7/2010

8

POCZĄTKI

Budowa i żywotność HDD

www.hakin9.org

9

D

la większości z nas twardy dysk jest po prostu

zamkniętym pudełkiem, w którym znajdują się

nasze dane. Niestety bardzo często brak pod-

stawowej wiedzy o jego konstrukcji oraz niewłaściwe

obchodzenie się z nim doprowadza nas do bezpowrot-

nej utraty zawartych na min danych. Dlaczego nie wol-

no otwierać twardego dysku? Jak działa twardy dysk?

Dlaczego należy obchodzić się z nim jak z przysłowio-

wym jajkiem? Dlaczego należy sprawdzać temperaturę

HDD i dbać, aby nie był zakurzony? Na te i na wiele in-

nych pytań postaramy się odpowiedzieć.

Rola twardego dysku

Dzisiejsze dyski twarde znacznie różnią się od pierwszych

rozwiązań pamięci maszyn przetwarzających dane.

Powstałe w pierwszej połowie XIX wieku karty, a na-

stępnie taśmy dziurkowane służyły do obsługi prostych

maszyn (np. w fabrykach produkcyjnych) wg zakodo-

wanych na nich bardzo prostych sekwencji. Dopiero

pod koniec pierwszej połowy XX wieku, wraz z powsta-

niem podwalin elektronicznych maszyn liczących (opar-

tych jeszcze o technologię lampową i elektromagnetycz-

ne przekaźniki) zaczęto szukać innych rozwiązań umoż-

liwiających bardziej efektywne magazynowanie i prze-

twarzanie coraz większej ilości danych. W konsekwencji,

prawdziwy przełom przyniósł dopiero rozwój techniki pół-

przewodnikowej – wkrótce potem zaczęto konstruować

pierwsze rozwiązania, wykorzystujące ferromagnetycz-

ne właściwości niektórych stopów metali. Jednym z ta-

kich rozwiązań były bębny magnetyczne (pamięć bębno-

wa). Równocześnie bardzo szybko zaczęto używać po-

wszechnie stosowane magnetyczne taśmy magnetofo-

nowe oraz konstruować pierwsze twarde dyski.

Dzisiejszy twardy dysk pełni jedną z najważniejszych

funkcji w komputerach osobistych. Przechowywane są na

nim wszystkie dane użytkowe i konfiguracyjne systemu

operacyjnego. Jest także jednym z podstawowych nośni-

ków pamięci masowych umożliwiających przechowywa-

nie, edycję i zapis danych operacyjnych użytkownika.

Budowa twardego dysku

Dysk twardy (ang. Hard Disk Drive – HDD) jest urządze-

niem pamięci nieulotnej (stałej), która przechowuje da-

ne zakodowane cyfrowo na szybko obracających się ta-

lerzach (ang. platers). Talerze są sztywne (stąd w angiel-

skiej nazwie słowo hard) – do ich produkcji wykorzystuje

się materiał niemagnetyczny – szkło lub aluminium. Na

nich napylony jest półtwardy ferromagnetyk, który umoż-

liwia sformowanie stabilnych domen magnetycznych

i przechowywanie w nich kierunkowo namagnesowa-

nych dipoli magnetycznych. W pierwszych dyskach jako

ferromagnetyku używano trójtlenku żelaza; w latach póź-

niejszych został on zastąpiony przez stop kobaltu.

Cała mechanika jest zamknięta w szczelnej obudo-

wie, posiadającej filtrowane otwory wentylacyjne, któ-

re odprowadzają część ciepła oraz wyrównują ciśnienie

wewnątrz dysku. Dyski są zamykane w warunkach ste-

rylnych; nawet odrobina kurzu będącego w powietrzu

Dysk twardy – budowa

i działanie

Niniejszy artykuł jest ogólnym zarysem budowy i działania

dzisiejszych dysków twardych. W kilku słowach przybliża

nam też problematykę, w jaki sposób obchodzić się

z naszym HDD, aby jego żywotność była jak najdłuższa.

Artur Skrouba

Dowiesz się:

• jaką rolę pełni dysk twardy,
• jak jest zbudowany dzisiejszy HDD,
• zarys działania twardego dysku,
• jakie są mocne i słabe strony HDD,
• jak należy postępować aby maksymalnie zwiększyć żywot-

ność HDD.

Powinieneś wiedzieć:

• mieć ogólne pojęcie o funkcjonowaniu i budowie komputera

osobistego.

7/2010

8

POCZĄTKI

Budowa i żywotność HDD

www.hakin9.org

9

Powyższe wymagania doprowadziły do minimalizacji

poszczególnych elementów mechaniki twardych dys-

ków. Dotyczy to w szczególności ich wagi i rozmiarów.

Nowoczesne dyski posiadają domeny mniejsze niż 10 nm

(0,000001 mm) – wymaga to ogromnej precyzji oraz mak-

symalnie małej masy ramienia pozycjonera umożliwiającej

błyskawiczne ruchy nad obszarem roboczym platerów.

Ponadto, w większości dzisiejszych dysków na po-

zycjonerze zamontowany jest różnicowy przedwzmac-

niacz sygnału (ang. preamplifier, potocznie: preamp),

umożliwiający dostarczenie stabilnego sygnału do mo-

dułu elektroniki zewnętrznej (Rysunek 1).

Moduł elektroniki zewnętrznej zamontowany jest na

zewnątrz dysku. W dużym uproszczeniu jest to mikro-

komputer obsługujący w pełni (od wprowadzenia stan-

dardu ATA wprowadzono integrację kontrolera) wszyst-

kie operacje wykonywane przez twardy dysk. Składa

się z kilku podstawowych bloków (Rysunek 2).

To co najbardziej odróżnia dyski między sobą to inter-

face sygnałowy oraz prędkość obrotowa.

W chwili obecnej dominują dwa standardy (wraz

z ich pochodnymi):

• word serial interfaces – rodzaj interface pracują-

cego w sposób równoległy – najbardziej znane

standardy to IDE (ATA), EIDE oraz SCSI,

atmosferycznym błyskawicznie doprowadzi do degra-

dacji samego nośnika podczas jego pracy.

Talerze są osadzone na piaście łożyska silnika napę-

dzającego twardy dysk. W dzisiejszych konstrukcjach

stosuje się od 1 do 4 talerzy (bardzo rzadko więcej).

Większa ilość talerzy (spotykana częściej w latach

80 i 90 ubiegłego stulecia) zwiększała ryzyko awarii

poszczególnych głowic.

Kluczowym elementem mechaniki każdego dysku

jest ruchome ramię (pozycjoner), na końcach którego

zamontowane są szczotki głowic. Składa się on z ob-

rotowego łożyska osiowego (na którym jest zamonto-

wany), ramienia (umożliwiającego pracę głowic nad

oraz pod każdym z talerzy) oraz elektromechanicz-

nego serwomechanizmu magnetycznego, umożliwia-

jącego dokładne i szybkie pozycjonowanie głowic nad

zadanym obszarem talerzy.

Sama konstrukcja pozycjonera jest bardzo precyzyjna

i delikatna. Spowodowane jest to dwoma czynnikami:

• coraz większymi wymogami dotyczącymi precy-

zji pozycjonowania (ze względu na coraz większe

upakowanie danych na platerach),

• coraz większymi wymogami szybkości reakcji me-

chaniki (np. czas dostępu do pofragmentowanych

bloków danych).

Rysunek 1. A - talerz dysku (plater); B - piasta silnika dysku; C - głowica dysku; D - ramię pozycjonera dysku; E - serwomechanizm dysku; F -

oś pozycjonera dysku; G - przedwzmacniacz sygnału; H - �ltr wentylacyjny

7/2010

10

POCZĄTKI

Budowa i żywotność HDD

www.hakin9.org

11

• modern bit serial interfaces – rodzaj interface pra-

cującego w sposób szeregowy. Interfejs w przeci-

wieństwie do swojego poprzednika przesyła da-

ne szeregowo. W porównaniu z poprzednikiem nie

jest to naraz kilkadziesiąt sygnałów, tyko jeden –

ale za to nieporównywalnie szybciej. Najbardziej

znane standardy to FC, SATA czy SAS.

Prędkość obrotowa dzisiejszych twardych dysków mie-

ści się w przedziale od 4.200 do 15.000 obrotów na mi-

nutę (ang. Revolutions Per Minute – RPM). Prędkości

z niższego przedziału stosowane były w starszych mo-

delach oraz w dyskach stosowanych do urządzeń prze-

nośnych. Natomiast prędkości od 7.200 wzwyż stosowa-

ne są w nowoczesnych dyskach oraz wydajnych rozwią-

zaniach serwerowych bądź workstation (SAS, SCSI).

Jak działa dysk twardy

W momencie kiedy włączymy komputer w pierwszej

kolejności pracę zaczyna procesor sygnałowy dys-

ku. Odczytuje on procedury zawarte w biosie dysku,

które uruchamiają silnik HDD. Po osiągnięciu założo-

nej prędkości obrotowej platerów uruchomiony zosta-

je serwomechanizm pozycjonera, który przesuwa jego

ramię nad obszar talerza zawierający mikrooprogramo-

wanie wewnętrzne samego nośnika. Obszar ten nazy-

wa się strefą serwisową dysku (ang. Service Area, po-

tocznie : SA).

Osiągnięcie minimalnej prędkości jest niezbędne

do wytworzenia się pod końcówkami pozycjonera (tuż

przed szczotkami głowic) tzw. poduszki powietrznej,

która unosząc lekko głowice nie dopuszcza do ich fi-

zycznego kontaktu z wirującym platerem.

W następnej kolejności głowice odczytują zamiesz-

czone w SA fabryczne moduły wsadowe zawierające

takie informacje jak nazwa dysku, nr seryjny, fizyczny

translator dysku (stworzony w oparciu o fabryczną li-

stę zawierających błędy sektorów) oraz adaptywne pa-

rametry pracy głowic.

Po poprawnym odczycie struktur serwisowych dysk

zgłasza komunikat status ready – w tym momencie zo-

staje on wyświetlony w biosie komputera i jest gotowy

do pracy – może odczytywać i zapisywać dane.

Większość dzisiejszych dysków posiada głowice

magneto-rezystywne – odczyt stanu logicznego po-

szczególnych domen magnetycznych polega na zmia-

nie rezystancji głowicy odczytującej w zależności od

polaryzacji zawartych w nich dipoli.

Sam zapis dokonuje się poprzez zmianę natężenia

pola magnetycznego (generowanego przez głowicę)

– w dyskach twardych głowica magnesuje ferromagne-

tyk, aż do pełnego nasycenia (zmiana kierunku nama-

gnesowania dipoli), wykorzystując właściwości histere-

zy magnetycznej. Po namagnesowaniu domeny i usu-

nięciu pola magnesującego półtwardy ferromagnetyk

pozostaje stabilnie namagnesowany.

Rysunek 2. A - procesora sygnałowego - jednostki zarządzającej pracą całego nośnika; B - pamięci ROM - zawierającej oprogramowanie

proceduralne; C - interface sygnałowego - np. ATA, SATA; D - pamięci podręcznej RAM - buforującej zapis i odczyt; E - modułu zasilania oraz

kontroli pracy silnika; F - bloku sterującego serwomechanizmem pozycjonera

7/2010

10

POCZĄTKI

Budowa i żywotność HDD

www.hakin9.org

11

Mocne strony HDD

Najważniejszą zaletą dzisiejszych twardych dysków

jest ich pojemność. Wciąż trwają badania nad ich roz-

wojem we wszystkich liczących się laboratoriach na

świecie. Tak duże upakowanie danych jest możliwe

między innymi dzięki wciąż rozwijającym się technolo-

giom badawczym.

Jednym z ostatnich takich przykładów jest zastoso-

wanie tzw. zapisu prostopadłego, który umożliwia du-

żo większe upakowanie danych (domeny magnetyczne

nie są ułożone płasko na nośniku tylko są skierowane

w głąb warstwy paramagnetycznej) oraz większą szyb-

kość działania dysku. Zastosowanie tej technologii teo-

retycznie umożliwia upakowanie danych w ilości ok. 1

TB na cal kwadratowy. Oznacza to, że wg dzisiejszych

standardów budowy dysków 3,5 calowych (4 platery,

osiem powierzchni roboczych) możliwe będzie konstru-

owanie dysków o pojemności ok. 300 TB.

Kolejną ważną cechą dzisiejszych twardych dys-

ków jest ich cena i dostępność. Dzisiejszym standar-

dem jest dysk. ok. 500 GB co przy cenie ok. 200 PLN-

jest najbardziej korzystną ofertą na rynku pamięci ma-

sowych w przeliczeniu PLN za 1 GB.

Należy wspomnieć też o mobilności i zadowalającej

prędkości nowoczesnych HDD. Występują one w róż-

nych rozmiarach zewnętrznych – począwszy od 0,8 ca-

la i kończąc na dyskach 3,5 calowych. Umożliwia to sto-

sowanie ich do nawet bardzo małych urządzeń (typu te-

lefony, kamery czy aparaty) oraz stosowanie jako pamię-

ci przenośne.

Słabe strony HDD

Niewątpliwie do najsłabszych stron dysków twardych na-

leży ich niska odporność na awarię. Ze względu na swo-

ją konstrukcję narażone są one w sposób szczególny na

wszelkiego rodzaju czynniki udarowe (uderzenia, puk-

nięcia, upadki).

Kolejnym czynnikiem, który ma destrukcyjny wpływ na

ich żywotność jest wysoka temperatura, która powstaje

w czasie pracy nośnika. Może ona doprowadzić do fi-

zycznej degradacji samego nośnika i w konsekwencji do

nieodwracalnego zniszczenia zawartych na nim danych.

Zwiększenie żywotności HDD

W 1992 r. firma IBM po raz pierwszy zastosowała

w swoim twardym dysku (SCSI) pierwowzór systemu,

który pozwalał monitorować pracę nośnika. Implemen-

tacja ta z biegiem czasu ewoluowała i doprowadziła

do powstania standardu S.M.A.R.T. (ang. Self-Monito-

ring, Analysis and Reporting Technology), który pełni

rolę swojego rodzaju systemu wczesnego ostrzegania

przed możliwością wystąpienia awarii.

W wielu przypadkach monitorowanie na bieżąco pa-

rametrów S.M.A.R.T. umożliwia nam kontrolę takich

parametrów pracy dysku jak:

• temperatura,

• pojawianie się nieresponsywnych sektorów (ang.

bad sectors),

• ilość włączeń i wyłączeń dysku,

• łączny czas pracy dysku.

Prawidłowe reagowanie na ew. nieprawidłowości (np.

S.M.A.R.T. wykazuje za wysoką temperaturę pracy

dysku) pozwoli nam w znaczny sposób wydłużyć ży-

wotność naszego nośnika.

Niestety należy pamiętać, że powyższy system ofe-

ruje tylko bierną kontrolę działającego nośnika; nie

uchroni on nas przed konsekwencjami wystąpienia

nagłej awarii spowodowanej innymi czynnikami.

Dlatego też należy przestrzegać kilku zasad, które po-

zwolą zminimalizować szanse awarii twardego dysku:

• w komputerach stacjonarnych należy regularnie

kontrolować czystość; gruba warstwa kurzu na

dysku potrafi bardzo szybko doprowadzić do deka-

libracji termicznej dysku,

• jeżeli to możliwe zamontujmy w komputerze wen-

tylator skierowany na dysk, będzie on skutecznie

zmniejszał temperaturę podczas pracy dysku i jed-

nocześnie spowalniał proces osadzania się kurzu,

• komputer stacjonarny nie powinien stać pod biur-

kiem w pobliżu naszych nóg; nawet lekkie uderze-

nia (szczególnie podczas jego pracy) mogą być

zabójcze dla naszego HDD,

• komputer nie powinien być umiejscowiony w pobli-

żu źródeł ciepła, np. kaloryfera,

• jeżeli mamy komputer umiejscowiony na biurku

(stacjonarny, bądź przenośny), nie wolno nam ude-

rzać w jego blat (szczególnie podczas pracy – dysk

jest narażony na dekalibrację mechaniczną),

• należy pamiętać, aby nie pozostawiać na dłuższy

czas pracującego komputera (oczywiście z wyjąt-

kiem sytuacji, gdzie jesteśmy do tego zmuszeni),

• komputery przenośne (np. laptopy) mają mało wy-

dajny system wentylacyjny; dlatego też absolutnie

nie wolno wykonywać na nich dłuższych prac (po-

wyżej kilkunastu minut) w warunkach, w których

może doprowadzić to do przegrzania dysku. Przy-

kładem może tu być praca na miękkim podłożu, ta-

kim jak koc, bądź pościel – w takich warunkach

skuteczność systemu odprowadzania ciepła spada

niemal do kilkunastu procent,

• dyski zewnętrzne są dużo mocniej narażone na

czynniki udarowe lub termiczne; dotyczy to w szcze-

gólności dysków 3.5 calowych (wg statystyk ok. po-

łowy z nich ulega awarii do ok. roku czasu !) – dlate-

go powinny być one traktowane w sposób wyjątkowo

ostrożny. Optymalnymi warunkami pracy takich dys-

ków jest znalezienie dla nich bezpiecznego miejsca

na biurku i bez zwisających na wierzchu przewodów,

7/2010

12

POCZĄTKI

Budowa i żywotność HDD

www.hakin9.org

13

• wybierajmy zawsze zewnętrzne dyski, które leżą,

a nie stoją (dotyczy 3.5 calowych) – dyski stojące

często ulegają przewróceniu,

• nie przesuwajmy i nie podnośmy dysku zewnętrznego

(podczas pracy jest to szczególnie niebezpieczne),

• ograniczmy do maksimum przypadki przenoszenia

dysku,

• dyski 2.5 calowe są w sposób szczególny narażo-

ne na nawet delikatne naciśnięcia – w takich sytu-

acjach często dochodzi do nieprawidłowego zatrzy-

mania (zarycia się) głowic na wirującym platerze,

• przed każdym przenoszeniem dysku należy pomy-

śleć o ich stosownym zabezpieczeniu – nie należy

przenosić luzem dysku bez żadnego zabezpieczenia

– w razie przypadkowego upadku szansa na utratę

dostępu do danych wynosi sporo ponad 90%,

• występowanie anomalii napięciowych jest istną

zmorą, jeżeli chodzi o uszkodzenia elektroniki dys-

ków twardych. W tego typu sytuacjach elementem

najbardziej zawodnym jest zasilacz komputera –

dlatego zwróćmy uwagę na jego jakość.

Przestrzeganie powyższych i wielu innych, podstawo-

wych zasad pozwoli nam wydajnie zwiększyć żywot-

ność naszych dysków i zminimalizować do minimum

ryzyko wystąpienia awarii.

W tym miejscu należy jednak stwierdzić, że metody

bierne nie zmniejszają szans wystąpienia utraty danych

z przyczyn logicznych (skasowanie danych, format,

itp.). Tutaj jedyną metodą jest systematyczność w okre-

sowym wykonywaniu kopii zapasowych. Jest to jedyna

pewna metoda zabezpieczenia przed utratą danych.

Podsumowanie

Mamy nadzieję, że przedstawiony powyżej zarys budowy,

działania i warunków pracy twardego dysku pozwoli Czy-

telnikowi w bardzo ogólnym pojęciu przybliżyć specyfikę

urządzenia jakim jest dysk twardy. Wbrew pozorom jest to

bardzo skomplikowane urządzenie wymagające szcze-

gólnej staranności obchodzenia się z nim, nawet w czasie

codziennej pracy. W przypadku awarii samodzielne próby

jego naprawy, bądź odzyskania danych wiążą się ogrom-

nym ryzykiem związanym z koniecznością posiadania du-

żej wiedzy i specjalistycznego laboratorium.

Niestety, w ostatnim okresie na polskim rynku pojawia

się bardzo wiele firm oferujących taką usługę, jednak jej ja-

kość pozostawia wiele do życzenia. W całej tej masie firm

jest tylko kilka, które dysponują stosowną wiedzą i warsz-

tatem pozwalającym odzyskać dane we wszystkich moż-

liwych przypadkach (tzn. tam gdzie fizycznie jest to możli-

we). Dlatego każdy, kto zechce skorzystać z takiej usługi,

powinien bardzo starannie dokonywać wyboru firmy, bądź

osoby, której chcemy powierzyć swoje nośniki w celu od-

zyskania danych. Kuriozalne jest to, że na rynku można

spotkać coraz więcej firm lub osób reklamujących się jako

jednostki wyspecjalizowane w odzyskiwaniu danych, jed-

nocześnie nie mających gruntownej wiedzy oraz warszta-

tu pozwalającego na skuteczne wykonanie takiej usługi.

I tak, np. światowy średni poziom skuteczności odzyski-

wania danych wynosi ok. 76% na 100 zgłoszonych przy-

padków (źródło: Wikipedia). Jest to spowodowane tym, iż

sytuacje takie jak nadpisanie utraconych danych, bądź fi-

zyczne uszkodzenie powierzchni roboczej nośników nie

należą do wyjątków. Niestety, coraz częściej można spo-

tkać reklamy, które delikatnie mówiąc … naciągają rzeczy-

wistość. Coraz więcej firm ogłasza się jako ta najlepsza,

przelicytowując się w skuteczności: 95% czy nawet 99%!

Mało tego: na rynku pojawiają się reklamy sugerujące bli-

sko 100% skuteczność (!) w odzyskiwaniu danych czy też

mówiące o gwarancji na odzyskanie danych. Jest to oma-

mianie zdesperowanego klienta i świadome wprowadza-

nie go w błąd (powinien się temu przyjrzeć UOKIK). Nie

ma bowiem na świecie firmy potrafiącej odzyskiwać dane

z każdego przypadku ich utraty. Często działania te mają

na celu tylko złapanie klienta w celu wyciągnięcia od niego

pieniędzy za usługę sprawdzenia, bądź analizy czy się da

dane odzyskać, a na końcu stwierdzenia Niestety nie uda-

ło się, ale się napracowałem, więc kliencie zapłać!.

Jeszcze większą patologią jest funkcjonowanie tzw. bez-

płatnej analizy, która jest warunkowa. Z grubsza rzecz bio-

rąc, polega to na tym, że coraz więcej firm oferuje bezpłat-

ną analizę nośnika pod warunkiem, że po jej przeprowa-

dzeniu klient skorzysta w danej firmie z usługi odzyskania

danych. W przypadku rezygnacji, klient musi pokryć koszty

przeprowadzonej analizy oraz inne ukryte opłaty – w przy-

padku dysków twardych mogą to być kwoty do kilkuset zło-

tych. I nie byłoby w tym nic złego, gdyby nie fakt, że taka

praktyka przyczyniła się do rozpowszechnienia się pewne-

go procederu, a mianowicie: coraz częściej nieuczciwe fir-

my po wykonaniu analizy decydują się na stosowanie cen

zaporowych, np. 12 tysięcy złotych za odzyskanie danych

z jednego dysku. Jak łatwo przewidzieć – w efekcie klient

rezygnuje i z tego tytułu niestety musi zapłacić za wykona-

ną analizę. Mało tego – niektóre firmy dodatkowo żądają

także opłaty za wydanie dysku (nośnika) – ponieważ wy-

konały dodatkową pracę wykraczającą poza standardo-

wą analizę wstępną… W tej sytuacji właściciel sprzętu ma

związane ręce, ponieważ wcześniej, w momencie przyję-

cia dysku do analizy podpisał stosowne zobowiązanie bez

dokładnego zapoznania się z nim. Faktycznie – przy takich

praktykach teoretyczna skuteczność może osiągać pra-

wie 100% i jeszcze gwarantuje przypływ gotówki w każ-

dym możliwym przypadku. Prowadząc taką firmę, równie

dobrze można by nic nie robić – oprócz wystawiania fak-

tur. Wystarczy mieć dobry PR, profesjonalnie wyglądającą

stronę WWW czy reprezentacyjną siedzibę.

Dlatego pamiętajmy – przed wyborem firmy odzyskują-

cej dane powinniśmy gruntownie przeanalizować jej rze-

telność. Ufajmy tylko sprawdzonym firmom, mogącym się

pochwalić wieloletnią praktyką poświadczoną certyfikata-

7/2010

12

POCZĄTKI

Budowa i żywotność HDD

www.hakin9.org

13

mi i nagrodami (takimi jak medale, nagrody konsumenc-

kie, poświadczenia dla rzetelnych firm). Także przed od-

daniem (lub wysłaniem) nośnika należy zapoznać się

z warunkami, które będziemy musieli pisemnie zaakcep-

tować (dokładnie czytajmy druki zamówień i regulaminy).

W trakcie rozmowy wstępnej sprawdźmy, czy bezpłatna

analiza jest faktycznie bezwarunkowa oraz domagajmy

się podania widełek cenowych (chodzi o cenę maksymal-

ną!) za konkretny rodzaj potencjalnego możliwego uszko-

dzenia, tak aby uniknąć przykrych niespodzianek.

ARTUR SKROUBA

Autor studiował na wydziale Fizyki i Astronomii Uniwersytetu
Warszawskiego; jest także absolwentem Szkoły Głównej Han-
dlowej w Warszawie na kierunku Finanse i Bankowość. Na co
dzień zajmuje się profesjonalnym odzyskiwaniem danych w �r-
mie DataMax Recovery, w której pełni funkcję jednego z inży-
nierów technicznych. Jest także jej założycielem Firma Data-
Max Recovery Kontakt z autorem: [e-mail].

Uwaga

Zarówno autor, jak i redakcja, nie ponoszą żadnej odpowie-

dzialności za jakiekolwiek szkody i straty powstałe w wyniku

stosowanie się do wskazówek w niniejszym artykule. W mo-

mencie utraty dostępu do danych nie zaleca się samodziel-

nego wykonywania jakichkolwiek działań, w wyniku których

może dojść do zagrożenia zdrowia bądź życia lub wystąpie-

nia znacznych strat.

Reklama