy przyszedł po raz pierwszy do
kancelarii teatru i twierdził, że lekarze nie są zadowoleni z jego stanu, jednak już wracał do
interesów. Po postrzałach został mu świst w gardle i częsty suchy kaszel. Pomimo osłabienia
jak również pomimo nowych gróźb napadu ze strony nieujętych dotychczas sprawców, ani
myślał o wycofaniu się ze swoich niebezpiecznych interesów.

Po wypadku zmienił się tylko o tyle, że teraz już nie proponował ani razu Magdzie, by

została jego żoną, a raz powiedział:

– Widać sądzone mi już było starokawalerstwo.

Uwagę tę rzucił, gdy rozmawiali o ślubie Adeli. Biesiadowski był na ślubie, a zaproszono

go i na wesele, lecz nie poszedł ze względu na zły stan zdrowia. O obu jednak
uroczystościach miał szczegółowe wiadomości, gdyż wszyscy z branży o niczym innym nie

143

mówili. Pan Nieczaj, chociaż wydawał córkę tylko za własnego czeladnika, wyprawił
wyjątkowo huczne wesele. Zaproszono około stu osób, nie licząc krewnych, którzy zjechali
się z Karczewa, Mszczonowa, a nawet z Kielc. Był też ksiądz Józef. Tylko Magdy nie
chciano tam widzieć. Wprawdzie po drugiej zapowiedzi Adela przyszła do siostry i wśród
śmiechu i łez opowiadała o swoim szczęściu, ale i ona nie napomknęła ani jednym słówkiem
o tym, że chciałaby Magdę widzieć na swoim weselu.

Zresztą i Magda nie chciała. Na ślub do Wszystkich Świętych może by i poszła, lecz

obawiała się, że dostrzeże ją ojciec lub ktoś z krewnych, co mogłoby doprowadzić do zajścia.
A w ogóle w ciągu tych dwóch prawie lat, jakie dzieliły ją od domu, tyle zmieniło się w jej
życiu, w jej sposobie patrzenia na świat i ludzi, że nic już Magdy do rodziny nie ciągnęło.
Przeciwnie, gdy przyglądała się Adeli, jej grubym rękom, niezgrabnym ruchom, tłustym,
zlepionym włosom, gdy patrzyła na ordynarne niciane pończochy, brzydkie, lakierowane
pantofle, źle skrojoną sukienkę, gdy słuchała wykrzykników siostry, tych "ojej" i śmieszków,
i pisków, wydało się Magdzie czymś niezrozumiałym, że dawniej mogła tych wszystkich
ordynarności nie spostrzegać, żyć wśród nich i godzić się z nimi.

Nie, nie wstydziła się Adeli, nie wstydziła się wspomnień o domu, ale to przecież było

nie do wytrzymania. Przyznawała im dobroć, zacność, poczciwość, pewna była, że lepsi są
serdeczniejsi bez porównania od tego świata, w którym żyła obecnie. Ale wrócić do dawnego
nie mogłaby, nie zgodziłaby się za żadną cenę. Obecny świat Magdy był gorszy,
niebezpieczniejszy, zimny i obcy, ale był piękniejszy i szerszy. Gdyby go nie znała, gdyby nie
wżyła się w jego życie, gdyby wreszcie tak gorąco tego od najmłodszych lat nie pragnęła –
może i musiałaby szukać szczęścia w tamtym dawnym świecie, zamkniętym ulicami Dobrą,
Solcem i Tamką.

Stamtąd wydostać się na powierzchnię wielkiego życia było najtrudniejsze, tak trudno, że

nie opłacałoby się, gdyby nie szerokość i rozległość dróg, które stąd prowadzą.

Kiedy zmęczona i zdenerwowana narzekała wobec Biesiadowskiego na teatr, na

przewrotność i podstępność kolegów, na intrygi i kłamstwa, na brak pieniędzy w kasach,
pokiwał głową:

– Rozczarowała się pani, panno Magdaleno.

– Wcale nie – zaprzeczyła.

– No, jakże?... Tak pani marzyła o tym teatrze... A teraz co?

On jej nigdy nie mógł zrozumieć. Nie rozczarowała się. Nie marzyła wcale o teatrze!

Marzyła o innym, piękniejszym życiu, a jest jeszcze przecie bardzo młoda. Życie, do którego
doszła, zapewne jest trudniejsze, lecz i piękniejsze jest na pewno, a przede wszystkim otwiera
wciąż nowe możliwości.

Tak jak loteria. Możliwości najróżniejsze. Nie precyzowała sobie, jak je widzi, ani tym

bardziej jakich pragnie. Ale byłaby całkiem głupia, gdyby nie widziała, że albo zła
koniunktura minie i teatr stanie mocno na nogach, a wówczas ona, przecież nie najgorsza
aktorka, otrzyma engagement, albo wezmą ją do filmu, gdy trafi się odpowiednia rola, a
wówczas rozwijają się wspaniałe perspektywy dotarcia do Ameryki, albo spodoba się
któremu z dyrektorów scen dramatycznych, lub wreszcie wyjdzie za mąż za prawdziwego
wielkiego pana.

Z jatki na Tamce widać było tylko fury z węglem, wspinające się ku górze i tylko

zabłocone buty ubogich przechodniów.

Tymczasem dalej mijały miesiące i nic się nie zmieniało.

Przeszła szybko moda na występy różnych pań dyrektorowych i Magda znowu zaczęła

występować! Wystawiano na zmianę operetki, rewie i komedie muzyczne. Praca przy tym po

144

dawnemu była ciężka, chociaż robiono teraz mniej prób i mniej starannie przygotowywano
przedstawienia. Z racji swoich zajęć administracyjnych Magda przepracowana była bardziej
niż inni. Toteż schudła, zmizerniała i zbrzydła.

Bez osłonek powiedział to jej Bończa, gdy przypadkowo spotkali się w wydziale

finansowym Magistratu.

– Dziękuję za szczerość – odpowiedziała zimno.

– Nie bądźże głupia, Magda, nie mówię tego, by zrobić ci przykrość.

– Ach, nie krępuj się – wzruszyła ramionami.

Wyszli razem i wtedy Bończa znowu zaczął:

– Po co ci to?

– Niby co?

– No, to administrowanie. Tyrasz na tych bęcwałów i po kiego diabła?

– Płacą mi za to.

– Płacą, płacą! Grosze płacą. Rzuć to, do licha.

Nieraz już sama o tym myślała. Lecz przed tym krokiem powstrzymywała ją obawa, że

wówczas w zespole całkiem przestaną się z nią liczyć. I tak nie doceniali jej wysiłków, a cóż
dopiero...

– Jednak i to, co płacą, przydaje się.

– No, przyznaj się, ile wyciągasz miesięcznie – zapytał.

– Co cię to obchodzi?

– No, powiedz!

Spojrzała nań z niechęcią:

– Zaproponujesz mi u siebie więcej?

Bończa wydął wargi:

– Kto wie, może...

– Serio?... – Zatrzymała się; a Bończa rzucił lekko:

– Można by o tym pogadać.

– A cóż na to Turska?

Bończa wzruszył ramionami:

– Ślubu z nią nie brałem... Zresztą... Zdaje się, że ona wyjedzie od nas.

– Aha!

– Więc?... Ile tam masz?

Magda położyła mu rękę na ramieniu:

– Teraz ci coś powiem, Kam...

– Oho! Z taką poważną miną?...

– Nie z poważną. Bez żadnej miny. Powiem ci po prostu, że gdybym miała schody w

"Złotej Masce" zamiatać, gdybym z głodu przymierała, gdybym zbrzydła, aż tak, jak to w
twoich łaskawych oczach wygląda, to i tak za żadną cenę do ciebie nie przyszłabym.

Skrzywił się i potrząsnął głową:

– Tak mnie nienawidzisz?

– Nie. Tylko taki do ciebie czuję wstręt.

145

Nie dodała ani słowa i odeszła.

– Magda! – krzyknął za nią.

Jakże rada była z siebie, że oto zdarzyła jej się wreszcie sposobność do spokojnego

rzucenia mu w twarz tego, co o nim myślała i to wtedy, gdy dawał jej do zrozumienia, że w
swojej wspaniałomyślności robi jej wielką łaskę, otwierając ramiona.

Ten człowiek zmarnował jej pierwsze wielkie uczucie, zmarnował wiarę w miłość,

odepchnął to, co miała najdroższego, najcenniejszego, zrobił to tak podle, po tchórzowsku.

Nie zapomniała tego Bończy i wiedziała, że do śmierci tego nie zapomni.

W "Złotej Masce" sytuacja tymczasem stopniowo, ale stale pogarszała się.

Nie własna wola, ale okoliczności zmusiły Magdę do zrzeczenia się administracji w

"Złotej Masce". Mianowicie, zwróciła się do niej pewna wytwórnia filmowa z propozycją
zagrania niewielkiej, epizodycznej roli. Początkowo Magda wręcz odmówiła, wychodząc z
założenia, że należy się cenić. Bądź co bądź w teatrze miała już swoją pozycję, grywała
główne role i wzięcie jakiegoś "ogona" oznaczyłoby prawie tyle, co brak nadziei na zostanie
prawdziwą gwiazdą. Jeżeli też zgodziła się wreszcie, to nie przez ciekawość ujrzenia siebie na
ekranie, a nawet nie przez chęć wypłynięcia na szersze wody. Po pierwsze, producenci
przekonali ją, że nigdy nie otrzyma czołowej roli w żadnym filmie, póki w jakiejś
drobniejszej nie dowiedzie swej fotogeniczności i fotogeniczności. Po drugie nachodziło
znowu lato, a z mizernej dniówki z teatru ledwie można było wyżyć, zaś o kostiumie i
nowych sukienkach, kapeluszach, czy pantofelkach nie mogło być mowy.

Nakręcanie filmu odbywało się od dziewiątej rano do siódmej wieczór w ciasnym,

dusznym atelier. Miało to trwać kilka tygodni i Magda musiała zrezygnować z udziału w
zarządzie spółdzielni aktorskiej. Wybrano na jej miejsce Turczyńskiego.

Praca w filmie była jeszcze cięższa, niż w teatrze. Chaos, sprzeczne wskazówki,

bieganina, kłótnie między reżyserem i innymi, którzy dawali na film pieniądze, wręcz
uniemożliwiały robotę. Żar lamp łukowych i jupiterów, nerwowa atmosfera, spływające po
twarzy szminki i potrzeba sterczenia nieraz kilka godzin przy zdjęciach, wszystko to nie
zachęciło Magdy do rozmiłowania się w filmie.

Jednakże tutaj gażę wypłacano i to nie kapaniną, lecz większymi sumkami, a to na razie

było najważniejsze. Film miał się nazywać "Romans panny Fifi", a Magda grała młodszą
siostrę owej Fifi. Pod względem dźwiękowym wychodziła doskonale, natomiast co do jej
fotogeniczności zdania były podzielone.

– Ginie na taśmie to, co jest największym twoim plusem – mówił reżyser Paczuski – to

znaczy twój koloryt, te miedziane włosy i ta cera.

– Te plusy lepiej wychodzą na scenie – potakiwał operator.

– Ale najlepiej w życiu – przewracał oczy dekorator Kramer.

– Co pan chce? – wydymał usta reżyser. – Bądź pan pewien, że Nieczajówna największą

swoją rolę odegra w życiu i to najlepiej odegra!

Gdybyż oni wszyscy razem wiedzieli, że ta złośliwość reżysera bynajmniej nie bolała

Magdy. Coraz bardziej przekonywała się sama, że nie żywi szczególnych ambicji ani
teatralnych, ani filmowych.

W każdym razie o jednym wiedziała na pewno, że dla zdobycia tu czy tam jakiejś lepszej,

a bodaj najlepszej pozycji nie zdecyduje się na korzystanie z niczyjego poparcia, jeżeli to
poparcie musiałaby zdobywać kosztem związania się z którymkolwiek mężczyzną z tych
środowisk. Znała już tych panów zbyt dobrze i zdawała sobie sprawę, że między nimi Bończa
był jeszcze najlepszy.

146

W ogóle zwracała na mężczyzn tyle tylko uwagi, ile wymagała konieczność

utrzymywania z nimi ze względów zawodowych jako tako przyjaznych stosunków. Na liczne
i częste zaloty odpowiadała żartami, a w ostateczności posługiwała się wygodnym
kłamstwem, mówiła, że jest zakochana.

W tym świecie, gdzie do wierności i wyłączności nie przywiązywano prawie żadnej wagi,

taki argument przemawiał przecież najsilniej, gdyż kochali się wszyscy. Jeżeli uczucia te
zmieniały swój obiekt i mijały dość szybko, nie znaczyło to bynajmniej, by traktowano je
lekko. Przeciwnie. Miłość była tu wybuchowa, namiętna, pełna awantur i wzajemnie
urządzanych scen zazdrości.

Im dłużej Magda przyglądała się temu, tym bardziej zniechęcała się do takich uczuć i do

takich związków.

Pomału zaczął wyrabiać się w Magdzie niechętny, gorzki stosunek do mężczyzn w ogóle.

Zbliżali się do niej zawsze z jednym i tym samym, wszyscy tak bardzo byli podobni do siebie
i tak obrzydliwi w pośpiechu, z jakim powtarzali niemal słowo w słowo te same komplementy
i głupstwa, by tylko prędzej dobrnąć do końcowej propozycji.

Magda w takich wypadkach zdobywała się na tyle cierpliwości i ironii, że na szczęście

dość łatwo pozbywała się natrętów. A jednak przekonała się, że prawie za każdym razem, gdy
chodziło o zdobycie czegoś dla siebie, należało tak na zimno, kokietować i robić pewne
nadzieje ludziom, którzy mogli jej coś ułatwić. Przeważnie bywali tak pewni siebie i tak
łatwowierni, że bez trudu brali się na ten haczyk i później trzeba było najostrzejszych słów,
by rozwiać ich przeświadczenie o własnych szansach. Nauczyła się też patrzeć na mężczyzn
trochę z góry i chociaż wolała ich niż kobiety, z którymi się stykała, te były zawistne i
fałszywe, jednak starała się unikać najmniejszego zbliżenia z nimi. Nie przyczyniło się to też
do zwiększenia popularności Magdy wśród kolegów. Traktowano ją zimno i niechętnie. Przy
byle sposobności nie żałowano jej przykrych niespodzianek. Od czasu zrzeczenia się
administracji nieraz lekceważono ją przy obsadzie, lub zmuszano do brania "ogonowych" ról.
Na jesieni bez porozumienia z Magdą zarząd obniżył jej zasadniczą gażę. Obniżono
wprawdzie tylko kwotę teoretyczną, według której dzielono kasę, lecz w praktyce
zmniejszyło to zarobki do już niewystarczającego minimum. Bywały tygodnie, kiedy
dostawała w "Złotej Masce" zaledwie kilkadziesiąt złotych.

A przecież przynajmniej należało się jako tako ubrać. Można było nie dojadać, żywić się

nawet suchymi bułkami i niedosłodzoną herbatą, ale chodzenie w pocerowanych
pończochach, czy w niemodnych kapeluszach równałoby się już klęsce.

Po długich zabiegach udało się Magdzie zaangażować na występy w jednym z kin w

śródmieściu, gdzie obok filmów dawano publiczności namiastkę rewii pod postacią występów
kilku aktorów. Wśród nich byli niektórzy dawni koledzy przeważnie mniejszego kalibru, ale
występowali też i lepsi, jak Hańska, Barczyński, czy Trylski. Wszyscy klęli ten sposób
ratowania się od nędzy w żywy kamień, ale cóż mieli robić?

Dla teatrów w ogóle nastały ciężkie czasy. Pod naciskiem głodujących członków Związek

Aktorski zgodził się wreszcie na występy aktorów w lokalach gastronomicznych.
Restauratorzy początkowo zaczęli płacić dobrze, a poza tym występ w lokalach gwarantował
przynajmniej zjedzenie gorącej kolacji.

Magda chociaż ku swemu zadowoleniu miała również kilka propozycji, świadczących, że

bądź co bądź nie jest już taka ostatnia, jednak odrzuciła je po długim i poważnym namyśle.

Dość jeszcze była młoda, by myśleć o przyszłości, niż o załatwianiu dnia dzisiejszego.

Zresztą na pół z biedą opędzała jakoś najpilniejsze wydatki występami w kinach,
epizodzikami w filmach i kapaniną w teatrze.

147

Natomiast im ciężej było z gotówką, tym silniej wracała do dawnego rozkosznego

nałogu, do marzeń. Po całodziennej bieganinie, po przegryzieniu byle czego, wyciągała się w
hotelowym łóżku i przymknąwszy oczy oddawała się wyobraźni. Jak za dziecinnych lat,
zmuszając siebie do naiwnych nadziei przepowiadała sobie przyszłość.

Przecież musiało coś się zmienić, musiało coś się zdarzyć! Fantazja podsuwała wciąż

nowe perspektywy. I nie zadowalała się byle czym. Im bardziej szarzało jej rzeczywiste życie,
tym bujniejsze, tym chciwsze, tym mniej opanowane były marzenia.

Jakże dobrze zdawała sobie Magda sprawę z ich nierealności! Ale potrzebowała tego

narkotyku, bardziej potrzebowała niż całych pończoch, niż wędliny do bułki, niż cukru do
herbaty. Były jej nagrodą i pociechą. Oddzielały w jej dniu kilka godzin na wspaniałe, pełne
beztroski, miłości i przepychu inne życie.

Z rana, gdy trzeba było wracać do prawdziwego, a oczy otwierały się zaspane, by przez

wąskie szparki powiek dostrzec mglistą jeszcze rzeczywistość obdrapanego pokoiku i szarego
światła, sączącego się przez brudne okno, następowało jedno po drugim zrzekanie się
wymarzonych skarbów.

Już niech nie będzie księciem, ani lordem angielskim, niech nie będzie milionerem, ani

właścicielem wielkiej wytwórni filmowej. Wystarczy jeżeli będzie bogaty... Nawet
niekoniecznie zbyt młody, a mężczyźnie wprost nie wypada olśniewać urodą... Tak, musi być
niestary, zamożny i przystojny. I koniecznie zakochany...

Przymykała znowu oczy zastanawiając się, czy na rzecz prawdopodobieństwa nie

mogłaby i z tego nieco ustąpić, lecz... cóż byłoby nieprawdopodobnego w zakochaniu się
jakiegoś przystojnego i zamożnego pana w niej? W dziewczynie niezaprzeczalnie młodej i na
pewno ładnej!

A ona sama, czy kochałaby go również?... Nie, nie wierzyła w to. "Serce mi wystygło, jak

żar, co zbyt długo się tlił" – śpiewała przed dwoma laty w rewii "Święto Wiosny"... Nie
tęskniła do miłości. Musiałaby tylko... lubić go, no i chciałaby, by jej imponował. Powinien
mieć obejście wielkiego pana, maniery wytworne i posiadać niepospolity umysł.

Zastanawiała się dłużej nad tym ostatnim warunkiem, szukając w myśli przykładu. Nie

bardzo zdawała sobie sprawę z tego, na czym właściwie owa niesposobność umysłu miała
polegać. Hojner nazywał Bończę niepospolitym umysłem, ale to było nieprawdą. Jakaż to
niepospolitość, kiedy w najordynarniejszy sposób rzucił ją, wierną, kochającą, oddaną, dla
takiej wydry, jak Turska!

Dyrektor Balcer był bardzo wykształcony. Podobno miał aż trzy doktoraty, ale nie o to

Magdzie chodziło.

Trzeba było wstawać i ubierać się, wpaść do mleczarenki na śniadanie i pędzić na próbę.

Zaczynał się dzień i marzenia topniały niczym śnieg na ulicach pod rozpędzonymi
pneumatykami samochodów.

A jednak nawet z tej szarej rzeczywistości wyrywała coś realnego dla nasycenia

wyobraźni: zaczęła grać na loterii. Z trudem przychodziło zaoszczędzenie miesięcznie
dziesięciu złotych na ćwiartkę losu. Jednak ćwiartka ta była przecież najważniejsza. Podczas
ciągnienia po kilka razy przeglądała tabele wygranych. Uważnie, z ołówkiem w ręku,
wykreślała każdą następną liczbę obcą, nieznaną, cudzą i z bolesnym zawodem odkładała
dziennik. Kilka razy wypadła jej stawka. Wolałaby nic nie wygrać takie to było przykre, lecz
z drugiej strony łatała niezmienny już wydatek w budżecie. Miała i znacznie tańszą zabawę z
losem.

W mleczarni, gdzie przeważnie się stołowała, znajdowała zawsze różne dzienniki i

tygodniki. Niektóre z nich zamieszczały rebusy, krzyżówki i podobne rozrywki umysłowe, za

148

których rozwiązanie redakcje przyznawały rozmaite nagrody. Magda pilnie zajmowała się
rozwiązywaniem tych nietrudnych zresztą zadań. Nieraz zdarzały się i większe konkursy. Tu
już zwycięzców nie nagradzano byle drobiazgami, jak książki, prenumerata, czy bilety do
teatru, lecz przyznawano szczęśliwcom po kilkaset złotych, kilkutygodniowy pobyt w
Zakopanem z opłaceniem wszystkich kosztów, lub darmowy przelot samolotem w dowolnym
kierunku.

Niestety owocem pilności Magdy były dotychczas tylko książki, których wygrała coś z

dziesięć. I to jednak wystarczało; by nie zniechęcić jej do konkursów. Aż wreszcie nadszedł i
jej dzień.

Myślała, że oszaleje z emocji, gdy jednego ranka niemal we wszystkich pismach znalazła

ogromne ogłoszenie: firma Helidont rozpisywała konkurs na wymyślenie sloganu
reklamującego pastę do zębów. Oczy Magdy przede wszystkim przebiegły listę nagród. Było
to coś wspaniałego! Główna nagroda podana czarnym grubym drukiem opiewała:

Bezpłatny przejazd luksusową kabiną okrętu "Sarmatia" do Londynu, Sewilli i Marsylii z

tygodniowym pobytem w Paryżu wraz z całkowitym utrzymaniem na morzu i na lądzie.

Serce Magdzie zaczęło bić gwałtownie. W dalszych nagrodach też było wiele rzeczy

godnych pożądania, ale na nie już nie zwracała uwagi. Z zapartym oddechem przeczytała
kilkanaście razy warunki konkursu. Chodziło o wymyślenie zdania (im krótsze tym lepsze),
które by mogło zdobyć popularność dla pasty do zębów "Heliodont", które, będąc łatwe do
zapamiętania, utrwalić by się mogło w pamięci konsumentów.

– Boże! Czemuż ja jestem taka głupia, że nawet tego wymyśleć nie potrafię –

denerwowała się Magda.

Nie poszła nawet na próbę, narażając się na zapłacenie pięciu złotych kary za

nieobecność. Wróciła do hotelu i zabrała się do obmyślania sloganu. Po kilkunastu próbach
odłożyła ołówek. Niepodobna było myśleć w takim podnieceniu. Zdania wychodziły
niezgrabne, zbyt długie i nie przemawiające do przekonania. Zresztą było dość czasu, prawie
trzy tygodnie, a rozstrzygnięcie konkursu miało nastąpić za miesiąc. Pierwsza i główna
nagroda, podróż morska, wspaniała morska podróż za granicę z tygodniowym pobytem w
samym Paryżu wyznaczona była na trzeciego kwietnia. Mój Boże!... Doskonale przypomniała
sobie teraz mapę Europy. W górze na lewo Anglia, a w niej u dołu z prawej strony Londyn. Z
Gdyni, gdzie zobaczy po raz pierwszy w życiu morze, to wspaniałe tajemnicze i groźne
morze, o którym czyta się w książkach... A później już okrętem, wielkim okrętem, który
widziała nieraz w wystawowych oknach linii Gdynia – Ameryka, na Marszałkowskiej. Z
Londynu w dół przez Ocean Atlantycki, przez wąziutką Cieśninę Gibraltarską (tamtędy okręt
chyba ledwie może przejść) i Morzem Śródziemnym do Marsylii, a potem koleją do Paryża. –
W powrotnej drodze Hiszpania! Tu jeszcze będzie całkiem zimno i gołe drzewa, a tam pełne
lato, upał, palmy...

W ciągu następnych dni Magda chodziła półprzytomna. Kupiła sobie mapę, w biurze linii

okrętowej otrzymała gratis prospekty owej wycieczki. Zmartwiło ją trochę, że w wycieczce
weźmie udział aż pięćset osób, ale na to już nie było rady. Podniecenie Magdy było tak
widoczne, że aż ją pytano o powody. Zarówno kolegom, jak i panom z kawiarni odpowiadała:

– Wybieram się za granicę i moc mam z tym kłopotów.

– Czy na długo?

– Nie wiem jeszcze – robiła tajemniczą minę – może na zawsze.

I dodawała z westchnieniem:

– Naprawdę tutejsze życie jest zbyt szare.

149

I rzeczywiście zaczynała rozmyślać o takiej możliwości. Wyjechać za zwykłym

paszportem, za który należałoby zapłacić kilkaset złotych, a w dodatku mieć przynajmniej
tysiąc złotych na drogę – nie mogłaby przecie. A tak, któż ją na przykład odszuka w takim
Paryżu?! Może tam po prostu zostać i już nie wracać. Chyba po latach. W takim Paryżu
łatwiej poznać kogoś bogatego i miłego. W gazetach tyle się pisze o Paryżu! O milionerach!
O arystokratach...

Po długich, nieraz całonocnych trudach wysłała wreszcie na konkurs aż kilkanaście

sloganów do wyboru i – od razu straciła wszystkie nadzieje. Codziennie odczytywała sobie
wykomponowane zdania i wydawały się jej coraz głupsze.

Tymczasem "Złota Maska" wystawiła nową rewię; w której Magda robiła konferansjerkę

i występowała w finale jako gwiazda. Rewia wyjątkowo powiodła się. Dzięki temu dniówki
podniosły się o tyle, że Magda, chociaż już bez wiary w otrzymanie nagrody, jako tako mogła
skompletować sobie trochę rzeczy na wypadek podróży. I wreszcie nadszedł ten dzień. Nieraz
już, więcej niż setki razy czytała w dziennikach w recenzjach i w reklamach swoje nazwisko.
Oswoiła się z tym, o tyle, że aż wydawało się jej obce. Lecz nigdy nie przeżyła takiej emocji,
jak teraz, gdy przeczytała je w ogłoszeniu wyników konkursu.

"... po otworzeniu kopert okazało się, że autorką odznaczonego pierwszą nagrodą sloganu

jest świetna artystka stołeczna, p. Magdalena Nieczajówna".

* * *

W pociągu panował tłok. Magda nie znała tu nikogo, a że była nieludzko zmęczona, czym

prędzej usadowiła się w kąciku i zasnęła. Nad ranem obudziły ją rozmowy. Dojeżdżali do
Gdyni. Współtowarzysze zwierzali się sobie z przewidywań co do potrzebnych podczas
morskiej wycieczki wydatków. Z przerażeniem wysłuchała Magda opinii jednego z panów, że
koniecznie trzeba będzie wydać po opłaceniu podróży i utrzymania przynajmniej pięćset
złotych.

Magda miała w torebce bilety w zupełnym już porządku i całej parady siedemdziesiąt trzy

złote.

Współpasażerowie, którzy nieraz już podróżowali i mieli na pewno duże doświadczenie

przerazili Magdę wyliczaniem owych dodatkowych a niezbędnych drobnych sumek, bez
których "nie opłaci się – nawet schodzić z pokładu".

Była bliska płaczu. Nie znała tu nikogo. Do odejścia okrętu zostawało zaledwie kilka

godzin. Pomyślała o sprzedaniu zegarka i pierścionka, ale były to rzeczy tanie, bardzo tanie.

Nagle przypomniała sobie swoją "maskotkę", ową szpilkę z perłą, którą otrzymała wraz z

kwiatami przed trzema prawie laty od owego przystojnego ziemianina w Bristolu.

Wzięła taksówkę i kazała się zawieźć do największego jubilera.

W niedużym eleganckim sklepie starszy siwy pan uważnie obejrzał perłę przez lupę.

– Ile mogłabym za to otrzymać? – zapytała Magda.

– Za to?... Cóż... niewiele...

Rzucił szpilę na wagę i oświadczył:

– Piętnaście złotych.

150

– Pan chyba żartuje! Przecie to prawdziwa perła.

– Nie, proszę pani – zaśmiał się – wprowadzono panią w błąd. Jest to tylko niezła

imitacja.

Nie uwierzyła. Poszła do drugiego jubilera, lecz i tu usłyszała to samo.

Zostawiwszy w sklepie szpilkę, zegarek i pierścionek, wzbogacona o całe czterdzieści

pięć złotych znalazła się wreszcie na pokładzie "Sarmatii".

Orkiestra ustawiona na dole w porcie grała pożegnalnego marsza. Okręt podniósł

kotwicę.