Ta lektura

, podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na

stronie

wolnelektury.pl

.

Utwór opracowany został w ramach projektu

Wolne Lektury

przez

fundację Nowoczesna Polska

.

JAN KOCHANOWSKI

Fragmenta albo pozostałe pisma

Pieśń¹

Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?
Czego za dobrodziejstwa, którym nie masz miary?

Kościół Cię nie ogarnie, wszędy pełno Ciebie,
I w otchłaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie.

Złota też, wiem, nie pragniesz, bo to wszytko Twoje,
Cokolwiek na tym świecie człowiek mieni swoje.

Wdzięcznym Cię tedy sercem, Panie, wyznawamy,
Bo nad to przystojniejszej² ofiary nie mamy.

Tyś Pan wszytkiego świata, Tyś niebo zbudował
I złotemi gwiazdami ślicznieś uhaował.

Tyś fundament założył nieobeszłej³ ziemi
I przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi.

Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi,
A zamierzonych granic przeskoczyć sie boi.

Rzeki wód nieprzebranych wielką hojność mają,
Biały dzień a noc ciemna swoje czasy znają.

Tobie k woli⁴ rozliczne kwiatki Wiosna rodzi,
Tobie k woli w kłosianym wieńcu Lato chodzi.

Wino Jesień i jabłka rozmaite dawa,
Potym do gotowego gnuśna Zima wstawa.

¹W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie

w utworze jest odmienne od znaczenia obecnego.

²prz sto nie sza (starop.) — bardziej należyta.
³nieobeszł (daw.) — nie dający się obejść.
⁴ obie

oli (starop.) — zgodnie z Twoją wolą.

Z Twej łaski nocna rosa na mdłe⁵ zioła padnie,
A zagorzałe⁶ zboża deszcz ożywia snadnie⁷.

Z Twoich rąk wszelkie źwierzę patrza swej żywności,
A Ty każdego żywisz z Twej szczodrobliwości.

Bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie!
Twoja łaska, Twa dobroć nigdy nie ustanie.

Chowaj nas, póki raczysz, na tej niskiej ziemi;
Jedno zawżdy niech będziem pod skrzydłami Twemi!

Pieśń I⁸

Pewienem tego, a nic sie nie mylę,
Że bądź za długą, bądź za krótką chwilę,
Albo w okręcie całym⁹ doniesiony,
Albo na desce biednej przypławiony¹⁰
Będę jednak u brzegu,
Gdzie dalej nie masz biegu,
Lecz odpoczynek i sen nieprzespany¹¹,
Tak panom, jako chudym zgotowany.

Ale na świecie kto tak głupi żywie,
Żeby nie pragnął przejechać szczęśliwie
Dróg niebezpiecznych, a uść niepogody
I szturmów¹² srogich krom¹³ swej znacznej szkody?
Lecz tylko że pragniemy,
Ale nie rozumiemy,
Czego sie trzymać, jako sie sprawować
Żeby nie przyszło na koniec bobrować¹⁴.

A chytre morze, ile znakomitych¹⁵,
Tyle pod wodą żywi skał zakrytych.
Tu siedzi złotem Cześć koronowana,
Tu lekkim piórem Sława przyodziana,
Tu Chciwość nieszczęśliwa
Zbiera, a nie używa;

⁵m ł (daw.) — zwiędły.
⁶zagorzał * (daw.) — spalony, wyschnięty.
⁷sna nie (starop.) — łatwo.
⁸W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie

w utworze jest odmienne od znaczenia obecnego.

⁹ ał — tu: ocalony.

¹⁰prz pła ion — przywieziony wodą.
¹¹nieprzespan (starop.) — taki, z którego nie można się obudzić.
¹²szt rm — burza.
¹³ rom (starop.) — bez.
¹⁴bobro a (daw.) — brodzić w wodzie albo grzęznąć w błocie jak bóbr.
¹⁵zna omit (starop.) — widoczny, znaczny.

Fragmenta albo pozostałe pisma



Tu luba Rozkosz i Zbytek wyrzutny¹⁶,
Pod nimi Nędza prędka i Żal smutny.

Tamże i Krzywda, i Zazdrość przeklęta,
Przed którą biada zawżdy Cnota święta.
Więc jesli człowiek jednę skałę minie,
Wnet na to miejsce na inszą napłynie;
Tak iż snadź namędrszemu
Trudno pogodzić¹⁷ temu,
Aby przynamniej więznąć albo zbłędzić
Nie miał, chyba gdy kogo Pan chce rzędzić¹⁸.

Wodzu prawdziwy i Wieczna Światłości,
Uskróm z łaski swej morskie nawałności.
A podnieś ogień portu¹⁹ zbawiennego,
Na który patrząc moglibysmy tego
Morza chytrego zdrady
Przebyć bez wszelkiej wady²⁰,
A odpoczynąć po tym żeglowaniu
W długim pokoju i bezpiecznym spaniu.

Pieśń II²¹²²

Nie ma świat nic trwałego, a to barzo k rzeczy²³:
Jaki liścia, taki jest rodzaj i człowieczy²⁴.

Ale rzadki, co by tę powieść Homerowę,
Przypuściwszy do uszu, wlepił sobie w głowę.

Bo każdego swa własna nadzieja uwodzi
A ledwie sie z człowiekiem zaraz nie urodzi.

Póki zakwitła młodość stoi w swojej mierze²⁵,
Lekka²⁶ myśl niepodobne²⁷ rzeczy przed się bierze:

¹⁶

rz tn — rozrzutny.

¹⁷pogo i — zaradzić.
¹⁸rz

i — rządzić.

¹⁹ogień port — światła portowe.
²⁰ a a — tu: szkoda.
²¹Pieśń II dodana — pieśń jest paraazą elegii Simonidesa z Keos.
²²W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie

w utworze jest odmienne od znaczenia obecnego.

²³ rze z (starop.) — słusznie, mądrze powiedziane.
²⁴ a i liś ia ta i est ro a i zło ie z — w Ilia ie Homera (ks. VI) Glauk porównuje ludzkie

rodzenie się i umieranie do losu liści na drzewach; por. też biblijną Mądrość Syracha (, ).

²⁵stoi

s o e mierze — trwa, znajduje się w swoich granicach.

²⁶le i — tu: lekkomyślny.
²⁷niepo obn (daw.) — nierealny, niewykonalny.

Fragmenta albo pozostałe pisma



O starości nie myśli ani na śmierć pomni
A w dobrym zdrowiu będąc, choroby nie wspomni.

Szalony ludzki rozum — ani oni²⁸ znają,
Jako młodość i żywot prędko upływają.

Co ty wiedząc, bądź cierpliw do kresu żywota,
Strzegąc sie, ile możesz, troski a kłopota.

Pieśń III²⁹³⁰

Oko śmiertelne Boga nie widziało,
Prózno by sie tym kiedy chłubić miało.
Lecz On w swych sprawach³¹ jest tak znakomity,
Że naprostszemu nie może być skryty.

Kto miał rozumu, kto tak wiele mocy,
Że świat postawił krom żadnej pomocy?
Kto władnie niebem? Kto gwiazdami rządzi,
Że sie z nich żadna nigdy nie obłądzi?

Za czyją sprawą we dnie słońce chodzi,
A miesiąc świeci, kiedy noc nadchodzi?
Każdy znać musi krom wszelakiej zwady³²,
Że sie to dzieje wszytko z Pańskiej rady³³.

Jego porządkiem Lato Wiosnę goni,
A czujna Jesień przed Zimą sie chroni.
Ten opatruje³⁴, że morze nie wzbierze,
Choć wszytki rzeki w swoje łono bierze.

A to nas namniej niechaj nie obchodzi,
Że nad niewinnym czasem zły przewodzi
Albo że gorszy³⁵ świat po woli³⁶ mają,
A dobrzy rychlej niedostatek znają.

Wszystko to Pan Bóg wywróci na nice,
Jeno kto wejźrzy w Jego tajemnice,

²⁸oni — tzn. szaleni, lekkomyślni ludzie.
²⁹Pieśń III dodana — pieśń od w.  do  jest paraazą agmentów ody Horacego (Carmina III

) noszącej tytuł

ami os ( o prz a i ł).

³⁰W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie

w utworze jest odmienne od znaczenia obecnego.

³¹spra

(daw.) — dzieła, czyny.

³² rom

z a

(starop.) — bez sprzeciwu.

³³ra a — tu: postanowienie.
³⁴opatr a (daw.) — dbać o co.
³⁵gorsz — gorsi.
³⁶po oli (daw.) — zgodnie ze swą wolą.

Fragmenta albo pozostałe pisma



Jako na koniec zły przedsię wypada³⁷,
A dobry w Jego Majestacie siada.

Toć grunt wszytkiego, bysmy Boga znali,
A Jemu sprawę wszego przypisali.
Kto sie za czasu tego nie napije³⁸,
Człowiek na świecie niepobożny żyje.

Tego swych dziatek, starszy, nauczajcie,
To wychowanie synom waszym dajcie;
A niech nie będą nazbyt pieszczonemi,
Niech przywykają spać na gołej ziemi.

A skoro który doroście swej miary,
Niechaj sie w polach ugania z Tatary,
Niech wzdycha żona mężnego tyranna,
Patrząc nań z murów, i dorosła panna.

Niestetyż, by ten najeznik tak młody
Nie popadł jakiej znakomitej szkody³⁹,
Jesli gdzie na lwa nieborak ugodzi,
Który po szyję we krwi ludzkiej brodzi.

Przed śmiercią żaden schronić sie nie może
I pierzchliwemu prędkość nie pomoże.
Azaż nie lepiej sławy swej poprawić
Niż, prózno siedząc, w cieniu wiek swój trawić?

Męstwem Achilles⁴⁰, męstwem Hektor⁴¹ słynie,
A ich pamiątka wiecznie nie zaginie;
Męstwem Alcydes⁴² do nieba sie dostał
I Polluks⁴³ bogiem nieśmiertelnym został.

Pieśń IV⁴⁴

Kiedy by kogo Bóg był swymi słowy
Upewnił, że miał czasu wszelakiego
Strzec od złych przygód jego biednej głowy,

³⁷prze si

pa a — jednak spada (z uprzywilejowanego miejsca).

³⁸tego nie nap e — tym nie przejmie.
³⁹ a ie zna omite sz o

— w jakąś znaczną szkodę.

⁴⁰Achilles — mityczny bohater grecki, waleczny i porywczy, jedna z głównych postaci w Ilia ie

Homera.

⁴¹Hektor — mityczny bohater trojański, zginął w pojedynku z Achillesem.
⁴²Alcydes — wnuk Alceusza, czyli Herakles (Herkules), mitologiczny bohater grecki, znany z nad-

ludzkiej siły, odwagi, dobroci, ale też grubiaństwa.

⁴³Polluks — jeden z braci bliźniaków, zwanych Dioskurami, śmiertelników obdarzonych nieśmier-

telnością (por. gwiazdy konstelacji Bliźniąt, zodiakalne Bliźnięta).

⁴⁴W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie

w utworze jest odmienne od znaczenia obecnego.

Fragmenta albo pozostałe pisma



Miałby przyczynę żałować sie⁴⁵ swego
Nieszczęścia, płacząc, że mu sie nie zstało
Dosyć tak zacnej obietnicy Jego,

Ale że Bogu z nami sie nie zdało
Tak postępować; prózno narzekamy,
Że sie co przeciw myśli nam przydało⁴⁶.

Wszyscy w niepewnej gospodzie mieszkamy,
Wszyscysmy pod tym prawem sie zrodzili,
Że wszem przygodom⁴⁷ jako cel być mamy.

Na tym rzecz wszytka, żebysmy nosili⁴⁸
Skromnie, cokolwiek na człowieka przydzie,
A w niefortunie nazbyt nie tesknili⁴⁹.

Płacz albo nie płacz, z drogi swej nie zydzie
Boskie przejźrzenie⁵⁰, prózno sie kto zdziera⁵¹:
Niewola ciągnie, choć kto nierad idzie.

Nadzieja dobra serca niech podpiera⁵²;
Zaż to, że źle dziś, ma źle być i potym?
Jedenże to Bóg, co i chmury zbiera,
I co rozświeca niebo słońcem złotym.

Pieśń V⁵³

Panie, jako barzo błądzą,
Którzy Cię niedbałym sądzą;
A iż prawie żadnej rzeczy
Nie chcesz mieć na swojej pieczy.

Nie wiem, czego więcej trzeba,
Przeciwko nim świadczą nieba;
Świadczą gwiazdy niezliczone,
Na powietrzu zapalone.

Kiedy słońce swego wschodu
Albo chybiło zachodu?

⁴⁵ ało a sie (starop.) — żalić się na co.
⁴⁶prz ało — przydarzyło.
⁴⁷prz go

— tu: przypadki.

⁴⁸nosi — tu: znosić.
⁴⁹tes ni (starop.) — rozpaczać.
⁵⁰prze rzenie — postanowienie (Opatrzności).
⁵¹z iera — wydzierać.
⁵² a ie a

itd. (w. -) — motywy horacjańskie (Carmina II ).

⁵³W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie

w utworze jest odmienne od znaczenia obecnego.

Fragmenta albo pozostałe pisma



Kiedy miesiąc⁵⁴ jasne rogi
Skłonił od swej zwykłej drogi?

Toż nam i ziemia zeznawa,
Która pewnych czasów⁵⁵ dawa
Zboża w wielkiej obfitości,
Synom ludzkim ku żywności.

Niechaj źli we złocie chodzą
I nad lepszymi przewodzą;
Jednak złe sumnienie mają,
Sądu Twego sie lękają.

A ja patrzając z daleka
Na szczęście złego człowieka;
Im dalej, tymem pewniejszy,
Że jest żywot pośledniejszy⁵⁶.

Wzywałem Cię, wieczny Boże,
Idąc wieczór na swe łoże;
Wzywałem Cię o północy,
A byłeś mi ku pomocy.

Nieprzyjaciel stał nade mną,
Mógł uczynić wszytko ze mną;
Spałem jako zarzezany⁵⁷,
On mi nie śmiał zadać rany.

A na pierwsze me ocknienie
I słów kilka przemówienie,
Panie, znać, żeś mię Ty bronił:
Uciekł, a nikt go nie gonił.

A co mnie był nagotował,
To sam mało nie skosztował;
Bowiem od wielkiego strachu
Wypadł oknem na dół z gmachu.

Ani miecz, ani mię siła
Złej przygody obroniła,
Jeno szczyra łaska Twoja,
Co wyznawa dusza moja

I pójdę do domu Twego,
A w pośrzodku zboru⁵⁸ wszego
Będęć, mój Panie, dziękował,
Z łaski Twej żeś mię zachował.

⁵⁴miesi

(daw.) — księżyc.

⁵⁵pe n

zas

(starop.) — w określonych porach.

⁵⁶pośle nie sz (starop.)— ostateczny, tu: pośmiertny.
⁵⁷zarzezan — zabity (nożem).
⁵⁸zb r (daw.) — zgromadzenie wierzących.

Fragmenta albo pozostałe pisma



A ludzie zapamiętali⁵⁹,
Którzy spraw Twych nie poznali,
Niechaj dziś na oko⁶⁰ znają,
Że Cię dobrzy stróżem mają.

A przepuścisz li co na nie,
Zlitujesz sie zasię, Panie;
Jako więc i złym sowito
Płacisz zatrzymane⁶¹ myto.

Pieśń VI⁶²

Co by ty, urodziwa Hanno, na to dała,
Aby ta twoja gładkość⁶³ wiecznie z tobą trwała?

Wierzę, w tym wieku młodym ani myślisz o tym,
Ale byś też i dobrze myśliła, nic po tym.

Bo czas nie da trwać żadnej rzeczy w jednej mierze,
A jako wszytko niesie, tak zaś wszytko bierze.

Widziałem ja po ranu piękny kwiat przyjemny,
A widziałem zaś wieczór zwiędły i nikczemny.

I drzewa, które teraz odziały sie w liście,
Złupi z tego ubioru mroźnej zimy przyszcie.

W tymże prawie i człowiek, a w gorszym, bo kwiaty
I drzewa w rok wetują zawżdy swej utraty,

Odmładzając sie znowu; ale człowiekowi
Kiedy sie raz na twarzy zima postanowi⁶⁴,

A włos śniegiem przypadnie, gęsta wiosna minie,
Niżli⁶⁵ z głowy przeziębłej ten zimny rok zginie.

Czemu jeleń pierzchliwy łaskawsze ma bogi,
Któremu wolno zrzucić pochodzone⁶⁶ rogi?

⁵⁹zapami tali — nie pamiętający (o dobrodziejstwach Boga).
⁶⁰na o o — na własne oczy.
⁶¹zatrz mane m to — wstrzymana zapłata.
⁶²W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie

w utworze jest odmienne od znaczenia obecnego.

⁶³gła oś (daw.) — piękno, uroda.
⁶⁴postano i — tu: postawić, umieścić.
⁶⁵ni li — a nigdy.
⁶⁶po o on — zniszczony.

Fragmenta albo pozostałe pisma



Czemu wąż fortunniejszy, który z przyrodzenia
Każdy rok wiotche⁶⁷ lata na młodą płeć⁶⁸ mienia?

Człowiek, choć wyraz⁶⁹ Boży, niesposobny na to⁷⁰
Ani nalazł fortelu na szedziwe lato⁷¹.

Oszukały sie króla tessalskiego córy⁷²,
A ojca nieboraka jeszcze barziej, który

Dać gardło musiał dla ich głupiej pobożności⁷³;
Bo, życząc mu nowych lat i pierwszej młodości,

W nadzieję⁷⁴ ziół schwalonych spólnie go zabiły,
Żeby w rzeczy⁷⁵ starą krew’ z niego wycedziły.

Potym go czarownica⁷⁶ w kocioł wrzącej wody
Wrzuciła między zioła; a ten, nie rzkąc⁷⁷ młody,

Ale ani wstał żywy; jakoby⁷⁸ to było
Kosztowne ziele, co by sto lat wyparzyło.

Przeto póki panuje wiosna w twarzy twojej,
Daj sie, Hanno, napatrzyć wdzięcznej⁷⁹ krasy swojej;

Która nie da nic naprzód ani Fosforowi⁸⁰,
Kiedy napiękniej z morza wynika⁸¹ ku dniowi.

A wy, malarze, i wy, co marmór cieszecie⁸²,
Jesli przyszłemu wieku zachować sie chcecie,

Malujcie tę piękną twarz i rzeźcie⁸³ w kamieniu.
Nie był jako żyw Zewksis⁸⁴ w takim podziwieniu

⁶⁷ iot

(starop.) — stary.

⁶⁸płe (daw.) — skóra, cera.
⁶⁹ raz — tu: obraz.
⁷⁰niesposobn na to — nie ma na to sposobu.
⁷¹sze i e lato (starop.) — sędziwy wiek.
⁷² sz ał sie r la tessals iego

r

ani stał

(w. –) — agment stanowi nawiązanie

do mit. gr.: zemsta Medei za krzywdy, które wyrządził jej król tessalski Pelias; Medea przekonała jego
córki, że jest w stanie odrodzić się młody, gdy poćwiartują go i ugotują w kotle z cudownymi ziołami.
Pelias się nie odrodził, przerażone córki udały się na wygnanie.

⁷³pobo noś — tu: przywiązanie.
⁷⁴ na ie — w zaufaniu do.
⁷⁵ rze z — rzekomo.
⁷⁶ zaro ni a — tu: Medea.
⁷⁷nie rz

— już nie mówiąc (że nie).

⁷⁸ a ob — jakżeby.
⁷⁹

i zn * (starop.) — miły.

⁸⁰Fosfor — Jutrzenka poranna.
⁸¹ ni a — wynurzać się.
⁸² iesze ie (forma starop.) — obciosujecie.
⁸³rze ie (starop. forma trybu rozkazującego) — rzezajcie, rzeźbijcie.
⁸⁴Zeuksis (V w. p.n.e.) — sławny malarz gr.

Fragmenta albo pozostałe pisma



Ani zacny Fidyjas⁸⁵, jako wy możecie
Z tej tylko samej sztuki sławni być na świecie.

Ja na farbach malarskich nic sie nie rozumiem,
Także wiele z marmórem postępować umiem⁸⁶,

Ale wierszem ozdobnym i rymy gładkiemi
Mam nadzieję, że z mistrzmi porównam dobremi.

Temi ja przeciw długim latom⁸⁷ sie zastawię,
A za chęcią cnych bogiń⁸⁸ imię twe wybawię

Z niepamięci nieszczęsnej, że o twej urodzie
Będzie wiek pozny wiedział i po naszym schodzie⁸⁹.

Nie była wiecznie gładka sławna pani ona⁹⁰,
Dla której mocna Troja z gruntu wywrócona;

By ją był Parys poznał w szostymdziestym lecie⁹¹,
Nigdy by był tej trwogi⁹² nie wzbudził na świecie.

Ale jednak, co jej wiek łakomy⁹³ uszkodził,
To swym pismem życzliwy poeta⁹⁴ nagrodził.

Za co, nie wiem, przecz go Bóg ślepoty nie zbawił⁹⁵,
Ponieważ Stezychora⁹⁶ o wzrok był przyprawił,

Że tęż istą⁹⁷ śmiał ganić rymem uszczypliwym,
Acz to potym odwołał piórem osobliwym⁹⁸.

Ja stąd oczu nie stracę i w tym będę stały,
Że chwalić nie omieszkam, co jest godno chwały.

Bo nie leda Bóg jako swych darów rozdawa,
Temu łaskawszy, komu co nad ludzi dawa.

⁸⁵Fidyjas (V w. p.n.e.) — sławny rzeźbiarz gr.
⁸⁶ a e iele

miem — nie umiem (znaczenie wynika z konstrukcji zdania złoż.).

⁸⁷prze i

ł gim latom — przeciw długoletniemu zapomnieniu.

⁸⁸ ne boginie — muzy.
⁸⁹po nasz m s o ie — po naszym końcu (tj. śmierci).
⁹⁰pani ona — ta pani; chodzi o Helenę trojańską.
⁹¹ szost m iest m le ie — w sześćdziesiątym roku (jej) życia.
⁹²tr oga — chodzi o wojnę trojańską, której przyczyną było porwanie pięknej Heleny przez króle-

wicza trojańskiego Parysa.

⁹³ ie ła om — czas, który łakomie wszystko pożera.
⁹⁴poeta — chodzi o Homera, autora Ilia

i

sei, w których opisana jest wojna trojańska i losy jej

bohaterów, ślepy poeta (zob. w. ).

⁹⁵nie zba ił (starop.) — nie pozbawił.
⁹⁶ tez

ora o zro b ł prz pra ił — naraził na utratę wzroku; poeta Stezychor (VII/VI w. p.n.e.)

miał oślepnąć z powodu złorzeczenia Helenie i wzroku nie odzyskał, mimo że odwołał złorzeczenia.

⁹⁷t

ist (starop.) — tę samą.

⁹⁸osobli

— tu: własny.

Fragmenta albo pozostałe pisma



Przeto tusz⁹⁹ dobrze, Hanno urodziwa, sobie,
Z twoich darów znać, że Bóg jest łaskawym tobie.

Który jako ozdobę i piękność szacuje,
Ten czyn niezmierzonego świata okazuje

Tak pięknie zbudowany; kto sklepowi¹⁰⁰ temu,
Nadobnemi gwiazdami ślicznie sadzonemu,

Nadziwować sie może? Kto nocoświetnego
Miesiąca¹⁰¹ abo słońca niespracowanego

Napatrzył sie do wolej, lubo rano wstaje,
Lubo ku wieczorowi prędki bieg podaje?

Taki więc z swej łożnicy nowy oblubieniec
Wychodzi; na nim złoty płaszcz i złoty wieniec,

Perłami przeplatany, gore znakomity,
Jego ze wszech namilszej¹⁰² dar niepospolity.

Ale i ziemia nie jest bez swojej ozdoby,
Bo i tę Bóg oszlachcił dziwnymi sposoby:

To górami, to lasy, to kryształowemi
Rzekami, to łąkami pięknie kwitnącemi.

A w poły ją przepasał morzem urównanym¹⁰³,
Prosto jakoby pasem śrebrem okowanym.

Taki przede wszytkimi polem rozmierzonym¹⁰⁴
Leci obrzym udatny pędem niewściągnionym.

Tego na kresie czeka albo trynóg¹⁰⁵ drogi,
Albo prędki koń, albo bawół złotorogi.

To takie, co widzimy¹⁰⁶. Cóż, gdzie nasze oczy
Dosiąc nie mogą? gdzie Myśl, która niebem toczy,

Gdzie sama Piękność świeci i kształty wszech rzeczy¹⁰⁷?
Nie może tego pojąć mdły¹⁰⁸ rozum człowieczy.

⁹⁹t sz

sobie (starop.) — spodziewaj się, miej nadzieję.

¹⁰⁰s lep* (daw.) — sklepienie.
¹⁰¹no oś ietn miesi

— świecący w nocy księżyc (por. łac. no til a: przydomek Diany, bogini księ-

życa, używany przez Horacego).

¹⁰²ze sze namilsze — w domyśle: oblubienicy.
¹⁰³ r nan — równo rozlany.
¹⁰⁴pole rozmierzone — pole wyścigowe.
¹⁰⁵tr n g — trójnóg (tj. nagroda).
¹⁰⁶ o ta ie o i im — to, co widzimy, jest takie.
¹⁰⁷ ształt

sze rze z — idee, rozumiane w ujęciu filozofii Platona i neoplatończyków jako prawzory

rzeczy.

¹⁰⁸m ł (daw.) — słaby, marny.

Fragmenta albo pozostałe pisma



Dar Boży tedy gładkość, a dar znamienity,
Bo jesli go Ten nie da, zinąd nienabyty,

Jako są insze rzeczy, których człowiek może
Za swym staraniem dostać: tu nic nie pomoże.

Pieśń VII¹⁰⁹

Bodaj ci złe dni¹¹⁰! Nie chcesz mię miłować,
Bych sie czuł¹¹¹, mógłci bych już podziękować.
Biadaż mnie na cię¹¹², to mnie głowę psujesz;
Inaczej nie wiem, jeno mię czarujesz.

Przypatrując sie twej cudnej postawie¹¹³,
Drugi by przysiągł, iżeś mu już prawie¹¹⁴.
Biadaż mnie na cię, to mnie głowę psujesz¹¹⁵;
Inaczej nie wiem, jeno mię czarujesz¹¹⁶.

Nie obiecujesz, ani też odmawiasz,
Jeno mię słowy próznemi zabawiasz.
Biadaż mnie na cię, to mnie głowę psujesz;
Inaczej nie wiem, jeno mię czarujesz.

Wszytko¹¹⁷ sie boisz, ano nie masz kogo,
Nie każdyć kąsa, co to patrza srogo.
Biadaż mnie na cię, to mnie głowę psujesz;
Inaczej nie wiem, jeno mię czarujesz.

Mam z sobą więcej niż dosyć kłopota,
A wszystko mi sie zda, że ciągnę kota¹¹⁸.
Biadaż mnie na cię, to mnie głowę psujesz;
Inaczej nie wiem, jeno mię czarujesz.

Nie karmże mię już tą nadzieją dalej,
Raczej mi powiedz: «Mój miły, nie szalej!»
Biadaż mnie na cię, to mnie głowę psujesz;
Inaczej nie wiem, jeno mię czarujesz.

¹⁰⁹W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie

w utworze jest odmienne od znaczenia obecnego.

¹¹⁰ o a i złe ni (starop.) — Bodaj (pierwotne: „Bóg daj”) ci się źle powodziło!
¹¹¹b

sie z ł (starop.) — gdybym miał rozum w głowie.

¹¹² ia a mnie na i (starop.) — biada mi z tobą.
¹¹³

na posta a (starop.) — dziwne zachowanie się (por. cudaczny: dziwny).

¹¹⁴i eś m

pra ie (starop.) — że mu już sprzyjasz.

¹¹⁵ps

gło

(starop.) — kłopotać, absorbować.

¹¹⁶Ina ze nie iem eno mi zar esz (starop.) — tylko tak to mogę pojmować, że mnie oczarowujesz,

kokietujesz

¹¹⁷ sz t o (starop.) — tu: wszystkiego.
¹¹⁸ i gn ota (starop.) — wystawiam się na pośmiewisko (zob. przyp. do Pieśni ś i to ańs ie o ob t e,

Panna ).

Fragmenta albo pozostałe pisma



Pieśń VIII¹¹⁹¹²⁰

Kiedy sie rane zapalają zorza,
A dzień z wielkiego występuje morza,
Przyszedłem na brzeg, kędy Wisła bieży,
A tam siedziała na wysokiej wieży,
Podjąwszy¹²¹ rękę, smutna białagłowa
I pocznie z płaczem narzekać w te słowa:

«Takżem ja barzo niefortunna była?
Takżem ja wiele szczęściu przewiniła?
Że temu k woli¹²² być nieboga muszę,
Który jako grzech mierzi moją duszę.
A ten¹²³ gdzieś siedząc, narzeka z daleka,
Przed którym nie mam milszego człowieka.

Ślub mi przywodzą¹²⁴, poniewolne słowa¹²⁵,
Na które nigdy nie zwalała¹²⁶ głowa;
A ono było lepiej serca pytać,
Które gdy nie chce, słów sie prózno chwytać.
Niech sie tym cieszy, że mię ma w niewoli,
Ręce mógł zwięzać, myśli nie zniewoli.

Bogu tajemne nie są ludzkie sprawy,
Ten z nieba widzi, kto krzyw, a kto prawy.
Ja nie mam komu krzywdy swej powiedzieć,
Jeślibych miała, i to trudno wiedzieć¹²⁷.
Jednęż mam wolność w swej ciężkiej niewoli,
Że sie wżdy mogę napłakać do woli.

Więc mię to zewsząd szczęście¹²⁸ pokarało,
Wszystko mi zaraz, com miała, pobrało.
Ojczyzny nie mam, matkim ostradała,
Samam sie w ręce okrutne dostała.
Cóż mię gorszego mogło potkać w boju
Nad to, co cierpię, nieboga, w pokoju?

¹¹⁹Pieśń VIII dodana — opowiedziana tu historia oparta jest na

eroi a

Owidiusza: Hermiona

(córka Menelausa i Heleny) była zaręczona — bez wiedzy ojca — z Orestesem, bratem stryjecznym,
do którego kieruje tutaj swoje żale. Porwał ją i poślubił Pyrrus (syn Achillesa), któremu przyrzekł ją
ojciec.

¹²⁰W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie

w utworze jest odmienne od znaczenia obecnego.

¹²¹po

sz — podniósłszy.

¹²²tem

oli b

(starop.) — Pyrrusowi posłuszna być.

¹²³a ten — chodzi o Orestesa.
¹²⁴prz o i — przypominać (por. wyrażenie: przywodzić na myśl).
¹²⁵ponie olne sło a (starop.) — wypowiedziane pod przymusem.
¹²⁶nie z alała (starop.) — nie zgadzała się (nie pozwalała).
¹²⁷tr no ie ie — w domyśle dalszy ciąg: czy bym powiedziała.
¹²⁸sz z ś ie — w znaczeniu: fortuna, los.

Fragmenta albo pozostałe pisma



Czasem bych rada żałość swą pokryła¹²⁹
A na lepszą sie postawę zdobyła;
Ale smutnemu trudno śmiech przychodzi,
Trzeźwi¹³⁰ w pijanych sprawy nie ugodzi.
I mnie nieszczęsną łzy moje wydają,
Które mi z oczu płynąć nie przestają.

Tegom też pewna, że mię nie miłuje;
Nie mam mu ze złe, mnie w tym naszladuje.
On wie, co myśli, świadom, o co stoi;
Ja go nie sądzę, ani mi przystoi¹³¹,
Wszakoż sie k temu zawsze będę znała¹³²:
Mił mi nie będzie, bych¹³³ dziś umrzeć miała.

A ty, mój bracie, wzorem stryja twego¹³⁴,
Pomści mej krzywdy i zelżenia swego.
Uczyń, co twej krwi szlachetnej przystoi,
Miłość przy tobie nieomylna stoi.
Jać albo zdrowia w tym asunku zbędę,
Albo na koniec twoją żoną będę.

Pieśń IX¹³⁵¹³⁶

Kto mi wiary dać nie chce, daj ją oku swemu
A przypatrz sie stworzeniu pilnie tak pięknemu:
Taka jeszcze nie była za dawnego wieku,
Aniołowi podobna barziej niż człowieku.

Raj tam, gdzie ona siedzi, a którędy mija,
Za jej stopami róża wstawa i lelija;
Jej k woli piękne drzewa dają cień sowity
Nie chcąc, aby ją letni żegł¹³⁷ ogień obfity.

A ona, myśl wspaniałą znosząc¹³⁸ z układnością,
I niedobyte serca zwycięża miłością.

¹²⁹po r

— tu: ukryć.

¹³⁰trze

i — trzeźwy.

¹³¹ egom te pe na e mi nie mił e

itd. (w. –) — mowa o Pyrrusie.

¹³² tem za sze b

znała — zawsze to będę wyznawała.

¹³³b

(starop.) — choćbym.

¹³⁴str a t ego — chodzi o Menelausa, który pomścił porwanie Heleny przez Parysa.
¹³⁵Pieśń IX dodana — w pieśni tej pierwsze litery kolejnych wersów tworzą akrostych: KATA-

RZYNA JANWODINZKA; być może należy czytać to w następujący sposób: KATARZYNA, JAN
WODYŃSKA (podobnie skonstruowany akrostych znajdziemy w Pieśni X ; o Katarzynie Wodyńskiej
jednak nic nie wiadomo).

¹³⁶W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie

w utworze jest odmienne od znaczenia obecnego.

¹³⁷ egł — palił.
¹³⁸znosz

— łącząc.

Fragmenta albo pozostałe pisma



A człowiekiem tak władnie jako słońce wonnym
Nawrotem¹³⁹ albo magnes żelazem nieskłonnym.

Wiele oczom powinien¹⁴⁰, o pani, kto ciebie
Oglądał a ucieszył twym pojźrzeniem siebie;
Dalszego czasu może nie zamierzać sobie,
Iżby kiedy miał gładszą oględać po tobie.

Niech sie więcej nie chłubią starodawne lata
Z swoimi Helenami; jest za tego świata¹⁴¹,
Która gładkością wszytki pierwsze tak minęła,
Aż i przyszłym¹⁴² nadzieję na wieki odjęła.

Pieśń X¹⁴³¹⁴⁴

Juno, porzuć swój gniew długi,
A ty, Pallas, także drugi;
Gładka Wenus gładszą czuje,
Nowy sąd Parys gotuje.
Jabłko złote położyła
Erycyna, bo zwątpiła¹⁴⁵.

Śliczna dziewko, tak tusz sobie¹⁴⁶:
Klejnot ten należy tobie;
A żadna jeszcze nie wstała¹⁴⁷,
Którać by go odjąć miała.
Równie taka rano wschodzi
Jutrzenka, gdy dzień nadchodzi.

Służyć i hołdować tobie
Kładę ja za szczęście sobie.
A ty o mej uprzejmości
I nie wątp o stateczności¹⁴⁸;
Abowiem póki duch we mnie,
Nie masz, jeno sługę ze mnie.

¹³⁹ ła nie a o słoń e onn m

a rotem — chodzi o kwiat, który zwraca się ku słońcu (bliżej nie

wiadomo, o jaki).

¹⁴⁰po inien — zawdzięcza.
¹⁴¹za tego ś iata — za naszych czasów.
¹⁴²prz szł m — w domyśle: przyszłym pięknościom.
¹⁴³Pieśń X dodana — pierwsze litery kolejnych wersów tej pieśni tworzą akrostych: JAGNJEJSKA

KRJSKA IAN (czyli: JAGNIESZKA KRYSKA, JAN) — por. Pieśń IX dodana. Agnieszka Kryska była
siostrą Wojciecha Kryskiego, dworzanina Zygmunta Augusta, przyjaciela poety.

¹⁴⁴W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie

w utworze jest odmienne od znaczenia obecnego.

¹⁴⁵ no porz

z

tpiła — agment początkowy (w. –) stanowi nawiązanie do mitologicznego

sądu Parysa: stanęły doń trzy boginie, Juno, Pallas i Wenus („Erycyna”), a zwyciężczynią została Wenus,
która tutaj musi uznać zwycięstwo piękniejszej od siebie i przekazać jej symbol swego pierwszeństwa.

¹⁴⁶t sz sobie (starop.) — spodziewaj się.
¹⁴⁷ stała — tu: powstała.
¹⁴⁸state znoś (starop.) — wierność, stałość.

Fragmenta albo pozostałe pisma



Pieśń XI¹⁴⁹¹⁵⁰

Prózna twa chłuba¹⁵¹, nie kochaj sie w sobie,
Nie wszytkoć prawda, com pisał o tobie.
Miłość mię zwiodła i przez mię mówiła,
Że nad cię nigdy wdzięczniejsza¹⁵² nie była.

Jako lelija różą przeplatana,
Zdała mi sie twarz twoja malowana;
Oczy twe jako gwiazdy sie błyskały,
Piersi twe śniegu sromotę działały¹⁵³.

Gniewliweś morze śmiechem uśmierzała,
Kamienneś serce słowy przenikała.
Teraz w mych oczach wszystko sie zmieniło,
Obłudne serce wszytko pokaziło¹⁵⁴

I twa niewdzięczność, którą pokazujesz
Tam, gdzie powolność i chuć prawą¹⁵⁵ czujesz.
Czego mi tedy stateczne namowy
Nie mogły wybić żadną miarą z głowy;

Czegom zbyć nie mógł przez zioła, przez czary,
To sam dziś wyznam na sie z prawej wiary¹⁵⁶:
Żem był zabłądził w swej niemądrej sprawie,
A był cim, jeśli komu, jak żyw prawie¹⁵⁷.

Ale żeś tego wdzięczna być nie chciała,
Dalej nie będziesz ze mnie sługę miała.
To, com ci służył, niech już wniwecz idzie,
Bo jednak ten czas kiedyżkolwiek przyjdzie,

Że ty, wspomniawszy na me powolności,
Musisz zapłakać nieraz od żałości.
A ja, bych jeno o tobie nie wiedział,
I w pustych lesiech¹⁵⁸ sam rad będę siedział.

¹⁴⁹Pieśń XI dodana — pieśń wzorowana na elegiach Propercjusza (zwłaszcza III ) i Katullusa.
¹⁵⁰W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie

w utworze jest odmienne od znaczenia obecnego.

¹⁵¹ ł ba (starop.) — chełpliwość.
¹⁵²

i znie sz * (starop.) — milszy.

¹⁵³śnieg sromot

iałał (starop.) — przynosiły wstyd śniegowi.

¹⁵⁴po azi (starop.) — zepsuć.
¹⁵⁵po olnoś i

pra a (starop.) — uległość i prawdziwa namiętność.

¹⁵⁶z pra e

iar (starop.) — z prawdziwego przekonania.

¹⁵⁷ b ł im eśli om

a

pra ie (starop.) — a jeśli komuś byłem oddany całym życiem, to

właśnie tobie.

¹⁵⁸p st

lesie (starop. forma Ms. lm) — pustych lasach.

Fragmenta albo pozostałe pisma



Ten utwór nie jest chroniony prawem autorskim i znajduje się w domenie publicznej, co oznacza że
możesz go swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać. Jeśli utwór opatrzony jest do-
datkowymi materiałami (przypisy, motywy literackie etc.), które podlegają prawu autorskiemu, to te
dodatkowe materiały udostępnione są na licencji

Creative Commons Uznanie Autorstwa – Na Tych

Samych Warunkach . PL

.

Źródło:

http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/agmenta

Tekst opracowany na podstawie: Kochanowski, Jan (-), Fragmenta albo pozostałe pisma, Dru-
karnia Łazarzowa, Kraków, 

Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cy-
owa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN.

Opracowanie redakcyjne i przypisy: Aleksandra Sekuła, Aleksandra Sekuła, Aleksandra Sekuła, Alek-
sandra Sekuła, Aleksandra Sekuła, Aleksandra Sekuła, Aleksandra Sekuła, Aleksandra Sekuła, Alek-
sandra Sekuła, Aleksandra Sekuła, Aleksandra Sekuła, Aleksandra Sekuła, Aleksandra Sekuła, Olga
Sutkowska, Olga Sutkowska, Olga Sutkowska, Olga Sutkowska, Olga Sutkowska, Olga Sutkowska,
Olga Sutkowska, Olga Sutkowska, Olga Sutkowska, Olga Sutkowska, Olga Sutkowska, Olga Sutkow-
ska, Olga Sutkowska, Piotr Wilczek, Piotr Wilczek, Piotr Wilczek, Piotr Wilczek, Piotr Wilczek, Piotr
Wilczek, Piotr Wilczek, Piotr Wilczek, Piotr Wilczek, Piotr Wilczek, Piotr Wilczek, Piotr Wilczek,
Piotr Wilczek.

Fragmenta albo pozostałe pisma

