Socjotechnika jest próbą praktycznego podejścia do socjologii, traktowana bywa jako
dyscyplina odrębna lub jako jedna z możliwych funkcji tej nauki. Przez socjotechnikę
rozumie się zespół ogólnych zaleceń dotyczących tego, jak przy uwzględnieniu istniejących
ocen społecznych dokonywać świadomie przekształceń po to, aby osiągnąć zamierzone
społecznie cele.
Pionierami koncepcji socjotechnik byli myśliciele XX wieku. I tak L.Petrażycki rozwijał idee
polityki prawa, to jest nauki węższej niż socjotechnika, zajmującej się tym, w jaki sposób za
pomocą środków prawnych dokonywać racjonalnych zmian życia społecznego. Jego myśl
rozwijał R.Pound na gruncie amerykańskim. W.Lenin zajmował się socjotechniką rewolucji
formułując zalecenia mówiące o tym, jak dokonywać przekształceń w ramach wielkich
struktur społecznych. G.Myrdal podejmował problem rozwiązywania konfliktów społecznych
przez użycie świadomej wiedzy socjologicznej. On też a później K.Popper rozpowszechniali
rozmaite dyrektywy socjotechniczne i przyczynili się do podjęcia analizy i refleksji
dotyczących socjotechniki jako takiej. Na gruncie polskim socjotechniką zajmował się St.
Ossowski.
Obecnie refleksja socjotechniczna zwraca się ku czterem głównym rejonom życia
społecznego: prawo, problematyka władzy, środki masowego oddziaływania i wychowanie.
Problematyka socjotechniczna może dotyczyć małych grup i wielkich struktur.
O ile socjotechniczne oddziaływanie na małe grupy jest stosunkowo łatwo sprawdzalne o tyle
skuteczność socjotechnicznego oddziaływania na wielkie struktury jest bardzo złożona.
Można wyróżnić trzy podstawowe sposoby patrzenia na socjotechnikę:
1. z punktu widzenia zaradności zbiorowej, tej, która faktycznie w życiu społecznym
funkcjonuje oraz tej , która powinna być stosowana. Wyróżniamy tu zaradność zastaną i
zaradność funkcjonalną.
2. z punktu widzenia organizacji życia naukowego w zakresie nauk społecznych
uwzględniając zagadnienia dotyczące organizacji badań naukowych ich stosunku do
społecznego zapotrzebowania na wyniki analiz, itd.
3. z punktu widzenia klasyfikacji nauk żeby wprowadzić ład w nagromadzone
doświadczenia porządkowanie refleksji i badań naukowych.
Te trzy sposoby powodują rozmaite konsekwencje metodologiczne i teoretyczne.
Rozbudowując socjotechnikę brano pod uwagę jej dwa aspekty: teoretyczny i metodologiczny
z położeniem akcentu na ten drugi.
Socjotechnika rozwijając się pokonywała rozmaite trudności wynikające z własnych
twórczych poszukiwań metodologicznych i merytorycznych oraz z dyskusji, jaką toczy z
innymi naukami pokrewnymi w ramach wspólnego zakresu wyznaczonego przez nauki
społeczne.
Wyróżniamy socjotechnikę w sensie ściślejszym i w sensie szerszym.
W sensie ściślejszym socjotechnika sprawdza przydatność zaradności zbiorowej
nagromadzonej przez doświadczenie społeczne.
W sensie szerszym dostarczać może bogatego arsenału sposobów rozwiązywania zagadnień
społecznych nagromadzonych przez doświadczenie historyczno-społeczne.
Można wyróżnić następujące rodzaje wpływów wywieranych na innych:
1. przymus
2. stosunek wyższości, w którym rozkaz bez groźby użycia siły określa
zachowanie drugiej osoby
3. manipulacja, w której wykorzystuje się mechanizmy oddziaływania, nie bez
wyłożenia celów wprost
4. jasne stawianie sprawy z ukazywaniem alternatywnych kierunków działania
5. wzór do naśladowania, gdzie człowiek wywierający wpływ nie jest świadomy
tego, że daje wzór
6. udzielanie porad i wskazówek
7. wymiana, w której jedna osoba modyfikuje sytuację tak, aby wynikało z tego
określone zachowanie się drugiej osoby
Inna systematyzacja oddziaływań to wyróżnienie sprawcy- ten który oddziaływa i
wykonawcy-ten na kogo oddziaływanie jest kierowane.
Wykonawca może realizować wzór zachowania podsuwany mu przez sprawce na
zasadzie trzech zasadniczych procedur:
1. Naśladowanie
2. Przekonywanie
3. Manipulowanie
Oddziaływanie socjotechniczne może się posługiwać zachętą do naśladowania,
przekonywaniem, i manipulacją jako swymi środkami. Sposoby te mogą być używane
oddzielnie lub łącznie, z większym lub mniejszym stopniem uświadomienia. Mogą być
użyte w celach uznawanych za dobre i dla celów uznawanych za złe. Podsumowując
można stwierdzić ze socjotechnika jest nauką praktyczną, która używa powyższych
sposobów zmierzając do ukształtowania wyznaczonego wzoru osobowości, całościowego
lub częściowego, tak, aby następnie nowo powstałe wzory zachowania działając
realizowały z góry zamierzone skutki.
Nauki teoretyczne zajmują się opisywaniem i wyjaśnianiem świata, natomiast nauki
praktyczne jego przekształcaniem.
Wśród nauk praktycznych centralne miejsce zajmuje prakseologia jako nauka o
skutecznym działaniu. Socjotechnika jest zastosowaniem prakseologii do nauk
społecznych.
Socjotechnika może być wykorzystywana do celów moralnie ocenianych jako „dobre”
lub” złe”.
Przykładem dobrego zastosowania jest wychowywanie dzieci, zwalczanie patologii
społecznych czy resocjalizacja.
Socjotechnika używana jest również do celów budzących dezaprobatę. Np. przez sekty.
Ukazywanie stosowania technik socjometrycznych do celów złych demaskuje te cele oraz
dostarcza wiedzy jak skutecznie działać na rzecz celów aprobowanych.
Socjotechnika jest, więc nacelowana na zwalczanie tego, co zostało określone jako
społeczne zło jej działanie, więc nie jest możliwe bez przyjęcia pewnej siatki wartości
każdego społeczeństwa.
Rozwój socjotechniki jest symptomem wzrostu potrzeby społecznie racjonalnego
zarządzania oraz wymogiem wzrastającej dojrzałości metodologicznej nauk w ogóle.
W ogólnych rozważaniach na temat socjotechnik możemy wyróżnić jej 3 modele:
1. klasyczną koncepcje socjotechniki – polega na zestawieniu i dobieraniu rozmaitych
prawidłowości ogólnych z zakresu socjologii i nauk pokrewnych po to aby przekładać je
na język odpowiednich dyrektyw praktycznych.
2. kliniczną koncepcje socjotechniki – zainteresowana jest nie tylko w przedłożeniu
opracowanego zespołu dyrektyw praktycznych, ale również uważa za swoje zadanie taką
swoistą kooperację z tymi, do których są dyrektywy skierowane, aby na drodze perswazji
dyrektywy te przez nich zostały zaakceptowane, zrealizowane.
3. eksperymentalno - interwencyjną koncepcje socjotechniki – uważa za swe zadanie
samoistną interwencje w stosunku do rozmaitych grup społecznych, instytucji, organizacji
itd., ze wskazaniem na potrzebę działania socjotechnicznego wraz z wykazaniem strat i
korzyści które z tego działania by wynikały, oraz pokazaniem, jakie oceny o charakterze
zasadniczym zostaną w działanie zaangażowane.
Możemy wyróżnić także 2 strategie:
1. emancypacyjną- gdzie podmioty stwarzają warunki, których celem jest pokazanie
przedmiotom możliwości swobodnego działania(wyzwalających ludzi z ograniczeń)
Budowanie spontaniczności i aktywności
2. manipulacyjną -gdzie podmioty stojące nad zbiorowościami bądź podmioty zewnętrzne
poprzez narzucenie określonego systemu bodźców starają się wyzwolić reakcje
przystosowawcze mające zmienić zbiorowość w określonym kierunku.
Elementy składowe socjotechniki to:
1. systemy oddziaływania podmiotów sterujących na przedmioty sterowane gdzie
może zachodzić relacja liniowa, liniowa pośrednia i nieliniowa pośrednia.
2. reguły socjotechniczne-dyrektywy socjotechniczne:
warunek wystarczający aby osiągnąć cel wystarczy?
warunek konieczny ale nie wystarczający: aby osiągnąć cel trzeba?
warunek zwiększenia prawdopodobieństwa: aby osiągnąć cel dobrze jest?
3. środki działania podmiotu sterującego
oddziaływanie na emocje lub uczucia
oddziaływanie na umysł i intelekt
4. zmiany społeczne w przedmiotach działania
wywołują one zmiany w zachowaniach i postawach.
Możemy wyróżnić także socjotechniczne modele zbiorowości:
1. Model systemowo funkcjonalny- ujmuje zbiorowość jako zrównoważony system (każdy
element ma określone miejsce) zakłada że zbiorowości zbudowane są z jednostek
biernych nastawionych przystosowawczo
2. Model procesowo - podmiotowy- ujmuje społeczeństwo jako system ciągłych zmian
zbiorowości zbudowane są z aktywnych jednostek.