Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym Salon Cyfrowych Publikacji ePartnerzy.com.
Warszawa 2010
Wydawca:
Magdalena Przek
Redaktor prowadzący:
Joanna Maz

Opracowanie redakcyjne:
 Littera Maria Beata Wawrzyńczak-Jędryka
� Copyright by Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2010
ISBN 978-83-264-0475-7
Wydane przez:
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.
Redakcja Książek
01-231 Warszawa, ul. Płocka 5a
tel. [phone]
31-156 Kraków, ul. Zacisze 7
tel. [phone]
e-mail: [e-mail]
www.wolterskluwer.pl
Księgarnia internetowa: www.profinfo.pl
SPIS TREśCI
Wykaz skrótów ................................................................................................................... 9
Wprowadzenie ................................................................................................................... 15
Rozdział I
Klasyfikacja umów autorskich ........................................................................................ 19
1. Umowy przenoszące autorskie prawa majątkowe ................................................... 23
2. Umowy licencyjne  charakter prawny ...................................................................... 25
Rozdział II
Zasada swobody umów i jej ograniczenia .................................................................... 33
1. Ograniczenia swobody umów wynikające z przepisów prawa autorskiego ....... 34
1.1. Podmiotowy zakres ograniczeń swobody umów w rozdziale 5 pr. aut. ....... 34
1.2. Przedmiotowy zakres obowiązku specyfikacji pól eksploatacji w umowie
o przeniesienie majątkowych praw autorskich oraz w umowie licencyjnej
i skutki jego niedopełnienia .................................................................................. 39
1.3. Ograniczenia swobody kontraktowej wynikające z art. 41 ust. 3 i 4 pr. aut..... 48
1.4. Czasowe ramy stosowania ograniczeń swobody umów wynikających
z art. 41 ust. 2 4 pr. aut. .......................................................................................... 56
1.5. Inne ograniczenia zakresu przenoszonych praw lub udzielanego
upoważnienia licencyjnego .................................................................................. 58
1.6. Prawo do wynagrodzenia ..................................................................................... 60
1.7. Ograniczenia swobody umów w odniesieniu do dozwolonego użytku....... 63
1.8. Ograniczenia swobody wynikające z przepisów regulujących zbiorowy
zarząd........................................................................................................................ 67
2. Ograniczenia swobody umów autorskich wynikające z kodeksu cywilnego ...... 73
3. Ograniczenia swobody wynikające z zasad ochrony konkurencji
i konsumentów ............................................................................................................... 76
3.1. Założenia ogólne ..................................................................................................... 76
3.2. Nadużycie pozycji dominującej i praktyki umowne ograniczające
konkurencję ............................................................................................................. 84
3.3. Czynności powierzenia praw w zarząd o.z.z. z punktu widzenia prawa
konkurencji .............................................................................................................. 89
3.4. Ograniczenia w umowach z użytkownikami .................................................... 91
5
Spis treści
3.5. Ograniczenia w umowach o wzajemnej reprezentacji pomiędzy o.z.z. ....... 97
Rozdział III
Ogólne zasady prawa kontraktów w zastosowaniu do umów autorskich ............. 104
1. Zasady wykładni ............................................................................................................ 104
2. Szczególne znaczenie art. 721 k.c. dla stosunków prawnoautorskich ................... 112
3. Rola umowy o dzieło w prawie autorskim ................................................................ 114
4. Odpowiedzialność za wady fizyczne utworu oraz wady prawne dotyczące
przenoszonych lub licencjonowanych praw............................................................. 120
5. Zakończenie stosunku umownego .............................................................................. 124
5.1. Wypowiedzenie i odstąpienie od umowy .......................................................... 124
5.1.1. Założenia ogólne ........................................................................................... 124
5.1.2. Regulacja szczególna w prawie autorskim ............................................... 132
5.1.3. Wypowiedzenie lub odstąpienie od umowy licencyjnej lub
przenoszącej prawa na zasadach ogólnych ............................................ 135
5.2. Rozwiązanie umowy za zgodą stron ................................................................... 136
6. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy ................................................. 138
7. Zakaz konkurencji po stronie autora .......................................................................... 142
8. Klauzula opcji i pierwszeństwa ................................................................................... 146
9. Umowy zawierane w wyniku wygrania konkursu i w ramach procedury
zamówień publicznych ................................................................................................. 154
Rozdział IV
Wpływ praw osobistych na wykonywanie umów autorskich ................................. 162
Rozdział V
Umowy prawnoautorskie w stosunkach pracy............................................................ 168
Rozdział VI
Przedawnienie roszczeń kontraktowych ...................................................................... 173
Rozdzial VII
Umowy prawnoautorskie w stosunkach międzynarodowych ................................ 179
1. Ramy konwencji międzynarodowych ........................................................................ 179
2. Prawo właściwe dla określenia podmiotu praw autorskich i przenoszalności
praw ................................................................................................................................. 184
3. Statut kontraktowy ......................................................................................................... 191
3.1. Zakres prawa właściwego dla umowy ................................................................ 191
3.2. Prawo właściwe na podstawie wyboru dokonanego przez strony ................ 194
3.3. Prawo właściwe w przypadku braku wyboru prawa ....................................... 196
3.4. Korekta wskazania prawa właściwego przez odwołanie do klauzuli
porządku publicznego i przepisów koniecznego zastosowania .................... 203
4. Jurysdykcja krajowa w sprawach wynikających ze stosunków umownych ....... 207
6
 Spis treści
Rozdział VIII
Najczęściej występujące w obrocie umowy o korzystanie z autorskich praw
majątkowych ....................................................................................................................... 209
1. Umowa wydawnicza ..................................................................................................... 209
1.1. Założenia ogólne ..................................................................................................... 209
1.2. Strony umowy ......................................................................................................... 211
1.3. Przedmiotowo istotne postanowienia umowy wydawniczej ......................... 212
1.4. Moment przejścia praw ......................................................................................... 215
1.5. Zakres korzystania z utworu ................................................................................ 216
1.6. Zakończenie stosunku wydawniczego ............................................................... 219
1.7. Prawa osobiste twórcy w trakcie wykonywania umowy wydawniczej ........ 220
1.8. Umowa o opublikowanie utworu w prasie ........................................................ 222
1.9. Umowa wydawnicza o rozpowszechnianie tłumaczenia ................................ 223
1.10. Umowy dotyczące wkładu w dzieło zbiorowe ................................................ 224
1.11. Umowy wydawnicze o dzieło muzyczne ......................................................... 226
1.11.1. Umowa o wydanie drukiem materiału nutowego i nabycie praw
wykonawczych ......................................................................................... 226
1.11.2. Umowa subedycyjna ................................................................................ 228
1.11.3. Umowa o inne korzystanie z utworu muzycznego niż wydanie
drukiem materiału nutowego ................................................................ 228
2. Umowa o wystawienie sceniczne ................................................................................ 229
3. Umowa o korzystanie z utworów plastycznych ....................................................... 232
4. Umowa o dzieło multimedialne ................................................................................... 237
5. Umowa o produkcję i eksploatację utworu audiowizualnego ............................... 240
5.1. Podmiot pierwotnie uprawniony z tytułu majątkowych praw autorskich
do utworu audiowizualnego ................................................................................ 240
5.2. Przedmiotowy zakres zastosowania specjalnego statusu prawnego dzieła
kinematograficznego ............................................................................................. 249
5.3. Podmiotowy zakres zastosowania specjalnego statusu dzieła audiowizual-
nego .......................................................................................................................... 250
5.4. Ustalenie podmiotu uprawnionego na gruncie Konwencji berneńskiej
i Dyrektywy Nr 93/98 o czasie ochrony .............................................................. 253
5.5. Umowy producenta z niektórymi współtwórcami utworu audiowizualne-
go ............................................................................................................................... 255
5.5.1. Umowa z autorem utworu literackiego stanowiącego podstawę
scenariusza .................................................................................................... 255
5.5.2. Umowa z kompozytorem muzyki stworzonej do filmu ........................ 257
5.5.3. Umowa o dzieło przyszłe pomiędzy autorem a nadawcą, będącym
producentem utworu audiowizualnego .................................................. 258
5.5.4. Umowa nadawcy z producentem wykonawczym ................................. 259
5.6. Umowy koprodukcyjne ......................................................................................... 264
5.7. Umowy o dystrybucję filmu ................................................................................. 265
5.7.1. Założenia ogólne ........................................................................................... 265
7
Spis treści
5.7.2. Zakres udzielanych praw ............................................................................ 267
5.7.3. Wynagrodzenie za korzystanie z praw ..................................................... 269
5.7.4. Współpraca stron i ich odpowiedzialność wobec osób trzecich ........... 270
6. Umowy o reprodukowanie utworu i dołączenie go jako insert do gazety........... 271
7. Serwisy multimedialne w działalności operatorów telefonii mobilnej ................. 273
8. Umowa z nadawcą o uzyskanie praw na reemisję programu ................................ 275
9. Umowy upoważniające do korzystania z programów komputerowych ............. 277
9.1. Umowa sprzedaży programu standardowego .................................................. 277
9.2. Umowa o stworzenie i wdrożenie programu komputerowego ..................... 282
9.3. Licencje publiczne (General Public Licence GNU) ................................................ 294
10. Licencje creative commons ............................................................................................. 297
11. Umowa o stworzenie strony WWW .......................................................................... 301
12. Umowa o stworzenie projektu architektonicznego i nabycie praw do jego
realizacji ........................................................................................................................... 302
12.1. Uwagi ogólne......................................................................................................... 302
12.2. Uwagi szczegółowe dotyczące umowy o prace projektowe ......................... 305
13. Umowa fonograficzna.................................................................................................. 306
14. Umowa o stworzenie i rozpowszechnianie bazy danych...................................... 308
15. Umowa o rozpowszechnianie utworu na żądanie (on demand) ............................ 312
Rozdział IX
Stosunek agencji w zarządzaniu autorskimi prawami majątkowymi .................... 315
Rozdział X
Umowy o.z.z. z użytkownikami w zakresie zbiorowego zarządu ........................... 323
1. Rzeczywisty zakres reprezentacji o.z.z. w zakresie zbiorowego zarządu
i znaczenie dla użytkownika domniemania z art. 105 pr. aut. ............................... 324
2. Zarządzanie przez o.z.z. prawami autorskimi jako negotiorum gestor.................... 327
3. Ustawowy obowiązek udzielenia zezwolenia zarządu przez o.z.z. ...................... 332
4. Obowiązkowe pośrednictwo o.z.z. w zarządzaniu prawami autorskimi ............. 335
Rozdział XI
Uwagi dotyczące przyszłego rozwoju umów w dziedzinie prawa autorskiego ... 340
Bibliografia .......................................................................................................................... 349
Indeks rzeczowy................................................................................................................. 365
WYKAZ SKRÓTÓW
y
ródła prawa
dyrektywa
o bazach danych  Dyrektywa Unii Europejskiej Nr 96/9 z dnia 11 marca 1996 r.
o prawnej ochronie baz danych [tekst polski (w:) J. Barta,
R. Markiwicz, Prawo autorskie, umowy międzynarodowe i prawo
Unii Europejskiej, t. II, Warszawa 2005, s. 340]
dyrektywa
o dostępie
warunkowym  Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 98/84 z dnia
20 listopada 1998 r. o ochronie prawnej usług opartych na do-
stępie warunkowym lub składających się z takiego dostępu
[tekst polski (w:) J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, umowy
międzynarodowe i prawo Unii Europejskiej, t. II, Warszawa 2005,
s. 383]
dyrektywa
o najmie i użyczeniu  Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich Nr 92/100 z dnia 19 li-
stopada 1992 r. dotycząca prawa najmu i użyczania oraz okre-
ślonych praw pokrewnych w zakresie własności intelektualnej
[tekst polski (w:) J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, umowy
międzynarodowe i prawo Unii Europejskiej, t. II, Warszawa 2005,
s. 312]
dyrektywa
o ochronie programów
komputerowych  Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich Nr 91/250 z dnia
14 maja 1991 r. o ochronie prawnej programów komputero-
wych [tekst polski (w:) J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie,
umowy międzynarodowe i prawo Unii Europejskiej, t. II, Warszawa
2005, s. 305]
dyrektywa
o prawie autorskim
w społeczeństwie
informacyjnym  Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2001/29 z dnia
22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów
praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyj-
9
Wykaz skrótów
nym [tekst polski (w:) J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie,
umowy międzynarodowe i prawo Unii Europejskiej, t. II, Warszawa
2005, s. 427]
dyrektywa
w sprawie przekazu
satelitarnego
i kablowego  Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich Nr 93/83 z dnia 27 wrze-
śnia 1993 r. w sprawie koordynacji określonych przepisów prawa
autorskiego oraz praw pokrewnych w odniesieniu do przekazu
satelitarnego i rozpowszechniania kablowego [tekst polski (w:)
J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, umowy międzynarodowe
i prawo Unii Europejskiej, t. II, Warszawa 2005, s. 321]
k.c.  ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r.  Kodeks cywilny (Dz. U.
Nr 16, poz. 93 z póz
n. zm.)
Konstytucja RP  ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r.  Konstytucja Rzeczypospolitej
Polskiej (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z póz
n. zm.)
Konwencja berneńska  Konwencja o ochronie dzieł literackich i artystycznych z dnia
9 września 1886 r. Polska jest związana aktem paryskim. Akt
paryski Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich
i artystycznych, sporządzony w Paryżu 24 lipca 1971 r. (Dz. U.
z 1990 r. Nr 82, poz. 474, załącznik) [powołanie w tekście Kon-
wencji berneńskiej bez wskazania na konkretny tekst oznacza
odwołanie się do tekstu paryskiego]
k.p.c.  ustawa z dnia 17 listopada 1964 r.  Kodeks postępowania cy-
wilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z póz
n. zm.)
p.p.m.  ustawa z dnia 12 listopada 1965 r.  Prawo prywatne między-
narodowe (Dz. U. Nr 46, poz. 290 z póz
n. zm.)
pr. aut.  ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach
pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z póz
n.
zm.)
pr. stow.  ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r.  Prawo o stowarzyszeniach
(tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 z póz
n. zm.)
p.u.n.  ustawa z dnia 28 lutego 2003 r.  Prawo upadłościowe i na-
prawcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 z póz
n.
zm.)
p.w.p.  ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r.  Prawo własności przemysło-
wej (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 z póz
n. zm.)
p.z.p.  ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r.  Prawo zamówień publicz-
nych (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 223, poz. 1655 z póz
n. zm.)
TFUE  Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 83
z 30.03.2010, s. 47)
TRIPS  Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własno-
ści intelektualnej, załącznik do porozumienia ustanawiającego
Światową Organizację Handlu (załącznik do Dz. U. z 1996 r.
Nr 32, poz. 143)
10
 Wykaz skrótów
TWE  Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (tekst skonsolido-
wany: Dz. Urz. UE C 321E z 29.12.2006, s. 37)
u.o.b.d.  ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz. U.
Nr 128, poz. 1402 z póz
n. zm.)
u.o.k.k.  ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsu-
mentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 z póz
n. zm.)
u.s.d.g.  ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodar-
czej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 z póz
n. zm.)
u.z.n.k.  ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej
konkurencji (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503
z póz
n. zm.)
Czasopisma i publikatory
Biul. SN  Biuletyn Sądu Najwyższego
CR  Computer und Recht
Dz. U.  Dziennik Ustaw
Dz. Urz. UE  Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej
Dz. Urz. WE  Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich
EIPR  European Intellectual Property Review
GRUR  Gewerblicher Rechtsschutz und Urheberrecht
GRUR Int.  Gewerblicher Rechtsschutz und Urheberrecht, Auslands-und
Internationaler Teil
IIC  International Review of Industrial Property and Copyright
Law
IRIS  Legal Observations of the European Audiovisual Observatory
JIPL&P  Journal of Intellectual Property Law & Practice
ECR  European Court Reports (zbiór orzeczeń ETS)
EPS  Europejski Przegląd Sądowy
KPP  Kwartalnik Prawa Prywatnego
LEX  system informacji prawnej  Lex Omega Wydawnictwa Wol-
ters Kluwer
Mon. Prawn.  Monitor Prawniczy
NJW  Neue Juristische Wochenschrift
NP  Nowe Prawo
OLG  Oberlandesgericht
ONSA  Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego
OSNC  Orzecznictwo Sądu Najwyższego (Izba Cywilna)
OSNCP  Orzecznictwo Sądu Najwyższego  Izba Cywilna, Administra-
cyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od 1964 1994)
OSNP  Orzecznictwo Sądu Najwyższego  Izba Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych (od 2003 r.)
OSP  Orzecznictwo Sądów Polskich
OSPiKA  Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych
Pal.  Palestra
11
Wykaz skrótów
PiP  Państwo i Prawo
PIPWI UJ  Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej Uniwersytetu
Jagiellońskiego [kontynuacja ZNUJ PWiOWI]
PPH  Przegląd Prawa Handlowego
PS  Przegląd Sądowy
PUG  Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego
RabelsZ  Zeitschrift f�r ausl�ndisches und internationales Privatrecht
RIDA  Revue Internationale du Dront D Auteur
RPEiS  Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
TPP  Transformacje Prawa Prywatnego
ZNUJ PWiOWI  Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wy-
nalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej
ZNUWr  Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego
ZUM  Zeitschrift f�r Urheber-und Medienrecht
Inne
ALAI  Association LittŁraire et Artistique Internationale
BGH  Bundesgerichtshof
BIEM  Bureau International G�rant les Droits de  Enr�gistrement et
de la Reproduction M�chanique
BUMA  BUMA Vereniging  holenderska organizacja ochrony prawa
autroskich
CISAC  Conf�d�ration Internationale des Soci�t�s d Auteurs et Com-
positeurs
EFTA  European Free Trade Association
ETS  Europejski Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu
GEMA  Gesellschaft f�r musikalische Auff�hrungs  und mechanische
Vervielf�ltigungsrechte
GPL  General Public License
IFPI  International Federation of the Phonographic Industry
KPA  Komisja Prawa Autorskiego
NSA  Naczelny Sąd Administracyjny
OEG  Europejski Obszar Gospodarczy
OEM  Original Equipment Manufacturer
o.z.z.  organizacja zbiorowego zarządu prawami autorskimi i prawa-
mi pokrewnymi
PECL  Principles of European Contract Law
PRS  Performing Rights Society
SA  sąd apelacyjny
SABAM  Belgische vereniging van auteurs, componisten en uitgevers
[belgijski związek autorów, kompozytorów i wydawców]
SACEM  Soci�t� des Auteurs, Compositeurs et Editeurs de Musique
SFP  Stowarzyszenie Filmowców Polskich
SN  Sąd Najwyższy
12
 Wykaz skrótów
SOKiK  Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
SPI  Sąd Pierwszej Instancji
TK  Trybunał Konstytucyjny
UOKiK  Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
UZP  Urząd Zamówień Publicznych
WCT  WIPO Copyright Treaty
WTO  World Trade Organisation
WIPO  World Intellectual Property Organisation
VoD  video-on-demand
ZAiKS  Stowarzyszenie Autorów ZAiKS
Skróty często powoływanych prac
J. Barta, R. Markiewicz,
Prawo autorskie  J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, Warszawa 2008
Europeizacja prawa
prywatnego  Europeizacja prawa prywatnego, red. M. Pazdan, W. Popiołek,
E. Rott-Pietrzyk, M. Szpunar, Warszawa 2008
S. Grzybowski, A. Kopff,
J. Serda, Zagadnienia  S. Grzybowski, A. Kopff, J. Serda, Zagadnienia prawa autorskiego,
Warszawa 1973
Komentarz pr. aut.  J. Barta, M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markie-
wicz, E. Traple, Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red.
J. Barta, R. Markiewicz, IV wyd., Warszawa 2005
P. Machnikowski,
Swoboda umów  P. Machnikowski, Swoboda umów według art. 3531 k.c., Warszawa
2005
Prawo autorskie, umowy
międzynarodowe  J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, umowy międzynarodowe
i prawo Unii Europejskiej, Warszawa 2005
Prawo prywatne
czasu przemian  Prawo prywatne czasu przemian. Księga pamiątkowa dedykowana
Profesorowi Stanisławowi Sołtysińskiemu, Poznań 2005
S. Sołtysiński, Czynności
rozporządzające  Czynności rozporządzające. Przyczynek do analizy podstawowych pojęć
cywilistycznych (w:) Rozprawy z prawa cywilnego, Warszawa 1985
S. Ritterman,
Komentarz  Komentarz do ustawy o prawie autorskim, Lwów 1937
System pr. aut.  System Prawa Prywatnego, t. 13, Prawo autorskie, red. J. Barta,
Warszawa 2007
Praxiskommentar  Praxiskommentar zum Urheberrecht, red. A.A. Wandtke, W. Bull-
inger, M�nchen 2006
13
Wykaz skrótów
E. Traple,
Ustawowe konstrukcje  E. Traple, Ustawowe konstrukcje w zakresie majątkowych praw
autorskich i obrotu nimi w dobie kryzysu prawa autorskiego, Kraków
1990
Urheberrecht. Kommentar,
red. G. Schricker  Urheberrecht. Kommentar, red. G. Schricker, 2 wyd., M�nchen
1999
Współczesne problemy
prawa handlowego  Współczesne problemy prawa handlowego. Księga jubileuszowa
dedykowana prof. dr hab. Marii Poz
niak-Niedzielskiej, red. A. Kidy-
ba, R. Skubisz, Kraków 2007
WPROWADZENIE
Umowy w prawie autorskim zawsze odgrywały istotną rolę, gdyż twórcy z reguły
przenosili swoje prawa lub udzielali licencji podmiotom wyspecjalizowanym w udo-
stępnianiu utworów publiczności. Liczba podmiotów będących zawodowymi pośred-
nikami w rozpowszechnianiu utworów jest coraz większa i pojawiają się w praktyce, ze
względu na rozwój technologii, coraz nowe modele prowadzenia działalności gospo-
darczej, opartej na umożliwieniu dostępu do dzieła. Wymaga to dostosowania dotych-
czasowych rozwiązań kontraktowych do nowych potrzeb rynkowych.
Ustawowa regulacja obrotu majątkowymi prawami autorskimi stanowi podstawy
kształtowania stosunków umownych zarówno na poziomie umów pomiędzy twórcą
a eksploatującym zarobkowo utwór, jak i pomiędzy następcą prawnym twórcy a pod-
miotami korzystającymi z utworów. W rozdz. 5 ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych1 znalazł się zrąb przepisów, które nie stanowią pełnej regulacji, dlate-
go niezbędne jest poszukiwanie rozwiązań poszczególnych kwestii pojawiających się
w związku z obrotem majątkowymi prawami autorskimi także w przepisach k.c. Zmia-
ny wprowadzone do obrotu majątkowymi prawami autorskimi ustawą o prawie autor-
skim i prawach pokrewnych są tak znaczne, że opracowania dotyczące umów autor-
skich opublikowane przed wejściem w życie pr. aut. w pewnym tylko zakresie mogą
zachować aktualność. Jedyne szersze naukowe opracowania zasad obrotu majątkowy-
mi prawami autorskimi na podstawie nowego uregulowania znajdujemy w rozdz. VIII
Systemu Prawa Prywatnego, t. 132, autorstwa M. Kępińskiego oraz we współautorskim Ko-
mentarzu do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (ostatnie wydanie z 2005 r.3).
Także J. Barta i R. Markiewicz poświęcili umowom autorskim rozdział w pracy Prawo
autorskie, wydanej w 2008 r.4 Wszystkie pozostałe prace, które ukazały się już po wej-
ściu w życie ustawy, zawierają omówienia tylko wybranych problemów lub rodzajów
umów. Stąd pojawiła się potrzeba kompleksowej analizy zasad obrotu prawami autor-
skimi, uwzględniającej ogólne zasady kontraktów, wynikające z przepisów kodeksu cy-
wilnego o zobowiązaniach.
Praca składa się z dwóch podstawowych części. Pierwsza z nich dotyczy zasad
wspólnych dla wszystkich umów prawnoautorskich, z wyodrębnieniem, w miarę po-
1
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90,
poz. 631 z póz
n. zm.); dalej: pr. aut. Tekst pierwotny: Dz. U. z 1994 r. Nr 24, poz. 83.
2
M. Kępiński (w:) System Prawa Prywatnego, t. 13, Prawo autorskie, red. J. Barta, Warszawa 2007; dalej: System
pr. aut.
3
J. Barta, M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markiewicz, E. Traple, Prawo autorskie i prawa pokrewne.
Komentarz, Kraków 2005; dalej: Komentarz pr. aut.
4
J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, Warszawa 2008.
15
Wprowadzenie
trzeby, zasad odnoszących się do umów przenoszących prawa i umów licencyjnych.
Zasadniczy zrąb rozważań w tej części ma na celu zakreślenie granic swobody kontrak-
towej. Uwzględniono tutaj zarówno granice swobody wynikające z regulacji zawartej
w pr. aut., jak i granice wynikające z przepisów k.c. oraz prawa o ochronie konkurencji
i konsumentów. Ze względu na niepełność regulacji umów autorskich w pr. aut. zaist-
niała także potrzeba rozważenia, które przepisy k.c. stanowią podstawę uzupełniającej
regulacji.
Ogromne poszerzenie wymiany międzynarodowej w zakresie rozpowszechniania
utworów, wynikające m.in. z członkostwa Polski w Unii Europejskiej, jak i z rozwoju In-
ternetu powoduje, że opracowanie dotyczące obrotu autorskimi prawami majątkowymi
nie mogło pominąć regulacji wynikających z przepisów prawa prywatnego międzyna-
rodowego.
Druga część pracy to próba omówienia najczęściej występujących w obrocie umów
o korzystanie z autorskich praw majątkowych. Ta część opracowania okazała się szcze-
gólnie trudna ze względu na brak ustawowej regulacji odnoszącej się do poszczególnych
typów umów i konieczność oparcia się wyłącznie na modelach umów wypracowanych
przez praktykę. Okoliczność, że w odniesieniu do tego samego sposobu korzysta-
nia z utworu może występować wielość rynkowych modeli kształtowania stosunków
umownych, nie ułatwia zadania i może narazić autora na zarzut niepełnego uwzględ-
nienia istniejącej praktyki. Zdając sobie sprawę z ryzyka pominięcia szeregu istotnych
kwestii, uznałam jednak za celowe wskazanie na podstawowe konstrukcje prawne le-
żące u podstaw autorskich umów nienazwanych i określenie, jak kształtuje się prawna
pozycja ich stron. Digitalizacja utworów i konwergencja różnych technicznie sposobów
rozpowszechniania utworów doprowadziły do wykształcenia się różnych nowych ro-
dzajów usług mających na celu udostępnianie utworów, opartych na elektronicznie udo-
stępnianych informacjach na odległość. Wystarczy wskazać na webcasting, simulcasting
lub na różnego rodzaju interaktywne usługi on demand. Nowe technologie spowodowa-
ły także pojawienie się nowego rodzaju dostarczycieli usług, w tym sklepów interneto-
wych, oferujących możliwość zakupu muzyki lub wideo przez ściągnięcie odpowiednich
plików na własny komputer lub przenośny iPod (tzw. podcasting), z różnymi systemami
płatności (pay-per-download lub w modelu stałej opłaty subskrypcyjnej). Te nowe modele
świadczenia usług opartych na dostępie on-line wymagają nowego podejścia do umów
licencyjnych. Istotne jest zwłaszcza ustalenie, gdzie leży granica pomiędzy czysto teleko-
munikacyjną usługą a usługą polegającą na udostępnieniu utworu. Często w łańcuchu
przesyłu informacji występuje podmiot trzeci, który wyłącznie zestawia określone treści
(utwory) i udostępnia je odbiorcom za pośrednictwem innego podmiotu, który zawiera
umowy z odbiorcami i pobiera od nich wynagrodzenie. Pojawiają się w związku z tym
zasadnicze trudności z zakwalifikowaniem poszczególnych etapów przesyłu do odbior-
cy z punktu widzenia koncepcji odrębnych pól eksploatacji oraz z ustaleniem odpowie-
dzialności poszczególnych podmiotów za podejmowane działania wobec uprawnionych
z tytułu praw autorskich. Istniejące ciągle w doktrynie i orzecznictwie rozbieżności co
do kwalifikacji prawnej określonych form przekazu powodują konieczność definiowania
formy korzystania w sposób indywidualny na potrzeby konkretnie zawieranej umowy.
Rodzi to ogromne trudności przy podjęciu próby omówienia najważniejszych rodzajów
umów nienazwanych występujących w praktyce.
16
 Wprowadzenie
Obrót majątkowymi prawami autorskimi odbywa się współcześnie w znacznym
stopniu za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządu (dalej: o.z.z.). Pomimo że
zbiorowy zarząd nie jest zagadnieniem nowym, to wiele jego elementów podlega obec-
nie zasadniczej rewizji, zarówno z punktu widzenia prawa konkurencji, jak i z punktu
widzenia efektywności ze względu na korzystanie z utworów on-line, tj. praktycznie na
całym świecie. Z powodu ograniczonego terytorialnie zakresu udzielanych licencji po-
daje się w wątpliwość dotychczas stosowane modele zbiorowego zarządu i proponuje
się zerwanie w umowach o wzajemnej reprezentacji z zasadą terytorializmu. W pracy
uwzględniono zatem zarówno podstawowe kolizje zbiorowego zarządu z prawem kon-
kurencji, jak i nowe podejście Komisji Europejskiej do umów organizacji zbiorowego
zarządu o wzajemnej reprezentacji.
Ze względu na brak regulacji w pr. aut. poszczególnych typów umów, w centrum
rozważań leży zagadnienie swobody kontraktowej i jej ograniczeń. Coraz szersze ko-
rzystanie z Internetu prowadzi do ekspansji umów standardowych, stosowania tech-
nicznych metod kontroli dostępu do utworów, cyfrowego zarządzania prawami au-
torskimi. Na tym tle pojawiają się istotne pytania o zachowanie charakterystycznej dla
prawa autorskiego równowagi pomiędzy usprawiedliwionymi interesami podmiotów
praw autorskich a łatwym dostępem użytkowników do dzieł. Poszukiwanie powyższej
równowagi wywiera istotny wpływ także na ograniczanie swobody umów, w szczegól-
ności przez wprowadzanie przymusowego pośrednictwa o.z.z. oraz systemu zatwier-
dzania tabel wynagrodzeń.
Obrót majątkowymi prawami autorskimi podzielono na dwa podstawowe seg-
menty: obrót pierwotny, tj. pomiędzy twórcą i przedsiębiorcą, który rozpowszechnia
utwór, oraz obrót wtórny, tj. pomiędzy podmiotami gospodarczymi korzystającymi
z praw autorskich. Taki podział odgrywa we współczesnych regulacjach ustawowych
podstawową rolę z tego względu, że często inne zasady powinny być stosowane w ob-
rocie pierwotnym i obrocie wtórnym. Oddzielny segment rynku obrotu majątkowymi
prawami autorskimi stanowi zbiorowy zarząd autorskimi prawami majątkowymi, pod-
legający specyficznym regułom i w pewnym zakresie kontroli państwowej.
Przedmiotem niniejszego opracowania są wyłącznie umowy dotyczące autorskich
praw majątkowych i poza jego zakresem pozostaje problematyka obrotu prawami po-
krewnymi, chociaż należy zauważyć, że w wielu przepisach dotyczących praw pokrew-
nych pr. aut. odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów regulujących autorskie
prawa majątkowe. Znaczna część rozważań dotyczących umów prawnoautorskich po-
zostaje zatem w pełni aktualna w odniesieniu do umów mających za przedmiot prawa
pokrewne.
Rozdział I
KLASYFIKACJA UMÓW AUTORSKICH
W czasie prac nad kształtem obecnie obowiązującej ustawy o prawie autorskim
i prawach pokrewnych jednym z ważniejszych zagadnień była kwestia zakresu regula-
cji umów autorskich. Pojawiło się wówczas pytanie, czy regulacją należy objąć wyłącz-
nie ogólne reguły obrotu autorskimi prawami majątkowymi, czy też należy obok ogól-
nych zasad zamieścić rozdział zawierający przepisy odnoszące się do poszczególnych,
najważniejszych przynajmniej umów występujących w praktyce, a więc przepisy doty-
czące umowy wydawniczej, umowy o wystawienie dzieła, umowy o nadanie, adaptację
filmową, nagranie i zwielokrotnianie na nośnikach oraz ich wprowadzanie do obrotu.
Na temat wykorzystania w Internecie wówczas nie dyskutowano, gdyż nikt w owym
czasie nie przewidywał tak masowego rozwoju tego środka komunikowania, przewi-
dziano jedynie pole eksploatacji w postaci zapisania w pamięci komputera. Ostatecznie
zrezygnowano z regulacji poszczególnych rodzajów umów, kształtowanych ze wzglę-
du na określone pola eksploatacji i ograniczono się do zrębu ogólnych zasad, wyodręb-
niając wyłącznie umowy przenoszące autorskie prawa majątkowe i umowy licencyjne1.
Taka konstrukcja obrotu majątkowymi prawami autorskimi spotyka się z krytyką, gdyż
twierdzi się, iż zabrakło regulacji nawet tak podstawowego modelu umowy, jakim jest
umowa wydawnicza, na której wzorowały się inne umowy. Podnosi się także, że po-
dział umów na umowy przenoszące majątkowe prawa autorskie i umowy licencyjne
nie jest podziałem klarownym, a różnice pomiędzy umowami przenoszącymi prawa
majątkowe a umowami licencji wyłącznej są nieznaczne. Jak słusznie zauważa M. Kę-
piński, słabość takiego podziału ujawnia się m.in. w tym, że brak odpowiedzi na pyta-
nie, która z umów zawieranych w praktyce zalicza się do umów licencyjnych, a która do
umów przenoszących prawa. Brak ustawowego modelu podstawowych typów umów
autorskich i ograniczenie się do ogólnych postanowień uważany jest za podstawowy
niedostatek obecnej regulacji umów prawa autorskiego2. Regulację tego rodzaju M. Kę-
piński przyrównuje do księgi k.c. o zobowiązaniach, której treść ograniczałaby się wy-
łącznie do części ogólnej zobowiązań, z całkowitym pominięciem części szczegółowej.
Autor ten uważa, że wadliwość takiego stanu rzeczy jest oczywista i wymaga możliwie
1
Niewątpliwie wpływ na taką decyzję miały niekorzystne doświadczenia związane z krępującym korpusem
umów wzorcowych, regulujących w sposób bezwzględnie obowiązujący określone rodzaje umów oraz stawki wyna-
grodzeń pod rządami ustawy z dnia 10 lipca 1952 r. o prawie autorskim (Dz. U. Nr 34, poz. 234 z póz
n. zm.).
2
M. Kępiński (w:) System pr. aut., s. 464; podobnie P. Ślęzak, Umowa o rozpowszechnianie filmu, Warszawa 1999,
s. 78 79.
19
Rozdział I. Klasyfikacja umów autorskich
szybkiej interwencji ustawodawczej3. W praktyce podmioty eksploatujące utwory dążą
do zawarcia umów przenoszących autorskie prawa majątkowe i to w jak najszerszym
zakresie, posługując się niewolniczo terminologią pól eksploatacji z art. 50 pr. aut., co
powoduje, że przedmiotem umowy stają się takie pola, z których eksploatujący nigdy
nie skorzysta. To samo zjawisko obserwujemy odnośnie do umów licencyjnych wyłącz-
nych. Przeważająca większość przepisów zawartych w rozdz. 5 pr. aut. reguluje według
tych samych zasad przenoszenie praw majątkowych i udzielanie licencji wyłącznych,
a w praktyce w znacznym stopniu zacierają się różnice pomiędzy umowami przenoszą-
cymi część autorskich praw majątkowych i umowami licencyjnymi wyłącznymi i każda
umowa może być oparta na modelu umowy przenoszącej prawa lub umowy licencji.
Powstaje także pytanie, czy dla ukształtowania stosunku prawnego, którego treś-
cią będzie upoważnienie do korzystania w określonym zakresie z utworu, dopuszczalne
jest posługiwanie się innymi typami umów niż umowy o przeniesienie prawa lub umo-
wy licencyjne. J. Barta i R. Markiewicz wyrazili pogląd, że obrót majątkowymi prawami
autorskimi ogranicza się do umów przenoszących prawa i umów licencyjnych, podno-
sząc, że  przedmiot umowy licencyjnej, czyli  korzystanie z utworu , obejmuje tak sze-
roki zakres, iż udzielenie upoważnienia w jakiejkolwiek umowie na dowolny sposób
eksploatacji utworu stanowi już umowę licencyjną 4. Wydaje się, że ten pogląd jest zbyt
kategoryczny i nie istnieją podstawy do wyłączenia z obrotu autorskimi prawami ma-
jątkowymi umów dzierżawy i użytkowania. Artykuł 265 ż 1 k.c. wyraz
nie przewiduje,
że przedmiotem użytkowania mogą być prawa, jednak brak bardziej szczegółowej re-
gulacji tego rodzaju użytkowania. Artykuł 265 ż 2 k.c. odsyła do odpowiedniego stoso-
wania przepisów o użytkowaniu rzeczy, co oznacza, że użytkownik jest uprawniony
do korzystania z prawa i pobierania jego pożytków (art. 252 k.c.). Korzystanie z prawa
będzie tu najczęściej równoznaczne z korzystaniem z pożytków cywilnych, jakie pra-
wo autorskie może przynosić (np. pożytki z udzielonych przez użytkownika licencji).
E. Gniewek wśród praw stanowiących potencjalny przedmiot użytkowania wymienia
prawa na dobrach niematerialnych, w tym autorskie prawa majątkowe5. Użytkowa-
nie na prawach własności intelektualnej dopuszcza także S. Sołtysiński, wymieniając
jako przedmiot użytkowania patent, prawo ochronne, prawo do patentu, a nawet pra-
wa dysponenta know-how6. Powstaje pytanie, czy strony umowy o użytkowanie mogą
osiągnąć nieco inny skutek dokonanej czynności niż strony umowy licencyjnej; tylko
wtedy, gdy taki skutek może być uzyskany umowy użytkowania praw autorskich mia-
łyby praktyczne znaczenie obok umów licencyjnych. Podstawową cechą umów użyt-
kowania jest kreowanie stosunku prawnorzeczowego, zatem dochodzi do obciążenia
prawa, ze skutkiem wobec osób trzecich. Większość przedstawicieli doktryny odma-
wia charakteru rozporządzającego umowie licencji, skłaniając się do poglądu, że tak-
że umowa licencji wyłącznej wywołuje jedynie skutek obligacyjny7. Ustawa o prawie
autorskim i prawach pokrewnych reguluje wyłącznie problem dochodzenia przez li-
cencjobiorcę wyłącznego roszczeń z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych
3
M. Kępiński (w:) System pr. aut., s. 465.
4
J. Barta, R. Markiewicz, Obowiązek wymienienia pól eksploatacji w umowie licencyjnej, PIPWI UJ 2007, z. 100, s. 26.
5
E. Gniewek (w:) System Prawa Prywatnego, t. 4, Prawo rzeczowe, red. E. Gniewek, Warszawa 2005, s. 343.
6
S. Sołtysiński, System Prawa własności intelektualnej, t. III, red. J. Szwaja, A. Szajkowski, Ossolineum 1990, s. 520.
7
Problem charakteru prawnego umowy licencyjnej omówiony został poniżej w pkt 2.
20
 Rozdział I. Klasyfikacja umów autorskich
w zakresie objętym umową licencyjną (art. 67 ust. 4 pr. aut.), nie przewiduje natomiast
żadnej ochrony trwałości stosunku licencyjnego w przypadku przeniesienia autorskie-
go prawa majątkowego. W sytuacji gdy licencji przypiszemy wyłącznie charakter ob-
ligacyjny, przejście prawa na inny podmiot spowoduje wygaśnięcie stosunku licencji.
Użytkowanie, stanowiące obciążenie prawa, powoduje, że uprawnienie do korzystania
z utworu pozostaje skuteczne względem każdoczesnego nabywcy autorskich praw ma-
jątkowych. Ponadto przepisy dotyczące użytkowania rzeczy stosuje się odpowiednio do
użytkowania praw, a zatem użytkownik powinien korzystać z takiej ochrony jak pod-
miot uprawniony z tytułu praw majątkowych. Wskazany tu skutek nie może być osiąg-
nięty w wyniku umowy licencyjnej, której przypiszemy wyłącznie charakter obliga-
cyjny. Powyższy skutek z kolei zbliża umowę użytkowania do umowy o przeniesienie
autorskich praw majątkowych na określony przeciąg czasu. Jaka byłaby zatem różnica
pomiędzy umową użytkowania a umową przeniesienia autorskich praw majątkowych
na czas ograniczony? Użytkowanie jest ściśle związane z osobą użytkownika, a więc
niezbywalne, podczas gdy przeniesienie majątkowego prawa autorskiego powoduje
możliwość dalszego przenoszenia prawa, chyba że umowa stanowi inaczej. Natomiast
zarówno użytkownik, jak i nabywca autorskiego prawa majątkowego może zawierać
umowy licencyjne, upoważniające inne osoby do korzystania z utworu, zatem zasadni-
cza treść uprawnień wynikających dla podmiotu korzystającego z utworu w przypadku
przeniesienia na czas ograniczony i ustanowienia użytkowania jest taka sama8. Powsta-
je pytanie, czy użytkowanie może być ustanowione tylko na całym prawie, czy też na
prawie do korzystania w określonym zakresie. Biorąc pod uwagę daleko idącą podziel-
ność majątkowych praw autorskich oraz odpowiednie stosowanie do ustanowienia
użytkowania przepisów o przeniesieniu prawa nie widać przeszkód, aby ustanowienie
użytkowania nastąpiło na prawie do korzystania na określonym polu eksploatacji, także
ograniczonym pod względem terytorialnym i czasowym.
Jeśli idzie o umowy dzierżawy praw, to podkreśla się, że dzierżawa jest stosunkiem
prawnym najbliższym użytkowaniu, którego funkcją jest czerpanie pożytków z cudzej
rzeczy. Główna różnica w odniesieniu do użytkowania sprowadza się do tego, że dzier-
żawa kreuje wyłącznie stosunek obligacyjny, a użytkowanie jest ograniczonym prawem
rzeczowym. Dzierżawca majątkowego prawa autorskiego nie może wystąpić z roszcze-
niami przeciwko osobie trzeciej w przypadku naruszenia autorskich praw majątkowych
objętych dzierżawą i o tyle stosunek dzierżawy słabiej chroni korzystającego z praw au-
torskich niż stosunek licencji wyłącznej. Istotnym elementem stosunku dzierżawy jest
ustanowienie czynszu dzierżawnego; w odniesieniu do praw autorskich oznaczałoby to
ustalenie czynszu np. w wysokości określonego procentu uzyskiwanych przychodów.
W przypadku zawarcia umowy dzierżawy niedopuszczalne byłoby jednorazowe, ry-
czałtowe wynagrodzenie. Zgodnie z art. 694 k.c. do dzierżawy stosuje się odpowiednio
przepisy o najmie. Zastosowanie art. 678 k.c. stworzy dodatkową ochronę dzierżawcy
 zbycie autorskich praw majątkowych w czasie trwania stosunku dzierżawy nie spo-
woduje wygaśnięcia stosunku dzierżawy, nabywca wstąpi z mocy prawa w miejsce wy-
dzierżawiającego, ale może wypowiedzieć dzierżawę z zachowaniem ustawowych ter-
8
Pewne istotne praktycznie różnice mogą wynikać z przepisów prawa podatkowego i umów o unikaniu po-
dwójnego opodatkowania, które na ogół uwzględniają umowy licencyjne, ale już nie umowy o ustanowienie użyt-
kowania.
21
Rozdział I. Klasyfikacja umów autorskich
minów wypowiedzenia. Może także wypowiedzieć umowę z zachowaniem terminów
umownych, co wynika z faktu wstąpienia nabywcy w stosunek najmu w miejsce zbyw-
cy. Zgodnie z ż 2 tego artykułu, prawo wypowiedzenia najmu nie przysługuje nabywcy,
jeżeli umowa najmu zawarta została na czas oznaczony, z zachowaniem formy pisem-
nej i z datą pewną, a rzecz została najemcy wydana. Ponieważ przesłanka wydania rze-
czy, będąca niezbędnym warunkiem zastosowania tego przepisu, nie może być w przy-
padku umowy dzierżawy praw autorskich zrealizowana, art. 678 ż 2 k.c. nie znajdzie
tu zastosowania. Zatem dodatkowa ochrona dzierżawcy wynikająca z odpowiedniego
zastosowania art. 678 ż 1 k.c. jest ochroną bardzo słabą i nie uzasadnia praktycznego
znaczenia umów dzierżawy praw autorskich. Nie oznacza to jednak w żadnym razie
uznania umowy dzierżawy autorskich praw majątkowych za nieważną9.
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych w przedmiocie wyboru typu
zawieranej umowy nie wyłącza swobody kontraktowania. Powstaje jednak dość istotne
pytanie, czy do wszystkich umów dotyczących korzystania z utworu znajdują zastoso-
wanie ograniczenia swobody umów zawarte w rozdz. 5 ustawy, czy też użytkowanie
i dzierżawa są spod tego reżimu wyłączone, skoro w rozdziale tym ustawodawca re-
guluje wyłącznie umowy przenoszące majątkowe prawa autorskie i umowy licencyjne.
Uznanie, że umowy dzierżawy lub użytkowania praw nie podlegają reżimowi uregulo-
wanemu w rozdz. 5 pr. aut., powodowałoby bardzo łatwe obejście norm o charakterze
bezwzględnie obowiązującym, których celem była szczególna ochrona słabszej strony
umowy. W przypadku użytkowania odwołanie się przynajmniej do części przepisów
rozdz. 5 pr. aut. wynika z art. 265 ż 3 k.c., który do ustanowienia użytkowania na prawie
każe stosować odpowiednio przepisy o przeniesieniu tego prawa. W przypadku dzier-
żawy brak wyraz
nej podstawy do stosowania przepisów z rozdz. 5 pr. aut. W zasadzie
możliwe są dwa podejścia do problemu stosowania w praktyce innych umów o ko-
rzystanie z utworów niż umowy przenoszące prawa i umowy licencyjne: stanowisko,
że nie są dopuszczalne inne umowy o korzystanie z utworu niż umowy przenoszące
majątkowe prawa autorskie i umowy licencyjne lub też uznanie, że wszystkie umowy
dotyczące korzystania z utworu, których stroną jest twórca, podlegają ograniczeniom
w zakresie swobody kształtowania ich treści zawartym w rozdz. 5 ustawy. Zatem, sko-
ro w art. 265 ż 3 k.c. znajdujemy podstawę do stosowania ograniczeń przeniesienia
praw, umowa ustanawiająca użytkowanie na prawach majątkowych autorskich byłaby
w pełni dopuszczalna, natomiast brak takiej podstawy w przypadku dzierżawy powo-
dowałby przyjęcie, że umowa dzierżawy jest dopuszczalna tylko w obrocie wtórnym,
gdzie nie ma konieczności stosowania przepisów o ochronie słabszej strony umowy.
Dodatkowo warto podkreślić istotne znaczenie umów użytkowania autorskich
praw majątkowych ze względu na zabezpieczenie interesów użytkownika w razie po-
stępowania upadłościowego. Zdarza się bowiem, że licencjobiorca poczyni znaczne
nakłady na rozpowszechnianie utworu (np. programu komputerowego, bazy danych,
utworu multimedialnego), a ogłoszenie upadłości licencjodawcy i odstąpienie od umo-
wy przez syndyka pozbawi go możliwości dalszej eksploatacji lub narazi na roszczenia
kontrahentów. Jako dodatkowe zabezpieczenie stosunku obligacyjnego wynikającego
9
O możliwości dzierżawy praw własności intelektualnej wspomina J. Szachułowicz, Kodeks cywilny. Komentarz,
t. II, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2003, s. 299.
22
 1. Umowy przenoszące autorskie prawa majątkowe
z licencji P. Kostański proponuje właśnie ustanowienie użytkowania prawa z patentu na
rzecz licencjobiorcy wyłącznego10. Tego rodzaju dodatkowe zabezpieczenie należałoby
dopuścić także w odniesieniu do prawa autorskiego. Użytkowanie jako prawo rzeczowe
ograniczone nie mogłoby być ani zniesione, ani ograniczone wbrew woli użytkownika.
Jak podkreśla P. Kostański, nawet sprzedaż dokonana w postępowaniu upadłościowym,
chociaż wywołuje co do zasady skutek wygaśnięcia większości praw, w tym obciążeń
rzeczowych, nie dotyka użytkowania11.
1. Umowy przenoszące autorskie prawa majątkowe
Umowy przenoszące autorskie prawa majątkowe charakteryzują się znacznymi
odrębnościami w porównaniu do umów przenoszących inne prawa majątkowe. Na
czoło tych różnic wysuwa się kwestia ograniczenia w czasie skutków przeniesienia pra-
wa. W obrocie majątkowymi prawami autorskimi możliwe jest dokonanie przeniesienia
prawa na ograniczony przeciąg czasu, po upływie którego prawa wracają do uprawnio-
nego, już bez konieczności zawierania umowy z powrotem przenoszącej prawa. Taka
konstrukcja czasowego przeniesienia nie występuje w prawie cywilnym w odniesie-
niu do żadnych umów przenoszących prawa majątkowe ani w odniesieniu do innych
przedmiotów praw na dobrach niematerialnych (patentów, znaków towarowych, wzo-
rów przemysłowych). Przeniesienie majątkowych praw autorskich nie powoduje całko-
witego zerwania więzi z twórcą, gdyż na wykonywanie prawa przez nabywcę znaczny
wpływ może wywierać wykonywanie przez twórcę jego osobistych praw autorskich,
związanych przede wszystkim z integralnością utworu, ale także z kontrolą co do spo-
sobu prezentacji dzieła. W przypadku przejścia majątkowego prawa podmiotowego
na inną osobę, na ogół nabywca nie ma żadnego obowiązku korzystania z tego prawa
(w prawie własności przemysłowej wykonywanie może być warunkiem utrzymania
w mocy prawa) natomiast nabywca majątkowych praw autorskich najczęściej będzie
obciążony obowiązkiem eksploatowania utworu, gdyż wynagrodzenie zbywcy jest uza-
leżnione od ekonomicznych efektów eksploatacji. Nietypowe jest także rozwiązanie
dotyczące możliwości przenoszenia uzyskanego prawa na osoby trzecie. Zgodnie z za-
sadą skutku rozporządzającego powinno nastąpić całkowite zerwanie więzi dotychczas
uprawnionego z wszelkimi polami eksploatacji, których przeniesienie dotyczyło. Tym-
czasem zgodnie z regulacją zawartą w art. 41 ust. 1 pr. aut. w umowie o przeniesienie
autorskich praw majątkowych można wyłączyć dalszą przenoszalność.
10
P. Kostański, Pozycja prawna licencjobiorcy wyłącznego w wypadku upadłości licencjodawcy, PIPWI UJ 2006, z. 95,
s. 130 135. Autor analizuje szczegółowo sytuację licencjobiorcy wyłącznego na gruncie niemieckiego i polskiego pra-
wa upadłościowego oraz założenia konstrukcyjne ustanowienia użytkowania prawa z patentu w prawie polskim.
Rozważa on konstrukcję dodatkowego zabezpieczenia licencjobiorcy przez ustanowienie użytkowania, a nie usta-
nowienie użytkowania zamiast umowy licencyjnej, gdyż użytkowanie obejmuje pobieranie wszelkich pożytków
z obciążonego prawa, natomiast zakres uprawnień z umowy licencyjnej jest zazwyczaj ograniczony czasowo, tery-
torialnie i przedmiotowo. W przypadku potraktowania użytkowania tylko jako dodatkowego zabezpieczenia dla li-
cencjobiorcy, licencjobiorca zobowiązywałby się do niewykonywania użytkowania, o ile nie dojdzie do upadłości lub
likwidacji licencjodawcy. Wydaje się, że w odniesieniu do praw autorskich ich podzielność pozwala na ustanawianie
użytkowania na prawach cząstkowych, odnoszących się do poszczególnych pól eksploatacji.
11
Tamże, s. 131.
23
Rozdział I. Klasyfikacja umów autorskich
Podczas gdy cechą charakterystyczną umów o przeniesienie praw majątkowych
w obrocie cywilnym jest możliwość ustalenia w zasadzie z góry, w momencie zawiera-
nia umowy, względnie realnej wartości przenoszonego prawa, to prawa autorskie posia-
dają trudną do określenia z góry siłę zarobkową tkwiącą w utworze. W związku z tym
umowy o przeniesienie praw, gdy wynagrodzenie powinno być wypłacane okresowo,
w zależności od przychodów z eksploatacji, tworzą stosunek ciągły. Wreszcie możliwe
jest w określonych w ustawie przypadkach wypowiedzenie lub odstąpienie nie tylko
od umowy licencyjnej, ale i od umowy przenoszącej autorskie prawa majątkowe, cho-
ciaż wywołuje ona skutek rozporządzający. Odstąpienie nie wymaga przeniesienia pra-
wa z powrotem na zbywcę i najczęściej spowoduje konieczność dokonania rozliczenia
dotychczasowego korzystania z utworu.
Jak wspomniano wyżej, ustawodawca uregulował w rozdz. 5 pr. aut. wiele
aspektów umów przenoszących prawa i umów licencyjnych wyłącznych wspólnie, co
powoduje, że w praktyce obrotu te dwa rodzaje umów mogą być często traktowane
substytucyjnie. Wspólna regulacja dotyczy pisemnej formy czynności pod rygorem
nieważności, obowiązku specyfikacji pól eksploatacji, kwestii objęcia umową nowych,
nieznanych w chwili zawierania umowy pól eksploatacji, zasad wynagradzania, obo-
wiązku rozpowszechniania utworu, odstąpienia i wypowiedzenia umowy. Co więcej,
w art. 67 ust. 4 pr. aut. ustawodawca wyposażył licencjobiorcę wyłącznego w roszcze-
nia z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych w zakresie objętym umową li-
cencyjną. Jakie są zatem istotne różnice pomiędzy obydwoma rodzajami umów? Jeśli
przyjmiemy, że umowa licencji wyłącznej kreuje wyłącznie stosunek obligacyjny, to
bez dodatkowego postanowienia, rozszerzającego skuteczność wierzytelności, prze-
niesienie prawa powodowałoby upadek licencji  licencja nie jest skuteczna względem
każdoczesnego nabywcy prawa. Należy także zauważyć, że możliwa jest i taka sytua-
cja, w której uprawniony w odniesieniu do niektórych pól eksploatacji zawrze umowę
przenoszącą autorskie prawa majątkowe, zaś co do innych pól eksploatacji umowę li-
cencji wyłącznej. W takim przypadku nie dojdzie do żadnej kolizji związanej z równo-
ległym trwaniem tego rodzaju stosunków prawnych. Nie ma też żadnych przeszkód,
aby zawierając umowę licencji wyłącznej licencjodawca zobowiązał się, iż przez czas
trwania licencji nie dokona przeniesienia autorskich praw majątkowych. Wobec tak nie-
wielkiej różnicy w skutkach umów przenoszących autorskie prawa majątkowe i umów
licencji wyłącznej można postawić pytanie, czy w ogóle umowa przenosząca autorskie
prawa majątkowe jest niezbędna i czy w gruncie rzeczy nie powinno wystarczyć wyod-
rębnienie umów ustanawiających po stronie użytkownika praw wyłącznych i niewy-
łącznych. Zasadniczym argumentem za utrzymaniem umów przenoszących autorskie
prawa majątkowe jest powstanie po stronie nabywcy prawa skutecznego erga omnes,
czego nie można uzyskać w wyniku udzielenia licencji wyłącznej, o ile nie uzna się, iż
mamy do czynienia z czynnością rozporządzającą, powodującą powstanie obciążenia
skutecznego erga omnes. Umowa o przeniesienie prawa może być porównana z umową
sprzedaży, w wyniku której nabywca uzyskuje prawo bezwzględne do utworu. Prze-
niesienie prawa powoduje zatem utratę przez dotychczasowy podmiot wszelkich rosz-
czeń związanych z przeniesionym prawem (nie dotyczy to wykonywania praw osobis-
tych, które nie podlegają przeniesieniu); zbywca nie może także wykorzystywać praw
przeniesionych. Obok analizowanych w doktrynie różnic konstrukcyjnych pomiędzy
24
 2. Umowy licencyjne  charakter prawny
umowami przenoszącymi autorskie prawa majątkowe a umowami licencyjnymi także
pr. aut. wprowadza pewne odrębności dotyczące tych umów (art. 66 68 pr. aut.). Jednak
niezaprzeczalna bliskość umów przenoszących prawa majątkowe i umów licencji wy-
łącznych skłoniła niektórych przedstawicieli doktryny do konkluzji, że rozróżnianie po-
między tymi umowami jest w gruncie rzeczy problemem teoretycznym12. Dodatkowo
sprawę komplikuje okoliczność, że nie zawsze strony umowy używają takiego języka,
który pozwoli na właściwą kwalifikację rodzaju umowy. Dopiero szczegółowa analiza
okoliczności zawarcia umowy i jej celu może doprowadzić do określonej kwalifikacji.
2. Umowy licencyjne  charakter prawny
Prawnemu charakterowi umowy licencyjnej poświęcono w polskim prawie włas-
ności intelektualnej sporo miejsca13, przy czym na ogół charakter tej umowy omawiano
w sposób generalny, w oderwaniu od konkretnych praw własności intelektualnej, uznając,
że niezależnie od tego, czy chodzi o umowę licencji w zakresie patentów, znaków towaro-
wych czy też praw autorskich umowa ta będzie miała taki sam charakter. W sytuacji, kie-
dy rozważania dotyczące charakteru prawnego umowy licencyjnej były prowadzone na
gruncie ustaw nie zawierających przepisów regulujących skutki umów licencyjnych takie
podejście było usprawiedliwione  charakter prawny przypisywany umowie licencyjnej
miał uzasadniać skuteczność umowy względem osób trzecich i możliwość podnoszenia
przez licencjobiorcę roszczeń z tytułu naruszenia prawa objętego umową licencyjną14.
Obecnie, gdy zarówno ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jak i ustawa
prawo własności przemysłowej15 dają pewne podstawy do określenia charakteru prawne-
go powyższej umowy, nie ma miejsca, jak się wydaje, na generalne rozważania dotyczą-
ce charakteru licencji. Różnice pomiędzy licencją patentową a prawnoautorską są, moim
zdaniem, dość istotne. Wystarczy wskazać na zupełnie inne podejście do podzielności pra-
wa pod względem przedmiotowym w przypadku licencji patentowej i licencji autorskiej;
podczas, gdy podział pod względem przedmiotowym prawa z patentu budzi zasadnicze
wątpliwości, poza sporem pozostaje podzielność sposobów korzystania z określonego
utworu. Można zaryzykować twierdzenie, że pojęcie  licencja nie odnosi się do jedno-
litego prawnie typu umów i że musimy zatem wyróżniać umowy licencji w odniesieniu
do konkretnych praw własności intelektualnej. W sytuacji gdy ustawa reguluje wyraz
nie
pozycję licencjobiorcy względem nabywcy prawa, jak i względem potencjalnych naruszy-
cieli prawa objętego umową licencyjną, dyskusja nad prawnym charakterem licencji jako
takiej częściowo traci swój praktyczny wymiar. Z tego względu wyrażone dotąd poglądy
na temat charakteru prawnego czynności udzielenia licencji zostaną tutaj przedstawione
jedynie bardzo skrótowo, bez przytaczania ich szczegółowego uzasadnienia.
12
Por. A. Lucas, H.J. Lucas, Trait� de la propri�t� litt�raire et artistique, Paryż 2001, s. 390.
13
Wyczerpujące omówienie poglądów w tym przedmiocie, w ujęciu historycznym, zostało przedstawione
w pracy M. Załuckiego, Licencja na używanie znaku towarowego. Studium prawnoporównawcze, Warszawa 2008, s. 284 306.
14
Por. także takie podejście w pracy R.M. Hilty, Lienzvertragsrecht. Systematisierung und Typisierung aus schutz-
und Schuldrechtlicher Sicht, Bern 2001, s. 82 140. Por. także H. Forkel, Gebundene Rechts�bertragungen, Carl Heymans
Verlag 1977.
15
Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r.  Prawo własności przemysłowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119,
poz. 1117 z póz
n. zm.); dalej: p.w.p.
25
Rozdział I. Klasyfikacja umów autorskich
Pierwsza grupa stanowisk opowiadała się za wyłącznie zobowiązującym charak-
terem umowy licencyjnej. Charakterystyczne jest dla tego stanowiska konstruowanie
po stronie licencjodawcy obowiązku pati, przy czym skutkiem wpisu licencji do rejestru
patentowego miało być rozszerzenie skuteczności prawa względnego. Zatem w wyniku
zawarcia umowy licencyjnej licencjobiorca uzyskiwałby tylko wierzytelność do licencjo-
dawcy16. Druga grupa poglądów to stanowisko przypisujące upoważniający lub upo-
ważniająco-zobowiązujący charakter umowie licencyjnej. Stanowisko to było bronione
przez B. Gawlika, który podkreślał powstanie po stronie licencjobiorcy kompetencji
do korzystania z dobra niematerialnego, a po stronie licencjodawcy stanu związania,
który powodowałby, że licencjodawca nie mógłby skutecznie podnosić w stosunku do
licencjobiorcy roszczeń, jakie wynikają z naruszenia prawa17. Ponieważ po stronie licen-
cjobiorcy powstaje na ogół obowiazek zapłaty opłaty licencyjnej, a po stronie licencjo-
dawcy w przypadku licencji patentowej obowiązek przekazania dokumentacji, a często
i know-how, przyjmowano w doktrynie także charakter upoważniajaco zobowiązujący
umowy licencyjnej18. Kolejny sformułowany w doktrynie pogląd w przedmiocie praw-
nego charakteru umowy licencyjnej to pogląd o jej rozporządzającym charakterze,
względnie o rozporządzającym charakterze licencji wyłącznej i zobowiązująco rozpo-
rzadzającym charakterze licencji niewyłącznej19. Jak widać, istota zagadnienia sprowa-
dza się do tego, czy licencjobiorca uzyskuje własne prawo podmiotowe i jaki jest cha-
rakter tego prawa. Rozwiązanie powyższego problemu zależy oczywiście od podejścia
do podstawowych kategorii czynności w prawie cywilnym.
Zanim przejdę do rozważań nad charakterem prawnym umowy licencyjnej w pra-
wie autorskim, warto przypomnieć definicję czynności rozporządzającej. W teorii prawa
cywilnego podnosi się, że skutek rozporządzający polega na bezpośrednim wywołaniu
zmiany w kręgu majątkowych praw podmiotowych tego, kto rozporządzenia dokonu-
je, i że zmiany te muszą negatywnie oddziaływać na sferę praw podmiotowych osoby
dokonującej rozporządzenia. Wskazuje się także, że chodzi o przeniesienie, obciążenie,
ograniczenie lub zniesienie prawa podmiotowego20. Jako przykład czynności rozporzą-
16
Pogląd taki był głównie broniony przez J. Skąpskiego, Umowa licencyjna w polskim prawie prywatnym między-
narodowym, ZNUJ PWiOWI 1973, z. 1, s. 364 367; por. także A. Kubas, Skutki wpisu licencji do rejestru patentowego, ZNUJ
PWiOWI 1973, z. 1, s. 346; podobnie J. Błeszyński, Prawo autorskie, Warszawa 1985, s. 215; A. Kopff (w:) S. Grzybowski,
A. Kopff, J. Serda, Zagadnienia prawa autorskiego, Warszawa 1973, s. 206, gdzie przypisuje umowie licencji charakter
zobowiązujący z elementami upoważnienia.
17
B. Gawlik, Umowa know-how. Zagadnienia konstrukcyjne, ZNUJ PWiOWI 1974, z. 3, s. 98; podobnie M. Czaj-
kowska-Dąbrowska, Rozpowszechnianie utworów przez radio, Warszawa 1981, s. 93. W przedmiocie konstrukcji czynno-
ści upoważniających por. także J. Kaczor, Pojęcie czynności prawnej upoważniającej w nauce prawa cywilnego, Acta Univers-
itatis Wratislaviensis Nr 2777, Prawo, Wrocław 2005.
18
Por. R. Markiewicz, Umowy licencyjne między jednostkami gospodarki uspołecznionej, ZNUJ PWiOWI 1978, z. 14,
s. 16 20.
19
Tak S. Sołtysiński, Licencje na korzystanie z cudzych rozwiązań technologicznych, Warszawa 1970, s. 180 188 oraz
tenże, Czynności rozporządzające. Przyczynek do analizy podstawowych pojęć cywilistycznych (w:) Rozprawy z prawa cywil-
nego, Warszawa 1985, s. 330. Podobnie M. Kępiński, Rozporządzanie prawem z rejestracji znaku towarowego, Poznań 1979,
s. 118 125; tenże (w:) System pr. aut., s. 514 515; E. Traple, Ustawowe konstrukcje w zakresie, majątkowych praw autorskich
i obrotu nimi w dobie kryzysu prawa autorskiego, Kraków 1990, s. 77 84, która uznawała rozporządzający charakter umo-
wy licencji wyłącznej i zobowiązująco-upoważniający licencji niewyłącznej; R. Skubisz, Prawo znaków towarowych. Ko-
mentarz, Warszawa 1997, s. 154 155; M. Załucki, Licencja& , s. 307.
20
Tak S. Grzybowski (w:) System prawa cywilnego  część ogólna, t. I, red. S. Grzybowski, wyd. II, Ossolineum
1985, s. 491; W. Czachórski, Czynności prawne przyczynowe i oderwane, Warszawa 1952; Z. Radwański (w:) System Prawa
Prywatnego, t. 2, Prawo cywilne  część ogólna, red. Z. Radwański, Warszawa 2002, s. 183 184.
26
 2. Umowy licencyjne  charakter prawny
dzającej, powodującej ograniczenie (osłabienie) prawa, podaje się ustąpienie pierw-
szeństwa w księdze wieczystej21. Tak skonstruowana grupa czynności prawnych nie jest
jednolita, oddziaływanie na prawo podmiotowe osoby dokonującej czynności rozpo-
rządzającej wywołuje różny skutek, trwały lub czasowy, mocny lub słaby. Powstaje za-
tem pytanie, czy oprócz cechy polegającej na bezpośrednim oddziaływaniu na prawo
osoby dokonującej rozporządzenia, skutkującym jego co najmniej osłabieniem, istnieje
jeszcze inna cecha wspólna wskazanych czynności. Podnosi się, że wskutek dokona-
nia czynności rozporządzającej podmiot, na rzecz którego dokonano rozporządzenia,
winien nabyć prawo o takim samym charakterze jak prawo objęte rozporządzeniem.
Zatem obciążenie prawa bezwzględnego musiałoby prowadzić do powstania również
prawa skutecznego erga omnes22. Według innego poglądu obciążenie nie dotyczy wy-
łącznie praw rzeczowych i można obciążyć prawo bezwzględne prawem względnym23.
Przy takim ujęciu czynności rozporządzające będą traktowane bardzo szeroko, gdyż
uznamy w ślad za S. Wójcikiem, najem, dożywocie, dzierżawę za czynności obciążające
własność. S. Sołtysiński podnosił, że ponieważ najem, dzierżawa i dożywocie wywiera-
ją ex lege skutek wobec nabywców obciążonej rzeczy jest to wynik uznania przez same-
go ustawodawcę możliwości obciążenia prawa bezwzględnego prawem względnym24.
Powstaje jednak pytanie, czym ma się różnić obciążenie prawa bezwzględnego
prawem względnym od stosunku obligacyjnego, w szczególności, czy konstrukcja ob-
ciążenia prawa bezwzględnego prawem względnym rzeczywiście wzmacnia pozycję
uprawnionego w porównaniu do pozycji wynikającej ze stosunku czysto obligacyjnego.
Należy bowiem przypomnieć, że to zasadniczo uznanie rozporządzającego charakte-
ru licencji miało wzmocnić pozycję licencjobiorcy wobec osób trzecich i wyposażyć go
w możliwość podnoszenia roszczeń z tytułu naruszenia prawa. Jeśli uznamy, że cechą
charakterystyczną czynności rozporządzającej jest jej skuteczność wobec osób trzecich
(co nie wynika wprost z przytoczonej, powszechnie przyjętej definicji doktrynalnej),
to prawo powstałe wskutek czynności rozporządzającej musi być skuteczne erga om-
nes. Należy jednak wyjaśnić, skąd można wyprowadzić taki skutek czynności rozpo-
rządzającej. Często w doktrynie określa się skutek rozporządzający jako skutek rzeczo-
wy  podkreślając w ten sposób skuteczność dokonanej czynności w stosunku do osób
trzecich; jednak różna może być podstawa i istota tej skuteczności25. Przy czynności
rozporządzającej uważa się za istotne pełne lub częściowe skonsumowanie związanej
z określonym prawem władzy rozporządzenia w związku z koniecznością zapobieżenia
dalszym rozporządzeniom26. Przy prawach rzeczowych i innych prawach bezwzględ-
nych skutek wobec osób trzecich jest zapewniony przez konstrukcję prawa podmioto-
wego jako bezwzględnego. Przyjęcie, że umowa licencji wywiera skutek rozporządza-
jący oznaczałoby, że uprawniony przez zawarcie umowy licencyjnej skonsumował już
21
S. Sołtysiński, Czynności rozporządzające& , s. 302.
22
Tak m.in. E. Gniewek, Prawo rzeczowe, Warszawa 1999, s. 62.
23
Poglądu takiego broni przede wszystkim S. Sołtysiński, Czynności rozporządzające, s. 315; M. Załucki, Licen-
cja& , s. 303 304.
24
S. Wójcik, Windykacyjna ochrona własności w polskim prawie cywilnym, ZNUJ, Prace Prawnicze 1965, z. 21, s. 106
i 107; S. Sołtysiński, Czynności rozporządzające& , s. 315.
25
Por. klasyczną w tym przedmiocie pracę R. Krassera, Die Wirkung der einfachen Patentlizenz, GRUR Int. 1983,
nr 6 7, s. 537 547.
26
A. Ginossar, Droit r�el, propri�t� et cr�ance, Paryż 1960.
27
Rozdział I. Klasyfikacja umów autorskich
swoje prawo w tym zakresie, a więc, że nie może udzielić takiej samej licencji na rzecz
innej osoby. Rozporządzający charakter umowy licencyjnej nie oznaczałby natomiast,
że zawarcie umowy licencyjnej powoduje powstanie po stronie licencjobiorcy prawa
podmiotowego skutecznego erga omnes. W takim ujęciu uznanie rozporządzającego
charakteru umowy licencyjnej sprowadzałoby się do stwierdzenia, że w takim zakre-
sie, w jakim została udzielona wcześniejsza licencja, póz
niejsza licencja na rzecz innego
podmiotu nie wywoła skutku prawnego. Przez taką konstrukcję nie uzyskujemy na-
tomiast rozszerzenia skuteczności licencji w stosunku do nabywcy prawa ani nie za-
pewniamy licencjobiorcy możliwości podnoszenia roszczeń przeciwko naruszającemu
prawo podmiotowe. Wyłącznie przyjęcie, iż czynność rozporządzająca musi prowadzić
do powstania takiego samego prawa co do charakteru, jak prawo obciążone, wzmac-
nia pozycję licencjobiorcy bez konieczności wprowadzania wyraz
nej w tym względzie
regulacji ustawowej. Nabywca majątkowego prawa nabędzie je w takim kształcie, jaki
prawo to miało u poprzednika, a więc z istniejącym obciążeniem. Przesłanki związane
z koncepcją skonsumowania kompetencji do rozporządzania prawem w określonym
zakresie zachodzą tylko w przypadku licencji wyłącznej27.
Ponieważ w p.w.p. znajdujemy stosunkowo rozbudowaną regulację umowy li-
cencyjnej, warto ją prześledzić pod kątem cech charakterystycznych dla czynności
rozporządzających. Artykuł 78 p.w.p. wprost stanowi, że w razie przejścia patentu ob-
ciążonego licencją umowa licencyjna jest skuteczna wobec następcy prawnego. Powyż-
szy skutek dotyczy nie tylko licencji wyłącznej, ale i licencji niewyłącznej. Ten prosty
obraz licencji patentowej jako obciążenia prawa28, prowadzacego do nowego prawa
skutecznego erga omnes, burzy nieco art. 76 ust. 6 p.w.p., który uzależnia możliwość
podnoszenia przez licencjobiorcę wyłącznego roszczeń z powodu naruszenia patentu
od wpisu licencji do rejestru patentowego, chyba że umowa licencji stanowi inaczej.
Po pierwsze, gdy uznać rozporządzający charakter umowy o ustanowienie licencji i po-
wstanie wskutek rozporządzenia prawa bezwzględnego, to licencjobiorca teoretycznie
powinien mieć możliwość dochodzenia roszczeń przysługujących w razie naruszenia
patentu, w zakresie, w jakim naruszenia te mają wpływ na jego prawa uzyskane na
mocy licencji, bez żadnego wpisu do rejestru. Ustawodawca może oczywiście uzależ-
nić dochodzenie roszczeń od dokonania pewnych formalności w imię pewności obrotu,
jednak w art. 76 ust. 6 p.w.p. nie realizuje tej koncepcji konsekwentnie, przyjmując, iż
każda licencja może być wpisana do rejestru patentowego, ale dając tylko licencjobiorcy
wyłącznemu wpisanemu do rejestru prawo dochodzenia roszczeń z tytułu naruszenia
patentu na równi z patentowo uprawnionym. Po drugie, ustawodawca dopuszcza inne
uregulowania umowne. Strony umowy licencji wyłącznej mogą zatem postanowić, że
licencjobiorca nie będzie miał prawa dochodzić roszczeń z tytułu naruszeń patentu
i takie prawo będzie przysługiwać wyłącznie uprawnionemu z patentu. Wydaje się, że
pozbawienie licencjobiorcy niewyłącznego możliwości dochodzenia roszczeń w przy-
27
W doktrynie prawa cywilnego broniona jest także koncepcja, że wierzytelność nie jest bynajmniej zawsze
stosunkiem interesującym tylko wierzyciela i dłużnika, i że prawo wierzytelności może podlegać ochronie płynącej
z czynów niedozwolonych. Stanowisko takie prezentowane jest głównie przez S. Sołtysińskiego. Por. bliżej w tej kwe-
stii, E. Traple, Ustawowe konstrukcje, s. 82 83.
28
Z art. 78 p.w.p. P. Wasilewski wyprowadza wniosek o rozporządzającym charakterze licencji wyłącznej;
P. Wasilewski, Cywilnoprawne aspekty obrotu internetowego na przykładzie umów licencyjnych typu open content, PIPWI UJ
2007, z. 97, s. 163 169.
28
 2. Umowy licencyjne  charakter prawny
padku naruszenia patentu rzutuje na ocenę charakteru prawnego umowy licencji nie-
wyłącznej i pomimo objęcia tego rodzaju licencji regulacją z art. 78 p.w.p., czyli nadaniu
jej skuteczności wobec nabywcy prawa i to niezależnie od wpisu do rejestru patentowe-
go, umowa licencji niewyłącznej w prawie własności przemysłowej nie może być kwa-
lifikowana jako czynność wywołująca skutek rozporządzający. Uregulowanie zawarte
w art. 78 p.w.p. w stosunku do licencji niewyłącznej można traktować jako szczególny
przepis, wprowadzający rozszerzoną skuteczność wierzytelności. Tylko zatem umo-
wa patentowej licencji wyłącznej spełniałaby w pełni kryteria czynności wywołującej
skutek rozporządzający. Na mocy art. 163 ust. 1 p.w.p. do licencji na używanie znaku
towarowego stosuje się odpowiednio art. 76, 78 i 79 p.w.p. Zatem identycznie uregulo-
wano kwestię skuteczności w stosunku do osób trzecich praw licencjobiorcy ze znaku
towarowego jak praw licencjobiorcy w odniesieniu do patentu. Artykuł 100 p.w.p. na-
kazuje stosowanie wymienionych przepisów do praw ochronnych na wzory użytko-
we, art. 118 ust. 1 p.w.p. do praw z rejestracji wzorów przemysłowych, a art. 221 p.w.p.
do praw z rejestracji topografii. Należy więc uznać, że konstrukcja umowy licencyjnej
w całym obszarze p.w.p. pozostaje jednakowa. W odniesieniu do tej konstrukcji można,
moim zdaniem, bronić poglądu zarówno o obligacyjnym, jak i rozporządzającym cha-
rakterze licencji wyłącznej29. Przy przyjęciu charakteru obligacyjnego, powołane wyżej
przepisy p.w.p. należałoby traktować jako przyznanie rozszerzonej skuteczności wie-
rzytelności. Jednak licencjobiorca miałby tylko roszczenia z tytułu nienależytego wy-
konania umowy, gdyby licencjodawca wbrew umowie zawarł następną umowę licen-
cyjną. Przy przyjęciu charakteru rozporządzającego umowy licencyjnej, licencjobiorca
uzyskiwałby silniejszą pozycję  licencjodawca nie mógłby skutecznie udzielić dalszej
licencji. Warto tu zauważyć, że przyznanie umowie licencji wyłącznej skutku rozporzą-
dzającego wzmacniałoby pozycję licencjobiorcy także w sytuacji upadłości lub likwida-
cji podmiotu będącego licencjodawcą, która to sytuacja nie jest objęta art. 78 p.w.p.30
Jeśli idzie o pozycję licencjobiorcy w zakresie praw autorskich, to nie została ona
tak mocno ukształtowana, jak pozycja licencjobiorcy w prawie własności przemysłowej.
Brak w pr. aut. przepisu, który stanowiłby podstawę do przyjęcia skuteczności licencji
względem nabywcy majątkowych praw autorskich. Artykuł 67 ust. 4 wyposaża tylko
licencjobiorcę wyłącznego w prawo dochodzenia roszczeń z tytułu naruszenia autor-
skich praw majątkowych w zakresie objętym umową licencyjną, jeśli umowa nie sta-
nowi inaczej. Dopuszczając możliwość innego uregulowania umownego ustawodawca
wychodzi z założenia, że kompetencja dochodzenia roszczeń wobec osób trzecich nie
jest immanentnie związana z umową licencji wyłącznej i nie wynika z charakteru praw-
nego tej umowy. Podczas gdy w art. 76 ust. 2 p.w.p. mowa jest o prawie korzystania
z wynalazku po stronie licencjobiorcy, w art. 67 ust. 1 pr. aut. użyto określenia, iż  twór-
29
M. Załucki przyjmuje, że licencja na używanie znaku towarowego jest  czynnością prawną hybrydalną,
o skutkach rozporządzająco-zobowiązujących . Autor ten, zauważając wszystkie argumenty podnoszone przeciwko
rozporządzającemu i zobowiązującemu charakterowi licencji, podnosi, iż kwalifikacja ta jest następstwem norm bez-
względnie obowiązujących, będąc połączeniem stosunku rzeczowego, opartego na modelu praw bezwzględnych, ze
stosunkiem obligacyjnym, Licencje& , s. 305.
30
W odniesieniu do art. 78 p.w.p. można się zastanawiać, czy nabywca patentu wstępuje w stosunek prawny
z umowy licencyjnej, czy wcześniejszy stosunek licencyjny trwa nadal między licencjobiorcą a zbywcą patentu i na-
bywca ponosi tylko łącznie ze zbywcą odpowiedzialność za dług zbywcy, wynikający z umowy licencyjnej. Za tym
ostatnim rozwiązaniem opowiada się M. Załucki, Licencje& , s. 257.
29
Rozdział I. Klasyfikacja umów autorskich
ca może udzielić upoważnienia do korzystania z utworu na wymienionych w umowie
polach eksploatacji z określeniem zakresu, miejsca i czasu tego korzystania . Powstaje
zatem pytanie, czy przynajmniej umowie licencji wyłącznej można w prawie autorskim
przyznać charakter czynności wywołującej skutek rozporządzający, co prowadziłoby
do skuteczności prawa licencjobiorcy wyłącznego w stosunku do licencjodawcy, jak
i nabywcy autorskiego prawa majątkowego. Na gruncie ustawy pr. aut. M. Kępiński za-
licza umowy o korzystanie z praw autorskich do czynności rozporządzających, bowiem
ich bezpośrednim skutkiem jest obciążenie prawa wyłącznego. Jako obciążenie rozu-
mie M. Kępiński osłabienie prawa, polegające na uchyleniu możliwości występowania
z roszczeniami z tytułu naruszenia praw wyłącznych w stosunku do licencjobiorcy na
czas trwania umowy. Jednak M. Kępiński nie ogranicza skutku umowy licencyjnej do
tego tylko elementu i przyjmuje, że skutkiem umowy licencyjnej jest  nabycie przez
licencjobiorcę własnych praw. Prawa te mogą być skuteczne tylko względem licencjo-
dawcy lub jego następców prawnych (licencja niewyłączna) albo także względem osób
trzecich (licencja wyłączna) 31. M. Kępiński zalicza do czynności rozporządzających
wszystkie umowy o korzystanie z praw autorskich, a więc także umowy licencji nie-
wyłącznej, zauważając zacieranie się ścisłej granicy między czynnościami zobowiązu-
jącymi a rozporządzającymi. Takie stanowisko prowadzi do przyjęcia, że czynność roz-
porządzająca może prowadzić po stronie licencjobiorcy zarówno do powstania prawa
bezwzględnego, jak i względnego, ale w obu przypadkach mamy do czynienia z obcią-
żeniem praw autorskich, a więc rozporządzeniem. Autor ten z takiej kwalifikacji wy-
ciąga wniosek dotyczący pozycji licencjobiorcy w prawie autorskim: ma on skuteczne
prawa względem następcy prawnego licencjodawcy pod tytułem szczególnym, a na-
bywca autorskich praw majątkowych ma roszczenia względem zbywcy tych praw z ty-
tułu wad prawnych, jeśli zbywca nie powiadomił go o ustanowieniu wcześniej licencji32.
Przyjęty przez M. Kępińskiego model umowy licencyjnej w prawie autorskim zaciera
różnice pomiędzy umowami przenoszącymi autorskie prawa majątkowe i umowami li-
cencji wyłącznej, a trudno nie wyciągać konsekwencji prawnych z wyraz
nego zróżnico-
wania tych umów, jakie występuje w pr. aut. Można twierdzić, że wobec specyficznego
ukształtowania umów przenoszących majątkowe prawa autorskie (na określony prze-
ciąg czasu, na określonym polu eksploatacji, na określonym terytorium), które zbliża
te umowy do umów licencji wyłącznych, istotną różnicą jest skutek obu tych umów.
Tylko umowy przenoszące majątkowe prawa autorskie wywierałyby skutek wobec osób
trzecich, zaś umowy licencji miałyby charakter obligacyjny, z rozszerzoną skutecznoś-
cią w przypadku umowy licencji wyłącznej, wynikającą z wyraz
nego postanowienia
ustawy, pozwalającego licencjobiorcy wyłącznemu dochodzić roszczeń w stosunku do
osoby trzeciej w przypadku naruszenia prawa. Ostateczna kwalifikacja, co oczywiste,
zależeć będzie od przyjętej definicji czynności rozporządzającej. Wydaje się, że defini-
cja, która odwołuje się tylko do bezpośredniego skutku w prawach podmiotu rozporzą-
dzającego, skutku polegającego na przeniesieniu, obciążeniu lub osłabieniu prawa, nie
pozwala na wyciąganie wniosków co do pozycji licencjobiorcy wobec osób trzecich. Nie
31
M. Kępiński (w:) System pr. aut., s. 514 519. Autor ten podkreśla także, że w języku prawniczym nie jesteśmy
przyzwyczajeni do uważania czynności o skutkach tylko inter partes za obciążenie prawa równoznaczne z rozporzą-
dzeniem, niemniej definicja czynności rozporządzającej i obciążenia wymaga, jego zdaniem, rewizji.
32
M. Kępiński (w:) System pr. aut., s. 517 518.
30
 2. Umowy licencyjne  charakter prawny
rozwiązuje tego problemu także przyjęcie w przypadku licencji konstrukcji obciążenia
prawa, gdy uznamy, że obciążyć można prawo bezwzględne prawem względnym. Tyl-
ko przy założeniu, że w obręb skutków rozporządzenia wchodzi skonsumowanie mocy
dokonywania obciążenia w takim samym zakresie, licencjobiorca wyłączny mógłby
uzyskiwać prawo skuteczne erga omnes33. Ta cecha jednak niewątpliwie nie mogłaby być
związana z czynnością udzielenia licencji niewyłącznej34. J. Barta i R. Markiewicz w li-
cencji prawa autorskiego skłonni są dopatrywać się czynności podobnej do najmu lub
dzierżawy. Uznają oni, że  w zależności od sposobów definiowania umów zobowiązu-
jących, zarówno najem, jak i umowę licencyjną z prawa autorskiego należy traktować
albo jako umowy zobowiązujące, albo jako umowy zobowiązująco-upoważniające 35.
Zasadnicza różnica, jaka pozostaje pomiędzy umową przenoszącą prawa a umo-
wą licencji sprowadza się do tego, że śmierć lub likwidacja podmiotu będącego
licencjobiorcą powoduje wygaśnięcie umowy licencji, podczas gdy śmierć lub likwidacja
nabywcy praw nie wpływa na generalne zasady następstwa prawnego. J. Barta i R. Mar-
kiewicz zauważają, że brak podstaw, aby w kwestii skuteczności umowy licencyjnej
wobec następcy prawnego powoływać się na analogię z art. 78 p.w.p., jak i z art. 678 k.c.
Możliwość ochrony licencjobiorcy dostrzegają oni w roszczeniach z tytułu niewykona-
nia lub nienależytego wykonania umowy, jak również w roszczeniu z art. 59, 415 i 527
k.c.36 Niewątpliwa zbieżność w wielu punktach umów przenoszących autorskie prawa
majątkowe i umów licencji wyłącznych prowadzi niektórych przedstawicieli doktryny
do wniosku, że rozróżnienie to jest raczej teoretyczne niż o praktycznym znaczeniu37.
W doktrynie prawa autorskiego na znaczenie przypisania umowie licencyjnej charak-
teru rozporządzającego zwrócił ostatnio uwagę W. Machała w odniesieniu do licencji
creative commons. Ponieważ są to licencje nieodpłatne, a art. 890 k.c. wymaga dla ważno-
ści darowizny formy aktu notarialnego, rozporządzający charakter umowy licencyjnej
narzucałby obowiązek zachowania w przypadku takich umów formy aktu notarialne-
go dla oświadczenia licencjodawcy. Jak zauważa W. Machała, jest to oczywiście wymóg
nie do spełnienia w odniesieniu do licencji creative commons, jak również trudno byłoby
przyjąć tu konstrukcję konwalidacji przez spełnienie świadczenia. Autor ten podnosi
33
Istotny problem w przyznaniu umowie licencyjnej charakteru czysto rozporządzającego dostrzega M. Czaj-
kowska-Dąbrowska w fakcie, że u podstaw czynności rozporządzającej musi leżeć zobowiązanie. M. Czajkowska-Dą-
browska, Rozpowszechnianie& , s. 95 96. Należy jednak zwrócić uwagę na okoliczność, że jeśli mówimy o charakterze
rozporządzającym umowy licencyjnej, to nie wykluczamy tym samym zobowiązania u podstaw dokonania rozporzą-
dzenia, podobnie jak u podstaw obciążenia prawem rzeczowym leży umowa.
34
W niniejszych rozważaniach na temat charakteru prawnego licencji autorskiej pomijam koncepcje upoważ-
niającego, zobowiązująco-upoważniającego i rozporządzająco-upoważniającego charakteru tych umów, gdyż tylko
uznanie rozporządzającego charakteru, przy określonej definicji czynności rozporządzającej, pozwala wzmocnić po-
zycję licencjobiorcy wobec nabywcy praw. Pogląd o upoważniającym charakterze umów licencji w zakresie prawa
autorskiego wyraziła M. Poz
niak-Niedzielska (w:) M. Poz
niak-Niedzielska, J. Szczotka, M. Mozgawa, Prawo autorskie
i prawa pokrewne, Lublin 2007, s. 117, a ostatnio także K. Grzybczyk, Świadczenie charakterystyczne w autorskoprawnej
umowie licencyjnej, PIPWI UJ 2007, z. 100, s. 148 149.
35
J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, s. 143.
36
Tamże, s. 144.
37
Rozróżnienie umów przenoszących prawa i umów licencyjnych odgrywa szczególną rolę w krajach systemu
monistycznego, jak Niemcy i Austria, gdyż konstrukcja monistyczna nie pozwala na zawieranie umów przenoszą-
cych prawa pomiędzy twórcą a użytkownikiem. Umowy przenoszące możliwe są tylko w obrocie wtórnym. Na istot-
ne różnice pomiędzy umowami przenoszącymi prawa autorskie a umowami licencyjnymi zwraca uwagę w doktrynie
szwajcarskiej R. Staub, Leistugsst�rungen bei Urheberrechtsvert�gen, Schriften zum Medien  und Immaterialg�terrecht
2000, z. 55, s. 226 229.
31
Rozdział I. Klasyfikacja umów autorskich
jednak, że do umów licencyjnych w prawie autorskim można by zastosować art. 889
pkt 1 k.c., zgodnie z którym nie stanowią darowizny bezpłatne przysporzenia, gdy zo-
bowiązanie do bezpłatnego świadczenia wynika z umowy uregulowanej innymi prze-
pisami kodeksu. Zdaniem tego autora, takim innym przepisem jest art. 43 ust. 1 pr. aut.,
który dopuszcza udzielenie licencji nieodpłatnej. Przyjęcie tej koncepcji prowadziłoby
do pogodzenia licencji creative commons z rozporządzającym charakterem licencji38. Ar-
tykuł 889 pkt 1 k.c. odwołuje się jednak wyraz
nie do innych przepisów kodeksu, a nie
innych ustaw, zatem wątpliwe, czy można by w tym przypadku przyjąć wykładnię roz-
szerzającą. Ponadto licencje typu creative commons mają zawsze charakter niewyłączny,
więc można by bronić koncepcji, że nie prowadzą do rozporządzenia, a zatem nie nale-
ży ich kwalifikować jako darowizny39.
38
W. Machała, Wybrane cywilnoprawne aspekty licencji creative commons, Mon. Prawn. 2009, nr 8, s. 425.
39
Nie każda czynność nieodpłatna musi być kwalifikowana jako darowizna. Kwalifikacje z punktu widzenia
prawa cywilnego rozmijają się czasem z kwalifikacjami dokonywanymi na gruncie przepisów prawa podatkowego.
32
Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym Salon Cyfrowych Publikacji ePartnerzy.com.