Jak zostać rencistą
Jacek Kowalski 2007-06-27, ostatnia aktualizacja 2007-06-27 14:00:46.0
Pracujesz w szkodliwych warunkach? Tracisz zdrowie? Nie masz szans na
wcześniejszą emeryturę ani pomostówkę? Dziś wyjaśniamy, kto może się starać o rentę
Rząd stawia sprawę jasno: od 2008 r. emerytur pomostowych będzie coraz mniej. Więc jeśli
zdrowie przestało ci dopisywać, nie możesz już (albo nie chcesz) dłużej pracować, a do
emerytury brakuje ci jeszcze kilku lat, dzisiejszy informator jest właśnie dla ciebie. Może
powinieneś pomyśleć o przejściu na rentę?
Dla Kogo Renta
Rentę dostajesz z ZUS-u zamiast pensji lub innego świadczenia, gdy jesteś niezdolny do
pracy. Renta może być: socjalna, rodzinna lub inwalidzka. Nas interesuje ta ostatnia zwana
"rentą z tytułu niezdolności do pracy" (będziemy ją nazywać po prostu rentą). Rentę możemy
dostać na stałe lub tylko na jakiś czas. Pierwsza przysługuje, gdy nasz stan zdrowia zdaniem
orzekających lekarzy wyklucza powrót do wykonywanej wcześniej pracy. Renta okresowa
przyznawana jest na pięć lat, potem znów trzeba się stawić w ZUS-ie i poddać badaniom.
Najważniejsze: jeśli idziesz na rentę, nie ma znaczenia, czy urodziłeś się przed 1949 r. czy po
(ten warunek ważny jest dla uzyskania emerytury). Musisz tylko być ubezpieczony (tu ważne
są lata składkowe i nieskładkowe - o nich za chwilę) i uzyskać orzeczenie lekarza lub komisji
lekarskiej o niezdolności do pracy.
Przykład. Jan Kowalski stał się niezdolny do pracy w wieku 50 lat. Aby uzyskać rentę, musi
udokumentować, że co najmniej przez pięć lat pracodawca płacił za niego składki do ZUS-u.
Tyle samo musi też mieć lat nieskładkowych (np. studia dzienne czy urlopy wychowawcze).
Podsumowując: niezdolność do pracy wiąże się z chorobą lub wypadkiem Otrzymanie renty
reguluje ustawa o emeryturach i rentach z FUS: osoba niezdolna do pracy to ktoÅ›, kto
"całkowicie lub częściowo utracił zdolność do pracy zarobkowej z powodu popsucia
sprawności organizmu i nie rokuje nadziei na odzyskanie zdolności do pracy po
przekwalifikowaniu". Co może być powodem takiej niezdolności do pracy? Choroba, wypadek,
możesz też zapaść na chorobę zawodową. Przykłady takich chorób znajdziesz w ramce
poniżej, pełna lista dostępna jest np. na www.gazeta.pl/pieniadze.
Jak się starać o rentę (z tytułu niezdolności do pracy)
Po pierwsze, sprawdz
, czy pracodawca odprowadzał składki na ubezpieczenie społeczne
(pisaliśmy otym wyżej). Na rentę możesz pójść tylko w jednym z trzech przypadków:
1
jeśli pracujesz, jesteś ubezpieczony, a pracodawca wciąż odprowadza za ciebie składki do
ZUS-u,
jeśli akurat jesteś w trakcie jednego z okresów bezskładkowych (np. studia, urlop
wychowawczy),
jeśli najwyżej półtora roku temu "ustał któryś z tych okresów". A więc - straciłeś pracę, nie
masz opłacanych składek, jesteś na okresie bezskładkowym.
Warunek 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia nie jest wymagany od kogoś, kto stał się
całkowicie niezdolny do pracy i ma 20/25 lat okresów składkowych, nieskładkowych (kobieta/
mężczyzna). Czy renta przysługuje także osobie bezrobotnej? Tak. Nawet jeżeli bezrobotny
nie pobiera zasiłku.
Przykład. Adam Nowak ma 57 lat, uległ wypadkowi. Jest bezrobotny, zarejestrowany, bez
prawa do zasiłku. Chciałby ubiegać się o rentę. Co ma robić? Pobrać wniosek o rentę w
ośrodku pomocy społecznej, wziąć od lekarza, u którego się leczy, historię choroby i złożyć w
ZUS-ie. Tam lekarz orzecznik stwierdzi, czy pan Adam może pracować, czy też należy mu się
renta. Pamiętaj, że okres ubezpieczenia, o którym przed chwilą pisaliśmy, zależy od wieku
osoby starającej się o rentę. I tak: dla 20-latka takie ubezpieczenie musi być opłacane
minimum rok; 2 lata - jeżeli jesteś w wieku 20-22 lat; 3 lata - jeśli masz 22-25 lat; 4 lata -w
wieku 25-30 lat; co najmniej 5 lat, gdy masz powyżej trzydziestki. A jeśli nie masz
odpowiedniego stażu składkowego i nieskładkowego? Czy wtedy nie dostaniesz renty? Masz
nadal szansę, jeśli stałeś się niezdolny do pracy po wypadku w drodze do pracy lub z pracy.
W takiej sytuacji nie musisz udowadniać w ZUS-ie okresu składkowego i nieskładkowego.
Wystarczy historia choroby.
Procedura uzyskania renty
Sprawdziłeś składki na ubezpieczenie, masz wszystko opłacone, a stan zdrowia nie pozwala
ci podjąć pracy zarobkowej. Co dalej? Musisz złożyć w ZUS-ie wniosek o rentę wraz z
niezbędnymi dokumentami. Najpierw wniosek - musisz napisać go sam. Dołączasz do niego
druki: ZUS N-10 (dotyczy wywiadu zawodowego) i ZUS RP-7 (oba druki dostaniesz w ZUS-ie,
możesz też pobrać ze strony www.zus.pl).
Pozostałe dokumenty:
zaświadczenie o stanie zdrowia wystawione przez lekarza,
wywiad zawodowy przeprowadzony przez pracodawcę (tu właśnie przydaje się druk ZUS N-
10),
w miarę pełna dokumentacja medyczna potwierdzająca niezdolność do pracy,
2
zaświadczenie z zakładu pracy (druk ZUS Rp-7); tutaj ZUS dopuszcza możliwość
dokumentowania wysokości wynagrodzenia legitymacją ubezpieczeniową lub
zaświadczeniami z archiwum,
dokumenty potwierdzające okresy składkowe i nieskładkowe.
Gdy złożysz dokumenty, ZUS oceni, czy spełniasz warunki wymagane do renty. Zwróci też
uwagę na składki (pamiętasz okresy, o których pisaliśmy?).
Uwaga! Przy wyliczaniu renty ZUS wez
mie pod uwagę jeden z dwóch okresów: dziesięć lat
wstecz od dnia zgłoszenia wniosku i dziesięć lat wstecz od dnia, gdy stałeś się niezdolny do
pracy. Porówna te okresy, wybierze korzystniejszy (z punktu widzenia wysokości składek) i na
tej podstawie wyliczy ci rentę. I właśnie dlatego tak ważne jest udokumentowanie okresów
składkowych i nieskładkowych!
Przykład. Pan Józef jest bezrobotny. Ciężko zachorował w 2000 r. i stracił pracę. Ale dopiero
teraz złożył wniosek o rentę. ZUS porówna, czy większe składki miał odprowadzane w latach
1990-2000, czy 1997-2007. Oczywiście, lepszy dla pana Józefa czas to lata 1990-2000. I ten
właśnie okres będzie brany pod uwagę.
Co dalej
Jeśli spełniłeś warunki, które opisaliśmy przed chwilą, twoja sprawa trafi do orzeczników w
ZUS-ie. Sztab lekarzy przeanalizuje, czy potrzebne sÄ… jeszcze: badanie lekarskie konsultanta
lub psychologa, inne dodatkowe badania (i jakie), obserwacja szpitalna, uzupełnienie
dokumentacji lekarskiej z przebiegu leczenia. Może się zdarzyć, że orzecznik -wyłącznie na
podstawie twojej dokumentacji lub po bezpośrednim badaniu - stwierdzi, czy jesteś zdolny do
pracy, czy nie. A jeśli niezdolny - czy na zawsze, czy może jest nadzieja, że jeszcze wrócisz
do zdrowia?
Uwaga! Jeśli orzecznik stwierdzi, że jesteś zdrów i nadajesz się do pracy, a ty jesteś innego
zdania, możesz odwołać się do trzyosobowej komisji lekarskiej przy ZUS-ie. W ciągu dwóch
tygodni od dnia doręczenia orzeczenia musisz pisemnie zwrócić się do swojego oddziału
ZUS-u ze sprzeciwem względem orzeczenia i poprosić o wyznaczenie terminu przed komisją
lekarskÄ….
Podsumowując: żeby otrzymać rentę, najważniejsze jest uzyskanie od lekarza orzecznika lub
komisji lekarskiej ZUS-u orzeczenia o niezdolności do pracy.
Na jak długo renta
Niezdolność do pracy może być orzeczona na okres nie dłuższy niż pięć lat. Jeśli ubiegasz się
3
o rentę, a orzecznik lub komisja stwierdzą, iż "według wiedzy medycznej" nie rokujesz
odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu - mogą wydać opinię o
niezdolności do pracy na dłuższy czas. Co się bierze pod uwagę przy ustalaniu okresu
niezdolności do pracy i stopnia tej niezdolności?
Po pierwsze - zakres, w jakim twój organizm i jego sprawność zostały nadwyrężone oraz to,
czy po leczeniu i rehabilitacji możesz odzyskać sprawność.
Po drugie - czy w obecnym stanie zdrowia możesz pracować na dotychczasowym stanowisku
lub czy dałbyś radę przekwalifikować się i podjąć inną pracę oraz czy takie przekwalifikowanie
jest sensowne.
Jak Ci wyliczÄ… rentÄ™
Nie ma co kryć: im więcej zarabiałeś, tym większą rentę dostaniesz. Jak się ją oblicza? To
dość skomplikowane. ZUS ustala wysokość renty według wzoru określonego w ustawie o
emeryturach i rentach. Renta to suma następujących składników:
24 proc. kwoty bazowej (ustala się ją raz w roku; obecnie - do końca lutego 2008 wynosi
2059,92 zł) plus
po 1,3 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych plus
po 0,7 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych plus
część należna za okresy hipotetyczne (brana pod uwagę tylko przy ustalaniu renty z tytułu
całkowitej niezdolności do pracy; hipotetyczne - czyli brakujące do lat składkowych i
nieskładkowych, jeśli całkowicie stracisz zdrowie długo przed ukończeniem 60 lat).
Jeśli ZUS uzna, że jesteś częściowo niezdolny do pracy, i tak wyliczy ci rentę, jakbyś był
całkowicie niezdolny do pracy, a następnie będzie wypłacał tylko 75 proc. tej kwoty.
Uwaga! Przy ustalaniu wysokości renty ZUS zastosuje kwotę bazową obowiązującą w dniu
zgłoszenia wniosku - ale tylko wtedy, jeśli spełniasz wszystkie warunki, o których pisaliśmy
powyżej. Jeśli nie, zastosowana będzie kwota bazowa obowiązująca w dniu spełnienia
ostatniego z warunków wymaganych do przyznania renty. Minimalna renta wynosi obecnie na
rękę 597,46 zł (całkowita niezdolność do pracy) oraz 459,57 zł (częściowa niezdolność). Jeśli
wyliczona kwota świadczenia jest niższa od tego minimum, ZUS odpowiednio je podwyższa.
Uwaga zmiana
Od 2009 r. zmieni się sposób obliczania rent. Na gorsze, przynajmniej z punktu widzenia
rencistów. Nowe renty będą ustalane na podstawie kapitału zgromadzonego na emerytalnym
4
koncie. Ta kwota ma uwzględniać składki wpłacone po 1998 r. oraz zwaloryzowany kapitał
początkowy sprzed 1999 r. Do tego będzie doliczany kapitał hipotetyczny. Co z ludz
mi, którzy
zgromadzili niewiele na koncie emerytalnym? Czy dostanÄ… bardzo niskie renty? RzÄ…d
zapewnia, że nie ma powodów do obaw. Renty niższe niż minimalne zostaną podniesione do
poziomu rent minimalnych.
Uwaga! Nowe zasady będą stosowane wobec nowych wniosków o rentę. Wysokość obecnych
rent nie zmieni siÄ™.
Dorabianie
Teraz na rencie nie możesz zarobić brutto więcej niż 3521,90 zł miesięcznie (130 proc.
przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego). Jeśli przekroczysz tę kwotę (już wliczona jest w
nią renta), świadczenie będzie zawieszone lub zabrane. Jeżeli zarobisz więcej niż: 1896,40 zł
brutto (70 proc. przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego), twoja renta będzie zmniejszona.
O tyle, o ile przekroczyłeś tę kwotę. Nie mogą ci jednak więcej zabrać niż
413,37 zł - przy rencie z tytułu całkowitej niezdolności,
310,05 zł - renta z tytułu częściowej niezdolności.
Na rentÄ™ przez chorobÄ™ zawodowÄ…
Taka renta może być przyznana: na stałe, gdy trwale stałeś się niezdolny do pracy, lub na
jakiś czas, gdy orzecznik stwierdzi, iż niezdolność ma charakter okresowy. Renty z przyczyny
chorób zawodowych możemy podzielić na:
1. Renty z tytułu niezdolności do pracy. Warunek: pracownik musi udowodnić, że stał się
inwalidą wskutek choroby zawodowej. Wylicza się ją na podstawie średniej pensji i okresu
płaconych składek.
2. Renty szkoleniowe. Dla pracownika, który musi się przekwalifikować, bo po chorobie nie
może pracować w dotychczasowym zawodzie.
3. Renty rodzinne. Dla członków rodziny pracownika, który zmarł wskutek choroby zawodowej.
Wylicza się ją indywidualnie. Wniosek o rentę składa się oczywiście w ZUS-ie. Dołączyć
trzeba zaświadczenie o stanie zdrowia od lekarza prowadzącego leczenie, ankietę wypełnioną
przez pracodawcę, kwestionariusz dotyczący okresów składkowych i nieskładkowych,
dokumenty potwierdzające te okresy, zaświadczenia pracodawcy o zarobkach.
Najczęstsze choroby zawodowe
pylica płuc - górnicy, spawacze, pracujący przy zbiórce i skupie złomu, usuwaniu azbestu,
5
lakiernicy, pracownicy hut szkła i zakładów chemicznych,
astma oskrzelowa - rzez
nicy, laboranci, hodowcy drobiu, młynarze, pracownicy browarów,
sadownicy jabłoni, pszczelarze,
alergiczny nieżyt nosa - młynarze, piekarze, rolnicy, pracownik tartaku, wytwórcy perfum,
pszczelarze, garbarze, cukiernicy, rymarze,
przewlekła choroba narządu głosu - śpiewacy, telefonistki, nauczyciele,
ostra choroba popromienna, zanik szpiku kostnego lub nowotwór złośliwy - lekarze
radiolodzy, personel zatrudniony przy wykonywaniu zdjęć rentgenowskich, górnicy,
choroby skóry, m.in. grzybica, liszaj płaski, trądzik czy pokrzywka - jubilerzy, drukarze,
garncarze, lakiernicy, murarze.
Pełną listę tych chorób i zawodów nimi zagrożonych znajdziesz m.in. na
www.gazeta.pl/pieniadze.
Jacek Kowalski
Tekst pochodzi z portalu Gazeta.pl - www.gazeta.pl © Agora SA
6