1

Rola zabawy w życiu dziecka

Zabawa jest bardzo istotnym elementem życia, naturalnym zjawiskiem, opartym na własnej aktyw-
ności, która w rozmaitych formach towarzyszy człowiekowi przez całe życie. Zabawa powinna być
podstawowym narzędziem pracy z dziećmi zwłaszcza w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.
Pomaga w zrozumieniu świata i lepszym poznaniu samego siebie. Ma wpływ na rozwój poznawczy,
sferę emocjonalno-motywacyjną i na kształtowanie osobowości dziecka.

Funkcje zabawy

Duża aktywność dzieci znajduje naturalne ujście w zabawie. W czasie zabaw pobudzane są ważne
procesy nauczania, kształtują się zdolności do rozwiązywania problemów i przezwyciężania trudno-
ści, a także odnoszenia sukcesu. Dziecko trenuje swoje zdolności motoryczne, jak np. umiejętność
szybkiego reagowania, i jednocześnie uczy się współpracy w grupie. Zabawy rozwijają wyobraźnię,
twórcze pomysły, inteligencję i pomysłowość dzieci, a także zdolność wczuwania się w sytuację
drugiej osoby, ucząc empatii.

Według kryterium typu zmian, jakie zachodzą w dziecku pod wpływem zabawy, można wyróżnić

następujące jej funkcje (Elżbieta Maria Minczakiewicz):

• funkcja kształcąca – dziecko kształci swoje zmysły, doskonali sprawność motoryczną, wzbogaca

wiedzę o świecie i o sobie samym, uczy się poznawać swoje możliwości i je oceniać;

• funkcja wychowawcza – dziecko przyswaja sobie różne normy, poznaje reguły postępowania,

zawiera umowy, których przestrzeganie obowiązuje w zabawach z innymi dziećmi;

• funkcja terapeutyczna (korekcyjna) – w zabawie dziecko ma z jednej strony możliwość uwol-

nienia się od dręczących je napięć i emocji, a z drugiej – uczy się różnych sposobów wyrażania
swoich uczuć i rozwiązywania osobistych problemów;

• funkcja projekcyjna – pozwala dziecku wchodzić w różne role społeczne, dając mu okazję

do zrealizowania rzeczy niemożliwych w życiu codziennym.

Zabawa spełnia też funkcję diagnostyczną. Zachowanie dziecka podczas zabaw informuje o świe-

cie jego wewnętrznych przeżyć oraz o trudnościach, z którymi się boryka. Dlatego dla rozwoju umy-
słowego dziecka ważne jest również to, jak się ono bawi, co wykorzystuje w zabawie, jak często,
jak długo, w jakim stopniu samodzielnie, z jakim zainteresowaniem, z jaką korzyścią dla rozwoju wła-
snego umysłu. Bawiąc się, dziecko wypowiada swe uczucia, pragnienia, dążenia. Poznaje świat real-
ny, świat rzeczy i świat stosunków międzyludzkich. Dodatkowo, gdy w zabawie biorą udział rodzice
dziecka, wzmacniane są więzy i relacje między nimi. Dlatego pamiętajmy, by w dobie wielkiego zapra-
cowania znaleźć czas na zabawę ze swoim dzieckiem.

Rola zabawek

W zabawie wielką rolę odgrywają zabawki. W przypadku najmłodszych dzieci dobra zabawka po-
winna wspomagać rozwój ruchowy, a więc motorykę, manipulację i korzystnie wpływać na emocje.
Właściwie dobrana zabawka pozwala dziecku rozwijać te zdolności, które na danym etapie jego roz-
woju są najważniejsze – od odkrywania własnego ciała, postrzegania tego, co je otacza, aż do naśla-
dowania czynności dorosłych i zabaw ćwiczących umysł. Ważne są zabawki miękkie, tzw. przytulanki.
Uczą one dziecko wyrażać emocje i uczucia, zarówno pozytywne, jak i negatywne, są cenną pomo-
cą w odkrywaniu świata, dają poczucie bezpieczeństwa. Zabawa jest swoistą formą uczenia się.

Dla rodziców

2

Dla rodziców

•

Rola zabawy w życiu dziecka

Oczekiwania dziecka zmieniają się na każdym etapie jego rozwoju, dlatego potrzebuje ono adekwat-
nych bodźców i różnych, nowych sposobności zabawy. Musimy pamiętać, że zabawki są tylko za-
bawkami. Nawet najpiękniejsze, nietypowe i najdroższe z nich nie dadzą nic, jeśli dziecko nie będzie
miało z kim się bawić.

Jak się bawić?

Aby dziecko mogło prawidłowo się rozwijać, musi się bawić. Zadaniem dorosłych jest stworzenie
warunków do aktywnej i twórczej zabawy. Zabawa nie może być ucieczką od realnego świata.
Dziecko nie może pozostać w świecie zabawy, szukać w niej schronienia przed zbyt trudnymi
zadaniami.

W okresie przedszkolnym zabawa dominuje nad innymi rodzajami działalności, wtedy to

następuje przejście od zabaw indywidualnych do zespołowych. W wieku wczesnoszkolnym
– nauka i zabawa występują naprzemiennie, a w starszym wieku dominuje nauka. Ważna jest świado-
mość rodziców i opiekunów, że powinni tak zaplanować dzieciom dzień (kółka zainteresowań, nauka
dodatkowego języka, gry na instrumentach), żeby znalazł się w nim czas na zabawę. Zabawa w sposób
naturalny zaspokaja potrzebę ruchu, emocjonalnych doznań i przeżyć estetycznych oraz społecz-
nych kontaktów z innymi dziećmi i dorosłymi. Stwarza też okazje do zbierania doświadczeń i obser-
wacji. Wiąże się z twórczością plastyczną, konstrukcyjną oraz z ekspresją słowną, ruchową, muzyczną
i wokalną (Maria Dmochowska). Zabawa jest najważniejszym narzędziem pracy z dziećmi młod-
szymi. Najmłodsze dzieci gromadzą doświadczenia za pomocą zabaw manipulacyjnych, dzięki nim
zdobywają wiadomości o zewnętrznych właściwościach przedmiotów. Uczą się umiejętności tech-
nicznego i praktycznego obchodzenia się z zabawkami i przedmiotami codziennego użytku.

Nieco później tego typu zabawy przeradzają się w zabawy badawcze. Zabawy konstrukcyjne „przez

budowanie uczą małe dziecko i rozwijają jego umysł, podobnie jak przez książkę uczy się i rozwija
umysłowo dziecko w szkole” (Stefan Szuman). Kształtują tzw. wyobraźnię przestrzenną oraz uczą
planowania swoich czynności. Ogromny wpływ na rozwój dziecka mają zabawy tematyczne.
W zabawach tych biorą udział prawie wszystkie funkcje poznawcze dziecka, takie jak: spostrze-
gawczość, myślenie, pamięć, uwaga, wyobraźnia. Rozwijają się inicjatywa, pomysłowość, zaradność.
Wiele ważnych funkcji poznawczych, kształcących i wychowawczych spełniają zabawy dydaktycz-
ne, które służą gromadzeniu wiadomości, utrwalaniu ich i operowaniu zdobytymi informacjami.
Szczególne znaczenie przypisuje się zabawom, w których dzieci wchodzą w różne role, które
stymulują twórcze myślenie i decydują o twórczości w późniejszym okresie życia (Dorota Kubicka).

Wielkie znaczenie mają zabawy ruchowe, kształtujące u dziecka jego sprawność, koordynację

ruchową i orientację przestrzenną (Kazimiera Tyborowska) oraz zaspokajające naturalną, dziecięcą
potrzebę ruchu.

Niestety, dzieci otoczone są dzisiaj mnóstwem atrakcyjnych gadżetów absorbujących uwagę

od najmłodszych lat, a rodzice z braku czasu lub z powodu niekonsekwencji pozwalają na częstsze
niż dotychczas spędzanie czasu przed telewizorem czy ekranem komputera. W ciągu dnia dziecko
spędza wiele godzin w pozycji siedzącej: w szkolnej ławce, odrabiając lekcje, spożywając posiłki,
odpoczywając, bawiąc się np. grą komputerową.

3

Dla rodziców

•

Rola zabawy w życiu dziecka

Zabawa jest wytchnieniem dla zmęczonego organizmu lub umysłu, pełni funkcję
odprężającą i relaksującą. Nadmiar energii dziecko wyładowuje właśnie
w zabawie. Zabawa jest przygotowaniem do późniejszych czynności życiowych.
Zabawa to ważny czynnik wychowania moralnego, znacząco wpływający na fizyczny
rozwój dziecka, kształtuje jego zdolności, sprawności i umiejętności, rozwija inteligencję,
myślenie przyczynowo-skutkowe, wywołuje uczucie zadowolenia i satysfakcji,
uczy współdziałania, przestrzegania zasad obowiązujących w grupie, pomaga wyrazić
pragnienia i uczucia, pozwala na poznanie i zrozumienie świata oraz rozróżnianie fikcji
od rzeczywistości. Celem zabawy jest rozrywka i to właśnie, zdaniem niektórych
psychologów, różni zabawę od pracy. Aby móc się rozwijać, dziecko musi się bawić.
Przykłady różnego typu zabaw: z wyobraźnią, z muzykowaniem, plastycznych, ruchowych,
badawczych, matematycznych są umieszczone w zakładce Dla rodziców – Zadania
dla dzieci.

LITERATURA:

• Brzezińska A., Burtowy M., Psychopedagogiczne problemy edukacji przedszkolnej,

Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1992.

• Dmochowska M., Metody i formy pracy z sześciolatkami [w:] Vademecum nauczyciela

sześciolatków, M. Dunin-Wąsowicz (red.), WSiP, Warszawa 1980.

• Dyner W.J., Zagadnienie zabawy w przedszkolu, PZWS, Warszwa 1958.
• Kubicka D., Kontrowersje wokół pomiaru twórczości u dzieci, „Psychologia Wychowawcza” 2000,

nr 2–3.

• Minczakiewicz E.M., Zabawa manipulacyjna dziecka głębiej upośledzonego umysłowo i jej

wartość diagnostyczna, „Szkoła Specjalna” 1994 nr 3.

• Okoń W., Zabawa a rzeczywistość, Żak, Warszawa 1995.
• Przetacznikowa M., Włodarski Z., Psychologia wychowawcza, PWN, Warszawa 1986.
• Szuman S., Rola zabawy, twórczości i pracy dzieci w procesie kierowania ich rozwojem [w:]

Wybór tekstów do ćwiczeń z pedagogiki przedszkolnej, A. Sawicka (wstęp i wybór), WSiP,
Warszawa 1985.

• Tyborowska K., Wiek przedszkolny [w:] Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży,

M. Żebrowska (red.), PWN, Warszawa 1966.

• Żebrowska M. (red.), Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 1986.