Seksuologia Polska 2005, 3, 1, 1 7
P R A C A O R Y G I N A L N A
Copyright © 2005 Via Medica, ISSN 1731 667
Piotr Olaf Żylicz, Alicja Grochowska, Wina i wstyd w sferze seksualności
Wina i Wstyd w Sferze Seksualności
 pierwszy etap konstrukcji narzędzia
Sex-Guilt and -Shame Scale  preliminary stage of tool construction
Piotr Olaf Żylicz, Alicja Grochowska
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
Streszczenie
Wstęp.
Wstęp.
Wstęp. Problematykę poczucia winy i wstydu w sferze seksualnej opisano na tle konceptualizacji winy
Wstęp.
Wstęp.
i wstydu, przede wszystkim we współczesnej psychologii. Dokonano również przeglądu badań nad związ-
kami poczucia winy w obszarze seksualnych doświadczeń człowieka z jego emocjonalnym, poznawczym
i behawioralnym funkcjonowaniem oraz opisano założenia konstrukcji narzędzia  Wina i Wstyd w Sferze
Seksualności (WWSS) .
Materiał i metody.
Materiał i metody.
Materiał i metody. Badaniem wstępnym objęto 90 mężczyzn z Warszawy i A
odzi w wieku 18 29 lat. Bada-
Materiał i metody.
Materiał i metody.
ni wypełnili pierwotną wersję narzędzia (WWSS) składającą się z 31 pozycji.
Wyniki i wnioski.
Wyniki i wnioski.
Wyniki i wnioski. Wbrew oczekiwaniom nie udało się wyodrębnić niezależnych podskal mierzących po-
Wyniki i wnioski.
Wyniki i wnioski.
czucie winy i wstydu w sferze seksualnej. Narzędzie WWSS mierzy oba konstrukty łącznie i charakteryzuje
się zadowalającymi właściwościami psychometrycznymi. Postuluje się dalsze badania, które uwzględnią
populację kobiet oraz doprecyzują trafność kwestionariusza.
Słowa kluczowe: poczucie winy w sferze seksualnej, poczucie wstydu w sferze seksualnej, narzędzia
pomiaru
Abstract
Introduction.
Introduction.
Introduction. Sex-guilt and-shame have been presented in the context of mostly psychological literature
Introduction.
Introduction.
on guilt and shame. Research on sex-guilt and -shame have been reviewed. The authors have also stated
assumptions underlying construction of  Sex-Guilt and-Shame Scale .
Material and methods.
Material and methods.
Material and methods. A preliminary version of the tool (31 items) was administered to 90 men aged 18
Material and methods.
Material and methods.
 29 years.
Results and conclusions.
Results and conclusions. Statistical analyses did not revealed two-dimensional (sex-guilt and-shame)
Results and conclusions.
Results and conclusions.
Results and conclusions.
inner structure of the tool. Current unidimensional scale showed satisfactory psychometrical properties.
Further research on female sample and analysis of relationships with other variables are needed.
Key words: sex-guilt, sex-shame, measures
kwestionariusza  Wina i Wstyd w Sferze Seksualno-
Wstęp
ści . Za podjęciem próby skonstruowania tego narzę-
Zmieniające się postawy wobec seksualności
dzia przemawiało kilka przesłanek, o czym piszemy
w kulturze Zachodu, a także w Polsce, skłaniają do
w dalszej części tekstu.
poszukiwania narzędzi, które mogłyby znalez
ć zasto-
sowanie w badaniach psychoseksuologicznych.
W obecnym artykule prezentujemy wstępną wersję
Poczucie winy
Poczucie winy, w którym jak należy się spodzie-
wać, osadzone jest poczucie winy w sferze seksual-
Adres do korespondencji:
Adres do korespondencji:
Adres do korespondencji:
Adres do korespondencji:
Adres do korespondencji:
ności, jest bardzo różnorodnie rozumiane [1]. Dla
dr n. hum. Piotr Olaf Żylicz
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
psychoanalityków poczucie winy jest reakcją samo-
ul. Chodakowskiego 19/31
03 815 Warszawa
karania się jednostki wyrażającą skłonność do zada-
e-mail: [e-mail]
tel./faks: (022) 773 35 74
wania sobie bólu fizycznego lub psychicznego. W teo-
Nadesłano: 1.12.2004 Przyjęto do druku: 20.12.2004
www.seksuologia.med.pl 1
Seksuologia Polska 2005, tom 3, nr 1
rii uczenia się poczucie winy jest reakcją warunkową przeprosiny [9]) i zwiększają prawdopodobieństwo,
na sytuację wzbudzającą lęk przed karą. Poczucie że niepożądane zachowanie nie wystąpi w przyszło-
winy może być rozumiane także jako względnie stały ści [8]. Tymczasem wstyd stanowi zazwyczaj wynik
składnik osobowości  decyduje ono o częstości wyjątkowo bolesnego doświadczenia, silnie wsobne-
pojawiania się, natężeniu i czasie utrzymywania się go i bardziej rozproszonego niż poczucie winy. U jed-
poczucia winy rozumianego jako przejściowy stan nostek przeżywających wstyd może wystąpić poczu-
podmiotu. Poczucie winy pełni rolę regulatora zacho- cie braku własnej wartości, niekompetencji bądz

wania  stanowi istotny element mechanizmu samo- ogólnego samopotępienia, odzwierciedlające nazbyt
kontroli człowieka oraz decyduje o zdolności jednost- surową samoocenę [10]. Wstyd można określić jako
ki do modulowania i tłumienia własnych impulsów bolesną emocję wywołaną przez poczucie winy, nie-
i dostosowania formy ich zaspokajania do wymogów powodzenie bądz
zdrożność. Nieco inaczej można
jak postÄ™-
społecznych. Powinno odgrywać znaczną rolę w re- powiedzieć, że winni czujemy się za to, jak postę-
jak postÄ™-
jak postÄ™-
jak postÄ™-
pujemy
pujemy, wstyd natomiast odczuwamy w odniesieniu
gulacji zachowania społecznego człowieka, decydu- pujemy
pujemy
pujemy
jacy jesteśmy
jacy jesteśmy [8]. Wstyd jest często emocją
jąc między innymi o gotowości do podejmowania pew- do tego, jacy jesteśmy
jacy jesteśmy
jacy jesteśmy
nych działań (np. niesienia pomocy) i niepodejmowa- silniejszą i głębszą niż poczucie winy. Występuje,
nia innych (np. agresji) [2]. kiedy jesteśmy rozczarowani czymś, co charaktery-
W psychologii przez poczucie winy rozumie się zuje nas wewnętrznie, co przynależy do naszej na-
najczęściej zespół specyficznych reakcji, obejmują- tury. Zarówno poczucie wstydu, jak i winy mogą
cych głównie wstyd, żal, złość na siebie, niepokój, w istotny sposób wpływać na postrzeganie samego
negatywną samoocenę, powstałe na skutek zacho- siebie i własnego zachowania względem innych,
wań niezgodnych z regułami etycznymi, jakie jednost- szczególnie w sytuacjach konfliktowych.
ka uznaje. Zachowanie niezgodne z regułami etycz- Płeć prawdopodobnie odgrywa modyfikującą rolę
nymi jest zazwyczaj rozumiane jako uleganie jakimś w intensywności i częstotliwości przeżywania odczuć
własnym popędom, które moralność jednostki naka- moralnych [7, 11]. Wyniki badań wskazują, że kobiety
zuje tłumić. Może to być na przykład dawanie upustu są bardziej skłonne odczuwać empatię i poczucie winy,
popędom agresywności, seksualnym, ekshibicjoni- jednocześnie angażując się w zachowania prospołecz-
zmu albo uleganie jakimś innym impulsom, których ne czy kompensacyjne częściej niż mężczyz
ni [6, 12].
ekspresji jednostka sama sobie zabrania [3]. Co więcej, w niektórych badaniach [7] kobiety przeja-
wiały wyższy poziom nasilenia wstydu. Osobnym pro-
blemem pozostaje, czy kobiety rzeczywiście silniej do-
Poczucie winy i wstydu
świadczają poczucia winy i wstydu, czy też łatwiej, ze
względu na standardy kulturowe, do nich się przyznają.
Poczucie winy i poczucie wstydu sÄ… ze sobÄ… po-
wiązane, ale jednocześnie pełnią różne funkcje. Moż-
na je uznać za względnie stałe i trwałe sposoby re-
Poczucie winy i wstydu w sferze
agowania przejawiajÄ…ce siÄ™ w sferze emocjonalno-
seksualności
-poznawczej, a szczególnie wyraz
nie w pierwszej
z nich. Zarówno poczucie winy, jak i wstyd czy poczu-
Szczególnym z
ródłem poczucia winy i wstydu jest
cie wstydu należą do uczuć dysforycznych i obejmują
sfera seksualności. Wstyd seksualny to między innymi
różnorodne odniesienia względem siebie, a także są
 potrzeba unikania ekspozycji nagiego ciała przed
uważane za przejaw superego, mogącego kierować
innymi ludz
mi lub też unikania reakcji na nagość, któ-
ludzkim zachowaniem [4, 5].
re to zachowania pozostają w kolizji z wartościami
Chociaż pojęć poczucia winy i wstydu w literatu- wyznawanymi przez jednostkę [13]. Poczucie winy
rze przedmiotu używano zamiennie, pomiędzy tymi
w tej sferze wiąże się zazwyczaj z silnymi wyrzutami
dwoma rodzajami odczuć moralnych istnieją praw- sumienia jako odpowiedzią na aktywność seksualną
dopodobnie znaczące różnice [6 8]. Obecnie w lite- lub nawet na same myśli i fantazje o treści erotycznej.
raturze przedmiotu dominuje przekonanie, że poczu- Jednostki odczuwające winę w tej sferze mogą uzna-
cie winy, o ile nie jest połączone z poczuciem wsty- wać seks (lub jakieś specyficzne seksualne zachowa-
du, ma charakter adaptacyjny i konstruktywny. Obej- nia) za niemoralny, grzeszny, nieczysty. Często mają
muje negatywną samoocenę pewnych własnych za- także skłonność do karania siebie za naruszanie norm
chowań (bądz
ich braku) w odniesieniu do standar- seksualnych, zazwyczaj nieświadomie. Dysfunkcjonal-
dów. Poczucie winy może się wyrażać stanami na- ne poczucie winy oraz wstyd, jakie towarzyszą czło-
pięcia, wyrzutami sumienia i żalem, które motywują wiekowi w dziedzinie seksualnej, wynikają nierzadko
do działań kompensacyjnych (takich jak osobiste z niewłaściwego wychowania naznaczonego atmos-
2 www.seksuologia.med.pl
Piotr Olaf Żylicz, Alicja Grochowska, Wina i wstyd w sferze seksualności
ferą milczenia, zakazu lub też ignorowania seksual- a od strony behawioralnej  zachowania w kontek-
ności bądz
traktowania jej jako  zła koniecznego . ście seksualnym [17].
W efekcie nawet najbardziej naturalne zjawiska i za-
chowania seksualne mogą stanowić tabu rodzące lęk
Poczucie winy w sferze seksualności
i zagrożenie dla poczucia własnej wartości. Osoby
uznające powszechnie rozumianą aktywność seksu- a funkcjonowanie w różnych
alną za przejaw najprostszych instynktów zwierzęcych
dziedzinach życia
(a poddawanie się im za oznakę słabości czy utratę
Badania nad poczuciem winy* w sferze seksual-
kontroli) będą unikać lub reagować negatywnie na
ności wskazują, że właściwość ta wpływa na funkcjo-
sytuacje zabarwione seksualnie. Poczucie winy mie-
nowanie człowieka w wielu dziedzinach życia. Stwier-
sza się zazwyczaj z napięciem seksualnym i tworzy
dzono zależności między tą formą poczucia winy
mieszankÄ™ emocji potencjalnie destrukcyjnych dla
a funkcjonowaniem emocjonalno-poznawczym. W ba-
podmiotu i jego społecznego otoczenia (projekcje,
daniu Galbraitha i Moshera [18] mężczyz
ni o niskim
zachowania agresywne) [14].
poczuciu winy w sferze seksualności lepiej przypomi-
nali sobie słowa o zabarwieniu erotycznym w porów-
naniu z mężczyznami o dużym nasileniu tej cechy,
Poczucie winy w sferze seksualności
którzy lepiej zapamiętywali słowa neutralne. Nato-
według Moshera
miast u kobiet o wysokim poczuciu winy następowało
Pod koniec lat 60. ubiegłego stulecia Mosher [15]
płytsze przetwarzanie informacji  słabiej zapamię-
skonstruował narzędzie do badania poczucia winy;
tywały i spostrzegały jako mniej wiarygodną reklamę
obejmowało ono także sferę seksualności. Od tego
prezerwatyw, w porównaniu z kobietami o niskim
czasu służyło i służy jako główne narzędzie do pomia-
nasileniu winy w sferze seksualności [19]. Omawia-
ru poczucia winy w tej domenie ludzkich doświadczeń.
na cecha różnicowała badanych także co do sposo-
Niestety nie różnicuje ono poczucia winy od wstydu,
bu przetwarzania informacji dotyczÄ…cych antykoncep-
co sprawia, że wszystkie badania prowadzone przy
cji [20, 21]. Negatywne reakcje emocjonalne u kobiet
jego użyciu badają obie zmienne łącznie. Według
i u mężczyzn o wysokim nasileniu tego rodzaju winy
Moshera poczucie winy jest dyspozycjÄ… osobowo-
wywoływały także filmy prezentujące masturbację.
ściową, którą określa on jako zgeneralizowane ocze-
Natomiast kobiety o wysokim poczuciu winy w sferze
kiwanie kar wewnętrznych (w przeciwieństwie do stra-
seksualności relacjonowały słabe pobudzenie pod-
chu, który jest spodziewaniem się kar zewnętrznych)
czas oglądania filmów erotycznych, podczas gdy
za Å‚amanie albo antycypacjÄ™ Å‚amania zinternalizowa-
obiektywny pomiar ich pobudzenia fizjologicznego
nych norm zachowań społecznie akceptowanych. Dys-
wskazywał, że jest ono wyższe niż u osób o małym
pozycja ta rozwija siÄ™ w drodze socjalizacji jednostki
nasileniu badanej cechy [22]. W innych badaniach
pod wpływem standardów społecznych przekazywa-
wykazano, że u kobiet o wysokim poczuciu winy
nych przez rodziców i otoczenie. Poczucie winy może
w sferze seksualności po przeczytaniu fragmentów
się przejawiać jako utrzymujące się zahamowanie eks-
literatury erotycznej wzrastało ogólne poczucie winy
presji pewnych zachowań albo zakłócenie procesów
jako stan [23].
poznawczych, jeśli ich treść jest wyraz
nie niezgodna
Poczucie winy w sferze seksualności istotnie wią-
z oczekiwaniami społecznymi. O występowaniu poczu-
że się z upodobaniami i praktykami seksualnymi.
cia winy może świadczyć także przyznawanie się do
Stwierdzono, że mężczyz
ni o wysokim poziomie po-
robienia czegoÅ› z
le, samokaranie [16].
czucia winy w sferze seksualnej rzadziej podejmujÄ…
Według Moshera poczucie winy w sferze seksual-
ryzykowne zachowania seksualne (np. przypadkowe
ności jest dyspozycją osobowościową określaną jako
kontakty grożące zarażeniem się HIV) w porównaniu
struktura afektywno-poznawczo-działaniowa. Ten
z mężczyznami o małym natężeniu tej cechy [24].
rodzaj poczucia winy pojawia siÄ™ w sytuacjach sek-
Podobną zależność zidentyfikowano u młodzieży
sualnych, angażujących jednocześnie: od strony afek-
w wieku 18 19 lat [25]. Wykazano, że kobiety niezdol-
tywnej poczucie winy, podniecenie i radość; od stro-
ne do przeżywania orgazmu przejawiają wyższy po-
ny procesów poznawczych świadomość pobudzenia
ziom poczucia winy w sferze seksualności niż kobiety
seksualnego, aktywizację pojęć moralnych, antycy-
przeżywające orgazm [26]. Wayment i Aronson [27]
pacje, fantazje i wspomnienia sytuacji seksualnych;
stwierdzili, że u kobiet nasilenie takiego poczucia winy
*Jak wspomniano wyżej, narzędzie Moshera bada zarówno poczucie winy, jak i wstydu, a ponieważ w większości badań wykorzystuje się tę metodę,
oznacza to, że prezentowany przegląd de facto odnosi się do obydwu zmiennych.
www.seksuologia.med.pl 3
Seksuologia Polska 2005, tom 3, nr 1
wiąże się z rzadkim zmienianiem partnerów seksual- ologicznych. Jednak zostało skonstruowane kilka
nych i preferowaniem stosowania prezerwatyw w trak- dekad temu i siłą rzeczy nie uwzględnia istotnych
cie współżycia. Ta ostatnia prawidłowość potwierdza zmian, jakie zachodzą w postawach wobec sek-
wcześniejsze wyniki badań [17], w których stwierdzo- sualności. Ponadto kwestionariusz Moshera (pol-
no, że kobiety o wysokim poziomie poczucia winy skiej adaptacji dokonał Kuczkowski [36]) nie róż-
w sferze seksualności charakteryzuje skłonność do nicuje poczucia winy od wstydu, co, jak pokazują
stosowania środków antykoncepcyjnych takich jak
badania i analizy teoretyczne [8], może rodzić
pianki, prezerwatywy czy czopki, w odróżnieniu od
poważne trudności interpretacyjne, bowiem skłon-
kobiet o niskim nasileniu poczucia winy, które czę- ność do doświadczania poczucia winy  jak była
ściej stosują tabletki i wkładki wewnątrzmaciczne.
mowa wcześniej  ma zwykle psychologicznie
Moralność, zasady etyczne i religijność to kolejna
znacznie bardziej pozytywny charakter niż poczu-
grupa właściwości powiązanych z poczuciem winy
cie wstydu, które nierzadko idzie w parze z zabu-
w sferze seksualności. Badania Moshera i Crossa [28]
rzeniami funkcjonowania [1]. Wyjątkowość i inten-
wykazały, że studenci o wysokim nasileniu poczucia
sywność doświadczeń seksualnych u człowieka
winy w sferze seksualności, wyjaśniając, dlaczego nie
sprawiają być może, że zależności między poczu-
podejmują współżycia przedmałżeńskiego, odwoływali
ciem winy i wstydu w tym obszarze majÄ… inny cha-
siÄ™ do zasad moralnych. W innych badaniach Mosher
rakter niż w innych domenach.
[29] stwierdził, że studenci o wysokim poziomie poczu-
Kolejna przesłanka dotyczy specyficznej natu-
cia winy w sferze seksualnej wyrażali konserwatywne
ry poczucia winy i wstydu. Z punktu widzenia po-
poglÄ…dy dotyczÄ…ce seksu, byli bardziej religijni, bar-
miaru obydwu zmiennych w obszarze ludzkiej sek-
dziej konserwatywni w poglÄ…dach politycznych i bar-
sualności kluczowe znaczenie ma nieliniowy zwią-
dziej ulegali mitom na temat seksu niż osoby o słabym
zek nasilenia skłonności do przeżywania obydwu
natężeniu tej cechy. Osoby o niskim poziomie tego ro-
emocji z jakością funkcjonowania doświadczają-
dzaju poczucia winy były bardziej tolerancyjne wobec
cych je ludzi. W odróżnieniu bowiem na przykład
aborcji niż osoby o dużym nasileniu tej cechy [30].
od lęku w sferze seksualnej, który należy uznać za
U białych kobiet amerykańskich poczucie winy w sfe-
właściwie zawsze dysfunkcjonalny, poczucie winy
rze seksualności korelowało pozytywnie z częstością
i wstydu jest w pewnych granicach potrzebne do
chodzenia do kościoła [31]. Omawiana cecha okaza-
właściwego funkcjonowania, zarówno pod wzglę-
ła się predyktorem postaw osób heteroseksualnych
dem psychologicznym, jak i moralnym. Ta ostat-
wobec homoseksualnych. Kobiety i mężczyz
ni hetero-
nia kwestia dotyczy dużej rozbieżności indywidu-
seksualni o niskim poczuciu winy w sferze seksualno-
alnych postaw w odniesieniu do takich zachowań
ści przejawiali bardziej pozytywne postawy wobec ho-
jak promiskuityzm czy masturbacja. W tym zakre-
moseksualizmu niż osoby o wysokim natężeniu tej ce-
sie różnią się znacząco nie tylko osoby reprezen-
chy [32]. Stwierdzono także, że poczucie winy w sferze
tujące populację ogólną, ale również ci, którzy
seksualności jest negatywnie skorelowane z samoświa-
wypowiadają się o jakości funkcjonowania ludzi
domością seksualną [33].
w sferze seksualnej (seksuolodzy, psychiatrzy czy
Wykazano także różnice międzypłciowe: kobiety
psycholodzy).
charakteryzują się wyższym poczuciem winy w sfe-
Poczucie winy i wstydu w sferze seksualnej trak-
rze seksualności niż mężczyz
ni [34]. Ponadto kobiety
tuje się jako względnie trwałe afektywno-poznawcze
wykorzystywane seksualnie w dzieciństwie przejawia-
(z przewagÄ… tych pierwszych) dyspozycje osobowo-
ły wyższy poziom omawianej cechy niż kobiety, które
ściowe, które uaktywniają się przede wszystkim
nie były wykorzystywane [35].
w sytuacjach przekroczenia zasad moralnych i oby-
czajowych odnoszÄ…cych siÄ™ do sfery seksualnej.
Przekraczanie tych norm może dotyczyć działań
Przesłanki konstruowania narzędzia
Przesłanki konstruowania narzędzia
Przesłanki konstruowania narzędzia
Przesłanki konstruowania narzędzia
Przesłanki konstruowania narzędzia
zarówno danej jednostki, jak i innych osób (ogląda-
do badania poczucia winy i wstydu
do badania poczucia winy i wstydu
do badania poczucia winy i wstydu
do badania poczucia winy i wstydu
do badania poczucia winy i wstydu
nych w telewizji czy w sytuacjach życiowych) oraz
w sferze seksualnej
w sferze seksualnej
w sferze seksualnej
w sferze seksualnej
w sferze seksualnej
mieć charakter wyobrażeniowy bądz
rzeczywisty.
Oczekujemy, że poczucie wstydu, bardziej niż
Istnieje, o czym była mowa wcześniej, narzę-
poczucie winy, uaktywnia się w obecności innych
dzie opracowane przez Moshera [15], badajÄ…ce
predyspozycje jednostki do doświadczania poczu- osób. Zarazem doświadczanie zarówno poczucia
winy, jak i wstydu silnie angażuje  ja jednostki, przy
cia winy w tym obszarze. Ma ono swojÄ… ustalonÄ…
od lat wysoką pozycję w badaniach psychoseksu- czym być może bardziej niż w innych domenach
4 www.seksuologia.med.pl
Piotr Olaf Żylicz, Alicja Grochowska, Wina i wstyd w sferze seksualności
życia ludzi poczucie winy w sferze seksualnej zna- Wyniki
cząco wpływa na ogólną samoocenę jednostki, co
Na pierwszym etapie określono rozkłady często-
może zbliżać jego psychologiczne konsekwencje do
ści odpowiedzi na poszczególne pytania. Uznano, że je-
poczucia wstydu (por. poglądy Tangneya na różni-
śli więcej niż 90% badanych wybiera pierwszą lub drugą
ce między winą a wstydem.
odpowiedz
na dane pytanie, to należy je usunąć z listy
pozycji kwestionariusza, mimo że mamy do czynienia ze
specyficzną grupą osób (młodzi mężczyz
ni z dużych
Materiał i metody
miast). Nie zwiększa się bowiem wtedy wariancja (zróż-
nicowanie) wyników końcowych narzędzia. I tak na przy-
Sposób doboru pozycji do kwestionariusza
kład aż 100% (!) badanych osób odpowiedziało, że ona-
nizm jest to dobry sposób rozładowania napięcia seksu-
TworzÄ…c pozycje kwestionariusza, starano
alnego (vs.  coś o czym nawet wstydzę się myśleć ).
się, aby spełnionych było kilka warunków. Po
pierwsze, pozycje powinny ujmować poczucie za- W kolejnym kroku próbowano, przy zastosowaniu
analizy czynnikowej, wyodrębnić podskale poczucia winy
równo wstydu, jak i winy. Zakładano bowiem, że
i wstydu. Okazało się jednak, że na wynikach badanej
uda się wyodrębnić dwie względnie niezależne
próby trudno było uzyskać satysfakcjonujące rozwiąza-
psychometrycznie podskale dla obydwu rodzajów
nie dwuczynnikowe, wskazujące, że można wyodrębnić
emocji. Ponadto kwestionariusz powinien być moż-
dwie względnie niezależne (możliwie nisko skorelowa-
liwy do stosowania w niezmienionej treściowo for-
ne) podskale kwestionariusza. Na tym etapie założono,
mie zarówno w grupie mężczyzn, jak i kobiet, mi-
wbrew pierwotnym oczekiwaniom, pozostanie przy jed-
nimalizować znaczenie różnic w poglądach na
nolitym konstrukcie ujmujÄ…cym Å‚Ä…cznie tendencje do re-
ludzką seksualność oraz nie dotyczyć emocjonal-
agowania afektywnego w obszarze seksualności moral-
nych reakcji na ekstremalne zachowania seksual-
nymi emocjami, jakimi sÄ… poczucie winy i wstydu.
ne. KonstruujÄ…c pozycje kwestionariusza, korzysta-
W związku z tym używana będzie tymczasowa nazwa
no z narzędzia Moshera [15], jak również ze skali
narzędzia:  Wina i Wstyd w Sferze Seksualności
do badania lęku w sferze seksualnej [37]. Autorzy
(WWSS) .
część pozycji do wersji wstępnej opracowali rów-
Po kolejnych analizach psychometrycznych (ba-
nież sami.
danie rzetelności narzędzia przez wykazywanie jego
tak zwanej zgodności wewnętrznej i mocy dyskrymi-
Pierwotna wersja kwestionariusza
nacyjnej pozycji) pozostawiono 22 pozycje (patrz da-
Pierwsza wersja, którą poddawano dalszym pro-
lej). Całość skali charakteryzuje wysoka zgodność
cedurom psychometrycznym, zawierała 31 pozycji.
wewnętrzna określona przy użyciu współczynnika Alfa
Od strony formalnej zachowano sposób konstruk-
Cronbacha (0,84).
cji stosowany w obydwu wyżej wymienionych na-
Sprawdzono również związki korelacyjne między
rzędziach, czyli każda pozycja składa się z członu
wynikiem ogólnym skali a wynikami w skalach kwe-
głównego ujmującego określoną sytuację odno-
stionariusza Skali Afektywności Społecznej (SAS) [38].
szącą się do ludzkiej seksualności (np.:  Gdy spo-
Kwestionariusz ten bada ogólną predyspozycję do do-
tykam kogoś, dla kogo jestem atrakcyjny ), po któ-
świadczania poczucia winy, wstydu oraz do przejawia-
rym są opisane dwa możliwie przeciwstawne spo-
nia tak zwanej niezależności od ocen (tj. tendencji do
soby reagowania. Za każdym razem jeden z nich
niereagowania emocjonalnie na sytuacje, w których
wskazuje na tendencjÄ™ do doznawania poczucia
inni ludzie są świadkami przekroczenia norm moral-
winy lub wstydu.
nych danej osoby).
Jak widać w tabeli 1, ogólny wskaz
nik poczucia
Badanie pilotażowe
winy i wstydu w sferze seksualnej jest wyraz
nie do-
Badanie przeprowadzono w grupie mężczyzn
datnio skorelowany z ogólną predyspozycją do prze-
z Warszawy i A
odzi. Zbadano 90 osób w wieku 18 29
żywania poczucia winy i wstydu. Przy czym poczucie
lat (średnia wieku 23,7 roku). Trzydzieści osiem pro-
winy tłumaczy 45%, a poczucie wstydu wyraz
nie mniej
cent osób miało wyższe wykształcenie, 58% wykształ-
 bo jedynie 28%  zmienności wyników skali
cenie średnie (głównie studenci). Stanu wolnego było
WWSS. Z kolei, jak można było tego oczekiwać, ten-
64% osób, a jedynie 7% z nich miało dzieci. Nie zada- dencja do nieodczuwania dystresu z powodu wła-
wano specyficznych pytań dotyczących doświadczeń
snych przewinień moralnych w sytuacjach ekspozy-
seksualnych badanych.
cji społecznej idzie wyraz
nie w parze z niskim nasile-
niem poczucia winy i wstydu w sferze seksualnej.
www.seksuologia.med.pl 5
Seksuologia Polska 2005, tom 3, nr 1
Tabela 1. Interkorelacje skal SAS i WWSS (n = 49)
6. OpowiadajÄ…c tak zwane nieprzyzwoite dowcipy
w grupie kobiet i mężczyzn, czułbym się
Poczucie Poczucie Niezależność
(a) zażenowany
winy wstydu od ocen
(b) dobrze, o ile byłyby one zabawne.
i zażenowania
7. Gdy budzę się po śnie o treściach erotycznych:
WWSS 0,67** 0,53**  0,63**
(a) mam pewne poczucie winy
**
Korelacja jest istotna na poziomie 0,01 (dwustronna)
(b) czujÄ™ siÄ™ zrelaksowany.
WWSS  Poczucie Winy i Wstydu w Sferze Seksualności
SAS  Skala Afektywności Społecznej
8. Gdybym kiedyś popełnił cudzołóstwo:
(a) byłaby to wyłącznie moja sprawa
(b) wstydziłbym się, jeśli prawda wyszłaby na jaw.
9. Gdybym kupował publikacje pornograficzne:
Poniżej znajduje się wersja WWSS dla mężczyzn
(a) miałbym wyrzuty sumienia
(ze względu na użyte w niej konstrukcje językowe).
(b) nieodczuwałbym nic szczególnego.
10. Seks z przypadkowym partnerem:
(a) może zranić wiele osób
W. W. S. S.
(b) jest lepszy niż brak seksu w ogóle.
 Piotr Olaf Żylicz, Agata Bieńkowska, Alicja
11. Oglądanie filmów pornograficznych:
Grochowska
(a) napawałoby mnie wstydem
(b) jest czymÅ› normalnym.
ImiÄ™ lub pseudonim.......................................
12. O sprawach seksualnych:
Płeć....... Wiek.......
(a) bez skrępowania rozmawiam z moimi bliskimi
Wykształcenie............................................
(b) nie lubię rozmawiać nawet z bliskimi mi
osobami.
wobec
Kwestionariusz odnosi się do Pana odczuć wobec
wobec
wobec
wobec
13. Propozycje o charakterze seksualnym:
sfery seksualnej
sfery seksualnej
sfery seksualnej u ludzi. Nie ma tu ani dobrych, ani
sfery seksualnej
sfery seksualnej
(a) zawstydzajÄ… mnie
złych odpowiedzi. Ludzie istotnie różnią się w swoich
(b) przyjmujÄ™ z zadowoleniem.
każdym
postawach wobec kwestii seksualnych. Przy każdym
każdym
każdym
każdym
14. Dyskusja na tematy seksualne w grupie kobiet
pytaniu proszę otoczyć kółkiem jedną odpowiedz

i mężczyzn:
(a) albo (b)  tę, która dobrze lub przynajmniej lepiej
(a) rodzi we mnie poczucie wstydu
niż druga oddaje Pana przekonania czy odczucia.
(b) nie wywołuje mojego zakłopotania.
Należy odpowiedzieć na wszystkie pytania.
15. Gdy mam ochotę poflirtować
(a) czuję się świetnie
1. Gdy spotykam kogoÅ›, dla kogo jestem atrakcyjny:
(b) miewam poczucie winy.
(a) czujÄ™ siÄ™ zawstydzony
(b) staram się go poznać.
16. Seks z kimś, kto nie jest moim stałym partnerem:
2. Kiedy ktoś zaczyna ze mną flirtować: (a) spowodowałby u mnie wyrzuty sumienia
(a) czuję się zawstydzony (b) mógłby być ciekawym doświadczeniem.
(b) odpowiadam tym samym.
17. Gdy byłem dzieckiem, zabawy o charakterze
3. Gdy po obudzeniu uświadomię sobie, że miałem
seksualnym:
silnie erotyczne sny:
(a) zawsze budziły moje zainteresowanie
(a) nie robi to na mnie żadnego wrażenia
(b) sprawiały, że miewałem poczucie winy.
(b) odczuwam z tego powodu zażenowanie.
18. Gdyby osoba płci przeciwnej zobaczyłaby mnie
4. Myśląc o ludziach biorących udział w filmach por-
nago (np. w przebieralni na basenie):
nograficznych:
(a) czułbym się zażenowany
(a) wstydzÄ™ siÄ™ za nich
(b) nie zrobiłoby to na mnie szczególnego
(b) uważam ich za ludzi wolnych.
wrażenia.
5. Gdybym kiedyś zdradził swego partnera:
19. Gdybym kupował środki antykoncepcyjne:
(a) miałbym silne poczucie winy
(a) starałbym się, aby nikt tego nie zauważył
(b) pewnie nieczułbym się z tego powodu z
le, o ile
(b) zachowywałbym się tak jak przy zakupie innych
sprawa nie wyszłaby na jaw.
towarów.
6 www.seksuologia.med.pl
Piotr Olaf Żylicz, Alicja Grochowska, Wina i wstyd w sferze seksualności
moral affects. Personality and Individual Differences 1998; 25:
20. Oglądanie reklam z treściami erotycznymi:
1027 1036.
(a) wprawia mnie w zakłopotanie
8. Tangney J.P., Dearing R.L. Shame and Guilt. Guilford Press, New York 2002.
9. Tangney J.P. Moral affect: The good, the bad, and the ugly. Journal
(b) nie jest dla mnie niczym szczególnym.
of Personality & Social Psychology 1991; 61: 598 607.
10. Tangney J.P. The mixed legacy of the superego: Adaptive and mala-
21. Gdyby zdarzyło mi się podglądać osobę przeciw-
daptive aspects of shame and guilt. W: Masling J.M., Bornstein R.F.
nej płci:
Empirical perspectives on object relations theory. American Psycholo-
gical Association, Washington, DC 1994.
(a) długo czułbym się z tym z
le
11. Tangney J.P., Fisher K.W. (red.). Self-conscious Emotions. The psycho-
(b) szybko bym o tym zapomniał.
logy of shame, guilt, embarrassment, and pride. Guilford Press, New
York 1995.
22. Gdyby ktoś w miejscu publicznym odkrył, że je-
12. Gilligan C. In a different voice. MA: Harvard University Press, Cam-
bridge 1982.
stem pobudzony seksualnie:
13. WÅ‚odyka B. Wstyd seksualny. Studia Psychologica 1998.
(a) miałbym ochotę  zapaść się pod ziemię
14. Sagadyn L. Konstruktywna i destruktywna funkcja poczucia winy. Te-
rapia. Uzależnienia i Współuzależnienia 2001; 5: 15 17.
(b) nie widziałbym w tym nic niestosownego.
15. Mosher D.L. The development and multitrait-multimethod matrix ana-
lysis of three measures of three aspects of guilt. Journal of Consulting
Psychology 1966; 30: 25 29.
16. Mosher D.L., Abramson P.R. Subjective sexual arousal to films on mastur-
Dyskusja i wnioski
bation. Journal of Consulting & Clinical Psychology 1977; 45: 796 807.
17. Mosher D.L., Vonderheide S.G. Contributions of sex guilt and mastur-
bation guilt to the women s contraceptive attitudes and use. Journal
W niniejszym artykule zarysowano problematykÄ™
of Sex Research 1985; 21: 24 39.
poczucia winy i wstydu przede wszystkim w obszarze
18. Galbraith G.G., Mosher D.L. Effects of sex guilt and sexual stimulation
on the recall of word assocciations. Journal of Consulting & Clinical
doświadczeń seksualnych człowieka. Dokonano również
Psychology 1970; 34: 67 71.
przeglądu badań nad związkami głównie poczucia winy
19. Alden D.L., Crowley A.E. Sex guilt and receptivity to condom adverti-
sing. Journal of Applied Social Psychology 1995; 25: 1446 1463.
w sferze seksualnej z funkcjonowaniem psychospołecz-
20. Wiebe D.J., Williams P.G., Quackenbush D. Sex guilt and contracepti-
nym. Pokazano też przesłanki i założenia, które kierowa- ve knowledge: Interference or justification? Journal of Research in
Personality 1994; 28: 332 350.
ły autorami przy tworzeniu nowego narzędzia do bada-
21. Vonderheide S.G., Mosher D.L. Should I put in my diaphragm? Sex-
nia poczucia winy i wstydu w obszarze ludzkiej seksual- -guilt and turn-offs. Journal of Psychology & Human Sexuality 1988;
1: 97 111.
ności. Wbrew oczekiwaniom, na obecnym etapie nie
22. Morokoff P.J. Effects of sex guilt, repression, sexual  arousability , and
sexual experience on female sexual arousal during erotica and fanta-
udało się wyodrębnić dwóch samodzielnych podskal
sy. Journal of Personality and Social Psychology 1985; 49: 177 187.
mierzących winę i wstyd. Niemniej jednak dalsze próby
23. Mosher D.L. Females affective responses to reading erotic literature.
Journal of Consulting & Clinical Psychology 1969; 33: 472 477.
psychometrycznego opracowywania kwestionariusza po-
24. Gillis J.R., Meyer-Bahlburg H.F.L., Exner T.M. The predictive utility of an
winny zmierzać do niezależnej operacjonalizacji obydwu expanded AIDS Risk Reduction Model (ARRM) among adult gay and
bisexual men. Canadian Journal of Human Sexuality 1998; 7: 31 49.
zmiennych, mimo że uzyskano zadowalające własności
25. Rimberg H.M., Lewis R.J. Older adolescents and AIDS: Correlates of
psychometryczne dla całej skali. Kolejne badania powin- self-reported safer sex practices. Journal of Research on Adolescence
1994; 4: 453 464.
ny również objąć kobiety i uwzględniać osoby pochodzą-
26. Kelly M.P. Strassberg D.S., Kircher J.R. Attitudinal and experiential cor-
relates of anorgasmia. Archives of Sexual Behavior 1990; 19: 165 177.
ce nie tylko z głównie inteligenckich środowisk miejskich.
27. Wayment H.A., Aronson B. Risky sexual behavior in American White
Konieczne również będzie określenie związków wyników
college women: the role of sex guilt and sexual abuse. Journal of
Health Psychology 2002; 7: 723 733.
uzyskiwanych w kwestionariuszu WWSS z wynikami in-
28. Mosher D.L., Cross H.J. Sex guilt and premarital sexual experiences of
nych niż SAS narzędzi do badania poczucia winy i wsty- college students. Journal of Consulting & Clinical Psychology 1971;
36: 27 32.
du oraz z wynikami kwestionariuszy ujmujÄ…cymi inne
29. Mosher D.L. Sex guilt and sex myths in college men and women.
zmienne afektywne, a zwłaszcza lęk. Journal of Sex Research 1979; 15: 224 234.
30. Allgeier A.R., Allgeier E.R., Rywick T. Response to requests for abor-
tion: The influence of guilt and knowledge. Journal of Applied Social
Psychology 1982; 12: 281 291.
31. Wyatt G.E., Dunn K.M. Examining predictors od sex guilt in multieth-
Piśmiennictwo
nic samples of women. Archives of Sexual Behavior 1991; 20: 471
1. Żylicz P. Rozumienie i formy pracy z poczuciem winy w różnych szko-
 485.
Å‚ach terapeutycznych. W: Psychoterapia. Grzesiuk L. (red.). Wyd. II,
32. Yarber W.L., Yee B. Heterosexuals attitudes toward lesbianism and
Eneteia, Warszawa (w druku).
male homosexuality: Their affective orientation toward sexuality and
2. Kofta M., Brzeziński J., Ignaczak M. Konstrukcja i charakterystyka psy-
sex guilt. Journal of American College Health 1983; 31:
chometryczna Kwestionariusza Poczucia Winy. Studia Psychologiczne
203 208.
1997; 16: 93 113.
33. Snell W.E., Fisher T.D., Miller R.S. Development of the Sexual Aware-
3. Grochowska A. Wybrane metody badania poczucia winy, poczucia
ness Questionnaire: Components, reliability, and validity Annals of
winy, poczucia kontroli, poczucia sensu życia, sympatii, empatii. W:
Sex Research 1991; 4: 65 92.
Siek S., Wybrane metody badania osobowości. Wydawnictwo ATK,
34. Plaud J.J., Gaither G.A., Weller L.A. Gender differences in the sexual
Warszawa 1993: 423 464.
rating of words. Journal of Sex and Marital Therapy 1998; 24: 13 19.
4. Gilbert P. The evolution of social interactions. British Journal of Medi-
35. Walser R.D., Kern J.M. Relationships among childhood sexual abuse,
cal Psychology 1997; 70: 113 147.
sex guilt and sexual behavior in adult clinical samples. The Journal of
5. Lewis H.B. Shame and guilt in neurosis. International Universities Press,
Sex Research 1996; 33: 321 326.
New York 1971.
36. Kuczkowski S. Psychologia poczucia winy. WAM, Kraków 2000.
6. Lutwak N., Ferrari J. Moral affect and cognitive processes: differentia-
37. Janda L.H., O Grady, E. E. Development of a sex anxiety inventory.
ting shame from guilt among men and women. Personality and Indi-
Journal of Consulting and Clinical Psychology 1980; 48: 169 175.
vidual Differences 1996; 21: 891 896.
38. Żylicz P.O., Gruszka K., Duchniewska K., Pieniak M. Poczucie winy
7. Lutwak N., Ferrari J., Cheek J.M. Shame, guilt and identity in men
i wstydu u kobiet i mężczyzn w transgresjach moralnych i obyczajo-
and women: the role of identity orientation and processing style in
wych. Niepublikowany manuskrypt, 2000.
www.seksuologia.med.pl 7