MASONERIA - LITERATURA

WOLNOMULARSKA

Wolnomularstwo (masoneria) jest dobrze udokumentowanym

ź

ródłowo zjawiskiem dziejowym. Nie brakuje te

ż

opracowa

ń

odno

ś

nie do wszystkich jego aspektów. W niektórych dziedzinach istnieje wr

ę

cz nadmiar publikacji o

bardzo nierównym poziomie, co czasem mo

ż

e utrudnia

ć

orientacj

ę

i wybór odpowiednich tekstów.

Literatur

ę

nosz

ą

c

ą

na mocy swoich zwi

ą

zków z masoneri

ą

miano wolnomularskiej szacuje si

ę

dzisiaj na ponad

100 000 pozycji. Znajduj

ą

si

ę

one przede wszystkim w bibliotekach i archiwach ló

ż

. W Europie najwi

ę

kszymi

zbiorami masoników dysponuj

ą

: biblioteka United Grand Lodge of England w Londynie; Bibliotheque Nationale w

Pary

ż

u; Tajne Archiwum Pa

ń

stwowe w Berlinie, oddział w Merseburgu (fundacja Preussischer Kulturbesitz -

"Pruskie Dziedzictwo Kulturalne"); Bibliotheca Rosenthaliana w Amsterdamie oraz dysponuj

ą

ca ok. 60 tys.

tomów Samodzielna Sekcja Literatury Maso

ń

skiej nale

żą

ca do Biblioteki Uniwersytetu Adama Mickiewicza w

Poznaniu, z siedzib

ą

w filii tej Biblioteki w Ci

ąż

eniu nad Wart

ą

.

J

ę

zykami wiod

ą

cymi maso

ń

skich ksi

ę

gozbiorów s

ą

: angielski, francuski i niemiecki. Decyduje o tym historyczny

rodowód masonerii - wolnomularstwa i aktualny układ jego najliczniejszych obediencji.

Na pierwszym miejscu w

ś

ród przedstawicieli literatury wolnomularskiej znajduj

ą

si

ę

zbiory praw, którymi

kierowały si

ę

lo

ż

e i obediencje. Najstarszymi w

ś

ród nich s

ą

tzw. Old Charges (tłumaczone zazwyczaj jako "Stare

Obowi

ą

zki") - prawa cechowe "operatywnych" wolnomularzy. Do naszych czasów zachowało si

ę

około 70 tego

rodzaju dokumentów. Pocz

ą

wszy od 1860 r. wi

ę

kszo

ść

z nich wydano drukiem.[1]

Ka

ż

dy z tych dokumentów składa si

ę

z 3 cz

ęś

ci: 1. wst

ę

pnej modlitwy, deklaracji lub inwokacji; 2. legendarnej

historii cechu; 3. specjalnych statutów, obowi

ą

zków, regulaminów i obyczajów cechowych. Najstarsze

zachowane egzemparze Old Charges (datowane na 1370 i 1409 r.) dotycz

ą

wolnych mularzy z Yorku.

Wielk

ą

historyczn

ą

i merytoryczn

ą

warto

ść

maj

ą

te

ż

Konstytucje Jamesa Andersona (1723, 1738), b

ę

d

ą

ce w

znacznej mierze kompilacj

ą

starszych tekstów Old Charges, i do dzi

ś

wyznaczaj

ą

ce - z niewielkimi tylko

poprawkami - lini

ę

ideow

ą

obediencji regularnych, oraz Konstytucja Wielkiego Wschodu Francji przyj

ę

ta w 1877

r. - wzorzec ideowy grupy "modernistycznej".

Poza tym, dobrym materiałem badawczym s

ą

konstytucje wszystkich innych obediencji wolnomularskich, a

ideowa zgodno

ść

tych dokumentów z kanonami odpowiednich Obediencji Matek jest bardzo pomocnym

szczegółem. Własne statuty maj

ą

równie

ż

mi

ę

dzynarodowe organizacje i fora maso

ń

skie. Własne prawa

(konstytucje i stauty) maj

ą

tak

ż

e ciała zwierzchnie rytów Wysokich Stopni.

Na poziomie bardziej ogólnym obok konstytucji zbiorami zasad s

ą

tzw. landmarks, czyli "oznakowania obszaru",

którymi okre

ś

lane s

ą

granice to

ż

samo

ś

ci wolnomularskiej. Mimo swej zasadniczej wymowy landmarki

przyjmowane s

ą

przez ka

ż

d

ą

z obediencji osobno i cz

ę

sto ró

ż

ni

ą

si

ę

mi

ę

dzy sob

ą

, gdy

ż

opisuj

ą

wolnomularstwo

w ramach konkretnego kr

ę

gu kulturowego.[2] Uzupełnieniem dla konstytucji i landmarków s

ą

oficjalne deklaracje,

o

ś

wiadczenia i interpretacje wybranych zagadnie

ń

, publikowane przez władze wolnomularskich obediencji.

Dokumenty takie nabieraj

ą

szczególnej wagi - niejako oficjalnych wykładni - gdy wypowiadaj

ą

si

ę

w nich władze

Obediencji Matek.

Drug

ą

grup

ę

w ramach literatury wolnomularskiej tworz

ą

katechizmy i podr

ę

czniki maso

ń

skie. Najstarsze

zachowane katechizmy pochodz

ą

z ko

ń

ca XVII w.[3] Pocz

ą

tkowo zawierały one teksty rytuałów zwi

ą

zanych z

obrz

ę

dami inicjacyjnymi oraz nauk

ę

ka

ż

dego stopnia zawart

ą

w zestawie pyta

ń

i odpowiedzi. Pó

ź

niej przybrały

formy rozbudowane o konieczne komentarze, ł

ą

czono je z krótkimi rysami historycznymi wolnomularstwa i

obja

ś

nieniami, cz

ę

sto apologetycznymi, natury i celów zwi

ą

zku.

Współczesne podr

ę

czniki maso

ń

skie przybieraj

ą

formy szerokich kompendiów podaj

ą

cych podstawowe

wiadomo

ś

ci na temat historii i aktualnego stanu wolnomularstwa. Teksty rytuałów wydawane s

ą

cz

ę

sto osobno w

niskich nakładach na u

ż

ytek ló

ż

. Czasem przez badaczy ł

ą

czone s

ą

w obszerne zbiory lub publikowane we

fragmentach jako dodatki do rozmaitych opracowa

ń

tematu.

Dodatkowymi

ź

ródłami s

ą

wszelkiego typu patenty (dokumenty zało

ż

ycielskie i uprawniaj

ą

ce do zakładania ló

ż

),

dyplomy otrzymanych stopni, spisy, sprawozdania, odczyty (tzw. deski) lo

ż

owe, a nawet poezje i pie

ś

ni

wolnomularskie.

Historia na Polityka.pl

Sprawdź co o historii pisze Polityka!

www.polityka.pl/historia

Jakie masz IQ?

Geniusz czy przeciętniak Sprawdź i porównaj
z innymi

IQ2009.pl

Page 1 of 5

MASONERIA - LITERATURA WOLNOMULARSKA

2010-01-27

http://www.iluminaci.pl/masoneria/masoneria-literatura-wolnomularska?tmpl=compo...

Obok tych dokumentów i innych, oficjalnych i mniej oficjalnych tekstów, wielk

ą

warto

ść

maj

ą

te

ż

dzieła

wolnomularzy -znawców symboliki i rytuałów, pisane przede wszystkim z my

ś

l

ą

o braciach. Autorami takich prac

s

ą

zwykle masoni z wieloletnim sta

ż

em, wielorak

ą

przynale

ż

no

ś

ci

ą

, najwy

ż

szymi stopniami, niejednokrotnie s

ą

to

przywódcy swoich obediencji, czasem nawet reformatorzy, których koncepcje kształtowały i utrwalały na
przestrzeni dziejów oblicze wolnomularstwa. Na li

ś

cie takich luminarzy maso

ń

skich na pewno znale

ź

liby si

ę

(obok wielu innych) w wieku XVIII: L. Dermott, A. M. Ramsay, J. B. Willermoz; w wieku XIX: I. A. Fessler, J. G.
Findel, A. G. Mackey, A. Pike, J. M. Ragon; w 1. połowie XX w.: E. Goblet d'Alviella, A. Lantoine, O. Wirth.

Ten rodzaj literatury reprezentuje swoist

ą

samo

ś

wiadomo

ść

członków ló

ż

, ilustruje maso

ń

ski sposób rozumienia

i ujmowania tej rzeczywisto

ś

ci, w któr

ą

zostali wł

ą

czeni poprzez inicjacj

ę

. Dla badaczy masonerii dzieła tego

rodzaju stanowi

ą

unikalny materiał pozwalaj

ą

cy u

ś

ci

ś

li

ć

to, co jest "subiektywnie" wolnomularskie. Znajomo

ść

tych pism zapobiega niebezpiecze

ń

stwu mieszania faktycznych intencji, czynów, d

ąż

e

ń

i ideałów wolnomularzy z

ich interpretacj

ą

, której lini

ę

wyznacza, czasem w przemo

ż

ny sposób narzucaj

ą

cy si

ę

badaczowi, jego własny

punkt widzenia.

Na ksi

ąż

kach tych autorów, wydawanych nieraz staraniem maso

ń

skich oficyn, widnie

ć

mog

ą

niezrozumiałe na

pozór daty wydania. Przy okazji wi

ę

c warto wyja

ś

ni

ć

ten szczegół, chodzi tu bowiem o maso

ń

skie sposoby

datowania. S

ą

one stosowane w rytuale i na drukach przeznaczonych do u

ż

ytku wewn

ę

trznego ló

ż

, czasem

jednak - zapewne w zwi

ą

zku z manier

ą

autora dumnego z własnej przynale

ż

no

ś

ci - pojawiaj

ą

si

ę

te

ż

na

publikacjach przeznaczonych dla szerszego gremium odbiorców. Sposobów tych jest kilka i maj

ą

one znaczenie

gł

ę

boko symboliczne - podkre

ś

laj

ą

charakter danego rytu lub grupy stopni i wi

ążą

si

ę

z historycznym lub

kulturowym kontekstem legend, odtwarzanych w czasie inicjacji. W lo

ż

ach symbolicznych dat

ą

jest Annus Lucis

(rok

ś

wiatła, czasem: "rok przywróconego

ś

wiatła" = A. D. +4000) symbolizuj

ą

cy czas rozwoju cywilizacji i

post

ę

pu ludzkiej my

ś

li i wiedzy, RSDiU nawi

ą

zuje do kalendarza

ż

ydowskiego i zapisuje Annus Mundi (rok od

pocz

ą

tku

ś

wiata = A. D. +3760),[4] Ryt York na stopniach kapitularnych uznaje Annus Inventionis (rok od

zbudowania drugiej

ś

wi

ą

tyni w Jerozolimie = A. D. +530) oraz Annus Benedictionis (rok od błogosławie

ń

stwa

udzielonego Abrahamowi przez Melchizedeka [!] = A. D. +1913), na pi

ę

trze kryptycznym ma Annus Depositionis

(rok od uko

ń

czenia

ś

wi

ą

tyni Salomona = A. D. +1000), za

ś

pi

ę

tro rycerskie liczy Anni Ordinis (lata od zało

ż

enia

zakonu Templariuszy = A. D. -1118).

Najobszerniejsz

ą

grup

ę

w ramach literatury wolnomularskiej tworz

ą

publikacje po

ś

wi

ę

cone historii

wolnomularstwa. Nale

żą

do nich biografie wolnomularzy, monografie poszczególnych ló

ż

, historie obediencji i

rytów, historie wolnomularstwa w okre

ś

lonych obszarach geograficznych i grupach j

ę

zykowych oraz wielkie

historie ogólne wolnomularstwa.[5] Wokół tych zasadniczych, opartych na dobrej bazie

ź

ródłowej opracowa

ń

,

skupiaj

ą

si

ę

setki przyczynków i mniej lub bardziej udanych kompilacji i wyci

ą

gów.

Historiografia maso

ń

ska datuje si

ę

od kongresu w Wilhelmsbaden (1782), na którym porzucono jej pierwotn

ą

,

zmitologizowan

ą

posta

ć

. Długo jednak, bo a

ż

do lat czterdziestych obecnego stulecia, czekała historia masonerii

na opracowania, które ujmowałyby j

ą

w ł

ą

czno

ś

ci z pełnym kontekstem wydarze

ń

i procesów historii

powszechnej. Definitywne przełamanie tej niekorzystnej izolacji dokonało si

ę

za spraw

ą

dwóch naukowców z

Uniwersytetu w Sheffield. Byli to profesorowie: Douglas Knoop (ekonomista i mason) i Gwilym Peredur Jones
(historyk ekonomii, nie nale

żą

cy do wolnomularstwa). Ich publikacje przyczyniły si

ę

do uporz

ą

dkowania

metodologii bada

ń

historycznych nad masoneri

ą

oraz dostarczyły nowych,

ś

wie

ż

ych syntez z zakresu

problematyki pocz

ą

tków wolnomularstwa.[6]

Silnymi o

ś

rodkami metodycznie prowadzonych bada

ń

historycznych nad wolnomularstwem były - i nadal

pozostaj

ą

- lo

ż

e badawcze, obecne w ka

ż

dej obediencji i zazwyczaj publikuj

ą

ce wyniki swoich prac. Najbardziej

znan

ą

lo

żą

badawcz

ą

jest londy

ń

ska Quatuor Coronati Lodge nr 2076. Roczniki przez ni

ą

wydawane - ju

ż

od

ponad 100 lat - stanowi

ą

prawdziw

ą

kopalni

ę

informacji na temat historii wolnomularstwa i odzwierciedlaj

ą

aktualny stan bada

ń

w tej dziedzinie.[7] Po drugiej stronie Atlantyku od 1992 r. wyniki najwy

ż

szej próby

naukowych bada

ń

nad histori

ą

masonerii publikuje Scottish Rite Research Society w rocznikach "Heredom".

W czasach współczesnych zainteresowanie histori

ą

wolnomularstwa ogarnia tak

ż

e

ś

rodowiska historyków spoza

ló

ż

. Powstaj

ą

nowe ciała naukowe i powi

ę

ksza si

ę

liczba fachowych publikacji. Dzi

ę

ki temu temat

wolnomularstwa w coraz wi

ę

kszym stopniu wychodzi z półmroku brukowych sensacyjek, niedomówie

ń

i fantazji,

a znajduje swe wła

ś

ciwe miejsce w ramach wiedzy, która spełnia aktualne kryteria naukowo

ś

ci.

Do literatury maso

ń

skiej nale

żą

tak

ż

e liczne pisma skierowane przeciwko wolnomularstwu. Najstarsze publikacje

o

ś

mieszaj

ą

ce wolnych mularzy pojawiły si

ę

w Anglii ju

ż

w drugiej połowie XVII w., lawin

ę

uruchomiły jednak

dopiero dokumenty papieskie, które tworz

ą

najwyra

ź

niejsz

ą

grup

ę

w

ś

ród wszystkich "antymasoników". Ze

wzgl

ę

du na swój autorytet stanowiły one jedn

ą

z najwa

ż

niejszych inspiracji dla pozostałych przedstawicieli

publicystyki antymaso

ń

skiej.

Linie antymaso

ń

skiego ataku akcentuj

ą

zazwyczaj dwa aspekty działalno

ś

ci wolnomularstwa: promocj

ę

okre

ś

lonego porz

ą

dku społeczno politycznego oraz wpływ na kształtowanie sumie

ń

, zwłaszcza chrze

ś

cija

ń

skich.

Page 2 of 5

MASONERIA - LITERATURA WOLNOMULARSKA

2010-01-27

http://www.iluminaci.pl/masoneria/masoneria-literatura-wolnomularska?tmpl=compo...

Dzieła o takim charakterze obejmuj

ą

pełny zakres form literackich: od ogólnych wprowadze

ń

, kompendiów,

szkiców historycznych, studiów nad wpływami wolnomularstwa w okre

ś

lonych dziedzinach

ż

ycia, przez biografie

wolnomularzy, autobiografie byłych wolnomularzy, publikacje archiwaliów, statystyk i aktualnych list członków ló

ż

maso

ń

skich, po komentarze i polemiki prasowe, tudzie

ż

powie

ś

ci, wierszyki i satyr

ę

rysunkow

ą

. Równie

ż

sposób

podej

ś

cia do zagadnienia obejmuje pełne spektrum mo

ż

liwo

ś

ci: od szytych grubymi ni

ć

mi mistyfikacji i

opracowa

ń

lekcewa

żą

cych fakty na równi z zasadami logiki i zdrowego rozs

ą

dku, a

ż

po drobiazgowe studia i

analizy ujmuj

ą

ce temat w mo

ż

liwie najpełniejszym kontek

ś

cie, ze szczer

ą

wol

ą

zrozumienia i przekazania

prawdy.

O wolnomularstwie wiele napisano tak

ż

e z "trzeciej strony", tj. w

ś

wiatku okultystów i badaczy tajemnic. Prace o

takiej proweniencji wprowadzaj

ą

nieraz nowy kontekst dla istotnych zagadnie

ń

wolnomularskiej historii, teorii i

praktyki.

W ogromnej masie publikacji na temat masonerii nie zabrakło te

ż

prób dokumentowania i systematycznej

klasyfikacji ukazuj

ą

cych si

ę

pozycji. Bibliografie i katalogi literatury wolnomularskiej powstawały ju

ż

w pocz

ą

tkach

XIX w. i rozwijały si

ę

wraz z rozwojem studiów nad histori

ą

i tradycjami wolnomularstwa.[9]

Liczne s

ą

nie tylko ksi

ąż

ki, lecz tak

ż

e periodyki wolnomularskie i wolnomularstwu po

ś

wi

ę

cone. Ka

ż

da obediencja

ma swój organ prasowy lub chocia

ż

mo

ż

liwo

ść

publikacji, a silne i liczne

ś

rodowiska wolnomularskie wydaj

ą

po

kilkana

ś

cie ró

ż

nych tytułów, wliczaj

ą

c w to publikacje ló

ż

badawczych. Nieliczna, lecz gło

ś

na była te

ż

swego

czasu prasa antymaso

ń

ska.[10]

Na koniec pozostał do omówienia jeszcze jeden, szczególny dział literatury wolnomularskiej: encyklopedie i
słowniki maso

ń

skie. Tworz

ą

one niezbyt liczn

ą

grup

ę

i w wi

ę

kszo

ś

ci dotycz

ą

tylko pewnych wycinków wiedzy o

wolnomularstwie. Cz

ę

sto zamiarem ich twórców było obja

ś

nienie specyficznej, maso

ń

skiej terminologii lub

przedstawienie najwa

ż

niejszych maso

ń

skich poj

ęć

. W takiej formie publikowane s

ą

one nieraz jako dodatki do

ogólnych opracowa

ń

tematu. Pozostałe to przede wszystkim słowniki lingwistyczne, które tłumacz

ą

tytulatur

ę

i

terminy rytualne na poszczególne j

ę

zyki lub te

ż

na kilka j

ę

zyków naraz. Istniej

ą

równie

ż

maso

ń

skie słowniki

biograficzne oraz słowniki i encyklopedie rytów, stopni i symboli wolnomularskich. Do omawianej grupy zaliczy

ć

trzeba tak

ż

e ogólne encyklopedie okultyzmu i słowniki symboli, które traktuj

ą

wolnomularstwo jako jeden z

elementów szerszej tematyki, której s

ą

po

ś

wi

ę

cone.

Istnieje te

ż

pewna liczba słowników i encyklopedii, których celem, lepiej lub gorzej zrealizowanym, było

zgromadzenie i publikacja cało

ś

ci aktualnej wiedzy o wolnomularstwie. Takich wielkich encyklopedii maso

ń

skich

ukazało si

ę

dotychczas dwana

ś

cie. Poni

ż

sza lista wymienia je w porz

ą

dku chronologicznym:

G ä d i c k e J. Ch., Freimaurer Lexikon. Nach vieljähringen Erfahrungen und den besten Hülfsmitteln
ausgearbeitet, Berlin 1818 [nakładem autora], ss. VIII, 528;

C h e m i n D u p o n t e s J. B., Enciclopédie Maçonnique, t. I-IV, Paris 1819-1825 [nakładem autora];

L e n n i n g C., Encyklopädie der Freimaurerei, Bd. I-IV, Leipzig 1822 1828, Brockhaus; wyd. 2. ze zm. tyt.:
Allgemeines Handbuch der Freimaurerei, Bd. I-IV, Leipzig 1863-1879, Brockhaus; wyd. 3: ed. R. Fischer, hrsg.
vom Verein deutscher Freimaurer, Bd. I-II, Leipzig 1900-1901, Max Hesse;

M a c k e y A. G., A Lexicon of Freemasonry, 1845. Wielokrotnie wznawiany i uzupełniany, pó

ź

niej jako

Encyclopedia of Freemasonry. Wyd. współcz.: Revised Encyclopedia of Freemasonry, vol. I-III, ed. by Robert L.
Clegg, Richmond, VA 1966, Macoy Publishing and Masonic Supply Co.;

C a s a n a v e J. B., Enciclopedia Masónica, Callao 1859, ss. 690;

M a c K e n z i e K. R. H., The Royal Masonic Cyclopedia of history, rites, symbolism and biography, London
1875-1877, ss. 782, John Hogg;

W o o d f o r d A. F. A., Kenning's Masonic Cyclopaedia and handbook of masonic archeology, history and
biography, London 1878, ss. 665, G. Kenning;

F r a u L., A r u s R., Diccionario enciclopédico de la Masonería, t. I-III, La Habana 1883, La Propaganda
Literaria; wyd. współcz.: Buenos Aires 1962, Ed. Kier;

W a i t e A. E., A New Encyclopaedia of Freemasonry (ars magna latomorum) and of cognate instituted
mysteries: their rites literature and history, vol. I-II, London 1921, William Rider & Son; Reprinty: vol. I-II, New
York 1970, Weathervane Books; vol. I-II, New York 1994, Wing Books;

L e n n h o f f E., P o s n e r O., Internationales Freimaurerlexikon, Zurich-Leipzig-Wien 1932, kol. 1780;
reprint: München-Zürich-Graz-Wien 1965, ss. 54, kol. 1778, Amalthea Verlag;

Page 3 of 5

MASONERIA - LITERATURA WOLNOMULARSKA

2010-01-27

http://www.iluminaci.pl/masoneria/masoneria-literatura-wolnomularska?tmpl=compo...

C o i l H. W., Coil's Masonic Encyclopedia, New York 1961, ss. 731, Macoy Publishing & Masonic Supply Co.
Na bie

żą

co wznawiana. Nowe wyd.: rev. by Allen E. Roberts, New York 1996, Macoy;

Dictionnaire Universel de la Franc Maçonnerie. Hommes Illustres - Pays - Rites - Symboles, sous la direction de
Daniel Ligou, conception et réalisation Daniel Beresniak et Marian Berlewi, Paris 1974, ss. 1398+82, Éd. de
Navarre -Éd. du Prisme; wyd. 2. popr.: Paris 1987, ss. 1300, Presses Universitaires de France; wyd. 3.: Paris
1991, P.U.F.

PRZYPISY

[1] Zbiór z Yorkshire, wydali H. Poole, F. R. Worts (The Yorkshire Old Charges of Masons, 1935). Wraz z
nowszymi dokumentami wydał je tak

ż

e J. W. Hughan (Ancient Masonic Rolls of Constitutions. Copied exactly

from the original manuscripts in the posession of the York Lodge nr 236, Hull 1894). Pozostałe dokumenty
znalazły si

ę

przede wszystkim w: J. W. H u g h a n, Old Charges of the British Freemasons, 1872; 1895; 1906.

Facsimile najwa

ż

niejszych dokumentów wydano w ramach serii Quatuor Coronatorum Antigrapha (vol. I-XIII,

London 1889 1962).

[2] Po raz pierwszy skompletował zbiór 25 takich "punktów granicznych" wolnomularskiej to

ż

samo

ś

ci Albert G.

Mackey (1807 1881), uwa

ż

any za najbardziej uczonego wolnomularza swojej epoki.

[3] Wszystkie weszły w skład zbioru, który wydali D. Knoop, G. P. Jones i D. Hamer: Early masonic catechisms
(Manchester 1943) drugie, poprawione wydanie przygotował H. Carr (London 1963).

[4] Por. rozdział 5, przypis 21 (datacja Morals and Dogma Alberta Pike'a).

[5] Najwa

ż

niejszymi pozycjami tego ostatniego rodzaju s

ą

(chronologicznie): C. A. T h o r y, Acta Latomorum, ou

chronologie de l'histoire de la Franche Maçonnerie francaise et etrangere, t. I-II, Paris 1815, (reprint: 1980); R. F.
G o u l d, The History of Freemasonry. Its antiquities, symbols, constitutions, customs etc., vol. I-VI, London-
Edinbourgh 1882-1887 (wyd. 3. popr., vol. I-IV, London 1951); G. S e r b a n e s c o, Histoire de la Franc
Maçonerie universelle. Son rituel, son symbolisme, vol. I-IV, Paris 1963-1969; C. B o k o r, Winkelmass und
Zirkel. Die Geschichte der Freimaurer, Wien-München 1980; P. N a u d o n, Histoire générale de la Franc
Maçonnerie, Fribourg-Paris 1981 (wyd. 2. popr., Paris 1987); J. H a m i l l, World Freemasonry, London 1992.

[6] S t e v e n s o n, dz. cyt., s. XII. Tych dwóch autorów opublikowało m.in. Medieval Mason, Manchester 1933;
An Introduction to Masonry, Manchester 1937; The Scottish Mason and the Mason Word, Manchester 1939; The
Growth of Freemasonry, Manchester 1945; The Scope and Method of Masonic History, Oldham 1946; Genesis
of Freemasonry, Manchester 1947.

[7] Chodzi tu o "Ars Quatuor Coronatorum. Transactions of the Quatuor Coronati Lodge", których pierwszy numer
datowany jest na 1886-1888. Wyszukanie odpowiednich materiałów umo

ż

liwia indeks obejmuj

ą

cy wi

ę

kszo

ść

wydanych tomów: A. R. H e w i t t, H. G. M a s s e y, A concise index to Ars Quoatuor Coronatorum, London
1971.

[8] Na przykład powołana do istnienia w maju 1991 r. komisja do bada

ń

nad wolnomularstwem pod

przewodnictwem prof. Helmuta Reinaltera, z siedzib

ą

w Mi

ę

dzynarodowym O

ś

rodku Badawczym

"Demokratyczne Ruchy w Europie" przy Wydziale Nauk Humanistycznych Uniwersytetu w Innsbrucku.

[9] Stanowi

ą

one dzi

ś

nieodzowne narz

ę

dzie wszelkich studiów i bada

ń

nad wolnomularstwem. Poni

ż

ej

wymienione s

ą

tylko niektóre współczesne bibliografie wolnomularstwa i tematów z nim zwi

ą

zanych: B. B e y e r,

Bibliographie der Freimaurerischen Literatur, Leipzig 1926; P. B o u r y c h k i n e, Bibliographie sur la franc
maçonnerie en Russie, Paris 1967; E. C o n d e r, Masonic Literature 1722-1900, "Ars Quatuor Coronatorum" 13
(1900) - cało

ść

tomu; A. L. C a i l l e t, Manuel bibliographique des sciences psychiques ou occultes, t. I-III, Paris

1912 1913; J. A. F e r r e r - B e n i m e l i, Bibliografia de la masoneria, Madrid 1978; P. F e s c h, J. D e n a i s,
R. L a y, Bibliographie de la Franc Maçonnerie et des sociétés secrétes, Bruxelles 1976; F. L. G a r d n e r, A
Catalogue of Works on the Occult Sciences, London 1903; M. H a v e n, P. S é d i r, Bibliographie d'ouvrages
relatifs aux Rose Croix, "L'Initiation" 1905 (nr 9, 10, 12); 1906 (nr 2, 4, 6); A. R. H e w i t t, An Elementary Guide
for Masonic Librarians, London 1965; A. H o r n e f f e r, Freimaurerisches Lesebuch. Eine Einführung in das
freimaurerisches Schriftum, Bd. I-II, Leipzig 1927; G. J o h n s o n, Masonic references in N.E. England
Newspapers before 1751, "Ars Quatuor Coronatorum" 58(1945), s. 200 250; E. J o u i n, V. D e s c r e u x (ed.),
Bibliographie occultiste et maçonnique [...] d'aprés les fiches recueillies par A. Peeters-Baertsoen, t. I-II, Paris
1930; G. K l o s s, Bibliographie der Freimaurer und der mit ihr in Verbindung gesetzten geheimen
Gesellschaften, Graz 1970 (reprint); D. K n o o p, G. P. J o n e s, A Handlist of Masonic documents, Manchester
1942; T. K o z ł o w s k i, Polska bibliografia wolnomularstwa, "Bibliografia Religijna" 1938, s. XIII-XXXV (dodatek
miesi

ę

czny do "Ateneum Kapła

ń

skiego"); A. L a t t a n z i, Bibliografia della Massoneria Italiana e di Cagliostro,

Firenze 1974; J. L é g l i s e, Catalogue des manuscrits maçonniques des bibliothéques publiques de France,

Page 4 of 5

MASONERIA - LITERATURA WOLNOMULARSKA

2010-01-27

http://www.iluminaci.pl/masoneria/masoneria-literatura-wolnomularska?tmpl=compo...

Paris 1984; B. Q u a r i t c h, A Catalogue of Important Books on Freemasonry, London 1946; R. T a u t e,
Ordens und Bundes Romane. Ein Betrag zu Bibliographie der Freimaurerei, Frankfurt a. M. 1907; A. W o l f s t i e
g, Bibliographie der freimaurerischen Literatur, Bd. I-IV, Hildesheim 1964.

[10] Za przykład mog

ą

słu

ż

y

ć

: "La Revue Internationale des Sociétés Secrétes" - dwutygodnik wychodz

ą

cy w

Pary

ż

u w latach 1912 1938, "La Revue Antimaçonnique", wydawany w Pary

ż

u w latach 1911 1913, oraz

ameryka

ń

ski "The Fortnightly Review", redagowany i wydawany na przełomie wieków w St. Louis (USA) przez

Arthura Preussa.

Polityka.pl Historia

Teksty historyczne tygodnika
Polityka - wejdź i przeczytaj!

www.polityka.pl/historia

Stocz walkę ze swoim IQ

Czy jesteś przeciętniakiem = 100
Czy mistrzem = 150. Sprawdź
teraz !

testuj-iq.pl/pl

Jakie masz IQ?

Geniusz czy przeciętniak Sprawd
porównaj z innymi

IQ2009.pl

Page 5 of 5

MASONERIA - LITERATURA WOLNOMULARSKA

2010-01-27

http://www.iluminaci.pl/masoneria/masoneria-literatura-wolnomularska?tmpl=compo...