9. Sposoby lokalizacji i usuwania usterek w odbiornikach
radiowych
Naprawa odbiornika radiowego, blokowym wytyczamy drogi sygnału w
telewizyjnego itp. polega na logicznej i sys- układzie, które prowadzą do tych wskaz
-
tematycznej technice szukania uszkodzeń i ich ników, na których stwierdzono objawy
usuwaniu. Osoba naprawiająca musi: uszkodzenia; na tych drogach sygnałów
znać zasadę pracy zarówno całego występuje jakaś nieprawidłowość, tzn.
odbiornika, jak i jego układów, nieprawidłowe są sygnały przez nie
przechodzące. Pomijamy te przejścia
umieć stosować przyrządy pomiarowe,
umieć analizować schemat ideowy sygnałów, w których sygnały są
odbiornika, prawidłowe, ponieważ na pewno
uszkodzenia tam nie występują.
umieć trafnie analizować informacje o
3) Przeprowadzenie wstępnej lokalizacji
niewłaściwej pracy układu, uzy-
uszkodzenia przez określenie granic
skiwane na podstawie objawów
obszaru niepewności; można to zrobić np.
uszkodzeń.
zaznaczając na schemacie te granice
Do napraw odbiorników jest niezbędne
nawiasami. Pierwszy nawias umieszczamy
odpowiednio przygotowane stanowisko,
przy wskaz
niku, na którym
wyposażone w elementy zamienne, przyrządy
zaobserwowaliśmy uszkodzenie, następnie
pomiarowe, specjalistyczne narzędzia,
przesuwamy się wstecz wzdłuż drogi
umożliwiające wymianę elementów,
przechodzenia niewłaściwego sygnału do
sprawdzenie i ewentualne strojenie odbiornika
punktu, z którego otrzymujemy właściwy
oraz pomiar jego głównych parametrów.
sygnał wyjściowy lub do punktu
Przy naprawie odbiornika ważną
końcowego drogi sygnału, np. zasilacza,
sprawąjest takie prowadzenie badań odbior-
wzmacniacza lub heterodyny (w tym
nika, aby w minimalnie krótkim czasie
miejscu umieszczamy drugi nawias);
zlokalizować uszkodzenie, a następnie je
uszkodzenie znajduje się wówczas w
usunąć. Przystępując do szukania uszkodzenia,
obszarze między nawiasami (jest to obszar
należy odpowiedzieć sobie na dwa pytania:
niepewności).
gdzie rozpocząć badanie i co badać?
Ułatwieniem w szukaniu odpowiedzi na te
pytania są dwie zasady: Po lokalizacji wstępnej przechodzimy do
serii podstawowych czynności, których celem
1. Zasada wyznaczania granic, wewnątrz
których w układzie jest umiej- jest zmniejszanie obszaru niepewności, aż do
wykrycia usterki. W skład tych czynności
scowione uszkodzenie (tzw. obszar
powinno wchodzić:
niepewności).
sprawdzenie dotykowe, wzrokowe i
2. Zasada zawężania granic, czyli
słuchowe odbiornika (działania re-
stopniowe i systematyczne
gulatorów, odsłuch, sprawdzenie
zmniejszanie obszaru niepewności, aż
połączeń mechaniczno-clektrycznych
do momentu określenia konkretnego
wewnątrz odbiornika),
uszkodzenia. Osiąga się to drogą
pomiar napięć zasilających i napięć
kolejnych prób i pomiarów. Badania te
stałych, jakie występują w układzie
wykonuje się wewnątrz wyznaczonych
odbiornika i są zaznaczone na
granic, następnie wyniki badań właści-
schemacie,
wie się interpretuje i zmienia granice
obszaru niepewności. Czynności te pomiar poboru prądu przez odbiornik.
należy powtarzać dopóty, dopóki Czynności powyższe są badaniem
uszkodzenie nie zostanie odbiornika bez sygnału. Jeżeli w ich trakcie nie
wyodrębnione. wykryto uszkodzenia, to należy przejść do
W celu ustalenia wstępnej lokalizacji granic badań z sygnałem. Do tego celu jest niezbędny
obszaru niepewności stosuje się metodę trzech generator sygnałowy AM/FM, oscyloskop,
stopni: miernik zniekształceń itp. Badanie odbiornika
1). Rozpoznanie objawów wskazujących z sygnałem pozwala na lokalizację
na niewłaściwą pracę układu (wskaz
niki uszkodzenia przez sprawdzanie prawidłowości
objawów uszkodzeń). przejść sygnału przez dane układy odbiornika.
2). Lokalizacja drogi przejścia Jeśli po przeprowadzeniu badań wstępnych
niewłaściwego sygnału (na schemacie mamy całkowity obraz błędów jako sumę
wszystkich rozpoznanych objawów uszkodzeń,
to dalsze zadanie polega na analizie tych
Opisanych wyżej czynności i metod
błędów. Należy przy tym pamiętać, że każde
postępowania występujących w czasie
działanie ma swoją przyczynę, z tym jednak
naprawy odbiornika radiowego i innych
zastrzeżeniem, że wiele objawów uszkodzenia
urządzeń nic należy traktować jako pewnego
może pochodzić od jednej przyczyny, oraz że
przepisu, według którego osoba naprawiająca
pewne objawy błędów mogą mieć wiele
szybko osiągnie zamierzony cel. Skuteczność
przyczyn. Zależność objawów od przyczyny
działania przy usuwaniu usterek zależy
jest tylko wtedy jasna, gdy naprawiający zna
również od pewnych cech osobistych
zasadę pracy i działanie odbiornika.
naprawiającego, takich jak: umiejętność
Dość często zdarza się, że objawy uszkodzenia
analizy blejiów, spostrzegawczość, kojarzenie
stwierdzone przez użytkownika występują
pewnych faktów i zależności itp.
tylko w pewnym czasie (okresowo) lub w
Na zakończenie należy dodać, że przy
specyficznych warunkach. Wówczas jest
wykonywaniu napraw sprzętu elektronicznego
niezbędne wykonanie badań specjalnych, które
trzeba zachować szczególną ostrożność
doprowadzą do ujawnienia uszkodzenia.
podczas pracy przy włączonym urządzeniu.
Na badania specjalne składają się badania
Jeżeli uszkodzenia wynikająz niesprawności
odbiornika dokonywane przy zmianach
takich podzespołów, jak transformator,
napięcia zasilania sieciowego, które
wyłącznik sieciowy, gniazdo bezpiecznika
regulujemy autotransformatorem (220 V +
sieciowego itp., to należy zdawać sobie
10% i 220 V - 15%), przy zmianach
sprawą, że po naprawie odbiornik musi
temperatury otoczenia i wilgotności (badanie
również spełniać normę bezpieczeństwa
w komorze klimatycznej itp.).
użytkowania, jaką zapewnia producent.
10. Podstawowe wiadomości o systemie RDS
10.1. Krótka historia i istota systemu RDS
W latach osiemdziesiątych podjęto w użytku przez Plenarne Zgromadzenie
Europie prace nad stworzeniem systemu Międzynarodowego Doradczego Komitetu
przekazywania kodowanych cyfrowo Radiokomunikacyjnego (CCIR), które odbyło
informacji przez istniejącąjuż od kilkudzie- się w 1986 r. w Dubrowniku.
sięciu lat radiofonię UKF FM. Istotą nowego System RDS jest przeznaczony do
zamierzenia było wprowadzenie do identyfikacji programów radiowych nada-
podstawowego sygnału radiofonicznego, wanych w pasmach UKF i do przekazywania
stosowanego w radiofonii UKF FM, do- informacji kodowanych cyfrowo, które dzielą
datkowych sygnałów informacyjnych w taki się na trzy podstawowe grupy:
sposób, aby były one niezauważalne przez informacje umożliwiające
posiadaczy standardowych odbiorników automatyczne dostrajanie odbiornika,
radiofonicznych, ale mogły być odbierane informacje służące do automatycznego
przez specjalnie przystosowane do tego celu przełączania odbiornika,
odbiorniki.
informacje dodatkowe i tzw.
Podjęcie prac nad nowym systemem radiotekst, czyli komunikaty tekstowe.
przekazywania dodatkowych informacji w
Należy przy tym dodać, że wprowadzenie
zakresie UKF było inspirowane głównie do systemu radiofonicznego UKF FM
dotychczasowymi trudnościami w dostrajaniu wymienionych wyżej informacji nie powoduje
się do wybranego programu przez
zmniejszenia jakości nadawa-nych programów,
użytkowników przenośnych, a szczególnie
nie zmniejsza zasiągu stacji radiowych i nie
samochodowych odbiorników UKF. Trudności jest też przyczyną wzrostu zakłóceń między
te narastały wraz z liczbą nowych nadajników kanałowych. Sygnały RDS mogą być
radiofonicznych UKF FM, powodujących odbierane przez wszystkie odbiorniki
coraz większe zagęszczenie zakresu UKF,
radiofoniczne UKF wyposażone w dekoder
Zwieńczeniem wymienionych wyżej
RDS, niemniej jednak, szczególne zalety
prac jest system RDS (ang. Radio Data
systemu RDS zauważaj ą użytkownicy
System], zatwierdzony do powszechnego
odbiorników samochodowych, słuchający identyfikację komunikatów dla kierowców,
radia w czasie jazdy samochodem. identyfikację nazwy i rodzaju programów
Intensywny rozwój systemu RDS, radiowych itp. Sygnały RDS obecnie
szczególnie w krajach zachodnioeuropejskich, sąnadawane również przez niektóre stacje
nastąpił w latach 90., a obecnie system ten radiowe w Polsce, np. RMF FM, Radio Zet,
staje się nieomal powszechną służbą Radio Wawa, Programy I i III PR. Stacje te
telekomunikacyjną realizującą wiele usług, pokrywają sygnałem RDS cały obszar Polski.
m.in. identyfikację programów radiowych,
10.2. Struktura informacji i sposób nadawania sygnału RDS
Informacje w systemie RDS
sąnadawane w czasie audycji radiowych przez
sieć nadajników radiofonicznych UKF FM i
występują w postaci grup, z których każda
składa się z czterech bloków i zawiera łącznie
104 bity (rys. 26). Każdy blok złożony z 26
bitów jest podzielony na szesnastobitowe
słowo informacyjne i dziesięciobitowe słowo
kontrolne.
Słowa informacyjne występujące w
poszczególnych blokach danych grup służą do
realizacji określonej usługi w systemie RDS
(rozdz. 10.3), np. identyfikacja stacji nadającej
Rys. 26. Struktura informacji w systemie RDS
komunikaty dla kierowców, identyfikacja
programu itp., natomiast słowa kontrolne służą
Przed transmisją informacji
do synchronizacji procesu transmisji informa-
cyfrowych, ciągi bitów (strumień) utworzone
cji cyfrowych (synchronizacja bloków i grup)
przez słowa informacyjne i słowa kontrolne są
oraz umożliwiają po stronie odbiorczej
przetwarzane na sygnał binarny przy za-
wykrywanie i korekcję błędów sygnału
stosowaniu tzw. kodowania różnicowego,
cyfrowego, jakie mogą wystąpić w czasie
który następnie moduluje fazowo podnośną
transmisji.
sinusoidalną o częstotliwości 1187,5 Hz (rys.
27).
Rys. 27. Schemat ideowy przetwarzania informacji cyfrowych w systemie RDS
Sygnał informacyjny RDS wytłumionym przebiegiem podnośnym 57
zmodulowany (zakodowany) fazowo, kHz.
otrzymany w powyższy sposób, jest Ulokowany poza pasmem
ograniczony w paśmie do 4,8 kHz i akustycznym, w wyniku modulacji, sygnał
dostarczony do nadajnika radiofonicznego RDS jest nadawany przez nadajnik UKF FM
UKF FM, gdzie moduluje amplitudę przebiegu łącznie ze złożonym sygnałem stereofonicz-
podnoś-nego o częstotliwości 57 kHz nym. Widmo złożonego sygnału
zsynchronizowanego z trzecią harmoniczną stereofonicznego i widmo sygnału RDS
sygnału pilota stereo o częstotliwości 19 kHz. przedstawiono na rysunku 28.
Jest to modulacja iloczynowa, dwuwstęgowa z
Rys. 28. Widmo złożonego sygnału stereofonicznego i sygnału RDS
10.3. Usługi i odbiór sygnałów w systemie RDS
Sygnały informacyjne nadawane w wyświetlaczu odbiornika. Tekst informuje, kto
systemie RDS umożliwiaj ą realizację na- nadaje odbieraną aktualnie stacje, radiową, np.
stępujących usług:  WRO-IY-L" - - Wrocław, IV program,
audycja lokalna. Informacja PS nie jest
IDENTYFIKAC JA PROGRAMÓW  PI przeznaczona do automatycznego przestrajania
(ang. Programme Identyfication). odbiornika.
Jest to informacja szesnastobitowa zawierająca
nazwę, państwa, do którego należy odbierana
RODZAJ PROGRAMU  PTY (ang.
stacja radiowa, nazwę obsługiwanego regionu i
Programme Type).
dane o sieci, w której pracuje nadajnik.
Informacja ta określa rodzaj nadawanej audycji
Informacja PI nie jest wyświetlana na
i jest wykorzystywana do wyszukiwania stacji
wyświetlaczu odbiornika.
radiowej nadającej dany rodzaj audycji, np.
muzykę rozrywkową. Dzięki informacji PTY,
NAZWA PROGRAMU  PS (ang. użytkownik odbiornika RDS może w danej
Programme Sen>ice}. chwili wybrać spośród 30 rodzajów audycji
Jest to informacja w postaci tekstu (do 8 (tab. 3) jedną ulubioną.
znaków alfanumerycznych) wyświetlanego na
Tabela 3. Rodzaje audycji definiowane w systemie RDS
Oznaczenie Rodzaj
Lp Rodzaj Lp Oznaczenie Lp Rodzaj Oznaczenie
audycji
. audycji . . audycji
Muzyka
1 Wiadomośc NEWS 11 ROCK-M 21 Telefon PHONE-1N
rockowa
i
Muzyka
2 Sprawy AFFAIRS 12 MOR-M 22 Podróże TR
VEL
środka
bieżące
Muzyka
3 Informacje INFO 13 LJGHT-M 23 Odpoczyne LEISURE
lekka kl.
k
Muzyka
4 Sport SPORT 14 CLASSICS 24 Muzyka JAZZ
poważna
[az/i > .!
Inne
5 Edukacja EDUCAT 15 OTHER-M 25 Muzyka COUNTRY
rodzaje
E country
mu/Ui
Pogoda
6 Słuchowisk DRAMA 16 WEATHE 26 Muzyka NATION-M.
o R regionalna
Biznes
7 Kultura CULTUR 17 FINANCE 27 Stare OLDIES
i finanse
E przeboje
Program
8 Nauka SCIENCE 18 CHILDRE 28 Muzyka FOLK-M
y dla
N folkowa
dzieci
Sprawy
9 Różne YARIED 19 SOCIAL-A 29 Dokument DOCUMEN
socjalne
rozrywkow T
e
Tematy
10 Muzyka POP-M 20 RELIGION 30 Nie NONE
religijne
popowa zdefinio-
wany
31 Alarm ALARM
Alarm (31) jest przeznaczony do pozwala na samoczynne wyszukiwanie
włączenia w odbiorniku RDS specjalnego nadajnika tego samego programu
sygnału akustycznego informującego posiadającego najmocniejszy sygnał. Lista AF
użytkownika, że za chwilę będzie nadawany jest szczególnie użyteczna w odbiornikach
komunikat o szczególnych wydarzeniach, np. o samochodowych znajdujących się w danej
powodzi, o katastrofie na drodze. chwili na granicy zasięgu nadajnika.
IDENTYFIKACJA STACJI IDENTYFIKACJA DEKODERA  DI
NADAJ
CYCH KOMUNIKATY DLA (ang. Decoder Identyficatiori).
KIEROWCÓW  TP (ang. Traffic Informacja DI umożliwia dopasowanie
Programme). odbiornika do odbieranej audycji (mono.
Informacja TP sygnalizuje w odbiorniku RDS stereo, stereo z kompresją) i składa się z 4
(np. świecenie diody LED), że odbierana bitów, które umożliwiają identyfikację 16
aktualnie stacja radiowa nadaje komunikaty stanów dekodera odbiornika UKF (oczywiście,
drogowe dla kierowców i umożliwia nie wszystkie stany są na dzisiaj określone).
automatyczne dostrajanie odbiornika do stacji
nadającej komunikaty drogowe.
IDENTYFIKACJA MUZYKA/MOWA 
MS (ang. Music/Speach).
IDENTYFIKACJA KOMUNIKATÓW Jest to informacja dwustanowa, która zapewnia
DLA KIEROWCÓW  TA (ang Traffic ustawienie wzmacniacza odbiornika do
Announcement}. odtwarzania audycji słownych lub
Informacja ta jest transmitowana w czasie muzycznych.
nadawania komunikatów drogowych dla
kierowców i umożliwia:
IDENTYFIKACJA KODU AUDYCJI 
automatyczne wyłączenie odtwarzacza kaset i
PIN (ang. Programme Iłem Number).
dostrojenie odbiornika do stacji nadającej
Użytkownik odbiornika może wprowadzić do
komunikat,
pamięci odbiornika kody danych audycji, które
włączenie odbiornika, który jest w stanie
są drukowane w prasie wraz z programami
czuwania (STAND BY), i automatyczne
radiowymi. Po zapamiętaniu kodów odbiornik
dostrojenie go do stacji nadającej komunikat,
włączy się automatycznie i dostroi do
przestrojenie odbiornika na stacją nadającą
właściwej stacji w momencie rozpoczęcia
komunikat.
nadawania wybranej audycji.
Po ustaniu komunikatu drogowego odbiornik
wraca automatycznie do takiego stanu, w
RADIOTEKST  RT (ang. Radiotext).
jakim był przed nadawaniem komunikatu.
Radiotckst jest nadawany za pomocą znaków
w kodzie ASCII (do 32 znaków) i zawiera
LISTA ZAST
PCZYCH dowolne informacje o nadawanym programie.
CZ
STOTLIWOŚCI  AF (ang. Informacje te mogą być przedstawiane na
Alternative Freąuencies). wyświetlaczu odbiornika. W odbiornikach
Lista AF zawiera częstotliwości znamionowe samochodowych ze wzglądu na
(do 25) nadajników nadających ten sam bezpieczeństwo jazdy radiotekst jest
program w sąsiednich obszarach. Odbiornik odczytywany przy użyciu syntetyzatora mowy.
RDS przechowuje te. listę w pamięci, co
OMNIPORT odbywa siq przez sieć
radiofoniczną UKF FM.
INFORMACJA O INNYCH SIECIACH 
Jak już wspomniano w rozdz. 10.1 informacje
ON (ang. Other Networks).
nadawane w systemie RDS mogą być
Informacja ta zawiera częstotliwości
odbierane jedynie przez specjalnie
znamionowe nadajników radiofonicznych
przystosowane do tego celu odbiorniki ra-
UKF FM, które pracują w innych niż aktualnie
diofoniczne, czyli odbiorniki wyposażone w
odbierana stacja sieciach radiofonicznych. W
wewnętrzny dekoder sygnału RDS.
systemie RDS jest możliwe nadawanie
informacji o 8 sieciach, przy czym do każdej
W procesie odbioru sygnału RDS
sieci nadaje się listę do 25 częstotliwości
można wyróżnić następujące fazy przetwa-
znamionowych nadajników. Wybór danej
rzania sygnału:
częstotliwości z listy odbywa się za pomocą
wydzielenie pasma częstotliwości (od
kodu identyfikacji programu (PI).
54,6 kHz do 59,4 kHz), zawierającego
zmodulowany sygnał RDS,
PRZEZROCZYSTY KANAA
DANYCH 
demodulację iloczynową sygnału
TDC (ang. Transparent Data Channel).
RDS,
Informacja ta jest związana z przekazywaniem
dekodowanie fazowe sygnału RDS,
do odbiornika RDS znaków alfanumerycznych
dekodowanie różnicowe sygnału
lub innych tekstów z grafiką mozaikową, a
binarnego RDS,
także programów komputerowych i danych
wykrywanie i korekcję ewentualnych
cyfrowych.
błędów sygnału cyfrowego,
przetwarzanie słów informacyjnych.
CZAS/DATA  CT (ang. Clock/Time).
W systemie RDS jest przesyłany czas
Wybór odpowiedniej informacji (usługi
uniwersalny. Data i czas lokalny są wy-
RDS) następuje po przyciśnięciu od-
znaczane w odbiorniku RDS na podstawie
powiedniego przycisku w odbiorniku. Nic
specjalnej reguły.
dotyczy to oczywiście informacji po-
Odnośnie do usług występujących w systemie
wodujących automatyczne przełączanie lub
RDS należy podkreślić, że nie wszystkie
przestrajanic odbiornika.
wymienione wyżej usługi muszą być
świadczone, tzn. że nie każda stacja
radiofoniczna UKF FM musi nadawać pełny We MPX
RDS. Z reguły część stacji radiofonicznych
GENERAT
FP PLL PLL
FDP
nadaje pakiet usług podstawowych, który
OR
1187,5Hz
57kHz 57kHz
DZIELNIK
zawiera informacje PI, PS, TP, TA i AF.
CZ
STOT.
Wy RDCL
Należy również dodać, że system RDS
DEKODER DEKODER
umożliwia realizację systemu przywoławczego
RÓŻNICOWY
BIFAZOWY
Wy RDDA
(tzw. PAGING), który polega na
Schemat blokowy dekodera RDS.
jednokierunkowym przekazywaniu krótkich
komunikatów do selektywnie wybranego
użytkownika. W najprostszej wersji
komunikaty stanowią informację binarną, która
zleca przywoływanemu abonentowi
zadzwonienie pod ustalony wcześniej numer
telefonu. W wersji zaawansowanej, nadawca
może dodatkowo przekazywać krótkie
informacje numeryczne lub tekstowe.
Informacje przywoławcze w systemie RDS
mogą być nadawane w każdej z grup sygnału
cyfrowego RDS (rozdz. 10.2, rys. 26). Do tego
celu w każdej grupie można wykorzystać 2 x
16 bitów. Przykładem systemu
Schemat ideowy dekodera RDS w oparciu
przywoławczego realizowanego w systemie
o układ TDA 7330.
RDS jest system niemiecki OMNIPORT, który
swym zasiągiem obejmuje cały obszar
Niemiec, bez podziału na strefy. Nadawanie
sygnałów przywoławczych w systemie