1

Copyright Juljusz Osuchowski
Wedawnictwa: Fundacja Odysseum
Ul. Werbeny 1, 04-997 Warszawa
Tel/fax. [phone]
e-mail: psbrmbolbox.pl
All rights reserved
ISBN 83-86 010-096

Published by
TRZECIA DROGA
PO BOX 750464
Forest Hills, NY 11375-0464
Tel. [phone]
USA.
Skład komputerowy: Jerzy Kijewski.
Dostosował do Worda PL: Stefan Buchholz

SPRAWIEDLIWY

Ż

YD

Ja si

ę

nie boj

ę

nikogo

Joseph Nitchthauser

Juljusz Osuchowski: Jaka była pana droga do
Brazylii?

Joseph Nitchthauser: Wojna si

ę

sko

ń

czyła, a ja

zostałem wyzwolony, czyli lepiej powiedziawszy
oswobodzony

z

obozu

koncentracyjnego

w

Buchenwaldzie.

Juljusz Osuchowski: Jak si

ę

pan znalazł w obozie

koncentracyjnym?

Joseph Nitchthauser: Niemcy mnie zabrali, po
likwidacji na

Ś

l

ą

sku w Andrychowie, w ko

ń

cu 1940

roku, dzielnicy

ż

ydow-skiej w tym mie

ś

cie. Rozł

ą

czyli

wtedy wszystkich rodziców od dzieci i mnie te

ż

wtedy

zabrali. Miałem 11 lat, ale byłem jak na mój wiek
wysoki. Posłali mnie wraz z grup

ą

młodzie

ż

y

ż

ydowskiej do Granc Arbeit Lager przymusowego

obozu pracy) wtedy jeszcze nie było O

ś

wi

ę

cimia.

Obóz w O

ś

wi

ę

cimiu był wtedy jeszcze w projekcie. I

przepracowałem w tym obozie do czasu, gdy
O

ś

wi

ę

cim stał si

ę

O

ś

wi

ę

cimiem. Wtedy zlikwidowano

wszystkie małe obozy, w tym i ten w którym ja byłem,
a nas wszystkich przenie

ś

li do O

ś

wi

ę

cimia. Byłem w

tym obozie a

ż

do jego ewakuacji, czyli do momentu

gdy Armia Czerwona przybli

ż

yła si

ę

do niego o jakie

ś

dwie

ś

cie kilometrów — był to listopad 1944 roku.

Ewakuowano nas pieszo do innego obozu, który

nazywał si

ę

Gros Rozen, zdaje si

ę

,

ż

e to miejsce

teraz nazywa si

ę

Jelenia Góra. Stamt

ą

d po paru

dniach przeewakuowano nas do Buchenwal-du. W
Buchenwaldzie pracowałem jako spawacz, w fabryce
obok

obozu,

która

była

systematycznie

bombardowana

przez

Amerykanów.

Tam

przepracowałem a

ż

do ko

ń

ca fabryki, to znaczy do

chwili gdy nie było co, gdzie i czym spawa

ć

. Fabryka

po prostu została zrównana z ziemi

ą

przez lotnictwo

Ameryka

ń

skie. W trakcie jednego z ostatnich nalotów

eksplozja bomby usz-kodziła moje uszy. Ostatnie dwa
miesi

ą

ce w Buchenwaldzie były okropne. Nie dawano

nam je

ść

. Nie wychodzili

ś

my do pracy. Siedzieli

ś

my

w barakach a

ż

do 11 kwietnia 1945 roku, kiedy to

wyzwolili nas Amerykanie. Wszyscy chłopcy do lat 16,
którzy prze

ż

yli t

ę

makabr

ę

w Buchenwaldzie zostali

zaproszeni przez rz

ą

d francuski do Francji. Była to

mała grupa, gdzie

ś

około 36 chłopców w wieku od 14

do 16 lat. Ja te

ż

si

ę

znalazłem w tej grupie.

Zawieziono nas do Francji i umieszczono niedaleko
Pary

ż

a w zamku o ładnej nawie Chato Busico. Tam

musieli

ś

my zadeklarowa

ć

, czy chcemy si

ę

uczy

ć

czy

pracowa

ć

! Zrobiono tam selekcj

ę

mi

ę

dzy nami. Kto

był zdolny i chciał — poszedł si

ę

uczy

ć

. Mnie

przydzielono do grupy przeznaczonej do nauki.
Poszedłem do szkoły i rozpocz

ą

łem nauk

ę

od 5 klasy

podsta-wowej w francuskiej szkole, z j

ę

zykiem

wykładowym francuskim, którego w ogóle nie znałem.
W dwana

ś

cie lat potem odebrałem dyplom chemika,

ju

ż

jako obywatel francuski. Gdy wybuchła wojna w

Algierze, dostałem kart

ę

powołania do wojska.

Posiadałem obywatelstwo francuskie wi

ę

c powinie-

nem jak ka

ż

dy Francuz odby

ć

słu

ż

b

ę

wojskow

ą

.

Wielu młodych ludzi we Francji, wtedy nie chciało i

ść

do wojska. Było wiadomo,

ż

e ta wojna w Algierze jest

straszna. Poza strasznym klimatem i cał

ą

okropno

ś

ci

ą

wojny dochodziło do niej straszne

okrucie

ń

stwo arabskie. Nie brano do niewoli.

Zabijanie je

ń

ców, mordy, gwałty. Mło-dzi Francuzi

mieli krótki wybór, albo zosta

ć

we Francji i i

ść

do

wojska — to znaczy na wojn

ę

, albo wyjecha

ć

. Ja

prze

ż

yłem jedn

ą

makabr

ę

wojenn

ą

i na

ż

adn

ą

wi

ę

cej

wojn

ę

si

ę

nie wybierałem. Nie zastanawiałem si

ę

długo. Miałem znajo-mego w Sao Paulo i tam
pojechałem. Znalazłem si

ę

w nowym kraju i jak na

pocz

ą

tku we Francji nie znałem j

ę

zyka. Miałem

jednak szcz

ęś

cie. W pierwszej fabryce chemicznej, do

której poszedłem, dostałem prac

ę

. Była to fabryka

ż

ywic syntetycznych, produktu od którego by- łem

specjalist

ą

. W tej fabryce przepracowałem całe moje

zawo-dowe

ż

ycie, czyli a

ż

do momentu, gdy podj

ą

łem

decyzj

ę

o przej

ś

- ciu na emerytur

ę

— było to osiem lat

temu. Po przej

ś

ciu na emerytur

ę

przeniosłem si

ę

do

Belo Horizonte i zacz

ą

łem, aby si

ę

nie nudzi

ć

,

pracowa

ć

jako nauczyciel j

ę

zyka francuskiego, a w

specjalnych przypadkach j

ę

zyka polskiego. Obecnie

mam specjalnego ucznia tego j

ę

zyka. Jest nim prezy-

dent bardzo du

ż

ej i znanej na całym

ś

wiecie kompani

o nazwie Belgo-Minerra — pan in

ż

ynier Antonio

2

Pola

ń

czyk. In

ż

ynier Pola

ń

czyk jest ju

ż

drugim

pokoleniem polskim uro-dzonym w Brazylii. Jest on
bardzo przywi

ą

zany do polskiej tra- dycji, ma po

prostu serce polskie. Zacz

ą

ł studiowa

ć

u mnie j

ę

zyk

polski przeszło rok temu, jeszcze wtedy nie był
prezydentem Belgo Mineira. Obecnie zacz

ą

ł mówi

ć

całkiem ładnie po polsku, tak

ż

e mo

ż

na prowadzi

ć

z

nim rozmow

ę

po polsku. Tak samo pisanie, powoli

zaczyna nie sprawia

ć

mu trudno

ś

ci.

Juljusz Osuchowski: Prosz

ę

pana na jakim

poziomie pana zdaniem była produkcja

ż

ywicy

syntetycznej, bardzo wa

ż

ne-go nowoczesnego

produktu w Brazylii w momencie gdy pan tam
przyjechał?

Joseph Nitchthauser: Wie pan mo

ż

e,

ż

e jednym z

podstawo-wych elementów okładzin hamulcowych w
samochodach jest

ż

y- wica syntetyczna o specjalnych

wła

ś

ciwo

ś

ciach. Gdy ja przyje-chałem do Brazylii, to

te

ż

ywice sprowadzano tu wtedy z USA. W fabryce, w

której pracowałem, a w zasadzie w jej labora-torium,
zacz

ą

łem

badania

i

poszukiwania

takiego

rozwi

ą

zania, aby móc bez kupowania patentu w USA,

zreszt

ą

oni nie byli zainteresowani w najmniejszym

stopniu jego sprzeda

żą

, móc produkowa

ć

samemu

wła

ś

nie tak

ą

ż

ywic

ę

. Moje poszukiwania doprowadziły

do tego,

ż

e znalazłem metod

ę

na przemysłow

ą

produkcj

ę

ż

ywicy syntetycznej wła

ś

nie o takich

parametrach jak sprowadzana z USA. Okazało si

ę

w

trak- cie moich poszukiwa

ń

,

ż

e olej z orzecha Kakadu,

który

jest

ole-

jem

niejadalnym,

jest

tym

komponentem którego szukałem. Ja dostałem dobr

ą

nagrod

ę

.

Fabryka

opatentowała

metod

ę

i

wyeliminowała USA z rynku brazylijskiego. Ale pan
si

ę

zapytał co ja zastałem w brazylijskim przemy

ś

le

chemicznym. Wie pan, wtedy ten przemysł rozwijał
si

ę

jak dzisiaj przemysł komputerowy. Co si

ę

wynalazło dzisiaj przed południem, po południu mogło
by

ć

ju

ż

nie przydatn

ą

staroci

ą

, st

ą

d wielka waga jak

ą

zawsze w Brazylii w tej bran

ż

y przywi

ą

zywano do

prac

laboratoryjno-

poszukiwawczych

—

niejednokrotnie z wielkimi sukcesami.

Juljusz Osuchowski: A czy pana zdaniem dzisiaj
przemysł

chemiczny

w

Brazylii

dorównuje

przemysłowi

ś

wiatowemu?

Joseph

Nitchthauser:

Gdy

osiem

lat

temu

ko

ń

czyłem moj

ą

prac

ę

zawodow

ą

, Brazylia była

absolutnie samowystarczalna w bran

ż

y chemicznej.

Sprowadza si

ę

tutaj naturalnie maszyny, ci

ą

gi

produkcyjne, ale to si

ę

robi na całym

ś

wiecie.

Natomiast jak chodzi o produkty — to Brazylia jest w
tej dziedzinie w pełni samo- wystarczalna i produkuje
si

ę

tutaj to wszystko, co wysoko uprze-mysłowionych

krajach nazywa si

ę

nowoczesn

ą

chemi

ą

.

Juljusz Osuchowski: Ju

ż

od kilku lat jest pan

nauczycie-lem j

ę

zyków obcych, w tym j

ę

zyka

polskiego. Dlaczego pana zdaniem ludzie chc

ą

si

ę

uczy

ć

j

ę

zyka polskiego?

Joseph Nitchthauser: Tu w Belo Horizonte jak ju

ż

mówiłem, j

ę

zyka polskiego ucz

ę

tylko w wyj

ą

tkowych

przypadkach. Nie znaczy to,

ż

e ja wybieram sobie

uczniów — nie. Nie mamy tu zbyt wielkiej Polonii,
która by była zainteresowana j

ę

zykiem swoich

dziadków. Do mnie zgłaszaj

ą

si

ę

najcz

ęś

-ciej ludzie,

którzy otrzymali stypendium w Polsce od rz

ą

du bra-

zylijskiego, lub polskiego, aby pogł

ę

bia

ć

tam swoj

ą

wiedz

ę

. Podobno w Polsce jest prawo takie,

ż

e

cudzoziemiec, który przyje

ż

d

ż

a tam studiowa

ć

a nie

zna j

ę

zyka polskiego, musi si

ę

go uczy

ć

w specjalnej

szkole przez sze

ść

miesi

ę

cy, niezale

ż

nie od tego co

zamierza studiowa

ć

, lub czego chce si

ę

uczy

ć

. Na

przykład moja

ż

ona, która jest spiewaczk

ą

dostała

stypen-dium celem pogł

ę

bienia swoich studiów

ś

piewaczych w Insty-tucie

Ś

piewu w Łodzi. W

mi

ę

dzyczasie weszło w

ż

ycie prawo mówi

ą

ce,

ż

e nie

ma ju

ż

wi

ę

cej bezpłatnej nauki j

ę

zyka polskiego dla

cudzoziemców chc

ą

cych si

ę

uczy

ć

w Polsce. Okazało

si

ę

,

ż

e miesi

ą

c nauki razem z utrzymaniem kosztował

wtedy około 1400 dolarów miesi

ę

cznie. Je

ż

eli

ż

ona

pojechałaby do Polski, to ja oczywi

ś

cie razem z ni

ą

. A

wtedy musieliby

ś

my wyda

ć

na nas oboje i ten kurs

mini- mum 2500 dolarów miesi

ę

cznie. Doszli

ś

my

oboje do wniosku,

ż

e jak na razie jest to dla nas za

du

ż

y wydatek i nie pojechali

ś

my do Polski. Ci ludzie,

którzy wybieraj

ą

si

ę

na studia do Polski wiedz

ą

o tym,

gdy

ż

konsulat Polski w Sao Paulo zawiadamia ich o

tym,

ż

e jak pojedzie do Polski, to najpierw b

ę

dzie za

własne pieni

ą

dze przez pół roku uczy

ć

si

ę

j

ę

zyka

polskiego, a potem dopiero zaczn

ą

si

ę

wła

ś

ciwe

studia czy nauka w ramach przyznanego stypen-
dium. Tutejszy Konsul Honorowy pan Markiewicz,
je

ż

eli zgłosi si

ę

kto

ś

do niego, co wybiera si

ę

na

studia do Polski, to kieruje go do mnie, aby tu na
miejscu nauczył si

ę

j

ę

zyka, co na pewno jest ta

ń

sze

dla takiej osoby.

Juljusz Osuchowski: Powiedział mi pan o
in

ż

ynierze Antonio Pola

ń

czyku, którego pan uczy

j

ę

zyka polskiego, ale czy pan wie dlaczego on si

ę

zacz

ą

ł uczy

ć

j

ę

zyka polskiego – czy

ż

by te

ż

dostał

stypendium do Polski?

Joseph Nitchthauser: To wspaniała dusza polska, to
polskie sumienie. Nie mówił po polsku, ale pami

ę

tał

swoich dziadków, którzy przyjechali tutaj do Brazylii
pod koniec ubiegłego wieku w 1896 roku. Osiedlili w
jednej wiosce na południu kraju, która do dnia
dzisiejszego istnieje i nazywa si

ę

Guaranita Mision,

jest ona pra- wie,

ż

e na granicy z Argentyn

ą

. Do

dzisiejszego dnia mieszkaj

ą

tam prawie sami Polacy.

Ksi

ą

dz jest tam polski, burmistrz te

ż

jest Polakiem i

prawie wszyscy mówi

ą

tam po polsku. In

ż

ynier

3

Antonio Pola

ń

czyk urodził si

ę

tam. Studiował w Sao

Paulo, Rio de Janeiro i w ko

ń

cu jako młody in

ż

ynier

przyjechał do Belo Horizonte i zacz

ą

ł sw

ą

prac

ę

jako

pocz

ą

tkuj

ą

cy in

ż

ynier w olbrzymiej kompani Belgo-

Mineira. Po wielu latach pracy, na coraz to wy

ż

szych

stanowiskach, niedawno został wybrany, jak ju

ż

mówiłem prezydentem tego wielkiego konsorcjum.
Belgo-Mineira to wielkie przedsi

ę

biorstwo górniczo-

hutnicze z doskonał

ą

opini

ą

w Brazylii, długa historia i

tradycja, oraz co chyba jest najwa

ż

niejsze z

olbrzymimi pieni

ę

dzmi. S

ą

tam zaan-ga

ż

owane

pieni

ą

dze belgijskie, luksemburskie no i oczywi

ś

cie

brazylijskie.

Został

on

wybrany

prezydentem

Konsorcjum za swoje zasłu-gi, zdolno

ść

, pracowito

ść

,

wiedz

ę

i rzetelno

ść

. Jest to wspaniały in

ż

ynier o

wielkiej wiedzy, nie tylko w swojej dziedzinie. Nauczył
si

ę

ju

ż

tyle mówi

ć

po polsku,

ż

e zacz

ą

łem z nim

rozmawia

ć

po polsku na rozmaite tematy, w tym i na

temat jego pracy in

ż

ynierskiej równie

ż

. On stara si

ę

odpowiada

ć

na moje pytania i opowiada mi jak wa

ż

na

i ciekawa jest jego praca. Naprawd

ę

praca w Belgo-

Mineira na stanowisku jej prezy-denta jest bardzo
trudna i bardzo odpowiedzialna i wa

ż

na. Kon-cern ten

zatrudnia bardzo du

ż

o ludzi i słynie z tego,

ż

e nie

zwal- nia swoich pracowników. Je

ż

eli kto

ś

tam

pracuje, i pracuje porz

ą

dnie, ma pewno

ść

godziwego

w niej zarobku i stabilno

ś

ci zatrudnienia, oraz wielu

innych przywilejów wynikaj

ą

cych wła

ś

-nie z pracy w

Belgo-Mineira.
In

ż

ynier Antonio Pola

ń

czyk doszedł do wniosku,

ż

e

bez zna-jomo

ś

ci j

ę

zyka swoich dziadków trudno mu

jest do ko

ń

ca zrozu-mie

ć

kultur

ę

i ducha swoich

przodków, czyli Polsko

ść

, o co si

ę

go do

ść

cz

ę

sto

pytano. Dlatego si

ę

zacz

ą

ł uczy

ć

polskiego j

ę

zyka,

jako klucza do poznania ojczyzny swych dziadów i to
go wci

ą

-gn

ę

ło.

Juljusz Osuchowski: Sk

ą

d prosz

ę

pana bierze si

ę

opinia,

ż

e Polacy s

ą

antysemitami. Kto t

ę

opinie

rozgłasza. Czy ina- czej propaguje j

ą

na cały

ś

wiat?

Joseph

Nitchthauser:

Prosz

ę

pana!

Polski

antysemityzm to jest straszne głupstwo. Ja tu walcz

ę

z moimi

Ż

ydami o to. Ja tu byłem przez osiem lat

prezydentem Federacji

Ż

ydowskiej i zawsze z nimi

walczyłem. Pokolenie, które si

ę

tutaj urodziło, zostało

nauczone przez swoich rodziców, którzy urodzili si

ę

w

Polsce,

ż

e Polak to anty- semita. Ja prze

ż

yłem

O

ś

wi

ę

cim i inne obozy koncentracyjne, tylko dlatego,

ż

e nauczyłem si

ę

spawa

ć

. Nauczyłem si

ę

od razu jak

tyl- ko mnie wzi

ę

li do obozu. Był to mały obóz na

Górnym

Ś

l

ą

sku niedaleko Katowic, jakie

ś

50

kilometrów od nich i tam ja si

ę

nauczyłem spawa

ć

i

acetylenem i elektrodami elektrycznymi. Ja lubiłem
spawa

ć

, byłem dzieckiem, miałem przecie

ż

11 lat, nie

zdawałem sobie sprawy z tego,

ż

e pracuj

ę

dla

nazistów i to mnie chyba uratowało. Pracowałem do
ko

ń

ca wojny jako spawacz. W O

ś

wi

ę

cimiu było to

komando 21, nazywało si

ę

kraftwerke, byli w nim tylko

spawacze. Około 300 ludzi, sami spawacze. Tego
komanda nikt nie ruszał. Nigdy mnie nikt nie bił ani
tortu- rował w obozie. Gdyby nie ameryka

ń

ska

bomba, któr

ą

Amery-kanie potraktowali fabryk

ę

, w

której pracowało 98% wi

ęź

niów, a podmuch wybuchu,

który wyrzucił mnie na zewn

ą

trz budynku i rozwalił mi

uszy to i z wojny wyszedłbym cało. Chodzi o to,

ż

e

my

ś

my

Ż

ydzi im (nazistom) pomogli. Ja to

powiedziałem dla telewizji brazylijskiej. Ja si

ę

nie boj

ę

nikogo. Szczególnie nie boj

ę

si

ę

Ż

ydów. Jestem

Ż

ydem, umr

ę

Ż

ydem, mój ojciec był

Ż

ydem. Religii nie

praktykuj

ę

ż

adnej, ale te

ż

nie jestem ateist

ą

. Na

drzwiach mam symbol

ż

ydowski, który maj

ą

na

drzwiach wszyscy praktykuj

ą

cy

Ż

ydzi, to na pami

ą

tk

ę

mojego

ojca

i

matki,

oni

byli

religijnymi,

praktykuj

ą

cymi

Ż

ydami. Polska była jedynym krajem z

siedemnastu krajów, który nie dostarczył ani jednego
SS-mana, ani dobrowolnie jednego

ż

ołnierza do

Wehrmachtu. Wszystkie inne kraje dostarczyły.
Ukraincy — byli gorsi jak SS-mani niemieccy. SS
holenderskie — było jeszcze gorsze. Dania — ten
pi

ę

kny kraj, który uratował prawie wszystkich swoich

Ż

ydów, dostarczył jeden kontyngent SS. Francja —

była jedynym krajem z krajów okupowanych, w którym

Ż

ydów francuskich, a było ich 400,000, nie wyaresz-

towali Niemcy. Zrobiła to policja francuska bez

ż

adnego ponaglania i rozkazu niemieckiego. Policja

francuska znała wszystkie adresy i sami ich
wyaresztowali. Najpierw trzymano ich w Pary

ż

u na

Welodromie De Wer, sk

ą

d przewozili ich do Dransi, a

z stamt

ą

d francuskie poci

ą

gi z francusk

ą

obsad

ą

,

zawoziły ich wszystkich prosto do O

ś

wi

ę

cimia. O

czym si

ę

nie mówi to chyba jest wa

ż

niejsze, ni

ż

to, o

czym si

ę

mówi. A nie mówi si

ę

o tym jak my

ś

my —

Ż

ydzi — pomogli nazistom nas zniszczy

ć

. Jakie

ś

dwa

tygodnie temu zostałem zaproszony przez telewi-zj

ę

brazylijsk

ą

, aby wła

ś

nie mówi

ć

o tym. Zawiadomiłem

kilka osób aby ogl

ą

dali te moj

ą

pogadank

ę

. W

zasadzie bez

ż

adnego specjalnego przygotowania

opowiedziałem Brazylijczykom jak to było, co si

ę

naprawd

ę

działo i co si

ę

stało. Powiedziałem mniej

wi

ę

cej tak: …W O

ś

wi

ę

cimiu nie było do

ść

Niemców

aby nas pilnowa

ć

. Prawie wszyscy znajduj

ą

cy si

ę

tam

SS-mani byli ranni i przysłani z ró

ż

nych frontów. Aby

zagazowa

ć

, a potem spali

ć

, czasem 10 tysi

ę

cy,

czasem 20 tysi

ę

cy ludzi dziennie, potrzeba było

par

ę

set osób, aby przy tym strasznym procederze

pracowali. SS-mani prawie co dwa tygodnie wybierali
sposród wi

ęź

niów

ż

ydowskich mocnych, zdrowych,

m

ęż

czyzn, grup

ę

trzystu do pi

ę

ciuset ludzi, którzy byli

przydzielani do pracy w krematoriach i komorach
gazowych. Po trzech tygodniach, taka grupa szła do
komory gazowej, a SS-mani wybierali now

ą

. Nigdy

według mojej wiedzy i bada

ń

, ja do dnia dzisiejszego

jeszcze badam problem holokaustu, nie znalazłem

ż

adnego przy-padku, aby ktokolwiek, chocia

ż

jeden

Ż

yd powiedział — nie — ja nie b

ę

d

ę

pracował przy

tym! Co ryzykował? — Tylko tyle,

ż

e by go od razu

4

zastrzelili. Umrze

ć

i tak musiał, albo zastrzelony albo

zagazowany. Ra-czej zagazowany, bo Niemcy
oszcz

ę

dzali kule. Gdyby tak si

ę

stało, Niemcy nie

mogli by tego zrobi

ć

co zro- bili. Oni sami po prostu

nie mieli by dosy

ć

ludzi by ta machina

ś

mierci

funkcjonowała, gdyby nie komanda

ż

ydowskie

zaprz

ę

g-ni

ę

to do machiny

ś

mierci. Ci wszyscy co

pracowali w tych ko- mandach wiedzieli,

ż

e umr

ą

,

ż

e

nie b

ę

d

ą

do ko

ń

ca wojny praco-wa

ć

w krematorium,

ładowa

ć

trupy do pieców, czy wyrywa

ć

zło- te z

ę

by z

zagazowanych ludzkich zwłok i ładowa

ć

je na wózki,

aby dowie

ść

do krematorium. Niemcy nie mieli ludzi,

nie mieli m

ęż

czyzn. Na polach pra-cowali Polacy, w

fabrykach wi

ę

cej pracowało Ukrainców, bo Polacy nie

chcieli pracowa

ć

solidnie i Niemcy nigdy nie wiedzieli

co oni wymy

ś

l

ą

i co zrobi

ą

im na zło

ść

. Je

ń

cy — ci

wszyscy: ameryka

ń

scy, angielscy, nowo zelandcy,

Australijczycy, pracowali przy torach kolejowych,
Niemców zdolnych do pracy nie było, byli na froncie, a
do pil- nowania te

ż

było ich mało.

Ż

ydów oczywi

ś

cie

zmuszono, aby pracowali w krematoriach i komorach
gazowych! Ale mo

ż

na było nie chcie

ć

! Chcieli

uratowa

ć

ż

ycie, tylko na jakie

ś

dwa tygodnie, wi

ę

c

podawali si

ę

woli Niemców? Tak samo w gettach!

Przecie

ż

gettami administrowali

Ż

ydzi. Były tam

ż

ydowskie władze,

ż

ydowska policja wykonuj

ą

ca

pole-cenia niemieckie. To nie Polacy pomagali
Niemcom wyznacza

ć

Ż

ydów do transportów — to

robili

Ż

ydzi. To nie Polacy pilnowali niemieckiego

porz

ą

dku w gettach, ale

Ż

ydzi. Nie znam przypadku,

aby

Ż

ydzi administrujacy gettem, odmówili wykonania

niemieckiego polecenia. Przecie

ż

za to groziło tylko

zabicie i to tylko jednej osoby, a nie całej rodziny, jak
groziło Polakowi za pomoc

Ż

ydowi, a oni to robili.

Ż

ydzi ameryka

ń

scy wiedzieli doskonale co si

ę

dzieje z

Ż

yda-mi europejskimi, zarówno przed 39 rokiem jak i

w czasie wojny. Ja jak co

ś

robi

ę

, to robi

ę

a

ż

do ko

ń

ca

i nic nie mówi

ę

, na co nie mam 100% dowodów. Ja

mam tutaj dokument, który został opublikowany w
prasie

ż

ydowskiej tutaj w Brazylii. W „Redzenia

Judaika” to czasopis-mo jest drukowane w Sao Paulo.
W tym to wła

ś

nie pi

ś

mie został do

ść

dyskretnie

zreszt

ą

, opublikowany artykuł głównego jej redaktora,

w którym napisał on,

ż

e

Ż

ydzi ameryka

ń

scy nie zrobili

prawie nic aby ratowa

ć

Ż

ydów europejskich przed

zagład

ą

. Po-wód? Obawiali si

ę

konkurencji przy

pracy. Ten co to napisał to nie był idiota — to był

Ż

yd,

który dosko- nale wiedział co i dlaczego pisze.
Nazywał si

ę

Oskar Minc. On jeszcze

ż

yje — jest na

emeryturze. A co zrobiły inne rz

ą

dy jeszcze przed 39

rokiem? Anglicy zamkn

ę

li bramy. Delegacji

ż

ydowskiej, która udała si

ę

do Australii z pro

ś

b

ą

o

wpuszczenie tam

Ż

ydów europejskich powiedziano,

ż

e nie maj

ą

tam

ż

adnych problemów rasowych i nie

chc

ą

ich te

ż

importowa

ć

z Europy. Zamkn

ę

li drzwi dla

Ż

ydów. A wie pan, który kraj otworzył swoje granice

wtedy dla

Ż

ydów? Nie wie pan? Polska prosz

ę

pana.

Ja jestem

ś

wiadkiem jak w tym male

ń

kim miasteczku

Andry-chowie. Wie pan gdzie jest Andrychów?

Juljusz Osuchowski: Naturalnie,

ż

e wiem.

Joseph Nitchthauser: Tak? Dzisiaj jest to du

ż

e

miasto. Przed wojn

ą

było to małe miasteczko 5000

mieszka

ń

ców. Tam prosz

ę

Pana nic nie było. Była

tylko taka fabryczka Bracia Czeczowiczka. Andrychów
wówczas był niedaleko granicy. Pewnego dnia
zobaczyli

ś

my, jakie

ś

trzy cztery miesi

ą

ce przed

wybuchem wojny, furmanki, które ze strony Bielska
jechały w stron

ę

Wadowic. Niektóre zatrzymały si

ę

w

Andrychowie. Byli to

Ż

ydzi niemieccy, którym jeszcze

Hitler zezwolił opu

ś

ci

ć

teren niemiecki, i uda

ć

si

ę

gdzie tylko chc

ą

. Wtedy Francja wpu

ś

ciła nieliczn

ą

grup

ę

uchod

ź

ców. Polska otworzyła zupełnie granice

dla nich. Ja nie wiem dlaczego dyplomacja Polska o
tym zupełnie nie mówi. Jak nie wiedz

ą

— to mog

ą

mnie zawoła

ć

jako

ś

wiadka. Ja z tymi

Ż

ydami

niemieckimi rozmawiałem. Ja ju

ż

wtedy mówi-łem

całkiem nie

ź

le po niemiecku. Mój ojciec urodził si

ę

w

Niemczech pod Gliwicami, ale i w domu z nami,
dzie

ć

mi, mówił po polsku i troch

ę

po niemiecku. Tak

jak prawie wsz

ę

dzie na

Ś

l

ą

sku, ludzie mi

ę

dzy sob

ą

mówili troch

ę

po polsku, troch

ę

po niemiecku.

Juljusz

Osuchowski:

Par

ę

lat

temu

w

Waszyngtonie

zostało

otwarte

Muzeum

Holokaustu

Ż

ydów w czasie drugiej wojny

ś

wiatowej w Europie. Jeden z moich znajomych

naz-wał

to

muzeum

wstydu

Ż

ydów

ameryka

ń

skich.

Joseph Nitchthauser:

Ś

wi

ę

te słowa prosz

ę

pana. To

jest naprawd

ę

muzeum wielkiego wstydu

Ż

ydów z

USA. Ludzie, którzy nic nie zrobili, aby pomóc innym
ludziom, zwłaszcza, gdy trzeba było ratowa

ć

ż

ycie

ludzkie, najch

ę

tniej obwiniaj

ą

innych o grzech

zaniechania. Tak — innych! Bardzo łatwo jest
pokaza

ć

na innych i ich obwini

ć

, nie mówi

ą

c nic o

sobie, lub o swej rodzinie. Dzi

ś

w USA

Ż

ydzi chc

ą

zapomnie

ć

, chce si

ę

wybieli

ć

ś

rodo-wisko tamtejszych

Ż

ydów od grzechu zaniechania, w stosunku do ich

braci w ogarni

ę

tej straszn

ą

wojn

ą

Europie. Bardzo

jest wygodna pozycja do obrony podnoszenie krzyku
o antysemityzm. Był pan mo

ż

e w Izraelu?

Juljusz Osuchowski: Nie.

Joseph Nitchthauser: A to szkoda. W Jerozolimie
jest słynne muzeum zwane Jad Ba Sen. Obok tego
muzeum jest taka aleja gdzie s

ą

drzewa. Na ka

ż

dym

drzewie jest tabliczka. Na tabliczkach s

ą

nazwiska

rodzin i ludzi nie-

Ż

ydów, którzy w czasie okupacji

uratowali

ż

ycie

Ż

ydom. I wie Pan co? Tam s

ą

prawie

tylko polskie nazwiska! Tam stoj

ą

te tabliczki. Do

dzisiejszego dnia. Nikt ich nie zabrał, one tam s

ą

. A

Ż

ydów

w

Polsce

było

du

ż

o.

W

niektórych

miasteczkach mieszkało ich prawie 90%, a całym
kraju w stosunku do całej ludno

ś

ci było jakie

ś

15%.

5

Mo

ż

na wyobrazi

ć

sobie Francj

ę

która ma jakie

ś

60

milionów ludzi. Dzisiaj

Ż

ydów we Francji jest niewielu,

a jak wielki jest tam antysemityzm obecnie. Wystarczy
tylko mały ogie

ń

, z zapałki aby wybuchła rasistowska

awantura. A co by było jak by tam teraz było 15%

Ż

ydów tak jak w Polsce przed wojn

ą

. To znaczy ile? 9

milionów

Ż

ydów we Francji. Nikt ze

ś

rodowiska

Ż

ydów w USA słowem nie wspomina o tym,

ż

e Polska

była jedynym krajem na

ś

wiecie gdzie

Ż

yd

mieszkaj

ą

cy, urodzony w niej nie był zmuszany do

mówienia po pols- ku. Nie było nawet takiego prawa,
które zobowi

ą

zywało by

Ż

yda do znania oficjalnego

j

ę

zyka jakim w Polsce był j

ę

zyk polski. Wi

ę

c gdzie

ten antysemityzm polski? Prosz

ę

pomy

ś

le

ć

o wolnej

republika

ń

skiej Francji, w której około 15% ludzi nie

mówiło by po Francusku. Albo o kolebce wolno

ś

ci

USA gdzie 15% obywateli nie mówiło by po Angiels-
ku, czy Brazylii. Ludzie mówi

ą

, ale nie wiedz

ą

o czym

mówi

ą

, nie rozumiej

ą

słowa anty-semityzm, swoje

słabo

ś

ci przypisuj

ą

innym. To nie my, to oni. W

Brazylii jest dyskryminacja w stosunku do czarnych,
bo widzi si

ę

ich inn

ą

skór

ę

. Nie wolno tu jednak

nikomu powiedzie

ć

np. ty „jeste

ś

Ż

ydem czy

Czarnuchem parszywym”. Jest prawo, ja ksi

ąż

k

ę

z

nim mam tutaj na biurku, kto je łamie idzie od razu do
wi

ę

zienia. Nie ma w takim wypadku „habemus

corpus” czyli wypuszczenia za kaucj

ą

. Ryzykuje si

ę

od dwóch do pi

ę

ciu lat wi

ę

zienia. Naturalnie prawnie

dyskryminacja i rasizm jest tu zabroniony ale
faktycznie on jest, na szcz

ęś

cie nie wsz

ę

dzie.

Dyskryminacja w stosunku do

Ż

ydów jest słaba, bo

oni tu ju

ż

nie s

ą

handlarzami. Jednak s

ą

przypadki i

nietolerancji w stosunku do

Ż

ydów. Ten antysemityzm

w Brazylii zawsze był słaby. Ja rzadko mówi

ę

po

polsku, bo obecnie tu w Belo Horizonte jest bardzo
mało Polaków. Mówi

ę

tak jak mówi

ę

do dzisiejszego

dnia, to mi

ę

dzy innymi dlatego,

ż

e przez długi czas

tłumaczyłem dla wojska. Jak

Ś

wi

ę

ty Ojciec Jan Paweł

II obj

ą

ł jako papie

ż

tron w Watykanie to wtedy II

sekcja wojska, ta anty szpiegowska zacz

ę

ła mu

posyła

ć

wiadomo

ś

ci o sytuacji ko

ś

cioła w Brazylii. Ale

Ś

wi

ę

ty Ojciec nie odpowiadał. Pewnego dnia zwrócili

si

ę

do mnie. Ja publikowałem tutaj w gazecie,

ż

e

dostałem błogosławie

ń

-stwo od

Ś

wi

ę

tego Ojca. To

jest inna historia, bo moja siostra nieboszczka była
jego kole

ż

ank

ą

. Tylko ja si

ę

urodziłem w Bielsku, a

cała moja rodzina jest z Wadowic. Moja siostra, która
zmarła cztery lata temu była kole

ż

ank

ą

Ś

wi

ę

tego

Ojca. Ona urodzona była w 1920 roku w grudniu, a

Ś

wi

ę

ty Ojciec w 1920 roku w maju. W Wadowicach

wtedy była tylko jedna szkoła podstawowa, wi

ę

c oni

chodzili do niej razem, do jednej klasy. Pewnego dnia
ja napisałem do

Ś

wi

ę

tego Ojca, bo siostra nie chciała,

wstydziła si

ę

. Napisałem,

ż

e moja siostra Fela była

kole-

ż

ank

ą

Waszej

Ś

wi

ą

tobliwo

ś

ci. W miesi

ą

c potem

otrzymałem odpowied

ź

. W jakiej postaci? Fotografii w

kolorach, mam j

ą

tam na

ś

cianie nad biurkiem w

pokoju, gdzie daj

ę

lekcje. Jest to podobizna

Ś

wi

ę

tego

Ojca,

a

z

tyłu

własn

ą

r

ę

k

ą

napisa-ne

błogosławie

ń

stwo „Niech was Bóg wszechmog

ą

cy

błogosławi w Imi

ę

Ojca i Syna i Ducha

Ś

wi

ę

tego

Amen” — Jan Paweł II. Ja mam przyjaciela do dnia
dzisiejszego tu w naszej gazecie, spotkałem si

ę

z nim

i pokazałem te fotografie. Powiedziałem, dostałem
błogosławie

ń

stwo od

Ś

wi

ę

tego Ojca. No to ja to

opublikuj

ę

powiedział i opublikował. Wojsko to

przeczytało i pewnego dnia dostałem zaproszenie,

ż

eby do nich przyj

ść

do czwartego pułku piechoty.

Tam poprosili mnie o tłumaczenie jednej stronnicy.
Oni mieli takie krótkie wiadomo

ś

ci o ko

ś

ciele w całej

Bra-zylii.

To

było

dla

mnie

całkiem

łatwe.

Przetłumaczyłem a oni posłali to tłumaczenie do
Watykanu i otrzymali odpowied

ź

po raz pierwszy, ale

po polsku, podpisan

ą

przez ksi

ę

dza Dziewisza. Czy

go pan zna?

Juljusz Osuchowski: Tak, wiem kto to jest ale nie
znam prałata Dziewisza osobi

ś

cie.

Joseph Nitchthauser: A ja go znam osobi

ś

cie. On

mnie zaprowadził pó

ź

niej jak si

ę

o

ż

eniłem, gdy

ż

po

ś

mierci mojej pierwszej

ż

ony, o

ż

eniłem si

ę

z Mart

ą

. I

zrobiłem jej niespodziank

ę

. Pojedziemy do Europy

powiedziałem i zostaniemy przyj

ę

ci przez

Ś

wi

ę

tego

Ojca. Mam tu fotografi

ę

z tej audiencji. Była to dla nas

tylko audiencja, ale tak si

ę

tam co

ś

podziało. Ksi

ą

dz

Dziewisz powiedział no dzisiaj jeszcze musz

ę

przyj

ąć

wi

ę

cej ludzi, przyjd

ą

jeszcze trzy pary i one b

ę

d

ą

razem z wami na tej audiencji. I przyszli, ale

Ś

wi

ę

ty

Ojciec mówił tylko ze mn

ą

. Po polsku! A pó

ź

niej

ksi

ą

dz Dziewisz nas odprowadził z biblioteki

Ś

wi

ę

tego

Ojca, a

ż

na sam dół. Tam pocałowałem go w r

ę

k

ę

.

Było naprawd

ę

bardzo ładnie. Ostatnio publikowali

tutaj dokument,

ż

e Watykan prosi o przebaczenie i tak

dalej,

ż

e katolicyzm nie zrobił dosy

ć

dla

Ż

ydów. Ja

uwa

ż

am,

ż

e nawet nie potrzebowali i

ść

tak daleko.

Nikt nie mógł nic zrobi

ć

dla

Ż

ydów. Nikt! To była ta

tragedia. Nikt, ani

Ś

wi

ę

ty Ojciec, ani ksi

ęż

a ani nikt.

Co to znaczy do

ść

. Przecie

ż

ludzie i to katolicy

pomimo rygo- rystycznego prawa faszystowskiego w
całej Europie jednak robili co mogli. Nawet Francuzi,
którzy sami wydali Niemcom wszyst-kich swoich

Ż

ydów pomagali. Nie na tyle co Polacy, ale pomagali.

Dzisiejszy arcybiskup Pary

ż

a, od którego tutaj mam

list zaraz go poka

żę

. Jan Maria Lustyngier urodzony

jest we Francji, ale jego rodzice byli

Ż

ydami z Bielska,

z mojego miasteczka. Mias-teczka w którym ja si

ę

urodziłem. Oni pojechali do Francji ju

ż

w 1925 roku.

Dzisiejszy Kardynał Lustinger urodził si

ę

w 1926 roku

i cała jego rodzina i on te

ż

byli normalnymi

Ż

ydami.

Nie wszyscy we Francji byli i s

ą

radzi z tej papieskiej

decyzji. Po wkroczeniu Niemców do Francji, Francuzi
złapali jego rodziców. Jan Mari Lustigera i jego
starszego brata nie złapali, gdy

ż

schowali si

ę

oni

gdzie

ś

w piwnicy. Obu tych chłopców — to byli

prawie,

ż

e jeszcze dzieci, wzi

ę

li dobrzy ludzie w góry

nad granic

ę

ze Szwajcari

ą

i tam ukrywano ich u

górali Francuskich. W mi

ę

dzyczasie Jan Maria

6

Lustiger po- prosił o chrzest. Przechrzcił si

ę

na

katolicyzm, jego brat nie. Jak sko

ń

czył 15-16 lat

powiedział ja chc

ę

by

ć

ksi

ę

dzem i dzisiaj jest

kardynałem. Brat jego jest w Izraelu mieszka w
jednym kibucu. Nie wszyscy we Francji byli i s

ą

radzi

z tej papieskiej decyzji. Ale nie mo

ż

na było ratowa

ć

wszystkich. Za ratowanie

Ż

yda, za danie mu talerza

zupy, na terenie tylko Polski, je

ż

eli Niemiec złapał,

mógł zastrzeli

ć

, od razu na miejscu i

Ż

yda i Polaka.

Oni mieli władz

ę

nad

ś

mierci

ą

i nad

ż

yciem, we

wszystkich pa

ń

-stwach, które oni zaj

ę

li. Oni byli

wszechwładni. Trzeba było mie

ć

bardzo du

ż

o odwagi

ż

eby pomóc

Ż

ydowi. Polsk

ę

i Polaków zawsze broni

ę

bo tak mnie rodzice nauczyli. I tak jak analizowałem
dzisiaj, a mam na karku ju

ż

siedemdziesi

ą

t lat. Nie

zmieniłem opinii bo wiem,

ż

e jest wielk

ą

niesprawiedli-

wo

ś

ci

ą

je

ż

eli mówi si

ę

tak

ź

le o Polakach. Ja nie

rozumiem dlaczego Watykan musiał prosi

ć

o przeba-

czenie? Przede wszystkim Papie

ż

Pius XI zrobił co

mógł. Je

ś

li by zrobił wi

ę

cej, to by posłano tam dwóch

SS-manów i by go tam zastrzelili w Watykanie i nikt
by nawet nie gwizdn

ą

ł. Nikt by nic nie mógł zrobi

ć

. Tu

w Belo Horizonte jest jedna rodzina zreszt

ą

bardzo

starych ludzi,

Ż

ydów niemieckich, którzy uciekli z

Niemiec przeszli do Włoch i w 42 roku w pełnej
wojnie, otrzymali paszporty Watykanu i przyjechali do
Brazylii. W pełnej wojnie prosz

ę

pana! Tutaj

mieszkaj

ą

, a w Sao Paulo jest wiele takich rodzin.

Słyszał Pan na pewno o

ś

wi

ę

tym Maksymilianie

Kolbe? Ja zostałem przywieziony do O

ś

wi

ę

cimia w

cztery miesi

ą

ce po jego

ś

mierci. Jeszcze si

ę

du

ż

o

mówiło tam o nim. Byłem trzy razy zapraszany do
tutejszej telewizji i trzy razy opowiadałem o

ś

wi

ę

tym

Maksymilianie Kolbe. Zawsze byłem przej

ę

ty tym

jego post

ę

pkiem. Nie mogłem zrozumie

ć

jak mo

ż

na

si

ę

po

ś

wi

ę

ci

ć

tak dalece za drugiego człowieka,

którego nawet nie znał. On tylko słyszał,

ż

e ten

porucznik powiedział „o moja

ż

ona, moje dzieci”, bo

został wyznaczony,

ż

eby poszedł do tej celi gło-

dowej. A ksi

ą

dz Kolbe wyszedł z szeregu i powiedział

— Ja chc

ę

i

ść

— i poszedł. Ja otrzymałem

dokumenty, z Polski z Niepokalanowa, o ojcu Kolbe,
gdzie

si

ę

przypuszcza,

dlaczego

on

został

zaaresztowany. On został zaaresztowany całkiem
zwyczajnie przez Gestapo. Przyjechali do klasztoru i
zabrali go. Najpierw przebywał na Pawiaka w
Warszawie a potem normalnym transportem odesłano
go do O

ś

wi

ę

cimia. Wi

ę

c mi

ę

dzy innymi przypuszcza

si

ę

,

ż

e Niemcy wcze

ś

niej ofiarowywali mu

obywatelstwo niemieckie, przypuszczaj

ą

c

ż

e Kolbe

jest pochodzenia niemieckiego. On nie przyj

ą

ł. W

swoich kazaniach on zawsze dawał do zrozumienia,
bo był człowiekiem bardzo inteligentnym,

ż

e to nie jest

w porz

ą

dku to co robi

ą

z Polakami,

Ż

ydami, i innymi

narodami nazi

ś

ci. On dał osobi

ś

cie rozkaz-polecenie,

o czym du

ż

o Polaków nie wie do dzisiejszego dnia, ja

to mówi

ę

nie od siebie, ja mam dokumenty, aby

otworzy

ć

drzwi

wszystkich

klasztorów

reguły

franciszka

ń

-skiej,

on

był

Franciszkaninem,

i

przyjmował Polaków i

Ż

ydów, którzy zostali przez

nazistów wyrzuceni z Pomorza. Jak on dał ten rozkaz
to w miesi

ą

c potem przyjechało po niego auto i tak

si

ę

sko

ń

czyło. Ilu było takich Polaków, którzy oddali

ż

ycie swoje i swych ro- dzin za to,

ż

e ratowali

ż

ycie

Ż

yda? O nich teraz si

ę

nie mówi, cz

ę

sto si

ę

te

ż

o nich

nie

wie.

Jak

łatwo

jest

mówi

ć

o

Polskim

antysemityzmie.

Juljusz Osuchowski: Czym byli pana rodzice?

Joseph Nitchthauser: Mój ojciec miał furmank

ę

i

sanie i dwa konie. Je

ź

dził do Jaworzna do kopalni.

Brał tam w

ę

gle, zapako-wane w worki, nie sprzedawał

ich tylko rozwoził, był po prostu dostarczycielem. Nie
tylko dla

Ż

ydów ale te

ż

dla Polaków. I z tego

utrzymywał cał

ą

rodzin

ę

— bardzo marnie.

Juljusz

Osuchowski:

Ten

prosty

człowiek,

wo

ź

nica, pana ojciec, polski

Ż

yd nauczył pana

patriotyzmu polskiego.

Joseph Nitchthauser: Tak. Miał brod

ę

nie tak

ą

dług

ą

, ale tak

ą

jak ja. Ja mam brod

ę

nie dlatego,

ż

e

jestem

Ż

ydem. Dwa lata temu pracowałem na rzecz

jednego kandydata na burmistrza miasta w czasie
wyborów. Wtedy wszyscy w naszym komitecie
zapu

ś

cili brody, bo nasz kandydat nosił brod

ę

. Mog

ę

powiedzie

ć

,

ż

e mój ojciec był dosy

ć

pobo

ż

nym

Ż

ydem. Chodził do bó

ż

nicy — w ka

ż

d

ą

sobot

ę

rano.

Brał mnie za r

ę

k

ę

, brał mojego brata, było nas

pi

ę

cioro, trzech synów i dwie córki i prowadził do

bó

ż

nicy. Ojciec nigdy nam nie mówił,

ż

e mamy

ź

le

mówi

ć

o Polsce. On nam zawsze mówił,

ż

e tu w

Polsce jest nasze miejsce i my mamy szanowa

ć

ten

kraj. Mój brat słu

ż

ył w Wojsku Polskim w 1939 roku.

Gdy wojna wybuchła znalazł si

ę

na pierwszej linii

frontu. Słu

ż

ył on na samej granicy z Niemcami.

Przeszedł z wojskiem cał

ą

kampani

ę

wrze

ś

-niow

ą

. On

był dobrym polskim podoficerem. Zgin

ą

ł w getcie w

Tarnowie wraz ze sw

ą

ż

on

ą

. Do naszego domu

przychodzili s

ą

siedzi i razem z ojcem pili wódk

ę

.

Polacy wi

ę

cej rozmawiali z nim po niemiecku ni

ż

po

polsku. Rozmawiali o wszystkim. O tym co si

ę

działo

wokół nas i o spra- wach wa

ż

nych. Ja ubóstwiałem

przysłuchiwa

ć

si

ę

tym rozmo-wom. Zawsze wracam

pami

ę

ci

ą

do domu mojego ojca i zawsze chciałem to,

co zostało z mojego dzieci

ń

stwa tam, pokaza

ć

mojej

córce. Jak uskładałem troch

ę

pieni

ę

dzy, a moja córka

wtedy studio-wała w Anglii. Ona miała 18 lat.
Pojechałem do Anglii, zabrałem j

ą

i powiedziałem

zobaczysz gdzie twoi dziadkowie mieszkali. Ona
miała tydzie

ń

wakacji na Uniwersytecie w Cambridge.

Zawiozłem j

ą

wsz

ę

dzie, gdzie ja sp

ę

dziłem moje

dzieci

ń

stwo i gdzie

ż

yła cała moja rodzina.

Ż

ydowska

rodzina, która bardzo kochała i szanowała Polsk

ę

i

Polaków. To było bardzo wzruszaj

ą

ce by

ć

tam sk

ą

d

wyszedłem i spot-ka

ć

si

ę

po latach ze znajomymi,

którzy jeszcze w tych miejscach si

ę

znale

ź

li. To było

7

wielkie prze

ż

ycie, a oni wszyscy byli tacy serdeczni i

tak bliscy tak bardzo go

ś

cinni — prawdziwi starzy

znajomi — Polacy.

Rozmowa została przeprowadzona w domu pana

Józefa Nitchthausera, w Belo Horizonte (Brazylia),

w kwietniu 1998 roku.

Juljusz

Osuchowski

(ur.

1942)

Studiował

socjologi

ę

na

Uniwersytecie

Warszawskim.

Usuni

ę

ty z uczelni po marcu 1968 roku, wyjechał

do Anglii. W latach 1971-1972 praco-wał w
redakcji “Wiadomo

ś

ci” i “My

ś

li Polskiej” w Londy-

nie. Od 1973 roku do 1989 prowadził własne
gospodarstwo rolne pod Krakowem. Został
zawodowym strzygaczem owiec. W 1980 roku był
jednym z zalo

ż

ycieli Niezale

ż

nego Samorz

ą

dnego

Zwi

ą

zku Zawodowego “Solidarno

ść

Wiejs-ka” i

twórca jego programu. Od roku 1989 przebywa
poza Polsk

ą

. Dziennikarz, członek Stowarzyszenia

Dziennikarzy Polskich i International Federation of
Journalists z siedzib

ą

w Pary

ż

u, sekretarz

Fundacji

Odysseum

O

ś

rodka

Doku-mentacji

Dokona

ń

Polaków Na Obczy

ź

nie. Podró

ż

nik, od-

wiedził przeszło 40 krajów a pod

ż

aglami opłyn

ą

ł

Bałtyk, Morze Sródziemne, Morze Czarne, Morze
Północne. Autor wielu reporta

ż

y, wywiadów z

politykami, ksi

ąż

ki pt. “Anotar”.