Europa zachodnia i Stany Zjednoczone
Wprowadzenie
~ Stosunki między gfównymi państwami Europy Zachodniej w okresie międzywojennym.
~ Problemy wewnętrzne Francji, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych w okresie międzywojennym.
II wojna światowa światowa przyspieszyła postęp w dziedzinie nauki i techniki w rozwiniętych krajach zachodnich. Szybki rozwój biochemii umożliwił wynalezienie i upowszechnienie sulfamidów, szczepionek przeciw głównym chorobom zakaźnym, penicyliny i innych antybiotyków Zastosowanie proszku DDT ograniczyło liczebność owadów przenoszących choroby (ale również gatunków pożytecznych). Gwałtowny postęp nastąpił w telekomunikacji (np. radar). Przyspieszeniu uległ obieg informacji. W 1944 r. skonstruowano w Harvard University pierwszy komputer, a w 1947 r. wynaleziono tranzystor. Wiadomości o ważnych wydarzeniach docierały teraz wielokrotnie szybciej z najodleglejszych zakątków świata za pośrednictwem prasy, radia, filmu oraz, coraz częściej, telewizji. Badania fizyków nuklearnych doprowadziły do skonstruowania bomby atomowej, jej użycie w 1945 r. i późniejsze nagromadzenie arsenałów jądrowych uświadomiło możliwość samozagłady ludzkości:
Wzrosła rola państwa w gospodarce. Po przejściowym załamaniu gospodarki, związanym ze zniszczeniami wojennymi i koniecznością przestawienia jej na tory pokojowe, pod koniec lat czterdziestych rozpoczął się najdłuższy okres rozwoju ekonomicznego i wzrostu konsumpcji w najnowszej historii, trwający aż do początku lat siedemdziesiątych. Społeczeństwa zachodnie stawały się bardziej otwarte i ruchliwe. Wojny światowe, w czasie których siłą rzeczy zatrudniano wiele kobiet, przyniosły zmiany w ich sytuacji społecznej oraz w życiu rodzinnym. Dziewczęta okresu powojennego były znacznie bardziej niezależne psychicznie od swych matek, częściej podejmowały studia i pracę zawodową.
Po zakończeniu wojny przed myślicielami stanęło pytanie, jak być człowiekiem po doświadczeniach ludobójstwa. Specyficznym
183 Ft~,
Reklama coca-coli z 1955 r.

wyrazem niemożności znalezienia odpowiedzi na to pytanie stała się moda na egzystencjalizm. Czolowy przedstawiciel tego kierunku, Francuz Jean-Paul Sartre, stwierdzil, że Bóg nie istnieje, czlowiek okazal się "bezużyteczną namiętnością", a historia nie ma sensu. Rozpacz z powodu absurdu świata dyktowali mu pozornie niezależną etykę, w której czlowiek winien postępować wedlug swojego przekonania, uniezależniając się od wplywów otoczenia. Byli to swoista "absurdalna wolność" od ograniczeń. Jednocześnie jednak Sartre akceptowa) determinizm spoleczny zbliżając się do marksizmu. Pesymizmem byty też przesycone utwory Alberta Camusa. Wyrażał w nich przekonanie, że zlo tkwi w czlowieku i często ujawnia się w chwilach zagrożeń.
Próbę pogodzenia egzystencjalizmu z myślą chrześcijańską podjąl Gabriel Marcel, autor glośnej pracy Być i mieć. Personalizm katolicki, którego rozkwit nastąpił zaraz po wojnie, był wyznaniem wiary w postęp ludzkości na drodze do wolności, ale także negował sensowność wolności "od" ograniczeń, aprobując wolność "ku" wartościom.
Marksizm, i to często w zwulgaryzowanej postaci leninowskiej, uznawano coraz częściej za uprawniony pogląd na świat. Nawet nie przyznający się do komunizmu autorzy ulegali nierzadko relatywizmowi moralnemu. Ich wyznanie wiary było o tyle niebezpieczne, że akceptując użycie sity dla osiągnięcia "postępu" zamykali oni oczy na cierpienia, jakie powodowa) komunizm w krajach, które opanowal. "Postępowość" takich autorów, jak Bertold Brecht w Niemczech czy George B. Shaw w Anglii zagluszala często dzieła subtelnych moralistów, jak Anglika Grahama Greene'a i Francuza Fran~ois Mauriaca. Wielu wybitnych humanistów wyrażalo sceptycyzm co do przyszlości rozwiniętej cywilizacji.
W naukach społecznych dominowaly poglądy stanowiące próbę redukcji czlowieka do rangi bytu biologicznego. Bardzo popularne było wśród intelektualistów przekonanie o wyższości rozumu i nauki nad religią. Tymczasem jeszcze w latach trzydziestych matematyk austriacki Kurt Goedel dowiódl, że w każdym systemie logicznym istnieją twierdzenia nie do udowodnienia na podstawie jego przestanek, podważając w ten sposób powszechną od XIX wieku wiarę w naukę.
Okres powojenny przyniósl wzrost wpływów amerykańskiego stylu życia w Europie, zarówno ugruntowanie kulturowej "epoki niepewności", jak i koniec europocentryzmu. Powojenne kręgi opiniotwórcze w Europie Zachodniej denerwowali pozorna "niewinność" Ameryki, nie obciążonej odpowiedzialnością za europejskie konflikty, totalitaryzm, masowe zbrodnie wojenne oraz moralne dylematy kolaboracji i oporu. Dlatego między innymi w kręgach tych popularny był antyamerykanizm, szczególnie wyraźny we Francji i Włoszech. W odróżnieniu od zrujnowanej i rozdartej sprzecznościami Europy, Stany Zjednoczone cieszyly się powojenną prosperity Kultura amerykańska rozwijali się dynamicznie w atmosferze satysfakcji z powodu wygranej wojny Zacierali się przy tym granica między kulturą masową, docierającą do coraz szerszych kręgów społeczeństwa a tzw kulturą wysoką. Większość bialych Amerykanów żyta tradycyjnymi wartościami pracy i rodziny,
"Z końcem XIX wieku głos Nietzschego podjął starożytne zdanie (...) "eóg umarł" f...). To miało znaczyć, że oczekuje się królestwa człowieka. Problem, który staje dzisiaj przed nami, to pytanie, czy na tej starej europejskiej ziemi człowiek umarl czy nie" - francuski pisarz Andre Malraux w 1946 r.
184
w prowincjonalnej nieświadomości tragicznych problemów Europy ~ postęp w nauce
i świata. Również w Ameryce wzrastaly tendencje lewicowe, a nawet i technice sympatie dla komunizmu, żywione utopijną naiwnością i brakiem wie- zmiany społeczne
dzy na temat rzeczywistości radzieckiej. czy "człowiek umarł"z Europa a Ameryka
W Europie Zachodniej
Zimna wojna zmieniła nastawienie spoleczeństw zachodnioeuropej-
skich do rzeczywistości powojennej. Poczucie satysfakcji z zakończenia
wojny ustępowalo rozgoryczeniu niepewnymi owocami zwycięstwa.
W wielu krajach Europy Zachodniej dużą po-
pularnością cieszyly się partie komunistycz-
ne, które nie ukrywaly, że w narastającym
konflikcie staną po stronie Związku Radziec-
kiego. W tej sytuacji kola rządzące glównymi
państwami zachodnimi coraz wyraźniej kon-
..
solidowaly się w oporze wobec ekspansji
ZSRR. Jednocześnie zachodnia opinia pu-
bliczna stopniowo porzucała zludzenia co do
natury komunizmu. Znalazło to wyraz w wy-
nikach wyborów, w których partie komum-
rt
styczne stopniowo traciły wplywy zdobyte '. , ~ `'
pod koniec wojny. Na taki rozwój sytuacji po-
litycznej ogromny wplyw mula także odbu- ~ ~~; . � ~~
,
dowa ze zniszczeń wojennych i dobra ko- ,
^ ~
niunktura gospodarcza pod koniec lat czter- `~
~
` ~ ~t
dziestych i na początku lat pięćdziesiątych.
`~
Wielka Brytania znalazła się w zwycię- r~
R
skiej wielkiej trójce, ale koszt wojny okazal
się olbrzymi. Straty wojenne wzmocniły dysproporcje w podziale do- Obraz Fernanda Legera Czas
chodów Miliony robotników, którzy ponosili ofiary w czasie wojny, na- wolny (1949) można uznać
dal żyty w zlych warunkach. Nastroje spoleczne przechylily się na stro- zarówno za apoteozę
nę Partii Pracy, która wygrala wybory w lipcu 1945 r. Wprowadzono mieszczańskiego wypoczynku, jak
ustaw o bez latne omoc lekarskie i ubez ieczeniach s ołeczn ch i satyrę na powojenna pogoń za
y p ~ p y ~ p p y ' "
znacjonalizowano Bank of England (Bank Angielski), a wkrótce także "straconym czasem konsumpcji
okresu !I wojny światowej. Leżctca
radio, większość kopalń węgla, koleje i gazownie. Wokól nacjonalizacji na ziemi kobieta trzyma w ręku
hut żelaza i przemyslu stalowego rozgorzaly ostre spory Reform tych Hołd dla Louisa Davida,
zaniechano po zwycięstwie konserwatystów w wyborach z 1951 r. Na czołowego malarza francuskiego
czele rządu stanąl ponownie 76-letni Churchill. Po śmierci Jerzego VI klasycyzmu. Jak myślisz, co to
w 1952 r. na tron brytyjski wstąpila jego córka Elżbieta II. Konserwaty- może oznaczaćz
ści, którzy wygrali również wybory w 1955 i 1959 r., powrócili do wla-
dzy w odmienionym kraju. Wielka Brytania stala się welfare state (pań-
stwem dobrobytu), w którym zmieniono strukturę podzialu dochodu
narodowego na korzyść warstw gorzej sytuowanych. W brytyjskiej po-
lityce zagranicznej nastąpila reorientacja ku wspólpracy europejskiej.
Spoleczeństwo z wolna przyzwyczajalo się do nowej roli Wielkiej Bry-
185
ą ara

tanu jako mocarstwa drugiej kategorii i do rozpadu brytyjskiego imperium kolonialnego.
We Francji w wyborach z października 1945 r. komuniści uzyskali 27% mandatów, socjaliści - 25%, a chrześcijańska demokracja 26% miejsc w parlamencie. Zła sytuacja ekonomiczna rodzica spoteczny radykalizm. Nie widząc szansy na skuteczne sprawowanie wtadzy, w styczniu 1946 r. gen. Charles de Gaulle ustąpit ze stanowiska premiera. Socjaliści i komuniści doprowadzili do nacjonalizacji górnictwa węglowego, elektrowni, gazowni i większości banków W debacie nad projektem nowej konstytucji zmierzali oni do ograniczenia wtadzy wykonawczej. Gen. de Gaulle żądat wzmocnienia władzy prezydenta, jednak w październiku 1946 r. ogólnonarodowe referendum zatwierdziło konstytucję IV Republiki w ksztatcie proponowanym przez komunistów i socjalistów W wyborach z listopada 1946 r. komuniści zdobyli 31% mandatów, odbierając wiele gtosów socjalistom, chadecja zaś otrzymata 29%. Powstat kolejny rząd koalicyjny Jednak wraz z zaostrzeniem się podziatów w Europie, w maju 1947 r. komuniści zostali usunięci z rządu. W kwietniu 1947 r. de Gaulle ogtosit powstanie nowego ugrupowania opozycyjnego, Zgromadzenia Narodu Francuskiego (RPF) - ruchu na rzecz silnej Francji.
IV Republika była systemem niestabilnym. Częste zmiany rządów i gwattowna walka polityczna obniżaty skuteczność rządzenia. Ruch gaullistowski znajdowat się w opozycji do systemu IV Republiki, a komuniści popierali go tylko taktycznie.
Również we Włoszech ogromną rolę odgrywali po wojnie komuniści. Do Wtoskiej Partii Komunistycznej (WPK) wstępowali często faszyści, obawiający się odpowiedzialności za rządy Benito Mussoliniego. W lecie 1945 r. wtadzę objąt rząd, stanowiący koalicję sześciu partii z chadecją, socjalistami i komunistami. Obciążony wspótpracą z faszystami król Wiktor Emanuel abdykowat na rzecz syna, lecz nie poprawito to opinii o monarchii. Pierwsze wybory parlamentarne odbyty się w czerwcu 1946 r. wraz z referendum na temat monarchii. Większość glosujących opowiedziata się za wprowadzeniem republiki. Najwięcej mandatów uzyskata chrześcijańska demokracja - 37%, podczas gdy socjaliści 21%, a komuniści -19�~0. Resztę mandatów zdobyli liberatowie, republikanie i prawica. Rząd oparł się na szerokiej koalicji chadecji, socjalistów i komunistów, jednak pod wptywem nasilającej się zimnej wojny w maju 1947 r. komuniści zostali usunięci z gabinetu.
Na początku 1948 r. uchwalono nową konstytucję. Pod wrażeniem komunistycznego przewrotu w Czechosłowacji wybory 1948 r. przyniosły zwycięstwo chadecji (53% mandatów) i dotkliwą porażkę "frontu ludowo-demokratycznego" (32% mandatów), złożonego z komunistów i lewicy socjalistycznej. Podstawą nowego rządu stała się chadecja i socjaldemokracja. W 1949 r. Włochy przeżyty ostrą debatę polityczną w sprawie przystąpienia do NATO. Komuniści i socjaliści byli temu przeciwni, a i w chadecji zastanawiano się, czy Włochy nie powinny pozostać neutralne w konflikcie Wschód-Zachód. Ostatecznie przeważyta opinia, że cztonkostwo w NATO będzie dla Wtoch korzystne nie tyle ze względu na zagrożenie radzieckie, ile ze względu na amerykańską po
Maurice Thorez (1900-1964), sekretarz generalny Francuskiej Partii Komunistycznej, w latach 1946-1947 kilkakrotnie wicepremier
Palmiro Togliatti (1893-1964), sekretarz generalny Włoskiej Partii Komunistycznej, w latach 1944-1947 wicepremier i minister sprawiedliwości
1 Fś f,
moc gospodarczą. Lata pięćdziesiąte przyniosly stabilizację polityczną i szybki rozwój gospodarczy państwa.
W Niemczech Zachodnich wybory parlamentarne z sierpnia 1949 r. zakończyly się nieznacznym zwycięstwem chrześcijańskiej demokracji - Unii Chrześcijańskiej Demokracji (CDU) i jej bawarskiej odpowiedniczki Unii Chrześcijańsko-Spolecznej (CSU), które uzyskaly 35% mandatów w Bundestagu, podczas gdy socjaldemokraci zdobyli 33%, a liberalowie - 13%. CDU/CSU utworzyli wraz z liberalami rząd koalicyjny z chadekiem Konradem Adenauerem na czele. RFN - kraj pokonany, zrujnowany i obciążony odpowiedzialnością za wojnę i hitleryzm - rozpoczęli nowy okres w historii Niemiec. Wspomagany przez amerykańską pomoc gospodarczą rząd w Bonn dokonal przelomu w wielu dziedzinach. Koalicja centroprawicowa wyzwoliła dynamizm ekonomiczny wlaściwy gospodarce wolnorynkowej, przy konstruktywnym wspóldzialaniu socjaldemokracji, która wraz ze związkami zawodowymi bronili interesów świata pracy. Minister do spraw gospodarki Ludwig Erhard byl autorem programu polityki ekonomicznej, który uruchomił zachodnioniemiecki "cud gospodarczy". Reforma systemu wychowania pozwolili przelamywać świadomość totalitarną i kompleks klęski. Rząd w niemiecki stopniowo wchodził na arenę europejską jako wiarygodny partner.
Wzmocniona amerykańską pomocą gospodarczą i polityką powstrzymywania, Europa Zachodnia stopniowo konsolidowała sity Do opinii publicznej w coraz większym stopniu docierali groźba radziecka. Dużą rolę odegralo tu publikowanie informacji i dokumentów o ludobójczych praktykach systemu stalinowskiego, a także książki George'a Orwella Rok 1984 i Arthura Koestlera Ciemność w potudnie. Rosla popularność idei integracji Europy Zachodniej. U źródel tej idei znajdowali się deklaracja europejskich ruchów oporu, podpisana w lipcu 1944 r. w Genewie przez przedstawicieli emigracyjnych wladz Francji, Wloch, Danii, Norwegii, Polski, Czechoslowacji i Jugoslawii. Pierwszy kongres federalistów europejskich odbyt się w marcu 1945 r. w wyzwolonym Paryżu. Ideę integracji europejskiej wsparl swym autorytetem Churchill, który we wrześniu 1946 r. wspomnial o perspektywie stworzenia "czegoś w rodzaju Stanów Zjednoczonych Europy". Jedność "~hrześcijańskiej Europy" popieral papież Pius XII. Potężnym impulsem do zacieśnienia wspólpracy europejskiej byto ogloszenie planu Marshalla w lipcu 1947 r. oraz powstanie Europejskiej Organizacji Wspólpracy Gospodarczej w marcu 1948 r., w sklad której weszlo 16 państw korzystających z pomocy amerykańskiej.
W styczniu 1948 r. zawiązali się unia celna Belgii, Holandii i Luksemburga. Formuły dopuszczające ograniczenie suwerenności niezbędne dla obrony wolności Europy zawarto w konstytucjach Francji, Włoch i innych państw. Po powolaniu do życia NATO, w sierpniu 1949 r. kraje czlonkowskie paktu z wyjątkiem Portugalii, a także Szwecja, Irlandia, a później również Grecja i Turcja utworzyly Radę Europy z siedzibą w Strasburgu. Rada miała być forum politycznych i gospodarczych konsultacji międzyrządowych w ramach Komitetu Ministrów oraz między
Pierwszy kanclerz Republiki Federalnej Niemiec Konrad Adenauer (1876-1967) był przed wojnĄ działaczem katolickiej Partii Centrum, nadburmistrzem Kolonii
i przewodniczctcym pruskiej Rady Państwa. Po przejęciu władzy przez Hitlera usunięty ze wszystkich stanowisk, a w 1944 r. przejściowo aresztowany. Mimo podeszłego wieku był głównym architektem demokratycznej odbudowy Niemiec po II wojnie światowej
,~a
"Francja i Anglia nigdy nie będą potęgami, które można by porównać do Stanów Zjednoczonych lub Związku Radzieckiego. To samo dotyczy Niemiec. To pozostawia im tylko jedną drogę do tego, by mogły odgrywać decydującą rolę w świecie, a jest nią droga do zjednoczonej Europy" - kanclerz RFN Konrad Adenauer w listopadzie 1956 r.
187

parlamentarnych w ramach Zgromadzenia Konsultacyjnego. Rada powolala także Europejską Komisję Praw Czlowieka.
W maju 1950 r. francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman, który pochodzil z Lotaryngii, a podczas I wojny światowej slużyl w armii niemieckiej, wysunąl plan koordynacji francuskiej i niemieckiej gospodarki węglem i stalą jako krok ku jedności europejskiej. Plan Schumana podchwycili kanclerz RFN Adenauer oraz premier Wloch Alcide De Gasperi. W kwietniu 1951 r. w Paryżu delegaci Francji, RFN, Wloch, Belgii, Holandii i Luksemburga podpisali porozumienie o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, stawiając pierwszy realny krok na drodze do integracji. Wszystkie parlamenty krajów-sygnatariuszy ukladu ratyfikowaly go do czerwca 1952 r.
W państwach skandynawskich rządy po wojnie sprawowaly z reguly koalicje lewicowe z udzialem socjaldemokratów i ludowców Pomoc amerykańska, neutralność oznaczająca dobre stosunki handlowe z krajami zachodnimi i blokiem komunistycznym, a także przeplyw sily roboczej między państwami skandynawskimi, które w 1952 r. zalożyly Radę Nordycką - wszystko to spowodowalo szybki rozwój gospodarczy Szwecji, w której stopa życiowa należała w latach pięćdziesiątych do najwyższych w Europie. Również gospodarka Finlandii rozwijali się bardzo dobrze. W 1948 r. Moskwa przygotowywała przewrót komunistyczny w Helsinkach, podobny do tego, jaki nastąpil w Czechoslowacji, jednak kierownictwo Komunistycznej Partii Finlandii (KPF) poinformowało rząd o tych planach i akcja zostali powstrzymana. Mimo to formalnie neutralna Finlandia utrzymywała specjalne stosunki z ZSRR, uzgadniając z nim wszystkie ważniejsze decyzje polityczne. Taki status suwerenności wewnętrznej przy nieformalnym ograniczeniu samodzielności w polityce zagranicznej nazywano "finlandyzacją". Dania i Norwegia przystąpiły do NATO.
W 1945 r. powstał w okupowanej Austrii rząd tymczasowy Kraj był podzielony na cztery sektory, a władzę zwierzchnią sprawowali Międzysojusznicza Komisja Kontroli. Wybory parlamentarne z 1945 r. przyniosły przewagę partii ludowej, socjalistom i komunistom, którzy utworzyli rząd koalicyjny. W maju 1955 r. cztery wielkie mocarstwa zawady traktat pokojowy z Austrią, która odzyskali pełną niepodległość i zadeklarowała neutralność. Również Szwajcaria przestrzegała swojej neutralności, nie wchodząc nawet do ONZ. Mimo to Genewa stila się siedzibą wielu placówek tej organizacji, a Szwajcaria utrzymywali stosunki dyplomatyczne z rekordową liczbą krajów.
Po zakończeniu wojny faszystowski rząd Hiszpanii gen. Francisco Franco znajdował się w izolacji. W 1947 r. społeczeństwo wypowiedziało się w referendum ogólnonarodowym za monarchią. Narastanie zimnej wojny doprowadziło do rewizji antyhiszpańskiego nastawienia w Stanach Zjednoczonych i w Europie Zachodniej. W 1953 r. rząd Hiszpanii zgodził się na założenie baz amerykańskich na swym terytorium. Również Portugalia byli po wojnie izolowana, jednak pod wpływem zimnej wojny w 1951 r. jej rząd podpisał ze Stanami Zjednoczonymi umowę o powstaniu amerykańskich baz wojskowych. Portugalia pozostawała nadal państwem korporacyjnym rządzonym przez Unię Narodo
188
Robert Schuman (1886-1963), francuski polityk chrześcijańskodemokratyczny, jeden z giównych twórców Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej

wą Antónia Oliveiry de Salazara w duchu solidaryzmu katolickiego Wielka Brytania
(zob. Historia 1871-1939, s. 226). Pomimo wewnętrznej stabilizacji kryzys IV Republiki
i utrzymywania posiadłości kolonialnych w Afryce i Azji, gospodarka we Francji
portugalska rozwijali się wolniej niż w innych państwach europejskich. chadecy i komuniści
we Włoszech
RFN
Stan Z~2C~nOCZOn2 powstanie EwG
Skandynawia
Po wojnie prawdopodobny wychwal się nawrót izolacjonizmu w Sta- inne kraje Zachodniej
nich Zjednoczonych. Przestawianie gospodarki na tory pokojowe odbyło Europy
się względnie łagodnie, a dobra koniunktura nie ulegli załamaniu. Mimo
to pozycja prezydenta Trumana w Partii Demokratycznej osłabli, ponie-
waż zaangażował się on w sprawę rozszerzenia praw ludności murzyń-
skiej, co nie podobało się konserwatywnej opozycji wewnątrz partii.
Z Partii Demokratycznej wystąpił były wiceprezydent Henry A. Wallace
zakładając Partię Postępową. Otoczył się sympatykami komunizmu i wy-
startował w kampanii prezydenckiej w 1948 r. pod __
hasłami zbliżenia z ZSRR. Truman przeprowadził
jednak błyskotliwą akcję przedwyborczą i zdecydo-
i ~~
ł
b
li3
k
t
wanie... , wygrał . Wybory, co pozwo
o na
on
ynuację
wy
polityki powstrzymywania komunizmu.
Komuniści nie byli w Stanach Zjednoczonych `"
zbyt silni, lecz po wojnie znależli się w kilku ekspo- ,
nowanych miejscach, m.in. w ośrodkach badaw- , �"~ ' ;"~,'~`
czych pracujących nad amerykańską bronią nuklear-
ną. Siatka szpiegowska ZSRR miała świetną orienta-
cję w przebiegu tych prac, ponieważ brat w nich
udział sympatyk komunizmu, fizyk Klaus Fuchs.
Dzięki niemu, a także dzięki łącznikom takim jak Ju-
lius i Ethel Rosenbergowie, Moskwa mogla przy-
spieszyć badania i doprowadzić do eksplozji pierw-
szej bomby atomowej. Łatwość, z jaką komuniści prowadzili w Stanach W wyborach prezydenckich 1948 r.
Zjednoczonych akcje dezinformacyjne i szpiegowskie, zaniepokoili Biały wydawało się, że Truman będzie
Dom, gdyż próby penetracji terytoriów ZSRR tradycyjnymi metodami za- miał problemy z reelekcja.
wodziły, a większość informacji wywiadowczych pochodzili od uciekinie- Faworytem był kandydat republi-
rów spod rządów komunistycznych. Pod koniec 1947 r. rząd amerykański kański Thomas E. Dewey. Truman
nałożył embargo (zakaz) na eksport towarów strategicznych do obozu ra- finiszował jednak znakomicie,
dzieckiego, a w 1949 r. kierowane przez Johna Edgara Hoovera Federal- p~echylajac szalę zwycięstwa na
swoja korzyść. Dziennik "Chicago
ne Biuro Śledcze (FBI) rozpracowało radziecką siatkę szpiegowską. Daily Tribune" pospieszył się
W 1950 r. senator Joseph McCarthy rozpoczął akcję demaskowania z ogłoszeniem triumfu Deweya, co
prawdziwych i rzekomych agentów ZSRR w administracji amerykańskiej. Truman mógł z ironia przedstawić
Powołano do życia komisję do badań działalności antyamerykańskiej, któ- wyborcom jako prasowa "wpadkę
ra tępiła agentury radzieckie. Podczas procesu szpiegów radzieckich stulecia"
główni podsądni przyznali się do przekazywania Moskwie supertajnych
danych wojskowych i otrzymali wyroki dożywotniego więzienia. Nato-
miast Rosenbergowie zaprzeczali oczywistym dowodom i nie wykazali
skruchy, toteż w 1951 r. skazano ich na śmierć. Niektórzy ich amery-
189 gunią

b" .W ~ b. ~ ,.. ..ni 4 .
.~ ~~.":
kańscy obrońcy byli autentycznie zaniepokojeni atmosferą "polowania na czarownice" w wydaniu Mc-Carthy'ego. Winę Rosenbergów potwierdziła dokumentacja ujawniona ostatnio w byłym ZSRR.
Spadek popularności Trumana na początku lat pięćdziesiątych byl związany z kosztami wojny w Korei oraz skandalami lapówkarskimi w Waszyngtonie. Republikanie wykorzystali ogromną popularność gen. Eisenhowera, byłego głównodowodzącego wojsk alianckich w ostatnim okresie II wojny światowej, który krytykowal demokratów za "Koreę, komunizm i korupcję". Eisenhower zapowiadal zakończenie wojny w Korei, oczyszczenie atmosfery w administracji, ale jednocześnie bardziej stanowczą walkę z komunizmem. Dzięki temu programowi wygral wybory z 1952 r. Mimo ogromnej popularności republikańskiego prezydenta, w 1954 r. demokraci uzyskali przewagę w Izbie Reprezentantów i utrzymali ją nawet po reelekcji Eisenhowera w 1956 r. Choć byl on zręcznym politykiem, nie zdolal rozwiązać nabrzmiewających problemów rasowych ani utrzymać korzystnego trendu w amerykańskiej polityce zagranicznej.
Inne państwa prozachodnie
Spośród państw pozaeuropejskich związanych z Paktem Pólnocnoatlantyckim szczególną rolę odgrywaly państwa będące dawniej koloniami angielskimi: Kanada, Australia i Nowa Zelandia - od 1931 r. niepodlegli czlonkowie Brytyjskiej Wspólnoty Narodów, oraz Związek Poludniowej Afryki - dominium brytyjskie od 1910 r. W 1948 r. wladzę w Związku objęta Partia Narodowa glosząca program apartheidu (segregacja, oddzielenie ras). W 1960 r. państwo to przyjęło nazwę Republiki Południowej Afryki, co wiązalo się z zerwaniem wszelkich, nawet formalnych, zależności od Wielkiej Brytanii. Mimo że pod względem liczby ludności państwa te nie należaly do potęg, ich potencjał gospodarczy oraz fakt, że nie byty wlaściwie zniszczone w czasie II wojny światowej, povodowal, iż stanowily poważne wzmocnienie Zachodu w rywalizacji ze światem komunistycznym.
W obronie małżeństwa Rosenbergów stanqła lewica zachodnioeuropejska, mimo iż radziecka broń atomowa była zagrożeniem dla tej części Europy. Na zdjęciu demonstracja francuska pod hasłem "Ratujmy Rosenbergów'
wybór Trumana radzieccy szpiedzy atomowi
"Korea, komunizm, korupcja"
Eisenhower prezydentem
Kanada Au stra I i a
Nowa Zelandia Zwiqzek Południowej Afryki
190

~" Sprawdź, czy po przeczytaniu rozdziaiu ~zpie
z5~e'm9i~ potrafisz omówić następujc~ce tematy:
1 Zmiany w sytuacji wewnętrznej głównych państw Europy Zachodniej w wyniku II wojny światowej.
2 Sytuacja wewnętrzna w Stanach Zjednoczonych od Trumana do Eisenhowera.
3 Poczc~tki dctżeń integracyjnych w Europie Zachodniej i ich geneza
Przykiady ćwiczeń
1 Czy można znaleźć analogie w nastrojach społeczeństw europejskich po I i po II wojnie światowej2
2 Spróbuj ocenić rolę Adenauera dla powojennych dziejów Niemiec.
3 Jakie przyczyny składały się na wzrost popularności komunistów w społeczeństwach zachodnich w pierwszych latach powojennych, a co wpłynęło następnie na jej spadek2
Obraz - Jacksona Pollocka
z 1948 r. Ten amerykański malarz jest uważany za najwybitniejszego przedstawiciela taszyzmu (franc. tache - plama) zwanego też action painting, odmiany malarstwa abstrakcyjnego. Pollock często rozlewał farby i rozmazywał je wierzĄc, że nie tyle tworzy, ile przyczynia się do wyłonienia nowej wizji plastycznej
191
t~~