WYŻSZA SZKOŁA FILOZOFICZNO-PEDAGOGICZNA IGNATIANUM

W KRAKOWIE

WYDZIAŁ FILOZOFICZNY

INSTYTUT FILOZOFII

Ks. dr Stanisław Pyszka SJ

JAK PISAĆ PRACĘ LICENCJACKĄ I MAGISTERSKĄ?

WPROWADZENIE DO METODYKI

PISANIA PRACY NAUKOWEJ

Skrypt wykładowy
ks. dra Stanisława Pyszki SJ

z zakresu wprowadzenia

do metodyki pisania

pracy naukowej

KRAKÓW 2008

SPIS TREŚCI

I. UŻYTECZNE RADY .. 3

II. OGÓLNA STRUKTURA PRACY NAUKOWEJ 5

1. Karta tytułowa 5

2. Spis treści 6
3. Wykaz skrótów 7

4. Wstęp/Wprowadzenie 11
5. Zasadnicza część pracy 12
6. Zakończenie 13
7. Surnmary/Resume/Riassunto/Streszczenie 14
8. Streszczenia/Podsumowania pracy w Internecie 14
9. Bibliografia 15

10. Aneksy -15
11. Indeks osobowy alfabetyczny ^6
12. Indeks rzeczowy alfabetyczny 16

13. Przypisy 17

III. WŁAŚCIWA REDAKCJA PRACY 19

IV. WYDRUK KOMPUTEROWY PRACY 21

V. WYDANIE PRACY DRUKIEM W WYDAWNICTWIE 25

VI. ZNAKI KOREKTORSKIE PRZY PRZYGOTOWANIU PRACY DO DRUKU 27

2

I. UŻYTECZNE RADY

Proces pisania i redagowania pracy naukowej nie należy bynajmniej do najłatwiejszych.

Wielu początkującym, ale także bardziej zaawansowanym przypomina on trudną wspinaczkę

górską szlakiem najeżonym wieloma przeszkodami. Tymczasem trudy redakcji można znacznie
ograniczyć, jeśli weźmie się pod uwagę następujące zalecenia:

1. Należy czerpać z uznanych wzorców podobnych wcześniejszych opracowań. Dobrze

byłoby cieszyć się zażyłością i trwałym zaufaniem któregoś z wielkich filozofów czy myślicieli,
bądź też promotorów i recenzentów podobnych wcześniejszych prac, móc ich widzieć przy

pracy podczas wykonywanych przez nich prac badawczych czy dokumentacyjnych, iść tropem
meandrów ich refleksji krytycznej, móc doświadczać na żywo ich wysiłku tworzenia i syntezy,
aby poznać tajniki pracy, częstokroć bardzo trudnej, którą musieli włożyć, aby nadać formę
literacką własnej refleksji.

Szczęśliwi są młodzi, uprzywilejowani pracownicy naukowi i studenci, którzy mogą się

cieszyć przyjaźnią jakiegoś znakomitego mistrza! Ale i każdy może i powinien zetknąć się

namacalnie z rezultatami pracy mistrzów: z ich planem pracy, stylem, aparatem krytycznym,
cytowaną dokumentacją schematami monografii naukowych. Wszystko to winni mieć przed
oczami, i w tym sensie redagowanie pracy pisemnej (licencjatu, magisterium, doktoratu,

habilitacji) jest jedynym etapem pracy naukowej, na którym możliwe jest bezpośrednie
studium (naśladowanie) wcześniejszych podobnych wzorów (jednak bez popełniania

3

plagiatu!). Należy się więc przyłożyć do znalezienia jakichś monografii uznanych autorów, w
których rozwijają oni podobne tematy do tych, jakimi my mamy się zająć i podpatrzeć ich

strukturę oraz metodę ich sporządzenia.

2. Należy - na ile jest to możliwe - wykonać częściowy szkic redakcyjny, ustalenie

tematu i naszkicowanie konspektu przyszłej pracy. Zresztą, tego wymaga obecnie wiele
Wydziałów na uczelniach, na których zamierzamy złożyć naszą pracę pisemną jakiegokolwiek
stopnia. Już w trakcie pracy dokumentacyjnej czy krytycznej można rozważyć takie czy inne

zagadnienie szczegółowe, które zostało wystarczająco przez nas poznane.

Promotor lub Sekretariat Wydziału, któremu przedłoży się taki częściowy szkic czy

konspekt redakcyjny, będzie mógł ustosunkować się do jego treści merytorycznej i formy oraz
udzielić pożytecznych uwag co do ostatecznej redakcji pracy.

4

II. OGÓLNA STRUKTURA PRACY NAUKOWEJ

Na ogólną strukturę pracy naukowej składają się następujące elementy: Karta tytułowa

z tematem pracy, Wstęp/Wprowadzenie, Wykaz skrótów, zasadnicza, właściwa część pracy
(rozdziały I-II-III itd.), Zakończenie, Bibliografia, Aneksy, Streszczenie/Podsumowanie w

języku obcym.

1. Karta tytułowa

Jej formę ustala Sekretariat danego Wydziału Uczelni, na której piszemy pracę. Wzór tej

strony, a także treści, które muszą się na niej znaleźć są zwykle wywieszone w stałej gablocie

odnośnego Sekretariatu Wydziału. Jej forma zatem nie jest dowolna.

Musi się na niej znaleźć - idąc od góry w dół:
- oficjalna nazwa Uczelni,
- miejsce siedziby Uczelni,
- nazwa Wydziału,
- nazwa Instytutu,

- imię i nazwisko autora (-rki) pracy,
- TYTUŁ PRACY,
- tekst informujący o promotorze pracy i specjalizacji, z jakiej została napisana - wcięty w bloku

5

do prawej (por. strona tytułowa skryptu),

- logicznie podzielony dwuwiersz deklarujący uczciwość autora (-rki) w jej pisaniu oraz
- miejsce i rok.

Szczególną uwagę należy zwrócić na nielogiczne dzielenie zwłaszcza dłuższych

tytułów pracy. Podział dłuższego tytułu powinien naśladować wzięcie oddechu przy poprawnym
wypowiadaniu całego zdania. Najlepszy tytuł powinien się składać maksymalnie z trzech
wyrazów. Jeśli jest ich więcej, wyższy wiersz tytułu powinien być krótszy od niższego. NIGDY

NIE WOLNO ani DZIELIĆ WYRAZÓW W TYTUŁACH CZY ŚRÓDTYTUŁACH, ani
UMIESZCZAĆ NA ICH KOŃCU KROPEK! Wzorcowa Karta tytułowa jest na początku

niniejszego skryptu.

2. Spis treści

Jest niezbędną częścią każdej pracy pisemnej. Z logicznego punktu widzenia powinien

być umieszczony zawsze natychmiast po 1, niepaginowanej, czyli tytułowej stronie pracy
(chyba, że wyprzedza go strona poświęcona specjalnej dedykacji pracy - wtedy ona zajmuje

miejsce strony drugiej). Nie ma sensu umieszczać Spisu treści w licencjacie czy magisterium

czy doktoracie na końcu pracy. Tak dzieje się wyłącznie w przypadku prac później wydanych
drukiem. Natomiast w pracach wydanych na zasadzie wydruku komputerowego i oprawionych

lub bindowanych, po Spisie treści umieszczonym natychmiast po Karcie tytułowej orientujemy
się natychmiast w zawartości i strukturze pracy. Obcojęzyczne tłumaczenie Spisu treści

powinno być umieszczone natychmiast po jego tekście polskojęzycznym. Na pewno powinno to
mieć miejsce w pracach doktorskich i habilitacyjnych.

Spis treści jest szczegółowym rozdysponowaniem planu pracy ze wskazaniem

odnośnych stron pracy przy prawym marginesie. Powinien zmieścić się zasadniczo na jednej
stronie, ale jeśli z ważnych powodów jest bardzo szczegółowy (praca ma wiele ważnych
śródtytułów), może liczyć więcej niż jedną stronę. W Spisie treści nie trzeba spacjować wierszy

6

tekstu i można go zestawić bez tzw. interlinii. Trzeba natomiast wcinać śródtytuły i
podśródtytuły przy pomocy funkcji Tab lub Wcięcie, by uwidocznić, co jest częścią czego w
ramach każdego rozdziału. Nie należy tworzyć zbiorów typu 1.1.1.1., 1.2.1.1 itp., ale I, II, III,

potem 1., 2., następnie A., B., a., b. itp., by tekst był jak najbardziej przejrzysty i jasny zarówno
w tekście, jak i w Spisie treści.

3. Wykaz skrótów

Należy go sporządzić wówczas, gdy zamierzamy korzystać z powtarzających się

dokumentów papieskich i kościelnych, z dzieł klasyków czy klasyka, których ustawiczne
cytowanie byłoby kłopotliwe. W Wykazie skrótów nie musimy umieszczać skrótów ksiąg

Biblii,

ponieważ są one ogólnym dziedzictwem świata cywilizowanego i każdy wie, co znaczą.

Miejsce Wykazu skrótów jest natychmiast po Spisie treści, aby można było z niego skorzystać

już nawet we Wstępie/Wprowadzeniu. A oto, jak wygląda wzorcowy Wykaz skrótów:

7

WYKAZ SKRÓTÓW

(niepotrzebne we własnej pracy opuścić)

CA Centesimus annus -

encyklika Jana Pawła II, 1 V 1991, z okazji 100-lecia

ogłoszenia encykliki Leona XIII Rerum novarum

ChL Christifideles laici

- posynodalna adhortacja apostolska „O powołaniu i misji

świeckich w Kościele i w świecie", 30 XII 1988

DH Dignitatis humanae

Soboru Watykańskiego II, 7 XII 1965, „Deklaracja o

wolności religijnej"

DiM De iustitia in mundo -

Synod Biskupów, IX-X 1971, „O misji Kościoła w

dziedzinie sprawiedliwości i praktyce sprawiedliwości wykonywanej

przez Kościół"

DR Divini Redemptoris -

encyklika Piusa XI, 19 III 1937, „O bezbożnym

komunizmie"

EV Evangelium vitae

- encyklika Jana Pawła II, 25 III 1995, „O wartości i

nienaruszalności życia ludzkiego"

FR Fides et ratio -

encyklika Jana Pawła II, 14 IX 1998, „O relacji między wiarą a

rozumem"

GC Graves de communi -

encyklika Leona XIII, 18 I 1901, „O zasadach

chrześcijańskiej demokracji"

GS Gaudium et spes -

konstytucja duszpasterska Soboru Watykańskiego II, 7 XII

8

1965, „O Kościele w świecie współczesnym"

IRC II recente concistoro -

list Jana Pawła II, 19 V 1991, „W sprawie zagrożenia

życia ludzkiego"

KKK Katechizm Kościoła Katolickiego,

11 X 1992

KNS Katolicka nauka społeczna

KompNSK Kompendium Nauki Społecznej Kościoła,

pr. zbiór, wydana staraniem Papieskiej

Rady Iustitia et Pax, Roma 2004 (wyd. polskojęzyczne pod red. ks. bpa prof. dra

hab. Kazimierza Ryczana, Jedność, Kielce 2005, ss. 640).

LC Libertatis conscientia,

Instrukcja Kongregacji Nauki Wiary, 22 III 1986

LE Laborem exercens -

encyklika Jana Pawła II, 14 IX 1981, z okazji 90-lecia

ogłoszenia encykliki Leona XIII Rerum novarum

IN Libertatis nuntius,

Instrukcja Kongregacji Nauki Wiary, 6 VIII 1984

OssRp „L'Osservatore Romano" (wydanie polskie)

MBS Mit brennender Sorge -

encyklika Piusa XI, 14 III 1937, „O położeniu Kościoła

w Rzeszy Niemieckiej"

MD Mulieris dignitatem -

encyklika Jana Pawła II, 18 VIII 1988, „O godności i

powołaniu kobiety"

MM Mater et Magistra -

encyklika Jana XXIII, 15 V 1961, „O współczesnych

przemianach społecznych w świetle nauki chrześcijańskiej"

OA Octogesima adveniens

- list apostolski Pawła VI do kard. Maurice Roy'a,

Przewodniczącego Rady ds. Świeckich i Papieskiej Komisji Iustitia et

Pax,

z okazji 80-lecia ogłoszenia encykliki Leona XIII Rerum novarum,

14 V 1971

OSDCh Orędzie Jana Pawła II z okazji Światowego Dnia Chorego,

11 II (przy cytowaniu

trzeba dodać dany rok ogłoszenia)

OSDM Orędzie Jana Pawła II z okazji Światowego Dnia Młodzieży,

(przy cytowaniu

trzeba podać dzień, miesiąc i rok ogłoszenia)

OSDP Orędzie Jana Pawła II z okazji Światowego Dnia Pokoju,

(przy cytowaniu

trzeba podać rok ogłoszenia)

9

ODSSP Orędzie Jana Pawła II z okazji Światowego Dnia Środków Społecznego Przekazu,

(pr2

cytowaniu podać dzień, miesiąc i rok ogłoszenia)

PP Populorum progressio

- encyklika Pawła VI, 26 III 1967, „O popieraniu rozwoju

ludów"

PT Pacem in terris -

encyklika Jana XXIII, 11 IV 1963, „O pokoju między

wszystkimi narodami, opartym na prawdzie, sprawiedliwości, miłości i
wolności"

QA Quadragesimo anno

- encyklika Piusa XI, 15 V 1931, „O odnowieniu ustroju

społecznego i dostosowaniu go do normy prawa Ewangelii"

RN Rerum novarum -

encyklika Leona XIII, 15 V 1891, „O kwestii robotniczej"

SRS Sollicitudo rei socialis

- encyklika Jana Pawła II, 30 XII 1987, z okazji 20-lecia

ogłoszenia encykliki Pawła VI Populorum progressio

VS Yeritatis splendor

- encyklika Jana Pawła II, 6 VIII 1993, „O podstawowych

problemach nauczania moralnego Kościoła".

10

4. Wstęp/Wprowadzenie

Składa się zasadniczo z dwóch logicznych części, z których jedna ukierunkowana jest na

przeszłość, zaś druga wybiega w przyszłość.

Część

przeszłościowa Wstępu/Wprowadzenia -

ustala stan zagadnienia, którym się

zajmujemy. Po uściśleniu tematu naszej pracy, przypominamy wcześniejsze prace na podobny

temat (lub niektóre ich aspekty) i staramy się sporządzić ich rzetelny bilans. W wyniku tego
bilansu winien się uwydatnić powód, pożyteczność nowych badań oraz powiązana z nimi
korzyść naukowa, a także możliwość osiągnięcia nowych rezultatów w obranej przez nas
dziedzinie.

Część przyszłościowa Wstępu/Wprowadzenia

ma na celu uwydatnienie intencji autora

pracy. Wskazujemy najpierw, jeśli uznamy to za pożyteczne, etap poszukiwań materiałów,

które przeszliśmy oraz etapy przebyte już w trakcie badań. Szkicujemy wreszcie plan

roboczy, na którym ostatecznie się zatrzymaliśmy i staramy się go usprawiedliwić. Wreszcie

ujawniamy zastosowane przez nas metody pracy nad redakcją, przytaczanymi cytatami,
bibliografią/aneksami, i - ewentualnie - omawiamy wydania niektórych specjalnych tekstów (o
ile tekstów tych w pracy nie poprzedza bezpośrednio jakieś specjalne wprowadzenie do nich).

We Wstępie/Wprowadzeniu nie zapomnijmy o podziękowaniach dla osób, którym np.

zawdzięczamy pomysł pracy, dostarczanie nam materiałów, wypożyczanie nam książek,
udzielanie nam wsparcia i zachęty do wytrwania w pisaniu. Nie zapomnijmy przede wszystkim o
podziękowaniach dla Promotora pracy, zwłaszcza jeśli jego wkład był znaczący. Ostatnio coraz
częściej się zdarza, że Student (-tka) po obronie pracy nie kieruje do osoby prowadzącej ją nawet
zwykłego słowa „dziękuję". Jest to z pewnością nie tylko niegrzeczne, ale często wręcz

niesprawiedliwe.

11

We Wstępie/Zakończeniu nie wolno tworzyć żadnych przypisów u dołu strony. Jeśli

cokolwiek cytuje się w tej części pracy, należy to umieścić w nawiasach w zasadniczym tekście.

5. Zasadnicza część pracy

Stanowi rozwinięcie centralnych punktów ostatecznego planu w rozdziałach I, II, III lub

w tylu, w ilu będziemy musieli rozwinąć i zawrzeć treść pracy.

W rozdziale I zwykle już nie powtarzamy argumentacji czy motywacji zawartych we

Wstępie/Wprowadzeniu,

ale budujemy bazę [historyczną biblijną (np. na podstawie Starego czy

Nowego Testamentu)

lub filozoficzną], na której ma się oprzeć cała nasza praca - zależnie od

obranej dziedziny czy tematu. Na przykład, jeśli obraliśmy temat Sprawiedliwość społeczna w

świetle katolickiej nauki społecznej,

to w I rozdziale musi się znaleźć analiza pojęcia

sprawiedliwości społecznej w Biblii i w najważniejszych dokumentach papieskich i kościelnych

przynajmniej od 1891 roku do dziś. Jeśli obraliśmy temat Opór jako kategoria rozwoju osoby w

pismach Antoine de Saint-Exupery'ego,

to w I rozdziale musimy zawrzeć krótką biografię tego

Autora i charakterystykę jego najważniejszych dzieł oraz wpływów, jakim ulegał w swojej

twórczości.

W rozdziale II bierzemy się za analizę zasadniczego tematu pracy. W przypadku

zagadnienia sprawiedliwości społecznej na pewno musimy się z nim zmierzyć na gruncie
„świeckim", już pozabiblijnym i pozakościelnym, w pismach z zakresu ekonomii i polityki
społecznej, związkowej, w dokumentach krajowych czy międzynarodowych, np. MOP
(Międzynarodowej Organizacji Pracy) itp. W przypadku Oporu jako kategorii rozwoju osoby...

musimy znaleźć pojęcie oporu w możliwie wszystkich dostępnych nam dziełach A. de S-Exa i

sprecyzować definicję, kontekst i ostateczne miejsce tego pojęcia w twórczości tegoż autora.

W rozdziale III - jeśli jest on ostatnim w naszej pracy - pokusimy się o porównanie

12

pojęć sprawiedliwości społecznej z I rozdziału z tymi z II rozdziału i ustalić ich podobieństwa
lub rozbieżności takimi jakie są, nie usiłując jednak na siłę ich utożsamiać czy unifikować.
Podobnie w przypadku Oporu jako kategorii rozwoju osoby... postaramy się o ustalenie, czy

pojęcie to w dziełach A. de S-Exa jest czymś absolutnie oryginalnym i niespotykanym gdzie
indziej czy też istnieją jakieś echa tego pojęcia czy takiego jego rozumienia w pozostałej
literaturze. Ustalimy też zapożyczenia tego pojęcia (jeśli takowe miały miejsce) przez innych,
późniejszych autorów, po śmierci Autora w dniu 31 VII 1944 roku.

6. Zakończenie

Powinno być krótkie. Nie ma ono bynajmniej powtarzać głównych wątków pracy, ale w

oryginalny sposób podsumować główne wyniki naszych badań, podkreślić ich sukces (w jakim
zakresie?) bądź niepowodzenie (w jakim zakresie?), ważność (w jakim zakresie?) i

konsekwencje (w jakim zakresie?), oraz wskazać - o ile powinno to nastąpić - w jakich
kierunkach winny się odbywać dalsze badania w tej dziedzinie. Niejednokrotnie autor (-ka)

pracy, wyczerpany (-a) trudem jej napisania, po prostu nie wie, o czym jeszcze pisać w
Zakończeniu. Tymczasem umiejętność niebanalnego podsumowania własnych wysiłków może
wiele wnieść do ostatecznej oceny pracy przez jej promotora czy recenzentów, nawet gdyby
ostateczne wyniki pracy były niewielkie. Zakończenie może być stwierdzeniem niewiedzy po
wysiłku dowiedzenia się czegoś {wiem, czego nie wiem), ale to także stanowi coś cennego samo
w sobie. Wielu recenzentów w ogóle ocenia prace po Wstępie, Spisie treści, Przypisach,

Aneksach, Bibliografii i Zakończeniu. Stąd nie należy lekceważyć żadnej z tych
wymienionych części pracy!

W Zakończeniu nie tworzy się przypisów u dołu strony. Jeśli cokolwiek się cytuje w tej

części pracy, należy to umieścić w nawiasach w zasadniczym tekście.

13

7. Summary/Resume/Riassunto/Streszczenie

Streszczenie, podsumowanie pracy w języku obcym, następuje jako ostatnia część pracy,

już po wszystkich jego częściach składowych. Nie jest ono wymagane przy licencjacie czy

magisterium, ale powinno być obowiązkowe przy doktoracie i habilitacji, także ze względu na

fakt, że każdy doktorat i habilitacja ze swej istoty są pracami o charakterze międzynarodowym i

wymagana jest do ich napisania znajomość co najmniej dwóch języków obcych oraz
literatury w języku (-ach) obcych. W wielu krajach świata, nie znających habilitacji, doktorat jest
ostatnim, najwyższym stopniem wykształcenia, po którym następuje już tylko dorobek naukowy
aż do śmierci autora. Streszczenie/Podsumowanie powinno być dziełem sztuki skrótu własnego
dzieła, wręcz na połowie strony. Powinno się w nim znaleźć: motywacja pracy, treść pracy i

wskazanie dalszych celów do osiągnięcia. Streszczenie/Podsumowanie powinno zostać

sporządzone w języku angielskim, jako najbardziej rozpowszechnionym w kołach naukowych,

ale ponieważ doktorzy powinni znać co najmniej kilka języków obcych, może być w języku
fracuskim, niemieckim, włoskim lub hiszpańskim. Pozostawienie pracy w języku polskim bez
obcojęzycznego Streszczenia/Podsumowania, zwłaszcza jeśli wnosi ona coś cennego, jest
skazaniem jej na naukowy niebyt i poważnym zaniedbaniem (chyba, że praca dotyczy

problematyki żydowskiej. Wielu starszych naukowców tego pochodzenia w świecie zna
doskonale język polski i dzięki temu praca na pewno nie pozostanie bez echa).

8. Końcowe streszczenie pracy oraz obcojęzycznego spisu treści w Internecie

Powinno to nastąpić pod stroną Uczelni, na jakiej się ją broniło albo na stronie dziedziny,

z której się ją napisało - zapewni jej ono zainteresowanie ze strony tych, którzy poszukują prac z
tej tematyki. W takim przypadku jednak dobrze byłoby także dołączyć do tego również swój
biogram i namiary elektroniczne, by umożliwić kontakt ze sobą. Jest oczywiste, że narzuca się

tutaj sama przez się dobra, czynna znajomość w mowie i piśmie co najmniej jednego języka

obcego.

14-

9. Bibliografia

Winna być opracowana szczególnie starannie. Niektóre zestawienia są zawsze

niezbędne; inne mogą być konieczne, pożyteczne lub zbędne - zależnie od konkretnego
przypadku.

Bibliografię najłatwiej jest sporządzić z wykorzystaniem dobrze ułożonego zbioru fiszek

bibliograficznych; wystarczy wybrać fiszki, które powinny znaleźć się w zbiorze i ułożyć je
według wymaganego porządku. Dział Bibliografii, zwany I. Dokumenty papieskie i kościelne
(jeśli takowy jest potrzebny w pracy), musi być uporządkowany według chronologicznego
następowania po sobie dzieł kolejnych Papieży, następnie dokumentów Soborów, Synodów

Biskupów, Kongregacji, pism poszczególnych Episkopatów krajowych, poszczególnych
Biskupów, dokumentów ogólnokościelnych typu Katechizm Kościoła Katolickiego,

Kompendium Nauki Społecznej Kościoła,

według chronologii ich oficjalnego ogłoszenia (nie

według daty ich późniejszego wydania w poszczególnych krajach!). Każdy z tych dokumentów
ma datę swego oficjalnego ogłoszenia na samym końcu tekstu lub na końcu tekstu dokumentu

wprowadzającego. Promotor będzie wiedział, jak ułożyć hierarchię tych dokumentów. W dziale
Bibliografii zwanym II. Literatura zarówno książki, jak i artykuły (bez osobnego ich
zestawiania!) porządkuje się alfabetycznie według nazwiska, skrótu imienia autora (-ów) lub
pierwszej litery tytułu (w przypadku prac zbiorowych). Można pominąć w Bibliografii

wskazanie wydawcy, ale lepiej jest go wskazać, bo pewne dzieła mają po kilka wydań i ich
wersje (paginacje) się różnią. Pożyteczne mogłoby być dodanie do szczególnie ważnych

publikacji krótkiego opisu jej treści czy paru słów oceny (np. czy mamy do czynienia z dziełem
pierwszorzędnej wagi, pozycjąjuż przedawnioną czy wydaniem zawierającym wiele defektów).

Sporządzeniem dobrej Bibliografii rządzi wiele różnych reguł i żadna z nich nie jest

absolutna i uniwersalna. Bibliografia zależy od charakteru każdej pracy.

Pozycji Bibliografii w żadnym z działów NIE WOLNO NUMEROWAĆ!
Bibliografię w dziale II. Literatura (alfabetycznym) zestawiamy podając najpierw

15

nazwisko, skrót imienia (imion)ę autora, tytuł italikiem, wydawcę, miejsce i rok. Jeśli praca
cytowana jest artykułem w dziele zbiorowym, po tytule i przecinku piszemy w: i dalej podajemy

nazwisko (-a), imię (-iona) autora (-ów), tytuł italikiem, pod red., wydawcę, miejsce i rok
wydania dzieła zbiorowego. Jeśli praca cytowana jest artykułem w czasopiśmie, nie piszemy w:,
ale od razu po tytule i przecinku, podajemy w cudzysłowie „Tytuł Czasopisma", nr(rok), s.

Obecnie ponadto, kiedy obszernie czerpie się dane z Internetu, można czerpać z jego

zasobów, ale pod warunkiem, że poda się ich dokładne adresy i artykuły, z których się
zaczerpnęło. Potem w Bibliografii tworzy się dział III. Zasoby internetowe. Wśród zasobów
internetowych nie wolno i nie wypada korzystać z zasobów typu „Wikipedia" czy „Ściąga", ale
wyłącznie z poważnych, renomowanych źródeł internetowych.

10. Aneksy

Aneksy są konieczne, gdy musimy przytoczyć teksty, które nigdzie indziej nie

występują, albo są trudno dostępne i odesłalibyśmy czytelników naszej pracy do nieosiągalnych
dla nich bibliotek. Tu też muszą się znaleźć tzw. narzędzia badawcze, czyli wszelkiego rodzaju
wzory ankiet i kwestionariuszy użytych w trakcie badań.

11. Indeks osobowy alfabetyczny

Indeks osobowy alfabetyczny na końcu pracy jest zawsze wymagany w pracach o

charakterze naukowym, zwłaszcza historycznym.

12. Indeks rzeczowy alfabetyczny

Alfabetyczny indeks rzeczowy na końcu pracy jest zawsze wymagany w pracach o

16

charakterze naukowym, zwłaszcza historycznym czy dokumentalnym.

13. Przypisy

Przypisy należy umieszczać raczej u dołu każdej strony, aniżeli na końcu każdego

rozdziału czy na końcu całej pracy. Ogólna zasada jest następująca: w przypisie należy umieścić
wszystko, co przeciążałoby tekst zasadniczy, utrudniając jego lekturę i zrozumienie. W

przypisie należy umieścić:

A. Aparat krytyczny, który towarzyszy wydaniu tekstów: wersje cytatów czy miejsca

pochodzenia cytatów.

B. Odniesienia do źródeł i literatury. Odniesienia te mają na celu wsparcie twierdzeń

zasadniczego tekstu i ułatwienie czytelnikowi sprawdzenia, czy dobrze je rozumie. Wynika z
tego, że odniesienie jest uzasadnione wówczas, kiedy jest ono rzeczywiście konieczne lub

przynajmniej pożyteczne do dostarczenia dowodu czy wsparcia tezy, którą się podtrzymuje, lub

faktu, który się przytacza. Zbędne byłoby np. tworzenie jakiegokolwiek przypisu mającego

potwierdzić, że Tomasz z Akwinu zmarł w 1274 roku, albo że jest on autorem Sumy

Teologicznej;

fakty te bowiem są bezsprzeczne i można je łatwo znaleźć w każdej encyklopedii.

C. Należy unikać umieszczania cyferki przypisu w środku zdania: odciąga to uwagę

czytelnika i jest on kuszony do przerwania lektury całego zdania, by spojrzeć na przypis. Należy

to jednak zrobić, kiedy jest to konieczne.

D. Dla oznaczenia publikacji, do których się odnosimy, powinniśmy podać imię i

nazwisko autora, tytuł (a przynajmniej pierwsze wyrazy tytułu i trzykropek), tom i stronę, np. J.
Tischner, Nieszczęsny dar..., dz. cyt., s. 54. Te wskazania są wystarczające, skoro pierwszy

przypis z tego Autora oraz końcowa bibliografia dostarcza, raz a dobrze, pełnego opisu każdej
publikacji. Z drugiej strony, ten nawet skrócony sposób cytowania może być zastąpiony, ilekroć
cytujemy tę samą pozycję, uciekając się do tamże (nie ibidem, ani op. cit - chyba, że w tekście
obcojęzycznym!). Musimy jednak uważać, ponieważ tamże odnosi się ZAWSZE do ostatniej

poprzedniej pozycji z poprzedniego przypisu!

17

E. W przypisie mogą się znaleźć cytaty z tekstów, mających zilustrować lub wesprzeć

twierdzenia z tekstu zasadniczego. Jest ogólną zasadą, by nie obciążać zasadniczego tekstu
cytatami, przede wszystkim w językach obcych. Przytaczamy tekst w języku obcym wówczas,
gdy chcemy przedyskutować jego dokładne znaczenie, albo dokonać dokładnej analizy

językowej czy naukowej jego tekstu. Przytaczamy ten tekst w tłumaczeniu na język zasadniczy

pracy wówczas, gdy dany tekst nabiera rzeczywistego znaczenia w rozwijaniu myśli pracy. W
takim przypadku tekst oryginalny cytujemy w przypisie.

F. Jeśli chodzi o dłuższe cytaty, zamieszczane wyłącznie w przypisach, nie należy ich

mnożyć bez potrzeby: jeśli chodzi o dzieło ogólnie dostępne (np. Pismo Święte, Dekrety Soboru

Watykańskiego II),

przytaczamy jedynie fragmenty o rzeczywiście podstawowym znaczeniu.

Jeśli jednak źródło jest trudno dostępne, jest rzeczą dopuszczalną, a nawet niekiedy konieczną

postawić jak najkrótsze jego fragmenty przed oczami czytelnika. Na dłuższe fragmenty
właściwsze jest miejsce w Aneksach.

G. Dygresje. Należy unikać czystych, niepotrzebnych dygresji, nawet w przypisach. Nie

trzeba chcieć mówić wszystkiego na każdy temat. Jednakże pewne sugestie, sprostowania, nigdy
nie publikowane nowe dane, które raziłyby w tekście zasadniczym, mogłyby znaleźć

szczęśliwsze miejsce w przypisach pod warunkiem, że miałyby one ścisły związek z

omawianym tematem.

H. Numeracja przypisów powinna być ciągła przez całą pracę. Przy wydruku

komputerowym miejsce na przypisy komputer rezerwuje automatycznie u dołu strony, nie jak
kiedyś przy przepisywaniu prac ręcznie na maszynie, kiedy należało przewidzieć miejsce na

przypisy u dołu każdej strony oraz - żeby się nie pogubić - numerowano przypisy od nowa w
każdym rozdziale.

18

III. WŁAŚCIWA REDAKCJA PRACY

Odnośnie do właściwej redakcji, wymaga ona jako podstawowego warunku, abyśmy po

prostu umieli pisać! Niewiele osób naprawdę umie fachowo pisać prace większych rozmiarów.
Jest to trudna sztuka i nie można się w tej mierze oprzeć wyłącznie na naturalnych
uzdolnieniach.

Należy się trzymać trzech zaleceń:

1. Trzeba pisać poprawnie, a w tym celu należy dobrze znać język, w którym się pisze,

zarówno polski, jak i obcy. Przy najmniejszym wahaniu należy zadać sobie trud skonsultowania
słownika czy gramatyki.

2. Trzeba pisać jasno i prosto. Budujemy proste i krótkie zdania. Unikamy zawiłego

przestawiania szyku wyrazów w zdaniu i budowania wielu zdań podrzędnie złożonych. Nigdy
nie używamy dwóch który i które w tym samym zdaniu. Ubogi i pospolity styl jest stokroć
cenniejszy niż zawiłe i źle użyte zdania czy figury językowe w groteskowym stylu.

3. Należy dobrze stosować interpunkcję. W tej dziedzinie występują największe

zaniedbania i udziwnienia. Niektórzy nie widzą żadnej różnicy między kropką a przecinkiem.
Inni używają przecinków nie trzymając się żadnych reguł i bez jakiegokolwiek rozeznania:

przecinek następuje w chwili, kiedy piszący zatrzymuje się, by się zastanowić..., albo po prostu,

19

by wziąć oddech. Należy więc dobrze poznać zasady interpunkcji i pamiętać, że są one różne w
każdym języku.

Rzeczą bardzo dobrą jest znać pełną gamę środków służących mocniejszemu lub

słabszemu zaznaczaniu przerw w wywodzie, tworzenie „świateł" w tekście, uwypuklanie

ważnych partii tekstu przez różnicowanie stopnia tego samego charakteru pisma (niekoniecznie

Italikiem,

a nigdy Boldem!). Bold, którym się posługujemy dla celów dydaktycznych w

niniejszym skrypcie, jest niedopuszczalny w samej pracy licencjackiej czy magisterskiej.
Podpodziały danego rozdziału czy punktu mogą zostać zaznaczone w sposób dyskretny, bądź

poprzez zwykłą spację międzylinijkową, bądź poprzez interlinię (spację) ozdobną, przez
wycentrowanie, opatrzenie cyfrą rzymską czy arabską czy gwiazdką.

Każdy rozdział czy punkt dzielony jest na a linea, dzieli się na poszczególne zdania od

kropki do kropki.

Zdanie może się składać z

wielu części od przecinka do przecinka. Wreszcie, przecinki służą - zgodnie z ustalonymi
regułami - odróżnianiu pewnych słów od pewnych zdań. Przecinki służą przede wszystkim
oddzielaniu zdań wtrąconych: „Powinniście, powtarzam wam, poprawić wasz styl pisania";
„Żydzi, jak wszyscy Semici, lubią posługiwać się przypowieściami" oraz aby odróżniać zdanie

względne objaśniające

od zdania względnego określającego: „Arabowie, którzy są Semitami,

pozostają pod głębokim wpływem myśli greckiej", nie zaś: „Arabowie którzy są Semitami
pozostają pod głębokim wpływem myśli greckiej", jak gdyby istnieli Arabowie, którzy mogliby
nie być Semitami. Przeciwnie, nie ma żadnego powodu, by stawiać przecinek po: otóż, więc,
tymczasem, także,

lub innych spójnikach: „Otóż Sokrates jest zwykłym śmiertelnikiem"; „Także

skutki jego decyzji były straszne"; lecz: „Otóż, dorzucił on, istnieje formalne prawo".

20

IV. WYDRUK KOMPUTEROWY PRACY

Prace akademickie są dziś oddawane w postaci wydruku komputerowego na kartkach

formatu A-4, o ustalonym stopniu wysokości pisma zasadniczego (między 11-13), o ustalonym
stopniu wysokości pisma przypisów (zawsze o 2 stopnie mniejszej od stopnia wysokości pisma

zasadniczego), i o ustalonym kroju pisma (Roman, Times, Palatino).

Prace zlecamy do wydruku specjalistom, albo wydruku dokonujemy sami, ale

odpowiedzialność za błędy wydruku i wszelkie błędy edytorskie ponosimy osobiście jako autorzy

pracyl

To oznacza, że musimy dokładnie przejrzeć każdy z 4 egzemplarzy pracy przed oprawą u

introligatora i wręczeniem ich Sekretariatowi Wydziału. Sekretariat Wydziału żąda 2
egzemplarzy pracy skserowanych obustronnie (cieńszych) i 2 egzemplarzy pracy skserowanych

jednostronnie (na własność dla promotora i recenzenta pracy). Oprócz tego warto mieć 1

egzemplarz czysty dla siebie.

Przy wydruku komputerowym należy ustawić marginesy w następujący sposób: lewy

margines

zawsze musi wynosić 3.5 cm, zaś margines górny, prawy i dolny po 1.5 cm.

W pracy naukowej zasadniczo nie przewiduje się ilustracji, poza najniezbędniejszymi

tabelami i wykresami.

Tekst zasadniczy pracy powinien być napisany z odpowiednią interlinią (najlepiej spacja

1.5), natomiast cytaty w tekście mogą być wtrącone bez interlinii (i/lub mniejszym tekstem),

21

g

N-'

a>
*r

CO

r+

N

P

GO

g.

o"

N

B

C/3

I

o
o-

C/0

r-t-

o

c/i

O

&

rD

co>

o

o

P

3 Z. ~

*0

O

D.

O

O*

1

1.

co

vi

^

. P

s

fD

P

«3

P

fD

co

1 3

C

er

P

£ .

P

o

tr

N

p

<s

p

g.

o'

N

O

p

Każda nowa strona tytułowa kolejnego rozdziału winna się zaczynać od nowej strony i

wyglądać następująco:

5 spacji od góry

numer rozdziału DUŻĄ CYFRĄ RZYMSKĄ, np. I (Center)

3 spacje

DUŻYMI LITERAMI TYTUŁ ROZDZIAŁU (co najmniej 14 pkt.) Center

2 spacje

Tab + xxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxx xx

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

numer strony

23

Nad każdym śródtytułem w tekście należy umieścić 2 spacje. Pod każdym śródtytułem

w tekście należy umieścić 1 spację. To wprowadza właściwe „światło" w tekst zasadniczy.

Praca powinna nosić na stronach paginację, czyli bieżącą numerację stron. Najlepiej

numerki stron umieszczać na środku u dołu każdej strony. Komputer po wprowadzeniu tej
funkcji zrobi to automatycznie z każdą następną stroną.

Numerowanie stron na środku u dołu rozwiązuje problem niepaginowanych stron

tytułowych, zaczynających się zawsze od góry, a także ewentualną konieczność kserowania
pracy obustronnie - wówczas numeracja stron lewych i prawych jest zawsze na tym samym
miejscu w środku u dołu każdej strony.

24

V. WYDANIE PRACY DRUKIEM W WYDAWNICTWIE

Wydanie pracy drukiem (całkowite lub częściowe) w profesjonalnej drukarni, wymagane

w niektórych przypadkach, nie jest bynajmniej trudne, jeśli redakcja pracy została
przeprowadzona szczególnie starannie. Wystarczą pewne, płynące z doświadczenia, uwagi
uzupełniające.

1. Publikacje naukowe, wydane drukiem, posiadają zwykle u samej góry strony lewej i

prawej linię ciągłą, a nad nią tzw. „żywą stronę" pagina viva. Wówczas jednak paginacja jest
częścią tej pagina viva - na lewej stronie po lewej, na prawej stronie po prawej. Ponieważ pagina
viva

zawiera w środku na Center zawsze jakiś tekst, wykluczona jest paginacja na środku u góry.

W linijce pagina viva można na lewej stronie (w formie pełnej lub skróconej) stronie

dawać tytuł rozdziału, zaś na prawej bieżący śródtytuł. Można też na lewej stronie dawać imię i
nazwisko autora, a na prawej tytuł bieżącego rozdziału pracy.

2. W ramach tekstu wyróżnionego Italikiem, wszystkie znaki interpunkcyjne są

oczywiście także Italikiem. Nie we wszystkich jednak przypadkach, bo jeśli przytaczamy w

Italiku

wyłącznie tytuły cytowanych dzieł, to cała reszta oczywiście jest pismem zasadniczym.

3. Korekta na tzw. szczotce korekcyjnej, czyli na pierwszym wydruku na brudno powinna

zostać zrobiona szczególnie starannie, jeśli to możliwe, przez dwóch różnych korektorów, jeden

po drugim. Nie należy tych poprawek nanosić na sam tekst, ale na prawym marginesie wprost

25

o

B . n>

° N

co C3
3 O

tg S

B o.

& °

* I

i-3 CO

B

g-

co 3

§ po'

3, ca

<J2

3'

CO

p

O

3*

O

o-

o

co>

CD

5

Ct>

* £ 4

Pu

I.

O

£.

CD

3

o

i-i

m

?r

o

a.

CO

J-+-

D

P

c

nikn
i

-CD

o_

p°

O-

N

CD

3

v;

o

N

^

elni
e

3

co

N

CD

0Q

nesi
e

» — i .

O-

o

co'

£.

n>'

3

v-

<£B.

linij
c

o

N

błę

d

CD

3

3

co

VI. ZNAKI KOREKTORSKIE PRZY PRZYGOTOWANIU PRACY DO DRUKU

Kolorem żółtym/wężykiem =

pismem pochyłym, Italikiem

I = rozszerzyć (w pionie lub w poziomie)

I / = ścieśnić (w pionie lub w poziomie)

= wtrącić coś w wyrazie lub w zdaniu

I — I \y\ ~ wyrzucić zupełnie

I — I rz = zastąpić tym, co napisano po | — |

13 2 4 5 \J \J \ - zmienić szyk wyrazów w zdaniu

Tab 1 = zacząć od Tab, czyli od nowego akapitu

. P... = zacząć od dużej litery, dalej bez zmian

2 = tyle spacji nad wierszem śródtytułu

1 = tyle spacji pod wierszem śródtytułu

27