STUDIA INŻYNIERSKIEE
KIERUNEK: BUDOWNICTWO
Przedmiot:
NAWIERZCHNIE DROGOWE I TECHNOLOGIA ROBÓT DROGOWYCH
Temat: ROBOTY ZIEMNE
dr inż. Piotr Zieliński
Politechnika Krakowska
Katedra Budowy Dróg i Inżynierii Ruchu
Rok akademicki 2012/2013
Określenia podstawowe
Budowla ziemna - budowla wykonana w gruncie lub z gruntu naturalnego lub z
gruntu antropogenicznego spełniająca warunki stateczności i odwodnienia.
Korpus drogowy - nasyp lub ta część wykopu, która jest ograniczona koroną
drogi i skarpami rowów.
Wysokość nasypu lub głębokość wykopu - różnica rzędnej terenu i rzędnej robót
ziemnych, wyznaczonych w osi nasypu lub wykopu.
Nasyp niski - nasyp, którego wysokość jest mniejsza niż 1 m.
Nasyp średni - nasyp, którego wysokość jest zawarta w granicach od 1 do 3 m.
Nasyp wysoki - nasyp, którego wysokość przekracza 3 m.
Wykop płytki - wykop, którego głębokość jest mniejsza niż 1 m.
Wykop średni - wykop, którego głębokość jest zawarta w granicach od 1 do 3 m.
Wykop głęboki - wykop, którego głębokość przekracza 3 m.
Bagno - grunt organiczny nasycony wodą, o małej nośności, charakteryzujący się
znacznym i długotrwałym osiadaniem pod obciążeniem.
Grunt nieskalisty - każdy grunt rodzimy, nie określony w punkcie 1.4.12 jako grunt
skalisty.
Grunt skalisty - grunt rodzimy, lity lub spękany o nieprzesuniętych blokach, którego
próbki nie wykazują zmian objętości ani nie rozpadają się pod działaniem wody
destylowanej; mają wytrzymałość na ściskanie Rc ponad 0,2 MPa; wymaga użycia
środków wybuchowych albo narzędzi pneumatycznych lub hydraulicznych do
odspojenia.
Ukop - miejsce pozyskania gruntu do wykonania nasypów, położone w obrębie pasa
robót drogowych.
Dokop - miejsce pozyskania gruntu do wykonania nasypów, położone poza pasem
robót drogowych.
Odkład - miejsce wbudowania lub składowania (odwiezienia) gruntów pozyskanych
w czasie wykonywania wykopów, a nie wykorzystanych do budowy nasypów oraz
innych prac związanych z trasą drogową.
PARAMETRY ZAG
SZCZENIA ROBÓT ZIEMNYCH
Wskaz
nik zagęszczenia gruntu Is - wielkość charakteryzująca stan
zagęszczenia gruntu, określona wg wzoru:
r�d
Is =�
r�dsMAX
gdzie:
r�d - gęstość objętościowa szkieletu zagęszczonego gruntu, zgodnie z BN-77/8931-
12 [9], (Mg/m3),
r�dsMAX. - maksymalna gęstość objętościowa szkieletu gruntowego przy
wilgotności optymalnej, wg Proctora normalnego, zgodnie z PN-B-
04481:1988 [2], służąca do oceny zagęszczenia gruntu w robotach
ziemnych, (Mg/m3).
Wskaz
nik odkształcenia gruntu I0 - wielkość
charakteryzująca stan zagęszczenia gruntu, określona wg
wzoru:
E2
I0 =�
E1
gdzie:
E1 - moduł odkształcenia gruntu oznaczony w pierwszym
obciążeniu badanej warstwy zgodnie z PN-S-02205:1998
(pierwotny moduł odkształcenia),
E2 - moduł odkształcenia gruntu oznaczony w powtórnym
obciążeniu badanej warstwy zgodnie z PN-S-02205:1998
(wtórny moduł odkształcenia).
 Zasady wykorzystania gruntów
Grunty uzyskane przy wykonywaniu wykopów powinny być
przez Wykonawcę wykorzystane w maksymalnym stopniu do
budowy nasypów. Grunty przydatne do budowy nasypów mogą
być wywiezione poza teren budowy tylko wówczas, gdy
stanowią nadmiar objętości robót ziemnych i za zezwoleniem
Inżyniera.
Grunty i materiały nieprzydatne do budowy nasypów powinny
być wywiezione przez Wykonawcę na odkład. Zapewnienie
terenów na odkład należy do obowiązków Zamawiającego, o
ile nie określono tego inaczej w kontrakcie. Inżynier może
nakazać pozostawienie na terenie budowy gruntów, których
czasowa nieprzydatność wynika jedynie z powodu
zamarznięcia lub nadmiernej wilgotności.
Tablica 1. Przydatność gruntów do wykonywania budowli ziemnych wg
PN-S-02205.
Przydatne Treść
Przeznaczenie Przydatne
z zastrzeżeniami zastrzeżenia
1. Rozdrobnione grunty skaliste - gdy pory w gruncie skalistym
1. Rozdrobnione grunty
miękkie
będą wypełnione gruntem lub
skaliste twarde oraz grunty
materiałem drobnoziarnistym
kamieniste, zwietrzelinowe,
2. Zwietrzeliny i rumosze
rumosze i otoczaki
gliniaste
- gdy będą wbudowane w miejsca
suche lub zabezpieczone od wód
gruntowych i powierzchniowych
3. Piaski pylaste, piaski gliniaste,
2. Żwiry i pospółki, również
pyły piaszczyste i pyły
gliniaste
- do nasypów nie wyższych niż 3
m, zabezpieczonych przed
4. Piaski próchniczne, z
3. Piaski grubo, średnio i
zawilgoceniem
wyjątkiem pylastych piasków
próchnicznych
drobnoziarniste, naturalne i
- w miejscach suchych lub
łamane
przejściowo zawilgoconych
5. Gliny piaszczyste, gliny i gliny
pylaste oraz inne o wL <� 35%
Na dolne
4. Piaski gliniaste z domieszką
- do nasypów nie wyższych niż 3
warstwy frakcji żwirowo-kamienistej
m: zabezpieczonych przed
6. Gliny piaszczyste zwięzłe,
zawilgoceniem lub po ulepszeniu
gliny zwięzłe i gliny pylaste
(morenowe) o wskaz
niku
nasypów
spoiwami
zwięzłe oraz inne grunty o
różnoziarnistości Uł�15
granicy płynności wL od 35 do
poniżej strefy
60%
- gdy zwierciadło wody gruntowej
5. Żużle wielkopiecowe i inne
znajduje się na głębokości
przemarzania
większej od kapilarności biernej
metalurgiczne ze starych 7. Wysiewki kamienne gliniaste o
gruntu podłoża
zawartości frakcji iłowej ponad
zwałów (powyżej 5 lat)
2%
- o ograniczonej podatności na
6. A
upki przywęgłowe
rozpad - łączne straty masy do 5%
8. Żużle wielkopiecowe i inne
przepalone metalurgiczne z nowego
studzenia (do 5 lat)
- gdy wolne przestrzenie zostaną
wypełnione materiałem
7. Wysiewki kamienne o
drobnoziarnistym
9. Iłołupki przywęglowe
zawartości frakcji iłowej
nieprzepalone
poniżej 2%
- gdy zalegają w miejscach
suchych lub są izolowane od wody
10. Popioły lotne i mieszaniny
popiołowo-żużlowe
Tablica 1. Przydatność gruntów do wykonywania budowli ziemnych wg
PN-S-02205  c.d.
1. Żwiry i pospółki 1.Żwiry i pospółki gliniaste - pod warunkiem ulepszenia
2. Piaski grubo i 2. Piaski pylaste i gliniaste tych gruntów spoiwami,
średnioziarniste 3. Pyły piaszczyste i pyły takimi jak: cement, wapno,
3. Iłołupki 4. Gliny o granicy płynności aktywne popioły itp.
przywęglowe mniejszej niż 35%
Na górne
przepalone zawierające 5. Mieszaniny popiołowo-
warstwy
mniej niż 15% ziarn żużlowe z węgla kamiennego
nasypów w
mniejszych od 0,075 6. Wysiewki kamienne
strefie
mm gliniaste o zawartości
przemarzania
4. Wysiewki kamienne frakcji iłowej >�2%
o uziarnieniu 7. Żużle wielkopiecowe i - drobnoziarniste i nierozpa-
odpowiadającym inne metalurgiczne dowe: straty masy do 1%
pospółkom lub żwirom 8. Piaski drobnoziarniste - o wskaz
niku nośności wnośł�10
W wykopach
i miejscach
- gdy są ulepszane spoiwami
zerowych do Grunty Grunty wątpliwe i
(cementem, wapnem,
głębokości niewysadzinowe wysadzinowe
aktywnymi popiołami itp.)
przemarzania
Grunty nieprzydatne do budowy nasypów:
Do górnych i dolnych warstw nasypów nieprzydatne są iły i inne grunty
spoiste o granicy płynności powyżej 60 % oraz grunty organiczne (o
zawartości części organicznych Iom > 2 %), z wyjątkiem piasków
próchnicznych o I om > 5 %.
Nie należy również wykorzystywać gruntów trudnozagęszczalnych,
których maksymalna gęstość objętościowa szkieletu jest mniejsza niż 1.6
g/cm3 (nie dotyczy to żużli i popiołów).
Do górnych warstw nasypów nieprzydatne są także grunty spoiste o
granicy płynności > 35 %. W przypadku wbudowania w strefie do 50 cm
poniżej powierzchni robót ziemnych piasków drobnoziarnistych, powinny
mieć one wskaz
nik nośności CBR e" 10 %
Wymagane właściwości mieszanin popiołowo-żużlowych
wg PN-S-02205
LP. Jednostka Wartość
Wyszczególnienie cech
1. Uziarnienie
a)Zawartość frakcji piaskowo-żwirowej % e" 35
b) Zawartość ziaren poniżej 0.075 mm % d"75
2. Zawartość niespalonego węgla % d" 10
3. Maksymalna gęstość objętościowa g/cm3 e" 1.0
szkieletu po zagęszczeniu w aparacie
Proctora
4. Wskaz
nik nośności CBR po 4 dobach % e" 10
nasycania wodą
5. Pęcznienie liniowe materiału % d" 0.2
a) bez obciążenia % d" 0.5
b) z obciążeniem 3 kN/m
Wymagane właściwości mieszanin popiołowo-żużlowych
wg PN-S-02205, cd.
LP. Wyszczególnienie cech Jednostka Wartość
6. Kąt tarcia wewnętrznego Ś e" 20
7. Kapilarność bierna Hkb m d" 2.0
8. Zawartość siarczanów (w przeliczeniu na SO3) % d" 3
Wskaz
nik różnoziarnistości U - wielkość charakteryzująca
zagęszczalność gruntów niespoistych, określona wg wzoru:
d60
U =� ł� 5
(Zalecane 7)
ł�
d10
gdzie:
d60 - średnica oczek sita, przez które przechodzi 60% gruntu, (mm),
d10 - średnica oczek sita, przez które przechodzi 10% gruntu, (mm).
Wskaz
nik krzywizny uziarnienia C Z
- kolejna wielkość charakteryzująca zagęszczalność gruntów niespoistych,
określona wg wzoru:
2
(�D30 )�
ł� 1
CZ =�
(�D60 �� D10 )�
gdzie:
d60 - średnica oczek sita, przez które przechodzi 60% gruntu, (mm)
d30 - średnica oczek sita, przez które przechodzi 30% gruntu, (mm)
d10 - średnica oczek sita, przez które przechodzi 10% gruntu, (mm)
Sprzęt do robót ziemnych
Wykonawca przystępujący do wykonania robót ziemnych powinien wykazać się
możliwością korzystania z następującego sprzętu do:
1) odspajania i wydobywania gruntów (narzędzia mechaniczne, młoty
pneumatyczne, zrywarki, koparki, ładowarki, wiertarki mechaniczne itp.),
2) jednoczesnego wydobywania i przemieszczania gruntów (spycharki,
zgarniarki, równiarki, urządzenia do hydromechanizacji itp.),
3) transportu mas ziemnych (samochody wywrotki, samochody skrzyniowe,
taśmociągi itp.),
4) sprzętu zagęszczającego (walce, ubijaki, płyty wibracyjne itp.).
 Transport gruntów
Wybór środków transportowych oraz metod transportu powinien być
dostosowany do rodzaju gruntu (materiału), jego objętości, sposobu odspajania
i załadunku oraz do odległości transportu. Wydajność środków transportowych
powinna być ponadto dostosowana do wydajności sprzętu stosowanego do
urabiania i wbudowania gruntu (materiału).
Zwiększenie odległości transportu ponad wartości zatwierdzone nie może być
podstawą roszczeń Wykonawcy, dotyczących dodatkowej zapłaty za transport,
o ile zwiększone odległości nie zostały wcześniej zaakceptowane na piśmie
przez Inżyniera.
WYKONANIE WYKOPÓW
Sposób wykonania skarp wykopu powinien gwarantować ich stateczność w całym
okresie prowadzenia robót.
Grunty o różnym stopniu przydatności do budowy nasypów powinny być odspajane
oddzielnie, w sposób uniemożliwiający ich wymieszanie.
Odspojone grunty przydatne do wykonania nasypów powinny być bezpośrednio
wbudowane w nasyp lub przewiezione na odkład. O ile Inżynier dopuści czasowe
składowanie odspojonych gruntów, należy je odpowiednio zabezpieczyć przed
nadmiernym zawilgoceniem.
Niezależnie od budowy urządzeń, stanowiących elementy systemów odwadniających,
ujętych w dokumentacji projektowej, Wykonawca powinien, o ile wymagają tego
warunki terenowe, wykonać urządzenia, które zapewnią odprowadzenie wód
gruntowych i opadowych poza obszar robót ziemnych tak, aby zabezpieczyć grunty
przed przewilgoceniem i nawodnieniem. Wykonawca ma obowiązek takiego
wykonywania wykopów i nasypów, aby powierzchniom gruntu nadawać w całym
okresie trwania robót spadki, zapewniające prawidłowe odwodnienie.
Wymagania dotyczące zagęszczenia i nośności gruntu
Zagęszczenie gruntu w wykopach i miejscach zerowych robót ziemnych powinno
spełniać wymagania, dotyczące minimalnej wartości wskaz
nika zagęszczenia (Is),
podanego w tablicy 3.
Tablica 3. Minimalne wartości wskaz
nika zagęszczenia w wykopach i miejscach
zerowych robót ziemnych
Strefa Minimalna wartość Is dla:
korpusu autostrad innych dróg
i dróg kategoria kategoria
ekspresowych ruchu ruchu
KR3-KR6 KR1-KR2
Górna warstwa
o grubości 20 1,03 1,00 1,00
cm
Na głębokości
od 20 do 50 cm
od powierzchni 1,00 1,00 0,97
robót ziemnych
Jeżeli, wskutek zaniedbania Wykonawcy, grunty ulegną nawodnieniu, które spowoduje
ich długotrwałą nieprzydatność, Wykonawca ma obowiązek usunięcia tych gruntów i
zastąpienia ich gruntami przydatnymi na własny koszt bez jakichkolwiek dodatkowych
opłat ze strony Zamawiającego za te czynności, jak również za dowieziony grunt.
Odprowadzenie wód do istniejących zbiorników naturalnych i urządzeń
odwadniających musi być poprzedzone uzgodnieniem z odpowiednimi instytucjami.
Technologia wykonania wykopu musi umożliwiać jego prawidłowe odwodnienie w
całym okresie trwania robót ziemnych. Wykonanie wykopów powinno postępować w
kierunku podnoszenia się niwelety.
W czasie robót ziemnych należy zachować odpowiedni spadek podłużny i nadać
przekrojom poprzecznym spadki, umożliwiające szybki odpływ wód z wykopu. O ile
w dokumentacji projektowej nie zawarto innego wymagania, spadek poprzeczny nie
powinien być mniejszy niż 4% w przypadku gruntów spoistych i nie mniejszy niż 2%
w przypadku gruntów niespoistych. Należy uwzględnić ewentualny wpływ kolejności
i sposobu odspajania gruntów oraz terminów wykonywania innych robót na spełnienie
wymagań dotyczących prawidłowego odwodnienia wykopu w czasie postępu robót
ziemnych.
y
ródła wody, odsłonięte przy wykonywaniu wykopów, należy ująć w rowy i /lub
dreny. Wody opadowe i gruntowe należy odprowadzić poza teren pasa robót
ziemnych.
Jeżeli grunty rodzime w wykopach i miejscach zerowych nie spełniają
wymaganego wskaz
nika zagęszczenia, to przed ułożeniem konstrukcji
nawierzchni należy je dogęścić do wartości Is, podanych w tablicy 3.
Jeżeli wartości wskaz
nika zagęszczenia określone w tablicy 3 nie
mogą być osiągnięte przez bezpośrednie zagęszczanie gruntów
rodzimych, to należy podjąć środki w celu ulepszenia gruntu podłoża,
umożliwiającego uzyskanie wymaganych wartości wskaz
nika
zagęszczenia. Możliwe do zastosowania środki, o ile nie są określone
w SST, proponuje Wykonawca i przedstawia do akceptacji
Inżynierowi.
Dodatkowo można sprawdzić nośność warstwy gruntu na powierzchni
robót ziemnych na podstawie pomiaru wtórnego modułu odkształcenia
E2 zgodnie z PN-02205:1998.
Ruch budowlany
Nie należy dopuszczać ruchu budowlanego po dnie wykopu o ile
grubość warstwy gruntu (nadkładu) powyżej rzędnych robót
ziemnych jest mniejsza niż 0,3 m.
Z chwilą przystąpienia do ostatecznego profilowania dna wykopu
dopuszcza się po nim jedynie ruch maszyn wykonujących tę czynność
budowlaną. Może odbywać się jedynie sporadyczny ruch pojazdów,
które nie spowodują uszkodzeń powierzchni korpusu.
Wykopy w gruntach skalistych
Odspajanie mechaniczne gruntów skalistych
Odspajanie mechaniczne gruntów skalistych można przeprowadzać:
ż� młotami mechanicznymi, które zagłębia się w grunt w celu rozsadzenia go,
ż� zrywarkami, które rozluz
niają grunt po przejez
dzie z zagłębionymi w grunt
zębami.
Przy odspajaniu mechanicznym należy przestrzegać, aby:
ż� głębokość rozluz
nienia gruntu nie wykraczała poza poziom koryta
drogowego,
ż� nie odbywał się ruch maszyn i środków transportu po rozluz
nionym gruncie,
ż� rozdrobnienie gruntu umożliwiało użycie środków do załadowania lub
przemieszczenia gruntu (koparek, ładowarek, zgarniarek, równiarek itp.).
Odspajanie gruntów za pomocą materiałów
wybuchowych
Na prowadzenie robót z użyciem materiałów wybuchowych,
Wykonawca uzyska zgodę właściwych instytucji, wynikającą z
obowiązujących przepisów (np. okręgowego urzędu górniczego). O
zamiarze prowadzenia prac strzałowych Wykonawca powinien każdorazowo
zawiadomić Inżyniera i uzyskać na to jego zgodę. Wykonawca będzie
prowadził księgę kontroli materiałów wybuchowych, rejestrując przychody i
rozchody tych materiałów. Odspajanie gruntów za pomocą materiałów
wybuchowych może być prowadzone tylko pod bezpośrednim dozorem
uprawnionego pracownika (strzałowego).
W robotach strzałowych, prowadzonych w sąsiedztwie dna wykopu i
powierzchni skarp, rodzaj i miejsca założenia ładunków wybuchowych
należy dobrać tak, aby nie osłabić masywu skały poniżej projektowanej
linii skarp i dna wykopu.
NASYPY
Ukop i dokop
Miejsce ukopu lub dokopu
Miejsce ukopu lub dokopu powinno być wskazane w dokumentacji
projektowej, w innych dokumentach kontraktowych lub przez
Inżyniera. Jeżeli miejsce to zostało wybrane przez Wykonawcę,
musi być ono zaakceptowane przez Inżyniera.
Miejsce ukopu lub dokopu powinno być tak dobrane, żeby
zapewnić przewóz lub przemieszczanie gruntu na jak najkrótszych
odległościach. O ile to możliwe, transport gruntu powinien
odbywać się w poziomie lub zgodnie ze spadkiem terenu. Ukopy
mogą mieć kształt poszerzonych rowów przyległych do korpusu.
Ukopy powinny być wykonywane równolegle do osi drogi, po
jednej lub obu jej stronach.
Zasady prowadzenia robót w ukopie i dokopie
Pozyskiwanie gruntu z ukopu lub dokopu może rozpocząć się dopiero po
pobraniu próbek i zbadaniu przydatności zalegającego gruntu do budowy
nasypów oraz po wydaniu zgody na piśmie przez Inżyniera.
Grunty nieprzydatne do budowy nasypów nie powinny być odspajane, chyba że
wymaga tego dostęp do gruntu przeznaczonego do przewiezienia z dokopu w
nasyp.
Dno ukopu należy wykonać ze spadkiem od 2 do 3% w kierunku możliwego
spływu wody. O ile to konieczne, ukop (dokop) należy odwodnić przez
wykonanie rowu odpływowego.
Jeżeli ukop jest zlokalizowany na zboczu, nie może on naruszać stateczności
zbocza.
Dno i skarpy ukopu po zakończeniu jego eksploatacji powinny być tak
ukształtowane, aby harmonizowały z otaczającym terenem. Na dnie i skarpach
ukopu należy przeprowadzić rekultywację według odrębnej dokumentacji
projektowej.
Wykonanie nasypów
Przygotowanie podłoża w obrębie podstawy nasypu
Przed przystąpieniem do budowy nasypu należy w obrębie jego
podstawy zakończyć roboty przygotowawcze, określone w OST
D-01.00.00  Roboty przygotowawcze .
Wycięcie stopni w zboczu
Jeżeli pochylenie poprzeczne terenu w stosunku do osi nasypu jest
większe niż 1:5 należy, dla zabezpieczenia przed zsuwaniem się
nasypu, wykonać w zboczu stopnie o spadku górnej powierzchni,
wynoszącym około 4% ą� 1% i szerokości od 1,0 do 2,5 m.
Zagęszczenie gruntu i nośność w podłożu nasypu
Wykonawca powinien skontrolować wskaz
nik zagęszczenia
gruntów rodzimych, zalegających w strefie podłoża nasypu, do
głębokości 0,5 m od powierzchni terenu. Jeżeli wartość wskaz
nika
zagęszczenia jest mniejsza niż określona w tablicy 4, Wykonawca
powinien dogęścić podłoże tak, aby powyższe wymaganie zostało
spełnione.
Jeżeli wartości wskaz
nika zagęszczenia określone w tablicy 3 nie
mogą być osiągnięte przez bezpośrednie zagęszczanie podłoża, to
należy podjąć środki w celu ulepszenia gruntu podłoża,
umożliwiające uzyskanie wymaganych wartości wskaz
nika
zagęszczenia.
Tablica 4. Minimalne wartości wskaz
nika zagęszczenia dla podłoża
nasypów do głębokości 0,5 m od powierzchni terenu
Nasypy Minimalna wartość Is dla:
o wysokości autostrad innych dróg
[m] i dróg kategoria kategoria
ekspresowych ruchu ruchu
KR3-KR6 KR1-KR2
do 2 1,00 0,97 0,95
ponad 2 0,97 0,97 0,95
Dodatkowo można sprawdzić nośność warstwy gruntu podłoża
nasypu na podstawie pomiaru wtórnego modułu odkształcenia E2
zgodnie z PN-02205:1998.
Spulchnienie gruntów w podłożu nasypów
Jeżeli nasyp ma być budowany na powierzchni skały lub na innej
gładkiej powierzchni, to przed przystąpieniem do budowy nasypu
powinna ona być rozdrobniona lub spulchniona na głębokość co
najmniej 15 cm, w celu poprawy jej powiązania z podstawą nasypu.
Wybór gruntów i materiałów do wykonania nasypów
Wybór gruntów i materiałów do wykonania nasypów powinien być
dokonany z uwzględnieniem zasad podanych poprzednio.
Ogólne zasady wykonywania nasypów
Nasypy powinny być wznoszone przy zachowaniu przekroju poprzecznego i
profilu podłużnego, które określono w dokumentacji projektowej, z
uwzględnieniem ewentualnych zmian wprowadzonych zawczasu przez Inżyniera.
W celu zapewnienia stateczności nasypu i jego równomiernego osiadania należy
przestrzegać następujących zasad:
a) Nasypy należy wykonywać metodą warstwową, z gruntów przydatnych do
budowy nasypów. Nasypy powinny być wznoszone równomiernie na całej
szerokości.
b) Grubość warstwy w stanie luz
nym powinna być odpowiednio dobrana w
zależności od rodzaju gruntu i sprzętu używanego do zagęszczania.
Przystąpienie do wbudowania kolejnej warstwy nasypu może nastąpić dopiero
po odbiorze warstwy poprzedniej.
c) Grunty o różnych właściwościach należy wbudowywać w oddzielnych
warstwach, o jednakowej grubości na całej szerokości nasypu. Grunty spoiste
należy wbudowywać w dolne, a grunty niespoiste w górne warstwy nasypu.
d) Warstwy gruntu przepuszczalnego należy wbudowywać poziomo, a warstwy
gruntu mało przepuszczalnego (o współczynniku K10 d"10-5 m/s) ze spadkiem
górnej powierzchni około 4% ą� 1%. Kiedy nasyp jest budowany w terenie płaskim
spadek powinien być obustronny, gdy nasyp jest budowany na zboczu spadek
powinien być jednostronny, zgodny z jego pochyleniem. Ukształtowanie
powierzchni warstwy powinno uniemożliwiać lokalne gromadzenie się wody.
e) Jeżeli w okresie zimowym następuje przerwa w wykonywaniu nasypu,
a górna powierzchnia jest wykonana z gruntu spoistego, to jej spadki porzeczne
powinny być ukształtowane ku osi nasypu, a woda odprowadzona poza
nasyp z zastosowaniem ścieku. Takie ukształtowanie górnej powierzchni
gruntu spoistego zapobiega powstaniu potencjalnych powierzchni poślizgu
w gruncie tworzącym nasyp.
f) Górną warstwę nasypu, o grubości co najmniej 0,5 m należy wykonać z gruntów
niewysadzinowych, o wskaz
niku wodoprzepuszczalności K10 ł� 6
 5
10 m/s i wskaz
niku różnoziarnistości U ł� 5. Jeżeli Wykonawca nie dysponuje
gruntem o takich właściwościach, Inżynier może wyrazić zgodę na ulepszenie
górnej warstwy nasypu poprzez stabilizację cementem, wapnem lub popiołami
lotnymi. W takim przypadku jest konieczne sprawdzenie warunku nośności i
mrozoodporności konstrukcji nawierzchni i wprowadzenie korekty, polegającej na
rozbudowaniu podbudowy pomocniczej.
g) Na terenach o wysokim stanie wód gruntowych oraz na terenach zalewowych dolne
warstwy nasypu, o grubości co najmniej 0,5 m powyżej najwyższego poziomu
wody, należy wykonać z gruntu przepuszczalnego.
h) Przy wykonywaniu nasypów z popiołów lotnych, warstwę pod popiołami, grubości
0,3 do 0,5 m, należy wykonać z gruntu lub materiałów o dużej przepuszczalności.
Górnej powierzchni warstwy popiołu należy nadać spadki poprzeczne 4% ą�1%
według poz. d).
i) Grunt przewieziony w miejsce wbudowania powinien być bezzwłocznie wbudowany
w nasyp. Inżynier może dopuścić czasowe składowanie gruntu, pod warunkiem jego
zabezpieczenia przed nadmiernym zawilgoceniem.
Wykonywanie nasypów z gruntów kamienistych lub gruboziarnistych odpadów
przemysłowych
Wykonywanie nasypów z gruntów kamienistych lub gruboziarnistych odpadów
przemysłowych powinno odbywać się według jednej z niżej podanych metod, jeśli nie
zostało określone inaczej w dokumentacji projektowej, SST lub przez Inżyniera:
" Wykonywanie nasypów z gruntów kamienistych lub gruboziarnistych odpadów
przemysłowych z wypełnieniem wolnych przestrzeni
Każdą rozłożoną warstwę materiałów gruboziarnistych o grubości nie większej niż
0,3 m, należy przykryć warstwą żwiru, pospółki, piasku lub gruntu (materiału)
drobnoziarnistego. Materiałem tym wskutek zagęszczania (najlepiej sprzętem
wibracyjnym), wypełnia się wolne przestrzenie między grubymi ziarnami. Przy tym
sposobie budowania nasypów można stosować skały oraz odpady przemysłowe,
które są miękkie (zgodnie z charakterystyką podaną uprzednio).
 Wykonywanie nasypów z gruntów kamienistych lub gruboziarnistych
odpadów przemysłowych bez wypełnienia wolnych przestrzeni
Warstwy nasypu wykonane według tej metody powinny być zbudowane
z materiałów mrozoodpornych. Warstwy te należy oddzielić od podłoża
gruntowego pod nasypem oraz od górnej strefy nasypu około
20-centymetrową warstwą żwiru, pospółki lub nieodsianego kruszywa łamanego,
zawierającego od 25 do 50% ziarn mniejszych od 2 mm i spełniających warunek:
4 d85 ł� D15 ł� 4 d15
gdzie:
d85 i d15 - średnica oczek sita, przez które przechodzi 85% i 15% gruntu podłoża
lub gruntu górnej warstwy nasypu (mm),
D15 - średnica oczek sita, przez które przechodzi 15% materiału gruboziarnistego
(mm).
Części nasypów wykonywane tą metodą nie mogą sięgać wyżej niż
1,2 m od projektowanej niwelety nasypu.
Warstwa oddzielająca z geotekstyliów przy wykonywaniu nasypów z
gruntów kamienistych
Rolę warstw oddzielających mogą również pełnić warstwy geotekstyliów.
Geotekstylia przewidziane do użycia w tym celu powinny posiadać aprobatę
techniczną, wydaną przez uprawnioną jednostkę. W szczególności wymagana jest
odpowiednia wytrzymałość mechaniczna geotekstyliów, uniemożliwiająca ich przebicie
przez ziarna materiału gruboziarnistego oraz odpowiednie właściwości filtracyjne,
dostosowane do uziarnienia przyległych warstw.
Wykonywanie nasypów na dojazdach do obiektów mostowych
Do wykonywania nasypów na dojazdach do obiektów mostowych, na długości
równej długości klina odłamu, zaleca się stosowanie gruntów stabilizowanych
cementem.
Do wykonania nasypów na dojazdach do mostów i wiaduktów, bez ulepszania
gruntów spoiwem, mogą być stosowane żwiry, pospółki, piaski średnioziarniste
i gruboziarniste, o wskaz
niku różnoziarnistości Uł�5 i współczynniku
wodoprzepuszczalności k10 >� 10 -5 m/s.
W czasie wykonywania nasypu na dojazdach należy spełnić wymagania ogólne,.
Wskaz
nik zagęszczenia gruntu Is powinien być nie mniejszy niż 1,00 na całej
wysokości nasypu (dla autostrad i dróg ekspresowych górne 0,2 m nasypu.
Wykonanie nasypów nad przepustami
Nasypy w obrębie przepustów należy wykonywać jednocześnie z obu stron
przepustu z jednakowych, dobrze zagęszczonych poziomych warstw gruntu.
Dopuszcza się wykonanie przepustów z innych poprzecznych elementów
odwodnienia w przekopach (wcinkach) wykonanych w poprzek uformowanego
nasypu. W tym przypadku podczas wykonania nasypu w obrębie przekopu należy
uwzględnić wymagania określone poprzednio.
Wykonywanie nasypów na zboczach
Przy budowie nasypu na zboczu o pochyłości od 1:5 do 1:2 należy
zabezpieczyć nasyp przed zsuwaniem się przez:
" wycięcie w zboczu stopni wykonanie rowu stokowego powyżej nasypu.
Przy pochyłościach zbocza większych niż 1:2 wskazane jest zabezpieczenie
stateczności nasypu przez podparcie go murem oporowym.
Poszerzenie nasypu
Przy poszerzeniu istniejącego nasypu należy wykonywać w jego skarpie
stopnie o szerokości do 1,0 m. Spadek górnej powierzchni stopni powinien wynosić
4% ą�1% w kierunku zgodnym z pochyleniem skarpy.
Wycięcie stopni obowiązuje zawsze przy wykonywaniu styku dwóch
przyległych części nasypu, wykonanych z gruntów o różnych właściwościach lub w
różnym czasie.
Wykonywanie nasypów na bagnach
Nasypy na bagnach powinny być wykonane według oddzielnych wymagań,
opartych na:
" wynikach badań głębokości, typu i warunków hydrologicznych bagna,
" wynikach badań próbek gruntu bagiennego z uwzględnieniem określenia rodzaju
gruntu wypełniającego bagno, współczynników filtracji, badań edometrycznych,
wilgotności itp.,
" obliczeniach stateczności nasypu,
" obliczeniach wielkości i czasu osiadania,
" uzasadnieniu ekonomicznym obranej metody budowy nasypu.
W czasie wznoszenia korpusu metodą warstwową obowiązują ogólne zasady
określone poprzednio.
Wykonywanie nasypów w okresie deszczów
Wykonywanie nasypów należy przerwać, jeżeli wilgotność gruntu przekracza
wartość dopuszczalną, to znaczy jest większa od wilgotności optymalnej o więcej niż
10% jej wartości.
Na warstwie gruntu nadmiernie zawilgoconego nie wolno układać następnej
warstwy gruntu.
Osuszenie można przeprowadzić w sposób mechaniczny lub chemiczny, poprzez
wymieszanie z wapnem palonym albo hydratyzowanym.
W celu zabezpieczenia nasypu przed nadmiernym zawilgoceniem, poszczególne
jego warstwy oraz korona nasypu po zakończeniu robót ziemnych powinny być równe
i mieć spadki potrzebne do prawidłowego odwodnienia. W okresie deszczowym nie
należy pozostawiać nie zagęszczonej warstwy do dnia następnego. Jeżeli warstwa
gruntu niezagęszczonego uległa przewilgoceniu, a Wykonawca nie jest w stanie
osuszyć jej i zagęścić w czasie zaakceptowanym przez Inżyniera, to może on nakazać
Wykonawcy usunięcie wadliwej warstwy.
Wykonywanie nasypów w okresie mrozów
Niedopuszczalne jest wykonywanie nasypów w temperaturze przy której nie jest
możliwe osiągnięcie w nasypie wymaganego wskaz
nika zagęszczenia gruntów.
Nie dopuszcza się wbudowania w nasyp gruntów zamarzniętych lub gruntów
przemieszanych ze śniegiem lub lodem.
W czasie dużych opadów śniegu wykonywanie nasypów powinno być przerwane.
Przed wznowieniem prac należy usunąć śnieg z powierzchni wznoszonego nasypu.
Jeżeli warstwa niezagęszczonego gruntu zamarzła, to nie należy jej przed
rozmarznięciem zagęszczać ani układać na niej następnych warstw.
Zagęszczenie gruntu
Ogólne zasady zagęszczania gruntu
Każda warstwa gruntu jak najszybciej po jej rozłożeniu, powinna być zagęszczona z
zastosowaniem sprzętu odpowiedniego dla danego rodzaju gruntu oraz występujących
warunków.
Rozłożone warstwy gruntu należy zagęszczać od krawędzi nasypu w kierunku jego
osi.
Grubość warstwy
Grubość warstwy zagęszczonego gruntu oraz liczbę przejść maszyny zagęszczającej
zaleca się określić doświadczalnie dla każdego rodzaju gruntu i typu maszyny, zgodnie
z zasadami .
Orientacyjne wartości, dotyczące grubości warstw różnych gruntów oraz liczby
przejazdów różnych maszyn do zagęszczania podano poprzednio.
Wilgotność gruntu
Wilgotność gruntu w czasie zagęszczania powinna być równa wilgotności
optymalnej, z tolerancją:
" w gruntach niespoistych ą�2 %
" w gruntach mało i średnio spoistych +0 %, -�2 %
" w mieszaninach popiołowo-żużlowych +2%, -�4 %
Sprawdzenie wilgotności gruntu należy przeprowadzać laboratoryjnie.
Wymagania dotyczące zagęszczania
W zależności od uziarnienia stosowanych materiałów, zagęszczenie warstwy
należy określać za pomocą oznaczenia wskaz
nika zagęszczenia lub porównania
pierwotnego i wtórnego modułu odkształcenia.
Kontrolę zagęszczenia na podstawie porównania pierwotnego i wtórnego modułu
odkształcenia, określonych zgodnie z normą PN-S-02205:1998, należy stosować tylko
dla gruntów gruboziarnistych, dla których nie jest możliwe określenie wskaz
nika
zagęszczenia Is, według BN-77/8931-12.
Wskaz
nik zagęszczenia gruntów w nasypach, określony według normy BN-
77/8931-12 powinien na całej szerokości korpusu spełniać wymagania podane w
tablicy 5.
Tablica 5. Minimalne wartości wskaz
nika zagęszczenia gruntu w nasypach
Minimalna wartość Is dla:
Strefa autostrad innych dróg
nasypu i dróg
ekspresowych KR3-KR6 KR1-KR2
Górna warstwa o grubości 20 1,03 1,00 1,00
cm
Niżej leżące warstwy nasypu
do głębokości 1,00 - -
od powierzchni robót - 1,00 0,97
ziemnych:
- 0,2 do 2,0 m (autostrady)
- 0,2 do 1,2 m (inne drogi)
Warstwy nasypu na
głębokości od powierz- 0,97 - -
chni robót ziemnych poniżej: - 0,97 0,95
- 2,0 m (autostrady)
- 1,2 m (inne drogi)
 Wymagania dla parametrów nośności i
zagęszczenia w nasypie
Wymagania dla parametrów nośności i
zagęszczenia w wykopie
Jako zastępcze kryterium oceny wymaganego zagęszczenia gruntów dla których trudne
jest pomierzenie wskaz
nika zagęszczenia, przyjmuje się wartość wskaz
nika
odkształcenia I0 określonego zgodnie z normą PN-S-02205:1998.
Wskaz
nik odkształcenia nie powinien być większy niż:
ż� dla żwirów, pospółek i piasków
ż� 2,2 przy wymaganej wartości Is ł�1,0,
ż� 2,5 przy wymaganej wartości Is <�1,0,
ż� dla gruntów drobnoziarnistych o równomiernym uziarnieniu (pyłów, glin
pylastych, glin zwięzłych, iłów  2,0,
ż� dla gruntów różnoziarnistych (żwirów gliniastych, pospółek gliniastych, pyłów
piaszczystych, piasków gliniastych, glin piaszczystych, glin piaszczystych
zwięzłych)  3,0,
ż� dla narzutów kamiennych, rumoszy  4,
ż� dla gruntów antropogenicznych  na podstawie badań poligonowych.
Próbne zagęszczenie
Odcinek doświadczalny dla próbnego zagęszczenia gruntu o minimalnej
powierzchni 300 m2, powinien być wykonane na terenie oczyszczonym z gleby, na
którym układa się grunt czterema pasmami o szerokości od 3,5 do 4,5 m każde.
Poszczególne warstwy układanego gruntu powinny mieć w każdym pasie inną grubość
z tym, że wszystkie muszą mieścić się w granicach właściwych dla danego sprzętu
zagęszczającego. Wilgotność gruntu powinna być równa optymalnej z tolerancją.
.Grunt ułożony na poletku według podanej wyżej zasady powinien być następnie
zagęszczony, a po każdej serii przejść maszyny należy określić wskaz
niki zagęszczenia,
dopuszczając stosowanie innych, szybkich metod pomiaru (sonda izotopowa,
ugięciomierz udarowy po ich skalibrowaniu w warunkach terenowych).
Odkłady
Warunki ogólne wykonania odkładów
Roboty omówione w tym punkcie dotyczą postępowania z gruntami lub innymi
materiałami, które zostały pozyskane w czasie wykonywania wykopów, a które nie
będą wykorzystane do budowy nasypów oraz innych prac związanych z trasą drogową.
Grunty lub inne materiały powinny być przewiezione na odkład, jeżeli:
a) stanowią nadmiar objętości w stosunku do objętości gruntów przewidzianych
do wbudowania,
b) są nieprzydatne do budowy nasypów oraz wykorzystania w innych pracach,
związanych z budową trasy drogowej,
c) ze względu na harmonogram robót nie jest ekonomicznie uzasadnione
oczekiwanie na wbudowanie materiałów pozyskiwanych z wykopu.
Wykonawca może przyjąć, że zachodzi jeden z podanych wyżej przypadków tylko
wówczas, gdy zostało to jednoznacznie określone w dokumentacji projektowej,
harmonogramie robót lub przez Inżyniera.
Lokalizacja odkładu
Jeżeli pozwalają na to właściwości materiałów przeznaczonych do przewiezienia
na odkład, materiały te powinny być w razie możliwości wykorzystane do wyrównania
terenu, zasypania dołów i sztucznych wyrobisk oraz do ewentualnego poszerzenia
nasypów. Roboty te powinny być wykonane zgodnie z dokumentacją projektową i
odpowiednimi zasadami, dotyczącymi wbudowania i zagęszczania gruntów oraz
wskazówkami Inżyniera.
Jeżeli nie przewidziano zagospodarowania nadmiaru objętości w sposób określony
powyżej, materiały te należy przewiez
ć na odkład.
Lokalizacja odkładu powinna być wskazana w dokumentacji projektowej lub przez
Inżyniera. Jeżeli miejsce odkładu zostało wybrane przez Wykonawcę, musi być ono
zaakceptowane przez Inżyniera. Niezależnie od tego, Wykonawca musi uzyskać zgodę
właściciela terenu.
Jeżeli odkłady są zlokalizowane wzdłuż odcinka trasy przebiegającego w wykopie, to:
a) odkłady można wykonać z obu stron wykopu, jeżeli pochylenie poprzeczne
terenu jest niewielkie, przy czym odległość podnóża skarpy odkładu od górnej
krawędzi wykopu powinna wynosić:
b) nie mniej niż 3 m w gruntach przepuszczalnych,
c) nie mniej niż 5 m w gruntach nieprzepuszczalnych,
d) przy znacznym pochyleniu poprzecznym terenu, jednak mniejszym od 20%,
odkład należy wykonać tylko od górnej strony wykopu, dla ochrony od wody
stokowej,
e) przy pochyleniu poprzecznym terenu wynoszącym ponad 20%, odkład należy
zlokalizować poniżej wykopu,
f) na odcinkach zagrożonych przez zasypywanie drogi śniegiem, odkład należy
wykonać od strony najczęściej wiejących wiatrów, w odległości ponad 20 m od
krawędzi wykopu.
Jeśli odkład zostanie wykonany w nie uzgodnionym miejscu lub niezgodnie z
wymaganiami, to zostanie on usunięty przez Wykonawcę na jego koszt, według
wskazań Inżyniera.
Konsekwencje finansowe i prawne, wynikające z ewentualnych uszkodzeń
środowiska naturalnego wskutek prowadzenia prac w nie uzgodnionym do tego
miejscu, obciążają Wykonawcę.
Zasady wykonania odkładów
Wykonanie odkładów, a w szczególności ich wysokość, pochylenie, zagęszczenie
oraz odwodnienie powinny być zgodne z wymaganiami podanymi w dokumentacji
projektowej lub SST. Jeżeli nie określono inaczej, należy przestrzegać ustaleń podanych
w normie PN-S-02205:1998 to znaczy odkład powinien być uformowany w pryzmę o
wysokości do 1,5 m, pochyleniu skarp od 1do 1,5 i spadku korony od 2% do 5%.
Odkłady powinny być tak ukształtowane, aby harmonizowały z otaczającym
terenem. Powierzchnie odkładów powinny być obsiane trawą, obsadzone krzewami lub
drzewami albo przeznaczone na użytki rolne lub leśne, zgodnie z dokumentacją
projektową.
Odspajanie materiału przewidzianego do przewiezienia na odkład powinno być
przerwane, o ile warunki atmosferyczne lub inne przyczyny uniemożliwiają jego
wbudowanie zgodnie z wymaganiami sformułowanymi w tym zakresie w dokumentacji
projektowej, SST lub przez Inżyniera.
Przed przewiezieniem gruntu na odkład Wykonawca powinien upewnić się, że
spełnione są warunki określone poprzednio. Jeżeli wskutek pochopnego przewiezienia
gruntu na odkład przez Wykonawcę, zajdzie konieczność dowiezienia gruntu do
wykonania nasypów z ukopu, to koszt tych czynności w całości obciąża Wykonawcę.
Tablica 6. Podział gruntów pod względem wysadzinowości wg PN-S-02205.
Grupy gruntów
Wyszczególnienie
Lp.
właściwości
Jednostki
Niewysadzinowe Wątpliwe Wysadzinowe
1 Rodzaj gruntu 1. rumosz 1. piasek mało wysadzinowe
niegliniasty pylasty 1. glina piaszczysta
2. żwir 2. zwietrzelina zwięzła, glina zwięzła,
3. pospółka gliniasta glina pylasta zwięzła
4. piasek gruby 3. rumosz 2. ił, ił piaszczysty, ił
5. piasek średni gliniasty pylasty
6. piasek drobny 4. żwir bardzo wysadzinowe
7. żużel gliniasty 1. piasek gliniasty
nierozpadowy 5. pospółka 2. pył, pył piaszczysty
gliniasta 3. glina piaszczysta, glina,
glina pylasta
4. ił warwowy
2 Zawartość cząstek
Ł� 0,075 mm % <� 15 od 15 do 30 >� 30
Ł� 0,02 mm <� 3 od 3 do 10 >� 10
3 Kapilarność bierna
Hkb m <� 1,0 ł� 1,0 >� 1,3
4 Wskaz
nik
piaskowy WP >� 35 od 25 do 35 <� 25
Podział gruntów i innych materiałów na kategorie odspojenia
Gęstość Przeciętne
objętościowa spulchnienie po
Kate- Rodzaj i charakterystyka gruntu lub materiału w stanie odspojeniu w %
goria naturalnym od pierwotnej
kN/m3 objętości1)
Piasek suchy bez spoiwa 15,7 od 5 do 15
1 Gleba uprawna zaorana lub ogrodowa 11,8 od 5 do 15
Torf bez korzeni 9,8 od 20 do 30
Popioły lotne niezleżałe 11,8 od 5 do 15
Piasek wilgotny 16,7 od 15 do 25
Piasek gliniasty, pył i lessy wilgotne, twardoplastyczne i 17,7 od 15 do 25
plastyczne 12,7 od 15 do 25
2 Gleba uprawna z darniną lub korzeniami grubości do 30 10,8 od 20 do 30
mm
Torf z korzeniami grubości do 30 mm 16,7 od 15 do 25
Nasyp z piasku oraz piasku gliniastego z gruzem, 16,7 od 15 do 25
tłuczniem lub odpadkami drewna
Żwir bez spoiwa lub małospoisty
Piasek gliniasty, pył i lessy małowilgotne, półzwarte 18,6 od 20 do 30
Gleba uprawna z korzeniami grubości ponad 30 mm 13,7 od 20 do 30
Torf z korzeniami grubości ponad 30 mm 13,7 od 20 do 30
3 Nasyp zleżały z piasku gliniastego, pyłu i lessu z gruzem,
tłuczniem lub odpadkami drewna 18,6 od 20 do 30
Rumosz skalny zwietrzelinowy z otoczakami o wymiarach
do 40 mm 17,7 od 20 do 30
Glina, glina ciężka i iły wilgotne, twardoplastyczne i
plastyczne, bez głazów 19,6 od 20 do 30
Mady i namuły gliniaste rzeczne 17,7 od 20 do 30
19,6
Popioły lotne zleżałe 17,7 od 20 do 30
19,6
Less suchy zwarty 18,6 od 25 do 35
 Torf z korzeniami grubości ponad 30 mm 13,7 od 20 do 30
3 Nasyp zleżały z piasku gliniastego, pyłu i lessu z gruzem,
tłuczniem lub odpadkami drewna 18,6 od 20 do 30
Rumosz skalny zwietrzelinowy z otoczakami o wymiarach
do 40 mm 17,7 od 20 do 30
Glina, glina ciężka i iły wilgotne, twardoplastyczne i
plastyczne, bez głazów 19,6 od 20 do 30
Podział gruntów i innych materiałów na kategorie odspojenia c.d.
Mady i namuły gliniaste rzeczne 17,7 od 20 do 30
19,6
Popioły lotne zleżałe 17,7 od 20 do 30
19,6
Less suchy zwarty 18,6 od 25 do 35
Nasyp zleżały z gliny lub iłu z gruzem, tłuczniem i
odpadkami drewna lub głazami o masie do 25 kg,
stanowiącymi do 10% objętości gruntu 19,6 od 25 do 35
4 Glina, glina ciężka i iły małowilgotne, półzwarte i zwarte 20,6 od 25 do 35
Glina zwałowa z głazami do 50 kg stanowiącymi do 10%
objętości gruntu 20,6 od 25 do 35
Gruz ceglany i rumowisko budowlane z blokami do 50 kg 16,7 od 25 do 35
Iłołupek miękki 19,6 od 25 do 35
Grube otoczaki lub rumosz o wymiarach do 90 mm lub z
głazami o masie do 10 kg 19,6 od 25 do 35
Żużel hutniczy niezwietrzały 14,7 od 30 do 45
19,6
Glina zwałowa z głazami do 50 kg stanowiącymi 10��30%
20,6 od 30 do 45
objętości gruntu
17,7 od 30 do 45
Rumosz skalny zwietrzelinowy o wymiarach ponad 90 mm
5
Gruz ceglany i rumowisko budowlane silnie scementowane
17,7 od 30 do 45
lub w blokach ponad 50 kg
16,7
Margle miękkie lub średnio twarde słabo spękane
22,6 od 30 do 45
16,7
Opoka kredowa miękka lub zbita
22,6 od 30 do 45
Węgiel kamienny i brunatny 41,8 od 30 do 45
 Węgiel kamienny i brunatny 41,8 od 30 do 45
Iły przewarstwione łupkiem 14,7 od 30 do 45
19,6
Iłołupek twardy, lecz rozsypliwy 19,6 od 30 do 45
Podział gruntów i innych materiałów na kategorie odspojenia c.d.
Zlepieńce słabo scementowane 20,6 od 30 do 45
Gips 21,6 od 30 do 45
Tuf wulkaniczny, częściowo sypki 15,7 od 30 do 45
Iłołupek twardy 26,5 od 30 do 45
A
upek mikowy i piaszczysty niespękany 22,6 od 45 do 50
Margiel twardy 23,5 od 30 do 45
6 Wapień marglisty 22,6 od 45 do 50
Piaskowiec o spoiwie ilastym 21,6 od 30 do 50
Zlepieńce otoczaków głównie skał osadowych 21,6 od 30 do 45
Anhydryt 24,5 od 45 do 50
Tuf wulkaniczny zbity 18,6 od 45 do 50
A
upek piaszczysto-wapnisty 23,5 od 45 do 50
Piaskowiec ilasto-wapnisty twardy 23,5 od 45 do 50
Zlepieńce z otoczaków głównie skał osadowych o spoiwie
7 krzemionkowym 23,5 od 45 do 50
Wapień niezwietrzały 23,5 od 45 do 50
Magnezyt 28,4 od 45 do 50
Granit i gnejs silnie zwietrzałe 23,5 od 45 do 50
A
upek plastyczny twardy niespękany 24,5 od 45 do 50
Piaskowiec twardy o spoiwie wapiennym 24,5 od 45 do 50
8 Wapień twardy niezwietrzały 24,5 od 45 do 50
Marmur i wapień krystaliczny 25,5 od 45 do 50
Dolomit niezbyt twardy 24,5 od 45 do 50
Piaskowiec kwarcytowy lub o spoiwie ilasto- 25,5 od 45 do 50
krzemionkowym
Zlepieńce z otoczaków skał głównie krystalicznych o 25,5 od 45 do 50
spoiwie wapiennym lub krzemionkowym 25,5 od 45 do 50
9 Dolomit bardzo twardy 25,5 od 45 do 50
Granit gruboziarnisty niezwietrzały 25,5 od 45 do 50
7 krzemionkowym 23,5 od 45 do 50
Wapień niezwietrzały 23,5 od 45 do 50
Magnezyt 28,4 od 45 do 50
Granit i gnejs silnie zwietrzałe 23,5 od 45 do 50
A
upek plastyczny twardy niespękany 24,5 od 45 do 50
Piaskowiec twardy o spoiwie wapiennym 24,5 od 45 do 50
8 Wapień twardy niezwietrzały 24,5 od 45 do 50
Podział gruntów i innych materiałów na kategorie odspojenia c.d.
Marmur i wapień krystaliczny 25,5 od 45 do 50
Dolomit niezbyt twardy 24,5 od 45 do 50
Piaskowiec kwarcytowy lub o spoiwie ilasto- 25,5 od 45 do 50
krzemionkowym
Zlepieńce z otoczaków skał głównie krystalicznych o 25,5 od 45 do 50
spoiwie wapiennym lub krzemionkowym 25,5 od 45 do 50
9 Dolomit bardzo twardy 25,5 od 45 do 50
Granit gruboziarnisty niezwietrzały 25,5 od 45 do 50
Sjenit gruboziarnisty 24,5 od 45 do 50
Serpentyn 24,5 od 45 do 50
Wapień bardzo twardy 25,5, od 45 do 50
Gnejs
Granit średnio i drobnoziarnisty 25,5 od 45 do 50
26,5
Sjenit średnioziarnisty 25,5 od 45 do 50
Gnejs twardy 26,5 od 45 do 50
Porfir 24,5 od 45 do 50
Trachit, liparyt, i skały pokruszone 26,5 od 45 do 50
10 Granitognejs 25,5 od 45 do 50
Wapień krzemienisty i rogowy bardzo twardy 27,4 od 45 do 50
Andezyt, bazalt, rogowiec w ławicach 26,5 od 45 do 50
Gabro 26,5 od 45 do 50
Gabrodiabaz i kwarcyt 27,4 od 45 do 50
Bazalt 25,5 od 45 do 50
27,4
1) Mniejsze wartości stosować przy obliczaniu ilości materiałów na warstwy nasypów przed ich
zagęszczeniem, większe wartości przy obliczaniu objętości i ilości środków przewozowych.
Tablica 8. Minimalne wartości wskaz
nika zagęszczenia w wykopach i miejscach
zerowych robót ziemnych
Minimalna wartość Is dla:
Strefa autostrad innych dróg
korpusu i dróg ruch ciężki ruch mniejszy
ekspresowych i bardzo ciężki od ciężkiego
Górna warstwa o grubości 20 cm 1,03 1,00 1,00
Na głębokości od 20 do 50 cm od
powierzchni robót ziemnych 1,00 1,00 0,97
Tablica 9. Minimalne wartości wskaz
nika zagęszczenia dla podłoża nasypów do
głębokości 0,5 m od powierzchni terenu
Minimalna wartość Is dla:
Nasypy autostrad innych dróg
o wysokości i dróg ruch ciężki ruch mniejszy
ekspresowych i bardzo ciężki od ciężkiego
do 2 metrów 1,00 0,97 0,95
ponad 2 metry 0,97 0,97 0,95
Tablica 10. Minimalne wartości wskaz
nika zagęszczenia gruntu w nasypach
Minimalna wartość Is dla:
Strefa autostrad innych dróg
nasypu i dróg ruch ciężki i ruch mniejszy
ekspresowych bardzo ciężki od ciężkiego
Górna warstwa o grubości 20
1,03 1,00 1,00
cm
Niżej leżące warstwy nasypu do
głębokości
od powierzchni robót ziemnych:
1,00 - -
- 2,0 m (autostrady)
- 1,00 0,97
- 1,2 m (inne drogi)
Warstwy nasypu na głębokości
od powierz-
chni robót ziemnych poniżej:
0,97 - -
- 2,0 m (autostrady)
- 0,97 0,95
- 1,2 m (inne drogi)
Jeżeli jako kryterium oceny dobrego zagęszczenia gruntu stosuje się porównanie
wartości modułów odkształcenia, to wartość stosunku wtórnego do pierwotnego
modułu odkształcenia, określonych zgodnie z normą BN-64/8931-02, nie powinna być
większa od 2,2.
Jeżeli badania kontrolne wykażą, że zagęszczenie warstwy nie jest wystarczające, to
Wykonawca powinien spulchnić warstwę, doprowadzić grunt do wilgotności
optymalnej i powtórnie zagęścić. Jeżeli powtórne zagęszczenie nie spowoduje
uzyskania wymaganego wskaz
nika zagęszczenia, Wykonawca powinien usunąć
warstwę i wbudować nowy materiał, o ile Inżynier nie zezwoli na ponowienie próby
prawidłowego zagęszczenia warstwy.
Tablica 12. Orientacyjne dane przy doborze sprzętu zagęszczającego
wg [IBDiM, Warszawa, 2002]
Rodzaje gruntu
gruboziarniste Uwagi o
niespoiste: piaski, żwiry,
Rodzaje
spoiste: pyły gliny, iły
przydatności
pospółki
i kamieniste
urządzeń
maszyn
grubość liczba grubość liczba grubość
liczba przejść
warstwy przejść warstwy przejść warstwy
zagęszczających
n ***
[ m ] n *** [ m ] n *** [ m ]
Walce statyczne 0,1 do 0,2 4 do 8 0,1 do 0,2 4 do 8 0,2 do 0,3 4 do 8 1)
gładkie *
Walce statyczne - - 0,2 do 0,3 8 do 12 0,2 do 0,3 8 do 12 2)
okołkowane *
Walce statyczne 0,2 do 0,5 6 do 8 0,2 do 0,4 6 do 10 - - 3)
ogumione *
Walce wibracyjne 0,4 do 0,7 4 do 8 0,2 do 0,4 3 do 4 0,3 do 0,6 3 do 5 4)
gładkie **
Walce wibracyjne 0,3 do 0,6 3 do 6 0,2 do 0,4 6 do 10 0,2 do 0,4 6 do 10 5)
okołkowane **
Zagęszczarki 0,3 do 0,5 4 do 8 - - 0,2 do 0,5 4 do 8 6)
wibracyjne **
Ubijaki 0,2 do 0,4 2 do4 0,1 do 0,3 3 do 5 0,2 do 0,4 3 do 4 6)
szybkouderzające
Ubijaki o masie od 1 4 do 10 3 do 6 3 do 6
do 10 Mg zrzucane z uderzeń w uderzeń w uderzeń w
2,0 do 8,0 1,0 do 4,0 1,0 do 5,0
wys. od 5 do 10 m punkt punkt punkt
*) Walce statyczne są mało przydatne w gruntach kamienistych.
**) Wibracyjnie należy zagęszczać warstwy grubości ł� 15 cm, cieńsze warstwy należy zagęszczać statycznie.
***) Wartości orientacyjne, właściwe należy ustalić na odcinku doświadczalnym.
Uwagi:
1) Walce statyczne gładkie - do zagęszczania górnych warstw podłoża. Zalecane do
codziennego wygładzania (przywałowania) gruntów spoistych w miejscu pobrania i
w nasypie.
2) Walce statyczne okołkowane - nie nadają się do gruntów nawodnionych.
3) Walce statyczne ogumione - mało przydatne w gruntach spoistych.
4) Walce wibracyjne gładkie - do gruntów spoistych przydatne są walce średnie i
ciężkie, do gruntów kamienistych - walce bardzo ciężkie.
5) Walce wibracyjne okołkowane - zalecane do piasków pylastych i gliniastych,
pospółek gliniastych i glin piaszczystych.
6) Zagęszczarki wibracyjne i ubijaki szybkouderzające - zalecane do zasypek
wąskich przekopów
Maszyny do robót ziemnych
1. Spycharki
Służą do odspajania i przemieszczania gruntu:
" Na całej długości na tę samą głębokość  grunty niespoiste
" Klinowo grunty średniospoiste
" Schodkowo  grunty bardzo spoiste
Zasięg pracy spycharki zależy od objętości lemiesza, rodzaju gruntu i sposobu
przesuwu gruntu:
" 60 m  po terenie
" 100 m  jeśli porusza się w korycie
Spycharki są to maszyny uniwersalne używane do następujących robót:
" oczyszczanie placu budowy
" zbieranie i zwałowanie humusu
" wykopy, transport i wbudowanie gruntu
" plantowanie terenu
" zasypywanie wykopów i rowów
Typ lemiesza Półwklęsły Wklęsły
18,6 22,8
Pojemność lemiesza wg SAE J1265
[m3] [m3]
4,81 5,18
- szerokość z ostrzami
[m] [m]
2,23 2,26
- wysokość [A]
[m] [m]
Maks. podnoszenie, w położeniu 1,53 1,53
prostym [B] [m] [m]
Maks. opuszczanie poniżej poziomu 0,83 0,83
gruntu [C] [m] [m]
Maks. przechył lemiesza lewy/prawy
1,15 [m] 1,25 [m]
[D]
Maks. kąt pochylenia lemiesza [E]
10��
6 322 7 338
10Masa
[kg] [kg]
Osprzęt dodatkowy  np. zrywaki
2. Zgarniarki
Służą do odspajania i przemieszczania gruntu. Zasięg pracy wynosi od 100 m
do kilku kilometrów i zależy przede wszystkim od objętości skrzyni zgarniarki.
Wyróżniamy zgarniarki:
" przyczepne- zasięg do 400 m
" samojezdne
Sposób pracy zgarniarki:
" eliptyczny  krótszy odcinek
" ósemkowy lub zygzakowy  dłuższy odcinek
3. Równiarki
Są to maszyny służące do wyrównywania i profilowania powierzchni robót
ziemnych oraz wykonywania prac pomocniczych. Najczęstsze przykłady
zastosowania równiarek to:
" wyrównywanie skarp wykopów i nasypów i korony robót ziemnych ściśle do
profilu,
" zdejmowanie humusu,
" wyrównywanie i zgarnianie gruntu w nasypach,
" profilowanie koryta w gotowym korpusie ziemnym,
" wykonywanie rowów odwadniających,
" humusowanie powierzchni,
Osprzęt dodatkowy: noże skarpiarskie, zrywaki
4. Koparki
Służą do wydobywania i załadunku gruntów na środki transportowe. Stosuje się
je przede wszystkich do:
" wykonywania wykopów
" wykonywania rowów
" formowania skarp
" załadunku gruntów i innych materiałów sypkich
Ponadto stosuje się je do czynności pomocniczych jak:
" oczyszczanie terenu (karczowanie)
" zagęszczanie gruntu
" wbijanie pali
" zrywanie nawierzchni
" roboty montażowe i przeładunkowe
Ze względu na sposób urabiania gruntów koparki dzielimy na:
" podsiębierne  urabiają grunty poniżej powierzchni
" przedsiębierne  pracują z dołu
5. Sprzęt zagęszczający
walce gładkie  niewielka głębokość działania, grunty spoiste, żwiry, pospółki,
piaski gliniaste
" walce ogumione  wszystkie grunty z wyjątkiem piasków równoziarnistych
" walce okołkowane  grunty skawalone, grunty spoiste o małej wilgotności
walce wibracyjne  najlepsze do gruntów ziarnistych, rozpoczynać z małą
częstotliwością wibracji, póz
niej większą
" płyty wibracyjne i ubijaki  mała powierzchnia robót  wszystkie grunty
Podstawowe charakterystyki walców:
" szerokość bębna
" masa eksploatacyjna
" obciążenie bębna
" statyczne obciążenie liniowe [kg/cm]
" max masa eksploatacyjna
" zakres prędkości jazdy
" amplituda wibracji [mm]
" częstotliwość wibracji [Hz]
" siła odśrodkowa [kN]
METODY WYKONYWANIA ROBÓT ZIEMNYCH
1. Metoda warstwowa
Roboty są wykonywane od razu na całej długości:
" warstwami o niewielkiej grubości (kilkanaście centymetrów)
przy użyciu spycharek i zgarniarek
" za pomocą wąskich przekopów  jeśli używa się koparek i samochodów
samowyładowczych
Stosowana jest do wykonywania długich wykopów w terenie płaskim lub
pagórkowatym.
Metoda warstwowa wykonywania wykopów i nasypów
2. Metoda czołowa
Cała objętość gruntu jest wydobywana od czoła. Może
być stosowana w płaskich i niezbyt szerokich wykopach
lub przy kopaniu dołów. Koparka porusza się zygzakiem.
Najczęściej stosuje się przybudowie krótkich nasypów w
miejscach przekraczania wąskich i głębokich dolin, a
także przy budowie nasypów na bagnach.
Metodę czołowa stosuje się również przy poprzecznym
przerzucie gruntu w przekrojach odcinkowych.
Zalety: możliwość wykonywania wykopu grubymi
warstwami
Wady: niewielki odcinek robót i powolny postęp prac,
nierównomierne zagęszczenie gruntów w nasypie.
Metoda czołowa wykonywania wykopu
3. Metoda boczna
Zastosowanie: poszerzanie istniejących nasypów oraz
przy sypaniu nasypów na zboczach i w
przekrojach odcinkowych
Zalety: możliwość jednoczesnego wyładowywania
długich zestawów środków transportowych
Wady: nierównomierne osiadanie nasypu,
skłonność do powstawania osuwisk
Tablica13. Wymagane normowe badania budowli ziemnej
Tablica13. Wymagane normowe badania budowli ziemnej
c.d.