PODSTAWOWE

KONCEPCJE

MOTYWACJI

DEFINICJE MOTYWACJI

DEFINICJE MOTYWACJI

Motywacja

to wszelkie mechanizmy

odpowiedzialne za uruchomienie,
ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie
zachowania (Łukaszewski, 2000).

Tak szerokie ujęcie motywacji dotyczy zarówno:
-         mechanizmów zachowań prostych, jak i

złożonych,

-         mechanizmów wewnętrznych, jak i

zewnętrznych,

-         mechanizmów afektywnych i poznawczych.

Procesy motywacyjne

to wszelkie –

automatyczne i wolicjonalne – procesy
ukierunkowania czynności:



realnych (działania)



symbolicznych (przetwarzania informacji)
(Jarymowicz).

Główne problemy

teorii motywacji (przykłady): czy

każde zachowanie człowieka ma charakter
motywowany, czy też istnieją zachowania, które są
niemotywowane, skąd się biorą motywy, czy są
wrodzone, czy nabyte, zewnętrzne czy wewnętrzne,
czy źródła motywacji są emocjonalne (np. popędy)
czy poznawcze (np. normy), czy natura motywacji
jest reaktywna czy aktywna, jak odróżnić
adaptacyjne funkcje motywacji od rozwojowych, czy
motywy są świadome czy nieświadome itp.

Łukaszewski (2000) – istnieje wiele pytań, na które

każda teoria motywacji powinna udzielić
odpowiedzi.

Są to:



Co decyduje o wyborze formy i kierunku
zachowania?



Jakie są mechanizmy podtrzymujące aktywność?



Jakie mechanizmy warunkują zaniechanie
zachowania?



Jakie są mechanizmy rozpoznawania wyniku
czynności?

Podejście ewolucyjne – etologia i

Podejście ewolucyjne – etologia i

socjobiologia

socjobiologia

Oba nurty wywodzą się od

Oba nurty wywodzą się od

K. Darwina

K. Darwina

(wrodzony charakter zachowań).

(wrodzony charakter zachowań).

Etologia

Przedstawiciele: Konrad Lorenz (1975), Nikolas

Tinbergen (1976), Irenaus Eibl-Eibesfeldt
(1975, 1987)

Główne pojęcia i tezy:
* Motywacja

to gotowość do wykonania pewnego

utrwalonego wzorca zachowania (fiction action
pattern).



Instynkt

to biologicznie ukształtowany

stereotypowy wzorzec zachowania oraz
mechanizm energetyczny (znajdujący się w
zapleczu zachowania).



Instynkt

oznacza zdolność do racjonalnego

działania bez zdolności rozumowania



Instynkt jest definiowany jako dziedziczna lub

wrodzona dyspozycja psychofizyczna, która

skłania podmiot do:



ukierunkowywania uwagi na spostrzeganie obiektów

(aspekt ukierunkowujący)



odczuwania pobudzenia emocjonalnego oraz

reagowania nań albo odczuwania impulsu impulsu do

działania (aspekt dynamiczny) (McDougall)



Instynkt – hierarchicznie zorganizowany system

hipotetycznych wrodzonych mechanizmów

wyzwalających IRM (czynnik ukierunkowujący).



Czynniki dynamiczne to: hormony, bodźce wewnętrzne

oddziałujące bezpośrednio na IRM na zachowanie

(Tinbergen)

Motywacja w etologii

Motywacja w etologii

Etapy aktywności sterowanej instynktem:



Etap narastania instynktu



Etap apetytywny (pobudzenie organizmu)



Etap konsumacyjny (zachowania spełniające) –
rozładowanie instynktu

Zasada podwójnej kwantyfikacji Lorenza:

Uruchomienie zachowania jest interakcyjnym

efektem działania dwóch czynników:
1) siły działającego popędu
2) siły bodźca wyzwalającego

(przy bardzo silnym popędzie do uruchomienia

zachowania wystarczy bardzo słaby bodziec i
odwrotnie)



*

Wrodzony mechanizm wyzwalający

to nie wymagający

uczenia się bodziec lub zespół bodźców, stanowiących

konieczny i wystarczający warunek wystąpienia

zachowania instynktownego, np. kształt, barwa, zapach,

kierunek ruchu.

•

Jeśli instynkt jest bardzo silny, a brak bodźców

wyzwalających dochodzi do aktywności jałowej (np.

ruchy kopulacyjne bez partnera)



Hierarchiczna struktura instynktów (np. instynkt
rozrodczy – instynkty niższego rzędu: budowanie
gniazda, zaloty, opieka nad młodymi – konkretne
konsumacyjne przejawy)



* W jakim stopniu instynkt może być modyfikowany

przez doświadczenie ? Tu pewne różnice zdań (przykład:

reakcja piętna – „imprinting”- np. wrodzona reakcja

podążania za jakimś obiektem u ptaków, mimo

wrodzoności mechanizm ten ulega utrwaleniu lub

zaburzeniu w pierwszych kilkunastu godzinach życia.

Ale jak się już ukształtuje to jest bardzo trwały).

Krytyka:

Jak wyjaśnić np.:

zaprzestanie zachowań mimo

braku fazy konsumacyjnej,
kompulsywnego powtarzania
czynności, długoterminowych form
ludzkiego działania.

Socjobiologia

Socjobiologia

R. Dawkins

R. Dawkins

(1996) i

(1996) i

Edward Wilson

Edward Wilson

(1975).

(1975).

Główna teza:

Podstawowym motywem rządzącym wszystkimi
zachowaniami organizmów żywych jest tendencja
do rozpowszechniania własnych genów: stworzenie
okazji do rozpowszechnienia własnych genów i
dobór partnera najlepszego z dostępnych.

Krytyka:



nie dostarcza odpowiedzi na podstawowe pytanie

dotyczące wyboru jednego spośród wielu
możliwych zachowań
(a przecież wielka liczba ekwiwalentnych
sposobów)



Teoria wyjaśniająca wszystko nie poddaje się

falsyfikacji i traci status teorii naukowej.

Podejście psychodynamiczne

Podejście psychodynamiczne

Teoria motywacji specyficznie ludzkiej. Teoria

redukcji napięcia związanego z działaniem

popędów (

Zygmunt Freud)

Główne tezy:

•

Wszelkie zachowania są zdeterminowane

•

Źródłem zachowań jest energia psychiczna

•

Zachowaniem rządzą wrodzone popędy (instynkty)

– popęd seksualny, popęd przeżycia (podtrzymania

życia np. głód), popęd śmierci.

•

Motywy są nieświadome, świadomość nie odgrywa

istotnej roli w kształtowaniu zachowania.

•

Podstawowy popęd to libido

(popęd seksualny).

Krytyka:

A jak wyjaśnić zachowania eksploracyjne,

poznawcze, manipulacyjne?



Instynkt – zdolność do racjonalnego działania
bez rozumowania pełni funkcję dynamiczną i
ukierunkowującą



Popęd – pojęcie wprowadzone przez Freuda w
1915 roku, przed tym, jak w 1918 roku zrobił
to Woodworth w USA



Popęd u Freuda przyjmuje postać wektorową.



W teoriach uczenia się popęd zasadniczo
spełnia funkcję dynamiczną (Woodworth,
Tolman, Hull)



Charakterystyki popędu: siła, cel, obiekt i
źródło.

Instynkt a popęd

Instynkt a popęd

Nurt kulturowy:

Karen Horney (1976), Erich Fromm

(1966, 1971), Harry Sulivan (1953)

Horney:

dwa mechanizmy motywacji

1) potrzeba bezpieczeństwa – jego brak to lęk

podstawowy

2) wyidealizowany obraz własnej osoby (

Ja idealne

)

pozostający w konflikcie z Ja realnym.

Fromm:

najważniejszym mechanizmem

motywacyjnym jest dążenie do integralności własnej

osoby. Sullivan: dwa mechanizmy motywacyjne:

potrzeba przyjemności i bezpieczeństwa.

Podsumowując

(Cofer i Appley, 1972, za Łukaszewski, 2000):

W teorii psychodynamicznej:



Energia – ma swe źródło w biologicznych
stanach organizmu



Geneza zachowania – popędy (potrzeby,
instynkty)



Samokontrola motywacji – motywacja
najczęściej nieświadoma



Mechanizm motywacyjny – redukcja napięć.

Podejście behawiorystyczne

Podejście behawiorystyczne

Ludzka motywacja pochodna od czynników

zewnętrznych.

Podstawowe pojęcia:

*

Popęd

to wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla

organizmu czynnika pozytywnego lub siła
oddziaływania czynnika negatywnego (popędy
pierwotne i wtórne). Popęd to stan nieprzyjemnego
napięcia , wzbudzenia, niepokoju, uruchamiającego
czynności ukierunkowane na usunięcie tego
niepokoju.

*

Pobudka

(przynęta) to obiekt lub stan mający

zdolność redukowania lub zmniejszenia wielkości
popędu.

*

Wzmocnienie

to każdy obiekt lub stan rzeczy, który

zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji
wywołanej pobudką i/lub popędem.

Clark Hull (1952): Motywacja ma swoje źródła w

darwinowskiej walce o byt. Do przeżycia niezbędne
są pewne obiekty (pokarm, woda) oraz
umiejętności (atak, ucieczka, zapamiętywanie
miejsc). Deficyt obiektów pozytywnych lub
nadmiar obiektów negatywnych uruchamia popęd.

POTENCJAŁ WZBUDZENIA REAKCJI

S

E

R

=

S

H

R

x D



każda forma deprywacji powoduje powstanie
ogólnego popędu (D – drive), mającego decydujące
znaczenie w uruchamianiu zachowania.



Drugim czynnikiem kształtującym zachowanie jest
wykonanie – nawyk (H – habit).



Motywacja (potencjał pobudzeniowy) zależy
iloczynowo od popędu i nawyku.

Koncepcja Hulla

Koncepcja Hulla

Krytyka:

A jak wytłumaczyć zachowania

wykraczające poza motywacje
zewnętrzne: pracocholizm, poczynania
alpinistów, czy osób uprawiających
sporty ekstremalne?

Podejście humanistyczne

Podejście humanistyczne

Dotyczy tylko ludzi.

Przedstawiciele: Abraham Maslow (1971), Carl Rogers

(1961)

 Maslow (1971)
Koncepcja hierarchii potrzeb. Potrzeby traktowane jako

nieświadome.

Dwa mechanizmy motywacyjne:

* potrzeby niedoboru (D – needs)
* potrzeby wzrostu (B – needs)

 

Potrzeby niedoboru:

* potrzeby fizjologiczne (powietrze, pokarm, woda, sen, seks)
* potrzeby bezpieczeństwa (deprywacja: brak stabilności,

chaos, konflikty społeczne, deficyty ekonomiczne)

* potrzeby przynależności i miłości (deprywacja: poczucie

uprzedmiotowienia, alienacji samotności)

* Potrzeba szacunku (poczucie własnej wartości, osiągnięć,

kompetencji

)

Potrzeby wzrostu (metapotrzeby):



potrzeba samourzeczywistnienia (potrzeby
samorealizacji, poznawcze, rozumienia świata,
wiedzy, estetyczne)

 
Rogers (1961)
Człowieka charakteryzuje tylko jeden motyw:

wzrostu, rozwoju, spełnienia się.

 

Krytyka:

Zarzut niepodważalności. Założenia tak

skonstruowane, że nadają się do efektywnego
wyjaśniania nawet wzajemnie sprzecznych
faktów.

Podejście poznawcze

Podejście poznawcze

Myśli sprzeczne rodzą ból

(Spinoza) –

do tej tezy nawiązuje większość

poznawczych teorii motywacji.



brak stymulacji przenoszącej
informacje jest stanem negatywnym.

Konsekwencje deprywacji sensorycznej:

–

zaburzenia percepcji;

–

zaburzenia procesów myślowych i pamięci;

–

przeżywanie halucynacji i snów na jawie;

–

negatywne napięcie, a niekiedy silne lęki.



Dostarczenie stymulacji jest w pewnych
warunkach stanem pozytywnym.



Berlyne (1969): zachowania eksploracyjne
uruchamiane są przez takie cechy informacji
jak nowość, zmiana, dziwność, niezgodność,
złożoność, wieloznaczność, niewyraźność.



Teoria równowagi poznawczej (Heider, 1958)



Teoria dysonansu poznawczego (Festinger,
1957)
– konsonans, dysonans.

Podsumowanie

Podsumowanie



K. Madsen (1980) dokonał podziału teorii motywacji

proponując cztery modele:



(1)  

Model homeostatyczny

– źródłem motywacji jest

zaburzenie homeostazy organizmu. Procesy energetyczne

i poznawcze razem uruchamiają reakcję przywracająca

homeostazę.



(2)  

Model podnietowy

– źródłem motywacji

zachowania jest bodziec. Uruchamia on procesy

energetyczne znoszące działanie bodźca.



(3)  

Model poznawczy

– źródłem motywacji zachowania

jest przetwarzanie informacji. Działające bodźce

uruchamiają procesy poznawcze, te zaś uruchamiają

procesy energetyczne i kształtują reakcję.



(4)  

Model humanistyczny

– ma indetrministyczny

charakter, gdyż źródło zachowań jest wewnętrzne

(zachowanie bez bodźców). Reakcje kształtowane są

przez wewnętrzne procesy poznawcze i wewnętrzne

procesy energetyczne, sytuacja zewnętrzna natomiast nie

ma wpływu na kształtowanie motywacji zachowania, co

najwyżej na przebieg zachowania.

Zagadnienia uzupełniające

Zagadnienia uzupełniające

Mechanizmy wzbudzania motywacji –

Mechanizmy wzbudzania motywacji –

przywracanie równowagi

przywracanie równowagi



Jeden z możliwych podziałów mechanizmów motywacyjnych:

-     te, które główną rolę w zachowaniu przypisują procesom

zachowawczym

-     te, które główną rolę w zachowaniu przypisują procesom

rozwoju.



Podstawowym pojęciem dla pierwszej grupy teorii jest

pojęcie równowagi lub homeostazy.



Twórcą terminu homeostaza jest Walter Cannon (1932). Użył

tego pojęcia dla określenia stanów stałości utrzymywanych w

każdej chwili dzięki procesom fizjologicznym zachodzącym w

żywych organizmach.

Homeostaza fizjologiczna

to

traktowaniu organizmu jako otwartego systemu

biologicznego, kontaktującego się ze środowiskiem

zewnętrznym, ale utrzymującego w obrębie swojego

środowiska wewnętrznego procesy i zasoby materiałowe na

stosunkowo stałym poziomie.



Fletcher (1938) był pierwszym psychologiem,

który zastanawiał się, czy psychologia nie

mogłaby przyswoić sobie pojęcia homeostazy

(pojęcie

homeostazy psychologicznej

).



Zauważył, że osobowość człowieka uznać

można za swoisty poziom organizacji całości

organizmu ludzkiego, dlatego prawdopodobnie

i tu zachodzić mogą procesy homeostatyczne.



„nabyte tendencje do działania, czyli nawyki,

popędy związane z zainteresowaniami

kulturalnymi, myślowe mechanizmy

zachowawcze, rozwinięte cechy osobowości,

nie mówiąc już o nałogach, można

podciągnąć

pod kategorię homeostazy”

(Fletcher, 1942,

s.83, za Cofer i Appley, 1972).

 

W motywacjnych mechanizmach

deprywacyjnych źródłem motywacji
mogą być:



Popędy pierwotne



Popędy wtórne



Zakłócenia równowagi poznawczej



Homeostaza biologiczna

to mechanizmy

utrzymywania równowagi biologicznej, związane z

zaspokajaniem pierwotnych lub wtórnych potrzeb

biologicznych.



Część zakłóceń równowagi organizm reguluje

automatycznie. Inne wymagają działań podmiotu.

Działania te są wyznaczone przez

popędy

.



Popędy można podzielić na:

-        

popędy pierwotne

- procesy motywacyjne

oparte o predyspozycje wrodzone

-        

popędy wtórne

– procesy motywacyjne oparte o

predyspozycje nabyte pod wpływem doświadczenia.



Najbardziej

pierwotne

są

popędy biologiczne

wynikające z wrodzonych potrzeb organizmu –

takich jak potrzeba pokarmu - tj. substancji

odżywczych, stymulacji zmysłowej - jakiejkolwiek,

doznań seksualnych – bez względu na specyficzną

formę.



W wyniku doświadczenia tworzą się nowe –
wtórne, wyuczone – potrzeby biologiczne.
Powstają one dzięki oswojeniu i przyjemności
doświadczanej w kontaktach z różnymi bodźcami.
Np. spośród pokarmów, zaspakajających głód,
niektóre mogą smakować tak, że dochodzi do
uzależnienia od nich. Ich zaspokojenie staje się
niezbędne dla utrzymania biologicznej równowagi.



Wtórne

potrzeby biologiczne są źródłem popędów

psycho-biologicznych

. Ich przykłady to: potrzeba

określonego pokarmu – np. mięsa, określonego
rodzaju stymulacji – np. głośnej muzyki,
określonych doznań seksualnych np. jak w
przypadku pedofilii. A więc w popędach psycho-
biologicznych to, co pierwotnie jest po prostu
przyjemne, choć

niekonieczne

, stopniowo staje się

koniecznością, przymusem

.



Pojęcie

homeostazy psychologicznej

dotyczy

jednego rodzaju dóbr, a mianowicie zapotrzebowania
na pewien rodzaj emocji, uczuć. Tu

popędy wtórne

to

potrzeby emocjonalne

(np. potrzeby typu D w

teorii Maslowa: bezpieczeństwa, miłości,
przynależności, aprobaty).

Mechanizmy te działają na zasadach:
- 

deprywacyjnych

: brak uczuć jest źródłem

ukierunkowania czynności,

-    

homeostatycznych

: zakłócenia stanu równowagi

automatycznie popychają do jej przywrócenia. I tak
np. sytuacje zagrożenia, izolacji czy dezaprobaty ze
strony innych ludzi wywołują negatywne napięcia:
strachu, poczucia osamotnienia, czy odrzucenia.
Napięcia te popychają do czynności ukierunkowanych
na przywrócenie równowagi: osiągnięcie poczucia
bezpieczeństwa, przynależności, akceptacji.

Motywacje deprywacyjne związane z

zakłóceniami równowagi poznawczej

•

Są to mechanizmy

motywacyjne

związane z

zapotrzebowaniem na

określony rodzaj informacji

•

Braki lub pewne rodzaje informacji wywołują
napięcia zakłócające równowagę, a te powodują
poszukiwanie informacji.

•

Napięcie sprawia, że przetwarzanie informacji jest
tendencyjne, subiektywne, nielogiczne, powiązane
z błędami poznawczymi (nietrafnym
spostrzeganiem i rozumieniem rzeczywistości),
bowiem ...

•

Poszukiwane są informacje, które mogą jak
najszybciej zredukować napięcie i przywrócić
zaburzoną

równowagę

poznawczą

(tu różnica z

ciekawością poznawczą, gdzie możliwość
odroczenia wzmocnień)

Źródłem zakłóceń równowagi poznawczej

wywołujących dotkliwe napięcia, może być:



Luka

– brak jakichś informacji wywołujących

poczucie niejasności, dezorientacji (człowiek widzi,

że czegoś mu w orientacji brakuje, ale to

odróżnialne od braku wiedzy w ogóle),



Wieloznaczność

informacji – wywołująca poczucie

niepewności (osoby otwarte i zamknięte poznawczo),



Niezgodność

informacji – wywołująca poczucie

dysonansu.

Dwa rodzaje następstw zakłóceń równowagi

poznawczej:



poszukiwanie byle jakich informacji byle

zredukować napięcie



dociekliwe i cierpliwe poszukiwanie informacji

rzetelnych i prawdziwych.

Podsumowanie

Podsumowanie



Mechanizmy motywacyjne związane z

przywracaniem równowagi obejmują kilka faz:

–

odchylenie od równowagi

–

zakłócenie homeostazy

–

napięcie emocjonalne (o znaku ujemnym)

–

ukierunkowanie czynności

–

czynność – przywrócenie równowagi

–

redukcja napięcia

–

zanik czynności (motywacji)



Redukcja napięcia motywacyjnego jest

koniecznością, a może być ono zredukowane

(a więc równowaga przywrócona) dzięki:

–

realnej zmianie sytuacji

–

na drodze mechanizmów samooszukiwania.