SYSTEM PERFECTI
Perfectum simplex. Perfectum periphrasticum
Materiały do kursu Gramatyka opisowa sanskrytu
II rok indianistyki
(2008)
System perfecti obejmuje:
perfectum proste (perfectum simplex), np. " gam  iść , 3. os. sg. P jag

ma  poszedł
perfectum opisowe (perfectum periphrasticum), np. " budh, 3. os. sg caus. bodhay

m

sa
 obudził , " cur, 3. os. sg. caus. coray

m

sa
participia
" participium perfecti activi, np. " k�, cak�v

żs
" participium perfecti medii, np. " k�, cakr

�a
W sanskrycie klasycznym system perfectum tworzy jeden tryb: indicativus.
PERFECTUM PROSTE
(PERFECTUM SIMPLEX)
Pierwotnie perfectum proste było czasem dokonanym w teraz
niejszości.
Póz
niej oznaczało czynność dokonaną w odległej przeszłości, której mówiący nie był
świadkiem. Imperfectum u\
ywano, gdy mówiący był świadkiem wydarzenia.
Końcówki perfectum tworzą osobną grupę:
Końcówki perfectum prostego
parasmaipadam

tmanepadam
sg. du. pl. sg. du. pl.
1. a (au) (i) va (i) ma e (i) vahe (i) mahe
2. (i) tha athu� a (i) se

the (i) dhve
3. a (au) atu� u� e

te (i) re
Temat perfectum jest ustopniowany:
TEMAT MOCNY  wszystkie osoby singularis parasmaipadam; reduplikowana jest zwykle
samogłoska rdzenia podniesiona do stopnia gu�a, czasem v�ddhi.
TEMAT SA
ABY  pozostałe osoby parasmaipadam i wszystkie osoby

tmanepadam, samogłoska
rdzenia ma stopień równy, niekiedy jest osłabiona.
Akcent
W temacie mocnym akcent utrzymany jest na temacie czasownika (na sylabie rdzenia)
W temacie słabym akcent przechodzi na końcówkę.
 Temat
Rdzeń reduplikowany + końcówki perfectum
np.
" tud  uderzać : temat mocny: tutod-a, temat słaby: tutud-e
" vac  mówić : temat mocny: uv

c-, temat słaby: k
c-e
Spójka i
1) występuje przed końcówkami zaczynającymi się od spółgłoski
2) występuje prawie zawsze przed końcówką -re 3. os. pl.
(z wyjątkiem czasowników z
wygłosową samogłoską)
np.
" dh

dadh-i-re
" gam jagm-i-re
" n%2ł nin%2ł-re
ale " k� cakr-i-re
3) Czasowniki anitowe nigdy nie przyjmują i w systemie perfecti
" dru  biec ,  płynąć
" śru  słyszeć
" stu  wielbić ,  sławić
" sru  płynąć
" k�  robić
" bh�  nieść
" v�  wybierać
" s�  iść ,  biec
4) Inne czasowniki niemal zawsze przyjmują spójkę i przed końcówkami spółgłoskowymi (z
wyjątkiem -tha)
5) Końcówka -tha przyjmuje spójkę i bardzo nieregularnie  trudno sprecyzować jakiekolwiek
zasady.
ZASADY REDUPLIKACJI (

mreó
óita)
ó
ó
Ogólne zasady reduplikacji
Spółgłoski
1) spółgłoski (za wyjątkiem gardłowych i aspirowanych) reduplikują się bez zmian
np.
" bandh  babandh
" tud  tutod, tutud
2) spółgłoski aspirowane  reduplikacja bez aspiraty
np.
" phal  paphal
2
3) zbitki spółgłoskowe  reduplikacja pierwszej ze zbitki
np.
" śru  śuśru
4) spółgłoski gardłowe  reduplikacja przez podniebienną
np.
" k�  cakr
" gam  jag

m
5) h reduplikowane przez j
np.
" h�  nieść ,  unosić  jah�
6) Zbitka spółgłoskowa typu: a) szczelinowa, b) bezdz
więczna  reduplikacja drugiej
np.
" sth

 tasth


Samogłoski
1) Samogłoski długie (śródgłosowe lub wygłosowe)  reduplikacja przez odpowiednią krótką
-k
-, -k
reduplikowane przez u
-

-, -

reduplikowane przez a
-%2ł-, -%2ł reduplikowane przez i
np.
" d

 dawać dad


" bh%2ł bibh%2ł
" hk
 ofiarować juhk

2) Śródgłosowe
e reduplikowane przez i
o, au reduplikowane przez u
np.
" sev  słu\
yć siłev
" óhauk  óuóhauk
3) Wygłosowe -e, -ai, -o reduplikują się przez a
np.
" gai  śpiewać  jagau (3 os. perf.)
Reguły reduplikacji właściwe dla perfectum
Reduplikacja samogłosek
1) wygłosowe -�, -�, -� reduplikowane przez a
3
np.
" k� cak�
" t� tat�
" k�p  być zdatnym cak�p
2) nagłosowe a,

reduplikowane przez


np.
" ad  jeść

d
"

p  osiągać

p
3) nagłosowe i, u reduplikowane przez i, u,
" nagłosowe i przybiera przed mocną formą e półsamogłoskę y (iy)
" nagłosowe u przybiera przed mocną formą o półsamogłoskę v (uv)
" w słabych formach redukowane do -%2ł, -k

np.
" i iyetha
" uc uvoca
" ił  pragnąć iyeła, %2łłu�
" uł  płonąć uvoła, k
łu�
4) %2ł-, k
- pozostają niezmienione
5) rdzenie typu " ya-, va- " -ya-, -va- podlegają prawu sampras

ra�a, je\
eli zachodzi ono
tak\
e w innych formacjach
np.
" yaj  składać ofiarę ,  ofiarować iyaj
" vac uvac
" vad uvad
" vap  rozpościerać uvap
" svap  spać sułvap
" vyadh  przebić vivyadh
6) nagłosowe �- i a- długiego z pozycji (positione longa) przed zbitką spółgłoskową ma w
sylabie reduplikującej

n-
np.
" �dh  udawać się

n�dh
" ańj  namaszczać

nańj
" arc  błyszczeć ,  sławić

narc
4
USTOPNIOWANIE TEMATU
TEMAT NIESTOPNIOWANY
1) rdzenie typu " C, samogłoska krótka / długa, CC
np.
" bandh babandh-a/ babandh-u�
2) " C, samogłoska długa, C
np.
" j%2łv jij%2łva / jij%2łvu�
3) "

C, " aC
np.
"

s

sa /

su�
" ad

da /

du�
TEMAT USTOPNIOWANY
TEMAT MOCNY
1) krótkie samogłoski w śródgłosie i nagłosie rdzenia przyjmują gu�a w temacie mocnym
a) " C-i-C " bhid  łamać bibhed (temat słaby: bibhid)
" C-u-C "tud  uderzać tutod (temat słaby: tutud)
" C-�-C "v�dh  rosnąć vavardh (temat słaby: vav�dh)
2) -i, -%2ł, -u, -k
, -�, -� w wygłosie rdzenia przyjmują:
1 sg. v�ddhi / gu�a
2 sg gu�a
3 sg. v�ddhi
np.
" n%2ł ni-ne (ninay-), ninai (nin

y-), temat słaby: nin%2ł
1. ninay-a / nin

y-a
2. nine-tha
3. nin

y-a
" k� cakar- / cak

r-, temat słaby: cak�
1. cakar-a, cak

r-a
2. cakar-tha
3. cak

r-a
5
" su suło- (sułav-) / sułau- (sułav-), temat słaby: sułu
1. sułav-a / sułav-a
2. suło-tha
3. suł

v-a
3) Pierwiastki typu "CaC (śródgłosowe a krótkie między dwiema pojedynczymi spółgłoskami)
przyjmują:
1 sg. v�ddhi / gu�a
2 sg gu�a
3 sg. v�ddhi
np. " tan
1. tatan-a/ tat

n-a
2. tatan-tha
3. tat

n-a
4) Pierwiastki z wygłosowym

lub dyftongiem przyjmują w 1. i 3. os. sg. nietypową końcówkę
 au, przed którą wygłosowa samogłoska rdzenia jest odrzucana
np. " dh


1. dadh-au
2. dadh

-tha, dadh-i-tha
3. dadh-au
TEMAT SA
ABY
1) Samogłoski wygłosowe i, %2ł, u, k
, �, �, przed końcówkami zaczynającymi się od samogłoski
stosują się do zasad sandhi wewnątrzwyrazowego
a) " -Ci, " -C%2ł+ V CyV
" -C� + V CrV
np.
" n%2ł ninyu�
" k� cakru�
b) " CCi, " CC%2ł +V CCiyV
" CC� " CC� + V CCarV
np.
" śri siśriyu�
" st� tastaru�
c) pierwiastki z wygłosowym u, k
, �
u, k
uv
� ar
6
np.
" śk
 puchnąć śk
śuve
" p� paparu�
" t�  przekraczać titaru�
2) Kilka pierwiastków typu CaC w słabym temacie ściąga dwie sylaby do jednej; śródgłosowe
a przechodzi w e (nie dotyczy pierwiastków z nagłosową aspirowaną, gardłową lub h-)
np.
" pac  gotować pec
" yem  rozciągać yem
" tap  rozgrzewać tep
" nam  kłaniać się nem
" labh  zdobywać lebh
" sad  siedzieć sed
3) Cztery pierwiastki typu CaC z nagłosową spółgłoską gardłową osłabiają pierwiastek w
temacie słabym przez opuszczenie rdzennej samogłoski:
" gam  iść jagm-
" ghas  jeść jakł-
" han  uderzać jaghn-
" khan  kopać cakhn-
Wedle tej samej reguły:
" jan  rodzić jajńe
4) Następujące pierwiastki, zawierające sylaby ya-, va-, ra- przyjmują sampras

ra�a w
temacie słabym:
" yaj  składać ofiarę %2łje (3. P iy

ja)
" vac  mówić k
ce (P uv

ca)
" vad  mówić k
ve (P uv

da)
" vap  ścielić k
pe (P uv

pa)
" vas  mieszkać k
łe (P uv

sa)
" vah  nieść k
he
" svap  spać sułupe
" grah  chwytać jag�he
" vyadh  przebijać vividhe
5) Pierwiastki typu " C

odrzucają wygłosową samogłoskę we wszystkich formach słabych.
Fakultatywnie tak\
e w 2. os. sg. P (temat mocny, pojawia się spójka i)
" dh

2 os. sg. P dadh

tha / dadhitha
7
Paradygmaty
" tud, kl. VI,  uderzać (temat mocny: tutod, temat słaby: tutud)
parasmaipadam

tmanepadam
l. sg. du. pl. sg. du. pl.
1.
tutod-a tutud-i-va tutud-i-ma tutud-e tutud-i-vahe tutud-i-mahe
2.
tutod-i-tha tutud-athu� tutud-a tutud-i-łe tutud-

the tutud-i-dhve
3.
tutod-a tutud-atu� tutud-u� tutud-e tutud-

te tutud-i-re
" k� �)
�, kl. VIII,  robić (temat mocny: cakar, cak

r, temat słaby: cak�
� �
� �
parasmaipadam

tmanepadam
l. sg. du. pl. sg. du. pl.
1.
cakar-a cak�-va cak�-ma cakr-e cak�-vahe cak�-mahe
cak

r-a
2.
cakar-tha cakr-athu� cakr-a cak�-łe cakr-

the cak�-dhve
3.
cak

r-a cakr-atu� cakr-u� cakr-e cakr-

te cakr-i-re
" dh

, kl. III,  kłaść (temat mocny: dadh

, temat słaby: dadh)
parasmaipadam

tmanepadam
l. sg. du. pl. sg. du. pl.
1.
dadh-au dadh-i-va dadh-i-ma dadh-e dadh-i-vahe dadh-i-mahe
2.
dadh

-tha dadh-athu� dadh-a dadh-i-łe dadh-

the dadh-i-dhve
dadh-i-tha
3.
dadh-au dadh-atu� dadh-u� dadh-e dadh-

te dadh-i-re
8
" n%2ł, kl. I,  prowadzić (temat mocny: nine, ninai, temat słaby: nin%2ł)
parasmaipadam

tmanepadam
l. sg. du. pl. sg. du. pl.
1.
ninay-a niny-i-va niny-i-ma niny-e niny-i-vahe niny-i-mahe
nin

y-a
2.
nine-tha niny-athu� niny-a niny-i-łe niny-

the niny-i-dhve
ninay-i-tha
3.
nin

y-a niny-atu� niny-u� niny-e niny-

te niny-i-re
" stu, kl. II,  sławić ,  wielbić (temat mocny: tułń łńau, temat słaby: tułń
łńo, tułń łńu)
łń łń łń
łń łń łń
parasmaipadam

tmanepadam
l. sg. du. pl. sg. du. pl.
1.
tułńav-a tułńu-va tułńu-ma tułńu-v-e tułńu-vahe tułńu-mahe
tułń

v-a
2.
tułńo-tha tułńu-v-athu� tułńu-v-a tułńu-łe tułńu-v-

the tułńu-dhve
3.
tułń

v-a tułńu-v-atu� tułńu-v-u� tułńu-v-e tułńu-v-

te tułńu-v-i-re
" tan, kl. VIII,  ciągnąć ,  napinać (temat mocny: tatan, tat

n, temat słaby: ten)
parasmaipadam

tmanepadam
l. sg. du. pl. sg. du. pl.
1.
tatan-a ten-i-va ten-i-ma ten-e ten-i-vahe ten-i-mahe
tat

n-a
2.
tatan-tha ten-athu� ten-a ten-i-łe ten-

the ten-i-dhve
ten-i-tha
3.
tat

n-a ten-atu� ten-u� ten-e ten-

te ten-i-re
9
" gam, kl. I,  iść (temat mocny: jagam, jag

m, temat słaby: jagm)
parasmaipadam

tmanepadam
l. sg. du. pl. sg. du. pl.
1.
jagam-a jagm-i-va jagm-i-ma jagm-e jagm-i-vahe jagm-i-mahe
jag

m-a
2.
jagan-tha jagm-athu� jagm-a jagm-i-łe jagm-

the jagm-i-dhve
3.
jag

m-a jagm-atu� jagm-u� jagm-e jagm-

te jagm-i-re
" vac, kl. II,  mówić (temat mocny: uvac, uv

c, temat słaby: k
c)
parasmaipadam

tmanepadam
l. sg. du. pl. sg. du. pl.
1.
uvac-a k
c-i-va k
c-i-ma k
c-e k
c-i-vahe k
c-i-mahe
uv

c-a
2.
uvac-i-tha k
c-athu� k
c-a k
c-i-łe k
c-

the k
c-i-dhve
uvak-tha
3.
uv

c-a k
c-atu� k
c-u� k
c-e k
c-

te k
c-i-re
ODMIANA NIEREGULARNA
1. " bhaj  rozdzielać
" r

j  świecić odmieniają się według " tan (w temacie słabym e)
np. 3 sg. babh

ja, 3 pl. bheju�
2. " yam  sięgać ,
" vam  wymiotować nie podlegają sampras

ra�a, w temacie słabym e,
np. 3 sg. yay

ma, 3 pl. yemu�
"vas w ogóle nie osłabia rdzenia:
3 pl. vavasu�
3. " ci  zbierać , " ji  zwycię\
ać, " hi  przyspieszać , " han  zabijać  zmiana spółgłoski
rdzennej na gardłową
10
 np. 3 os. sg cik

ya, jig

ya, jigh

ya, jagh

na
4. " a�ś  sięgać  reduplikacja za pomocą sylaby 

n, nosówka wypada w formach
słabych
3 sg.

na�śa, 3 pl

naśu�.
5. " bhk
, kl. I,  być (reduplikacja przez a, temat w całej odmianie: babhk
)
parasmaipadam

tmanepadam
l. sg. du. pl. sg. du. pl.
1.
babhk
v-a babhk
v-i-va babhk
v-i-ma babhk
v-e babhk
v-i-vahe babhk
v-i-mahe
2.
babhk
v -i- babhk
v-athu� babhk
v-a babhk
v-i-łe babhk
v-

the babhk
v-i-dhve
tha babhk
v-i-óhve
babhk
-tha
3.
babhk
v -a babhk
v -atu� babhk
v-u� babhk
v-e babhk
v-

te babhk
v-i-re
6. " ah,  mówić ,  rzec , odmiana defektywna
Występuje jedynie w następujących formach:
sg. du. pl.
1.   
2.

ttha

hathu� 
3.

ha

hatu�

hu�
7. " vid, kl. II,  wiedzieć , tworzy niereduplikowane perfectum o znaczeniu praesentis
sg. du. pl.
1. veda ( ja vidva ( my vidma ( my
wiem ) dwaj wiemy ) wiemy )
2. vettha vidathu� vida
3. veda vidatu� vidu�
8. Bez reduplikacji występują te\
sporadyczne formy sanskrytu epickiego,
np.
" s�p  pełzać sarpa, klasyczne: sasarpa
" jalp  mówić ,  mruczeć jalpire klasyczne: jajalpire
11
PERFECTUM OPISOWE
(PERFECTUM PERIPHRASTICUM)
Perfectum opisowe tworzą czasowniki pochodne (causativa, czasowniki klasy X, denominativa,
bardzo rzadko intensiva i desiderativa) oraz kilka rdzeni podstawowych.
Tworzy się je przez dodanie (niekoniecznie bezpośrednio) perfectum prostego od " as i " bhk

 być ,  istnieć oraz " k�  robić do tematu praesentis rozszerzonego przez -

m.
Sufiks

m tworzy rzeczownik abstrakcyjny rodzaju \
eńskiego w akuzatiwie.
W sanskrycie klasycznym perfectum opisowe tworzy się głównie za pomocą czasownika " as.
bodhay

m

sa
cintay

m

sa
" und  wytryskać und

m babhuva
" tuł, caus. tołaya  zadowolić tołay

m

sa
Czasowniki podstawowe tworzące perfectum opisowe:
" cztery rdzenie zawierające długą sylabę (natura albo positione): "

s, " ujjh, " edh, " %2łkł
np.

s

m cakre  usiadł
" rdzenie reduplikowane " cak

s i " j

g�
np.j

gar

m

sa
" " bh�, " n%2ł, " hve tworzą oba czasy perfectum: reduplikowane i opisowe
np. bibhar

m

sa  zaniósł / babh

ra
nay

m

sa / nin

ya
hvay

m

sa / juhasa
Wzór przedstawia się zatem następująco:
temat praesentis %2ł
m + formy perfectum od czasowników " as, " bhk
, " k�
�
�
�
Paradygmat
" budh, temat caus. bodhaya,  obudzić
parasmaipadam
l. sg. du. pl.
1. bodhay

m

sa bodhay

m

siva bodhay

m

sima
2. bodhay

m

sitha bodhay

m

sathu� bodhay

m

sa
3. bodhay

m

sa bodhay

m

satu� bodhay

m

su�
Opracowano na podstawie:
Gawroński A., Podręcznik sanskrytu. Gramatyka  wypisy  objaśnienia  słownik, Wydawnictwo
Akademickie Dialog, Warszawa 2004.
Maurer W. H., The Sanskrit Language. An Introductory Grammar and Reader, vol. 1, Curzon Press
Richmond, Surrey 1995.
Mejor M., Sanskryt, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2000.
Notatki własne.
Withney W. D., The Roots, Verb-forms, and Primary Derivatives of the Sanskrit Language.
A Suplement to his Sanskrit Grammar, Leipzig 1885.
Wykłady dr A. Niteckiej.
Powodzenia na egzaminie :)
i.
12