Przedmiot:
Bezpieczeństwo międzynarodowe i zarządzanie
konfliktem międzynarodowym
KOSOWO
Prowadzący: dr Aleksander Dańda
Opracowały:
Anna Marzec
Agnieszka Benedyk
Joanna Ludynia
Tomasz Machaj
Kraków 2011
W Polsce powszechnie uważa się Bałkany za region bardzo konfliktowy. Potwierdza
to bowiem historia. Kosowo obejmuje region geograficzny w zachodniej części Półwyspu
Bałkańskiego bez dostępu do morza. Graniczy od północy z Czarnogórą, od wschodu z
Serbią, od południa z Macedonią oraz od zachodu z Albanią. Od najdawniejszych czasów
kroniki rzymskie, greckie oraz bizantyjskie i tureckie informowały o wieloetnicznym
Kosowie. Przez wieki przewijały się tam różne narody.
Stabilny stan etniczny utrzymywał się w Kosowie do V-VI wieku po Chrystusie.
Wówczas na te tereny od północy, przybywać zaczęli Słowianie. Masowy ich napływ
zepchnął Ilirów w okolice dzisiejszej Albanii. Przez okres następnych dwóch wieków
Słowianie stali się ludnością dominującą w tym regionie, wtedy też zaczęła się asymilacja
Albańczyków przez Serbów. Kosowo stało się centrum kulturalnym i gospodarczym Serbii
dopiero w latach 1282-1321. Jednoczącą role miała także religia, mimo wielu schizm w
kościele chrześcijańskim obydwa narody wyznawały jedną religię, choć jedni rytu łacińskiego
a drudzy bizantyjskiego. To również odgrywało znaczącą rolę w utrzymywaniu pokoju w
regionie. Sytuacja zaczęła się zmieniać w XIV wieku. Stabilizacja, jaką utrzymywało w
Kosowie Cesarstwo Bizantyjskie była zagrożona. Osłabione przez ataki Arabów a także
wyprawy krzyżowe Bizancjum nie było w stanie bronić chrześcijańskiej Europy od wschodu,
a tym bardziej kontrolować sytuację na Bałkanach, po wkroczeniu do Europy, Turcy z czasem
zaczęli okupować coraz to większe tereny na północ od basenu Morza Śródziemnego. W
1389 roku miejsce miała najbardziej znacząca bitwa dla wielu narodów bałkańskich: bitwa na
Kosowym Polu, symbolika tej bitwy i jej zakończenie ma największe znaczenie dla Serbów,
ale też jest ważna dla Bułgarów, Greków czy Macedończyków, ponieważ w armii
dowodzonej przez serbskiego księcia Lazara uczestniczyło wiele narodowości, w tym również
Albańczycy, jako chrześcijanie stanęli po stronie serbskiej. Klęska Serbów w tej bitwie
przesądziła o rozszerzeniu się imperium tureckiego, a co za tym idzie i islamu na Półwysep
Europejski i dalej na północny-zachód Europy. Przez kolejnych V wieków Turcy, ich kultura
oraz religia dominowały na Bałkanach. Wraz z umacnianiem się pozycji nowego okupanta
zaczęły napływać fale muzułmańskich imigrantów z Azji Mniejszej. Do dzisiaj na Bałkanach
mieszkają potomkowie tureckich kolonizatorów.
Na początku XX wieku imperium osmańskie zaczęło słabnąć na tyle, że wiele państw
wchodzących jeszcze w jego skład dążyło coraz bardziej do niepodległości. Wówczas od
Turków uniezależniły się Bułgaria i Serbia. Państwa te uzyskały niepodległość w roku 1878
na skutek postanowień kongresu berlińskiego. Postawienie granic pomiędzy Kosowem a
Księstwem Serbii spowodowało kolejne fale migracji ludności serbskiej z Kosowa do Serbii i
ludności albańskiej z Serbii do Kosowa. Podczas wojen bałkańskich (1912-1913) prawie
wszystkie państwa na półwyspie skierowały swoje siły przeciw Turcji, cel został osiągnięty.
Turcja wycofując się z Europy pozostawiła po sobie tylko śladowe ilości swojego terytorium.
W 1912 roku albański Kongres Narodowy we Vlorze ogłasza deklarację niepodległości co
aprobują państwa zachodnie. Widząc to Niemcy i Austro-Węgry osadzają na tronie albańskim
niemieckiego księcia tworząc Królestwo Albanii, niestety Albańczykom nie udaje się
doprowadzić do włączenia w skład nowopowstałego państwa terenów Kosowa, Macedonii
oraz Epir, choć Serbia w swoich planach terytorialnych miała podział Albanii na spółkę z
Grecją, jednak musiała zadowolić się tylko terytorium Kosowa. Kosowo nie godząc się z
serbską władzą, rozpoczynają wojnę partyzancką. Organizowane są tzw. grupy  Kaczaków
terroryzują oni wioski serbskie oraz macedońskie. Z Kosowa do Serbii właściwej emigruje
około 60 tys. Serbów. W odpowiedzi na to Belgrad wprowadza terror. Sytuacja taka nie trwa
jednak długo, gdyż w 1914 roku w Sarajewie zamordowano austriackiego księcia
Ferdynanda, co rozpoczyna trwającą kolejne 4 lata I wojnę światową.
Podczas I wojny światowej Kosowo i Serbia stanęły po stronie Ententy oraz w opozycji do
Państw Centralnych, choć początkowo przysporzyło to Serbii okupację austro-węgierską oraz
bułgarską, to trwała ona jedynie ponad dwa lata. Kosowo w tym burzliwym dla Europy
okresie podzielone zostało pomiędzy Austro-Węgry i Bułgarię. Ta ostatnia otrzymała
południowo-wschodnią część wraz z Prisztiną i Prizrenem, natomiast Wiedeń okupował część
północno-zachodnią.
W czasie II wojny światowej Kosowo przechodziło z rąk do rąk. Najpierw zaanektowali je
Włosi, potem Niemcy. Ci drudzy zaczęli tworzyć bojówki złożone z albańskiej ludności,
które wsławiły się masowymi mordami Serbów. Celem albańskich SS-manów była Wielka
Albania oczyszczona z ludności niealbańskiej. Po zakończeniu wojny, wraz z przejęciem
władzy przez komunistyczny reżim Josipa Broz Tity, Kosowo w 1946 zyskało status regionu
autonomicznego w ramach Serbii. W 1963 Kosowo stało się w pełni autonomiczną prowincją.
Komunistyczne władze Jugosławii nie zezwoliły na powrót do regionu wielu uchodz
ców
serbskich. Wraz z uchwaleniem konstytucji Jugosławii w 1974, Kosowo uzyskało w pełni
autonomiczny rząd. Napięcie w Kosowie zaczęło jednak narastać 1 marca 1981 roku w
Prisztinie doszło do protestów studenckich, które szybko przybrały na rozmiarach i nabrały
charakteru politycznego, zaczęto się wówczas otwarcie domagać zjednoczenia z Albanią.
Sytuacja na tyle się wkrótce zaostrzyła, że na początku kwietnia 1981 roku władze
wprowadziły stan wyjątkowy. Od tego czasu w Kosowie mnożyły się akty antyserbskie, takie
jak niszczenie cerkwi i napady na ludność, co wywoływało frustrację wśród Serbów.
Na fali nastrojów antyalbańskich do władzy w Jugosławii doszedł w 1987 roku Slobodan
Milosević; na szczyt hierarchii wyniosło go zdanie wypowiedziane do ludności serbskiej w
Kosowie w kwietniu tego roku:  Nikt nie ma prawa was bić. W listopadzie 1988 roku
Albańczyków zajmujących wysokie stanowiska w Kosowie usunięto i zastąpiono Serbami
lojalnymi wobec Milosevicia. Po kolejnych demonstracjach i strajkach Albańczyków pod
koniec lutego 1989 roku wprowadzono stan wyjÄ…tkowy. 23 marca 1989 roku otoczone
wojskami zgromadzenie w Kosowie zaakceptowało zmiany konstytucyjne usuwające
autonomię prowincji zaś 28 marca zatwierdził to formalnie parlament Serbii. Wywołało to
krwawe starcia policji z Albańczykami w całej prowincji. W 1990 roku parlament autonomii
Kosowa ogłosił wbrew Belgradowi Kosowo republiką związkową. Wszystkie te wydarzenia
powodowały ciągle narastające napięcie pomiędzy dwoma narodami.
Okres blisko 50. lat względnego pokoju, został naruszony w 1989 roku zniesieniem
autonomii Kosowa przez Republikę Federalną Jugosławii. Wówczas to, kosowscy
Albańczycy zaczęli bojkot serbskich instytucji, a jego kwintesencją było żądanie
niepodległości prowincji za pomocą referendum zorganizowanego w 1991 roku. Wskutek
referendum ,uznanego przez Serbów za nielegalne, ogłoszono niepodległość Kosowa. Nie
zostało ono jednak uznane przez władze Serbii ani społeczność międzynarodową, a jedynie
władze Albanii bardzo przychylnej Kosowarom. W konsekwencji doprowadziło to do
działania dwóch równoległych władz w Kosowie  serbskiej i albańskiej. Co więcej, działały
równoległe szkoły, uniwersytety, szpitale i milicja, a od 1992 roku także albańskie wojsko
pod postaciÄ… uformowanej Armii Wyzwolenia Kosowa (Ushtria Çlirimtare e Kosovës 
UCK). Należy przy tym zwrócić uwagę, iż prezydent Albanii nie był przychylny tej formacji,
w której często dowódcami byli kryminaliści i przestępcy, a która nawoływała do zbrojnego
wystąpienia przeciw Serbii i przyłączenia do Albanii. Tak napięta sytuacja , zwiększała
eskalację nienawiści w regionie i musiała w końcu doprowadzić do wybuchu konfliktu
zbrojnego.
Konflikt zbrojny rozpoczął się w 1998 roku pomiędzy Armią Jugosławii , a Amią
Wyzwolenia Kosowa. Otwarta wojna domowa, powodowała przede wszystkim exodus
ludności albańskiej w obawie przed armią jugosłowiańską. Władze w Belgradzie na czele z
prezydentem Slobodanem Miloszewiczem, przeprowadzały masowe wysiedlenia
Albańczyków, wskutek czego kilkaset tysięcy ludzi szukało schronienia głównie w Albanii i
Macedonii. Dochodziło do mordów i represji ludności Kosowa. Próby dyplomatycznego
zakończenia konfliktu przez Państwa zachodnie zakończyły się fiaskiem. Ważnym
odnotowania , jest fakt postrzegania ( przynajmniej na poczÄ…tku) Armii Wyzwolenia Kosowa
jako organizacji o charakterze terrorystycznym, a więc mediowano tylko ze stroną
jugosłowiańską.
Mediacje jednak, nie przynosiły oczekiwanych skutków, a tysiące ludzi opłacało to
życiem. Ponadto zmieniło się nastawienie państw zachodnich, a zwłaszcza opinii publicznej
w tych państwach co do Albańczyków, których oczami niejednokrotnie relacjonowano
wydarzenia wojenne. Rozpoczęto kolejne mediacje, a po ostrzeżeniach Stanów
Zjednoczonych oraz rezolucjach ONZ postanowiono dać Jugosławii i Albańczykom ostatnią
szansę zawarcia pokoju. We francuskiej miejscowości Rambouillet pod Paryżem, doszło do
spotkania zwaśnionych stron, ale strona jugosłowiańska odrzuciła warunki ugody
zaproponowane przez Albańczyków ponieważ uważali ich za terrorystów. W tym spotkaniu
mediatorami były USA, Francja i Wielka Brytania. W międzyczasie nadal trwały czystki
etniczne ludności Kosowa, co było nie do zaakceptowania przez państwa NATO  podjęto
decyzję o przeprowadzeniu nalotów na serbskie cele wojskowe i strategiczne. Społeczność
międzynarodowa nie chciała dopuścić do sytuacji z Bośni i Hercegowiny dlatego główni
rzÄ…dzÄ…cy strony alianckiej czyli USA zdecydowali siÄ™ na atak.
Wojna pod kryptonimem  Allied Force rozpoczęła się 24 marca 1999 roku o godz
14. Opierała się na działaniach z powietrza, bombardując ważne dla działalności państwa
obiekty, mosty, lotniska, drogi kolejowe oraz autostrady. W kolejnych fazach, niszczono
również budynki użyteczności publicznej, telewizje i radio, ministerstwa, posterunki policji
czy koszary wojskowe, ale także największe zakłady produkcyjne w kraju.
Warto zwrócić uwagę, iż naloty NATO było precedensem w historii powojennej
europy. W dyspucie, pojawiały się opinie o braku podstawy prawnej agresji na suwerenne
państwo. Brak było legitymizacji czy też mandatu ONZ, którego być nie mogło, ponieważ
Chiny i Rosja przeciwne były nalotom, a głos ich veta nie mógł legitymować działań ONZ.
Naloty tłumaczono względami humanitarnymi i etycznymi  w imię poszanowania praw
człowieka i mniejszości narodowych. Podkreślano, iż to nie naród jugosłowiański jest
obiektem agresji, ale sama władza z Slobodanem Miloszewiczem na czele, jako osobą
odpowiedzialną za konflikt. NATO domagało się przerwania walk w Kosowie pomiędzy
Armią Jugosłowiańską a Armią Wyzwolenia Kosowa, wycofania oddziałów zbrojnych oraz
wprowadzenia na teren prowincji międzynarodowych sił rozjemczych. Warunki nie były
jednak akceptowane a kolejne ataki NATO, tylko nasilały agresję Serbów na Armię
Wyzwolenia Kosowa oraz ludności cywilnej. Początkowo NATO oraz Stany Zjednoczone nie
chciały przyznać się do wsparcia Armii Wyzwolenia Kosowa ale znaleziono dowody takiej
współpracy co zmusiło USA do ogłoszenia swojego stanowiska i poparcia działań uznawanej
wcześniej przez Zachód jako terrorystyczną albańskiej formacji militarnej.
Oprócz starć wojennych, naloty powodowały również ogromne straty wśród ludności
cywilnej. Jugosłowiański Komitet do spraw współpracy z UNICEF, podaje liczbę 1200
zabitych cywilów Serbów i Albańczyków współpracujących z Serbami oraz kilka tysięcy
rannych. Strona Albańska natomiast szacuje straty ludności cywilnej na poziomie od kilku do
kilkunastu tysięcy osób. Do tego doliczyć należy kilkaset tysięcy ludzi , którzy często ze
strachu opuszczali prowincjÄ™ Kosowa.
Naloty przerwano dopiero 10 czerwca 1999 roku. Doszło do rozmów pokojowych w
Macedonii, gdzie ważną rolę mediacyjną odegrał prezydent Finlandii oraz przedstawiciel
rosyjskiego prezydenta Wiktor Czernomyrdin. Podczas obrad, Miloszewicz zaakceptował
porozumienie pokojowe, a w czasie dwóch tygodni  wojska serbskie opuściły prowincję. Na
mocy rezolucji nr 1244 Rady Bezpieczeństwa, utworzono Misję tymczasowej Administracji
Organizacji Narodów Zjednoczonych w Kosowie (UNMIK), na czele z Bernardem
Kouchnerem, nadajÄ…c jej zwierzchnictwo nad prowincjÄ…. W celu zapewnienia
bezpieczeństwa, do Kosowa przybyło 50.000 żołnierzy międzynarodowych sił KFOR
(Kosovo Force). Należy również zwrócić uwagę, iż po wycofaniu się wojsk serbskich z
Kosowa, dramatyczna stała się sytuacja ludności niealbańskiej tj. Serbów, Czarnogórców i
Romów, a także Albańczyków współpracujących z Serbami. Były to przede wszystkim akcje
odwetowe, wskutek których życie straciło kilkaset osób, a kilkadziesiąt tysięcy opuściło
Kosowo. Ponadto dochodziło do niszczenia obiektów sakralnych przez Albańczyków, a
służyć miało to usunięciu kultury Serbskiej z Kosowa.
Mandat UNMIK obejmuje:
" pełnienie podstawowych funkcji administracyjnych
" dążenie do ustanowienia trwałej autonomii i samorządności w Kosowie
" ułatwianie politycznego procesu określającego przyszły status Kosowa
" koordynację pomocy humanitarnej wszystkich międzynarodowych agencji
" popieranie odbudowy najważniejszej infrastruktury w prowincji
" utrzymanie porządku i bezpieczeństwa
" zapewnienie bezpiecznego i niezagrożonego powrotu wszystkich uchodz
ców do ich
domów w Kosowie
Operacja UNMIK miała zapewnić lokalne struktury administracyjne, zreformować
ekonomię i prawa cywilne, sprawić, by uchodz
cy wrócili oraz ochronić prawa mniejszości.
Od 2000 roku UNMIK zajmował się głównie stabilizacją na terenie Kosowa lecz ciągłe ataki
i akty przemocy znacznie uniemożliwiły im pracę, ponieważ zwaśnione strony nie mogły się
dogadać. 28 paz
dziernika UNMIK zorganizował wybory lokalne, w których wzięła udział
mniejszość serbska, która zdecydowanie sprzeciwiała się powstawaniu nowych struktur w
Kosowie. By połączyć zwaśnione narody UNMIK organizował np.: wspólne prace przy
odbudowie infrastruktury. W 2001 roku odbyły się wybory parlamentarne, UNMIK skupiło
siÄ™ wtedy na tworzeniu RzÄ…du Tymczasowego dla Kosowa, prywatyzacji, walce z przemocÄ… i
przestępczością oraz tworzeniu sprawiedliwego i bezpiecznego społeczeństwa. W 2002 roku
zostały opracowane  Standardy dla Kosowa , które UNMIK zaczął wdrażać w 2003 roku.
Standardy te dotyczyły tworzenia demokratycznych instytucji, rządów prawa, praw
mniejszości oraz powrotu uchodz
ców. Chociaż starano się z całych sił nie zdołano
wprowadzić zaleceń poprzez zbiorowe akty przemocy na policję cywilną oraz policję
UNMIK. Realizacja głównych zaleceń Standardów pozwoliłaby RB określić przyszłą
sytuacjÄ™ Kosowa. I tak 24 paz
dziernika 2004 roku udało się przeprowadzić demokratyczne
wybory parlamentarne. Nagle współpracę zaczęły UE, Organizacja Bezpieczeństwa i
Współpracy w Europie i NATO. W 2005 roku UNMIK działał na 6. priorytetowych
obszarach. Rok 2006 był ważnym rokiem określającym dalsze działania w Kosowie. Spotkali
siÄ™ przedstawiciele Belgradu i Prisztiny przy wsparciu specjalnej Grupy Kontaktowej a w jej
skład wchodziły: Francja, Niemcy, Rosja, Wielka Brytania, Włochy i USA. Wspólnie uznano,
że nie może być mowy o powrocie do sytuacji sprzed 1999 roku, nie ma możliwości podziału
Kosowa lub przyłączenia do innego państwa oraz że multi-etniczne porozumienie jest
jedynym rozwiązaniem. Od tej pory UNMIK pracowała z Instytucjami Rządu
Tymczasowego, gdzie pomogła stworzyć w Kosowie nowe organy rządowe oraz powoli
przekazywała im pałeczkę. 17 listopada 2007 roku odbyły się demokratyczne wybory, które
wygrała Demokratyczna Partia Kosowa, która obiecała że wprowadzi w pełni rządy
demokratyczne w tym kraju. 17 lutego 2008 roku Parlament Kosowa przyjÄ…Å‚ deklaracjÄ™
niepodległości, którą w tym czasie uznało 50 krajów członkowskich ONZ. Po ogłoszeniu
niepodległości nad Kosowem czuwają EUREX, KFOR oraz policja Kosowa.
16 lutego 2008 roku, czyli na dzień przed ogłoszeniem niepodległości przez Kosowo,
podjęta została decyzja o powołaniu misji stabilizacyjnej European Union Rule of Law
Mission (EULEX). Podjęto ją w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa
UE. Działa ona na bazie rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ numer 1244, obok misji ONZ 
UNIMIK i jest jednÄ… z wielu prowadzonych na terenie Kosowa.
Główne cele EULEX to wspieranie lokalnych autorytetów, lokalnej administracji i
instytucji prawnych w budowaniu wieloetnicznego systemu prawa, policji i usług, tak aby
spełniały one europejskie standardy. Misja ta nie jest więc w Kosowie po to aby rządzić, ale
by pomóc w utworzeniu struktur i fundamentów państwa. Jest to misja techniczna, która
monitoruje, szkoli i wspiera administrację Kosowa w dziedzinie rządów prawa. Za budowę
struktur misji odpowiedzialna była unijna Grupa Planowania (EUPT), która powstała 10
kwietnia 2006, na bazie decyzji Komisji Europejskiej której od początku celem było
przygotowanie UE do przyszłego możliwego kryzysu w Kosowie. Powstanie EULEX
wywołało duże zamieszanie zarówno wśród Serbów mieszkających na terenie samego
Kosowa, jak i w rządzie serbskim, prowadzącym przecież cały czas rozmowy z UE na temat
możliwej, przyszłej akcesji. Poczynania rządu charakteryzował pewien pragmatyzm,
zakładający, że i tak konieczna będzie współpraca z misją. W 2009 roku została podpisana
umowa EULEX-Serbia. Było to konieczne, gdyż Serbia chciała złożyć w końcu, tak długo
blokowany wniosek akcesyjny. Wniosek ten złożono w 2009 roku, a przyjęty został przez
RadÄ™ 25 paz
dziernika 2010 roku. Bardzo dużym problemem EULEX-u jest kwestia
postrzegania jej przez ludność albańską, ale także serbską. Ci pierwsi oskarżają misję o
sprzyjanie Serbom, a ci drudzy o coś zupełnie odwrotnego. Albańczycy obawiają się, że w
praktyce misja UE będzie liczyła się wyłącznie na południu kraju, a na północy, tak jak chcą
tego Serbowie, nadal głosem decydującym będzie ONZ, a w praktyce serbski samorząd. Jest
to jeden z powodów, który sprawia, że misja jest niezbyt skuteczna. Brak zaufania
społecznego jest bowiem istotnym problemem.
EULEX ogłosił gotowość 6 kwietnia 2009 roku i od tego czasu możemy faktycznie
mówić o prowadzeniu misji. Początkowo jej mandat miał wygasnąć w 2010 roku, ale w
związku z niewypełnieniem zakładanych celów, postanowiono o przedłużeniu go do 14
czerwca 2012 roku. Zgodnie z raportem opublikowanym w 2010 roku, zmiany, których
wprowadzenie EULEX miał wspomagać, nie następują tak szybko jak się spodziewano.
Postępy oceniane w czterostopniowej skali, rzadko osiągają najwyższe oceny. Ma to miejsce
jedynie w przypadku zabezpieczania granic. W większości sektorów, np. sądownictwie czy
sprawach celnych, notuje się znikomy progres lub wręcz stagnacje. Jest to jednym z głównym
powodów przedłużenia mandatu misji.
Ogłoszenie niepodległości przez Kosowo po raz kolejny ukazało, jak trudne jest
prowadzenie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Dużo państw dość szybko
uznały niepodległość (np. Francja, Wielka Brytania czy Polska) lecz inne takie jak Cypr,
Rumunia i Hiszpania oficjalnie nie uznały niepodległości tego państwa . Wynika to głównie z
sytuacji wewnętrznej tych państw, które mają silne obawy co do ruchów separatystycznych
(Hiszpania) czy sÄ… podzielone (jak Cypr). Jednak tylko Cypr nie posiada swoich
przedstawicieli w misji EULEX. Należy wspomnieć, że obok EULEX-u, znajdują się w
Kosowie inne przedstawicielstwa UE: Specjalny Reprezentant UE dla Kosowa, Europejska
Agencja Restrukturyzacji, a także przedstawicielstwo Komisji Europejskiej.
Bibliografia:
" Magdalena Rekść, y
ródła nienawiści. Konflikty etniczne w krajach
postkomunistycznych, Praca zbiorowa, Erica  Histmag.org, Kraków-Warszawa 2009
" Heike Kricge, The Kosowo conflict and international law, Cambridge University
Press, Cambridge 2001
" www.unic.un.org.pl/jugoslawia/wojnawkosowie/
" www.unic.un.org.pl/jugoslawia/rolaUNMIK/
" www.wyborcza.pl/Unijna_misja_od_dzis_w_Kosowie/
" www.wyborcza.pl/Rozpoczela_sie_misja_UE_w_Kosowie/
" www.mojeopinie.pl/wojna_o_kosowo_oraz_interwencja_zbrojna_nato_przeciw_jugos
lawii/
" www.defense.gov/specials/kosovo/
" www.twojaeuropa.pl//kosowo---historia-konfliktu/
" www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Serbia,problemy,Kosowo/
" www.unmikonline.org
" www.psz.pl/EULEX-Specjalna-misja-policyjna-Unii-Europejskiej-w-Kosowie/
" www.psz.pl/ Kosowo-zarys-konfliktu/