dr inż. Ryszard Dębkowski

Oświetlenie w pomieszczeniach pracy

Właściwe oświetlenie pomieszczeń i stanowisk pracy przyczynia się do zmniejszania zagrożeń zdrowia i unikania wypadków przy pracy. Ma istotne znaczenie także jako czynnik poprawiający wydajność i jakość wykonywanej pracy.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy zobowiązuje pracodawcę do zapewnienia, niezależnie od oświetlenia dziennego, oświetlenia elektrycznego o parametrach zgodnych z Polskimi Normami.

Obecnie obowiązująca norma [1], PN-EN 12464-1:2004: Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy.

Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach, wydana przez Polski Komitet Normalizacyjny w listopadzie 2004r., zastąpiła trzy dotychczas obowiązujące normy, w tym [2] PN-84/E-02033 – Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym. Nowa norma nie wyczerpuje w pełni treści norm wycofanych, stąd PKN zajmu-je stanowisko, zgodnie z którym w przypadku braku w nowej normie wymagań, odnoszących się do stanowisk pracy, dla których są określone wymagania w dowolnej normie wycofanej, można te wła-

śnie przyjmować [3].

Dostosowanie właściwości otoczenia świetlnego do wartości parametrów je opisujących, a za-wartych w wymienionych normach, jest warunkiem podstawowym spełnienia oczekiwań stawianych temu czynnikowi środowiska pracy.

Charakterystyka otoczenia świetlnego

Otoczenie świetlne można opisać posługując się następującymi jego właściwościami [1]:

–

rozkład luminancji,

luminancja L[cd/m2]

–

natężenie oświetlenia,

–

olśnienie,

–

kierunkowość światła,

–

oddawanie barw i wygląd barwy światła,

–

migotanie,

natężenie oświetlenia E [lx]

–

światło dzienne.

Rys.1. Parametry charakteryzujące oświetlenie przedmiotu pracy

Luminancja określa stosunek światłości źródła światła w danym kierunku do jego powierzchni. Od po-ziomu luminancji i jej rozkładu zależy widzialność zadania wzrokowego. Zbyt duże luminancje mogą powodować olśnienie, zbyt duże kontrasty luminancji – zmęczenie wzroku, a zbyt niska wartość luminancji lub kontrastu tworzy monotonne, niesprzyjające pracy środowisko.

Natężenie oświetlenia definiowane jest, jako gęstość strumienia świetlnego padającego na daną powierzchnię, a równe ilorazowi całkowitego strumienia świetlnego padającego na powierzchnię do jej pola.

Szybkość postrzegania oraz bezpieczeństwo i komfort wykonywania zadania wzrokowego zależy od natężenia oświetlenia i jego rozkładu w polu zadania. Norma [1] określa minimalne wartości średniego natężenia oświetlenia (tzw. eksploatacyjne natężenie oświetlenia Em) dla różnych rodzajów wnętrz i zadań lub czynności w nich wykonywanych (tabl.1).

Wskazuje również przypadki, w których stosowne jest zwiększenie natężenia oświetlenia:

– wykonywana praca wzrokowa jest skrajnie trudna,

– naprawianie błędów jest kosztowne,

– zwiększona dokładność lub wyższa wydajność ma szczególnie duże znaczenie,

– zdolność wzrokowa pracownika jest poniżej normy,

– przedmioty pracy wzrokowej mają wyjątkowo małe rozmiary lub małą wartość kontrastu,

– określone czynności mają być wykonywane w wyjątkowo długim czasie,

oraz możliwe jest jego obniżenie:

– szczegóły zadania mają niezwykle duże wymiary lub duży kontrast,

– zadanie wykonywane jest w niezwykle krótkim czasie.

Zmianę natężenia oświetlenia realizuje się stopniując zgodnie z poniższą skalą [lx]: 20-30-50-75-100-150-200-300-500-750-1000-1500-2000-3000-5000

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl/

dr inż. Ryszard Dębkowski

Natężenie oświetlenia oprócz wymaganej wartości średniej musi charakteryzować się także równomiernością, zarówno w polu zadania wzrokowego jak i polu bezpośredniego otoczenia. Jako pole bezpośredniego otoczenia przyjmuje się pas o szerokości co najmniej 0,5m otaczający pole zadania, występujący w polu widzenia (rys.2). Wymagane natężenie oświetlenia w tej strefie jest uzależnione od natężenia oświetlenia w polu zadania (tab.2).

pole bezpośredniego otoczenia

0,5 m

pole zadania

Rys.2. Składowe pola widzenia miejsca pracy

Równomierność natężenia oświetlenia, dla której wymagania podano w tabeli 2, określa się jako stosunek minimalnego natężenia oświetlenia do średniego natężenia oświetlenia na powierzchni: Emin

Równomierno ć

ś =

Eśr

Tabela 1. Wartości parametrów otoczenia świetlnego wymagane w polu zadania, w obróbce i przetwórstwie metali [1]

Nr ref. Rodzaj wnętrza, zadania lub czynności

Em [lx] UGRL

Ra

2.13.1 Kucie swobodne

200

25

60

2.13.2 Kucie matrycowe

300

25

60

2.13.3 Spawanie

300

25

60

2.13.4 Zgrubna i średnia obróbka skrawaniem: tolerancja

≥0,1mm

300

22

60

2.13.5 Precyzyjna obróbka skrawaniem, szlifowanie: tolerancja

500

19

60

<0,1mm

2.13.6 Trasowanie, sprawdzanie

750

19

60

2.13.7 Ciągnięcie rur i drutów, formowanie na zimno

300

25

60

2.13.8 Obróbka skrawaniem: grubość≥5mm

200

25

60

2.13.9 Roboty blacharskie: brubość <5

300

22

60

2.13.10 Wykonywanie narzędzi, produkcja urządzeń tnących

750

19

60

2.13.11 Montaż:

–

zgrubny

200

25

80

–

średni

300

25

80

–

dokładny

500

22

80

–

precyzyjny

750

19

80

2.13.12 Galwanizowanie

300

25

80

2.13.13 Przygotowanie powierzchni i lakierowanie

750

25

80

2.13.14 Wykonywanie narzędzi, szablonów i przyrządów obrób-

1000

19

80

kowych, mechanika precyzyjna, mikromechanika

Tabela 2. Równomierność i natężenie oświetlenia w polu bezpośredniego otoczenia [1]

Natężenie oświetlenia w polu

Natężenie oświetlenia w polu

zadania [ lx ]

bezpośredniego otoczenia [ lx ]

≥ 750

500

500

300

300

200

≤ 200

Ezadanie

Równomierność ≥ 0,7

Równomierność ≥ 0,5

Olśnienie powodują jaskrawe powierzchnie występujące w polu widzenia. Doznawana wówczas nie-wygoda widzenia i/lub zmniejszenie zdolności rozpoznawania przedmiotów jest wynikiem nadmiernej luminancji lub nadmiernym jej kontrastem przestrzennym lub czasowym. Olśnienie pochodzące od PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl/

dr inż. Ryszard Dębkowski

jaskrawych opraw oświetleniowych można ocenić wskaźnikiem UGRL (ujednoliconej oceny olśnienia).

Jego wartość nie może przekraczać wymogów podanych w normie [1] (tab.1). Wyznaczenie wartości UGRL dla poszczególnych stanowisk pracy jest możliwe tylko metodą obliczeniową. Wykorzystuje się do tego tablice metody CIE ujednoliconej oceny oświetlenia oraz dane katalogowe opraw i źródeł światła zainstalowanych w pomieszczeniu, a także dane o przestrzennym rozmieszczeniu tych źródeł.

Zastosowanie światła kierunkowego poprzez uwypuklenie faktury obserwowanych powierzchni zwięk-sza widzialność szczegółów zadania wzrokowego, przez co ułatwia jego wykonanie. Należy jednak zwrócić uwagę, by ten typ oświetlenia nie był przyczyną olśnień odbiciowych.

Oddawanie barw i wygląd barwy jest pochodną rodzaju zastosowanych opraw oświetleniowych. Źró-

dła światła oddające barwę naturalnie, charakteryzowane są wskaźnikiem Ra = 100. Spadek jakości oddawania barw opisywany jest niższą wartością Ra. Minimalną wartość Ra jaką należy zapewnić we wnętrzach, gdzie pracują lub przebywają ludzie przez dłuższy czas, wskazuje norma [1].

Szczególnie niebezpieczne jest migotanie światła we wnętrzach z maszynami, których elementy wy-konują ruchy obrotowe i/lub postępowo-zwrotne. W wyniku powstania efektu stroboskopowego oce-na ruchu/położenia tych elementów nie jest właściwa, mogą sprawiać wręcz wrażenie pozostają-

cych w spoczynku.

Emisją tętniącego światła charakteryzują się wyładowcze źródła światła. Zapobieganie temu zjawisku polega na wykorzystywaniu żarówek zasilanych prądem stałym lub zmodyfikowaniu sposobu zasilania lamp wyładowczych.

Światło dzienne jest jednym ze źródeł oświetlenia wnętrz. Zmienność jego natężenia i składu widmo-wego w ciągu dnia sprawia, że nie może być ono wyłącznym źródłem oświetlenia miejsca pracy.

Intensywność światła dziennego na stanowisku pracy jest także pochodną odległości od źródła (np.

okien). Stąd zapewnienie wymaganego natężenia oświetlenia miejsca pracy należy realizować poprzez kombinację i właściwą integrację światła dziennego i elektrycznego.

Literatura:

1. PN-EN 12464-1:2004: Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach.

2. PN-84/E-02033 – Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym.

3. Wolska A.: Problemy badania oświetlenia na stanowiskach pracy związane z wprowadzeniem nowej normy. Bezpieczeństwo pracy 11/2005.

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl/