II. Struktura

normy

prawnej

1. Koncepcja

jednoelementowa

2. Koncepcja

dwuelementowa

3. Koncepcja trójelementowa

4. Koncepcja norm

sprzężonych

Koncepcja jednoelementowa

Normą prawną jest określona wypowiedź, jeżeli tylko wskazuje

ona sposób należytego postępowania. Inne elementy, takie jak na
przykład wskazanie następstw zachowania niezgodnego z normą,
są traktowane jako „atrybuty” norm prawnych, czyli wystarcza
samo sformułowanie należnego sposobu zachowania się, by
można było mówić o normie prawnej.

Koncepcja dwuelementowa

Norma prawna składa się z dwóch elementów:

a) zakresu zastosowania – stanowi element normy określający jej adresata i
okoliczności zastosowania (pokrywa się z pojęciem hipotezy – czyli część normy
określającą warunki, przy których zaistnieniu stosuje się daną normę);

b) zakresu normowania – stanowi określenie zachowania nakazanego, zakazanego,
ewentualnie dozwolonego przez normę (pokrywa się z pojęciem dyspozycji – czyli
sformułowaniem samej reguły zachowania się).

Sankcje w koncepcji dwuelementowej są traktowane jako specyficzne zakresy
normowania – na zasadzie „jeżeli ktoś zachował się w niewłaściwy sposób (zakres
zastosowania) nakazane jest wymierzenie mu kary (zakres normowania). W ten sposób
normy „jeżeli masz 18 lat to jesteś pełnoletni” oraz „jeżeli ktoś zabił sąd skaże go na
karę” mają taką samą strukturę – postać implikacji „jeżeli…to”. Mimo, iż jedna z nich
zawiera wyraźną sankcję, druga zaś sankcji nie zawiera.

Koncepcja trójelementowa

Według koncepcji trójelementowej norma prawna składa się z trzech elementów:

a) hipotezy - to element normy prawnej określający jej adresata, czyli osobę, do której
norma jako dyrektywa zachowania jest skierowana (jego cechy indywidualne bądź rodzajowe,
relacje względem innych podmiotów) i okoliczności zastosowania normy (tj. czas, miejsce,
rodzaj sytuacji, w której norma znajduje zastosowanie.

b) dyspozycji - jest elementem normy prawnej określającym zachowanie nakazane,
zakazane, bądź dozwolone. Dyspozycja może być wysłowiona w sposób syntetyczny, czyli
prosty i zwięzły (np. poprzez słowo „zabija” w wypowiedzi „Kto zabija człowieka podlega
karze (…)”, bądź kazuistyczny, jeżeli w sposób bardzo szczegółowy określa rodzaj zachowania
nakazanego, zakazanego, czy dozwolonego.

c) sankcji - jest elementem normy prawnej określającym konsekwencje spełnienia, bądź
niespełnienia nakazu, czy zakazu określonego w hipotezie i dyspozycji.

Koncepcja trójelementowa dobrze sprawdza się w analizie norm prawa karnego, zwłaszcza
gdyż są one zwykle konstruowane według schematu „Kto w określonych okolicznościach
popełni określony czyn, podlega karze”. Widoczna jest w takim przypadku wyraźnie, zarówno
hipoteza – „[Każdy] Kto…”, dyspozycja „popełnia określony czyn” (np. zabija, zabiera cudzą
rzecz itp.), jak i sankcja „podlega karze…” (np. podlega karze pozbawienia wolności do lat
3.)

Koncepcja norm sprzężonych

a) norma sankcjonowana – składająca się z hipotezy i dyspozycji, to norma

bez określonej sankcji

b) norma sankcjonująca – w jej strukturze występuje wyraźna sankcja. Normy

sankcjonujące pełnią funkcje sankcji względem norm sankcjonowanych, choć
oba rodzaje norm mają podobną, dwuelementową strukturę.

Norma sankcjonowana, skierowana może być do dowolnego podmiotu,

określa, w swoim zakresie normowania, zakaz, bądź nakaz jakiegoś
postępowania, a norma sankcjonująca skierowana jest do podmiotu
stosującego prawo – jej zakresem zastosowania jest, w uproszczeniu,
naruszenie zakresu normowania normy sankcjonowanej, a zakresem
normowania sankcja.

Sankcje i

jej rodzaje

1. Sankcja kary (represyjna)

2. Sankcja egzekucji

3. Sankcja nieważności

Sankcja kary

Sankcja kary, co oczywiste, najbardziej rozpowszechniona w prawie karnym, jest zapowiedzią użycia
przymusu polegającego na zamachu na dobro prawnie chronione sprawcy bezprawnego zachowania. Kara
spełnia funkcję represyjną, jeżeli jest sprawiedliwą odpłatą za czyn przestępny. Oczywiście kara może
mieć też funkcję prewencyjną, funkcję wychowawczą, czy funkcję resocjalizacyjną.

a) Funkcja prewencyjna –jest realizowana przez karę wtedy, gdy uniemożliwia ona, czy zapobiega
popełnieniu przestępstwa przez tego samego sprawcę drugi raz (prewencja szczegółowa, indywidualna).
Taką funkcję spełniało (a czasem nadal spełnia) np. obcinanie rąk złodziejom w niektórych krajach
muzułmańskich, czy kastrowanie gwałcicieli.

b) Funkcja wychowawcza związana jest z tzw. prewencją generalną, jest spełniana przez karę, gdy
sprzyja ona kształtowaniu pożądanych postaw w społeczeństwie – pokazuje co należy, z czego nie należy
czynić.

c) Funkcja resocjalizacyjna – związana jest najmocniej z nowoczesnością, jako formacją intelektualną,
spełniana jest przez karę wtedy, gdy umożliwia ona skuteczny powrót ukaranego do struktur społecznych i
skutkuje poprawą zachowania.

Sankcja kary jest zatem zapowiedzią dokonania (w warunkach i na zasadach określonych przez
prawo) zamachu na dobro prawnie chronione adresata normy, w konsekwencji naruszenia
przez niego prawa.

Polski kodeks karny wyróżnia kary i tzw. środki karne. Jednakże tak kary i jak i środki karne są
następstwem zastosowania sankcji o charakterze karnym.

a) kara – grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności, 25 lat pozbawienia wolności,
dożywotnie pozbawienie wolności;

b) środki karne – pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania określonego stanowiska,
wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej,
zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek przedmiotów, obowiązek naprawienia szkody,
nawiązka, świadczenie pieniężne, podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Sankcja kary może być:

a)

bezwzględnie dookreślona – norma prawna określa dokładnie tak rodzaj kary (ewentualnie
środka karnego), jak i jego wymiar – konkretną kwotę grzywny, czas pozbawienia, czy
ograniczenia wolności itp.;

b)

względnie dookreślona – norma pozostawia swobodę sędziemu w orzekaniu kary,
określając tylko jej rodzaj, bądź względnie konkretyzując karę (np. pozbawienie wolności od
8-15 lat).

Sankcja egzekucji

Sankcja egzekucji jest zapowiedzią przymusowego wykonania jakiegoś
obowiązkowego działania w wyniku naruszenia przez adresata normy,
wynikającego z tej normy nakazu postępowania. Polega ona na zmuszeniu
adresata zachowującego się niezgodnie z nakazami lub zakazami przepisu prawa
do osiągnięcia takiego stanu rzeczy, jaki powinien mieć miejsce w wyniku
dobrowolnego zastosowania się do postanowień owego przepisu. Inaczej mówiąc,
sankcja egzekucyjna to zmuszenie adresata do wykonania tego obowiązku, którego
adresat ów nie wypełnił dobrowolnie.

Zmuszenie adresata do wykonania obowiązku, którego nie wypełnił może być
realizowane:

1) bądź przez zastosowanie przymusu osobistego;

2) bądź też w wyniku tzw. przymusowego wykonania zastępczego, gdy na przykład
w trybie egzekucji majątkowej uzyskuje się środki na zaspokojenie wierzytelności.

Sankcja nieważności

Nieważność jako przedmiot sankcji budzi pewne kontrowersje. Nie zawsze bowiem ma charakter ujemnej, dokuczliwej
konsekwencji określonego działania. Można jednak uznać, iż uznanie nieważności, bądź unieważnienie jest zastosowaniem
przymusu w konsekwencji naruszenia normy.

W uproszczeniu, sankcja nieważności jest zapowiedzią, iż dana czynność będąca konsekwencją zachowania niezgodnego z
prawem, nie rodzi skutków prawnych z mocy prawa, bądź może być tych skutków pozbawiona w wyniku określonego
działania uprawnionego organu.

Jak łatwo zauważyć, nieważność może następować ex lege, czyli z mocy prawa, bądź w wyniku określonego działania –
decyzji sądu lub innego organu.

Nieważność może być:

1) Nieważnością bezwzględną – czynność prawna nie rodzi skutków prawnych niejako od momentu jej dokonania. Jeżeli
wywołała już jakieś skutki, to należy je cofnąć – doprowadzić do stanu sprzed dokonania czynności. Decyzja organu
stosującego prawo, który stwierdza taką nieważność jest decyzją deklaratoryjną, czyli nie zmienia niczego w porządku
prawnym, a jedynie uznaje istnienie pewnego stanu rzeczy niejako od początku. Organ jedynie stwierdza, że dana czynność
jest od momentu dokonania bezskuteczna, a jeżeli wywołała jakieś skutki, to należy je cofnąć.

2) Nieważnością względną – organ, który unieważnia czynność może uznać prawidłowość tych skutków prawnych
unieważnionej czynności, które już wystąpiły. Decyzja organu ma w przypadku nieważności względnej charakter
konstytutywny – organ niejako sprawia, że czynność, która była dotychczas traktowana jako ważna, przestaje rodzić skutki
prawne. Czynność unieważniona jest uznawana za skutecznie dokonaną do momentu orzeczenia organu. To właśnie
orzeczenie organu czyni ją nieważną.