MI
DZYNARODOWA AKADEMIA
EDUKACJI
MI
DZYNARODOWE BIURO
EDUKACJI
Zapobieganie
HIV/AIDS
w szkołach
Inon I. Schenker
Jenny M. Nyirenda
SERIA EDUKACYJNA - 9
Międzynarodowa Akademia
Edukacji / International
Academy of Education
Międzynarodowa Akademia Edukacji (IAE) jest organizacją
non-profit o charakterze naukowym, propagującą badania
w dziedzinie edukacji, jej rozpowszechniania i oddziaływa-
nia. Założona w 1986 roku Akademia zajmuje się zwięk-
szaniem swojego wkładu w badania naukowe, rozwią-
zywaniem szczególnie trudnych problemów edukacyjnych
na całym świecie oraz wpływem na lepszą komunikację
pomiędzy autorami projektów i programów edukacyjnych,
badaczami i praktykami.
Siedzibą Akademii jest Królewska Akademia Nauk, Literatury
i Sztuki w Brukseli, a jej centrum koordynacyjne znajduje się
przy Uniwersytecie Technologii Curtin w Perth, w Australii.
Ogólnym celem IAE jest pielęgnowanie doskonałości we
wszystkich dziedzinach edukacji. Akademia zajmuje się
bieżącą syntezą świadectw opartych na badaniach o między-
narodowym znaczeniu. Udostępnia ocenę badań, ich pod-
stawę dowodową, jak również ich zastosowanie w realizacji
polityki edukacyjnej.
Aktualny skład członków Zarządu Akademii:
Erik De Corte, Universytet Leuven, Belgia (Prezes)
Herbert Walberg, Uniwersytet stanu Illinois w Chicago,
USA (Wiceprezes)
Barry Fraser, Universytet Technologii Curtin, Australia
(Dyrektor Wykonawczy)
Jacques Hallak, Paryż, Francja
Michael Kirst, Uniwersytet Stanford, USA
Ulirich Teichler, Uniwersytet Kassel, Niemcy
Margaret Wang, Uniwersytet Temple, USA
http://www.curtin.edu.au/curtin/dept/smec/iae
h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
c
u
r
t
i
n
.
e
d
u
.
a
u
/
c
u
r
t
i
n
/
d
e
p
t
/
s
m
e
c
/
i
a
e
2
Wstęp
Niniejsze opracowanie jest logiczną kontynuacją poprzedniej
pracy zatytułowanej  Zapobieganie problemom behawioral-
nym: sprawdzone metody , omawiającej zasady zapobiega-
nia różnorodnym problemom, z jakimi ma do czynienia
młodzież, poczynając od braku uprzejmości aż do zachowań
zagrażających życiu takich jak palenie, nadużywanie alkoholu
czy przemoc. Z pewnością jednak żadne z nich nie budzi
takiego niepokoju i nie stanowi takiego zagrożenia dla
młodych jak choroby, które mogą być przenoszone zarówno
wśród dzieci, młodzieży, jak i dorosłych. Najgroz
niejsze
spośród tych niebezpieczeństw to zakażenie HIV i AIDS,
które w niektórych częściach świata osiągnęły już poziom
epidemii. Do czasu odkrycia skutecznego i zaradczego środ-
ka, najlepszą metodą walki z ich dalszym rozprzestrzenia-
niem wydaje się być zapobieganie. Zadaniem niniejszej pracy
jest pomoc edukatorom poprzez omówienie najbardziej
skutecznych metod zapobiegania HIV/AIDS.
Jako redaktor Serii Praktyk Edukacyjnych jestem bardzo
zadowolony z wkładu autorów w niniejsze opracowanie.
Dr Inon Schenker jest Starszym Specjalistą w Zakresie
Zapobiegania HIV/AIDS oraz naukowcem zajmującym się
promocją zdrowia, posiadającym szerokie doświadczenie
w zapobieganiu HIV/AIDS w aspekcie ponadkulturowym, jak
i na poziome edukacji szkolnej. Dr Schenker pracuje od pięt -
nastu lat dla agend ONZ, narodowych programów AIDS,
a także organizacji zajmujących się problemem AIDS w tak
zróżnicowanych społecznościach jak Izrael, Niemcy, USA;
w krajach rozwiniętych takich jak Brazylia, Tajlandia, Filipiny,
Nepal, Argentyna, Peru; również w krajach Europy
Wschodniej, Ameryki Środkowej i rozwijających się państ -
wach Środkowego Wschodu. Jenny Meya Nyirenda urodziła
się w wiosce Gomeka w Okręgu Chama we Wschodniej
Prowincji Zambii. Posiada szerokie, praktyczne doświadcze -
nie. Jest dyplomowaną pielęgniarką oraz magistrem zdrowia
publicznego. Obecnie pracuje jako Specjalistka w Zakresie
Pediatrii w Narodowej Komisji Zdrowia Zambii.
Niniejsza broszura jest kolejną częścią publikacji Serii
Praktyk Edukacyjnych opracowanych przez Międzyna -
rodową Akademię Edukacji, rozpowszechnianą przez
Międzynarodowe Biuro Edukacji oraz Akademię. Misją
Akademii jest m.in. bieżąca synteza badań edukacyjnych
o międzynarodowym znaczeniu. Niniejsze opracowanie jest
3
dziewiątą pozycją w serii praktyk edukacyjnych, mających na
celu doskonalenie nauczania, szczególnie nauczanie zasad
zapobiegania HIV/AIDS i ochrony zdrowia.
Pracownicy Międzynarodowej Akademii Edukacji są
świadomi, że niniejsza broszura oparta jest głównie na bada-
niach przeprowadzonych w państwach zaawansowanych
ekonomicznie. Niemniej jednak, to opracowanie skupia się
na takich aspektach nauczania i zachowań, które są reprezen-
tatywne dla większości kultur. Dlatego omawiane tu praktyki
prezentowane są na poziomie bardziej uniwersalnym,
a zatem nadają się do zastosowania na całym świecie. Mamy
więc nadzieję, że okażą się użyteczne. Jako takie powinny
okazać się łatwymi do przełożenia na warunki lokalne i moż-
liwymi do zaadaptowania zgodnie z zamieszczonymi tu
wskazówkami. W jakimkolwiek kontekście edukacyjnym czy
kulturowym, sugestie co do działań praktycznych wymagają
rozsądnych i świadomych zastosowań i bezustannej ewalu-
acji.
HERBERT J. WALBERG
Redaktor Publikacji Serii Praktyk Edukacyjnych
Międzynarodowej Akademii Edukacji
Uniwersytet stanu Illinois, Chicago
Poprzednie tytuły publikacji  Serii Praktyk Edukacyjnych
P
o
p
r
z
e
d
n
i
e
t
y
t
u
ł
y
p
u
b
l
i
k
a
c
j
i

S
e
r
i
i
P
r
a
k
t
y
k
E
d
u
k
a
c
y
j
n
y
c
h

1. Teaching Jere Brophy, 36 str.
2. Parents and learning Sam Redding, 36 str.
3. Effective educational practices Herbert J. Wallberg i Susan
J. Paik, 24 str.
4. Improving student achivement in mathematics Douglas
A. Grouws i Kristin J. Cebulla, 48 str.
5. Tutoring Keith Topping, 36 str.
6. Teaching additional languages Elliot L. Judd, Libua Tan
i Herbert J. Walberg, 28 str.
7. How children learn Stella Vosniadou, 32 str.
8. Preventing behaviour problems: what works Sharon
L. Foster, Patricia Brennan, Anthony Biglan, Linna Wang
i Suad al-Ghaith, 30 str.
Niniejsze pozycje można znalez
ć na stronach internetowych
Międzynarodowej Akademii Edukacji
(http://www.curtin.edu.au/curtin/dept/smec/iae) lub
(http://www.ibe.unesco.org/publications) lub zamówić kopię:
IBE, Publications Unit, P.O. Box 199, 1211 Geneva 20,
Szwajcaria. Nakład pozycji nr 2 i 4 został wyczerpany i są one
dostępne jedynie w internecie.
4
Spis treści
Wprowadzenie, strona 6
1. Profesjonalnie wyszkoleni i zaangażowani wychowawcy,
strona 8
2. Praca zespołowa, strona 10
3. Wykorzystanie niekonwencjonalnych metod nauczania,
strona 12
4. Otwarta i szczera rozmowa, strona 14
5. Nowatorskie lekcje, strona 16
6. Tematyka HIV/AIDS a płeć, strona 18
7. Podejście do wrażliwych kulturowo treści, strona 20
8. Wartość wsparcia ze strony rówieśników, strona 22
9. Edukacja oparta na umiejętności, strona 24
10. Monitorowanie i ocena, strona 26
Wnioski, strona 28
Materiały z
ródłowe nt. AIDS w Internecie, strona 29
Bibliografia, strona 30
Niniejsza publikacja została opracowana w 2002 roku przez
International Academy of Education/Międzynarodową Akademię
Edukacji (IAE), Palais des Academies, 1, rue Ducale, 1000 Brussels,
Belgia oraz International Bureau of Education/Międzynarodowe
Biuro Edukacji (IBE), P.O. Box 199, 1211 Geneva 20, Szwajcaria.
Jest ona dostępna bezpłatnie i może być publikowana oraz
tłumaczona bez ograniczeń. Prosimy o przesłanie egzemplarza
tłumaczenia lub reprodukcji części lub całości tej publikacji do
Międzynarodowej Akademii Edukacji i Międzynarodowego Biura
Edukacji. Niniejsza publikacja jest także dostępna w Internecie.
Patrz dział 'Publications', 'Educational Practices Series' strona:
http://www.ibe.unesco.org
Autorzy ponoszą odpowiedzialność za wybór i prezentację fak-
tów zawartych w publikacji oraz za wyrażone opinie, które nie
muszą być koniecznie opiniami UNESCO/IBE oraz nie są
zobowiązujące dla tych organizacji. Użyte określenia oraz mate-
riał zaprezentowany w publikacji w żaden sposób nie wyrażają
opinii UNESCO/IBE na temat statusu prawnego jakiegokolwiek
państwa, terytorium, miasta lub obszaru, bądz
jego władz, lub
ograniczenia jego zasięgu czy też granic.
5
Wprowadzenie
Wirus ludzkiego niedoboru odporności / human immunode-
ficiency virus (HIV) powodujący nabyty zespół obniżonej
odporności /aquired immuner deficiency syndrome (AIDS),
odpowiedzialny jest za pandemię rozprzestrzeniającą się na
całym świecie, zakażając ponad 14.000 osób dziennie (dane
z czerwca 2002 roku).
Szkoły są  kluczowym miejscem dla prowadzania
edukacji dzieci w zakresie HIV/AIDS, a co za tym idzie mogą
doprowadzić do powstrzymania dalszego rozprzestrzeniania
się zakażeń wirusem HIV. Sukces uzależniony jest od
możliwości szybkiego dotarcia do dzieci i młodzieży,
utrwalenia w nich pozytywnych zachowań zdrowotnych, a
także zmiany zachowań narażających ich na jakiekolwiek
ryzyko. Szkoły opiekują się dziećmi i młodzieżą pomiędzy 5 a
18 rokiem życia posiadając doskonałe z
ródła skutecznej
edukacji: wykwalifikowanych nauczycieli; interaktywny pro-
ces edukacji; różnorodne możliwości nauczania, materiały
i metody; możliwość włączania rodziców w proces nauki ich dzieci.
W zwalczaniu zakażeń wirusem HIV najistotniejszym
zadaniem szkół jest nauczyć młodych ludzi, w jaki sposób
mogą uniknąć zakażenia bądz
jego przeniesienia na innych,
jak również odegranie roli  katalizatora w kształtowaniu
opartej o aktualną wiedzę polityki w zakresie HIV. Czyniąc to
szkoły mają szansę na dokonanie istotnych udoskonaleń
jakości edukacji zdrowotnej, którą przecież przekazują
młodym ludziom na całym świecie, robiąc tym samym krok w
stronę globalnej poprawy stanu zdrowia.
Nowo powstała inicjatywa: Skupianie Środków na
Efektach Zdrowia w Szkołach/Focusing Resources on
Effective School Health (FRESH) zainaugurowana podczas
Światowego Forum Edukacji w Dakarze w Senegalu (w kwiet -
niu 2000), sponsorowana przez agendy UNESCO, UNICEF,
Światową Organizację Zdrowia i Bank Światowy, sygnalizuje
chęć zaangażowania się tych organizacji w skuteczne wspar-
cie rządów różnych państw przy realizacji szkolnych pro-
gramów zdrowia. Program FRESH oparty jest na porozumie-
niu zawartym pomiędzy czterema współpracującymi ze sobą
agendami. Wychodzą one z przekonania, że istnieją pewne
6
skuteczne ekonomicznie działania, które - gdy są reali-
zowane wspólnie - mogą spowodować, że szkoły staną się
zdrowsze dla dzieci, dzieci będą mogły lepiej się uczyć,
a  Edukacja dla Wszystkich stanie się bardziej realna.
Edukacja dla Wszystkich jest inicjatywą zainaugurowaną
w Jomiten w Tajlandii w marcu 1990 roku.
Ze względu na wzrost epidemii HIV/AIDS cztery filary pro-
gramu FRESH to:
" Przejrzysta polityka zdrowotna szkół w walce z dyskrymi-
nacją z powodu HIV/AIDS;
" Zdrowe środowisko;
" Edukacja dotycząca zapobiegania HIV/AIDS;
" Poradnictwo szkolne i kluby uczniowskie, których celem
jest zapobieganie HIV/AIDS.
Zadaniem niniejszej broszury jest wskazanie nauczycielom
oraz innym edukatorom HIV/AIDS, w jaki sposób należałoby
opracowywać i realizować w szkole skuteczne programy
edukacyjne w zakresie HIV/AIDS. Pokazuje ona zróżnico-
wane metody nauczania o HIV/AIDS.
Zdobyte w ciągu ostatnich piętnastu lat na całym świecie
doświadczenia, związane z przygotowaniem i nauczaniem
zróżnicowanych programów edukacji młodzieży szkolnej
w zakresie zapobiegania HIV/AIDS, stanowią szkielet i pod-
stawową koncepcję niniejszej pracy.
Realizacja skutecznej edukacji w zakresie HIV/AIDS może
także zasadniczo wpłynąć na zmniejszenie występowania
chorób przenoszonych drogą płciową.
Określenie  edukator AIDS , którym się posługujemy, nie
odnosi się jedynie do nauczycieli szkolnych. Wręcz przeciw-
nie - jesteśmy głęboko przekonani, że edukacja uczniów
w zakresie HIV/AIDS może być skutecznie realizowana przez
profesjonalistów z różnych sektorów (np. nauczycieli, pra-
cowników socjalnych, pielęgniarki, terapeutów, studentów
medycyny itp.). Najważniejsze jest jednak to, aby byli oni
dobrze przygotowani, zaangażowani w swoją pracę, a także
posiadali dobre umiejętności komunikacyjne. Nie mniej
ważne powinny być ich dążenia, aby edukacja w zakresie
HIV/AIDS stała się podstawowym celem.
Lista aktualnych lektur, które mogą pomóc nauczycielom
w opracowywaniu własnych programów, została zamie-
szczona na końcu opracowania.
7
1. Profesjonalnie wyszkoleni
i zaangażowani
wychowawcy
Chciałbyś zostać skutecznym  edukatorem
AIDS ? Nabądz
odpowiednie kwalifikacje i zapoz-
naj się z odpowiednimi metodami nauczania.
Uwagi teoretyczne i praktyczne
U
w
a
g
i
t
e
o
r
e
t
y
c
z
n
e
i
p
r
a
k
t
y
c
z
n
e
Skuteczne metody nauczania w zakresie zapobiegania
HIV/AIDS różnią się od stosowanych w bardziej tradycyjnych
obszarach przedmiotowych. Wychowawcy muszą zdobyć
dodatkowe kwalifikacje, poznać metody i modele nauczania,
a także zmienić niektóre nawyki pedagogiczne po to, by
skutecznie przekazywać w szkołach wiedzę o AIDS.
Realizacja programów w zakresie HIV/AIDS nie różni się
od wprowadzania innych zmian w szkole. Nauczyciele mogą
czuć się zagrożeni, poddani próbom, zaniepokojeni i nie-
pewni w nowej roli. Oprócz opanowania nowych technik
nauczania, muszą poradzić sobie z poczuciem społecznego
dyskomfortu, przezwyciężyć własną niechęć i uprzedzenia.
Aby kompetentnie prowadzić zajęcia dla dzieci i młodzieży
na temat seksualności człowieka i zapobiegania HIV/AIDS,
muszą być dobrze wyszkoleni. Inaczej nie będą w stanie
odpowiednio reagować pracując w społecznościach
zagrożonych zakażeniem HIV.
Zapobieganie HIV i tolerancja to kwestie niezwykle
złożone. Wymagają doświadczonych edukatorów, którzy
potrafią zmienić się w skutecznych  agentów zmian
zachowania w szkołach. Badania często ogólnikowo zaj-
mowały się kwestią skutecznej edukacji w zakresie AIDS.
Okazało się jednak, że nauczyciele, którzy początkowo byli
niechętni nauczaniu o zapobieganiu HIV/AIDS i angażowa-
niu uczniów w uczestnictwo w nim, w trakcie sesji szkole-
niowych pokonywali tę barierę. Aby lepiej zilustrować
konieczność szkolenia i elastyczności oraz podać pewne
wytyczne przytoczymy cechy, jakimi według poddanych
ankiecie uczniów powinni charakteryzować się skuteczni
8
nauczyciele w zakresie HIV/AIDS. Oto one:
" dobry kontakt i porozumienie z uczniami;
" umiejętność prowadzenia otwartych, szczerych dyskusji;
" umiejętność identyfikowania się z uczniami i okazywanie
wrażliwości;
" szanowanie uczniów i ufanie im;
" świadomość własnej i cudzej seksualności;
" bogata wiedza na temat HIV/AIDS;
" otwartość;
" szczerość;
" poczucie humoru.
Szkolenie wychowawców w zakresie AIDS można rozpocząć
w placówkach kształcenia nauczycieli, a następnie konty-
nuować je już w trakcie pracy, koncentrując się na
poszczególnych specjalnościach resortu edukacji (dotyczy to
np. osób odpowiedzialnych za opracowywanie programów
nauczania i kształtowanie polityki, czy kuratorów oświaty).
Nauczyciele mogą również sami podnosić poziom swojego
przygotowania i skuteczności jako wychowawców w zakresie
zapobiegania HIV.
W szkole
W
s
z
k
o
l
e
" Zdobądz
najbardziej aktualne, odpowiednie informacje na
temat HIV/AIDS, sposobów przenoszenia i ochrony przed
zakażeniem oraz społecznych konsekwencji tej choroby.
" Przestudiuj prawa człowieka w kontekście HIV/AIDS,
a szczególnie zwróć uwagę na:
- dyskryminację osób zakażonych lub chorych;
- wsparcie dla dotkniętych tym problemem członków
kadry nauczycielskiej i uczniów oraz kształtowanie w nich
poczucia, że należą do społeczności;
- prawo osób zakażonych do życia, pracy i nauki.
" Przećwicz z wybraną grupą uczniów  metody aktywizujące
uczniów , zanim zastosujesz je wobec całej klasy.
" Zrozum własne postawy, wartości i zachowania wobec
HIV/AIDS oraz wypracuj zaufanie w komunikatach, jakie
masz zamiar przekazać swoim uczniom.
" Pracuj nad tymi problemami z jednym lub kilkoma kolega-
mi ze szkoły; zawsze lepiej pracuje się w zespole niż w poje-
dynkę.
Zalecane lektury: Basch, 1989; Gingiss & Basen-Enquist, 1994;
Z
a
l
e
c
a
n
e
l
e
k
t
u
r
y
:
Kirby, 1995; Schenker & Greenblatt, 1993.
9
2. Praca zespołowa
Nawiąż współpracę z innymi osobami
w szkole i poza nią.
Uwagi teoretyczne i praktyczne
U
w
a
g
i
t
e
o
r
e
t
y
c
z
n
e
i
p
r
a
k
t
y
c
z
n
e
Ważne jest, by edukację na temat AIDS włączyć w komple-
ksowy program edukacji zdrowotnej. Skuteczna realizacja
programów szkolnych w zakresie HIV/AIDS jest możliwa,
o ile są one wyczerpujące i zintegrowane z innymi tematami
związanymi ze zmniejszaniem zagrożenia, np. narkomania
i alkoholizm, seksualność i tolerancja. W szkołach, w których
nie wypracowano wyraz
nej polityki edukacyjnej w zakresie
zapobiegania HIV/AIDS, prowadzenie wykładów na ten
temat będzie nastręczać trudności nawet tym nauczycielom,
którzy mają wysoką motywację do takiej pracy.
Nawiązywanie współpracy z innymi osobami ze środowiska
szkolnego (np. innymi nauczycielami, higienistkami, osobami
zajmującymi się poradnictwem) oraz tworzenie zespołów
 edukatorów AIDS umożliwi upowszechnienie nowator-
skich lekcji i zapewni ich kontynuowanie.
Zespół osób współpracujących ze sobą w sposób skoor-
dynowany jest w stanie opracować i monitorować politykę
i działania związane z edukacją w zakresie HIV/AIDS, tym
samym wzmacniając i udzielając wsparcia osobom
prowadzącym zajęcia z zakresu zapobiegania HIV/AIDS.
Zespół taki może składać się z przedstawicieli różnych grup
społecznych, takich jak nauczyciele, przedstawiciele służby
zdrowia, pracownicy socjalni i osoby zajmujące się porad-
nictwem. Zespół taki powinien być zaangażowany i odpo-
wiednio przeszkolony w zakresie zapobiegania HIV/AIDS
w szkołach.
Edukacja szkolna w zakresie HIV/AIDS powinna w każdej
szkole koncentrować się na konkretnej grupie uczniów, przy
utrzymywaniu ścisłych kontaktów z ich rodzicami i całą
10
społecznością. Takie kontakty umożliwiają wzmocnienie
działań profilaktycznych wobec młodzieży zarówno w szkole,
jak i w domu. Pomagają one również nauczycielom w zdoby-
ciu poparcia dla wprowadzenia i kontynuowania edukacji
w zakresie zapobiegania HIV/AIDS w szkole.
Organizacje działające w danej społeczności (organizacje
pozarządowe, szpitale, związki nauczycieli, związki wyzna-
niowe, grupy młodzieżowe, kluby sportowe itp.) mogą
wspierać, dostarczać aktualnych informacji i udzielać prakty-
cznej pomocy szkolnym inicjatywom edukacji w zakresie
zapobiegania HIV/AIDS.
W szkole
W
s
z
k
o
l
e
" Nawiąż współpracę z przynajmniej jedną osobą w szkole.
Zalecana jest praca zespołowa.
" Zdobądz
informacje na temat organizacji i służb
zaangażowanych w zapobieganie HIV/AIDS i opiekę nad
zakażonymi i chorymi w swoim środowisku. Spotkaj się
z ich przedstawicielami i dowiedz się, jakiej pomocy mogą
udzielić.
" Zasugeruj opracowanie we własnej szkole dokumentu
nt. polityki zapobiegania HIV/AIDS.
Zalecane lektury: Centers for Disease Control, 1988; Kelly,
Z
a
l
e
c
a
n
e
l
e
k
t
u
r
y
:
2000; Schenker, 2001; Education International/World Health
Organization, 2001.
11
3. Wykorzystanie
niekonwencjonalnych
metod nauczania
Stosuj  metody aktywizujące , bo sprzyjają
uczeniu się.
Uwagi teoretyczne i praktyczne
U
w
a
g
i
t
e
o
r
e
t
y
c
z
n
e
i
p
r
a
k
t
y
c
z
n
e
Aby wykształcić w uczniach odpowiednie postawy i umo-
żliwić im zdobycie niezbędnych umiejętności pozwalających
na uniknięcie zakażenia, należy dostarczyć im informacje na
temat HIV/AIDS. Zaś by edukacja w zakresie HIV spełniła
swoje zadanie, metody nauczania muszą ewoluować - z cza-
sem nie wystarczy wygłoszenie wykładu; uczniowie muszą
odegrać czynną rolę w procesie nauczania.
Edukacja w zakresie zapobiegania HIV/AIDS nie jest
skuteczna, kiedy wokół choroby wytwarza się atmosfera stra-
chu i niepewności. Takie obawy, postawy, odczucia i nie-
pokoje mogą stanowić dla uczniów przeszkodę w przyswaja-
niu wiedzy. Aby przezwyciężyć ten problem i zaktywizować
słuchaczy można wykorzystać strategie interaktywne.
Dowiodły one, że są skuteczne - ułatwiają uczenie się we
wszystkich dziedzinach oraz doprowadzają do zmian
zachowań z negatywnych na pożądane. Pomagają również
uczniom w analizowaniu własnych odczuć i penetrowaniu
własnych postaw, wartości i sposobów postrzegania.
Tradycyjne techniki prowadzenia zajęć w klasie, takie jak
wykłady, uczenie się na pamięć czy czytanie podręczników,
należy stosować bardziej oszczędnie - mają one bowiem ten-
dencję do ograniczania aktywności uczniów.
Uczniowie muszą mieć świadomość i w pełni rozumieć
fakt, że lekcje o zapobieganiu HIV/AIDS różnią się od pozos-
tałych zajęć objętych programem szkolnym. Aby
spowodować zmiany w zachowaniach i ukształtować
odpowiednie postawy, edukacja w zakresie zapobiegania
HIV/AIDS musi stanowić w programie szkolnym odrębny
przedmiot. Jednocześnie może ona stać się katalizatorem
12
szerszych zmian w sposobie nauczania.
Wdrożenie uczestniczących, interaktywnych metod
nauczania i uczenia się jest niezwykle istotne dla zamiany
programów edukacyjnych opartych na przekazywaniu infor-
macji oraz na kształtowaniu umiejętności. Te ostatnie okazały
się skuteczniejsze, bo pomagały uczniom wypraco-wać
umiejętność przystosowania się i okazywania pozytywnych
zachowań. Te zaś umożliwiały skuteczną konfrontację z
wymogami i wyzwaniami w zakresie zapobiegania
HIV/AIDS. Metody uczestniczące polegają na pracy w małych
grupach, dyskusjach, odgrywaniu ról, debatach, zajęciach
plastycznych i technicznych itp.
W szkole
W
s
z
k
o
l
e
" Zdobądz
wiedzę i doświadczenie w stosowaniu metod
aktywizujących. Do zapoznania się z nauczaniem i ucze-
niem się poprzez metody interaktywne można
wykorzystać różne podręczniki i inne z
ródła (np. Internet).
" Unikaj wygłaszania wykładów, raczej zachęcaj uczniów do
odgrywania aktywnych ról w czasie lekcji. Pomóż swoje-
mu uczniowi stać się twoim partnerem przy szukaniu
informacji, analizowaniu i dyskutowaniu problemu
epidemii i sposobów zapobiegania zakażeniu.
" Zachęcaj do zadawania pytań, uczestnictwa w dyskusji
oraz przedstawiania nowych pomysłów.
Zalecane lektury: Education International/World Health
Z
a
l
e
c
a
n
e
l
e
k
t
u
r
y
:
Organization, 2001; World Health Organization, 1999.
13
4. Otwarta i szczera
rozmowa
Zachęcaj do dyskusji na kontrowersyjne
tematy.
Uwagi teoretyczne i praktyczne
U
w
a
g
i
t
e
o
r
e
t
y
c
z
n
e
i
p
r
a
k
t
y
c
z
n
e
Nauczanie na temat zapobiegania HIV i tolerancji stawia
przed nauczycielami szereg wyzwań. Jedno z najważniej-
szych to umiejętność otwartego omawiania z uczniami kon-
trowersyjnych tematów. Nauczyciele akceptujący swoją seksu-
alność, odwołujący się do wartości związanych z prawami
człowieka oraz darzący swoich uczniów szacunkiem odnoszą
większe sukcesy w dyskutowaniu ważnych, kontrowersyjnych
kwestii związanych z HIV/AIDS, jak np. zażywanie narko-
tyków, seks przedmałżeński, ujawnienie swojego statusu
serologicznego i orientacji seksualnej.
Wstyd, milczenie i napiętnowanie są podstawowymi
czynnikami utrzymujących się obaw związanych z HIV/AIDS,
co prowadzi do negacji, obwiniania i dyskryminacji, opóz
-
niając tym samym pozytywne działania. Nauczyciele muszą
zwracać uwagę na występowanie tych czynników w swoim
otoczeniu, aby poruszać ten temat w czasie lekcji. Stworzenie
atmosfery otwartości i szczerości oraz relacji wzajemnej tros-
ki pomiędzy nauczycielem i uczniem stanowi podstawowy
element edukacji w zakresie HIV/AIDS.
Jednakże otwarta dyskusja na temat seksu, zażywania
narkotyków oraz HIV/AIDS na lekcji nie oznacza wulgarno-
ści czy lekceważenia wyznawanych przekonań i wartości.
Umiejętność komunikowania się umożliwia  edukatorom
AIDS przeanalizowanie różnych opcji zachowań oraz
poważne i szczere ich przedyskutowanie.
Wyniki najnowszych badań pokazują, że edukacja seksu-
alna nie prowadzi do wcześniejszej czy zwiększonej akty-
wności seksualnej wśród młodzieży. Przeciwnie, przekazy-
wane w szkole informacje stanowią skuteczny sposób
14
zmniejszenia poziomu ryzykownych zachowań, powodują-
cych zakażenia HIV i chorobami przenoszonymi drogą
płciową wśród dzieci i młodzieży.
Otwartość w mówieniu o HIV/AIDS w klasie to również
uświadomienie dzieciom i młodzieży, że nie są same i przeko-
nanie ich, że nie zostaną poza grupą opierając się presji
rówieśników czy nie podejmując ryzykownych zachowań,
nawet jeżeli bliscy koledzy tak robią.
W szkole
W
s
z
k
o
l
e
" Przygotuj się do otwartej dyskusji w klasie na temat siedmiu
do dziesięciu kwestii, które uznasz za najbardziej  drażliwe .
Należy je zdefiniować i wyjaśnić, przeanalizować wszystkie
za i przeciw, jak również omówić je z kolegami.
" Omawiając seksualność i zapobieganie zakażeniu HIV
możesz wziąć pod uwagę szereg opcji:
- powstrzymanie się od współżycia;
- inicjacja seksualna tak póz
no, jak to możliwe;
- monogamiczny związek z niezakażonym partnerem;
- praktyki seksualne bez penetracji;
- stosowanie prezerwatyw.
" Omawiając zażywanie narkotyków i zapobieganie
zakażeniu HIV możesz wziąć pod uwagę następujące
opcje:
- powstrzymanie się od zażywania narkotyków;
- nieużywanie wspólnych igieł do iniekcji dożylnych;
- dokładna sterylizacja i stosowanie igieł jednorazowych.
Zalecane lektury: Crosby, 1996; UNAIDS, 1997.
Z
a
l
e
c
a
n
e
l
e
k
t
u
r
y
:
15
5. Nowatorskie lekcje
Kolejny krok: Działania zmasowane -
wielokrotne lekcje z użyciem
zwielokrotnionych środków przekazu
Uwagi teoretyczne i praktyczne
U
w
a
g
i
t
e
o
r
e
t
y
c
z
n
e
i
p
r
a
k
t
y
c
z
n
e
Aby edukacja szkolna w zakresie HIV/AIDS była skuteczna,
nie można ograniczać się do jednorazowego wysiłku, który
ma załatwić wszystko. Rezultaty skutecznych programów
pokazują, że poświęcenie co najmniej czterech godzin lek-
cyjnych rozłożonych w czasie pomaga wpłynąć chociażby w
minimalnym stopniu na wiedzę, postawy i chęć zmiany
zachowań uczniów. Przeznaczenie na tę tematykę dziesięciu -
czternastu lekcji przyniesie jeszcze lepsze efekty.
Lekcje na temat HIV/AIDS będą inne od pozostałych!
Stosowanie wielu różnych środków przekazu (np. opowiada-
nia, odgrywanie ról, wykłady, autoanaliza) stwarza możliwość
aktywnego włączania uczniów w proces uczenia się. Inne
użyteczne narzędzia i czynności, które mogą być pomocne
w innowacyjnym nauczaniu tego tematu, to prezentacje
wideo, Internet, wycieczki do szpitali i placówek opieki
zdrowotnej, jak również dyskusje i debaty w klasie.
Skuteczne powtarzanie podstawowych komunikatów
związanych z wiedzą na temat AIDS wymaga jasności i rzetel-
ności wypowiedzi, konsekwencji i różnorodności,
pomagającej podtrzymać zainteresowanie uczącego się.
Zespołowe uczenie się jest jeszcze jedną ze strategii, która
stwarza możliwość aktywnego uczestnictwa uczącego się,
poprawy umiejętności społecznych, zwiększenia ilości
zapamiętanego materiału oraz przyjemności uczenia się.
Odpowiedzialność za edukację i zapobieganie HIV/AIDS
nie powinna spoczywać tylko na jednej grupie społecznej.
Włączenie rodziców, opinii społecznej, reprezentantów
związków wyznaniowych, nauczycieli, dyrektorów szkół,
organizacji społecznych, organizacji młodzieżowych, insty-
16
tucji ochrony zdrowia i samej młodzieży spowoduje, że
edukacja o zapobieganiu HIV/AIDS stanie się adekwatna kul-
turowo i spójna z wartościami religijnymi i społecznymi.
Zaangażowanie działań ukierunkowanych na zapobie-
ganie HIV/AIDS na wszystkich etapach sprawia, że są one le-
piej przyjmowane, zwiększa się ich wiarygodność, wzrasta
zaangażowanie się w proces uczenia, poprzez aktywne
uczestnictwo w nim, tym samym powoduje zmiany
zachowań. Można zwiększyć oddziaływanie rodziców, jako
przekazujących informacje na temat seksualności i AIDS,
jeżeli szkoły będą włączać rodziców w działania edukacyjne
dotyczące HIV/AIDS. Nauczyciele powinni również udzielać
rodzicom wskazówek do prowadzenia domowych dyskusji
na temat zdrowia.
W promowaniu takich działań, jak i angażowaniu rodzi-
ców w działania szkolne, niezwykle istotne są pozytywne,
pozbawione uprzedzeń postawy personelu szkolnego i sto-
sowanie różnych strategii komunikacyjnych.
W szkole
W
s
z
k
o
l
e
" Wykorzystaj program nauczania, który obejmuje
różnorodne środki przekazu wiedzy. Lekcje na temat
HIV/AIDS powinny być dla uczniów szczególne, adekwatne
i interesujące.
" Zaplanuj co najmniej cztery lekcje rozłożone w czasie.
" Włącz rodziców i, na ile to możliwe, innych przedstawicieli
lokalnej społeczności. Zorganizowanie odrębnych sesji dla
rodziców może poprawić ich komunikację z dziećmi na
temat zapobiegania zakażeniu HIV.
" Dzięki metodom aktywizującym, informacje na temat
HIV/AIDS mogą poprzez uczniów trafiać do ich domów.
Należy opracować specjalne ulotki i pisma informacyjne,
które uczniowie będą zanosić do domu, oraz zasugerować
rodzicom rozmowę ze swoimi dziećmi na temat HIV/AIDS.
Zalecane lektury: Ragon, 1995; Siegel, 1996.
Z
a
l
e
c
a
n
e
l
e
k
t
u
r
y
:
17
6. Tematyka HIV/AIDS
a płeć
Nie dziel zajęć na  te dla dziewczyn
i  te dla chłopaków
Uwagi teoretyczne i praktyczne
U
w
a
g
i
t
e
o
r
e
t
y
c
z
n
e
i
p
r
a
k
t
y
c
z
n
e
Biorąc pod uwagę fakt, że ponad 75% zakażeń na całym
świecie ma miejsce w wyniku stosunków heteroseksualnych
bez zabezpieczenia, HIV jako zakażenie i przenoszone drogą
płciową należy omawiać w kontekstach wrażliwych na kul-
turową tożsamość płci (gender-sensitive) oraz odpowiednich
ze względu na płeć (gender appropriate). Często szkoły orga-
nizują osobne lekcje wychowania seksualnego dla dziewcząt
i chłopców, czego jednak nie zaleca się w przypadku edukacji
w zakresie HIV/AIDS. W świetle najnowszych badań nie do
obrony jest twierdzenie, iż edukacja w zakresie zdrowia sek-
sualnego i HIV prowadzą do rozwiązłości. Na sześćdziesiąt
osiem przeanalizowanych raportów w dwudziestu siedmiu
stwierdza się, że edukacja w zakresie HIV i wychowanie sek-
sualne nie miały jakiegokolwiek wpływu na stopień akty-
wności seksualnej. Dwadzieścia dwa raporty wskazywały, że
następowało opóz
nianie wieku inicjacji seksualnej,
zmniejszenie liczby partnerów seksualnych lub że
zmniejszała się zachorowalność na choroby przenoszone
drogą płciową. Ponadto, prowadzenie zajęć na temat zapo-
biegania zakażeniom HIV wspólnych dla dziewcząt i chłop-
ców zachęci ich do rozmowy na temat HIV i seksualności w
gronie rówieśników oraz ustanowienia norm społecznych.
Pewne metody zapobiegania kontrolowane przez kobie-
ty, powinny być wymienione jako opcje dla osób aktywnych
seksualnie i nie potrafiących poddać się reżimowi absty-
nencji. Stwierdzono, iż skuteczną bronią w zapobieganiu
zakażenia HIV lub innymi chorobami wenerycznymi jest
prezerwatywa dla kobiet (w Polsce raczej niedostępna).
Kobiety i dziewczęta narażone na kontakt z wirusem w sku-
18
tek gwałtu mogą skorzystać z profilaktyki poekspozycyjnej,
jednakże procedura ta jest w chwili obecnej dostępna jedynie
w kilku krajach, w tym w Polsce. Przy omawianiu zapobiega-
nia HIV należy poświęcić wystarczająco dużo czasu umiejęt-
ności odmawiania, która może ochronić młode dziewczęta
od niechcianych kontaktów seksualnych. Wrażliwa na kultu-
rową tożsamość płci edukacja może pomóc dziewczętom
poradzić sobie z nierównościami strukturalnymi i interper-
sonalnymi.
W zależności od wieku, programy nauczania w zakresie
HIV/AIDS można oprzeć na rozumieniu definicji, przyczyn,
leczenia i konsekwencji zakażenia przez dzieci w różnym
wieku. Małe dzieci (5-7 lat) mają ograniczoną zdolność
odróżniania przyczyn od skutków, w wyniku czego wykazują
brak zainteresowania przyczynami AIDS lub jakiejkolwiek
innej choroby. Jednakże słyszały już o AIDS i wiedzą, że jest to
 zła choroba . Mogą je również nurtować irracjonalne obawy
przy założeniu, że zakażenie HIV następuje w jakiś magiczny
sposób. Dla grupy starszej (8-10 lat), edukacja w zakresie
HIV/AIDS może skupiać się na identyfikowaniu i różnicowa-
niu tego, co powoduje i co nie powoduje HIV/AIDS. W przy-
padku dzieci najstarszych (ponad 11 lat) nacisk można
położyć na strategie zapobiegania HIV/AIDS.
W szkole
W
s
z
k
o
l
e
" Kieruj się potrzebami zarówno dziewcząt jak i chłopców
oraz promuj nauczanie o HIV/AIDS w grupach mieszanych.
" Postaraj się odnieść nauczanie do istniejącej równowagi sił
pomiędzy chłopcami i dziewczętami oraz wzmacniaj
umiejętności odmawiania i negocjacji u dziewcząt.
" Starannie przedstaw scenariusze jednoznacznych sytuacji
w celu wzmocnienia umiejętności odmowy i negocjacji
u dziewcząt.
Zalecane lektury: Grunset, 1997; Wash & Bibace, 1990.
Z
a
l
e
c
a
n
e
l
e
k
t
u
r
y
:
19
7. Podejście do wrażliwych
kulturowo treści
Adaptuj metody nauczania do norm
i tradycji danej społeczności.
Uwagi teoretyczne i praktyczne
U
w
a
g
i
t
e
o
r
e
t
y
c
z
n
e
i
p
r
a
k
t
y
c
z
n
e
Opracowując strategie zapobiegania HIV, wychowawcy
powinni uwzględniać normy i wartości wyznawane przez
dane społeczności. Ścisła współpraca z docelową grupą
młodzieży oraz członkami lokalnej społeczności na etapach
opracowywania, planowania, wdrażania, oceny i wprowadza-
nia zmian do programów nauczania w zakresie HIV/AIDS,
może dać uczniom szerszą perspektywę. W zamierzeniu mają
oni poczuć się autorami rozwiązań związanych z problemem
HIV. Poza tym, uwzględnienie norm, wartości i tradycji grupy
docelowej umożliwi szersze rozpowszechnienie informacji.
Wpływy zewnętrzne (często poprzez nowoczesne środki
komunikacji, takie jak telewizja, radio i Internet) omijają
starszych i docierają masowo do młodzieży. W takich sytua-
cjach zadanie  edukatorów AIDS jest jeszcze bardziej
złożone, jako że muszą oni pogodzić sprzeczne komunikaty,
jakie dzieci i młodzież otrzymują. Z jednej strony, dzieci otrzy-
mują wiadomości kulturowo zakorzenione w lokalnych nor-
mach i wartościach, a z drugiej docierają do nich informac-
je pochodzące z mediów. Ważne jest, aby uczniowie zrozu-
mieli różnicę pomiędzy nimi oraz dlaczego istnieje luka poję-
ciowa. Zalecane jest łączenie języka potocznego z terminolo-
gią fachową, aby zapewnić pełne zrozumienie ważnych ter-
minów i koncepcji związanych z zapobieganiem zakażeniom
HIV, wsparciem dla osób żyjących z HIV i poradnictwem.
Lokalnie opracowane programy zapobiegawcze są często
bardziej skuteczne, gdyż uwzględniają regionalne tradycje,
metody nauczania i żargon. Jeżeli programy zostały opracow-
ane gdzie indziej, eksperci powinni je skrupulatnie zaadap-
tować do lokalnych warunków.
20
W szkole
W
s
z
k
o
l
e
" Ustal, jaka wiedza, jakie postawy, przekonania, wartości,
umiejętności funkcjonują w danej społeczności, pozytyw-
nie lub negatywnie wpływając na zachowania i uwarun-
kowania związane z HIV/AIDS oraz innymi chorobami
przenoszonymi drogą płciową.
" Omawiając zapobieganie zakażeniu HIV z uczniami pamię-
taj o podaniu konkretnych przykładów.
Zalecane lektury: Denson et al. 1993; Schenker & Sabar-
Z
a
l
e
c
a
n
e
l
e
k
t
u
r
y
:
Friedman, 1996.
21
8. Wartość wsparcia ze
strony rówieśników
Wykorzystaj lokalne przekonania na temat
kontaktów seksualnych bez zabezpieczenia
oraz wprowadz
edukację rówieśniczą.
Uwagi teoretyczne i praktyczne
U
w
a
g
i
t
e
o
r
e
t
y
c
z
n
e
i
p
r
a
k
t
y
c
z
n
e
Lokalne postawy i przekonania wywierają znaczący wpływ
na rozwój młodych ludzi. Jeżeli dana społeczność
przywiązuje wagę do zdrowszych zachowań, zwiększa się
prawdopodobieństwo ich praktykowania. Presja społeczna
może skutecznie wpływać na decyzje poszczególnych osób
co do działania w pewien określony sposób, a wsparcie
grupy jest niezbędne do wzmocnienia i kontynuowania
zachowań odpowiedzialnych.
Wykorzystując wpływy społeczne, model społecznego
konsensusu, edukację w grupie rówieśniczej i dyskusje
w małych grupach, można nauczyć się pożądanych wartości
i norm grupowych. Biorąc pod uwagę charakter zakażenia
HIV oraz kontrowersje związane z dyskutowaniem tego prob-
lemu, można uzyskać lepsze efekty w nauczaniu na temat
AIDS poprzez docieranie nie tylko do osób, podejmujących
ryzykowne zachowania, ale również do szerszych warstw
społecznych. Może to doprowadzić do ukształtowania się
zdrowszych postaw wobec HIV/AIDS i zachowań seksual-
nych w społeczności, w której muszą żyć młodzi ludzie.
Analiza trzydziestu siedmiu skutecznych metod zapobiegania
AIDS w Stanach Zjednoczonych pokazuje, że zapewnienie
jedynego w swoim rodzaju forum dla otwartej dyskusji oraz
wymiana prozdrowotnych informacji prowadzi do
wykształcenia norm grupowych, które sprzyjają bez-
pieczniejszym zachowaniom seksualnym i zapobiegają
zażywaniu narkotyków. Takie dyskusje dają uczestnikom
zwiększoną kontrolę nad zapobieganiem zakażeniu HIV
i mogą również zmniejszyć tak zwaną w psychologii  igno-
rancję pluralistyczności (tzn. przekonanie, że własne
22
poglądy i doświadczenia nie są podzielane przez innych).
Wykazano, że nauczyciele są w stanie stworzyć bezpieczne
środowisko, w którym dzieci i młodzież mogą faktycznie
angażować się w szczere dyskusje, zamiast biernie wysłuchi-
wać wykładu.
Co więcej, dobrze sprawdza się również wzajemne
przekazywanie wiedzy na temat HIV wśród uczniów.
Przeszkoleni rówieśnicy mogą służyć za przykład pomagając
zredukować nieporozumienia na temat ryzyka zakażenia się
HIV wśród swoich kolegów oraz inicjując dyskusję na temat
bezpiecznych zachowań. Rówieśnicy mogą więc skutecznie
przekazywać wiedzę na temat HIV/AIDS oraz skutecznie
przyczyniać się do zwiększenia świadomości tego problemu
wśród uczniów, pod warunkiem, że zostaną starannie wyse-
lekcjonowani i odpowiednio przeszkoleni.
W szkole
W
s
z
k
o
l
e
" Stwórz bezpieczną atmosferę sprzyjającą otwartej dyskusji
w czasie lekcji. Zachęcaj uczniów do współpracy w uczeniu
się o zapobieganiu zakażeniom HIV oraz do mówienia
o ryzykownych zachowaniach.
" Potwierdz
istnienie norm grupowych i spróbuj wpłynąć na
ich kierunek jako wsparcie skutecznych strategii
prowadzących do bezpieczniejszego seksu, zapobiegania
AIDS i narkomanii.
" Wykorzystaj własną rolę przywódczą, włączając
przeszkolonych uczniów w proces nauczania na temat
AIDS.
Zalecane lektury: Cenelli, 1994; Janz & Zimmerman, 1996.
Z
a
l
e
c
a
n
e
l
e
k
t
u
r
y
:
23
9. Edukacja oparta na
umiejętnościach
Ucz umiejętności życiowych jako elementu
zapobiegania zakażeniu HIV.
Uwagi teoretyczne i praktyczne
U
w
a
g
i
t
e
o
r
e
t
y
c
z
n
e
i
p
r
a
k
t
y
c
z
n
e
Poza dokładnymi informacjami, wiedzą, rozwianiem obaw
i nieporozumień związanych z AIDS, wypracowane w ostat-
nich latach ramy teoretyczne kładą nacisk na to, co już na
początku lat dziewięćdziesiątych zostało zidentyfikowane
przez szereg autorów: programy edukacji w zakresie AIDS
powinny wyposażać uczących się w umiejętności
rozwiązywania problemów, podejmowania decyzji, porozu-
miewania się i negocjacji, jak również umiejętności odma-
wiania alkoholu i narkotyków. Określone umiejętności, takie
jak radzenie sobie w konfliktach oraz umiejętność
skutecznego odmawiania kontaktów seksualnych, wymagają
poświęcenia im więcej uwagi.
Badania edukacyjne i behawioralne pokazały, że udział
uczniów w grach symulacyjnych, które demonstrują zdrowe
sposoby życia, pomaga im w kontynuowaniu tych zachowań
przez całe życie oraz, że często nasze zachowania ulegają
wzmocnieniu poprzez obserwację pozytywnych i negaty-
wnych konsekwencji działań innych osób. Współpraca w gru-
pie, na lekcji, uzupełnia świadomość ucznia o normy i wartoś-
ci wyznawane przez kolegów. Rówieśnicy potrafią wywierać
wpływ i pomagają w utrzymaniu pozytywnych zachowań.
Kiedy uczniowie pracują ze swoimi rówieśnikami w odpo-
wiednio zaaranżowanych sytuacjach, często wzajemnie
prowadzą się w kierunku zdrowszych, bezpieczniejszych
zachowań, np. powstrzymywania się lub opóz
niania inicjacji
seksualnej, stosowania prezerwatyw oraz nieużywania alko-
holu i narkotyków.
Skuteczność edukacji w zakresie HIV/AIDS, opartej na
umiejętnościach, związana jest z trzema czynnikami:
24
" rozważeniem etapów rozwojowych (rozwoju fizycznego,
emocjonalnego i intelektualnego) dzieci i młodzieży oraz
umiejętności, jakie są im potrzebne w drodze do dorosłości;
" akademickimi metodami aktywnego uczestnictwa
i interaktywnymi;
" wykorzystaniem dostosowanych kulturowo i uwrażliwio-
nych na tożsamość płci działań edukacyjnych w bezpiecz-
nym i otwartym otoczeniu. Aby nastąpiły zmiany
w zachowaniu, uczniowie muszą najpierw posiąść wystar-
czającą wiedzę oraz wyrobić sobie postawy wynikające z tej
wiedzy. Dopiero to prowadzi do podejmowania pozyty-
wnych i zdrowych decyzji.
W szkole
W
s
z
k
o
l
e
" Propaguj edukację ukierunkowaną na zdobywanie umiejęt-
ności:
- życiowych (negocjacje, asertywność, odmawianie, komu-
nikowanie się);
- intelektualnych (rozwiązywanie problemów, krytyczne
myślenie, podejmowanie decyzji);
- radzenia sobie (ze stresem, zwiększeniem kontroli
wewnętrznej);
- praktycznych (stosowanie prezerwatyw).
Zalecane lektury: Ashworth et al., 1992; Ogletree at al., 1995;
Z
a
l
e
c
a
n
e
l
e
k
t
u
r
y
:
Whitman, 2001.
25
10. Monitorowanie i ocena
Oceniaj i monitoruj postępy własne
i postępy uczniów
Uwagi teoretyczne i praktyczne
U
w
a
g
i
t
e
o
r
e
t
y
c
z
n
e
i
p
r
a
k
t
y
c
z
n
e
Dopiero niedawno zaczęto poważnie brać pod uwagę pyta-
nia związane z oceną prowadzonych w szkole programów
zapobiegania HIV/AIDS. W przeszłości albo tych pytań nie
zadawano, albo uznawano je za posiadające mniejsze znacze-
nie w obliczu misji zwalczania gwałtownie rozprzestrze-
niającej się, światowej pandemii. Dzisiaj lepiej rozumiemy
potrzebę włączenia monitorowania i oceny jako integralnej
części planowania jakiejkolwiek edukacyjnej interwencji w
zakresie HIV/AIDS.
Nauczyciel prowadzący nauczanie na temat zapobiegania
HIV/AIDS w swojej szkole mógłby wykonywać zadania z za-
kresu monitorowania i oceny, co umożliwiłoby mu mierzenie
wyników zajęć klasowych z tego zakresu. Nauczyciel mógłby
również monitorować postęp albo w poszczególnych
klasach, albo w całej szkole. Informacje te są przydatne do
ustalenia skuteczności bieżących programów oraz planowa-
nia lepszych metod działania w przyszłości.
Ocena zbiorcza lub wynikowa jest trudna w przypadku
każdego programu ukierunkowanego na zmianę zachowań.
Potrzeba wielu lat, aby ocenić sukces programów edukacji
zdrowotnej; co więcej, prawie niemożliwe jest kontrolowanie
zmiennych, co może utrudnić ocenę stopnia sukcesu.
Jednakże bieżące badania wykazują, że ocena i moni-
torowanie są nie tylko możliwe, ale powinny stanowić stały
element opracowywania jakiejkolwiek interwencji mającej na
celu chronienie uczniów przed zakażeniem HIV.
Nauczyciele mogą oszacować wyniki osiągnięte w ra-
mach klasowych zajęć na temat HIV/AIDS poprzez opraco-
wanie i przeprowadzanie specjalnych testów w celu po-
równania zachowań, umiejętności, postaw i wiedzy tego sa -
mego ucznia przed i po zrealizowaniu programu. Dokumen-
towanie zmian, jakie zaszły w tych obszarach w klasach,
26
w których były prowadzone zajęcia na temat zapobiegania
HIV/AIDS może być pomocne w ustaleniu, które programy są
skuteczniejsze i powinny być wykorzystywane w przyszłości.
Tego rodzaju ocena sprawia, że nauczyciele i szkoły wiedzą,
że programy, jakie oferują swoim uczniom są realizowane
w najbardziej skuteczny, odpowiedni, aktualny i politycznie
poprawny sposób, zapewniając jednocześnie poszanowanie
wartości społecznych w treściach edukacyjnych. W ramach
takiego procesu oceny można sprawdzać następujące cechy:
" skuteczność programu w odpowiedzi na konkretne
potrzeby uczniów;
" kompleksowość i jakość poszczególnych elementów pro-
gramu (zasady nauczania, wiedza funkcjonalna, postawy
społeczne, włączenie rodziców i opiekunów, umiejętności
i czas trwania);
" stopień rzetelności pomiędzy programem a jego realizacją
w klasie;
" wpływ programu na wiedzę, postawy i zachowania
uczniów.
W szkole
W
s
z
k
o
l
e
" Zaplanuj włączenie elementów monitorowania i oceny jako
integralnej części programu interwencji. Odnotuj plano-
wane sposoby nauczania, uwagi i pytania zadawane przez
kolegów i uczniów, specjalne wydarzenia, jakie miały
miejsce w klasie, liczbę przeprowadzonych lekcji na temat
HIV/AIDS itp.
" Opracuj i przeprowadz
testy na temat HIV/AIDS przed i po
zrealizowaniu programu. Następnie oceń wyniki nauczania
poprzez porównanie odpowiedzi testowych każdego ucz-
nia. Pytania powinny oceniać zrozumienie przerobionego
materiału. Dobre pytania dotyczą takich spraw, jak przeno-
szenie HIV, testy, ryzykowne zachowania, postawy wobec
osób żyjących z HIV/AIDS (ang.: PLWHA), własna
podatność na zakażenie HIV, używanie prezerwatyw
oraz negocjowanie /odmowa kontaktów seksualnych.
" Oceń i zweryfikuj programy. Wykorzystaj informacje
przekazywane przez ekspertów do określenia dostosowa-
nia i efektywności oferowanych programów.
" Przedstaw własne ustalenia kolegom i administracji. Dane
uzyskane z oceny programów edukacyjnych na temat zapo-
biegania HIV/AIDS są ważne dla dalszego rozwoju
istniejących lub przyszłych działań oraz programów
wsparcia. Wykorzystaj przekazy pisemne i ustne.
Zalecane lektury: Israel, 1995; Kirby at el., 1994; Popham, 1992.
Z
a
l
e
c
a
n
e
l
e
k
t
u
r
y
:
27
Wnioski
Edukacja w zakresie zapobiegania HIV/AIDS nie przyspiesza
momentu inicjacji seksualnej, nie zwiększa częstotliwości
stosunków seksualnych, jak również nie zwiększa liczby part-
nerów seksualnych. Wręcz przeciwnie, edukacja może raczej
pomóc młodym ludziom w zachowaniu wstrzemięz
liwości,
tak długo jak jest to tylko możliwe, zmniejszyć ilość part-
nerów w kontaktach seksualnych oraz pomóc w zdobyciu
nowych umiejętności. Może także zwiększyć stosowanie
prezerwatyw lub/i środków antykoncepcyjnych.
W celu efektywnego wykorzystania przedstawionych tu
programów w szkołach na całym świecie, nauczyciele muszą
być dobrze przygotowani, umotywowani i posiadać
odpowiednie umiejętności, a swoje działania muszą opierać
na szeregu zasad, które zostały nakreślone w niniejszym opra-
cowaniu.
Wiele międzynarodowych ruchów i organizacji takich jak
te, które zajmują się promocją edukacji dla wszystkich oraz
propagują kulturę pokoju, może być z
ródłem podstaw strate-
gii oraz partnerstwa. Przy lokalnym, narodowym lub między-
narodowym zaangażowaniu, może to spowodować
skuteczne działanie mające na celu poprawę możliwości
szkół w zakresie edukacji na temat zapobiegania HIV/AIDS.
Powstrzymanie postępu epidemii HIV/AIDS jest celem
szkolnictwa przy współdziałaniu z innymi sektorami (np. sek-
torem zdrowia). Dla poszczególnych nauczycieli, którzy są
zaangażowani w nauczanie w zakresie zapobiegania
HIV/AIDS jest to zadanie długoterminowe, porównywalne do
pracy Syzyfa - jednak nagrodą za odniesiony sukces jest ura-
towanie ludzkich istnień.
28
Materiały z
ródłowe nt.
AIDS w Internecie
" Academy for Educational Development, samodzielna orga-
nizacja nonprofit działająca na terenie USA i na całym
w
w
w
.
a
e
d
.
o
r
g
świecie: www.aed.org
w
w
w
.
e
i
i
e
.
o
r
g
" Education International: www.ei-ie.org
" ERIC database. Największe na świecie z
ródło informacji
z zakresu edukacji. Baza danych zawiera więcej niż 850 000
streszczeń dokumentów i artykułów dotyczących badań
e
r
i
c
a
e
.
n
e
t
/
i profilaktyki: ericae.net/
w
w
w
.
i
b
e
.
u
n
e
s
c
o
.
o
r
g
" International Bureau of Education: www.ibe.unesco.org
" International Institute for Educational Planning:
www.unesco.org/iiep
w
w
w
.
u
n
e
s
c
o
.
o
r
g
/
i
i
e
p
w
w
w
.
i
l
o
.
o
r
g
" International Labour Organization: www.ilo.org
" MEDLINE - Największe na świecie z
ródło informacji
medycznych, streszczeń i artykułów dotyczących badań
w
w
w
.
n
l
m
.
n
i
h
.
g
o
v
/
i praktyki: www.nlm.nih.gov/
w
w
w
.
U
N
A
I
D
S
.
o
r
g
" UNAIDS, Secretariat: www.UNAIDS.org
u
n
i
c
e
f
.
o
r
g
/
" United Nations Children's Fund: unicef.org/
w
w
w
.
u
n
d
p
.
o
r
g
" United Nations Development Programme: www.undp.org
" United Nations Educational, Scientific and Cultural
w
w
w
.
u
n
e
s
c
o
.
o
r
g
Organization: www.unesco.org
" United Nations High Commissioner for Human Rights:
www.unhchr.ch
w
w
w
.
u
n
h
c
h
r
.
c
h
" United Nations High Commissioner for Refugees:
www.unhcr.ch/cgi-bin/texis/vtx/home
w
w
w
.
u
n
h
c
r
.
c
h
/
c
g
i
b
i
n
/
t
e
x
i
s
/
v
t
x
/
h
o
m
e
" United Nations International Drug Control Programme:
www.undcp.org
w
w
w
.
u
n
d
c
p
.
o
r
g
w
w
w
.
u
n
.
o
r
g
/
" United Nations Organization: www.un.org/
w
w
w
.
u
n
f
p
a
.
o
r
g
" United Nations Population Fund: www.unfpa.org
w
w
w
.
w
o
r
l
d
b
a
n
k
.
o
r
g
" World Bank: www.worldbank.org
" World Education Forum (WEF), Dakar, Senegal, 26-28 April
w
w
w
.
u
n
e
s
c
o
.
o
r
g
/
e
d
u
c
a
t
i
o
n
/
e
f
a
/
i
n
d
e
x
.
s
h
t
m
l
2000: www.unesco.org/education/efa/index.shtml
w
w
w
.
w
h
o
.
i
n
t
" World Health Organization: www.who.int
29
Bibliografia
Ashworth, C.S., et al. 1992. An evaluation of a school-based
AIDS/HIV education programme for high school
students. Journal of adolescent health (Palo Alto,
CA), vol. 13, no. 7, p. 582-88.
Basch, C. 1989. Preventing AIDS through education: concepts,
strategies, and research priorities. Journal of school
health (Kent, OH), vol. 59, no. 7, p. 296-300
Cenelli, B., et al. 1994. Applying co-operative learning in
health education. Journal of school health (Kent,
OH), vol. 64, no. 3, p. 99-102.
Centers for Disease Control. 1988. Guidelines for effective
school health education to prevent the spread of
AIDS. Morbidity and mortality weekly report
(Atlanta, GA) vol. 37, no. S-2, p. 1-13.
Crosby, R. 1996. Combating the illusion of adolescent
invincibility to HIV/AIDS. Journal of school health
(Kent, OH), vol. 66, no. 5, p. 186-90.
Denson, D.R., et al. 1993. Factors that influence HIV/AIDS
instruction in schools. Adolescence (San Diego,
CA), vol. 28, no. 110, p. 309-14.
Education International; World Health Organization. 2001.
Training and resource manual on school health and
HIV/AIDS prevention. Geneva, Switzerland, WHO.
Gingiss, P.; Basen-Engquist, K. 1994. HIV education practices
and training needs of middle school and high
school teachers. Journal of school health (Kent,
OH), vol. 64, no. 7, p. 290-95.
Grunseit, A., et al. 1997. Sexuality education and young peo-
ple's sexual behaviour: a review of studies. Journal
of adolescent research (London), vol. 12, no. 4,
p. 421-53.
Israel, B., et al. 1995. Evaluation of health education programs:
current assessment and future directions. Health
education quarterly (Thousand Oaks, CA), vol. 22,
no. 3, p. 364-89.
Janz, N., et al 1996. Evaluation of thirty-seven AIDS prevention
projects: successful approaches and barriers to
programme effectiveness. Health education
quarterly (Thousand Oaks, CA), vol. 23, no. 1,
p. 80-97.
Kelly, M.J. 2000. The encounter between HIV/AIDS
and education.Harare, UNESCO Sub-Regional
Office for Southern Africa.
30
Kirby, D. 1995. Sexual and HIV/AIDS education in schools.
British medical journal (London), no. 311, p. 403.
Kirby, D., et al.1994. School-based programs to reduce sexual
risk behaviors: a review of effectiveness. Public
health reports (Hyattsville, MD), vol. 10, p. 339-60.
Ogletree, R., et al. 1995. An assessment of twenty-three sel-
ected school-based sexuality education curricula.
Journal of school health (Kent, OH), vol. 65, no. 5,
p. 186-91.
Popham, W.J. 1992. Evaluating HIV education programs.
Atlanta, GA, Centers for Disease Control.
Ragon, B., et al. 1995. The effect of a single affective HIV/AIDS
educational programme on college students'
knowledge and attitudes. AIDS education
and prevention (New York, NY), vol. 7, no. 3,
p. 221-31.
Schenker, I. 2001. New challenges for school AIDS education
within an evolving HIV pandemic. Prospects
(Paris), vol. 30, no. 3, p. 415-34.
Schenker, I.; Greenblatt, C. 1993. Israeli youth and AIDS:
knowledge and attitude changes among high
school students following an AIDS education pro
gram. Israel journal of medical sciences
(Jerusalem), vol. 29, no. 10, p. 41-47.
Schenker, I.; Sabar-Friedman, G., Sy. F. 1996. AIDS education:
interventions in multi-cultural societies. New York,
NY, Plenum.
Siegel, D., et al. 1996. Change in junior high school students'
AIDS-related knowledge, misconceptions, atti
tudes, and HIV-preventive behaviours: effects of a
school based intervention. Journal of community
health (New York, NY), vol. 21, no. 1, p. 23-35.
UNAIDS. 1997. Learning and teaching about AIDS at school.
Geneva, Switzerland, UNAIDS.
Wash, M.E.; Bibace, R. 1990. Developmentally-based
HIV/AIDS education. Journal of school health
(Kent, OH), vol. 60, no. 6, p. 256-61.
Whitman, C.V., et al. 2001. Skill-based health education and life
skills. Washington, DC, Pan-American Health
Organization.
World Health Organization. 1999. Preventing HIV/AIDS/STI
and related discrimination: an important responsi-
bility of health-promoting schools. Geneva,
Switzerland, WHO. (Information series on school
health, Document 6.)
31
Międzynarodowe Biuro
Edukacji - International
Bureau of Education (IBE)
Międzynarodowe Biuro ds. Edukacji - IBE zostało
założone w Genewie w 1925 roku jako prywatna
instytucja. Od 1929 roku działa na polu edukacji
jako pierwsza organizacja międzyrządowa. W roku
1969 IBE połączyło się z UNESCO stając się jego inte-
gralną częścią, jednocześnie będąc nadal insty-
tucją autonomiczną.
Centrum prowadzi trzy główne nurty działań:
(a) organizuje sesje Międzynarodowych
Konferencji w zakresie Edukacji;
(b) zbiera, analizuje i propaguje dokumentację
oraz informacje o edukacji, a zwłaszcza te doty-
czące innowacji w zakresie programów i metod
nauczania; oraz (c) podejmuje badania i prace
naukowe w dziedzinie edukacji komparatywnej -
porównawczej. Obecnie IBE: (a) zarządza World
data on education /światowym zbiorem danych
nt.. edukacji/ - jest to bank danych prezentujący
profile narodowych systemów edukacji; (b) orga-
nizuje regionalne szkolenia dotyczące opra-
cowywania programów nauczania; (c) poprzez
bank danych INNODATA zbiera i rozprowadza
znaczące unowocześnienia w zakresie edukacji;
(d) koordynuje opracowywanie narodowych
raportów omawiających rozwój edukacji; (e)
sprawuje nadzór nad Comenius Medal - odznacze-
niem przyznawanym wybitnym nauczycielom
i badaczom zajmującym się edukacją; oraz (f)
wydaje kwartalnik, przegląd o edukacji - Prospects,
biuletyn - Educational innovations and informa-
tions oraz inne publikacje.
Biuro tworzy regionalne i  podregionalne
sieci ds. zarządzania zmianami programów oraz
opracowywania nowego serwisu informacyjnego -
platformy mającej na celu wymianę informacji .
Zarząd nad IBE sprawuje Rada składająca się
z przedstawicieli dwudziestu ośmiu Państw
Członkowskich, wybranych przez Zgromadzenie
Ogólne UNESCO. IBE jest dumne z faktu, że jego
działania związane są z pracą Międzynarodowej
Akademii Edukacji i może publikować niniejsze
opracowanie w swoim zakresie, jako tzw.  agencja
informacyjna , promując wymianę informacji
o działaniach edukacyjnych.
http://www.ibe.unesco.org
h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
i
b
e
.
u
n
e
s
c
o
.
o
r
g
Krajowe Centrum ds. AIDS
ul. Samsonowska 1
02-829 Warszawa
Agenda Ministra Zdrowia
CAA
ODOBOWY TELEFON ZAUFANIA AIDS:
C
A
A

O
D
O
B
O
W
Y
T
E
L
E
F
O
N
Z
A
U
F
A
N
I
A
A
I
D
S
:
0 (...) 22 692 82 26
0
(
.
.
.
)
2
2
6
9
2
8
2
2
6
ZIELONA LINIA HIV I AIDS
Z
I
E
L
O
N
A
L
I
N
I
A
H
I
V
I
A
I
D
S
0 (...) 22 621 33 67
0
(
.
.
.
)
2
2
6
2
1
3
3
6
7
OŚRODEK INFORMACJI O HIV I AIDS
O
Ś
R
O
D
E
K
I
N
F
O
R
M
A
C
J
I
O
H
I
V
I
A
I
D
S
0 (...) 22 331 77 66
0
(
.
.
.
)
2
2
3
3
1
7
7
6
6
[e-mail]
WWW.AIDS.GOV.PL