Pięć nie znanych listów Witkacego
 Pięć nie znanych listów Witkacego1
Wielmożny Pan Doktór
p.por. Emil Breiter2
Krakowskie przedmieście 35
(przekreślone)
5 piętro w podwórzu
Wierzbowa N� 9
W a r s z a w a
(W lewym dolnym rogu koperty adres nadawczy: Witkiewicz  Wawel Zakopane)
1.
Kochany Emilu:
To że nigdy do mnie nie piszesz jest świństwo: mniejsza o to. Jesteś w Komitecie
 Skamandra i zwracam się do Ciebie oficyalnie. Posłane przezemnie artykuły i II część teorii
Teatru są na t l e zamięszania panującego w sferze teoryi sztuki r e w e l a c y a m i . Jestem b.
skromny ale bez żadnej megalomaniji z zastrzeżeniem w z g l ę d n o ś c i wartości tych rzeczy
mogę to stwierdzić. Malarskich pism nie ma a gdy są nie są czytane i pisze się w nich bzdury.
Literaci muszą dać kącik (drobny druk chociaż) malarzom umiejącym przytem myśleć dla
wypowiedzenia się na ten temat, bo Sztuka jest jedna i często teorya w jednej sferze
wspomaga drugą sferę. Chciałbym wiedzieć czy rzeczy te będą drukowane czy nie. Od
Lechonia wydrzeć list jest nie sposób. Jeśli nie postaraj się je gdzieś umieścić. Jeśli tak nie
śpieszy się tak strasznie i chciałbym bardzo należeć wyłącznie do  Skamandra i w mojej
samotności, która na starość zaczyna być trochę męcząca mieć swój kąt i swoją kompanię.
Chciałbym abyście ocenili należycie moje pismo bo śmieszne jest za samego siebie
adwokatować. Polemika jest konieczna i nie zawiera nic osobistego, jak to widzisz w
polemice z Chwistkiem, którego mimo jego podłości wyjątkowej traktuję po dżentelmeńsku.
Russel pisze o Bergsonie ja m u s z ę pisać o Chwistku, bo nie mam nikogo godniejszego. Co
do teorii twojej  uklasycznienia jestem zupełnie dość klasyczny t.j. istotnie głęboko
poważny w moich myślach ez fałszywej nadętości i k o m p r o m i s o w o ś c i . Twój zarzut o
tem co Mumia powiedziała Plasfodorowi3 jest nieistotny. Chodzi o kwesye f o r m a l n e o
których nikt nic nie wie.
Pozatem chcę się umogolić4 t.j. zarabiać więcej bo b. ciężkie są stosunki pieniężne.
Proszę Cię o wejrzenie w te kwestye.
1
A. Galis, oprac. przypisów A. Galis, A. Micińska-Dubowska,  Literatura 1973, z. 29.
2
Emil Breiter (ur. 1886 w Krakowie, zginął z rąk hitlerowców w czerwcu 1943 r. w Gołąbkach pod Warszawą),
prawnik, krytyk literacki, tłumacz.
Ukończył wydział prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim, następnie studiował na Sorbonie w Paryżu. W r. 1918
powołany do wojska, został zastępcą Juliusza Kadena-Bandrowskiego w wydziale prasowym Naczelnego
Dowództwa. Zdemobilizowany zajął się praktyką adwokacją w Warszawie, związany był jednocześnie ze
 Skamandrem , a następnie z  Wiadomościami Literakimi jako krytyk i recenzent. Był także
współpracownikiem działu literackiego  Gazety Polskiej i  Świata . W okresie międzywojennym radca prawny
Związku Zawodowego Literatów Polskich.
Opublikował studia o Wyspiańskim, Micińskim i Brzozowskim. Przełożył  Złudzenia postępu George a Sorela.
3
Mumia Chińska i Plasfodor Mimęcki  dwie postaci ze sztuki Witkacego  Pragmatyści (1919).
4
Neologizm Witkacego, ozn. stać się mogołem, czyli kimś ważnym, wpływowym.
1
  Pięć nie znanych listów Witkacego
Aktualne są one teraz.
Za rok stracimy na tem wszystkiem.
Pracuję obecnie tylko nad czystą filozofią i robię coś co może będzie miało wartość.
Ściskam Cię
Witkacy
Żonie Twojej ukłony przesyłam. Adresuj: Krupnicza 13 u Żeleńskich.
(Dopisek na marginesie strony:) Przestań mieć dla mnie s ł a b o ś ć wyrozumiałą, a oceń mnie
obiektywnie. b. Cię proszę.
2.
27 X 1919
Kochany Emilu:
Mógłbyś od czasu do czasu napisać aby pępowina między nami się nie przerywała. Ja na
pewno pojadę na 2 miesiące do Krakowa aby skończyć z Tryprem, który mi zmienia zanadto
światopogląd. Jedyna osoba którą uznaję jest p. Z. Fajans5. Maluję rzeczy perwersyjne,
napisałem artykuł o demonizmie zakopiańskim, który Ci przyszlę. Pisałem 3 (!) listy do
Lechonia (lat 19) a on nie raczy mi odpowiedzieć, schorowanemu i zasłużonemu starcowi6.
Proszę Cię bardzo odpowiedz mi na parę pytań, jako człowiek krakowski, bo w Warszawie
ludzie słyną z nieakuratności co bebechy mi przewraca.
1) Czy Lechoń otrzymał 5 k. i kartkę której brakowało.
2) Czy będziecie drukować moje rzeczy: teoryę i dramat (tracę na tem bo mógłbym
gdzieindziej postarać się umieścić.)
3) Czy możesz poprosić Pronaszkę aby mi odpis Korbowy7 przysłał (ma drugi odpis).
4) Nie odsyłajcie w razie odmowy pocztą tylko przez okazyę.
Bardzo Cię przepraszam ale jestem już zdenerwowany milczeniem Lechonia. Stan moich
nerwów nie tęgi i melancholia mnie dręczy. Walczę z różnemi widmami. Gdybym mógł 5
minut mówić z Zofią Fajans czułbym się zupełnie inaczej. Jest to najpiękniejsza i
najbardziej istotna osoba na świecie. Oczywiście tylko przez krew semicką. Czy tam
chodzisz i co sądzisz? Albo teraz zginę albo się zacznie coś naprawdę piekielnego. Moje
życie jest na ostrzu.
Napisz zaraz Proszę Cię i przebacz pipczenie8. Kłaniaj się Dzini. Jaki jej adres.
Ściskam Cię serdecznie
Twój SIW
P.S. Czy napiszesz o mojej książce? Czy nikt na nią uwagi nie zwróci?
Krytyki w Pro Arte p. W  h potworne9. Tan więc beznadziejny.
5
Zofia Fajans  z rodziny zajmującej wybitne miejsce w warszawskich kołach finansowych.
6
Witkacy miał wówczas lat trzydzieści pięć.
7
Chodzi tu o dramat Witkacego  Maciej Korbowa i Bellatrix , tragedia w 5 aktach z prologiem (1918).
8
Tzn. nudzenie.
2
  Pięć nie znanych listów Witkacego
3.
4 XI 1919
Kochany Emilu:
(Nie palę ztąd ta forma) Piszę raz jeszcze, bo zapomniałem o dwóch rzeczach:
1) Polecić Ci Twej Tobie Ciebie Opiece pannę Anielę Zagórską moją idealną
przyjaciółkę. Mieszka Wilcza 5 m. 4 u panny Ochenkowskiej.
2) Prosić abyś Jej właśnie (Anieli) oddał książkę francuską (Ą la maniŁre de...) którą
mi ś buchnął.
3) Prosić jeszcze raz o odpowiedz
w sprawie moich utworów Lechonia co ten bubek
sobie myśli). Muszę wiedzieć bo będę się starał umieścić je gdzieindziej.
Co do Anieli to albo zniechęć ją radykalnie do teatru, albo też zdopinguj tak aby z niej coś
było. Proszę Cię nie zapominaj o nie i odpisz prędko. Spytaj Reynela10 czy otrzymał odemnie
list dla Lechonia. Maluję rzeczy skończone w kolorach perwersyjnych. Odpisz: Kraków
Radziwiłłowska 17 u pp. Plucińskich11. Rekomendowanie. Listy giną straszliwie.
Tłomaczę  Almayers Folly Conrada na polskie. Może miałbyś to gdzie wpakować za 50 pf
od wiersza. Pomów o tem z Anielą, która jest moją wspólniczką. Pójdz
do niej zaraz po
otrzymaniu tego listu i napisz do mnie jaknajprędzej.
Nie myśl że zidyociałem. Niepalenie. Czytam Husserla z zachwytem.
Ściskam Cię Twój SIW
Reynel jest bydlę że nie pisze. Zabij tę pchłę która Cię kąsa w lewe udo. Uklasycznij się, pora
już12.
4.
Kochany Emilu:
Dziękuję Ci za list. Ale: muszę się przyznać, że mnie nie zadowolnił. Nie odpowiedziałeś mi
na pytania:
13
1) czy 2ga (II ga) d r u g a Część o Czystej Formie w Teatrze będzie d r u k o w a n a .
(Domyślam się, że jeśli pierwszą zaczęli to skończą). Proszę aby na m ó j k o s z t j ą
p r z e p i s a n o  na maszynie. 2gą (II gą) drugą część (odesłano mi jeśli m a być drukowana.
Jeśli nie nic n i e t r z e b a ).
2) Czy będą drukowane d r o b n y m d r u k i e m artykuły o malarstwie w następnych
numerach nie zależnie od teatru.
9
Chodzi tu o krytyka Wacława Husarskiego (1883-1951), który pisał o wystawie formistów w  Pro Arte (nr 5-
1919) i negatywnie ocenił obrazy Witkacego.
10
Leon Reynel, finansista, dostawca broni z demobilu francuskiego, pomagał literatom w Warszawie i
Zakopanem. Witkacy portretował go 23 razy w latach 1920-1932.
11
Bliższych szczegółów o Plucińskich nie udało się ustalić.
12
Jest to list napisany na odwrocie karty rękopisu powieści  622 upadki Bunga czyli Demoniczna Kobieta .
Pierwsze wydanie: PIW 1972.
13
Wstęp do czystej Formy w Teatrze drukowany był w  Skamandrze nr 1-3 1920.
3
  Pięć nie znanych listów Witkacego
Na te trzy zasadnicze pytania po 3 miesiącach milczenia  list b. miły ale bez odpowiedzi. To
może zirytować  sam to przyznasz - - -
b. mi o to chodzi: Robię próby na trypra i piję. (teraz jestem piany) Odpisz zaraz z
odpowiedzią na pytania. Wpływ Rosyi na Warszawę a pośrednio Ciebie w tem widać. B.
dużo p i s z ę , za parę dni napiszę istotnie, tylko o d p i s z n a p y t a n i a : Może nie
otrzymaliście rękopisów: 6 artykułów o malarstwie i polemika z Chwistkiem II część o
teatrze. Wybacz ale można się wściec jak słusznie mówi p. Żeleński. Za parę dni istotniej
napiszę. Jestem piany a za chwilę będę w zgromadzeniu mogołów czytał mój nowy dramat
p.t.  Tumor Mózgowicz Całuję Cię. Pani Breiterowej przesyłam wyrazy szacunku.
Twój Witkacy
Odpisz z a r a z .
5.
Kochany Emilu:
Dziękuję Ci za list. Co do kwestyi to wiesz jak jest trudno o tem pisać będąc
przepracowanym. A takim jestem obecnie. Kończę trzeci dramat z wielkiej i potwornej
trylogii: Ostatni ma tytuł: Multiflakopalo. Sinko go uznaje, a Boyowi kiszki się skręciły.
Rysowałem też dość dużo. Jeśli twoja opinia jest taka to cóż mówić o innych. Nawał
materiału  Pożal się Boże. Wiersz o smokingu i murzynie. A 8 stronic poświęcone
zwierzeniom Grabińskiego14, które mogą być zresztą interesujące za lat kilkanaście. Ale
teraz?
Gdyby tak np. Żeromski o Popiołach  Ale to doprawdy wstyd. Muszę przyznać, że
Skamander jak dotąd nie robi na mnie wielkiego wrażenia. Ale  warszawskaja
bezałabiernost! Błędu w N 1 nie poprawiono a drugiego nie przysłano wcale do korekty.
Złych zecerskich błędów nie ma tylko ohydne b y k i s e n s o w e . Oburzające. O ile zaraz nie
będą moje rzeczy drukowane II część zaraz po pierwszej a prace o malarstwie jednocześnie
drobnym drukiem to proszę Cię (mając wiele okazyi) zaraz wyszlij je przez k o g o ś
p e w n e g o ( o d p i s ó w n i e m a m ) do Hulewicza do  Zdroju Kościanki15 poczta
Sokolniki, woj. Poznańskie. Zdrój czyha na teorye i z pewnością (jak mi to Hulewicz pisał)
bez żadnych ceregieli mi umieści.
Nie gniewaj się ale jestem trochę oburzony. Więcej będzie miejsca na Murzynów w
smokingach. (strona przedzielona grubą linią  A.G.) Wybacz to  jestem w stanie
rozdrażnienia megalomanicznego. Posyłam mimo to po 2 dniach. Zresztą porozumiałem się.
Rękopisy ma wziąć Iwaszkiewicz do  Zdroju . Już się z nimi porozumiałem. Także nic o tem
nie mów = zbyteczna gorycz. Chciałbym w kwietniu przyjechać do Warszawy i wywołać
jakiś skandal teatralny. Napisz mi w paru słowach czy to możliwe. Dałem jeden z moich
ostatnich dramatów  Tumor Mózgowicz do tutejszego teatru16. Oprócz tego  Pragmatystów
miał na własną rękę wystawić Nowakowski17. Ale nie daje znaku życia.
14
Grabiński Stefan (1887-11936) autor opowiadań fantastycznych.
15
Witold Hulewicz (1895-1941), poeta, działacz kulturalny, wydawca dwutygodnika  Zdrój (1917-1922).
16
Pierwsza realizacja sceniczna  Tumora Mózgowicza w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie. Premiera:
czerwiec 1921. reżyserował Teofil Trzciński.
4
  Pięć nie znanych listów Witkacego
Chciałbym Cię widzieć i móc pomówić o uklasycznieniu18. To musi się zrobić samo a nie
programowo. A zresztą pamiętaj że to co dla jednych jest już i c h uklasycznieniem, dla
innych może n i g d y nie być. Spieszę się i nic nie mogę istotnego wydusić.
Ściskam Cię serdecznie. Był tu Leon19 jest (dyrektorem)ł = 60000 M. na miesiąc. Szczęśliwy.
Dzinia = 20000  30000 M. zarabia. Dziwne i niepojęte rzeczy.
Pani Breiterowej dziękuję za pamięć i pozdrawiam ją serdecznie.
Twój Witkacy
21. III. 1920
Możebyście przyjechali Na święta pewno będę w Zakopanem.
17
 Pragmatyści ukazali się nakładem  Zdroju , Poznań 1920; sztuka wystawiona została w grudniu 1921 r. w
teatrze warszawskim  Elsynor . Recenzje ogłosił m.in. E. Breiter w nr 1/1922 tygodnika warszawskiego
 Świat .
18
 Uklasycznienie  jeden z postulatów Breitera  krytyka.
19
Tzn. Reynel. Dzinia lub Dziunia  żona Leona Reynela.
5