Wybrane minerały rudne i rudy - lista wg pierwiastków
!!! Tłusty druk  minerały rudne, których znajomość jest obowiązkowa
!!! DUŻE LITERY  rudy, znajomość obowiązkowa
(Italik  minerały rudne, których znajomość nie jest obowiązkowa)
Pt - platyna rodzima Pt; sperylit PtAs2
Au - złoto rodzime Au; elektrum (Au,Ag); tellurki Au i Ag: kalaweryt, sylwanit i in.;
(Au też w formie podstawień diadochowych w siarczkach Cu)
Ag - srebro rodzime Ag; argentyt Ag2S; siarkosole Ag: Ag-tetraedryt, pirargiryt i in.;
(Ag też w formie podstawień diadochowych w siarczkach Cu oraz w galenie)
Fe - magnetyt Fe3O4; hematyt Fe2O3 (w tym ŚMIETANA HEMATYTOWA, też jako składnik LATERYTÓW);
goethyt ą-FeO OH i lepidokrokit ł-FeO OH (składniki RUD LIMONITOWYCH); syderyt Fe[CO3] (również jako
składnik SYDERYTÓW ILASTYCH); ankeryt CaFe[CO3]2; w KRZEMIANOWYCH RUDACH Fe: szamozyt, turyngit,
berthieryn, greenalit
Mn - w TLENKOWYCH RUDACH Mn: piroluzyt �-MnO2, manganit ł-MnO OH, psylomelan, kryptomelan i in.;
a także hausmanit Mn3O4; rodochrozyt Mn[CO3]; kutnahoryt CaMn[CO3]2
Cr - chromit FeCr2O4; krokoit Pb[CrO4]
V - coulsonit (spinel V-Fe); wanadynit Pb5[Cl/(VO4)3]; wanadany uranylu: np. carnotyt, tiujamunit
Mo - molibdenit MoS2; wulfenit Pb[MoO4]
W - wolframit (Mn,Fe)[WO4]; scheelit Ca[WO4]
Ti - ilmenit FeTiO3; ulvit (spinel Ti-Fe); tytanomagnetyt (człon środkowy szeregu izomorficznego magnetyt-ulvit);
rutyl TiO2; anataz TiO2; brookit TiO2
Ni - pentlandyt (Ni,Fe)9S8; milleryt NiS; nikielin NiAs i inne arsenki Ni; siarkosole Ni: m.in. gersdorffit; w
KRZEMIANOWYCH RUDACH Ni:garnieryt, pimelit i in.
Co - linneit (siarczek Co); smaltyn i inne arsenki Co; siarkosole Co: m.in. kobaltyn
Cu - chalkozyn Cu2S; chalkopiryt CuFeS2; bornit Cu5FeS4; kowelin CuS; domeykit (arsenek Cu); siarkosole Cu: m.in.
tetraedryt Cu3SbS3,25 i tennantyt Cu3AsS3,25; a także kupryt Cu2O; tenoryt CuO; malachit i azuryt (węglany Cu);
miedz
rodzima Cu; też A
UPKOWE, PIASKOWCOWE I W
GLANOWE RUDY Cu (LGOM)
Hg - cynober HgS; rtęć rodzima Hg
Sn - kasyteryt SnO2; stannin (siarczek Cu, Sn i Fe)
Zn - sfaleryt ZnS i wurcyt ZnS (również jako składniki BLENDY SKORUPOWEJ); smithsonit Zn[CO3] i hemimorfit
Zn4[(OH)2/Si2O7]*H2O (również jako składniki GALMANÓW); franklinit (spinel Zn-Fe); cynkit ZnO
Cd - greenockit CdS; otavit Cd[CO3]; (Cd też w formie podstawień diadochowych w siarczkach Zn)
Pb - galena PbS; cerusyt Pb[CO3]; anglezyt Pb[SO4]; piromorfit Pb5[Cl/(PO4)3]; siarkosole Pb: boulangeryt, bournonit,
jamesonit, jordanit
As - arsenopiryt FeAsS; l�llingit FeAs2; realgar AsS; aurypigment As2S3; arsen rodzimy As
Sb - antymonit Sb2S3; antymon rodzimy Sb; antymonowe siarkosole Pb, Cu
Bi - bismutynit Bi2S3, bizmut rodzimy Bi
Al - w BOKSYTACH i LATERYTACH, jako główne składniki: gibbsyt (hydrargillit) ł-Al[OH]3; diaspor ą-AlO OH;
boehmit ł-AlO OH
Li - spodumen LiAl[Si2O6]; lepidolit i zinnwaldyt (miki litowe)
Be - beryl (krzemian Be i Al)
Mg - dolomit CaMg[CO3]2; magnezyt Mg[CO3]; peryklaz MgO; sole K-Mg (np. sylwin KCl, karnalit KMgCl3*6H2O,
kizeryt Mg[SO4]*H2O, polihalit K2MgCa2[SO4]4*2H2O, kainit KMg[Cl/SO4]*2,6H2O)
REE  monacyt Ce[PO4]; ksenotym Y[PO4]
Zr - cyrkon Zr[SiO4]
U - uraninit UO2
S - siarka rodzima S; piryt FeS2; markasyt FeS2; pirotyn FeS
Informacje podane w niniejszym zestawieniu to przyzwoita i wystarczająca porcja
wiedzy dla tych studentów, których fascynuje barwny świat minerałów (a przecież Spinele (C):
to i tak zaledwie wyimek spośród ponad 4.000 znanych minerałów). Spinel Al2MgO4
Tłustym drukiem wyodrębniono absolutne minimum wiedzy, które będzie Magnetyt Fe23+Fe2+O4
egzekwowane podczas kolokwiów na zajęciach z przedmiotu Mineralogia. Tytanomagnetyt człon szeregu izom. magnetyt-ulvit
Znajomość danych zapisanych italikiem nie jest obowiązkowa. Ulvit spinel Ti-Fe
Coulsonit spinel V-Fe
Franklinit spinel Zn-Fe
Chromit FeCr2O4
PIERWIASTKI RODZIME Hausmanit Mn3O4
Miedz
rodzima Cu Chryzoberyl Al2BeO4
Srebro rodzime Ag Korund (T) Al2O3
Złoto rodzime Au Maghemit ł-Fe2O3
Elektrum (Au,Ag)
Hematyt (T) ą-Fe2O3
Platyna rodzima Pt
Ilmenit (T) FeTiO3
Rtęć rodzima Hg
Uraninit UO2
Żelazo rodzime Fe
Rutyl (Q) TiO2
Arsen rodzimy As
Brookit TiO2
Antymon rodzimy Sb
Anataz TiO2
Bizmut rodzimy Bi
Kasyteryt (Q) SnO2
Grafit (H) C
Piroluzyt �-MnO2
Diament (C) C
Psylomelan, Kryptomelan, Asbolan czernie manganowe
Siarka rodzima S
Gibbsyt (=hydrargillit) ł-Al[OH]3
Brucyt Mg[OH]2
SIARCZKI, ARSENKI, TELLURKI, SIARKOSOLE
Diaspor ą-AlO OH
Milleryt NiS
Boehmit ł-AlO OH
Pirotyn (H) FeS
Goethyt (O) ą-FeO OH
Pentlandyt (Ni,Fe)9S8
Lepidokrokit ł-FeO OH
Piryt (C) FeS2
Manganit ł-MnO OH
Markasyt (O) FeS2
Haueryt MnS2
W
GLANY
Linneit siarczek Co
Proste węglany trygonalne (T):
Argentyt Ag2S
Magnezyt Mg[CO3]
Chalkozyn Cu2S
Smithsonit Zn[CO3]
Kowelin CuS
Syderyt Fe[CO3]
Chalkopiryt (Q) CuFeS2
Rodochrozyt Mn[CO3]
Bornit Cu5FeS4
Otavit Cd[CO3]
Stannin siarczek Cu, Sn i Fe
Kalcyt Ca[CO3]
Molibdenit (H) MoS2
Proste węglany rombowe (O):
Patronit siarczek V
Aragonit Ca[CO3]
Galena (C) PbS
Strontianit Sr[CO3]
Sfaleryt (C) ZnS
Witheryt Ba[CO3]
Wurcyt (H) ZnS
Cerusyt Pb[CO3]
Greenockit CdS
Podwójne węglany trygonalne (T):
Cynober HgS
Dolomit CaMg[CO3]2
Realgar AsS
Ankeryt CaFe[CO3]2
Aurypigment As2S3
Kutnahoryt CaMn[CO3]2
Antymonit Sb2S3
Azuryt Cu3[OH/CO3]2
Bismutynit Bi2S3
Malachit Cu2[(OH)2/CO3]
Sperrylit PtAs2
Soda rodzima uwodniony węglan Na
Nikielin NiAs
L�llingit FeAs2
SIARCZANY
Domeykit arsenek Cu
Anhydryt (O) Ca[SO4]
Smaltyn arsenek Co i Ni
Gips (M) Ca[SO4]*2H2O
Chloantyt arsenek Ni
Celestyn (O) Sr[SO4]
Gersdorffit siarkosól arsenowa Ni
Baryt (O) Ba[SO4]
Kobaltyn siarkosól arsenowa Co
Anglezyt Pb[SO4]
Arsenopiryt (M) FeAsS
Ałunit siarczan K i Al
Tennantyt (C) Cu3AsS3,25
Jarosyt siarczan K i Fe3+
Tetraedryt (C) Cu3SbS3,25
Kizeryt Mg[SO4]*H2O
Boulangeryt, Bournonit, Jamesonit siarkosole antymonowe Pb Jordanit
Polihalit K2MgCa2[SO4]4*2H2O
siarkosól arsenowa Pb
Kainit KMg[Cl/SO4]*2,6H2O
Livingstonit siarkosól antymonowa Hg
Pirargyryt, Stephanit, Proustyt siarkosole arsenowe i antymonowe Ag
FOSFORANY
Kalaveryt, Krenneryt, Sylvanit, Petzyt, Nagyagit tellurki Au i Ag
Apatyt (H) Ca5[(F,OH,Cl)/(PO4)3]
Kollofan (Am) j.w.
HALOGENKI
Piromorfit Pb5[Cl/(PO4)3]
Fluoryt (C) CaF2
Monacyt Ce[PO4]
Kryolit fluoroglinian Na
Ksenotym Y[PO4]
Halit (C) NaCl
Wiwianit uwodniony fosforan Fe2+
Sylwin (C) KCl
Turkus wodniony fosforan Cu i Al
Bischofit sześciowodny chlorek Mg
Karnalit KMgCl3*6H2O
CHROMIANY, MOLIBDENIANY, WOLFRAMIANY,
WANADANY
TLENKI I WODOROTLENKI
Krokoit Pb[CrO4]
Lód H2O
Wulfenit Pb[MoO4]
Cynkit ZnO
Wolframit (Mn,Fe)[WO4]
Peryklaz MgO
Scheelit Ca[WO4]
Kupryt Cu2O
Vanadynit Pb5[Cl/(VO4)3]
Tenoryt CuO
Carnotyt, Tiujamunit wanadany uranylu
 KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY WST
GOWE
KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY: Amfibole:
a) rombowe (O): Mg - Fe2+
Antofyllit (Mg,Fe)7[OH/Si4O11]2
KRZEMIANY WYSPOWE Gedryt j.w., ale z Al
b) jednoskośne (M):
Oliwiny (O): Mg - Fe2+:
Forsteryt Mg2[SiO4] Cummingtonit Mg7[OH/Si4O11]2
Fajalit Fe2[SiO4] Gruneryt Fe7[OH/Si4O11]2
Granaty (C): Ca - Mg - Fe2+:
Pirop Mg3Al2[SiO4]3 Tremolit Ca2Mg5[(OH,F)/Si4O11]2
Almandyn Fe32+Al2[SiO4]3 piralspity Aktynolit Ca2(Mg,Fe)5[(OH,F)/Si4O11]2
Spessartyn Mn3Al2[SiO4]3 Hornblenda
Grossular Ca3Al2[SiO4]3 K(Ca,Na,K)2-3(Mg,Fe2+,Fe3+,Al,Ti)5[(OH,F)/(Al,Si)Si3O11]2
Andradyt Ca3Fe23+[SiO4]3 ugrandyty Hornblenda bazaltowa (lamprobolit)
Uwarowit Ca3Cr2[SiO4]3 j.w., ale z Fe3+ i O2-
Cyrkon (Q) Zr[SiO4] alkaliczne:
Willemit krzemian Zn Glaukofan krzemian Na, Mg i Al
Fenakit krzemian Be Riebeckit krzemian Na, Fe i Al
Braunit krzemian Mn Prehnit glinokrzemian Ca i Al
Sillimanit (O) AlAl[O/SiO4]
Andaluzyt (O) AlAl[O/SiO4]
Cyanit (=Dysten) (A) AlAl[O/SiO4] KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY WARSTWOWE
Tytanit (M) CaTi[O/SiO4]
Topaz Al2[(F,OH)2/SiO4] (d) - dioktaedryczne; (t) - trioktaedryczne
Staurolit krzemian Al i Fe Pakiet typu 1:1 - grupa kaolinitu i serpentynu
Chlorytoid krzemian Al i Fe podgrupa kaolinitu - kandydy (politypy A,M), (d):
Kaolinit Al4[(OH)8/Si4O10]
Dickit j.w.
KRZEMIANY GRUPOWE Nakryt j.w.
Haloizyt j.w. + 4H2O
Melility krzemiany Ca, Mg i Al podgrupa serpentynu (politypy M,O), (t):
Lawsonit uwodniony krzemian Ca i Al Antygoryt Mg6[(OH)8/Si4O10]
Hemimorfit Zn4[(OH)2/Si2O7]*H2O Chryzotyl j.w.
Grupa zoisytu i epidotu: Lizardyt j.w.
Zoisyt (O) krzemian grupowo-wyspowy Ca i Al Garnieryt zawiera Ni
Klinozoisyt (M) j.w. Berthieryn, Greenalit zasobne w Fe3+,(tzw. septechloryty)
Epidot (M) j.w. + Fe3+ Pakiet typu 2:1
Allanit (=Ortyt) j.w. + Ce Grupa pirofyllitu i talku (politypy M):
Wezuwian krzemian grupowo-wyspowy Ca, Al, Mg i Fe Pirofyllit (d) Al2[(OH)2/Si4O10]
Talk (t) Mg3[(OH)2/Si4O10]
Miki zwyczajne (=łyszczyki):
KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY PIERŚCIENIOWE Muskowit (politypy M,T), (d) KAl2[(OH,F)2/AlSi3O10]
(Serycyt) drobnołuseczkowa odmiana muskowitu
Kordieryt (O) Mg2Al3[AlSi5O18] Fengit (d) j.w., zasobny w Si, Fe i Mg
Turmaliny (T): boranokrzemiany: Paragonit (d) mika sodowa
Schorl Na, Fe2+ i Al Roscoelit (d) mika wanadowa
Dravit Na, Mg i Al Flogopit (t) KMg3[(OH,F)2/AlSi3O10]
Elbait Na, Li i Al Biotyt (politypy M,T)(t)
Beryl krzemian Be i Al K(Mg,Fe2+,Fe3+,Al,Ti)3[(OH,F)2/Al(Si,Al)Si2O10]
Lepidolit (t) mika litowa
Zinnwaldyt (t) mika litowa
KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY A
AC
CUCHOWE Miki kruche:
Margaryt (d) mika wapniowa
Pirokseny: Hydromiki (politypy M,T):
a) rombowe (O): Mg - Fe2+ Illit (d) (K,H3O)Al2[(OH)2/AlSi3O10]
Enstatyt Mg2[Si2O6] Hydromuskowit (d) j.w.
Ferrosilit Fe2[Si2O6] Glaukonit (d) j.w., zasobny w Fe3+
b)jednoskośne (M): Seladonit (d) j.w., zasobny w Fe3+
Mg - Fe2+: Hydrobiotyt (t) hydromika Mg-Fe
Klinoenstatyt Mg2[Si2O6] Grupa montmorillonitu:
Klinoferrosilit Fe2[Si2O6] Montmorillonit (d) (Al,Mg)2[(OH)2/(Si4O10]*(Na,Ca)(H2O)4
Pigeonit (Mg,Fe,Ca)2[Si2O6] Beidellit (d) smektyt zasobny w Al
Ca - Mg - Fe2+: Nontronit (d) smektyt zasobny w Fe3+
Diopsyd CaMg[Si2O6] Saponit (t) smektyt zasobny w Mg i Fe2+
Hedenbergit CaFe[Si2O6] Pimelit (t) zawiera Ni
Augit (Ca,Mg,Fe2+,Fe3+,Al,Ti)2[(Si,Al)2O6] Wermikulity:
alkaliczne: Wermikulit (t) (Mg,Fe,Al)3[(OH)2/AlSi3O10]*Mg(H2O)4
Jadeit NaAl[Si2O6]
Egiryn (=Akmit) NaFe3+[Si2O6] Pakiet typu 2:1:1 = Chloryty (politypy M,O)
Omfacyt skład pom..egirynem, jadeitem i diopsydem Pennin (t) magnezowy (Mg,Al)6[(OH)2/(AlSi3O10]
Spodumen LiAl[Si2O6] Klinochlor (t) j.w.
Wollastonit Ca3[Si3O9] Ripidolit (t) żelazawo-magnezowy
Rodonit krzemian Mn i Ca Szamozyt, Turyngit (t) zasobne w Fe3+, (tzw. leptochloryty)
Wstęgowo-warstwowe - Grupa pałygorskitu
Pałygorskit (t) uwodniony krzemian Mg
Sepiolit (t) uwodniony krzemian Mg
Allofan (Am) nSiO2*mAl2O3*pH2O
 KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY PRZESTRZENNE
Grupa SiO2:
Kwarc-� (T) SiO2
Trydymit (O) SiO2
Cristobalit (Q) SiO2
Opal (Am) SiO2*nH2O
(Chalcedon) skrytokrystaliczna odmiana kwarcu
Skalenie:
a) potasowo-sodowe (=alkaliczne): (K,Na)[AlSi3O8]
Sanidyn (M) K[AlSi3O8]
Anortoklaz (M) (Na,K)[AlSi3O8]
Albit (A) Na[AlSi3O8]
Ortoklaz (M) K[AlSi3O8]
Mikroklin (A) K[AlSi3O8]
(Pertyty) przerosty skaleni potasowych i sodowych
Adular (M lub A) K[AlSi3O8]
b) sodowo-wapniowe (=plagioklazy) (A): (Na,Ca)[Al(Al,Si)Si2O8]
Albit (Ab) Na[AlSi3O8] 0-10% An
Oligoklaz 10-30% An
Andezyn 30-50% An
Labrador 50-70% An
Bytownit 70-90% An
Anortyt (An) Ca[Al2Si2O8] 90-100% An
c) barowe:
Celsjan Ba[Al2Si2O8]
Hyalofan skaleń potasowo-barowy
Skapolity glinokrzemiany Na - Ca z anionami CO32-,Cl-,SO42-
Skaleniowce (=foidy):
Nefelin (H) KNa3[AlSiO4]4
Leucyt (T) K[AlSi2O6]
szereg sodalitu glinokrzemiany Na - Ca z anionami Cl-, SO42-, S2-
(np. Sodalit,Ha�yn,Nosean,Lazuryt)
Zeolity: uwodnione glinokrzemiany Ca,Na,K
(np. Analcym, Heulandyt, Natrolit, Chabazyt, Laumontyt, Stilbit)
Objaśnienia użytych znaków i skrótów:
Układy krystalograficzne:
A - trójskośny
M - jednoskośny
O - rombowy Q -
tetragonalny
T - trygonalny
H - heksagonalny C -
regularny
(Am - substancja amorficzna)
- szereg izomorficzny
- odmiany polimorficzne