BEZPIECZEC
STWO PRACY 4/2005
mgr inż. ANDRZEJ D
BROWSKI
Centralny Instytut Ochrony Pracy
 Państwowy Instytut Badawczy
Upadki na powierzchni
 jak ich unikać?
W artykule omówiono przyczyny powstawania zagrożeń upadkiem na powierzchni, zwracając uwagę na znaczącą
wygradzanie i oznakowanie powierzchni,
liczbę tego typu wypadków w Polsce oraz przedstawiono propozycje działań zapobiegawczych w tym zakresie.
na których występują zagrożenia, gdzie
Zwrócono także uwagę na powszechność występowania tych wypadków, tj. w pracy i w życiu prywatnym.
nie ma bieżącej potrzeby przebywania
Falls on a surface  how to avoid accidents?
lub wykonywania prac (np. powierzchni
The paper discusses the causes of falls on a surface, paying attention to the significant number of those accidents in Poland.
stropów, z których wystają ostre końce
Preventive actions are also presented. It is pointed out how common such accidents are, e.g., at work and outside work.
prętów zbrojeniowych), a także technicz-
ne eliminowanie zagrożeń tam, gdzie
Nierówności powierzchni, np.:
Wstęp
to jest możliwe, np. zabezpieczanie koń-
 wszelkiego rodzaju zagłębienia, wy-
Upadki na powierzchni stanowią spe-
ców zbrojenia kapturkami z tworzywa
stępy i uskoki w ciągach komunikacyjnych,
cyficzną i bardzo liczną grupę upadków.
sztucznego w miejscach, gdzie na bieżąco
powodujące potknięcie się człowieka
Według GUS w 2003 roku z ogólnej liczby
są prowadzone roboty i przebywają ludzie
 nieutwardzone podłoże poza wyzna-
85 440 osób poszkodowanych w wypad-
mogący doznać urazów z powodu wysta-
czonymi utwardzonymi ciągami komuni-
kach, 23 093 osoby były poszkodowane
jącego z podłoża zbrojenia. Ograniczaniu
kacyjnymi
podczas upadków na powierzchni [1].
zagrożeń sprzyja także właściwa organiza-
 występujące lub nieusunięte prze-
W ostatnich latach liczby wypadków
cja pracy pozwalająca na zachowanie ładu
szkody w ciągach pieszych lub na stano-
ciężkich spowodowanych upadkami
i porządku w miejscach, gdzie przebywa
wiskach pracy (np. narzędzia, przedmioty,
na powierzchni i upadkami z wysokości
lub porusza się człowiek. Istotne, zwłasz-
pręty, gruz, cegła, deski itp. materiały oraz
(uznawanymi powszechnie za najgroz
niej-
cza podczas przebywania na otwartym
odpady powstające podczas użytkowania
sze w skutkach) są porównywalne [2-4].
terenie, jest unikanie lub wręcz ograni-
maszyn, a także niewielkie różnice pozio-
Następstwem upadków na powierzchni
czanie możliwości pokonywania drogi
mów lub pochylenia podłoża)
są znaczące straty ekonomiczne powodo-
w miejscach o nierozpoznanym podłożu,
 naturalne przeszkody znajdujące się
wane wysoką absencją w pracy.
znajdującej się poza wyznaczonymi ciąga-
na ziemi, np. w postaci gałęzi, drzew,
Według analiz prowadzonych w Cen-
mi komunikacji pieszej.
kamieni itp.
tralnym Instytucie Ochrony Pracy  Pań-
 wystające elementy w podłożu, Śliskość powierzchni, np. w wyniku:
stwowym Instytucie Badawczym, w latach
np. podczas wylewania posadzki betono-
1995-2000 liczba osób poszkodowanych  złego doboru podłoża (np. do stosowa-
wej lub ukryte w wodzie
w upadkach na powierzchni, wobec których nej technologii produkcji) lub warunków
 nieodpowiednio składowane ma-
orzeczono niezdolność do pracy trwającą jego użytkowania
teriały, np. siatki zbrojeniowe, pręty
29 dni i dłużej, przekraczała czterokrotnie  rozlania się cieczy (np. rozlania oleju
zbrojeniowe wysunięte w obrys ciągu
analogiczną liczbę osób poszkodowanych w warsztacie samochodowym, wytrysku
komunikacyjnego
lub wylania się chłodziwa na podłoże
w upadkach z wysokości [3].
 niestabilne podłoże (np. nieustabilizo-
w hali produkcyjnej, rozlania się zaprawy
W artykule omówiono ważniejsze przy-
wana kostka brukowa przed jej zagęszcze-
betonowej wokół stanowiska obsługi beto-
czyny wypadków powodowanych upadka-
niem, dobiciem i wypełnieniem szczelin
niarki lub w miejscu ich mycia)
mi na powierzchni i działania, które należy
lub w trakcie eksploatacji).
 pozostawiania rozlewisk wody
podjąć, aby zapobiec takim wypadkom lub
Zagrożenia te można ograniczyć lub wy-
(np. na skutek stosowania prowizorycznych
ograniczyć ich skutki.
eliminować przez stosowanie technologii
myjek ręcznych, bez odpływu wody)
ograniczających powstawanie nierówności
 użytkowania urządzeń w pomiesz-
Okoliczności wypadków
podłoża (np. właściwe poziomowanie po-
czeniach higieniczno-sanitarnych (np. na-
powodowanych upadkami
sadzek wylewanych w pomieszczeniach,
gromadzenia się wody wokół urządzeń
na powierzchni
ograniczające występowanie progów
ściekowych, myjących i pryszniców)
Na podstawie analiz przeprowadzo- i uskoków powierzchni oraz dobór na po-  pozostawiania brudnego i śliskiego
sadzkę materiałów charakteryzujących się
nych w Centralnym Instytucie Ochrony podłoża (np. brudnej podłogi, posadz-
ki z płytek lub terakoty bezpośrednio
Pracy  Państwowym Instytucie Badaw- także odpowiednią trwałością).
W celu zapobiegania potknięciom istot- po zmyciu wodą, resztek fugi lub zaprawy
czym można wyodrębnić następujące
ne jest właściwe wyznaczanie dróg i przy- do klejenia, świeżo pastowanej lub umytej
podstawowe okoliczności powstawania
gotowanie stanowisk pracy. Upadkom
wypadków powodowanych upadkami podłogi, farby rozlanej na folii malarskiej
na powierzchni może zapobiec również
na powierzchni. w trakcie malowania pomieszczeń).
24
24
BEZPIECZEC
STWO PRACY 4/2005
Wiele upadków na powierzchni może rozpryski płynów poza maszyny, wykony-
wynikać także z poruszania się człowieka wanie i udrażnianie kanalizacji ściekowej
na otwartym terenie. Mogą do nich prowa- i właściwych spadków w kierunku kratek
dzić np. poślizgnięcia się: kanalizacyjnych).
 na mokrej trawie zbocza, np. podczas W miejscach pracy (np. na budowach),
prac wykonywanych przy pozyskiwaniu a także poza nimi należy eliminować
drewna w lesie korzystanie z tzw. skrótów  wyznacza-
 na oblodzonym, zabłoconym lub nych zwyczajowo przez pracowników,
mokrym gruncie (np. na placu budowy, na których mogą występować zagrożenia
na polu, na podwórzach gospodarstw rol- upadkiem na powierzchni. Czasami jednak
nych) lub na innych powierzchniach zasadne jest zaakceptowanie takich skró-
 w kałuży wody na ziemi. tów i zapewnienie tam właściwego stanu
Zagrożenia poślizgnięciem się można podłoża.
również ograniczyć lub wyeliminować Na otwartym terenie istotne znaczenie
przez stosowanie specjalnego podłoża ma odśnieżanie dróg komunikacyjnych
(fot. 1.). w zimie i ich odwadnianie oraz posy-
Wiele działań profilaktycznych w tym pywanie środkami likwidującymi lub
zakresie wiąże się z właściwą organizacją ograniczającymi ich śliskość. Przed po-
pracy, np. ograniczaniem możliwości ślizgnięciem chroni także odpowiednie
Fot. 1. Podłoże ograniczające zagrożenie pośli-
zgnięciem się
rozlewania na podłoże substancji po- obuwie ochronne.
wodujących zagrożenie poślizgnięciem W pomieszczeniach pozbawionych Fig. 1. Floor with protection against slip
się (np. oznaczanie na pojemnikach oświetlenia naturalnego, głównie w piw-
do ich składowania i przenoszenia dopusz- nicach, garażach podziemnych, koryta-
czalnych granic ich napełniania, napełnia- rzach, a także na otwartym terenie, w celu
cięgna uruchamiającego lub  odbicie
nie pojemnika betoniarki do właściwego zapewnienia ochrony przed poślizgnięciem
korby, niekontrolowane oderwanie się
poziomu, od którego ruch bębna nie będzie istotne jest również oświetlenie stałe oraz
lub pęknięcie węży doprowadzających
powodować rozpryskiwania zaprawy) awaryjne o wymaganym natężeniu.
sprężone powietrze)
oraz bieżące usuwanie rozlewisk cieczy Zapobiegać wypadkom można po-
 niekontrolowany i nagły ruch ma-
(np. farb i lakierów rozlanych na foliach pularyzując probezpieczne zachowania
szyn, urządzeń, narzędzi ręcznych podczas
malarskich rozściełanych w malowanych i działania.
ich użytkowania (np. przechylenie się taczki
pomieszczeniach). Można także w sposób
z przewożonym ładunkiem, niespodziewane
Użytkowanie maszyn i urządzeń
widoczny znakować i wygradzać teren,
ruszenie z miejsca samochodu ciężarowego
Wiele upadków na powierzchni ma
na którym występują zagrożenia pośli-
lub podniesienie jego skrzyni podczas wy-
miejsce podczas prowadzenia procesu
zgnięciem się. Należy także utrzymywać
konywania na niej prac, niekontrolowane
technologicznego, napraw, przeglądów
podłoże na stanowiskach pracy w należytej
przesunięcie się rusztowania przestawnego
oraz konserwacji maszyn i narzędzi do prac
czystości i ustalać czasowe ograniczenia
spowodowane niezablokowaniem jego kół
ręcznych. Przyczyną upadków mogą być
dla ruchu pieszego, np. po powierzchni
za pomocą hamulców)
głównie:
posadzek poddawanych sprzątaniu na mo-
 uderzenie człowieka przez maszy-
 utrata równowagi podczas ręcznego
kro i pastowaniu, do czasu przywrócenia
ny lub ich elementy (np. pozostawione
przenoszenia (wymienianych lub napra-
posadzkom określonych własności prze-
na pochyłym podłożu wózki jezdniowe
wianych) dużych elementów maszyn
ciwślizgowych.
lub samochody bez zaciągniętego hamulca,
 niewłaściwe prowadzenie maszyn
W celu zapobiegania omawianym
a także ruchome łyżki koparki)
po podłożu  np. zacieraczek do podłoża
wypadkom istotne jest prowadzenie sys-
 uszkodzenie uchwytów maszyn
tematycznych przeglądów maszyn i urzą- betonowego, zagęszczarek do gruntu,
i narzędzi ręcznych lub niewłaściwe
a także niewłaściwa ocena gruntu podczas
dzeń pod kątem zapewnienia szczelności
ich uchwycenie przez użytkowników
prowadzenia prac ziemnych (np. stopnia
i sprawności działania poszczególnych
zagęszczenia, występowania kamieni, ko-  poślizgnięcie się lub potknięcie
ich elementów (np. pomp, przewodów
na podłożu idących z tyłu uczestników
rzeni i innych ciał stałych w podłożu)
do obiegu cieczy), a także usuwanie
ręcznego transportu zbiorowego (wsku-
innych przyczyn technicznych powodu-  nieoczekiwane zdarzenia podczas
uruchamiania maszyn, np. rozerwanie lub tek ograniczenia pola widzenia lub braku
jących powstawanie rozlewisk cieczy
(np. usuwanie niewłaściwych osłon strefy przemieszczanie się ich elementów na sku- koordynatora kierującego operacją i wyda-
skrawania w maszynach powodujących tek ciśnienia (np. zerwanie się giętkiego jącego polecenia grupie)
25
25
BEZPIECZEC
STWO PRACY 4/2005
 poślizgnięcie się lub potknięcie wania maszyn (np. obuwia chroniącego
na posadzce betonowej w trakcie ręcz- przed poślizgnięciem się).
nego przesuwania urządzeń (przyczyną W aspekcie bezpieczeństwa pracow-
upadku może być zbyt mała liczba osób
ników uczestniczących w transporcie
wykonujących tę pracę, przesuwanie
ręcznym maszyn i urządzeń istotne są rów-
urządzeń po pochyłościach lub uskokach
nież:
na podłożu).
" właściwy dobór osób do prac transpor-
Ograniczaniu i eliminowaniu takich
towych, w tym wykonywanych zbiorowo
zagrożeń służą:
(liczba, wzrost, siła fizyczna oraz spraw-
" przeglądy maszyn i urządzeń w celu
ność) oraz przestrzeganie norm dopusz-
eliminowania niesprawnych; w przypad-
czalnego ciężaru przenoszonego ręcznie
ku maszyn i urządzeń kołowych istotna
" wyznaczenie koordynatora prac
jest sprawność podstawowych układów
transportowych wykonywanych zbiorowo,
 kierowniczego, hamulcowego, ostrze-
a także stosowanie odpowiedniego sprzętu
gawczego
do wykonywania tych prac (np. pasów
" prowadzenie szkoleń bhp z zakresu
transportowych, rolek, łomów, lin)
obsługi maszyn i urządzeń, ze zwróceniem
" właściwe zmechanizowanie prac ręcz-
uwagi na umiejętne posługiwanie się taki-
nych przy przenoszeniu dużych i ciężkich
mi narzędziami ręcznymi z napędem, jak:
ładunków (fot. 2.).
młoty udarowe zacieraczki, zagęszczarki;
w programach szkoleń należy także zwró-
Podsumowanie
cić uwagę na zakaz przebywania w strefach
niebezpiecznych i wykonywania czynności W artykule zwrócono uwagę na po-
niedozwolonych (np. wyskakiwania z ka- wszechność upadków na powierzchni. Wy-
bin maszyn samobieżnych, z pominięciem
stępują one równie licznie na stanowiskach
stopni do schodzenia), oraz na rutynowe
pracy, jak i w życiu codziennym. Dlatego
działania człowieka, w czasie których
właśnie działania prewencyjne dotyczące
występują zagrożenia, jednak powtarza-
wypadków powodowanych upadkami
ne, bowiem dotychczas w danej sytuacji
na powierzchni powinny być prowadzone
nie wydarzył się wypadek
w szerokim zakresie, z uwzględnieniem
" właściwa organizacja stanowiska
roli środków masowego przekazu, a także
pracy (uwzględniająca także odpowiednie
instytucji oświatowych.
drogi dla ludzi oraz maszyn do transportu),
która ogranicza zagrożenia powstające
PIŚMIENNICTWO
od przemieszczających się części maszyn,
[1] Monitoring rynku pracy. Wypadki przy pracy
a także wokół maszyn do robót ziemnych
w 2003 r. GUS, Warszawa 2004
i drogowych; ciągi komunikacyjne (do
[2] Wypadki przy pracy w 1999 2002 r. GUS,
komunikacji pieszej i kołowej) powinny Warszawa 2000 2003
spełniać odpowiednie wymagania w zależ- [3] Projekt celowy zamawiany PCZ 16-21 pt. System
analizy wydarzeń wypadkowych w środowisku pracy
ności od natężenia ruchu, a w szczególności:
dla potrzeb profilaktyki. Zadanie 2.9 Ochrona przed
powinny być wolne od przeszkód, mieć
upadkami z wysokości, na powierzchni i do zagłę-
odpowiednie szerokości przewidziane dla
bień
określonego rodzaju występującego ruchu
[4] Zagrożenia wypadkowe w gospodarstwach
" stosowanie odpowiednich środków
rolnych. Materiały szkoleniowe. A. Skrobacki (red.),
ochrony indywidualnej podczas użytko- Wrocław 1999
Publikacja opracowana w ramach projektu celowego zamawianego (PCZ 16-21) pt.  System
analizy wydarzeń wypadkowych w środowisku pracy dla potrzeb profilaktyki dofinansowy-
Fot. 2. Przykład zmechanizowania przenoszenia
wanego przez Komitet Badań Naukowych oraz Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki
dużych i ciężkich części maszyn
Społecznej w latach 2001-2004. Wykonawca: Centralny Instytut Ochrony Pracy  Państwowy
Fig. 2. Example of manual lifting mechanization Instytut Badawczy
of big and heavy parts of machines
26
26