Historia pewnej przywry










initAd();



































  Biochemia
  Biotechnologia
  Fizjologia
  Genetyka
  Medycyna
  Mikrobiologia
  Inne








   Biologii komórki
   Biologii molekularnej
   Medycyny molekularnej
   Histologii
   Botaniki
  
Leksykon medyczny
   Testy








   Botanika
   Budowa komórki
   Ewolucja
   Genetyka
   Medycyna
   Terminologia
   Zoologia








   A 
   B 
   C 
   D 
   E 
   F 
   G
   H 
   I 
   J 
   K 
   L 
   Ł 
   M
   N 
   O 
   P 
   R 
   S 
   Ś 
   T
   U 
   W 
   Z 
   Ż 
  Cała lista 








   Apoptoza
   PDB
   Biochemia
   Biotechnologia
   Czasopisma
   Książki
   Uczelnie
   Uniwersytety
   Zdjęcia

















 O nas
           Tu jesteś:  
Biologia.pl < Artykuły





















Tatiana Makosz

Historia pewnej przywry
Choroby wywoływane przez przywry z rodzaju Schistosoma
są jednym z największych problemów epidemiologicznych świata

Nad hałaśliwym Kairem zapadał zmrok. Gdzieś w oddali słychać
było nawoływanie imama na wieczorną modlitwę. W kawiarenkach zasiedli już
mężczyźni, by przy sziszy
rozegrać kolejną ekscytującą partyjkę tałli
i pogawędzić o najnowszych wydarzeniach w mieście. A gdzie jest Omar? -
spytał jeden z graczy, ubrany w niebieską galabiję.
Zmarł dziś rano w Kasr el Aini - odpowiedział właściciel kawiarni. - Już
od dłuższego czasu był ospały i taki jakiś leniwy... Zaniedbał nawet swój stragan
na Chanan Chalili...

Pewien człowiek wciąż jeszcze pracował w swoim gabinecie w
szpitalu Kasr el Aini, który należy do Uniwersytetu Kairskiego. Podczas sekcji zwłok
przewlekle chorego Omara dokonał niezwykłego odkrycia. Udało mu się zidentyfikować
złoczyńcę, który - podstępnie rozwijając się w ludzkim organizmie - prowadzi do
całkowitego wycieńczenia swojego gospodarza i w konsekwencji do jego śmierci. Theodor
Bilharz (bo tak nazywał się ten wybitny naukowiec) opisał przywrę nazwaną od jego
imienia Bilharzia haematobium (inaczej Schistosoma haematobium).

Historia

Występowanie różnych zaburzeń ze strony pęcherza moczowego, a
przede wszystkim krwiomoczu,
było szeroko rozpowszechnione na terenach Mezopotamii i Egiptu od najdawniejszych
czasów. Już wtedy łączono je z przebywaniem na silnie nawadnianych terenach
rolniczych, w deltach rzek. W papirusie datowanym na 1900 r. p.n.e. znajduje się
dokładny opis hematurii.

W nerkach mumii egipskich pochodzących z okresu 1200-1000 r. p.n.e.
odkryto zwapnione jaja Schistosoma haematobium. Także podczas inwazji wojsk
Napoleona na Egipt wielu z jego żołnierzy wykazywało szereg objawów wskazujących na bilharcjozę. Jednak
dopiero odkrycie Bilharza przyniosło ludzkości rozwiązanie zagadki tajemniczej choroby
trapiącej ludzi od wieków.

W 1902 roku Patrick
Manson - naukowiec, który uczestniczył w odkryciu zarodźca malarii -
w próbce kału pochodzącej od pacjenta z Indii Zachodnich natrafił na jaja przywr
różniące się kształtem od jaj Bilharzia haematobium. Wskazał on na
możliwość istnienia drugiego gatunku Schistosoma. Odkrycie to zostało
potwierdzone w 1915 roku przez Leipera pracującego w wiosce El Marg niedaleko Kairu.
Przywra otrzymała nazwę Schistosoma mansoni od nazwiska swojego odkrywcy.

Najpóźniej - w 1978 roku - została opisana Schistosoma
mekongi.

Klasyfikacja

Przywry (Trematoda) są jedną z gromad robaków płaskich (Platyhelminthes).
Do przywr należy rodzina Schistosomatidae. W skład tej rodziny wchodzi
szesnaście gatunków, z których chorobotwórcze dla człowieka są: Schistosoma
haematobium (inaczej Bilharzia haematobium), Schistosoma mansoni, Schistosoma
japonicum, Schistosoma intercalatum oraz Schistosoma mekongi.

Rozprzestrzenienie

Schistosomoza jest drugim po malarii najbardziej rozpowszechnionym
schorzeniem w krajach tropikalnych i subtropikalnych. Szacuje się, że ok.70% ludności
wiejskiej Egiptu zarażonych jest Schistosoma haematobium.

Według danych WHO na świecie żyje ok. 200 milionów ludzi
zakażonych Schistosoma hematobium; 100 milionów zakażonych Schistosoma
japonicum i 60 milionów zakażonych Schistosoma mansoni.

Co to jest przywra?

Ogólny schemat budowy wszystkich przywr z rodzaju Schistosoma
jest podobny; różnice dotyczą tylko ich rozmiarów, rozmieszczenia narządów
płciowych oraz ilości i kształtu produkowanych jaj (patrz: tabelka). Na przednim końcu
ciała przywry znajduje się przyssawka gębowa, a bliżej tylnego końca można znaleźć
osadzoną na szypule przyssawkę brzuszną. Tuż za nią położony jest odpowiednio
męski lub żeński otwór płciowy. Ciało przywry jest pokryte drobnymi guzkami. U samca
miedzy dwoma fałdami po stronie brzusznej znajduje się podłużna rynienka, w której
przez całe swoje dorosłe życie przebywa samica. Układ pokarmowy zbudowany jest ze
ślepo zakończonego jelita. Układ rozrodczy - odpowiednio z kilku jąder lub jednego
jajnika.




Gatunek przywry
Schistosoma haematobium
Schistosoma mansoni
Schistosoma japonicum
Schistosoma mekongi
Schistosoma intercalatum


Rozmiary samca (długość:szerokość [mm])
10-15:0.9
6-13:1.10
10-20:0.55
~ 15:0.41
11-14:0.40


Rozmiary samicy (długość:szerokość [mm])
16-26:0.25
10-20:0.16
20-30:0.30
~ 12:0.23
10-14:0.16


Liczba jaj produkowanych przez samicę dziennie
20-300
100-300
3500
?
150-400


Sposób wydalania jaj przez człowieka
z moczem
z kałem
z kałem
z kałem
z kałem i moczem


Rodzaj kolca, w jaki zaopatrzone jest jajo
szczytowy, wystający
boczny, wystający
boczny, zredukowany
boczny, zredukowany
szczytowy, wystający


Ślimak, który jest żywicielem pośrednim
Bulinus; Physopsis; Planorbis
Biomphalaria; Australorbis; Tropicorbis
Oncomelania
Tricula
Bulinus






Cykl rozwojowy przywr z rodzaju Schistosoma (obrazek)



(na podstawie:
Atlas of Medical Parasitology
)



Jaja wydalone z ludzkim moczem lub kałem (w
zależności od gatunku przywry) dostają się do wody. Po ich pęknięciu na zewnątrz
wydostaje się swobodnie pływające miracidium poruszające się z zawrotną - jak na tak
mały organizm - prędkością 2 milimetrów na sekundę. W ciągu 48 godzin musi ono
znaleźć ślimaka, swojego żywiciela pośredniego. Po aktywnym wniknięciu do organizmu
żywiciela pośredniego dziwadełko przekształca się w sporocystę, która potem tworzy
sporocysty potomne, uwalniające cerkarie. Po 4-8 tygodniach cerkarie opuszczają ciało
ślimaka i swobodnie pływają w wodzie. Głównym bodźcem do uwalniania cerkarii z
organizmu ślimaka jest światło. Z jednego miracidium może powstać około 250 tysięcy
cerkarii. Tak wielka ich liczba jest niezbędna do przetrwania gatunku, bo cerkarie muszą
dostać się do organizmu człowieka - swojego żywiciela ostatecznego, którym czasem
bywa także inny ssak - w ciągu trzech dni. Po tym okresie ich zdolność inwazyjna
wygasa.

Enzym produkowany przez specjalne gruczoły cerkarii ułatwia
wniknięcie pasożyta przez skórę do organizmu niczego nie podejrzewającego człowieka,
który zażywa odświeżającej kąpieli, w pocie czoła orze pole ryżowe albo przechodzi
do swojej ukochanej na drugą stronę podmokłej łąki. W tkance podskórnej cerkaria
przekształca się w schistosomulę, wędrującą z krwią do płuc, a następnie poprzez
krążenie duże do różnych narządów organizmu. Dorosłe postacie przywr mogą
pasożytować w organizmie człowieka nawet do 30 lat. Unikają one ataku ze strony
układu odpornościowego poprzez maskowanie swej powierzchni antygenami gospodarza. Mogą
one również hamować reakcje limfocytów T i komórek tucznych. Niestety dokładny
mechanizm tych oddziaływań nie jest jeszcze zbyt dobrze poznany.

Objawy

Już w kilkanaście minut po wniknięciu cerkarii do organizmu
człowieka pojawia się tzw. świąd pływaków- swędząca wysypka pokrywająca skórę w
miejscu inwazji pasożytów. Jest ona efektem odpowiedzi immunologicznej ustroju,
polegającej na wzroście liczby granulocytów kwasochłonnych i przeciwciał z grupy IgG.
Ta wysypka całkowicie ustępuje w ciągu 24-48 godzin. Rozwój i wędrówka przywr
często prowadzi w ciągu 4-10 tygodni do wystąpienia ostrej schistosomozy, będącej
wynikiem toksycznego działania substancji produkowanych przez pasożyty oraz gwałtownego
wzrostu stężenia przeciwciał IgG, IgA i IgM we krwi. Powstałe kompleksy antygen -
przeciwciało osadzają się w naczyniach włosowatych nerek, prowadząc do zmiany
przepuszczalności ich ścian i zaburzenia zdolności filtracyjnych nerek.

Występuje wtedy podwyższona temperatura ciała, dreszcze, bóle
głowy, stawów, mięśni i brzucha, a także biegunka. Zespól tych objawów składa się
na tzw. gorączkę Katayama, która - szczególnie w przypadku podróżnych zupełnie
nieodpornych na zakażenie - może prowadzić do śmierci.

Jednak największy problem epidemiologiczny stanowią objawy
związane z przewlekłą obecnością przywr w organizmie ludzkim, a dokładniej - z
wielką ilością jaj wytwarzanych przez samice. Faza ostra występuje najczęściej
jedynie u przybyszy na tereny endemiczne, którzy ulegają zakażeniu po raz pierwszy.

W przypadku Schistosoma haematobium dojrzałe osobniki
usadawiają się w naczyniach żylnych miednicy, więc objawy dotyczą przede wszystkim
układu moczowego. Występują bóle w dolnej części brzucha, częste oddawanie moczu
oraz krwiomocz; te objawy mają ścisły związek z ogromną ilością jaj wytwarzanych
przez przywry (patrz: tabelka). Niektóre jaja za pomocą kolca przebijają się z naczyń
krwionośnych do wnętrza pęcherza moczowego (i stamtąd wraz z moczem wydalana jest na
zewnątrz), a reszta pozostaje w naczyniach włosowatych i tworzy w nich czopy. Wokół
jaj gromadzą się komórki ludzkiego układu
immunologicznego oraz fibroblasty,
tworząc tzw. ziarniniaki. Odpowiedź układu immunologicznego jest spowodowana
rozpuszczalnymi antygenami
jajowymi, które są produkowane przez miracidia rozwijające się we wnętrzu jaj.
Czopowanie naczyń pęcherza moczowego prowadzi do zwłóknienia jego ścian, a następnie
do przerostu komórek nabłonka wyścielającego pęcherz moczowy, ich hiperplazji i metaplazji. Zmiany te
mogą prowadzić do rozwoju raka pęcherza moczowego.

Osobniki Schistosoma mansoni, japonicum, mekongi
i intercalatum sadowią się w naczyniach układu pokarmowego, prowadząc do
krwawej biegunki i stopniowego niszczenia jelit, wątroby i śledziony. W przypadku
Schistosoma japonicum występuje także uszkodzenie mózgu, wiodące do utraty
pamięci, zaburzeń mowy i ogólnego niedorozwoju umysłowego (jeśli zarażenie dotyczy
dziecka).

Gdy pasożyty obecne są w organizmie przez wiele lat, schorzenie
przybiera formę przewlekłą. Wzrost liczby komórek syntezujących kolagen w obrębie
wątroby i śledziony prowadzi do włóknienia tych narządów. Zwężenie naczyń
krwionośnych utrudnia przepływ krwi, więc coraz więcej krwi - zamiast przez wątrobę
- przepływa przez sploty żylne przełyku, co prowadzi do ich poszerzenia i
nadwerężenia, a w konsekwencji pękania. Krwotok z żylaków przełyku jest jedną z
częstych przyczyn śmierci w schistosomozie.

O podatności na zakażenie w pewnym stopniu decyduje genotyp danej osoby, a zwłaszcza
układ HLA. Ciągłe nadkażanie i
dołączanie się innych infekcji (np. wirusowego zapalenia wątroby) prowadzi w końcu do
rozwoju nieuleczalnych zmian.

Leczenie

Podstawowym lekiem stosowanym w terapii schistosomozy jest
prazykwantel, który zaburza funkcję oskórka pokrywającego ciało pasożyta oraz
prowadzi do skurczu mięśni przywry i jej unieruchomienia.

W krajach rozwijających się problemem jest jednak zbyt późne
poddawanie się leczeniu; wtedy zmiany narządowe są już często nieodwracalne. Czasami
jedynym ratunkiem byłby przeszczep wątroby, co jednak ze względów finansowych i
religijnych (w krajach muzułmańskich transplantacje są zabronione) pozostaje jedynie w
sferze marzeń.

Profilaktyka

Podejmowano już wiele prób zwalczania tej strasznej choroby.
Większość z nich dotyczyła ślimaka - pośredniego żywiciela przywry. Niestety, nic
nie przyniosło oczekiwanych efektów - ani rażenie ślimaków prądem elektrycznym, ani
zastosowanie trucizn, ani wykorzystanie tzw. ślimaków-kanibali, które miały zjadać
winowajców. Przeciwnie: ciągły rozwój gospodarczy ubogich krajów i chęć wyżywienia
wszystkich obywateli prowadzi do tworzenia nowych systemów nawadniających, budowania tam
i zapór (jak np. tama asuańska). W ten sposób powstają nowe tereny uprawne, które
jednak szybko zostają skażone pasożytem. Jeżeli nawet chorym rolnikom uda się dostać
do szpitala, w którym zostaną wyleczeni, to po powrocie do swej wioski znów muszą
pracować na tym samym polu ryżowym i prać bieliznę w tym samym stawie, do którego ich
cierpiący na schistosomozę sąsiedzi oddają mocz i kał.

Podobnie jak w przypadku większości chorób atakujących
społeczności biednych krajów tropikalnych i subtropikalnych, podstawowym i
najważniejszym czynnikiem w walce z zakażeniem wydaje się być oświata medyczna,
wprowadzanie podstawowych zasad higieny i wczesne wykrywanie zachorowań. Potrzebni są
także zapaleńcy, którzy za symboliczne wynagrodzenie pracują w laboratoriach Filipin,
Egiptu czy Brazylii szukając nowej skutecznej broni w tej nierównej wojnie.

Na razie, kiedy wyjeżdżamy do krajów tropikalnych, powinniśmy
unikać odświeżających kąpieli w stojących słodkowodnych akwenach, nie mówiąc już
o pracy na polu ryżowym...

Piśmiennictwo


Manson"s tropical diseases. G.C.Cook. WB Saunders
Company Ltd.1996
Choroby zakaźne. B. Bannister. Urban&Partner 1998
Zarys parazytologii lekarskiej. R. Kadłubowski, A.Kurnatowska.
Wydawnictwo Lekarskie PZWL 1999
Kronika medycyny. Wydawnictwo Kronika 1994
Podstawy mikrobiologii lekarskiej. M.L.Zaremba, J.Borowski.
Wydawnictwo Lekarskie PZWL 1994
Upał i gorączka. L. Wolanowski. Wydawnictwo Muza S.A. 1996
http://www.who.int/ctd/phtml/schisto.phtml
http://www.dbbm.fiocruz.br/www-mem/91(5)/2068.phtml





Opracowanie i redakcja: Grzegorz Nalepa.
Copyright (c) Prószyński i S-ka SA 1999. Wszystkie prawa zastrzeżone.


















CZWARTEK13 września 2001



Sponsor serwisu:











Jak szukać?
 
Znajdź






Zobacz także:




Leksykon medyczny



Kurs histologii






Wiedza i Życie 





Świat Nauki 





dlaczego.pl 





gimnazjum.pl 





liceum.pl 






mapaPolski.pl 






pilot.pl 
















Serwis nominowany do 'Złotej witryny' konkursu Webfestival 2001.

standard HTML 4.0Copyright © 1996 - 2001Prószyński i S-ka SAemail: [e-mail]